Wykłady: Wprowadzenie do pedagogiki, opracowanie dr Marta Herzberg, Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy Nauczanie. Nauczanie.

Transkrypt

1 WYKŁAD 6 NAUCZANIE CZY UCZENIE SIĘ CENTRALNĄ KATEGORIĄ POJĘCIOWĄ WSPÓŁCZESNEJ PEDAGOGIKI? Marta Herzberg W znaczeniu tradycyjnym nauczanie to: planowa i systematyczna praca nauczyciela z uczniem, mająca na celu przekazanie mu danych, informacji i wiedzy oraz ukształtowanie stosownych kompetencji poznawczych objętych określonym programem nauczania. Współcześnie nauczanie to stwarzanie uczniom okazji do uczenia się (Hejnicka-Bezwińska, 2008, s. 490). Tradycyjne podejście do nauczania zarówno w wersji rzemieślniczej, podkreślającej możliwość przyuczenia się do zawodu poprzez kopiowanie zachowań mistrzów (tzn. dobrych nauczycieli), jak i w wersji akademickiej, traktującej nauczyciela jako specjalistę w danej dziedzinie wiedzy postrzega je jako serię prostych czynności polegających na doborze materiału, który ma być przekazany uczniom, rozłożeniu go na elementy, przekazaniu i sprawdzeniu, czy został on dobrze opanowany (Gołębniak, 2007, s. 161). Jednak w miarę komplikowania się zadań, które stawia się przed szkołą, komplikowania wynikającego z coraz bardziej złożonych kompetencji wymaganych od jednostki w życiu dorosłym, model rzemieślniczy okazuje się niewystarczający (tamże). Styl nauczania to ogólne podejście do pracy z uczniem, będące funkcją: wiedzy naukowej i potocznej, przekonań i postaw ukształtowanych na bazie doświadczeń edukacyjnych oraz aktualnych warunków społecznych i materialnych szkoły (tamże). B. Gołębniak (tamże) przytacza następujące style nauczania: styl zamknięty (formalny, frontalny), styl ramowy (zindywidualizowany), styl negocjacyjny. 1

2 Styl zamknięty (formalny, frontalny) Punkt ciężkości w procesie uczenia się/nauczania ulokowany jest po stronie nauczyciela, który pełni kierowniczą rolę. styl zamknięty przywiązywanie dużej wagi do treści kształcenia, dzielenia ich na małe porcje, unikanie wszelkich tematów pobocznych, które mogłyby utrudnić trzymanie się wyznaczonego programu Styl zamknięty (formalny, frontalny) styl formalny kontakt między nauczycielem a uczniami cechuje dystans, nauczyciel jest nieomylnym ekspertem, rolą uczniów jest słuchać i wykonywać jego polecenia, nauczanie przebiega w atmosferze powagi, wysiłku, ciężkiej pracy styl frontalny nauczyciel pracuje z grupą uczniów (klasą), nie różnicuje zadań, wymaga od wszystkich koncentrowania się na takich samych treściach, podejmowania w ujednoliconym tempie tych samych zadań, z zastosowaniem takich samych, z góry wyznaczonych procedur Styl zamknięty (formalny, frontalny) Styl ten wyznaczony jest przez technicznie rozumiane czynności nauczania. Osobowość nauczyciela jest na drugim planie lub w ogóle nie jest prezentowana (uzewnętrzniana). W centrum kontaktu nauczyciel-klasa znajduje się przedmiot szkolny, umożliwiający poznanie obiektywnej wiedzy (tamże, s ). Kształcenie rozumiane jest tu jako wspomaganie indywidualnego rozwoju ucznia, jego samorealizacji. Nauczyciel występuje jako facylitator, który w centrum uwagi stawia nie tyle własny komfort, ile potrzeby i zainteresowania ucznia, jego motywacje i właściwy mu styl poznawania. Zamiast przekazu wiedzy mamy tu udzielanie jednostce pomocy w odkrywaniu znaczeń, jakie mogą być nadawane poznawanym faktom. Szczególną wagę przywiązuje się do uczenia przez doświadczanie, doznawanie, uczenia wypełnionego osobistym zaangażowaniem, inicjowanym przez ucznia, przenikającym całą jego osobowość. Organizacja pracy z uczniem podporządkowana jest indywidualnemu dojrzewaniu, uwzględnia dokonywanie samodzielnych wyborów. W pełni respektowany jest postulat podmiotowości ucznia za ważne uznaje się relacje interpersonalne, samopoczucie dziecka w szkole, jego zdrowe funkcjonowanie. Według C. Rogersa tworzenie klimatu sprzyjającego rozwojowi ucznia powinno spełniać trzy warunki: autentyczność, akceptacja, empatyczne rozumienie. 2

3 W centrum tego nauczania jest nie samo nauczanie, lecz tworzenie warunków, w ramach których jednostka osiąga samoaktualizację i autentyczność. Warunkiem realizacji tego stylu jest podmiotowość nauczyciela, jego kompetencje osobowe i profesjonalne. Dobry nauczyciel to niepowtarzalna osobowość, a jego rozwój profesjonalny nie polega na kształceniu, ale na odkrywaniu własnej tożsamości zawodowej (tamże, s ). Styl negocjacyjny Kluczowe dla tego stylu jest założenie, że wiedza nie przychodzi do szkoły z zewnątrz, ale jest tworzona w procesie interakcji nauczyciela i ucznia. Uczeń traktowany jest jako badacz, korzystający z wielości źródeł oraz używający własnego języka i wyobraźni do uzyskiwania coraz lepszego rozumienia świata. Uczenie odbywa się w kontekście społecznym w małych grupach, w parach i w indywidualnym kontakcie z osobami dorosłymi. Styl negocjacyjny Uczniowie, nauczyciele, rodzice, przedstawiciele społeczności lokalnej, w zależności od sytuacji czy zadania edukacyjnego, naprzemiennie przyjmują role ekspertów. Za wyjątkowo znaczące uważa się takie techniki i strategie aktywnego uczenia się: stawianie pytań, planowanie, dyskutowanie, kreślenie map poznawczych, stymulowanie umiejętności myślenia logicznego, wzmacnianie informacją zwrotną. rozumiane jest jako energetyzowanie, zachęcanie do refleksji, dochodzenia do osobistego rozumienia, do podejmowania ryzyka. Styl negocjacyjny Od nauczyciela wymaga się kreowania swobodnej atmosfery, tworzenia sposobności do przejawiania oryginalności, krytycznego myślenia, współczucia, uczciwości w kontaktach z ludźmi. Nauczyciel jest tłumaczem złożonej rzeczywistości, przewodnikiem promującym dialog (konwersację), troszczącym się o demokratyzowanie życia społecznego w klasie, raczej obserwującym i przekazującym informacje zwrotne niż oceniającym produkty uczenia się (tamże, s ). jest procesem nabywania względnie trwałych zmian w szeroko rozumianym zachowaniu (wiadomości, umiejętności, nawyki, postawy) w toku bezpośredniego i pośredniego poznawania rzeczywistości (doświadczenia i ćwiczenia) (Okoń, 1998, s za: Rubacha, 2008, s. 26). Nauczyciel mający jakąś własną wizję celów nauczania musi brać pod uwagę rzeczywiste potrzeby swoich uczniów. Jak wynika z badań uczniowie kierują się głównie dwoma celami: przyjemnie spędzić czas w miłym towarzystwie, uzyskać dobre oceny (Hamer, 1996, s. 13). 3

4 Dla realizacji tych celów uczniowie stosują następujące strategie postępowania: ustal czego nauczyciel oczekuje od Ciebie, baw się dobrze, daj nauczycielowi to, na czym mu tak zależy, zmęcz się najmniej jak można, zmniejsz nudę, czyli urozmaicaj sobie czas, unikaj kłopotów (tamże). Niezależnie od stylu nauczania dla uczniów edukacja szkolna ma sens o tyle, o ile gwarantuje im uzyskanie profesjonalnego wsparcia w zakresie ich własnego uczenia się. Do pedagogicznych wzorów uczenia się zalicza się: wzory behawioralne uczenia się, wzory procesualno-poznawcze uczenia się, wzory synergetycznego uczenia się, wzory całościowego uczenia się (Gołębniak, 2007, s ). Wzory behawioralne uczenia się behawioralne jest pojmowane jako uczenie się określonych zachowań pod wpływem wzmocnień zewnętrznych i skłonności do modelowania obserwowanych zachowań innych osób dla utrwalenia pożądanych relacji między bodźcem a reakcją. Wielu nauczycieli w szkole, posługując się mechanizmami nagradzania i karania i/lub modelowania, wpływa w sposób znaczący na zmianę zachowania swych uczniów. Wzory behawioralne uczenia się Ten wzór uczenia się jest stymulowany przez takie strategie dydaktyczne nauczyciela, które są oparte na pokazie i ćwiczeniach w wykonywaniu określonej czynności, udzielaniu informacji zwrotnych pokazujących skutki zachowania ucznia (sprzężenie zwrotne) (tamże, s ). Wzory procesualno-poznawcze uczenia się jest tu rozumiane jako konstruowanie i rekonstruowanie wiedzy w toku nabywania doświadczeń, gromadzenia danych i informacji, przetwarzania tych danych i informacji w wiedzę oraz włączania wiedzy w dotychczasowe struktury poznawcze (Hejnicka-Bezwińska, 2008, s. 143). Uczeń nie tylko przyswaja i porządkuje informacje dostarczone mu przez nauczyciela. Ważną płaszczyznę jego uczenia się stanowi przetwarzanie zastanych informacji na swój własny sposób, a także dodawanie do nich czegoś od siebie (Gołębniak, 2007, s. 175). Wzory procesualno-poznawcze uczenia się procesualno-poznawcze jest stymulowane przez takie strategie dydaktyczne stosowane przez nauczyciela, jak: podawanie i wyjaśnianie uporządkowanych wiadomości, podawanie przykładów, wykład, pogadanka, dyskusja, opis lub opowiadanie, mnemotechniki (słowa kluczowe), mapy poznawcze, stawianie i zachęcanie do stawiania pytań, metafory, badanie i rozwiązywanie problemów, zachęcanie do dokonywania streszczeń, sporządzania notatek (tamże, s ). 4

5 Wzory synergetycznego uczenia się jest tu rozumiane jako tworzenie wspólnoty osób uczących się (Hejnicka-Bezwińska, 2008, s. 143). Ta kolektywna energia i inteligencja uaktywnia się wtedy, gdy ludzie pracują razem. W pojedynkę nie jest się w stanie wykonać rzeczy, które stają się rezultatem pracy wspólnej (uczenie się rówieśnicze) (Gołębniak, 2007, s. 183). Wzory synergetycznego uczenia się Ten wzór uczenia się jest stymulowany przez strategie dydaktyczne nauczyciela wykorzystujące tworzenie zespołów i budowanie korzystnych relacji i interakcji między członkami zespołu w celu wspomagania procesu uczenia każdego z członków tego zespołu i tworzenia środowiska sprzyjającego kształtowaniu się tzw. umiejętności kluczowych praca w parach, uczenie się w małych grupach, inscenizacje (tamże, s ). Wzory całościowego uczenia się jest tu rozumiane jako formowanie indywiduum (Hejnicka-Bezwińska, 2008, s. 143). Działania nauczyciela polegają tu na wspomaganiu podmiotowego rozwoju osobowego ucznia poprzez koncentrowanie się w swej pracy nie tylko na przedmiotach nauczania, ale i na partnerskich relacjach pomagających uczniom w zrozumieniu i wyrażaniu siebie (Gołębniak, 2007, s. 185). Wzory całościowego uczenia się całościowe jest stymulowane przez takie strategie dydaktyczne nauczyciela, które wiążą w materiale nauczania aspekty emocjonalne i poznawcze (opowiadanie, pantomima, malarstwo, ćwiczenia projekcyjne, ćwiczenia rozwijające fantazję, odgrywanie ról, ćwiczenia ruchowe, ćwiczenia relaksacyjne (tamże, s ). Bibliografia Warto jeszcze zwrócić uwagę na aspekt współczesnego pojmowania i stosowania tej kategorii pojęciowej uczenie się nie odnosi się do jednej lub kilku faz życia ludzkiego, ale jest przedsięwzięciem na całe życie (Bauman, 2005 za: Hejnicka-Bezwińska, 2008, s. 144). Gołębniak B.D. (2007). i uczenie się w klasie. W: Z. Kwieciński, B. Śliwerski (red.), Pedagogika. Podręcznik akademicki, Tom 2. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s Hejnicka-Bezwińska (2008). Pedagogika ogólna. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne. Rubacha K. (2008). Edukacja jako przedmiot pedagogiki i jej subdyscyplin. W: Z. Kwieciński, B. Śliwerski (red.), Pedagogika. Podręcznik akademicki, Tom 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s Zadanie dodatkowe proszę wymienić raporty oświatowe i zawarte w nich najważniejsze ustalenia związane z uczeniem się jako przedsięwzięciem na całe życie. 5

6 Przykładowe pytania egzaminacyjne 1. czy która kategoria pojęciowa zajmuje centralne miejsce we współczesnej pedagogice? 2. Jakie można wyróżnić style nauczania i co je charakteryzuje? 3. Proszę opisać pedagogiczne wzory uczenia się? 6