PAUL S L JOHNSON B I B L I A TOM XII ROZDZIAŁY I VI VII LUBLIN 2001

Transkrypt

1 PAUL S L JOHNSON B I B L I A TOM XII ROZDZIAŁY I VI VII LUBLIN

2 PRZEDMOWA W tej ksiąŝce zamierzamy omówić Biblię. Nie mamy zamiaru omawiać zawartości Biblii jako takiej. Chcemy raczej przedstawić nauki Biblii o samej sobie. Wraz z tymi naukami zajmiemy się wieloma rzeczami, mniej lub bardziej związanymi z historią Biblii jako świętych pism chrześcijan. Innymi słowy, celem tej rozprawy na temat Biblii jest wyjaśnienie biblijnej teorii na temat Biblii jako takiej. Dlatego zajmiemy się tutaj takimi tematami jak ogólniki Biblii, jej wałory literackie, pochodzenie, kanon, prawdziwość, wiarygodność, objawienie, natchnienie, przymioty, zastosowanie itp. Omówienie takie jest potrzebne, poniewaŝ Biblia jest dla łudu BoŜego wyłącznym źródłem wiary i główną regułą praktyki. Ponadto, zgłębianie takich tematów sprzyja lepszemu zrozumieniu i docenieniu Biblii, a więc ma uświęcający wpływ (Jana 17:17). Poza tym, teorie niewiary wyŝszego krytycyzmu naszych czasów podwaŝają zaufanie w prawdziwość, wiarygodność i natchnienie Biblii jako objawienia od Boga, czyniąc to przez wypaczanie właściwego badania Wprowadzenia do Biblii poprzez pełne niewiary podejście i prowadzenie takiego badania. Chrześcijanie powinni być przygotowani na taką niewiarę. Przede wszystkim jednak proponowana tutaj analiza powinna być niezmiernie pomocna jako środek oddania Bogu chwały w naszym Ŝyciu za udzielenie nam bezcennego daru Biblii oraz jako środek pomagający innym uwielbić Boga z tego samego powodu. By analiza ta została dobrze przeprowadzona, niech kaŝdy z nas prosi Pana o ducha, który będzie przynosił Mu chwałę w trakcie tego badania i który będzie w stanie podjąć i z korzyścią przeprowadzić taką analizę, poniewaŝ bez takiego ducha byłaby ona pozbawiona elementu chwały dla Boga i niekorzystna dla nas. Bibtią jest zbiorem pism Starego i Nowego Testamentu, z których wszystkie przyjmowane są przez lud BoŜy jako Jego autoryzowane objawienie. Jest to właściwa definicja Biblii. Jednak słowo to jest niekiedy w przenośny sposób stosowane na określenie innych świętych pism, np. świętych ksiąg hindusów, buddystów, wyznawców zoroastryzmu, babistów, mahometan itp. Takie 3 stosowanie tego słowa uwaŝamy za niewłaściwe, poniewaŝ uŝycie słowa Biblia jest ograniczone tylko do świętych pism chrześcijan. Czasami śydzi uŝywają tego słowa dla Starego Testamentu, który uwaŝają za jedyne autoryzowane Boskie objawienie. Jednak nawet takie uŝycie tego słowa nie jest w pełni uzasadnione, chociaŝ Stary Testament jest częścią Biblii. Powinniśmy ograniczyć to słowo do określenia obydwóch Testamentów. Niekiedy słyszymy, jak ludzie nazywają Stary Testament Starą Biblią, a Nowy Testament - Nową Biblią. Obydwa zastosowania tego określenia są niefortunne. My uŝywamy tego słowa tylko w odniesieniu do pism stanowiących Stary Testament i Nowy Testament, jako zbioru i autoryzowanej historii objawienia Boga na temat Samego Siebie i Jego planu. podanych Jego ludowi Starego i Nowego Testamentu za pośrednictwem Jego Syna, przy pomocy pewnych Jego sług (śyd. 1:1,2; 1 Piotra 1:11; 1 Kor. 8:6; Am. 3:7). Świadomy chrześcijanin przypisuje temu zbiorowi pism wyjątkowe miejsce, do którego nie mają prawa Ŝadne inne pisma. Dlatego oddaje im cześć i posłuszeństwo, jakie według niego jest odpowiednie dla wypowiedzi Jehowy, Boga nieba i ziemi. Modlitwą autora i pragnieniem czytelnika jest to, by analiza ta została pobłogosławiona przez Autora Biblii. Wasz brat i sługa, PAUL S. JOHNSON Filadelfia, Pa., 14 września

3 ROZDZIAŁ I OGÓLNE ZARYSY BIBLII Ogólne fakty o Biblii. Ogólne uwagi o niej jako o literaturze. Ogólne uwagi o kanonie Starego Testamentu. Ogólne uwagi o kanonie Nowego Testamentu. Słowo Biblia pochodzi z greckiego słowa biblia, ze zdrobniałego rzeczownika rodzaju nijakiego w liczbie mnogiej /dosłownie: ksiąŝeczki/, które oprócz innych znaczeń jest uŝywane w języku greckim do oznaczenia wśród innych pism ksiąg Starego i Nowego Testamentu. Chryzostom, który był jednym z czterech ojców Kościoła Greckiego i który zmarł w roku 407 po Chrystusie był widocznie pierwszy, który uŝywał tego terminu dla określenia Pisma Świętego. To słowo biblia pochodzi od greckiego słowa biblos, które początkowo oznaczało wewnętrzną stronę papirusu, a potem zaczęło oznaczać ksiąŝkę. Septuaginta uŝywa wyraŝenia ta biblia /czyli te ksiąŝki/ tłumacząc odpowiadające temu wyraŝenie w języku hebrajskim u Daniela 9:2, gdzie wyraŝenie to jest uŝyte w odniesieniu do Pism Starego Testamentu juŝ wówczas napisanych. Mamy takŝe częściową aluzję do tej nazwy w Prologu do apokryficznej księgi Jezusa, Syna Syracha /Ecclesiasticus/ około roku 200 przed Chrystusem gdzie trzecia część hebrajskiego Starego Testamentu jest nazwana resztą ksiąg". W innym apokryficznym dziele /l. Machabejska 12:9/ cały Stary Testament jest nazwany księgami świętymi. Nazwa ta dla określenia Starego Testamentu została wcześnie przyjęta przez chrześcijańskich pisarzy /2 Klemens 14:2/, a od czasu Chryzostoma zaczęła oznaczać oba Testamenty razem. Kościół Zachodni przyjął to greckie słowo jako nazwę obu Testamentów i aŝ do trzynastego wieku były one teŝ nazywane Biblią, czyli księgi. W trzynastym stuleciu greckie słowo rodzaju nijakiego w liczbie mnogiej biblia z powodu gramatycznej pomyłki zaczęto uŝywać w łacinie jako rzeczownik rodzaju Ŝeńskiego liczby pojedynczej i w taki to sposób Księgi zostały nazwane Księgą". To więc uŝycie tego słowa, które uwaŝamy za bardzo właściwe, przeszło do Ŝywych języków europejskich, między innymi do polskiego. Stąd mamy nazwę Biblia, a nie Biblie, gdy chodzi o określenie jednego egzemplarza. W języku 5 angielskim słowo to zaczęto uŝywać po raz pierwszy w czasach Wyclifa, który umarł 31 grudnia 1384 roku. Widzimy więc, Ŝe nazwa ta posiada częściowo biblijne, a częściowo pozabiblijne pochodzenie Biorąc pierwsze hebrajskie litery nazw trzech podziałów hebrajskiego Starego Testamentu: Torah /Zakon/, Nebiim /Prorocy/ i Kethubim /Pisma/, Izraelici /śydzi/ stworzyli słowo nie posiadające znaczenia jako nazwę dla Starego Testamentu. - Tanach Nowy Testament oczywiście nie nadaje sobie Ŝadnej nazwy w swej całości, ale św. Piotr daje do zrozumienia, Ŝe listy św. Pawła posiadają równie autorytatywną pozycję jak Pisma Starego Testamentu / 2 Piotra 3:16 /. Najbardziej uŝywaną nazwą jaką Nowy Testament zarówno przez Jezusa jak i Apostołów nadaje księgom Starego Testamentu jest Pismo i Pisma, czasami dodając słowo Święte ". Następująca lista wykazuje wszystkie przykłady uŝycia tego Słowa w Nowym Testamencie: Mat. 21:42; 22:29; 26:54,56; Marek 12:10,24; 14:49; 15:28; Łuk.4:21; 24:27,32,45; Jan 2:22; 5:39; 7:38,42; 10:35; 13:18; 17:12; 19:24, 28,36,37; 20:9; Dz.Ap.l:16; 8:32.35; 17:2,11; 18:24,28; Rzym.l:2; 4:3; 9:17; 10:11; 11:2; 15:4; 16:26; l Kor.15:3,4; Gal.3:8,22; 4:30; l Tym.5:18; 2 Tym.3:15,16; Jak.2:8,23; 4:5; l Piotra 2:6; 2 Piotra 1:20; 3:16. W poprawionym przekładzie /ARV/ słowo święte " z 2 listu do Tym.3:15 zostało przełoŝone lepiej na angielski język, gdyŝ uŝyto słowo sacred" zamiast słowa holy" w wyraŝeniu Pisma święte". Święty Łukasz /Łuk.24:44/ mówi o podziale na trzy części hebrajskiego Starego Testamentu, uŝywając wyraŝenia Zakon MojŜeszowy, Prorocy i Psalmy " /przy czym pierwsza księga trzeciego podziału reprezentuje w tym wypadku wszystkie inne księgi tego podziału/. Jezus jednak często skraca tę nazwę do Zakonu i Proroków" /Mateusz 5:17; 7:12; 11:13; 22:40; Łuk.16:16,29,31; 24:27; Jan 1:45/. Innymi przypadkami uŝywania tego określenia w Nowym Testamencie są: Dz.Ap.13:15; 24:14; 26:22; Rzym.3:21. W niektórych tekstach słowo Zakon" jest uŝyte w odniesieniu do całego Starego Testamentu a to dlatego, Ŝe księgi MojŜesza będąc najwaŝniejszymi nadają imię całości-/ Łuk.5:17; Jan.7:49; 10:34; 12:34; 15:25; Dz.Ap.5:34; 6:13; 22:12; 23:29; l Kor.l4:21; Gal.4:21/. Nowy Testament uŝywa słowa wyrocznie" dla określenia Starego Testamentu, jak na to wskazują następujące teksty: Dz.Ap.7:38 /w Biblii angielskiej czytamy: wyrocznie Ŝywe" a następne wersety mówią o wyroczniach BoŜych/; Rzym.3:2; Hebr.5:12; l Piotra 4:11. Są jeszcze inne biblijne wyraŝenia dla określenia Starego Testamentu. Jest on więc nazwany Księgą" /Psalm 40:8; Hebr.10:7/, Zakonem Pańskim" /Psalm 1:2 w tym jest takŝe objęty Nowy 6

4 Testament/, Księgą Pańską" /Izaj.34:l6/, Zakonem i Świadectwem" co zawiera teŝ Nowy Testament /Izaj.8:20/ i Pismem Prawdy" /Daniel 10:21/. Zawartość raczej Biblii niŝ Biblia sama jako taka jest określona wyraŝeniami następującymi: Dobre Słowo BoŜe" /Hbr.6:5/, Miecz Ducha" Ef.6:17/, Słowo" /Jak.1:21-23; l Piotra 2:2/, Słowo BoŜe" /Łuk.11:28; Hbr.4:12/, Słowo Chrystusa" /Kol.3:16/, Słowo Ŝywota" /Filip.2:16/ i Słowo Prawdy" /2 Tm.2:15;Jak.l:18/. Biorąc pod uwagę, Ŝe treść wyraŝa rzecz samą, moŝemy słusznie stosować te określenia do Biblii jako takiej. Jednak gdy tak będziemy czynić, musimy pamiętać, Ŝe jest to robione przez metonimie /czyli naczynie brane za to, co ono zawiera/, a nie Ŝe nazwy te są nadane Biblii bezpośrednio przez Pismo Święte. DWIE NIESZCZĘŚLIWE NAZWY Zostało zwyczajowo przyjęte w języku angielskim nazywać dwie części Biblii Starym i Nowym Testamentem. Słowo testament zazwyczaj oznacza w języku angielskim wolę /to samo jest w polskim/, ale nie taki jest sens tego słowa przywiązany do dwóch nazw bieŝących w odniesieniu do tych dwóch części Biblii. Biblia sama nigdzie nie nazywa te dwie części Starym i Nowym Testamentem. W nazwach tych słowo testament oznacza przymierze. Gdy się pamięta to znaczenie, to jasnym się staje błędne uŝycie tego terminu dla znającego się na rzeczy. Tym bardziej jest to jasne, Ŝe objawienie BoŜe z okresu przed Wiekiem Ewangelii chociaŝ zawiera MojŜeszowe Przymierze, które święty Paweł /2 Kor. 3:14,15/ właściwie nazywa Starym Przymierzem /zobacz Poprawiony Przekład ARV; zaś w przekładzie AV niewłaściwie oddano przez słowo testament tu i w wierszu 6 - zawiera więcej jeszcze materiału /więcej niŝ trzy czwarte całości/, który nie jest częścią MojŜeszowego lub Starego Przymierza, a święty Paweł mówi nam, Ŝe wiele z tego naleŝy do Chrystusa i Kościoła, to znaczy: naleŝy do Przymierza Sary /1 Piotra 1:10-12/, a czego częściowo równieŝ dowiodło nasze badanie. Co więcej, objawienie BoŜe Wieku Ewangelii mówi niemal całkowicie o Przymierzu Sary i ma bardzo mało do powiedzenia o Nowym Przymierzu, które będzie działać w czasie Tysiąclecia i po Tysiącleciu, a nie działa obecnie. Ta nazwa, Nowe Przymierze, nadana objawieniu BoŜemu Wieku Ewangelii przyczynia się przede wszystkim do rozpowszechnionego błędu, Ŝe Nowe Przymierze działa od Kalwarii i Zielonych Świątek ukrywając skutecznie prawdę, Ŝe przymierze, które obecnie działa, jest 7 Przymierzem Sary. RozwaŜania więc powyŝsze wykazują, Ŝe nazwy Stary Testament i Nowy Testament są nazwami wadliwymi, szczególnie nazwa Nowy Testament. Jednak te nazwy są tak głęboko zakorzenione w potocznej mowie, Ŝe byłoby zupełnie bezcelową rzeczą domagać się zmiany nazw tych dwóch części Biblii. Jedno przynajmniej umniejsza ten błąd, a mianowicie fakt, Ŝe większość ludzi nie kojarzy znaczenia słowa przymierze ze słowem testament i Ŝe uŝywa ona tych dwóch nazw nie dla oznaczenia dwóch przymierzy, lecz dla określenia dwóch części Biblii, bez łączenia z nimi specjalnie idei przymierza. Przykłady ARV i RV usunęły słowo Testament i zastąpiły je słowem Przymierze na określenie tych dwóch części Biblii, co jest bardzo niepomyślną zmianą, jak na to wskazują powyŝsze uwagi. To więc przyprowadza nas do rozwaŝenia podziału Biblii. Oczywiście te dwa Testamenty to zasadnicze części podziału. KaŜdy jednak z tych podziałów jest równieŝ podzielony. W angielskich wydaniach Biblii Stary Testament zazwyczaj dzieli się na 4 części: l/ na Księgi Prawne, 2/ na Księgi Historyczne, 3/ na Księgi Dewocjonalno- Dydaktyczne i 4/ na Księgi Prorocze; Nowy zaś Testament w wydaniach angielskich zazwyczaj dzieli się na 3 części: l/ na Księgi Historyczne, 2/ na Księgi Dydaktyczne i 3/ na Księgę Proroczą. Podziały te jednak nie są bardzo poŝądane, poniewaŝ na przykład: wiele jest materiału historycznego w księgach prawnych. I tak więc 1 księga MojŜeszowa jest całkowicie historyczna, 2 księga MojŜeszowa i 4 księga MojŜeszowa są głównie historyczne, a 3 księga MojŜesza i 5 księga MojŜesza są w podrzędnym stopniu historyczne. Dydaktykę moŝna znaleźć częściowo w księdze Sędziów /w pieśni Debory /i w 1 i 2 Samuelowej, historyczne zaś elementy częściowo w księgach: Ijobowej, Izajasza, Jeremiasza i Daniela. RównieŜ duŝo dydaktyki znajduje się w Ewangeliach i Dziejach Apostolskich, a częściowo autobiograficznych i osobistych zarysów w niektórych listach n.p: w 2 liście do Koryntian, do Galacjan, do Filipian, do Filemona, 2 Piotra i 2 i 3 Jana. Sam Pan dzielił Stary Testament na 3 części uŝywając przytoczonych powyŝej hebrajskich nazw: l/ Torah, 2/ Nebiim i 3/ Kethubim. Przez nazwę Torah /Zakon w szerszym znaczeniu/ rozumie się Pięcioksiąg MojŜesza. Przez nazwę Nebiim /Prorocy/ określa się księgi pisane przez ludzi naleŝących do rzędu proroków. Zaś nazwa Kethubim oznacza księgi pisane przez ludzi, którzy nie naleŝeli do rzędu proroków. Bóg nie dał nam przez nazwę sposobu dzielenia ksiąg Nowego Testamentu. Następujący podział jest sposobem dzielenia ich, ale nie dzieli on księgi na ich myślową treść: l/ Ewangelie, 2/ Dzieje Apostolskie 3/ Listy i 4/ 8

5 Objawienie. Inny jest porządek ksiąg obu Testamentów w oryginale a inny w angielskich wydaniach. Na szczęście, jeśli chodzi o Stary Testament, to sam Pan podał nam porządek jego ksiąg. Od l księgi MojŜesza aŝ do 2 księgi Królewskiej włącznie w oryginale porządek jest ten sam co w wydaniach angielskich. Dalej porządek ten się zmienia. Podczas gdy w wydaniach angielskich po 2 księdze Królewskiej następują 1 i 2 Kroniki, Księga Ezdraszowa, Nehemiaszowa. Estery, Ijobowa, Psalmy, Przypowieści, Kaznodziei Salomonowego, Pieśń Salomona, Izajasz, Jeremjasz, Treny Jeremiaszowe, Ezechiela. Daniela i 12 mniejszych proroków, to w oryginale hebrajskim po 2 księdze Królewskiej następują Izajasz, Jeremiasz, Treny Jeremiaszowe, Ezechjel i 12 mniejszych proroków. Te księgi rozpoczynające się od Jozuego a kończące się na Malachijaszu stanowią Nebiim /Proroków/. Kethubim składa się z następujących ksiąg: Psalmów, Przypowieści, Ijoba, Pieśni Salomona, Kaznodziei Salomona, Estery, Daniela, Ezdrasza, Nehemiasza i 1 i 2 Kroniki. Taki jest porządek w oryginale hebrajskim. Jeśli chodzi o Nowy Testament porządek pięciu pierwszych ksiąg jest ten sam w greckim co i w angielskim przekładzie, dalej porządek ten się zmienia. W przeciwieństwie do angielskiego porządku, gdzie listy Pawłowe następują bezpośrednio po Dziejach Apostolskich, tak zwane ogólne Listy następują bezpośrednio w greckim po Dziejach Apostolskich - a mianowicie list Jakuba, 1 i 2 Piotra, 1, 2 i 3 Jana i Judy. Potem zaś następują listy: do Rzymian, 1 i 2 do Koryntian, do Galacjan, do Efezjan, do Filemona, do Kolosan, l i 2 do Tesaloniczan. Potem znowu następuje załamanie się tego porządku. Podczas gdy w angielskich wydaniach porządek dalszych ksiąg jest następujący: 1 i 2 do Tymoteusza, Tytusa, Filemona i Hebrajczyków, to w oryginale greckim jest: list do Hebrajczyków, 1 i 2 do Tymoteusza, Tytusa i Filemona. Następnie zarówno w greckim oryginale jak i w angielskich wydaniach na końcu jest umieszczone Objawienie. NaleŜy dodać, Ŝe nie wszystkie greckie manuskrypty mają powyŝej podany porządek ksiąg Nowego Testamentu, lecz w lepszych z nich i starszych tak jest. ChociaŜ nie mamy porządku przez Boga ułoŝonego dla ksiąg Nowego Testamentu, to jednak mamy zarządzony przez Boga porządek dla ksiąg Starego Testamentu. Jest nim porządek podany w poprzednim paragrafie w trzech podziałach: Torah, Nebiim i Kethubim. Drugi podział, Nebiim, jest podzielony na dwie dalsze części: l/ na Wcześniejszych Proroków /Jozuego, Sędziów, Ruty, 1 i 2 Samuelowej, 1 i 2 Królewskiej/ i 2/ na Późniejszych Proroków /Izajasz, Jeremjasz, Ezechiel i dwunastu 9 Mniejszych Proroków/. Specjalnie uderzającym jest brak księgi Daniela w drugim podziale Proroków Starego Testamentu, księgę tę znajdujemy w podziale Kethubim, w Pismach. Fakt ten nasuwa pytanie: Dlaczego Psalmy pisane głównie przez Dawida i księga Daniela pisana przez Daniela, choć obie z nich są nazwane w Nowym Testamencie /Dz. Ap.2:30; Mat.24:l5/ prorokami, nie są jednak umieszczone wśród ksiąg zwanych Prorokami, lecz umieszczone są między Pismami? Odpowiedź na to pytanie pozwoli nam poznać, jakie zasady podziału zastosował Bóg przy podzieleniu Starego Testamentu na trzy części: Torah, Nebiim, i Kethubim. Księgi te zostały przez Boga wyznaczone do ich odpowiednich podziałów na zasadzie urzędowego stosunku ich pisarzy do Boga: MojŜesz miał zupełnie wyjątkową pozycję przed Bogiem jako prawodawca i dlatego księgi przez niego napisane /1 Moj. 2 Moj., 3 Moj., 4 Moj. i 5 Moj. /są zupełnie osobno umieszczone jako niezrównane - Torah. Pisarze ksiąg, które składają się na drugi podział hebrajskiego Pisma Świętego byli z powołania prorokami, to znaczy naleŝeli do rzędu proroków i księgi ich są zgrupowane osobno w odróŝnieniu od wszystkich innych. Przykładem moŝe być Samuel, który napisał księgi Jozuego, Sędziów i Ruty /Dz.Ap.3:24/. Był on z powołania prorokiem, a nie królem z zawodu, gospodarzem lub pasterzem. To samo jest prawdą, jeśli chodzi o innych pisarzy drugiego podziału hebrajskiego Pisma Świętego. Jeremiasz i Ezechiel /kapłani/ i Amos /pasterz/ nie są wyjątkiem w tej zasadzie. PoniewaŜ Bóg mówi bezpośrednio, iŝ powołał ich do urzędu proroczego /Jer.1:1-10; Ezech.l:3; 2:3; 3:4-17; Amos 1:1; 7:l4/. Pisarze podziału Kethubim byli: gdy chodzi o Psalmy - głównie Dawid, który był królem, a nie prorokiem z zawodu; gdy chodzi o Przypowieści, Kaznodzieję i Pieśń Salomonową - to Salomon z zawodu król, gdy chodzi o księgę Ijobową - to teŝ prawdopodobnie ją napisał Salomon; poniewaŝ Bóg umieścił tę księgę bezpośrednio po Przypowieściach, przed Kaznodzieją i Pieśnią Salomona. Jeśli chodzi o księgę Daniela autorem jej był Daniel z zawodu mąŝ stanu a autorem księgi: Estery, Ezdrasza i 1 i 2 Kroniki - Ezdrasz, który był kapłanem; księgę Nehemiaszową napisał Nehemiasz, który z urzędu był gubernatorem. śaden więc z pisarzy Kethubim nie naleŝał do rzędu proroków, z tego to powodu ich pisma stanowią osobną część Starego Testamentu odrębną od Torah i Nebiim. LICZBA KSIĄG BIBLIJNYCH Angielskie /i polskie/wydania Starego Testamentu zawierają 39 ksiąg, 10

6 zaś angielskie /i polskie/ wydania Nowego Testamentu 27 ksiąg, a więc razem cała Biblia ma 66 ksiąg. Liczba 39 jako liczba ksiąg Starego Testamentu jest równieŝ wskazana w hebrajskim Piśmie Świętym, bo tak są one wydane. Liczba 66 jest takŝe pokazana w typach Biblii, na przykład w dwóch stosach chlebów pokładnych, z których kaŝdy składał się z 6 bochenków stojących obok siebie 6 i 6, przedstawiając w ten sposób 66 ksiąg Biblii, które są specjalnym pokarmem dla prawdziwego Kapłaństwa. TakŜe deski przybytku, słupy i drągi - drągi, tak jak one były ułoŝone naprzeciw siebie i jeden w stosunku do drugiego są w liczbie 66, symbolizując 66 ksiąg Biblii. W wypadku zaś słupów, symbolizują one takŝe niektórych pisarzy Nowego Testamentu. W staroŝytności jednak hebrajska Biblia miała 24 księgi. Zmniejszenie ich liczby wynika z połączenia w jedną księgę następujących par ksiąg: 1 i 2 Samuelowej, 1 i 2 Królewskiej, 1 i 2 Kroniki, Ezdraszowej i Nehemiaszowej, a takŝe z połączenia w jedną księgę ksiąg dwunastu Mniejszych Proroków. Zredukowanie liczby 39 ksiąg Starego Testamentu do liczby 24 Bóg sam uznał, jak postaramy się to wykazać w innym związku. W czasach Jezusa nauczeni w Piśmie, jak o tym mówi Józef Flawiusz /Przeciw Apionowi 1:8/, zredukowali sztucznie tę liczbę do 22 ksiąg, łącząc razem księgi Ruty z księgą Sędziów i Treny Jeremiaszowe z księgami Jeremiasza. Czynili oni to, aby mieć tyle ksiąg Pisma Świętego ile jest liter w hebrajskim alfabecie a więc dla powodu zupełnie sztucznego i nieco wskazującego na charakter tych, których Jezus oskarŝał, iŝ obciąŝali lud przez siebie uczynionymi doktrynami, które podawali jako obowiązujące przykazania BoŜe /Mat.l5:9/. Nowoczesne wydania hebrajskiego Pisma Świętego zazwyczaj umieszczają Treny Jeremiaszowe i księgę Ruty w części Kethubim. Jednak jest to przeciwne Planowi Pańskiemu opierającemu podział na urzędowym stosunku pisarzy do Boga. Zmiana nastąpiła w sposób następujący: Jest pięć ksiąg /księga Estery, Ruty, Pieśń Salomonowa, Treny Jeremiaszowe i Kaznodzieja Salomonowy/, które Izraelczycy składają w jeden zwój ze względu, by czytać je w czasie pewnych świąt. Kiedy nie składali ich razem w oddzielny zwój aby mieć je razem, większość z nich naleŝała do części Kethubim, to brali oni księgi Ruty, Treny Jeremiaszowe z części Nebiim /Proroków/ i składali je z innymi trzema, aby wygodnie odczytywać zwój bez zbytniego jego skręcania. Gdy te księgi są razem w osobnym zwoju, to Izraelici nazywają je Migilloth, czyli zwój odłączony. Pierwotnym językiem Starego Testamentu jest z małymi wyjątkami język hebrajski. Tymi wyjątkami są z księgi Jeremiasza 10:11; z 11 Ezdrasza 4:8; 6:18; 7:12-26; z Daniela 2:4-7,28. Wyjątki te są w języku aramejskim, czasami nazywanym językiem chaldejskim, czyli w języku semickim bardzo zbliŝonym do hebrajskiego, który zastępował język hebrajski w mowie potocznej Izraelitów Palestyny na kilka wieków przed Chrystusem. Ten to język i język grecki były głównymi językami uŝywanymi w codziennym obcowaniu w Palestynie za czasów naszego Pana. Poza niektórymi archeologicznymi odkryciami o małym znaczeniu aŝ dotychczas Pismo Święte Starego Testamentu było jedynym przykładem czysto hebrajskiej literatury. Do nich dodane zostały liczne przekłady Nowego Testamentu na hebrajski język poczynając od przekładu Delitzscha w roku 1878, a takŝe dodane w wielkiej ilości dzieła hebrajskie ostatnich lat pięćdziesięciu od kiedy język hebrajski znów stał się stopniowo Ŝywym językiem z wciąŝ wzrastającą literaturą. Nowy Testament był początkowo napisany po grecku, nie językiem greckim klasycznego okresu, ale greckim ludzi wykształconych pierwszego wieku naszej ery, zwanym koine /ogólnym albo potocznym językiem/. Ale Nowy Testament grecki, choć reprezentuje dobry język grecki pierwszego stulecia chrześcijańskiego, zawiera wielką liczbę hebrajskich wyraŝeń idiomatycznych, zwanych hebraizmami, dosłownie przetłumaczonych na grecki. Dlatego teŝ ten, kto interpretuje grecki Nowy Testament, znajduje wielką pomoc w znajomości hebrajskiego, ułatwiającej jego zrozumienie. Do niedawna większość uczonych wykształconych w greckim klasycznego okresu przed Chrystusem, niechętnie patrzyła na greczyznę Nowego Testamentu jako barbarzyńską. Jednak od lat dziewięćdziesiątych zeszłego stulecia, gdy zaczęto dokonywać odkryć greckich papirusów, szczególnie w Egipcie, okazało się, Ŝe grecki Nowy Testament był językiem klas oświeconych mówiących po grecku w owym czasie, pomimo swych hebraizmów. Jednak te idiomatyczne wyraŝenia charakterystyczne formy greckiej Septuaginty, które wpłynęły na grecki Nowy Testament, właściwości jego pisarzy, a przede wszystkim nowe znaczenia, które Duch Święty tchnął do wielu greckich słów Nowego Testamentu sprawiają, iŝ ten język grecki wymaga specjalnego badania nieco odmiennego od studiów klasycznego języka greckiego. Stąd wynika potrzeba wyspecjalizowanych studiów w tej dziedzinie. Oryginalne manuskrypty hebrajskich Pism - tych, które pochodzą z rąk ich oryginalnych pisarzy - oczywiście zaginęły z powodu spustoszeń czasu. Wiele kopii tych pism równieŝ doznało podobnego losu. W dodatku wiele z nich było zniszczonych przez Nabuchodonozora i Antiocha Epifanesa. Były one jednak otoczone tak wielką czcią przez 12

7 Izraelitów, Ŝe oddaliby oni raczej Ŝycie, aby je zachować. Dlatego Pisma hebrajskie doszły do nas w większej czystości niŝ jakiekolwiek inne dzieła staroŝytnej literatury, z wyjątkiem Nowego Testamentu w oryginalnym języku greckim. Jednym z powodów dla których nie mamy więcej staroŝytnych rękopisów Pism hebrajskich jest działalność masoretów. Masoreci byli to hebrajscy uczeni, którzy na przełomie od VII do X wieku po Chrystusie pracowali nad wydaniem moŝliwie najczystszego i najmniej skaŝonego tekstu Pism hebrajskich jaki mogli przygotować. Podjęli oni tę pracę z powodu ogromnej liczby róŝnych sposobów czytania róŝnych kopii Pism hebrajskich. Kiedy skończyli oni swe dzieło, za ogólną zgodą wszystkie hebrajskie kopie nie zgadzające się z ich tekstem zostały zniszczone. Dlatego teŝ nasz najstarszy manuskrypt hebrajskiego Starego Testamentu pochodzi z około roku 925 po Chrystusie. Jest on obecnie w Muzeum Brytyjskim. Na początku i przez wiele wieków tekst hebrajski był całkowicie napisany w spółgłoskach. Masoreci więc dostarczyli tych spółgłosek pisząc kropki, które zastępują samogłoski. Przez tę pracę uniemoŝliwili oni róŝne sposoby czytania hebrajskich Pism, choć w pewnych wypadkach, nie chcąc zmieniać tekstu takiego jaki znaleźli, podawali na marginesie lepsze sposoby jego czytania od niektórych z tych. które znaleźli w tekście - jest prawdopodobnie nie więcej niŝ 200 wszystkich takich marginesowych uwag. JednakowoŜ w ich notatkach /Massorah/ i innych komentarzach itd. zostały zachowane dziesiątki tysięcy takich uwag. Doktor C.D. Ginsberg w swojej biblii hebrajskiej opublikował wiele ich tysięcy, a więcej jeszcze w swojej Massorah. Podczas gdy staroŝytne rękopisy hebrajskich Pism są stosunkowo nieliczne i stosunkowo niedawne, bo najstarszy z nich ma około 1000 lat, to rękopisy Nowego Testamentu są zdecydowanie starsze i liczniejsze. Najstarsze z nich, kompletne albo prawie kompletne, są Watykańskie i Synaickie pochodzące z około roku 325 po Chrystusie. Rękopis Efrema, choć mniej lub więcej niekompletny pochodzi z piątego wieku. To samo dotyczy rękopisu Bezy, zawierającego Ewangelie i Dzieje Apostolskie. RównieŜ Rękopis Aleksandryjski pochodzi z piątego wieku. Rękopisy Nowego Testamentu wciąŝ wzrastają w liczbie. W roku 1909 Gregory obliczył greckich rękopisów Nowego Testamentu w całości lub częściach. Te rękopisy są pisane w dwóch formach: l/ całkowicie duŝymi literami bez przerwy pomiędzy słowami - takie rękopisy nazywają się uncjałami i 2/ małymi literami - wtedy takie manuskrypty nazywają się kursywą. Najstarsze rękopisy to uncjały. Z jednym prawdopodobnie wyjątkiem, Ŝaden inny 13 rękopis nie jest tak dawny jak rękopisy greckiego Nowego Testamentu i z wszelką pewnością mamy więcej ich egzemplarzy od rękopisów staroŝytnych ksiąŝek, które się dochowały do naszych czasów. RównieŜ stosunkowo jest mniej róŝnych sposobów czytania w tych rękopisach niŝ w rękopisach jakichkolwiek innych dzieł staroŝytnych. Naprawdę nie ma róŝniących się sposobów czytania, które by wpływały zasadniczo na doktrynę Biblii, co do których istniałaby uzasadniona wątpliwość, gdy chodzi o to, który z nich jest prawidłowy. W rzeczy samej wśród wielości rękopisów greckich Nowego Testamentu i następnie wzmoŝonych moŝliwości róŝnych sposobów czytania mamy uderzający powód opieki BoŜej nad czystością biblijnego tekstu, która to opieka przejawiała się w sposób nie zmuszający, lecz przez anulowanie skutków ludzkiej omylności. Zanim pojawił się wynalazek druku około połowy piętnastego wieku po Chrystusie, rękopisy Biblii podobnie jak wszystkie inne rękopisy były przepisywane, to znaczy pisane ręcznie zazwyczaj gdy chodzi o Nowy Testament /grecki/ przez zakonników, przewaŝnie na bardzo cienkich spreparowanych skórkach zwanych pergaminami, a potem na papierze robionym z liści rośliny papirusowej. W języku hebrajskim były one przewaŝnie pisane na zwojach w ten sposób, Ŝe moŝna je było zwijać z jednego do drugiego zwoju w miarę jak ktoś przechodził od jednej ksiąŝki lub ustępu do innej ksiąŝki lub innego fragmentu. Obydwa końce pergaminu były okręcone naokoło kija o kształcie cylindrycznym, który przechodził około sześciu cali od swych końców poprzez środek wyciętych podobnych do dysków kawałków drewna od czterech do dziesięciu cali średnicy, zaleŝnie od wielkości pergaminu i grubości około 3/4 cala. One słuŝyły jako.zakończenia ksiąŝki, trzymając bezpiecznie pomiędzy sobą manuskrypty, podczas gdy sześć cali wystających kijów słuŝyły jako oparcia rączki dla zwoju, a jednocześnie jako środki do skręcania i rozkręcania zwojów. Zwoje takie moŝna oglądać w kaŝdej synagodze, kiedy są one wyjmowane z arki" w połowie rannego naboŝeństwa w soboty. Podajemy myśl czytelnikom, by odwiedzili taką synagogę celem zobaczenia jednego z takich zwojów. Skóry pergaminów są mocno i w sposób artystyczny z sobą połączone, i niektóre z tych pergaminów, szczególnie te, które zawierają cały hebrajski Stary Testament, są moŝe sto yardów /ponad 91 m/ długie. Stąd teŝ wynika potrzeba nakręcania manuskryptów z jednego na drugi zwój. Ponadto, znacznie później niŝ czasy Chrystusa, hebrajskie rękopisy często były pisane na liściach i związywane razem za jeden koniec sznurkami ze skóry, a w ten sposób tworzyły ksiąŝkę 14

8 podobną nieco do naszych ksiąŝek, ale z tą róŝnicą iŝ nie posiadały grzbietu" współczesnych ksiąŝek. Zwoje były zapisywane kolumnami biegnącymi obok siebie często wysokości dwudziestu cali od góry do dołu i od trzech do pięciu cali szerokości. PoniewaŜ zwoje były w języku hebrajskim, więc słowa były pisane z prawej strony na lewo, a nie jak w naszych pismach czy drukach z lewa na prawo. Ich tekst nie był początkowo i przez długie wieki dzielony na rozdziały lub wiersze, ani teŝ nie były czynione przerwy w tym celu i dla rozdzielenia słów, zdań i paragrafów. By zilustrować, jak się pisze lub drukuje po hebrajsku z prawa na lewo, podamy tutaj /wg. Biblii angielskiej/ część Jana 1:1-3 z literami, słowami odwróconymi i nieprzedzielonymi, jak to było robione w hebrajskim, a takŝe by zilustrować powstanie kolumn w hebrajskim, co bardzo dziwne wydaje się dla nas. KOLUMNA DRUGA gninnigebehtnisawemas ybedamerewsgnihflladoghtiw ynatonsawmihtuohtiwdnamih KOLUMNA PIERWSZA ehtsawgnimnigebehtni htiwsawdrowehtdnadrow ehtdogsawdrowehtdnadog Słowa te oznaczają: Na początku było Słowo, a ono Słowo było u Boga, a Bogiem było ono Słowo. To było na początku u Boga. Wszystkie rzeczy przez nie się stały, a bez niego nic się nie stało co się stało". Jak bardzo róŝnią się te dwie metody! Sztuka druku została wynaleziona około roku 1440 po Chrystusie. Wszystkie więc kopie Biblii pisane przed tym czasem były pisane ręcznie zazwyczaj w Nowym Testamencie greckim i w tłumaczeniach obu Testamentów przez zakonników, a w hebrajskim Starym Testamencie przez izraelskich uczonych w Piśmie. Pierwszą ksiąŝką kiedykolwiek wydrukowaną, naturalnie po tej dacie była oczywiście Biblia /po łacinie/, wydrukowana przez Johanna Gutenberga w Mainz, w Niemczech. Pierwszy hebrajski Stary Testament ukazał się w druku wcześniej niŝ pierwszy grecki Testament. Poprzedni z nich był drukowany w częściach Torach /Pięcioksiąg MojŜeszowy/ najpierw się ukazała w druku w Bolonii, we Włoszech w roku 1482 na dziesięć lat przed odkryciem przez Kolumba San Salvadoru, przyczółka Ameryki. Wcześniejsza część Nebiim /Proroków/ ukazała się w roku 1485, a późniejsze Nebiim w roku 1486, obie w Sancino we Włoszech; zaś Kethubim /Pisma lub Hagiografia/ ukazała się w roku 1486 i w 1487 w Neapolu, we Włoszech. Pierwsze wydanie całego Starego Testamentu ukazało się w roku 1488 w Soncino zredagowane przez Abrahama Bena 15 /syna/ Chaima de Trutore; drugie zaś w Neapolu około lat ; trzecie w mieście Brescia, we Włoszech w roku 1494; czwarte w Pesaro, we Włoszech w latach Pierwsze wydanie Rabinicznej Biblii, zredagowane przez Feliksa Pratensis i wydane przez Bomberga w Wenecji, ukazało się w czterech tomach in folio w roku 1517; drugie zaś teŝ w Wenecji w latach Najlepsze wydanie hebrajskiego Starego Testamentu, zredagowane z wariantów przez C.D Ginsburga, nawróconego rabina, ukazało się w Londynie, w Anglii w roku 1894; drugie zaś z kolei co do swej wartości zredagowane przez R. Rittela, ukazało się w Lipsku, w Niemczech w latach Pierwsze w druku wydanie greckiego Nowego Testamentu było wydaniem Erazmowym. Ukazało się ono w Bazylei w roku 15l6; od tego zaś czasu wiele wydań greckiego Nowego Testamentu się ukazało, szczególnie w czasie 19 i 20 stulecia, gdy wielka ilość rękopisów greckiego Nowego Testamentu ułatwiła krytykom tekstu zrekonstruowanie czystszego tekstu, nad którym Tischendorf, Tregelles, Wescott i Hort, Weiss, Souter, Gregory i Von Soden dokonali monumentalnej pracy. Pierwsze drukowane wydanie całej Biblii w hebrajskim i greckim języku ukazało się w 6 tomach in folio w latach w Complutum /łacińska nazwa Alkali w Hiszpanii/ i jest nazywane Poliglotta Kompluteńska /po grecku wielojęzyczny/ od nazwy miasta, gdzie zostało wydrukowane i od jego ukazania się w czterech językach: Septuaginta bowiem była drukowana w kolumnach obok hebrajskiego. a Wulgata w kolumnach obok greckiego. Dlatego teŝ to wydanie było poliglotą. Ufamy, Ŝe dodanie jeszcze kilku słów na temat greckich rękopisów Nowego Testamentu będzie poŝyteczne. Rękopis Watykański został tak nazwany ze względu na to, iŝ znajduje się on w Bibliotece Watykańskiej w Rzymie, będąc jednym z jej największych skarbów. Obejmuje on prawie cały Nowy Testament, lecz zatrzymuje się na liście do Hebrajczyków 9:14 - brak w nim reszty tego listu, dwóch listów do Tymoteusza, listu do Tytusa, Filemona i Objawienia. Na razie jest to najlepszy z greckich rękopisów Nowego Testamentu. W roku 1889 zostało wydane w Rzymie w 100 kopiach faksymile tego rękopisu. Podobnie jak wszystkie najdawniejsze rękopisy greckiego Nowego Testamentu ten rękopis równieŝ jest uncjałem. Rękopis Synaicki został odkryty w częściach, z czego pierwsza część została odkryta w roku 1844, a reszta w roku 1859 w klasztorze świętej Katarzyny na górze Synaj przez C. Tischendorfa. Zawiózł on ten rękopis następnie do Petersburga /w Rosji/, gdzie teŝ pozostawał aŝ do roku 1935 kiedy 16

9 został zakupiony przez brytyjskie społeczeństwo i złoŝony w Muzeum Brytyjskim. W Muzeum Brytyjskim równieŝ znajduje się Rękopis Aleksandryjski, pochodzący z piątego wieku, a który jest trzecim z kolei pod względem swej staroŝytności i jakości z pełniejszych rękopisów greckich Nowego Testamentu. Był on przywieziony do Anglii w roku 1628 przez Cyryla Lucara, patrjarchę konstantynopolitańskiego i ofiarowany królowi Karolowi I. Cyryl Lucar przywiózł początkowo ten rękopis do Konstantynopola z Aleksandrii, gdzie był patrjarchą. Stąd teŝ pochodzi nazwa rękopisu. Podobnie jak rękopis Watykański jest on niekompletny, gdyŝ brakuje w nim Mat.1: ; Jan 6:50-8:52; 2 Kor.4:13-12:6. Rękopis Synaicki natomiast zawiera cały Nowy Testament jak i całą Septuagintę. Poza innymi uncjałami wspomnianymi powyŝej, wielka liczba papirusów daty wcześniejszej od tych powyŝej wymienionych rękopisów wyszła na światło dzienne w ciągu ostatnich 45 lat, a jeden z nich nawet jest z II wieku. Są one jednak zaledwie drobnymi fragmentami Pisma Świętego. Dzięki jednak czystszemu tekstowi wielu greckich rękopisów, wyŝej wymienieni krytycy tekstu mieli moŝność zrekonstruowania tekstu. Przekłady więc oparte na nowszej rewizji tych tekstów są najbliŝsze w brzmieniu do tekstu pozostawionego przez pisarzy Nowego Testamentu. Dlatego przekłady takie jak E.R.V., ARV, przekłady Rotherhama, Moffata, Panina, Przekład Baptystów, Goodspeed, Diaglotta, Ballantina, itd., zbliŝają nas więcej do pierwotnego znaczenia pisarzy Nowego Testamentu niŝ wcześniejsze tłumaczenia. W związku z tym naleŝy uczynić parę uwag o niektórych przekładach Biblii. Ze sprawozdania Brytyjskiego i Zagranicznego Towarzystwa Biblijnego ze stycznia 1927 roku dowiadujemy się, Ŝe Biblia w całości albo w częściach została przełoŝona na 820 języków i dialektów. W tym to czasie obliczono, Ŝe nowe przekłady Biblii w całości lub w częściach były wydawane w odstępach sześć i pół tygodni. Uwzględniając tę szybkość wydawania do stycznia 1946 r. musimy dodać do powyŝszej ilości 152 nowe przekłady, czyli Ŝe otrzymamy 972 języków i dialektów, na które Biblia została przełoŝona w całości lub częściach. Z tego wynika, Ŝe Biblia znacznie przewyŝsza jakiekolwiek inne z pięciu istniejących ksiąg świata. Od czasu wynalezienia druku około roku 1440, Biblia była przez całe wieki i pozostaje nadal w duŝym stopniu tym, co Amerykanie nazywają bestseller", czyli ciesząca się największym pokupem, gdyŝ ukazała się w większej ilości róŝnych wydań niŝ jakiekolwiek inne pięć ksiąg. Do najstarszych przekładów części Biblii naleŝą Targumy nie tyle pod względem tłumaczenia, ile 17 pod względem parafrazy hebrajskiego tekstu na język aramejski. Powstały one po powrocie Izraela z Babilonu w związku z zanikiem uŝywania języka hebrajskiego przez ludność, a zastąpieniem go przez język aramejski w mowie potocznej. Dzięki nim ludzie nie władający juŝ językiem hebrajskim mogli poznawać treść Biblii. Słowo Targum oznacza interpretacje, a więc moŝe określić zarówno tłumaczenie jak i parafrazę. Najlepsza z tych interpretacji jest napisana przez Onkelosa o Pięcioksięgu MojŜesza. W duŝym stopniu przypomina ona dosłowne tłumaczenie. NIEKTÓRE STAROśYTNE PRZEKŁADY BIBLII Najbardziej wartościowym ze wszystkich tłumaczeń jest Septuaginta, będąca greckim przekładem Starego Testamentu z hebrajskiego oryginału. Mówi się, Ŝe było ono dokonane przez 72 uczonych Izraelitów w Aleksandrii, w Egipcie /nazwę zaś Septuaginta uŝyto dla zaokrąglenia sumy i pochodzi ona od nazwy 70 po łacinie/. Tłumaczenie to zostało rozpoczęte przez nich w roku 285 przed Chrystusem na rozkaz Ptolemeusza Filadelfa, który chciał mieć ten przekład dla biblioteki w Aleksandrii. Przekład ten ma wiele błędów i nieścisłości, na przykład w 1 księdze MojŜesza okresy chronologiczne są znacznie dłuŝsze niŝ w tekście hebrajskim. Często róŝni się on bardzo od tego jakim powinno być dosłowne tłumaczenie z hebrajskiego. To, co nadaje temu przekładowi wyjątkowe miejsce wśród przekładów Biblii to fakt, Ŝe był on właśnie przekładem Starego Testamentu Chrystusa i pisarzy Nowego Testamentu, a takŝe większości chrześcijan przez przeszło cztery wieki. Cytaty ze Starego Testamentu znajdujące się w Nowym Testamencie są zazwyczaj czerpane z tego tłumaczenia. Gdy jednak jakiś tekst był błędnie przetłumaczony i poprawka była konieczna, to Apostołowie nie wahali się poprawić tłumaczenia, jak to widać u św. Pawła w liście do Hebr.8:8-12 dotyczącej Nowego Przymierza z Jer.31:31-34, którą on aby tym więcej podkreślić doniosłość zawartej w niej prawdy, przełoŝył dosłownie poprawiając w około 12 szczegółach Septuagintę. JeŜeli jednak niedokładność przekładu nie wpływała na treść, na dowód której był on przytoczony, to pisarze Nowego Testamentu zazwyczaj nie poprawiali go, podobnie jak i my często cytujemy niezupełnie dokładny przekład AV bez poprawek, o ile to nie wpływa na zmianę treści. Inną sławną i bardzo waŝną wersją całej Biblii w przekładzie z hebrajskiego i greckiego dokonaną w swej pierwotnej formie około roku 170 po Chrystusie na język starorosyjski jest Peshito 18

10 /prosty, zwykły/. Jest to najstarsze tłumaczenie całej Biblii i miało wielki wpływ przez pięć wieków, po czym mahometański podbój Syrii ograniczył jego znaczenie. To tłumaczenie i Rękopis Synaicki są najstarszymi świadectwami, Ŝe słowa w Obj.20:5, A inni z umarłych nie oŝyli, aŝby się skończyło tysiąc lat" są interpolacją. Zarówno najstarszy grecki rękopis jak i najstarsze tłumaczenie nie mają tej części tego wiersza, co stanowi powaŝny dowód jej fałszywości. Na to teŝ wskazuje następne zdanie: Toć jest pierwsze zmartwychwstanie", podkreślając w zestawieniu niestosowność tej interpolacji w tym miejscu. Następny po Septuagincie najbardziej wpływowy przekład Biblii to tłumaczenie Biblii Hieronima / po Chrystusie /z języka hebrajskiego i greckiego na łacinę, zwaną Wulgatą ze względu na jego powszechne uŝywanie na Zachodzie. Przez więcej niŝ tysiąc lat królowało ono niepodzielnie w Kościele Zachodnim. Wyclif przyjął je za podstawę swego pierwszego tłumaczenia całej Biblii na język angielski; jest ono równieŝ podstawą większości tłumaczeń Kościoła Rzymskokatolickiego na języki europejskie. Sobór /kościoła Rzymskokatolickiego/w Trydencie w roku 1563 oficjalnie uznał za autentyczny tekst Biblii, w ten sposób wywyŝszając je ponad hebrajskie i greckie oryginały. PapieŜ Damazy polecił Hieronimowi najuczeńszemu z ojców Kościoła Rzymskokatolickiego dokonać tego przekładu. Hieronim wyłączył apokryficzne księgi ze swego tłumaczenia, jako nie będące wyroczniami BoŜymi. Choć Damazy zgadzał się z nim, Ŝe nie były one z natchnienia BoŜego, jednak ze względu na ich powszechne uŝywanie jako księgi budujące, aczkolwiek nie natchnione, skłonił go pomimo jego niechęci do ich przetłumaczenia. Sobór w Trydencie, pragnąc mieć rzekomy dowód z Biblii o modleniu się za zmarłych jako podstawę swej doktryny o czyśćcu, bo jedna z ksiąg Machabeuszów zawierała tekst mówiący o modleniu się za umarłych, ogłosił to jako doktrynę rzymskokatolicką, iŝ apokryfy stanowią część Biblii. Jak mało ten tekst dowodzi, Ŝe umarli rzymskokatolicy cierpią w czyśćcu jest widoczne z faktu, Ŝe za kaŝdym razem gdy modlimy się: Przyjdź Królestwo Twoje, to modlimy się za umarłych, choć nie wierzymy, by umarli posiadali świadomość a jeszcze mniej by cierpieli w czyśćcu, tak jak w to wierzą rzymskokatolicy. Dwa najwaŝniejsze tłumaczenia na współczesne europejskie języki, to tłumaczenie całej Biblii przez Lutra z hebrajskiego i greckiego na język niemiecki i AV całej Biblii z hebrajskiego i greckiego na język angielski. Luter przełoŝył Nowy Testament na język niemiecki w latach w Wartburgu, gdzie elektor Saksonii dał mu schronienie bezpośrednio po decyzji Sejmu w Worms, który go skazał na klątwę w Cesarstwie. Tłumaczenie to zostało wydane we wrześniu 1522 roku. Stary Testament w przekładzie Lutra ukazał się w 4 częściach: Część pierwsza - Pięcioksiąg MojŜesza, ukazała się w roku 1523, część druga i trzecia - księgi historyczne i poetyckie w roku 1524; a część czwarta - proroctwa, w roku Cała jego Biblia ukazała się w roku Do tłumaczenia Starego Testamentu uŝywał on wydania hebrajskiego Starego Testamentu dokonanego w Brescii w roku 1494, a do Nowego Testamentu drugiego wydania greckiego Nowego Testamentu Erazma. Korzystał on oczywiście z Wulgaty, a jeśli chodzi o Stary Testament, to miał pomoc Melanchtona, Bugenhagena i Crucigera. Czasy jego nie były czasami wielkich hebrajskich i greckich słowników, pracowicie jednak wykorzystywał on ubogie pomoce jakie były mu dostępne. Radził się on na przykład wielu rabinów i kupców izraelskich i innych, na placu jarmarku w Wittenberdze, gdy chodziło o znaczenie niejasnych i rzadko uŝywanych słów hebrajskich. On nawet kazał zabić krowę i pokrajać ją na części w jego obecności, pytając się uczonych Izraelitów o nazwy poszczególnych części po hebrajsku, gdy starał się zrozumieć znaczenie pewnych słów w Pięcioksięgu MojŜesza uŝywanych w związku z ofiarami. W swoim tłumaczeniu dąŝył on więcej do podania znaczenia po niemiecku zrozumiałego dla nieuczonych, a nie tylko o dosłowny przekład, który w swej szlachetnej prostocie, głębokim uduchowieniu i świetnej wszechstronności zalicza się do największych dzieł ludzkiego geniuszu. Poprzez swój przekład Biblii dosłownie stworzył on niemiecki język literacki, język panujący ludności niemieckiej. Wpływ jego nie ograniczył się tylko do ludzi mówiących po niemiecku. Tłumaczenie jego stało się podstawą duńsko-norweskiego przekładu /w 1524 r./, holenderskiego /w 1526-r./, szwedzkiego /w 1526 r./ i islandzkiego / w 1540 roku/, a takŝe przez Tyndala, a miało wpływ na przekład AV w roku PRZEKŁADY BIBLII NA JEZYK ANGIELSKI Przekład AV jest jeszcze lepszym tłumaczeniem niŝ tłumaczenie Lutra, został on zaproponowany w czasie konferencji w Hampton Court w styczniu 1604 roku. W tym samym roku rozpoczęło nad nim pracować czterdziestu siedmiu najlepszych znawców Biblii w Wielkiej Brytanii. Król Jakub I zaprosił ich, by się podjęli pracy rewizji poprzednich angielskich tłumaczeń. Oparli oni swą pracę na hebrajskich 20

11 i greckich rękopisach. Posiadali oni więcej greckich rękopisów niŝ Luter, poza tym korzystali z jego przekładu i z dziewięciu uprzednio ogłoszonych angielskich tłumaczeń i mieli za sobą postęp w studiach nad hebrajskim i greckim całego niemal stulecia. Tych czterdziestu siedmiu uczonych podzieliło się na sześć grup i przystąpiło do pracy. Spotykali się oni od czasu do czasu, porównywali i poprawiali sobie wzajemnie pracę, aŝ w roku 1611 ogłosili epokowy przekład Biblii. Pod względem literackim Ŝaden inny utwór w angielskim tego dzieła nie przewyŝsza. Wątpliwe nawet jest, czy Szekspir mu dorównuje. JeŜeli chodzi o wzniosłość i prostotę, piękno i jasność, połączenie dosłowności przekładu z rodzimością angielskich wyraŝeń, to stanowi ono przedmiot zachwytu uczonych, skarb społeczeństwa i rozpacz dla chcących z nim rywalizować. ChociaŜ przekłady E.R.Y. i ARV są dokładniejszymi tłumaczeniami, jak moŝna było się spodziewać, gdyŝ dzielą je trzy wieki postępu w studiach nad hebrajskim i greckim językiem, a takŝe postęp w czystości tekstu dzięki nowym wydaniom opartym na lepszych i liczniejszych rękopisach, to jednak są one wyraźnie mniej doskonałe pod powyŝej wymienionymi względami. Gdy więc chodzi o dokładną pracę to uczeni będą raczej woleli mieć późniejsze tłumaczenie, zaś dla celów poboŝnego badania, medytacji i czytania będą oni woleli tak jak człowiek prosty, dobry, stary przekład AV, który dla przeciętnego chrześcijanina mówiącego po angielsku jest nierozłącznie i święcie związany jako Biblia z jego doświadczeniem religijnym. Wspomnieliśmy powyŝej fakt, Ŝe przekład AV był oparty na dziewięciu innych angielskich przekładach. Krótki opis tych przekładów będzie nie od rzeczy, gdy rozwaŝamy ogólnie zarysy Biblii a w szczególności angielskiej Biblii. Przekład Wyclifa jest pierwszym tłumaczeniem całej Biblii na angielski, a takŝe pierwszym tłumaczeniem całej Biblii na jakikolwiek inny język nowoczesny, chociaŝ przed jego czasem istniały tylko tłumaczenia części Biblii, na przykład: Psalmów, czterech Ewangelii, itd. Jest to równieŝ prawdą, jeśli chodzi o saksoński okres Anglii, bo na przykład Alfred Wielki przetłumaczył Psalmy, itd. na anglo-saksońską mowę swego czasu. Wyclif najlepszy teolog za jego czasu, nawet za jego stulecia zrozumiał, Ŝe Biblia była największym przeciwnikiem rzymskiej hierarchii, którą on zwalczał od lat, a szczególnie od roku Przekładu swego dokonał /w roku 1380/nie z greckiego i hebrajskiego, których to języków zdaje się nie znał, lecz z Wulgaty Hieronima. Podobnie jak Luter w Wartburgu rozpoczął on tę pracę, gdy został wypędzony z uniwersytetu /oxfordzkiego/ prześladowaniami rzymskokatolików. Język jego przekładu nie był 21 nowoczesną angielszczyzną, jednak był on angielskim więcej zbliŝonym do nowoczesnej angielszczyzny niŝ do języka okresu anglosaskiego. Kto zna tylko nowoczesny angielski, by czytać jego Biblię ze zrozumieniem, musi się posługiwać słownikiem objaśniającym przestarzałe słowa. Dopomagał mu w pracy tłumaczenia jego kolega i główny naukowy zwolennik, Mikołaj Hereford. Wspólna zaś ich praca została przejrzana przez Jana Purvey w roku 1388 około cztery lata po śmierci Wyclifa, która nastąpiła w dniu 31 grudnia 1384 roku. W tej to głównie zrewidowanej formie, Biblia Wyclifa dotarła do potomności. Choć druku jeszcze nie było przez blisko pół wieku, to jednak jego Biblia w ręcznych odpisach rozchodziła się szeroko, jednak była zwalczana zawzięcie przez angielskich księŝy i szlachtę przez lat 150. Wydrukowana ona została po raz pierwszy w roku Wilhelm Tyndal, pierwszy przetłumaczył cały Nowy Testament z greckiego oryginału, a takŝe pierwszy przetłumaczył duŝą część pięcioksięgu MojŜesza i księgi Jozuego ze Starego Testamentu na angielski. Wydrukował on Ewangelię Mateusza i Marka w latach 1524 i 1525, w nieznanej miejscowości na kontynencie, dokąd wygnało go prześladowanie z Anglii, bo ogłosił on swój zamiar przetłumaczenia Biblii i takiego jej rozpowszechnienia, by kaŝdy wieśniak mógł ją znać równie dobrze jak najbardziej uzdolniony rzymskokatolicki teolog. W roku 1526 opublikował on cały Nowy Testament częściowo w Kolonii i częściowo w Worms - gdzie Luter ogłosił swe bohaterskie wyznanie - będąc zmuszony z powodu prześladowania przenieść się z Kolonii do Worms zanim druk wszystkich zamówionych egzemplarzy został zakończony. Wydanie to było natychmiast w sekrecie wysłane do Anglii, gdzie przybyło w marcu 1526 roku. Rzym gwałtownie atakował i palił ten Nowy Testament i wszystkich jego czytelników, na których mógł połoŝyć ręce. Rzym równieŝ zdołał spalić jego świętego tłumacza w roku 1536, po uduszeniu go. Był on nie tylko tłumaczem, ale równieŝ zdolnym pisarzem, dzielnym reformatorem i wielkim głosicielem religijnej wolności. Jego Pięcioksiąg był opublikowany w roku 1530, a jego księga Jozuego w roku Wpływ przekładów Tyndela na wszystkie następne angielskie protestanckie tłumaczenia był bardzo znaczny, włączając w to nawet przekład ARV, a tłumaczy się to wielką biegłością w językach greckim, hebrajskim i angielskim jego autora. W rzeczywistości wszystkie następne protestanckie przekłady, które nie przyjęły w całości jego przekładu, są mniej lub więcej jego przeróbkami, a to wielce dowodzi o jego wartości. W roku 1535 ukazał się pierwszy kompletny przekład w 22

12 nowoczesnym języku angielskim dokonany przez Milesa Coverdale, który wraz z Wilhelmem Roye, Jerzym Roye /później najbardziej zawziętym wrogiem/, Janem Rogersem i Janem Frithem pomagał od czasu do czasu Tyndalowi w jego pracy. Przejął on Nowy Testament Tyndala, Pięcioksiąg i księgę Jozuego w całości, a potem resztę Biblii przetłumaczył z przekładów Lutra, Zwingliego i Wulgaty Hieronima na angielski i ogłosił ją w Antwerpii 4 października 1535 roku. Biblia jego takŝe zawierała apokryfy, ale w osobnym dodatku wraz z objaśnieniami, o ich niekanonicznym, to jest nie natchnionym i nie biblijnym charakterze. Następnie w roku 1537 ukazała się Biblia Tomasza Mateusza, które to imię było imieniem przyjętym przez Jana Rogersa, który stał się w roku 1555 pierwszym męczennikiem za czasów królowej Marii Krwawej". Przejął on pracę Tyndala i Coverdala, czyniąc w niej poprawki, a następnie ogłosił ją pod autoryzacją Henryka VIII i opieką Cromwella, premiera Henryka, dlatego teŝ tłumaczenie to jest pierwszą Autoryzowaną Wersją". W roku 1539 ukazała się Biblia Tavernera, która była przejrzanym wydaniem Tomasza Mateusza, poprawionym przez Ryszarda Tavernera. W tymŝe roku ukazała się Wielka" Biblia albo teŝ jak ją nazywają po drugim wydaniu Biblia Cranmera". Wydana ona została z autoryzacji Henryka VIII przez Cromwella, Earla z Essex, Tomasza Cranmera, arcybiskupa całej Anglii /Canterbury/, Tomasza Morela oraz komitet prałatów i uczonych. Druk jej rozpoczął się w ParyŜu pod dozorem Coverdala. Lecz zanim ukończono druk, Inkwizycja 17 grudnia 1538 roku zatrzymała tę pracę, którą trzeba było przenieść i zakończyć w Londynie, co nastąpiło w kwietniu 1539 roku. Drugie wydanie tej Biblii ukazało się w roku 1540 i zostało przeznaczone do uŝytku w kościołach, czyli stało się Autoryzowaną Wersją. Jej księga Psalmów stanowi psałterz modlitewnika Kościoła Anglikańskiego, czyli liturgię anglikańską. Jest to pierwsza angielska Biblia, w której była uŝyta kursywa dla wskazania, Ŝe do słów w ten sposób wydrukowanych nie było odpowiedników w hebrajskim i greckim oryginale. Jej główny opiekun, Tomasz Cranmer był członkiem gwiezdnym Kościoła Filadelfijskiego, a w roku 1556 został męczennikiem najznakomitszym wśród licznych męczenników, którzy zginęli na stosie lub w inny sposób z rąk krwawej Mary. Następnie w roku 1560 przychodzi wersja Genewska, napisana przez Anglików, którzy uciekli z Anglii w czasie prześladowań krwawej Mary. Była to Biblia purytanów i kalwinistów częściowo napisana pod wpływem Kalwina. Liczne kopie tej Biblii zostały przewiezione do Ameryki przez purytanów. Jest to dokładniejsze 23 tłumaczenie od jakiegokolwiek poprzedniego, a takŝe od Autoryzowanej Wersji, która nastąpiła po niej, ale oprócz tej zalety ustępuje pod kaŝdym innym względem Autoryzowanej Wersji. W roku 1568 ukazała się Biblia Biskupów. Była ona wydana przez Kościół Anglikański w przeciwstawieniu się Biblii Genewskiej. Oparta ona została na Biblii Cranmera, a była przetłumaczona przez piętnastu teologów, z których ośmiu było biskupami Kościoła Anglikańskiego, stąd teŝ jej nazwa. Wydana ona została w trzech częściach w latach , ale okazała się zbyt wielkich rozmiarów i zbyt kosztowna dla szerokich mas i wkrótce zaniechano ją. Protestanckie wersje w Anglii dały bodziec wygnanym angielskim teologom katolickim do przetłumaczenia i wydania Biblii Douai. Została ona oparta na Wulgacie. Nowy Testament tej Biblii został przetłumaczony i najpierw ogłoszony w Reims we Francji w roku 1582, a jej Stary Testament w Douai, we Francji w latach To, co się nazywa obecnie Biblią Douai jest to poprawione wydanie Nowego Testamentu z Reims i Starego Testamentu z Douai dokonane przez biskupa katolickiego Ryszarda Challonera. Ogłosił on swe poprawione wydanie z adnotacjami /zazwyczaj skróconymi w nowoczesnych wydaniach tej Biblii/ w roku 1749 i 1750 w pięciu tomach. Język angielski tej Biblii jest zlatynizowany /łaciński/ i sztywny, zazwyczaj niewolniczo literalny /w stosunku do Wulgaty/. Z tego teŝ powodu powtarza ona zarówno zalety jak i wady Wulgaty i staje się często niezrozumiała z powodu zaburzenia, lub nadmiaru łaciny, wprowadzając oczywiście do Biblii wiele niebiblijnych rzeczy rzymskiego katolicyzmu. W obawie aby ona nie zamieniła rzymskokatolików na nierzymskokatolików, musiała zostać opatrzona w notatki rzymskokatolickie. Tłumaczenie to ustępuje znacznie Autoryzowanej Wersji. PoniewaŜ wielu naszych czytelników zna mniej lub więcej przekłady E.R.V. i ARV, z których ten drugi jest lepszy od poprzedniego, będąc zarazem jednym z najlepszych angielskich tłumaczeń, nie będziemy więc czynić dalszych komentarzy na temat tych dwóch przekładów. ZauwaŜmy jednak w związku z tym, Ŝe 37 znawców Starego Testamentu i 29 Nowego Testamentu, wybitnych brytyjskich uczonych naleŝących do pięciu denominacji pracowało nad przekładem E.R.V.od roku 1870 wydając Nowy Testament w roku 1881, a Stary Testament w roku 1885; podczas gdy dwie mniejsze grupy wybitnych amerykańskich znawców Starego i Nowego Testamentu naleŝących do dziewięciu wyznań opracowało przekład ARV w tym samym czasie. Ale na Ŝądanie brytyjskich korektorów mogli oni dopiero wydać swój przekład Biblii w roku 1901.Te dwa tłumaczenia w szybkim 24

13 czasie zastąpiły Autoryzowaną Wersję, znacznie prędzej niŝ w swoim czasie AV zastąpiła przekłady, których była ulepszeniem. /Skrót AV znaczy Autoryzowana Wersja - dopisek tłum./. Naszą rozprawę na temat ogólnych zarysów Biblii zakończymy kilkoma faktami i liczbami zaczerpniętymi z analitycznego słownika Biblii /patrz poniŝej/. Słowo literackie /po angielsku literosity/ jest rzadko uŝywanym słowem. Oznacza ono literacki charakter pisma. Przez to słowo chcemy wypowiedzieć myśl o literackim charakterze Biblii jako zarysie przedmiotu niniejszego rozdziału. Pismo Święte jest bowiem dziełem literackim, a w szczególności Stary Testament jest wspaniałą literaturą, jeśli go traktujemy z punktu widzenia literatury, jaka w ogóle istnieje na świecie. Biblia bowiem jest nie tylko księgą; jest to biblioteka złoŝona z 66 ksiąg, która w swych częściach stanowiących Stary Testament zawiera wszystkie pomniki literackie, jakie naród hebrajski stworzył aŝ do czasu, gdy język ich stał się językiem martwym i został zastąpiony mową aramejską, uŝywaną przez ludność izraelską jako ich mowę potoczną. UŜywanie Biblii do celów religijnych jako księgi tekstów, którą ona jest spowodowało, Ŝe tłumaczenia Biblii były całkowicie dokonywane prozą. Dopiero od niedawna zaczęto tłumaczyć części poetyckie Biblii poezją, a podzielenie Biblii na rozdziały i wiersze nie sprzyjało rozpoznaniu w niej dzieła literackiego. Stary Testament Nowy Testament B i b l i a Ilość ksiąg " rozdziałów wersetów słów liter Środkowe księgi Prz. Sal 2 Tes. Mich. i Nah. " rozdział Ijob 29 Rzym.13 i 14 Psalm wierset 2 Kr.20:17 Dz.Ap.17:17 Psalm 118:8 Najkrótsze wersety 1 Kr.1:25 Jan 11:35 Jan 11:35 Psalm 117, środkowy rozdział Biblii jest teŝ najkrótszym rozdziałem. Księga Ezdrasza 7:21 zawiera wszystkie litery alfabetu z wyjątkiem J. Słowo JAHWE albo PAN jest powtórzone 6855 razy w Biblii. Słowo wieczność ukazuje się tylko raz w Biblii u Izajasza 57:15. LITERACKOŚĆ BIBLII WYPROWADZONA NA ŚWIATŁO DZIENNE W czasie dziewiętnastego stulecia trzech uczonych specjalnie poświęciło się wśród innych rzeczy badaniu niektórych ksiąg Starego Testamentu jako poezji. Pionierem wśród nich był biskup Robert Lowth, którego epokowe dzieło ogłoszone w roku 1753 pod tytułem: Uniwersyteckie Wykłady o Świętej Poezji Hebrajczyków", otworzyło nowy świat myśli, gdy chodzi o Pismo Święte Starego Testamentu. Znalazł on godnego następcę w tej gałęzi studiów nad Pismem Świętym w roku 1758 w osobie Jana Dawida Michaelisa z Goettingen w Niemczech, który dzięki swej wielkiej wiedzy z dziedziny orientalistyki, odpowiednio uzupełnił wiele braków w ksiąŝce Lowtha, gdy wydał ją z licznymi notatkami po niemiecku. Wiele lat upłynęło po tym bez specjalnego postępu w tej gałęzi biblijnych studiów aŝ wielki niemiecki poeta i kaznodzieja Jan Godfryd Herder ogłosił pod koniec osiemnastego wieku zadziwiające dzieło pod tytułem: Duch Hebrajskiej Poezji". Ci trzej badacze połoŝyli fundamenty pod studia nad Biblią jako literaturą. Najwybitniejszym nowoczesnym przedstawicielem tych studiów był dr Ryszard G. Moulton z uniwersytetu w Chicago, którego Biblia Nowoczesnego Czytelnika jest klasykiem, jeśli chodzi o przedstawienie Biblii jako literatury - ksiąŝkę tę oceni kaŝdy miłośnik Biblii po uczynieniu z niej uŝytku. W dziele tym występuje cała Biblia i trzy poetyckie księgi apokryfów ułoŝone pod względem literackim wraz z komentarzami literackimi. Ukazuje ono Biblię jako cudowne dzieło z literackiego punktu widzenia. Autor tej ksiąŝki ukazuje wszystkie literackie fazy Biblii, przedstawiając wydarzenia, osoby i zalety literackie Biblii jaśniejące gorącą Ŝywością barw przed oczyma olśnionych czytelników. Dowiódł on zaiste, Ŝe 26

14 Biblia jako literatura, co oczywiście nie jest najwaŝniejszym przymiotem Biblii, jest w jej Starym Testamencie literaturą dorównującą przynajmniej jakiejkolwiek innej literaturze. Literatura wszelkich literackich narodów - mówiąc w sposób ogólny - dochodzi do nas zazwyczaj w dwóch formach - prozy i poezji. Wszyscy przywykliśmy do tego oczywiście, Ŝe Biblia zawiera prozę, do czego przyczynia się czytanie przez nas Autoryzowanej Wersji. Ale niewielu zdaje sobie z tego sprawę, Ŝe całe księgi Biblii są poezją w języku hebrajskim. Dotyczy to prawie wszystkich pism proroków, Ijoba, wszystkich Psalmów, Przypowieści, Pieśni i Kaznodziei Salomonowego. Tylko narracyjne części proroków: Izajasza, Jeremiasza, Ezechiela i Ijoba są pisane prozą. Reszta jest poezją. Jest godne uwagi, Ŝe proza biblijna posiada wszystkie formy prozatorskiej kompozycji. Występują tu eseje, jak na przykład 1 list do Kor.l3:l-13; 2 list Piotra i list Judy. Bardzo liczne są w Biblii opisy historyczne, jak na przykład księgi:1 MojŜeszowa, częściowo 2 MojŜeszowa i z małymi wyjątkami prawie całkowicie w księdze Jozuego, Sędziów, w dwóch Księgach Samuelowych i Królewskich oraz częściowo w Kronikach w Starym Testamencie, a Dzieje Apostolskie w Nowym Testamencie. Wiele teŝ jest biografii w Biblii, do których naleŝą księga Ezdraszowa, Nehemiaszowa, Estery, Daniela, przede wszystkim cztery Ewangelie. Liczne są równieŝ w niej listy, jak na przykład listy świętego Pawła i powszechne listy. Wiele teŝ jest opowiadań, w które Biblia obfituje. Na dowód tego przypominamy opowiadanie o stworzeniu człowieka, jego próbie i upadku, o potopie i o Ŝyciu StaroŜytnych Godnych. Biblia posiada równieŝ prawne dokumenty, o czym świadczą prawa MojŜeszowe. Genealogiczne wywody znajdują się w obfitości w Biblii, szczególnie w l Kronik. Są teŝ w Biblii pierwszorzędne rozprawy, których przykładami są listy do Hebrajczyków i Rzymian. Biblia zawiera równieŝ pisma filozoficzne, jak na przykład Przypowieści i Kaznodziei Salomonowego. Liczne są równieŝ epigramy, pełno ich jest w Przypowieściach, podczas gdy ich przykłady są rozsiane hojnie po całej Biblii. Znajduje się w Biblii wiele kazań, których pięknymi przykładami są kazania na górze /Mat.5-7/ ostatnie kazanie Pańskie /Jan 13-16/, kazania Piotra wypowiedziane w Zielone Świątki i w Cezarei oraz przemówienie Pawła w Antiochii i w Atenach. Największą mową wszystkich czasów jest mowa MojŜesza w 5 księdze MojŜesza, szczególnie gdy spojrzymy na nią w świetle poprzednich czterdziestoletnich doświadczeń Izraela i bliskiego odejścia jego ukochanego wodza. Potępienie przez Jezusa uczonych w piśmie i 27 faryzeuszy u Mat.23 jest niezrównane w całej literaturze oskarŝeń, nie wyłączając Demostenesa Filipik i mowy Cycerona przeciw Katylinie. Mowa prawna ma jeden z najświetniejszych przykładów w mowie obrończej świętego Pawła przed Festusem i Agrypą. Apele męczeńskie są olśnione blaskiem w apelu Szczepana w Dziejach Apostolskich 7. Humorystycznej literatury natomiast nie znajdziemy na szerszą skalę w Biblii, choć zawiera ona tu i ówdzie iskry humoru, szczególnie na przykład w sposobach wykpienia Filistynów przez Samsona i Ŝartach na ten temat, w skierowaniu Saduceuszów i Faryzeuszów przez św. Pawła od uderzenia na niego do kłótni między nimi powodującej, iŝ zapomnieli o walce z nim, kiedy stał przed Sanhedrynem w celu dania odpowiedzi w obronie swego Ŝycia. Jest takŝe posępny humor w sposobach BoŜych niweczenia przeciwników na przykład Faraona, Sisera, Absaloma, dwóch Herodów itd. Większość Ŝartów w Biblii została utracona w tłumaczeniu z powodu braku Ŝartobliwych wyraŝeń w języku angielskim odpowiadających wyraŝeniom greckim i hebrajskim. Stary Testament jest bogaty w poezję. Poezja hebrajska jednak jest zupełnie odmienna od nowoczesnej poezji europejskiej i amerykańskiej, która opiera się na pewnych rodzajach miar poetyckich w wierszach i zazwyczaj kończy się rymami na końcu kaŝdego wiersza. Rytm dźwięku jest podstawą poezji europejskiej i amerykańskiej, podczas gdy rytm myśli jest podstawą poezji hebrajskiej. Tak więc w samej swej istocie poezja hebrajska jest oparta na piękniejszej podstawie niŝ niebiblijna poezja. Jeśli chodzi o skomplikowanie struktury i głębię oryginalności, poezja hebrajska przewyŝsza nieskończenie poezję narodów chrześcijaństwa. Rytm myśli sprawia, Ŝe sercem poezji hebrajskiej są myśli biegnące równolegle jako porównania lub kontrasty. W porównawczych równoległościach zwanych zazwyczaj paralelizmami, ta sama myśl jest powtarzana innymi słowami albo bardzo podobne myśli są wyraŝone. Przykładem pierwszego rodzaju paralelizmu jest Psalm 25:9: Poprowadzi cichych w sądzie, a nauczy pokornych drogi swojej. Podwójnym przykładem tego jest tekst Izajasza 62:1: Dla Syjonu milczeć nie będę, a dla Jeruzalemu nie uspokoję się itd". Inny przykład to Psalm 2:1: PrzeczŜe się poganie buntują, a narody przemyślają próŝne rzeczy"? Jako przykład kontrastowego paralelizmu moŝemy podać z Przypowieści Salomonowych 10:1: Syn mądry rozwesela ojca; ale syn głupi smutkiem jest matki swojej". Psalmy zazwyczaj mają paralelizmy porównawcze, a Przypowieści paralelizmy kontrastowe. Zdarza się jednak i przeciwnie, jak na przykład w Psalmie 37 i 28

15 Przypowieści 1-3. Są to jednak ogólne cechy form poezji hebrajskiej. Istnieją jeszcze bardziej szczegółowe detale, które sprawiają, Ŝe struktura poematów hebrajskich jest znacznie trudniejsza niŝ najbardziej skomplikowane formy poezji wśród narodów chrześcijańskich lub pogańskich Greków i Rzymian. Szczegółowy ich opis byłby zbyt skomplikowany dla naszego celu tego artykułu, więc wspomnimy tylko krótko ich fazy bez dalszych opisów. Wszelkie szczegóły o nich z licznymi przykładami moŝna znaleźć w ksiąŝce doktora Moultona: Biblia Nowoczesnego Czytelnika, Fazy te są następujące: synonimowa, podobna i niepodobna paralela, wariacja i to trzech rodzajów rytmu metrycznego - napięcia, kupletu i stanców - strof, duplikacji, powiększenia, zmniejszenia, introdukcji, konkluzji, przewodnictwa, refrenów, antystroficznej struktury - alteracji, przeplatania, inwersji /albo introwersji/ - pojedynczego, podwójnego i potrójnego rytmu wahadła, owinięcie, przerwa, zawieszenie, liczba sonetu, alternatywnych paralelizmów, duplikacji, antystroficznej duplikacji i powiększanej alteracji. Ponadto są najprzeróŝniejsze rodzaje kombinacji większości tych faz. śadna inna poezja w świecie nie posiada tak wspaniałych i róŝnorodnych form poetyckich. Przy tym wszystkim istnieje rytm dźwięku, który towarzyszy rytmowi Myśli w licznych poezjach hebrajskich. JĘZYK HEBRAJSKI POSIADA WSZYSTKIE POETYCKIE RODZAJE Jeśli zaś chodzi o rodzaje poetyckiej kompozycji, to język hebrajski posiada wszystkie jej formy. Najszlachetniejszym ze wszystkich rodzajów poezji jest epika, której najwznioślejszym przykładem w języku angielskim jest Raj Utracony Miliona. Biblia zaś zawiera epikę najwyŝszego rodzaju i najszlachetniejszej formy a jest nią Boski Plan Wieków. Walka, która w tej epice się toczy, to walka pomiędzy Bogiem i Szatanem. Jej bohaterem i bohaterką jest Jezus i Kościół; ich towarzyszami są StaroŜytni i Młodociani Godni oraz Wielka Kompania; ciemnym charakterem tej epiki jest Szatan, jego zaś towarzyszami i zwolennikami są upadli aniołowie i źli ludzie. Jej sceną są niebiosa i ziemia. Wydarzenia tej epiki są tak róŝnorodne jak historia Biblii a czas jej trwania 7000 lat. Jej wynikiem i zakończeniem jest zniszczenie zła i jego sług, triumf sprawiedliwości i tych, którzy jej słuŝą. Ostatecznym zaś jej celem jest objawienie Boga Jego stworzeniom jako doskonałego w mądrości, sprawiedliwości, miłości i mocy. Są takŝe mniejsze utwory 29 epickie w Biblii. Do nich naleŝą na przykład Ŝycie Józefa i Estery. śaden ludzki utwór epicki nie moŝe równać się z Boskim Planem Wieków - Ŝaden nie jest godzien nawet wspominania, gdy się mówi o tej najcudowniejszej epice wszechświata. Dramat z kolei jest najwyŝszą formą poezji. Księga Ijoba jest to dramat, posiadający prolog, dialogi i epilog. Podstawą jej jednak jest epika, choć większa jej część ma formę dramatyczną. Księga Ijoba posiada równieŝ element liryczny, który moŝna znaleźć między innymi w klątwie /Ijoba 3/. Przedmioty jej dialogów są niezrównane, dokładnie dyskutowane, w sposób posiadający głębię myśli i piękno formy. Krytycy literaccy są jednomyślni, jeśli chodzi o księgę Ijoba, uwaŝając ją za najwspanialszy utwór literacki. Jeśli chodzi o poezję liryczną szczytem jej są Psalmy. W nich wszystkie uczucia ludzkiego serca są wyraŝone w całej długości, szerokości i głębokości. Gwałtowne oburzenie znajduje się w nich obok patosu i subtelności najtkliwszych uczuć. Strach i nadzieja przejawiają się w nich w najróŝnorodniejszych formach. Uwielbienie i adoracja, modlitwa i wychwalanie, skrucha i wiara, nadzieja i odwaga, oczekiwanie i praca - wszystko się w nich mieści. PoboŜność i prostota Psalmów sprawia, Ŝe budzą one współdźwięk we wszystkich tych, których serca są pełne poboŝności i prostoty. Są one zarazem ksiąŝką do modlitwy, zbiorem hymnów i podręczników poboŝności. Pocieszyły one, podniosły na duchu i dodały siły poboŝnym sercom więcej niŝ jakakolwiek inna ksiąŝka na świecie. Z wszelką pewnością jej autorzy czerpali głęboko z czary ludzkiego doświadczenia, we wszystkich jego ogólnych aspektach. Opisy ich doświadczeń dotykały ludzkich serc uczuciami społeczności, jakiej nie wydała Ŝadna inna księga świata. To wszystko sprawia, Ŝe Psalmy są uwaŝane za najpiękniejszy liryczny utwór ludzkości. Jeśli chodzi o rapsody, nie ma równych rapsodom Izajasza. W obu jego częściach, w rozdziałach 1-39 i najwyŝsze tony rapsodu zostały osiągnięte. Charakterystyczne są wołania opisujące róŝne narody idące ku zatraceniu. ZauwaŜcie charakterystyczne wzywanie Izraela, witanie Królestwa BoŜego i Mesjasza, jego Króla. Znamienne są wezwania skierowane do duchowego Izraela. Występuje w nich rapsodyczne piękno i wzniosłość, jakiej nie ma równej w świecie. W księdze Ijoba, w Psalmach i w księdze Izajasza literatura osiągnęła najświętsze ze świętych miejsc, swe najwyŝsze niebiosa i wzniosły raj. Nie ma niczego w świecie, co by mogło im dorównać w sferze poetyckiej - w formie dramatu, liryki i rapsodu. Psalmy, które zawierają wiele pieśni MojŜesza, nie są jedynym 30

16 przykładem biblijnej liryki. Poza rozrzuconymi tu i ówdzie wierszami, pierwszymi przykładami liryki są błogosławieństwa Jakuba dla dwunastu pokoleń /l MojŜ.49/ i pieśni MojŜesza i Marii wyraŝające radość z wyzwolenia przy Morzu Czerwonym /2 MojŜ.15/, które były śpiewane przez tańczących męŝczyzn i niewiasty przy odpowiadających im chórach, przy zharmonizowaniu muzyki i słów. Bardzo sławne zaiste są liryki MojŜesza podane w 5 Moj. 32 i 33. Pomiędzy księgami historycznymi są rozsiane tu i ówdzie pieśni lub kuplety. Pieśń Debory jest niewątpliwie pięknym przykładem utworu lirycznego, w którym występuje wiele z powyŝej wymienionych mechanizmów poezji hebrajskiej. Była to pieśń wojenna o niezrównanym pięknie, wzniosłości i sile, budząca entuzjazm i przygasłe ognie patriotyzmu w gnębionych i ciemięŝonym narodzie, poddanym niewoli, jakim był często Izrael w okresie sędziów. MoŜna równieŝ znaleźć w Biblii krótsze lub dłuŝsze ballady wojenne. Pieśń Anny jest pięknie zbudowaną liryką o majestatycznym temacie. W księdze Samuelowej i w Kronikach Dawid tu i ówdzie wybucha we wspaniałych lirykach, nie mówiąc juŝ o jego udziale w Psalmie 90 jemu przypisywanym i w innych, które on prawdopodobnie utworzył. Inni, jak Salomon, Asaf, Heman, Etan i MojŜesz, a takŝe nieznany więzień, autor Psalmu 137 razem z Dawidem dają nam pod natchnieniem BoŜym piękne, wzniosłe i potęŝne liryki, z których składają się Psalmy. Ezechiel i Izajasz dają nam piękne Psalmy jako poboŝne liryki; a nawet w Nowym Testamencie, gdzie poetyckie elementy występują mniej wyraźnie, mamy wspaniałe liryki, jak na przykład ody Zachariasza i Marii. Zwiastowanie Marii jest ubrane w poetycką formę, podobnie jak i chór anielski: Chwała na wysokościach Bogu, a na ziemi pokój ludziom dobrej woli. Nawet nieŝyczliwi krytycy Biblii stawiają lirykę hebrajską jako poezję na czele liryk znajdujących się w jakiejkolwiek innej literaturze. Jest równieŝ inna forma poezji - poezja dydaktyczna - która obfituje w Biblii. Ta forma występuje w częściach Biblii zwanych częściami Mądrości - w Przypowieściach i Kaznodziei Salomona; równieŝ księga Ijoba ma swoje składniki poezji Mądrości. KsiąŜki tego rodzaju wyraŝają filozofię Izraela, która ma cechę duŝej praktyczności. W przeciwieństwie do niepraktycznej, spekulatywnej i niejasnej filozofii pogańskich Indii i Grecji oraz nominalnych chrześcijańskich narodów, filozofia Izraela była przede wszystkim praktyczna. Izraelici mają nawet nie natchnioną literaturę Mądrości w poezji dydaktycznej, jak to moŝna widzieć z dwóch apokryficznych ksiąŝek: Eklezjastyk i tak zwanej Mądrości Salomona, z której Ŝadna nie istnieje obecnie w hebrajskim. 31 Choć ksiąŝki te nie osiągnęły wzniosłości natchnionej dydaktycznej poezji Salomona, są one dobrymi przykładami poezji Mądrości, przewyŝszającej dydaktyczną poezję innych narodów. Krótkie, czasami luźno powiązane przypowieści Salomona i innych, które się ukazują w księdze Przypowieści, są nie tylko wspaniale skonstruowanymi utworami poetyckimi według kryteriów hebrajskiej sztuki poetyckiej lecz zarazem są najgłębszą filozofią. określającą postępowanie człowieka wobec Boga i bliźniego, jaka w ogóle istnieje. KtóŜ zaprzeczy, Ŝe w poetyckim wysłowieniu Eklezjastyki przedstawia się problem ludzkiego istnienia w warunkach przekleństwa, tak jak on się przedstawiał umysłom róŝnych klas mniej lub więcej sceptycznych i przywiązanych do świata myślicieli, jak równieŝ ludzi głęboko wierzących i religijnych? KtóŜ posiadający właściwe ideały nie zgodzi się z ewentualnym rozwiązaniem zagadki ludzkiego istnienia w warunkach przekleństwa, tak jak ono przedstawia się umysłowi najmędrszemu wśród Izraelitów, zwaŝywszy na to, Ŝe czas pełnego rozwiązania nie nadszedł aŝ do chwili przyjścia Jezusa i Apostołów? Układ materiału, w miarę jak punkt widzenia róŝnych umysłów i róŝne wierzenia są kolejno przedstawione, a takŝe wzniosły sens poetycki przejawiający się w formie i myśli dowodzą, Ŝe ten poemat jest dziełem najwyŝszego geniusza jakim był Salomon. Nawet pieśni miłosne moŝna znaleźć w Biblii. Psalm 45 jest wspaniałym przykładem czystych pieśni miłosnych Izraelitów, w których zupełnie obce są wszelka zmysłowość i prymitywizm. Największą jednak pieśnią miłości, zarówno w Biblii jak i poza Biblią, jest pieśń Salomona - Pieśń nad Pieśniami /to znaczy najwyŝsza pieśń/, która jest Salomonowa. JuŜ nawet w jej doskonałym znaczeniu wyraŝa ona najszlachetniejsze przymioty prawdziwej ludzkiej miłości i zaślubin pomiędzy zakochanymi przeciwnej płci. W przedstawieniu tej miłości nie ma Ŝadnych elementów nieprzyzwoitych, szorstkich ani sprośnych. Jest tam lojalność wobec przyrzeczeń zaręczyn, stałość w uczuciu do nieobecnego ukochanego, gorącość uczuć przyszłych małŝonków przedstawiona w najpiękniejszy sposób. Wszystkie rodzaje wyraŝeń poetyckich są bogato rozsiane w tym poemacie i jest on piękny w najlepszym tego słowa znaczeniu. Ten wspaniały poemat miłości jest tym piękniejszy, gdy będziemy pamiętać, Ŝe jest on proroctwem ślubu miłości pomiędzy Chrystusem i Kościołem. Tylko, gdy tak jest on zrozumiany, jego najwyŝsze wzloty poetyckiego uczucia nabierają właściwych barw. 32

17 HEBRAJSKA POEZJA NIEZRÓWNANA DLA PROROCTWA Wielka literatura pewnych narodów posiada wszystkie powyŝsze formy poezji. Izraelici jednak posiadają własną swoistą formę poezji - proroctwo, której nie dzielą oni z Ŝadnym innym narodem. Prawie wszystkie prorocze pisma Starego Testamentu są w formie poetyckiej. Jest kilka co do tego wyjątków, mianowicie: Izajasz 36-39, niektóre rozdziały u Jeremiasza, Ezechiela i Daniela. Większość jednak biblijnych proroctw odziana jest w formę poetycką. I co za poezja! Zwróciliśmy juŝ uwagę na Psalmy, które są proroctwami jako przykłady liryki, a tekst Izajasza głównie proroczy jest przykładem rapsodu. Jednak i inni prorocy ukazują te cechy charakterystyczne. Amos i Micheasz dorównują niemal Izajaszowi w potędze i pięknie poezji. RównieŜ inni z mniejszych proroków aŝ do Malachiasza i włącznie z nim - choć są ostatnimi, to jednak nie najmniejszymi prorokami - z punktu widzenia poetyckiej siły i formy przejawiają cuda poetyckiego wzlotu. Dlatego teŝ hebrajska poezja zajmuje pierwsze miejsce w literaturze poetyckiej świata. NaleŜy przy tym zauwaŝyć i to podkreślić, Ŝe cała poezja Biblii ma tę cechę, iŝ jest proroctwem wyraŝonym w formie poetyckiej. Odnosi się to nie tylko do całej poezji Ijoba, Psalmów, Izajasza i wszystkich innych proroków, lecz równieŝ jest to prawdą w odniesieniu do pieśni Jakuba, Balaama, MojŜesza, Debory, Anny, Huldy, Zachariasza, Marii i innych fragmentów pieśni rozsianych w historycznych księgach Biblii. Nie tylko jest to prawdą, jeśli chodzi o powyŝszą poezję Mądrości Przypowieści i Kaznodziei Salomonowego. Większość bowiem Przypowieści Salomonowych przedstawia nauki Tysiąclecia dotyczące etycznych i społecznych zasad; zaś Kaznodzieja Salomon przedstawia róŝne klasy naturalnych myślicieli, a ostatecznie prawdziwych Izraelitów, w ich filozofowaniu nad problemem istnienia. Przedstawiwszy niektóre ogólne uwagi o prozie i poezji hebrajskiej, tak jak się one przejawiają w Biblii, poświęcimy teraz nieco czasu na rozwaŝanie biblijnego uŝywania subtelności mowy /uŝytku słów/, które znajdują się wśród ozdób kaŝdej literatury. Jeśli chodzi o słownictwo Biblii, a mianowicie o słownictwo hebrajskie, to jest ono raczej ograniczone. PoniewaŜ, włączając w to imiona własne w liczbie 2668 według Konkordancji Hebrajskiej Fuersta, z których wszystkie mają znaczenie, jest w hebrajskiej Biblii około 8674 róŝnych słów zgodnie z Hebrajskim Słownikiem Starego Testamentu Stronga. Jest tu mowa o słowach czysto hebrajskich bez uwzględnienia stosunkowo niewielu 33 aramejskich słów w oryginalnym tekście, które się znajdują w trzech księgach: w niektórych rozdziałach księgi Ezdraszowej, Daniela i w dwóch wierszach księgi Jeremiasza. Język hebrajski uległ bardzo niewielkim zmianom w ciągu 1200 lat od czasów MojŜesza do Malachiasza, znacznie mniejszym zmianom niŝ wiele współczesnych języków, tak, Ŝe ktoś znający prozę MojŜesza nie znajduje trudności w zrozumieniu prozy Nehemiasza, ostatniego z pisarzy prozą Starego Testamentu. Kto zaś rozumiejący poetycki język Jakuba, MojŜesza i Ijoba, najstarsze przykłady zachowanej hebrajskiej poezji, nie ma trudności w odcyfrowaniu poetyckiego języka Malachiasza, jeśli chodzi o jego dykcję i styl. Język Biblii jest szczególnie czysty od obcych terminów i słów; jest to czysty język hebrajski bez narzecza lub słów, które wyszły z uŝycia i stały się przestarzałe. Dlatego teŝ jego dykcja jest czysta. Ma on równieŝ i tę zaletę, Ŝe słowa są właściwie uŝywane w zdaniach. W Biblii nie ma słów błędnie uŝytych, słów błędnie zestawionych z innymi słowami lub słów nie wyraŝających dokładnie myśli Autora Biblii. Wprost przeciwnie, kaŝde słowo jest na właściwym miejscu: kaŝde jest uŝyte we właściwym związku z innymi słowami i kaŝde wyraŝa dokładnie myśl, którą Bóg chciał wyrazić. Jest prawdą, Ŝe podobnie do innych rozwiniętych języków większość słów hebrajskich ma róŝnorodność znaczeń. Pan jednak czuwał nad tym, by Jego pisarze uŝyli prawidłowo słów w ich właściwych miejscach, gdzie powinny one być uŝyte. Posługując się przykładami z języka angielskiego moŝna powiedzieć, Ŝe pisarze Biblii nigdy nie uŝyli słowa predicate /orzekać/, kiedy chcieli wyrazić znaczenie słowa predict /przepowiadać/ albo słowa mutual /wzajemny/, gdy mieli na myśli znaczenie słowa common /wspólny/. Ani teŝ nie uŝyli słowa except /z wyjątkiem/ zamiast słowa unless" /chyba Ŝe/ lub słowa like" /podobnie/ zamiast as /jako/, albo avocation /zawód/ zamiast vacation /powołanie/. Pisarze Biblii teŝ nie naduŝywają słowa, jak to się często dzieje w angielskim, gdy chodzi o słowa get i got" /dostać/. UŜywanie słów w sposób właściwy było dla nich pomocą w przestrzeganiu ich ścisłości, to znaczy, Ŝe pisarze Biblii mówią dokładnie to, co mają na myśli, nie mniej ani więcej. Dlatego teŝ są oni bardzo ostroŝni w uŝywaniu słów. Wybierają spośród synonimów tylko to właśnie słowo, które oddaje dokładnie myśl, którą ma ono wyrazić. Badania nad synonimami Biblii, takie jak na przykład zawarte w Synonimach Greckiego Nowego Testamentu Trencha i w Hebrajskich Synonimach Starego Testamentu Griddlestone`a dostarczają wspaniałych przykładów precyzji Biblii, jeśli chodzi o uŝycie w niej 34

18 synonimów. Nie ma tam na przykład uŝywania słów trudność zamiast przeszkoda, sposobność zamiast okazja, waga zamiast cięŝkość, uznać zamiast wyznać, tylko zamiast jedyny itd. Tak więc w swym słownictwie Biblia ma cechy precyzji, właściwego uŝycia i czystości słów, czyli zalety dobrego wysławiania się. Zdania w Biblii stosują się zasadniczo do zasad stylu, gdy chodzi o zdania. Znajdziemy w Bibli zdania wszelkich rodzajów: zdania proste, złoŝone i wieloczłonowe. Niektóre są periodyczne, inne luźne, większość jest zdań zrównowaŝonych /takie są wszystkie w poezji/, niektóre długie, inne krótkie, a inne średniej długości. O ile Pan nie zamierzał specjalnie posłuŝyć się mową ukrytą, tak jak On czyni w typie, przypowieści lub tajemnicy /mystery/, to uŝywa On najjaśniejszej myśli i języka, a nawet i Jego ukryta mowa staje się jasna, gdy przychodzi czas na zrozumienie ukrytej w niej myśli. UŜywa On równieŝ emfazy /podkreślenia/, gdy tylko emfaza jest poŝądana, posługując się środkami słuŝącymi do wywołania emfazy. Jedność myśli w zdaniu jest prawie zawsze w Biblii zachowana. Z wyjątkiem świętego Pawła, który w nadmiarze swych szybkich a zarazem głębokich i szerokich procesów myślowych często spieszy od jednej myśli do drugiej przed zakończeniem zdania, zaniedbując czasami jego konstrukcję lub zostawiając niedokończone zdania, bardzo mało jest przypadków, aby pisarze biblijni zaniedbywali budowy zdań, to znaczy by zaczynali wyraŝać jakąś myśl i pozostawili zdanie niewykończone z powodu zajęcia się nową myślą. Zdania w Biblii są pełne siły. W Ŝadnej innej ksiąŝce nie są te same myśli wyraŝone z tak wielką siłą jak w Biblii. Siła ta jest osiągnięta w sposób negatywny przez unikanie zbytecznych powtarzających się słów, niezwykłych wykrzykników, a takŝe unikanie wszelkiej nieuwagi, gdy chodzi o związek, przejście i konkluzję. W sposób pozytywny siła ta jest osiągnięta przez uŝywanie odpowiednich i dokładnych słów, przez staranne przestrzeganie w uŝyciu słów ich związku, przejścia i konkluzji, przez częste uŝywanie kontrastu i napięcia /climax/, szczególnie w jej paralelizmach. Do tego równieŝ przyczynia się harmonia w budowie zdań Biblii. Harmonia ta polega na uŝywaniu słów w ten sposób, by wywoływały miłe wraŝenie dla ucha, powodowane przez odpowiedni dobór słów, przez naturalny układ słów i przez zmianę łagodnych i ostrych dźwięków oraz myśli. Sposób akcentowania w języku hebrajskim wielce dopomaga do zachowania harmonii w jego budowie zdań; do tego samego przyczynia się rytm pomiędzy częściami zdań. Dlatego w języku hebrajskim zdania wychodzą zwięzłe, silne, jasne, róŝnorodne, emfatyczne i zjednoczone. 35 Wobec tego budowa jego zdań wyróŝnia się jako godna zaliczenia do części wielkiej literatury. KaŜda wielka literatura jest ozdobiona figurami retorycznymi, które dodają literackiej piękności i często wzniosłości pismu lub mowie. Zgodnie z tym znajdujemy figury retoryczne obficie rozsiane w całej Biblii. Doktor Bullinger napisał wielką ksiąŝkę o figurach Biblii, w której przedstawia bardzo wiele figur zazwyczaj nie wspomnianych w podręcznikach o retoryce. Rzeczywiście, wśród typów biblijnych, które on wylicza i opisuje, a których wyliczył razem 181, znajdują się niektóre nie spotykane w Ŝadnej innej literaturze. Przez figury retoryczne rozumiemy taki uŝytek słowa lub słów, który odbiega od ich zwykłego znaczenia, miejsca lub sposobu w celu wyjaśnienia, ozdobienia lub podkreślenia zamierzonej myśli, którą chce się przekazać. W związku z tym zamierzona do przekazania myśl jest literalna, ale uŝyte do tego słowa nie są literalne. PoniewaŜ słowa tam nie są uŝyte w sposób literalny, więc nazywamy je obrazowymi. Biblia, szczególnie Stary Testament, jest prawdopodobnie najbardziej obrazową księgą, jaką kiedykolwiek napisano. Uchybienie w odróŝnieniu pomiędzy jej literalnym a figuralnym językiem doprowadziło do fałszywych interpretacji, na przykład uchybienie zauwaŝenia, Ŝe język w odniesieniu do składników w Wieczerzy Pańskiej jest taki, iŝ nadaje interpretację obrazowego ustanowienia, doprowadziło do doktryny o transsubstancji i do doktryny o instrumentalizacji - obie te doktryny są bardzo wielkimi błędami. Nikt nie moŝe być wiarygodnym tłumaczem Pisma Świętego, kto miesza jego figury na dosłowne znaczenia, a dosłowne znaczenia na figury. Wymaga to czasami znacznej znajomości Prawdy na czasie, aby być w stanie odkryć, czy właściwy język jest literalny, czy teŝ figuralny. Oto główne figury retoryczne Biblii, o których chcemy podać kilka uwag i przytoczyć kilka przykładów: porównanie, metafora, przypowieść, typ, alegoria, wizja, antyteza, epigram, metonimia, synekdocha, pytanie retoryczne, wykrzyknienie, apostrofa, uosobienie, hiperbola, ironia, stopniowanie /climax/, spadek stopniowania /anticlimax/, zagadka i apodosis. Nasze wyjaśnienia muszą być krótkie, a przykłady nieliczne. Porównanie polega na zestawieniu jednej rzeczy z drugą. Oto kilka przykładów biblijnego uŝycia tej figury: Kropić będzie jako deszcz nauka moja, popłynie jako rosa wymowa moja, jako drobny deszcz na zioła, a jako krople na trawę /5 MojŜ.32:2/. Jako ma litość ojciec nad dziatkami, tak ma litość Pan nad tymi, którzy go czczą /Psalm 103:13/. A wy bądźcie podobni ludziom oczekującym pana swego, aŝby się wrócił z wesela, Ŝeby gdyby 36

19 przyszedł a zakołatał, wnet mu otworzyli /Łuk.l2:36/. Porównania Biblii są czyste i piękne. Poeta Markham, autor poematu Człowiek z Motyką? porównując i kontrastując uŝywanie figur przez Jezusa z uŝywaniem tychŝe przez Szekspira, który jest ogólnie uznawany jako największy ludzki poeta, jednak dając palmę Jezusowi, zacytował wśród innych rzeczy jako przykład niezrównanej serii porównań słowa Jezusa wypowiedziane do dwunastu Apostołów; 0to Ja was posyłam jako owce między wilki; bądźcie tedy roztropnymi jako węŝe, a szczerymi jako gołębice. W metaforze podobieństwo jakiejś rzeczy jest wyraŝone bardziej bezpośrednio niŝ w porównaniu; w rzeczywistości metafora bezpośrednio zastępuje jedną rzecz inną rzeczą. Oto kilka przykładów metafory biblijnej: Jezus uwydatnia przebiegłość Heroda tymi słowami: Idźcie a powiedzcie temu lisowi: Oto wyganiam diabły i uzdrawiam dziś i jutro, a trzeciego dnia dokończenie wezmę /Łuk.l3:32/. A oto inna metafora Jezusa: Jam jest ona winna macica prawdziwa, a Ojciec mój jest ci winiarzem. KaŜdą latorośl, która we mnie owocu nie przynosi odcina, a kaŝdą, która przynosi owoc, oczyszcza, aby obfitszy owoc przynosiła... wyście latorośle; kto mieszka we mnie, a ja w nim, ten przynosi wiele owocu;... jeśliby kto nie mieszkał we mnie, precz wyrzucony będzie jako latorośl, i uschnie, i zbiorą je i na ogień wrzucą i zgoreje /Jan 15:1-6/. W Pieśni Salomonowej 2:1 oblubienica mówi: Jam jest jako róŝa Sarońska,a lilija przy dolinach. Oto tylko kilka przykładów spośród metafor znajdujących się w Biblii, która dosłownie obfituje w metafory, na przykład Psalm 91:1-13. Przypowieści biblijne, szczególnie Nowego Testamentu są po prostu niezrównane, specjalnie gdy chodzi o ich artyzm, odpowiedniość przykładów i głębokie prawdy. Jezus szczególnie jest największym Mistrzem w sztuce podawania przykładów w formie przypowieści. Ew. Mateusza 13 zawiera wielką ich ilość, jak na przykład przypowieść o czterech rodzajach gruntu, na które padło ziarno, będących przykładami czterech rodzajów słuchaczy Słowa BoŜego; przypowieść o pszenicy i kąkolu, symbolizująca rezultaty prawdy i błędu. Łukasz 15 zawiera trzy piękne przypowieści, na przykład o niewieście mającej 10 groszy, z których jeden został zgubiony i znaleziony, ilustrującej Kościół i jego dziesięć wielkich prawd, z których jedna - prawda o restytucji - została zagubiona przez wiele stuleci, a potem odnaleziona: przypowieść o pasterzu strzegącym sto owiec i o zaginięciu jednej z nich, przedstawiająca Chrystusa, strzegącego wszystkie klasy wolnych moralnie istot Jehowy; podczas gdy zabłąkana owca przedstawia ludzkość zagubioną i w czasie Tysiąclecia uratowana przez Chrystusa - 37 Wielkiego Pasterza wszystkich owiec. KtóŜ zdołałby zapomnieć przypowieść o marnotrawnym Synu, który przedstawia łamiących przymierze, którzy w czasie swej niewierności poznają gorzki smak owoców grzechu, a pokutując wracają do Boga i do domu pokutujących grzeszników, witanych i goszczonych synów a starszy brat, rzucający mokry koc nad uroczystą sceną odpowiednio przedstawia tych, którzy tylko w sposób zewnętrzny przestrzegają przymierza z Bogiem? KtóŜ mógłby zapomnieć przypowieść o dobrym Samarytaninie, przedstawiającym ludzkość upadłą w przekleństwie, której nie ratuje ani nominalny judaizm ani nominalne chrześcijaństwo, lecz która zostaje zbawiona i przywrócona do zdrowia przez działalność Chrystusową i za cenę Chrystusa, Głowy i Ciała? Stary Testament równieŝ zawiera kilka pięknych przypowieści, jak na przykład przypowieść o winnicy /Izaj.5:l- 6/; zagadkę Samsona /Sędziów 14:14/, przypowieść o owcy biedaka opowiedzianą przez Natana Dawidowi /2 Sam.l2:l-12/; przypowieść o orle i o winie /Ezech.17:3-10/ i inne. NajbliŜszą formą do metafor są typy - moŝe najczęściej spotykane ze wszystkich figur Biblii, poniewaŝ nauczyliśmy się, Ŝe nie tylko wszystko w Pięcioksięgu jest typowe, ale równieŝ wszystko w następnych siedmiu księgach Biblii, zwanych w Biblii hebrajskiej wcześniejszymi prorokami jest typowe. Nauczyliśmy się równieŝ, Ŝe kaŝde wydarzenie w Ewangeliach poczynając od przybycia Jezusa do Betanii na sześć dni przed Jego śmiercią aŝ do nocy Jego zmartwychwstania jest typowe. KaŜde wydarzenie historyczne, kaŝde miejsce, osoba i rzecz wymieniona w Biblii jest typowe. Tak więc Adam i Ewa w stanie niewinności są figurą na Chrystusa i Kościół /do Ef.5:31ł32/. Arka Noego jest figurą na Chrystusa /l Piotra 3:20,21/. Abraham, jego Ŝony i dzieci figurują Boga, Jego przymierza i ich wytworzone klasy Gal.4: MojŜesz figuruje Chrystusa, Boską Sprawiedliwość czyli Prawo, Głowę i Ciało jako Pośrednika itd. Aaron figuruje naszego Pana, Kościół jako Boski mówczy wyraziciel na Parousję i Epifanię, Głowa NajwyŜszego Kapłana Kościoła, Głowa i Ciało - Arcykapłana Świata, itd. Przybytek oznacza Chrystusa, w dziedzińcu jako sprawiedliwego, w świątnicy jako spłodzonego z Ducha, a w swojej świątnicy najświętszej jako narodzonego z Ducha. Namioty tuŝ koło przybytku figurują pozafiguralne Kapłaństwo i Lewitów, podczas gdy dalsze od przybytku namioty figurują podziały wyznaniowe chrześcijaństwa Wieku Ewangelii i dwanaście klasy restytucyjnej w Tysiącleciu. KaŜdy szczegół budowy przybytku i słuŝby koło niego był typem na lepsze rzeczy. Czas i miejsce nie pozwalają 38

20 nam na szersze zagłębienie się w tę dziedzinę, lecz naleŝy stwierdzić, Ŝe typowa strona Biblii jest dziełem wielkiej sztuki literackiej. Historie Biblii są same w sobie cudami literackiej kompozycji, ale gdy zdamy sobie sprawę, Ŝe są one doskonałymi obrazami przyszłych rzeczy, to łatwo zrozumiemy, jak ich literacka wartość jest przez to bardzo powiększona. Biblia zawiera równieŝ alegorie. Alegoria to odpowiednio rozwinięta przypowieść. Najlepszym przykładem nie natchnionej alegorii jest Wędrówka Pielgrzyma" Bunyana; Królowa Czarodziejka" Spencera to znów inny przykład alegorii. Z wielu punktów widzenia księga Objawienia jest alegorią, choć nie całkowicie i nie we wszystkich swych częściach jest ona alegorią. Z niektórych punktów widzenia moŝemy nazwać niektóre typy Biblii alegoriami, jak na przykład niewolę Izraela i jego wyzwolenie. Doświadczenia Dawida i doświadczenia Apostołów po zesłaniu Ducha Świętego są równieŝ alegoriami róŝnych doświadczeń onego Sługi. Jedną z mniej rozwiniętych alegorii Biblii jest obraz Ezechiel w dolinie suchych kości w r. 37, przedstawiający wśród innych rzeczy doświadczenie ludu BoŜego Parousji, ich nauczanie Syjonizmu i skutki tej nauki, gdy chodzi o Izraela rozproszonego jako symboliczne suche kości. Po tej alegorii następuje bezpośrednio inna alegoria w tym samym rozdziale - dotycząca proroka i jego dwóch lasek. W rzeczywistości w księdze Ezechiela jest znacznie więcej alegorii, jak na przykład alegoria o pasterzach i owcach w rozdziale 34, ale najwięcej rozwiniętą alegorią jest o świątyni w rozdziałach Bardzo zbliŝone do alegorii w Biblii są wizje biblijne. W rzeczywistości liczne alegorie są wizjami. NajwaŜniejszą wizją, największą i najbardziej wzniosłą jest księga Objawienia. Inne waŝne wizje to wizje Pawła w 2 liście do Kor.12:1-7 i Piotra w Dz.A. 10: Nie powinniśmy równieŝ zapomnieć o doniosłej wizji sceny przemienienia /Mat.16:27-17:9/. Księga Zachariasza jest pełna wizji, których jest więcej w niej niŝ w jakiejkolwiek innej księdze Starego Testamentu tak, Ŝe mogłaby ona być nazwana księgą Objawienia Starego Testamentu. Izajasz miał cudowną wizję, opisaną w księdze Izajasza, rozdział 6. W rzeczywistości większość rzeczy objawionych prorokom Starego Testamentu było objawionych im w formie wizji, gdyŝ wizja moŝe być określona jako przedstawienie naoczne symbolów innych rzeczy. Zarówno bowiem w wizji, jak i w alegorii lub w typie, rzeczy są przedstawione symbolicznie. RóŜnice jednak polegają na tym, Ŝe w wizji symbole są przedstawione dla fizycznego oka, zaś w typie prawdziwe wydarzenia i sprawy są uŝyte, aby symbolizować inne 39 rzeczy, a w alegorii zazwyczaj wydarzenia i osoby wyobraźni są uŝyte dla przedstawienia pewnych prawd i faktów. INNE FIGURY BIBLIJNE Antyteza jest jeszcze inną figurą retoryczną, mianowicie taką, w której zaznaczone są uderzające kontrasty, które odpowiednio uŝyte stanowią ozdobę literacką. Jezus był mistrzem antytezy. Wiele antytez ukazuje się w Jego krytykowaniu nauczonych w Piśmie i faryzeuszy u Mat.23 oskarŝa On ich, Ŝe nakładają wielkie cięŝary na ludzkie ramiona, ale nawet palcem nie poruszą by je zdjąć / w. 4/; Ŝe obchodzą morze i ziemię, aby uczynić jednego nowego prozelitę, a gdy się nim stanie, czynią go synem zatracenia dwakroć więcej niŝ oni sami /w. 15/. OskarŜa ich dalej, iŝ nakładają dziesięcinę na najmniejsze rośliny, a opuszczają powaŝniejsze rzeczy w zakonie, sąd /prawdę/, miłosierdzie i wiarę /w. 23/; Ŝe przecedzali komara, a połykali wielbłąda /w. 24/; Ŝe dokonywali zewnętrznego oczyszczenia, lecz nie oczyszczali swych własnych serc / w. 25,26/; Ŝe wydają się piękni na zewnątrz ale wewnątrz są pełni zepsucia podobnego do grobów pobielanych /w. 27,28/; iŝ zdobią nagrobki proroków, których zabili ich ojcowie, a chcą zabić największego ze wszystkich proroków - Syna BoŜego /w /. Piękne juŝ cytowane antytezy zawarte w porównaniach u Mat.10:16 są niezrównane. Jak często Bóg uŝywa antytez, przeciwstawiając swą łaskawość względem Izraela i obojętność Izraela. Izajasz, Jeremiasz, Ezechiel, Ozeasz, Amos i inni prorocy wciąŝ uŝywają takich antytez. Ale przede wszystkim obfituje w nie księga Przypowieści Salomona. Zwróćmy uwagę na liczne antytezy w Przypowieściach, choćby tylko na rozdział 10 jako na przykład antytez w całej księdze: Syn mądry - ojciec szczęśliwy, syn głupi - matka nieszczęśliwa /w. l/; niezboŝność nie przynosi korzyści, ale sprawiedliwość ratuje /w. 2/; lenistwo prowadzi do ubóstwa, pracowitość zaś wzbogaca /w. 4/; błogosławieństwo BoŜe nad sprawiedliwym, kara BoŜa nad niezboŝnikiem /w. 3/; korzyść wynika z uŝytkowania nadarzających się sposobności, strata zaś z niewykorzystania sposobności /w. 5/; powodzenie sprzyja sprawiedliwemu, a klęska niesprawiedliwemu /w. 6/; błogosławiona jest pamięć sprawiedliwego, ale pamięć niesprawiedliwego jest zepsuciem 40