Joanna Piasta-Siechowicz Mirosława Iwasiewicz Anna Fatyga. Lektury. nowy kanon. gimnazjum klasy 1 3

Transkrypt

1 Joanna Piasta-Siechowicz Mirosława Iwasiewicz Anna Fatyga Lektury nowy kanon gimnazjum klasy 1 3 1

2 Projekt okładki Anna Pokrywka Redakcja i korekta Lidia Machura Marcin Michalczyk Skład komputerowy Dariusz Szczerek ISBN Grupa Edukacyjna S.A Materiały znajdują się na stronie internetowej Grupa Edukacyjna S.A Kielce, ul. Łódzka 308 tel , fax mac@mac.pl, 2

3 Spis treści Aleksander Fredro Zemsta... 5 Juliusz Słowacki Balladyna Biblia Pieśń nad Pieśniami, Hymn o miłości Miguel de Cervantes Przemyślny szlachcic Don Kichote z Manczy Homer Iliada Jan Kochanowski Pieśń XXV Bolesław Prus Kamizelka Henryk Sienkiewicz Krzyżacy Antoine de Saint-Exupéry Mały Książę Adam Mickiewicz Ballady i romanse Pieśń o Rolandzie William Szekspir Romeo i Julia Jan Kochanowski Treny Adam Mickiewicz Reduta Ordona Ignacy Krasicki Bajki Molier Skąpiec Aleksander Kamiński Kamienie na szaniec

4

5 (5 lekcji) Zemsta Aleksander Fredro PREZENTACJE UCZNIÓW 1. Aleksander Fredro i jego życie. 2. Cechy komedii jako gatunku. 3. Rodzaje komizmu. Przykładowe prezentacje: 1. Aleksander Fredro i jego życie. Ur. w 1793 r. w Surochowie koło Przemyśla w bogatej rodzinie szlacheckiej. Uczył się w domu, nigdy nie chodził do szkoły. Służył w armii Księstwa Warszawskiego, odbył kampanię moskiewską z Napoleonem, został nagrodzony Krzyżem Virtuti Militari i Legią Honorową. Lata spędził z rodziną w Paryżu. Przez ok. 9 lat był posłem do galicyjskiego Sejmu Stanowego we Lwowie. Ożenił się i osiadł w majątku rodzinnym w Beńkowej Wiszni. Był członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk oraz Akademii Umiejętności. Ostatnie lata życia spędził we Lwowie, był honorowym obywatelem miasta. Zmarł w 1876 r. 5

6 2. Cechy komedii jako gatunku. Gatunek dramatu wywodzący się z pieśni ku czci Dionizosa, powstał w starożytnej Grecji w V w. p.n.e. Ma lekką, pogodną tematykę. Wybitni polscy komediopisarze to: A. Fredro F. Zabłocki G. Zapolska. Postacie noszą najczęściej nazwiska znaczące. KOMEDIA Często ma charakter satyryczny i groteskowy. Wartka akcja oparta jest na konflikcie postaw i zmierza do szczęśliwego rozwiązania. Zawiera elementy komizmu: postaci, sytuacji i języka. 3. Rodzaje komizmu. KOMIZM SYTUACYJNY ukazanie zabawnych sytuacji i wydarzeń, które przytrafiają się bohaterom POSTACI wyposażenie bohatera w takie cechy, które wywołują śmiech SŁOWNY (językowy) opiera się na dowcipie językowym, zabawne staje się to, co i jak się mówi EWALUACJA Rozwiąż krzyżówkę. Kolejność wyrazów do odgadnięcia. (Nauczyciel rozdaje uczniom krzyżówki, w których pionowo wpisane jest tylko jedno hasło ZEMSTA) (@) Ćwiczenie 1 6 D I O N I Z O S A L E K S A N D E R T E M A T Y K A S Ł O W N Y S Y T U A C Y J N Y N A P O L E O N

7 Imię Fredry. W jego armii służył Fredro. Rodzaj komizmu, ukazujący zabawne zdarzenia. W komedii bywa lekka i pogodna. Rodzaj komizmu, w którym śmieszne jest to, co i jak postacie mówią. Z pieśni ku jego czci zrodziła się komedia. GŁÓWNE ZAGADNIENIA UTWORU/KIERUNEK INTERPRETACJI 1. Treść, bohaterowie, kompozycja. Cele uczeń: zna treść utworu prezentuje bohaterów komedii i relacje między nimi redaguje plan wydarzeń, oddając emocje bohaterów i komediowy charakter utworu rozpoznaje konstrukcję komedii. 2. Symboliczne znaczenie muru. Cele uczeń: wskazuje synonimy wyrazu mur i buduje związki frazeologiczne z jego udziałem wymienia słynne mury w historii i kulturze rozpoznaje symboliczne znaczenie muru w komedii Fredry. 3. Kontrast postaci. Cele uczeń: charakteryzuje uczestników konfliktu, dostrzega zasadę konstruowania postaci. 4. Komizm. Cele uczeń: charakteryzuje Papkina wskazuje w utworze różne przykłady komizmu zna schemat akcji komedii. Temat 1 SCENARIUSZE ZAJĘĆ Kto jest kim w Zemście Aleksandra Fredry? 1. Określenie relacji między postaciami. Przedstaw postacie występujące w utworze. Określ łączące je relacje. Cześnik Raptusiewicz skłócony z Rejentem, opiekun Klary Rejent Milczek ojciec Wacława Podstolina wdowa, Cześnik pragnie się z nią ożenić dla pieniędzy, a ona chce mieć bogatego męża 7

8 Klara wychowanica Cześnika, zakochana w Wacławie Wacław syn Rejenta, zakochany w Klarze Papkin na usługach Cześnika, zakochany w Klarze Dyndalski stary sługa Cześnika Śmigalski dworzanin Cześnika 2. Redagowanie planu wydarzeń. Zredaguj plan najważniejszych wydarzeń. Postaraj się oddać przeżycia postaci i komediowy charakter utworu. 1. Matrymonialne rozterki Cześnika Podstolina czy Klara będzie dla mnie lepszą żoną? 2. Papkinie, wybadaj, czy Podstolina za mnie wyjdzie. 3. Nareszcie! Dawno się tego spodziewałam. 4. Stawiają mur? Bez mojej zgody? 5. Kochana Klaro, co z naszą miłością? 6. Rozwalić ten mur! 7. Zwyciężyłem! Pojmałem jeńca! 8. Książę Radosław... tutaj? 9. Krokodyla daj mi luby. 10. Tę zniewagę tylko krew zmyje! 11. Wystarczy postawić krzyżyk i pismo do sądu gotowe. 12. Coś cienkie to wino Rejenta. 13. Ślub albo 100 tysięcy. 14. Przygotować jadło i napoje, nie żałować przypraw! 15. Wszyscy do kaplicy, ksiądz czeka. 16. Skoro taka wola Boga, błogosławię was dzieci. 17. Panie bracie, z nami zgoda. 3. Schemat akcji w komedii. Na trójkąt akcji wpisz wydarzenia Zemsty. Ekspozycja plany małżeńskie Cześnika Zawiązanie akcji zatarg Cześnika z Rejentem Rozwój akcji miłość Klary i Wacława, ich potajemne spotkania konkury Cześnika do Podstoliny bójka o mur między sługami Milczka i Raptusiewicza pertraktacje w sprawie ożenku Wacława zemsta Cześnika Punkt kulminacyjny spotkanie Klary z Wacławem Rozwiązanie akcji zgoda między sąsiadami 8

9 punkt kulminacyjny rozwój akcji zawiązanie akcji rozwiązanie akcji ekspozycja Temat 2 Spór o mur na zimno i na gorąco. 1. Gromadzenie synonimów i frazeologizmów z rzeczownikiem mur. Podaj synonimy rzeczownika mur. (mur granica, przeszkoda, bariera, ściana, zapora) Podaj związki frazeologiczne zawierające rzeczownik mur i wyjaśnij ich znaczenie. walić głową w mur niemożność pokonania bardzo trudnej sytuacji, rozwiązania problemu mur-beton z całą pewnością, bez żadnej wątpliwości głową muru nie przebijesz nie poradzisz sobie, ta sytuacja cię przerasta być przypartym do muru być zmuszonym do czegoś Wymień znane ci z historii i kultury słynne mury. Mury Jerycha mury otaczające znane ze Starego Testamentu miasto Jerycho w Palestynie, które przez 6 dni wojsko żydowskie niezmordowanie okrążało, dmuchając w trąby, aż siódmego dnia, po siódmym okrążeniu mury miasta rozpadły się. Mur Zachodni, czyli Ściana Płaczu zachowana do dzisiaj część Świątyni Salomona w Jerozolimie, przy której modlą się Żydzi. Wielki Mur Chiński mur o długości ok km budowany od VI w. p.n.e. w celu obrony przed plemionami koczowniczymi, aż do XVI w. przebudowywany i przedłużany. Mur Berliński to mur o długości 155 km. Został wykonany z betonu, dodatkowo umocniony systemem okopów, drutem kolczastym i minami. Dzielił miasto na Berlin Zachodni i Berlin Wschodni. Jego burzenie rozpoczęło się w listopadzie 1989 roku, a trwało do października 1990 roku. Rozbicie tego muru stało się symbolem upadku komunizmu w Europie. Kawałki betonu, pozostałe po demontażu muru, zaczęły pełnić funkcję pamiątek. 9

10 2. Wyjaśnienie symbolicznego znaczenia muru w komedii Fredry. W jakim znaczeniu występuje mur w komedii Fredry? Wyjaśnij sens dosłowny i przenośny. Przykładowy zapis: MUR znaczenie dosłowne Jest przedmiotem sporu pomiędzy dwoma zwaśnionymi sąsiadami. Każdy z nich mieszka w oddzielnej części zamku i nie może przekraczać tej granicy bez pozwolenia. znaczenie symboliczne Rozdziela zakochanych Klarę i Wacława. Oznacza wzajemną niechęć sąsiadów: Cześnika i Rejenta. 3. Uczestnicy sporu o mur graniczny. Wymień uczestników sporu o mur i dokonaj ich charakterystyki. (@) Ćwiczenie 2 Uwaga: Po pojawieniu się w odpowiedziach uczniów określeń: Cześnik, Rejent, należy poprosić ich o sprawdzenie w słowniku języka polskiego, czym zajmowały się osoby pełniące w dawnej Polsce takie urzędy. Cześnik w średniowiecznej Polsce (w XIII w.) urzędnik królewski dbający o piwnicę monarchy, później urząd honorowy, a w Rzeczypospolitej Szlacheckiej uznawany za niższy urząd ziemski. Rejent współcześnie nazwano by go notariuszem urzędnikiem sądowym sporządzającym akty prawne, np. kupna i sprzedaży nieruchomości. Pochodzenie społeczne Młodość Uczestnictwo w polityce Majątek Rodzina Stan zdrowia CZEŚNIK RAPTUSIEWICZ Wywodzi się ze starego szlacheckiego rodu W młodości jeździł na sejmiki i pojedynkował się z każdym, kto miał inne niż on zdanie Uczestniczył w konfederacji barskiej Opiekuje się zamkiem i Klarą, do której prawnie należy połowa zamku Stary kawaler, bratanica Klara Nękają go różne dolegliwości (podagra, kurcz żołądka), ale lubi sobie podjeść i popić REJENT MILCZEK Można się domyślać, że jest szlachcicem Prawdopodobnie przygotowywał się do kariery sądowej Dzięki swojemu stanowisku dorobił się majątku i nabył połowę zamku Wdowiec, ma jednego syna Wacława 10

11 Zabezpieczenie na starość Przestrzeganie szlacheckich obyczajów Usposobienie Charakter Śmiesznostki Aby podreperować swoją sytuację materialną, zaczyna zastanawiać się nad bogatym ożenkiem Wyzywa Rejenta na pojedynek, aby zmyć hańbę; przestrzega zasady gość w dom, Bóg w dom Temperament choleryka, który łatwo wpada w złość, gwałtownik, stąd jego nazwisko; nie udaje mówi i robi wszystko, co pomyśli, czasami zbyt szybko; ma poczucie humoru; nieśmiały w stosunku do kobiet Poczciwy; hojny murarzom, z racji odniesionych strat, wypłaca odszkodowanie; wyrachowany ożenek planuje tylko dla pieniędzy Ulubione powiedzonko: mocium panie, które często wplata w swoje wypowiedzi Z myślą o przyszłości syna, pragnie powiększyć majątek, żeniąc go z wdową, o której myśli, że jest bogata Choć nie potrafił tak sprawnie jak Cześnik posługiwać się szablą, to stawił się na pojedynek i jako pierwszy wkroczył pod dach nieprzyjaciela; honorowy Spokojny, opanowany, rozważny, planuje każdy ruch, intrygant; flegmatyczny; nie ma poczucia humoru Inteligentny, przebiegły, krętacz, cierpliwy, nieugięty, nie liczy się z uczuciami syna, chciwy, co uwydatnia się, gdy spisuje zeznania murarzy; hipokryta, obłudnik twierdzi, że robi wszystko dla dobra syna, w rzeczywistości dba tylko o majątek Ulubione powiedzonko: Niech się dzieje wola nieba, z nią się zawsze zgadzać trzeba, którego używa, gdy mu brakuje argumentów 11

12 Temat 3 Czy Zemsta wciąż śmieszy? 1. Gromadzenie słownictwa z rzeczownikiem lew. Podaj przykłady związków wyrazowych zawierających słowo lew. afrykański dziki lew salonowy groźny 2. Charakteryzowanie postaci. Papkin mówi o sobie Jestem Papkin, lew północy. Jaki obraz tego bohatera wyłania się z utworu (weź pod uwagę jego zachowanie i sposób mówienia)? Scharakteryzuj postać Papkina według podanych dyspozycji. (@) Ćwiczenie 3 Co oznacza nazwisko Papkin? nazwisko oddaje charakter postaci, wywodzi się od papla, co oznacza szybkie, bezsensowne gadanie Jak wygląda? ubiera się w stylu francuskim: obcisłe spodnie z nogawkami zapinanymi pod kolanami, na nogach pończochy i buty z cholewką do połowy łydki, kurtka typu wojskowego, jego łysinę przykrywa peruka z harcapem (warkoczem), a na niej trójkątny kapelusz, przy pasie nosi szpadę, pod pachą 2 pistolety Jak się zachowuje? lubi opowiadać o swoich bohaterskich czynach i stwarzać wokół siebie atmosferę tajemniczości zachowuje się w sposób uniżony i przymilny wobec osób o wyższej pozycji społecznej jest bardziej pewny siebie i swobodny, gdy czuje, że nie musi okazać przed kimś respektu uwielbia melodramatyczne sceny (np. wmawia sobie objawy otrucia) jest leniem i pasożytem, który w każdej sytuacji próbuje wytargować pieniądze dla siebie za znikome zasługi jest nieuczciwy (nie dotrzymuje obietnic) i nielojalny (staje po stronie tego, kto ma pieniądze) boi się walki, podczas bójki tchórzliwie schował się za rogiem muru, a potem udawał bohatera jest hulaką, utracjuszem 12

13 Jak mówi? posługuje się niezwykle barwnym językiem, czasem przesadnie wyszukanym zawsze mówi prędko próbuje wyrażać się w sposób poetycki, górnolotny WNIOSEK Papkin to bardzo zabawna i barwna postać. W dramatycznych momentach wprowadza elementy humoru. Choć ma wiele wad, to jednak wzbudza sympatię czytelników. 3. Określenie komizmu (postaci, sytuacji, języka). Podaj przykłady komizmu w Zemście. 1. Komizm postaci: zestawienie obok siebie dwóch bohaterów o przeciwstawnych temperamentach i charakterach: Rejenta Milczka i Cześnika Raptusiewicza. 2. Komizm sytuacji: domniemane otrucie Papkina przez Rejenta pisanie testamentu przez Papkina, co ujawnia jego nędzę i długi. 3. Komizm językowy: pisanie przez Dyndalskiego listu w imieniu Klary (dyktujący mu Cześnik wtrącał swoje charakterystyczne mocium panie ). 4. Określenie źródeł współczesnego komizmu. Z czego śmieje się dzisiejsza młodzież? (swobodne wypowiedzi uczniów) Praca domowa Zredaguj opowiastkę komiczną z życia szkoły. 13

14 Balladyna Juliusz Słowacki PREZENTACJE UCZNIÓW 1. Kim był Juliusz Słowacki? 2. Ballada jako gatunek literacki mający wpływ na utwór Słowackiego. 3. Dramat romantyczny. Przykładowe prezentacje: 1. Kim był Juliusz Słowacki? ETAPY ŻYCIA dzieciństwo młodość działalność w kraju emigracja twórczość FAKTY BIOGRAFICZNE urodził się w 1809 roku w Krzemieńcu na Wołyniu w rodzinie szlacheckiej miał bardzo słabe zdrowie, chorował na gruźlicę uczęszczał do liceum w Krzemieńcu studiował prawo na Uniwersytecie Wileńskim; poznał m.in. profesorów Jędrzeja i Jana Śniadeckich oraz Joachima Lelewela w latach był zatrudniony w Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu w Warszawie; po wybuchu powstania listopadowego pracował w biurze dyplomatycznym; w marcu 1831 r. wyjechał jako wysłannik Rządu Narodowego do Paryża i Londynu; po klęsce powstania pozostał na emigracji odwiedził Szwajcarię, gdzie spędził 4 lata odbył wiele podróży (Włochy, Grecja, Egipt, Palestyna) osiadł na stałe w Paryżu tęsknił za matką, z którą był emocjonalnie związany; ostatnie spotkanie z matką we Wrocławiu w 1848 r. w Paryżu spotkał się z Adamem Mickiewiczem, w Rzymie poznał Zygmunta Krasińskiego, z którym się zaprzyjaźnił zmarł na gruźlicę w 1849 roku, został pochowany na cmentarzu Montmartre dramaty, np.: Kordian, Balladyna, Mazepa, Horsztyński, Sen srebrny Salomei, Lilla Weneda; poematy, np.: Godzina myśli, Podróż do Ziemi Świętej z Neapolu, Anhelli, Beniowski; liryki, np.: Oda do wolności, Hymn o zachodzie słońca, Testament mój 14

15 W 1927 roku, na polecenie marszałka Józefa Piłsudskiego, jego prochy przewieziono do kraju i złożono w krypcie na Wawelu. 2. Ballada jako gatunek literacki mający wpływ na utwór Słowackiego. BALLADA Gatunek o charakterze epicko-lirycznym wywodzący się z poezji ludowej Łączy elementy liryczne (nastrojowość, tajemniczość, zagadkowość), epickie (fabuła, narracja) i dramatyczne (dialogi, bohaterowie w działaniu) Opowiada o niezwykłych wydarzeniach Często pojawia się w niej refren i partie dialogowe Budowa zazwyczaj stroficzna 3. Dramat romantyczny. Łączył elementy trzech rodzajów literackich: liryki (nastrojowość, monologi liryczne), epiki (opowiadanie) i dramatu (dialogi, akcja) Bohater buntownik i indywidualista pełen sprzeczności, ponosi klęskę Nawiązywał do dramatu szekspirowskiego Nieliczenie się z konwencjami widowiska teatralnego, niesceniczność utworu Przeplatanie elementów fantastycznych z realistycznymi i komizmu z tragizmem DRAMAT ROMANTYCZNY Gatunek, który powstał w okresie romantyzmu, czyli w I połowie XIX w. Kompozycja otwarta Poszczególne wątki nie muszą być skończone i zamknięte, całość utworu odznacza się fragmentarycznością Zerwanie z regułą trzech jedności Budowa: ekspozycja, rozwój akcji, punkt kulminacyjny, rozwiązanie akcji 15

16 EWALUACJA Uzupełnij zdania. Ćwiczenie 1 Juliusz Słowacki urodził się w 1809 roku w.... Już od dziecka chorował na.... Dorosłe życie spędził na emigracji. Przebywał m.in. w.... Na stałe zamieszkał w..., gdzie doszło do jego spotkania z..., także przebywającymi na emigracji. Zmarł w 1849 roku. Obecnie prochy Juliusza Słowackiego spoczywają w.... GŁÓWNE ZAGADNIENIA UTWORU/KIERUNEK INTERPRETACJI 1. Bohaterowie i treść utworu. Cele uczeń: określa miejsce i czas akcji wymienia postacie dramatu i określa związki między nimi redaguje plan wydarzeń. 2. Realizm i fantastyka. Cele uczeń: wskazuje obecne w utworze elementy świata rzeczywistego i fantastycznego odczytuje rolę świata fantastycznego wskazuje cechy wspólne Balladyny i ballady wskazuje w Balladynie cechy dramatu romantycznego. 3. Charakterystyka porównawcza. Cele uczeń: prezentuje tytułową postać utworu charakteryzuje bohaterkę na podstawie jej zachowania i wypowiedzi oraz wypowiedzi innych postaci dokonuje charakterystyki porównawczej Balladyny i Aliny odczytuje w utworze motyw biblijny. Temat 1 SCENARIUSZE ZAJĘĆ Co się zdarzyło nad jeziorem Gopło? 1. Określenie miejsca i czasu akcji. Gdzie i kiedy rozgrywa się akcja Balladyny? Przykładowy zapis: Miejsce akcji tereny wokół jeziora Gopło (chata Wdowy, las, zamek Kirkora) Czas akcji czasy prasłowiańskie, w których żył legendarny król Popiel 16

17 2. Prezentacja postaci. Przedstaw realistyczne postacie dramatu (każdą inny uczeń). Balladyna tytułowa bohaterka, córka ubogiej wdowy. Alina młodsza córka wdowy, zabita przez siostrę. Wdowa stara matka Balladyny i Aliny, wygnana przez córkę z zamku, oślepiona przez piorun, ginie na torturach. Kirkor bogaty książę, szukający za radą Pustelnika ubogiej, wiejskiej dziewczyny za żonę; starał się przywrócić gnieźnieński tron prawowitemu władcy, Popielowi III (Pustelnikowi); zdradzony przez żonę ginie w walce z wojskiem Balladyny i Kostryna. Pustelnik król Popiel III, zrzucony z tronu i wygnany z zamku przez swojego brata, który rozkazał zabić jego dzieci i sam objął władzę w Gnieźnie. Grabiec syn zakrystiana, pijak, kochanek Balladyny i obiekt uczuć Goplany; jako płacząca wierzba świadek zbrodni na Alinie; jako dzwonkowy król gościem na uczcie weselnej; zabity przez Balladynę. Filon pasterz, typowy romantyczny bohater, beznadziejnie szukający miłości; odnajduje martwą Alinę i zakochuje się w niej od pierwszego wejrzenia. Fon Kostryn rycerz Kirkora, który pod jego nieobecność ma się opiekować Balladyną, tymczasem staje się jej kochankiem, później ginie z jej ręki. Gralon posłaniec od Kirkora, zamordowany przez Balladynę i Kostryna. Kanclerz urzędnik na dworze królewskim. Wawel dziejopis, prowadzi rozmowę z publicznością w epilogu; Paź. Lekarz stwierdził otrucie Fon Kostryna. 3. Określenie elementów świata rzeczywistego i fantastycznego. Określ elementy świata rzeczywistego i fantastycznego. (@) Ćwiczenie 2 postacie postępowanie postaci wydarzenia zróżnicowanie języka w zależności od prezentowanego świata. Określ związki obydwu światów. Postacie Zachowanie i postępowanie ŚWIAT REALISTYCZNY wdowa, Balladyna, Alina, Kirkor, Grabiec, Pustelnik, Kostryn Przeżywają typowe dla ludzi rozterki, niepewność ŚWIAT FANTASTYCZNY Goplana i jej dwa leśne duszki Skierka i Chochlik Podobnie jak postacie rzeczywiste 17

18 Wydarzenia Zróżnicowanie języka Związki dwóch światów Życie wdowy z dwiema córkami, prace polowe, zbieranie malin Posługują się językiem prostym, bezpośrednim Balladyna widzi ducha Aliny, dzięki czarom poślubia księcia, po zabójstwie siostry nosi znamię na czole, umiera od pioruna na skutek wyroku, który sama na siebie wydała Używają wyszukanych określeń; świat ukazany w sposób tajemniczy, poetycki, magiczny Na skutek działań Goplany świat fantastyczny i ziemski przenikają się. Skierka i Chochlik pomagają lub szkodzą człowiekowi; kierują krokami Kirkora i doprowadzają do jego małżeństwa z Balladyną 4. Porównanie cech gatunkowych ballady i Balladyny. Wskaż cechy wspólne ballady i Balladyny. (Nauczyciel wypisuje na tablicy wyróżniki ballady) ballada opowiada o niezwykłych wydarzeniach skupienie akcji wokół jednego dramatycznego zdarzenia sytuacja jednostki wobec problemów moralnych obecność elementów dramatycznych obecność elementów epickich Balladyna konkurs zbierania malin działania Goplany zabójstwo Aliny problem winy i kary dialogi bohaterów działania podejmowane przez Balladynę opowieść Pustelnika 5. Cechy dramatu romantycznego w Balladynie. Udowodnij, że Balladyna jest dramatem romantycznym. (Uczniowie pod kierunkiem nauczyciela zapisują na tablicy cechy dramatu romantycznego) DRAMAT ROMANTYCZNY Bohater jest ośrodkiem akcji dramatycznej Przeplatanie elementów realistycznych z fantastycznymi Łączy elementy komiczne i tragiczne Przedstawia psychikę bohaterów pełną wewnętrznych sprzeczności BALLADYNA Akcja skupia się wokół tytułowej postaci Występują postacie fantastyczne jak Goplana, i realistyczne jak Wdowa Pojawienie się w zamku Grabca w przebraniu króla dzwonkowego, a następnie zabicie go przez zdesperowaną Balladynę Bohaterka jest rozdarta wewnętrznie. Po zdobyciu pełni władzy postanawia się zmienić, ale nie umie tego dokonać 18

19 Związek z tradycją ludową Zgodnie z ludowym pojęciem sprawiedliwości Balladyna zostaje ukarana przez siły nadprzyrodzone Temat 2 Dziewczyna z kainowym piętnem. 1. Notowanie skojarzeń na temat postaci. Myśląc o Balladynie, wpisz zwięzłe odpowiedzi na pytania. (Nauczyciel rysuje na tablicy lub rozdaje uczniom skserowany schemat) CO ROBI? CO MYŚLI I MÓWI? JAK NA JEJ ZACHOWANIE REAGUJĄ I CO MÓWIĄ INNI? BALLADYNA W JAKI SPOSÓB SIĘ ZMIENIA? W JAKI SPO- SÓB JEST ZAANGA- ŻOWANA W KONFLIKT? 2. Charakteryzowanie postaci. Scharakteryzuj Balladynę, biorąc pod uwagę jej zachowanie, wypowiedzi oraz to, co sądzą i mówią o niej inni. POSTACIE OCENIAJĄCE BALLADYNĘ Wdowa CYTAT weź Balladynę. Szczera jak złoto. Czy ty chcesz kaganiec Włożyć na usta matce? Córka kazała wypędzić z podwórza Mnie, starą matkę, na wichry i deszcze, CECHY BALLADYNY dobra, wartościowa, bez skazy opryskliwa, bezczelna bezwzględna 19

20 Goplana siostra Aliny... córka wdowy złe ma serce sierota bez ojca Kirkor Starsza jak śniegi ( ), ta z alabastrów ( ), ta ma pod rzęsą węgle piękna Grabiec Ona piękną ma nóżkę. zgrabna Alina Wszak ja ci, siostro, nie ukradłam lasu. Dlaczegoż teraz z taką białą twarzą I z przyciętymi ustami?... mówmy z sobą otwarcie, roztropnie, Jak dwie siostrzyczki. zła zawzięta wroga Pustelnik Tyś siostrę zabiła! morderczyni Balladyna o sobie O panie! Jeżeli w zamku są czeluście, Z czeluści ogień bucha, a ty każesz Wskoczyć to wskoczę Jest Bóg... zapomnę, że jest, będę żyła, Jakby nie było Boga. skryta, zamknięta w sobie wymowna, obłudna bezbożna Porównaj Balladynę z jej siostrą Aliną. (Na podstawie zgromadzonych cytatów i własnych przemyśleń uczniowie wypełniają tabelę) (@) Ćwiczenie 3 Elementy charakterystyki Wygląd zewnętrzny Cechy charakteru Stosunek do matki ALINA piękna, ma jasne włosy i fiołkowe oczy łagodna, dobra, życzliwa, ufna, chętna do pracy, prostolinijna, skromna, uczuciowa, wrażliwa troskliwa, kochająca BALLADYNA piękna, czarnooka i ciemnowłosa leniwa, nieuczciwa, zazdrosna, przebiegła, niewierna, bezwzględna, okrutna, bezduszna, świadomie popełnia kolejne morderstwa; nie ma wyrzutów sumienia arogancka i nieposłuszna, bez litości wypędza swą matkę z zamku i wypiera się jej 20

21 Motywy działania kochała Kirkora, ale była gotowa ustąpić siostrze, gdyby ta ją poprosiła i gdyby była pewna, że Balladyna kocha Kirkora chce poślubić księcia dla zdobycia władzy i bogactwa Jak rozumiesz temat lekcji? Kim jest dziewczyna z biblijnym kainowym piętnem? Przykładowa notatka: Dziewczyną z kainowym piętnem jest Balladyna. Po dokonaniu zabójstwa siostry na jej czole pojawiła się krwawa, niemożliwa do zmycia plama. Była to aluzja do tzw. kainowego znamienia piętna Kaina, który zabił swego brata Abla. Za zbrodnię tak naznaczył go sam Bóg. Tak samo krwawym piętnem została ukarana Balladyna. 21

22 Biblia Pieśń nad Pieśniami, Hymn o miłości PREZENTACJE UCZNIÓW 1. Powstanie Biblii (historia, autorzy, języki biblijne). 2. Budowa Biblii (kanon ksiąg Starego i Nowego Testamentu). 3. Najważniejsze tłumaczenia Biblii. Podstawowe pojęcia. Przykładowe prezentacje: 1. Biblia historia, autorzy, języki biblijne. Historia Stary Testament wielowiekowa tradycja ustna: Abraham prawdopodobnie ok. XV w. p.n.e. Mojżesz XIII w. p.n.e. Dawid najstarsze zapisy XI w. p.n.e. ok. X w. p.n.e. większość V II w. p.n.e. Nowy Testament 2 poł. I w. n.e. Autorzy Biblii Stary Testament Według tradycji autorami najstarszych ksiąg były osoby, od imion których pochodzą ich nazwy, np. Pięcioksiąg Mojżesza Mojżesz, Księga Jozuego Jozue, itd., z tym, że zdecydowana większość ksiąg była najpierw przekazywana w tradycji ustnej, a następnie spisana. Nowsze księgi proroków powstawały za życia danych proroków, lecz niekoniecznie to oni byli ich wyłącznymi autorami. Nowy Testament Ewangelie: św. Mateusza, św. Marka, św. Łukasza i św. Jana Dzieje Apostolskie św. Łukasza Apokalipsa św. Jana Listy Apostolskie: św. Pawła, św. Piotra, św. Jana, św. Jakuba i św. Judy Języki biblijne Stary Testament Nowy Testament języki: hebrajski i aramejski język grecki język grecki 2. Budowa Biblii. Kanon ksiąg Starego i Nowego Testamentu został ustalony w 1564 roku na Soborze Trydenckim. 22

23 Kanon (łac. canon = reguła, prawidło) Stary Testament 46 ksiąg, w tym: tzw. księgi historyczne 21 (Rodzaju, Wyjścia, Kapłańska, Liczb, Powtórzonego Prawa Pięcioksiąg) księgi prorockie 16 księgi mądrościowe (dydaktyczne) 9 Nowy Testament 27 ksiąg, w tym: 4 Ewangelie Dzieje Apostolskie 13 listów św. Pawła List do Hebrajczyków 7 listów powszechnych (św. Jakuba, św. Piotra, św. Jana, św. Judy) Objawienie św. Jana (Apokalipsa św. Jana) 3. Podstawowe pojęcia, tłumaczenia Biblii. Biblia (gr. biblion książka, biblia księgi) Testament (łac. testamentum od testor świadczę, poświadczam) Ewangelia (gr. evangélion dobra nowina, łac. evangelium wiadomość) Werset (łac. verset wyodrębniony graficznie odcinek tekstu, obejmujący kilka zdań tworzących całość znaczeniowo-rytmiczną) Najważniejsze tłumaczenia Biblii na j. grecki Septuaginta w tradycji przez 70 tłumaczy w ciągu 70 dni w Aleksandrii na j. łaciński Wulgata (łac. vulgatus = pospolity) przez św. Hieronima, IV/V w., uznane przez Kościół za oficjalny, obowiązujący tekst Biblii, będący podstawą tłumaczeń na języki narodowe na j. polski Biblia królowej Zofii (XV w.) dla ostatniej żony króla Władysława Jagiełły Biblia Jakuba Wujka (1593) Biblia brzeska (1563) tłumaczenie protestanckie Biblia gdańska (1632) tłumaczenie protestanckie Biblia Tysiąclecia (1965) pod redakcją benedyktynów tynieckich EWALUACJA (@) Ćwiczenie 1 Wykonaj ćwiczenia. 1. Wyjaśnij pojęcia: a) Biblia... b) ewangelia... c) testament Uzupełnij tekst. Nowy Testament powstał w...wieku. Stary Testament składa się z... ksiąg. 23

24 24 Kanon biblijny ustalono w roku... na... Stary Testament został spisany w językach:.... Septuaginta powstała w..., została spisana w języku.... Tłumaczenia Biblii na język polski to (wymień przynajmniej 3): Podstawą przekładu na języki narodowe był przekład Biblii zwany.... Nowy Testament kończy tekst.... GŁÓWNE ZAGADNIENIA UTWORU/KIERUNEK INTERPRETACJI 1. Kompozycja i treść tekstów biblijnych. Cele uczeń: zna treść Pieśni nad Pieśniami określa i opisuje bohaterów tekstu biblijnego, posługując się cytatami określa budowę pieśni i jej cechy gatunkowe rozumie metaforyczne przesłanie utworu. 2. Biblijny obraz miłości. Cele uczeń: snuje refleksje na temat miłości zna treść biblijnego Hymnu o miłości odczytuje środki poetyckie, za pomocą których opisywana jest miłość porównuje staro- i nowotestamentowy obraz miłości hierarchizuje wartości wpisane w pojęcie miłość. Temat 1 SCENARIUSZE ZAJĘĆ Oblubienica i Oblubieniec, czyli co łączy zakochanych. 1. Omówienie treści pieśni. Co jest treścią Pieśni nad Pieśniami. (perypetie zakochanych) Wypisz z tekstu Pieśni nad Pieśniami cytaty odnoszące się do zalet zewnętrznych Oblubienicy i Oblubieńca. OBLUBIENICA Śniada jestem, lecz piękna (1,5) oczy twe jak gołębice (1,15) Jak lilia (2,2) Gołąbko ma (2,14) słodki jest głos twój i twarz pełna wdzięku. (2,14) OBLUBIENIEC Śliczne są lica twe wśród wisiorków, szyja twa wśród korali. (1,10) Piękny jesteś, miły mój, o jakże uroczy! (1,16) Jak jabłoń wśród drzew leśnych (2,3) podobny do gazeli, do młodego jelenia. (2,9)

25 2. Określenie cech gatunkowych pieśni. Korzystając ze słownika kultury antycznej, wykaż obecność cech gatunkowych w omawianym tekście. Przykładowe zestawienie cech gatunkowych pieśni: W tradycji antycznej tekst utworu był śpiewany z akompaniamentem muzyki, całości towarzyszył taniec Odznaczał się melodyjnością, dźwięcznością, rytmizacją, układem stroficznym, występowaniem lirycznych powtórzeń, np. refrenu PIEŚŃ najstarszy gatunek poezji lirycznej, związany pierwotnie z muzyką Wyróżnia się np. pieśni: pochwalne, powitalne, pożegnalne, żałobne, weselne, miłosne, biesiadne, patriotyczne Cechy gatunku: układ stroficzny, obecność refrenu, liczne powtórzenia, miłosny charakter. 3. Porównanie Pieśni nad Pieśniami z innymi tekstami biblijnymi. Omawiany tekst należy do biblijnego kanonu. Czym różni się on od znanych ci, np. z lekcji religii, fragmentów Pisma Świętego? (Pieśń nad Pieśniami różni się od innych tekstów biblijnych, ponieważ w ogóle nie ma w niej mowy o Bogu i religii.) 4. Odczytanie metaforycznego znaczenia tekstu pieśni. Spróbuj odczytać metaforyczny sens tego tekstu. Zastanów się, kto kryje się pod postaciami Oblubieńca i Oblubienicy. Przykładowa notatka: Odczytywana dosłownie Pieśń nad Pieśniami jest po prostu lirycznym poematem miłosnym. W rzeczywistości jest to metaforyczne przedstawienie miłości Boga do narodu żydowskiego. Miłość oblubieńcza interpretowana jest w relacjach: Bóg Izrael lub Mesjasz Izrael Chrystus Kościół Nowego Testamentu ogólniej: Bóg (Chrystus) ludzkość odkupiona i powołana do zjednoczenia się z Nim w miłości Chrystus (Oblubieniec) każdy członek Kościoła (Oblubienica) Bóg Najświętsza Maria Panna. 25

26 Temat 2 Z nich zaś największa jest miłość 1. Wyjaśnienie pojęcia miłość. Wysłuchaj fragmentu oratorium Tu es Petrus Niech mówią, że to nie jest miłość, a następnie wyjaśnij, jak rozumiesz słowo miłość. 2. Określenie tematu Hymnu o miłości. O czym jest Hymn o miłości określ temat pieśni. (Jest to pieśń pochwalna na temat miłości. Święty Paweł w Liście do Koryntian wymienia cechy prawdziwej miłości i podkreśla jej znaczenie w życiu człowieka). Z tekstu pieśni wypisz cechy, jakimi powinna charakteryzować się prawdziwa miłość. (@) Ćwiczenie 2 cierpliwa łaskawa nie zazdrości nie szuka poklasku nie dopuszcza się bezwstydu nie szuka swego nie unosi się gniewem nie pamięta złego we wszystkim pokłada nadzieję wszystko przetrzyma MIŁOŚĆ nigdy nie ustaje nie unosi się pychą nie cieszy się z niesprawiedliwości współweseli się z prawdą wszystko znosi wszystkiemu wierzy 3. Określenie środków poetyckich. Wskaż środki językowe, za pomocą których podmiot liryczny opisuje miłość. Przykłady środków poetyckich: a) anafora miłość b) porównania nie jest jak proroctwa c) epitety cierpliwa, łaskawa d) wyliczenia cierpliwa jest, łaskawa. 4. Porównanie obrazów miłości w Liście do Koryntian i Pieśni nad Pieśniami. Porównaj obraz miłości we fragmencie Hymnu o miłości z obrazem miłości w Pieśni nad Pieśniami. Zapisz odpowiednie cytaty. 26