Kategorie w zaburzeniach psychicznych

Transkrypt

1 5 Kategorie w zaburzeniach psychicznych Czym są zaburzenia psychiczne? Dawniej zwano je chorobami psychicznymi, lecz zmieniono nazwę, gdy po wielu latach badań nie udało się stwierdzić obecności czynnika organicznego, czyli stwierdzalnych laboratoryjnie uszkodzeń tkanek lub komórek nerwowych. Wiadomo jest natomiast, że zaburzenie psychiczne wiąże się z nadmierną lub zbyt małą aktywnością komórek nerwowych wykorzystujących określony związek chemiczny służący przekazywaniu informacji - neuroprzekaźnik. Co w ogóle umożliwia leczenie farmakologiczne. Spośród znanych około 30 neuroprzekaźników, w zaburzeniach psychicznych najczęściej odnajdujemy zmienione funkcjonowanie nauroprzekaźnictwa związanego z dwoma lub trzema neuroprzekaźnikami, co komplikuje znacznie interpretację, ale jej nie uniemożliwia. Oczywiście istnieją też przypadki związane z uszkodzeniami organicznymi, jak te po przebytych chorobach infekcyjnych, czy po wypadkach samochodowych, nie jest to jednak najważniejsza grupa przypadków. Główny problem stwarzają chroniczne zaburzenia psychiczne, na które zapadają późniejsi tak zwani rezydenci szpitali psychiatrycznych. Rozumienie tych zaburzeń było dotąd dosyć enigmatyczne. Natomiast dostrzeżenie udziału Kategorii w powstawaniu i przebiegu chorób psychicznych może wnieść nowe światło w leczeniu tych trudnych przypadków. Kategorie są powiązane z systemami neuroprzekaźnictwa. W ten sposób każdej Kategorii odpowiadają nie tylko typy osobowości związane z określonymi neuroprzekaźnikami, ale też określone zaburzenia psychiczne. W niniejszym rozdziale starałam się przyporządkować możliwie różne zaburzenia psychiczne - Kategoriom. W związku z tym, że dziś już praktycznie nie możemy obserwować rozwoju w czasie zaburzeń psychicznych, gdyż już po pierwszym kontakcie z psychiatrą pacjent otrzymuje lek psychotropowy, który diametralnie zniekształca obraz choroby, wykorzystałam informacje z podręczników psychiatrii opartych na spostrzeżeniach psychiatrów z połowy ubiegłego wieku, kiedy to nazewnictwo różniło się od dzisiejszego, a zaburzenia mimo wszystko pozostały te same. Rozpatruję tutaj powiązanie Kategorii jedynie z pierwszą fazą R5 1

2 zaburzenia. Następstwu Kategorii w czasie, w zaburzeniach psychicznych, będą poświecone następne rozdziały Zaburzenia psychiczne Zarządzenie: Wszystkie zwierzęta tutejszego ZOO mają zachowywać się na wzór karnych psów z sąsiedniej jednostki policyjnej! Zwierzęta, które się nie podporządkują zarządzeniu, będą karane stosownie do sytuacji... Zróżnicowanie konstytucjonalne ludzi To co psychiatria nazywa osobowością psychopatyczną to jedynie rasowe zwierzęta w ZOO, w którym zamknięta przestrzeń i ograniczona liczba współbratymców ogranicza im życie. Dużej części przypadków zachorowań psychicznych nie byłoby, gdyby społeczeństwo rozumiało wcześniej te osoby, gdyby chciało pojąć ich wartości i funkcjonowanie, wreszcie, żeby miało na takie działanie przyzwolenie. Nigdy w cywilizacji ludzkiej nie było tylu zakazów i nakazów wymierzonych w przeciętnego człowieka, firmowanych obecnie demokracją, która ustanawia, że wszyscy mają być tacy sami, i przystosowujący się poddańczo do przydzielanych im zadań. Powszechne zrozumienie tego, że poszczególni ludzie różnią się swym życiem psychicznym tak jak zwierzęta w ZOO wyglądem, zrozumienie tego, że gdyby chcieć wyrzeźbić uśrednione zwierzę, na pewno wyszedłby potwór, jest w stanie w ogromnym stopniu wpłynąć na stosunki międzyludzkie i życie osobiste poszczególnych osób w społeczeństwie. Temu między innymi ma służyć przedstawione w tej książce wyróżnienie dwunastu naturalnych Kategorii i powiązanie ich z różnymi aspektami życia ludzkiego. Nie sposób dalej spokojnie przyzwalać na panoszenie się w społeczeństwie utwierdzanych przez tzw. kręgi akademickie dogmatów, prawie że religijnych: niezapisanej tablicy, istnienia przeciętnego człowieka, tygla etnicznego, możliwości tresury każdego człowieka, itd. Niepopularne informacje o cechach charakterologicznych człowieka niezależnych od klasycznej genetyki dziedziczenia i wychowania istnieją w kulturze europejskiej od ponad dwóch tysięcy lat, jednak są ciągle deprecjonowane przez ciasne umysły pseudonaukowców, którzy faktów tych R5 2

3 pojąć nie potrafią lub też przez marionetki opłacane przez polityków o zacięciu mocarstwowym, chcących mieć przyzwolenie na przemoc wobec własnych społeczeństw. Nie godzi się jednak w postępującym w lata wieku XXI wtłaczać psychikę i inteligencję człowieka w pawłowowskie odruchy bodźca i reakcji, w paradygmaty przystosowane do podpierania ideologii komunizmu w wydaniu stalinowskim. Każda bardziej wnikliwa obserwacja cech psychicznych ludzi pokazuje jednoznacznie, że istnieją różnice charakterologiczne indywidualne, etniczne i wynikające z różnic wiekowych u zarówno dziecka jak i u człowieka dorosłego. Nie trzeba tu nawet nikogo cytować, jako że przy bogactwie docierających do każdego informacji i swobodnym podróżowaniu do innych krajów, czytelnik sam to może zaobserwować. Istotniejsze jest tu jednak to, że cechy te, zarówno indywidualne, etniczne, jak i rozwojowe odpowiadają bardzo dobrze Kategoriom. Podatność na zaburzenia Przechodząc teraz do zagadnienia źródeł zaburzeń psychicznych, trzeba zauważyć, że narastają one na przyporządkowanych im inherentnie Kategoriach. Ta Kategoria, związana z szerokim zakresem zachowań, uczuciowości i wartościowania, która przebija się na pierwszy plan, stanowi podstawę rozwoju swoistych dla niej zaburzeń. Występujące u danego człowieka silne zaznaczenie danej Kategorii zarówno trwałe, jak i występujące w jakimś okresie życia, nie jest jednak główną przyczyną wystąpienia zaburzenia psychicznego, a jedynie predestynacją do pewnej grupy zaburzeń. Żeby mogło wystąpić zaburzenie psychiczne, konieczne jest wystąpienie odpowiednio silnie frustrującej i podmiotowo trwałej sytuacji życiowej, co pozostawia pole działania dla psychoterapeutów. To, że sytuacja chorobowa dotyczy wyeksponowanej Kategorii, może być wykorzystane zarówno w zapobieganiu, jak i lecznictwie, czy to metodami psychoterapeutycznymi i środowiskowymi, czy też farmakologicznymi. W początkowej fazie rozwoju zaburzenia na ogół można rozpoznać dominację efektów psychopatologicznych pochodzących od jednej Kategorii, później zwykle, nawarstwiają się efekty psychopatologiczne pochodzące od innych Kategorii, zgodnie ze zmianą faz zegara rozwojowego. W przedstawionych w następnym podrozdziale opisach zajmuję się głównie sytuacją początkowego rozwoju zaburzenia, na podstawie tych opisów można próbować również zrozumieć późniejsze powstawanie nawarstwień R5 3

4 psychopatologicznych innych Kategorii. Do nieoczywistego zagadnienia, które Kategorie są obecnie u danej osoby dominujące, można podejść albo teoretycznie z użyciem czasowych i przestrzennych danych dotyczących wdrukowania pola Kategorii u pacjenta, albo na podstawie wywiadu dotyczącego osobowości i rozwoju psychopatologii, ta druga metoda wydaje się przy obecnej wiedzy łatwiejsza, jakkolwiek najlepszym rozwiązaniem umożliwiającym prognozę byłoby zastosowanie metody mieszanej. Dodatkowym elementem jest występowanie różnic w zapadalności mężczyzn i kobiet na określone zaburzenia psychiczne, które wydają się być zbieżne ze stałym silniejszym powiązaniem poszczególnych Kategorii z jedną z płci. Z obserwacji można powiedzieć, że psychika kobiety różni się od psychiki mężczyzny siłą przeżywania określonych Kategorii. Czynniki wyzwalające zaburzenie Ogólnie mówiąc jednym z głównych czynników etiologicznych zaburzeń psychicznych jest długotrwała negatywna odpowiedź środowiska społecznego na działania podejmowane przez osobę lub też długotrwały brak zrozumienia jej potrzeb, czy też jej świata. Analiza opisów przypadków chorobowych skłania do konkluzji, przynajmniej wstępnej, że w okresie przed wystąpieniem zaburzenia, próby zrealizowania wartości Kategorii istotnej dla danej osoby i w danym okresie były uporczywie burzone, deprecjonowane, a nawet karane. Tu nasuwa się oczywista myśl, że oprócz opieki nad pacjentami, istnieje potrzeba reindoktrynacji nietolerancyjnych społeczeństw, o bardzo niskim poziomie empatii i wręcz chorych (niektórzy współcześni psychologowie w ogóle nie wierzą w istnienie empatii - co jest odbiciem istniejącej obecnie luki cywilizacyjnej w dziedzinie nauk humanistycznych). Oczywiście w wielu przypadkach, oczekiwany przez pacjenta, a często też wyuczony już, sposób realizacji wartości danej Kategorii, może być niemożliwy do przyjęcia nawet w bardzo przyjaznym środowisku. I żadne działania środowiskowe nie będą w stanie zaspokoić wymogów danej osoby. W tych przypadkach zasadniczym wydaje się aby starać się przesunąć oczekiwania tej osoby na inne sposoby realizacji tej Kategorii, a nie popełniać błędu, próbując osiągnąć satysfakcję tej osoby w zakresie innej Kategorii, która dla niej w danym okresie może nie posiadać żadnej wartości podbudowującej jej ja. R5 4

5 Poniżej przedstawiony jest fragment tekstu 7 obrazujący występowanie objawów psychotycznych w zależności od warunków kontaktu interpersonalnego już w rozwiniętej schizofrenii (dotyczy to scharakteryzowanej dalej postaci schizofrenii I - dziwnej ). Jedną z najpoważniejszych barier w poznaniu schizofrenika jest otaczający go woal niezrozumiałości: inność, dziwaczność, tajemniczość wszystkiego, co w nim widzimy. Jest wiele tego powodów. Nawet jeśli pacjent pragnie nam o czymś powiedzieć w sposób jasny i szczery, istota jego lęków i doznań, tak różna od naszej, sprawia, że trudno nam nadążyć za tokiem jego rozumowania.... Występuje też celowe krycie się za zasłoną dymną tajemniczości i zawiłości wypowiedzi.... Udawanie i wieloznaczność są u schizofreników częste. Wydaje się, że działania te zawsze mają służyć kilku celom. Najbardziej oczywistym z nich jest utrzymanie swej odrębności, własnych tajemnic, ochrona ja przed niebezpieczeństwem z zewnątrz. Ja, jak określił to jeden z pacjentów, może być zmiażdżone i zniszczone nawet w zwykłej rozmowie. Mimo pragnienia bycia kochanym za swe prawdziwe ja, miłość przeraża schizofrenika [to oczywiście nie ta sama miłość, biorąc pod uwagę dwanaście jej podtypów]. Ja pragnie jednocześnie być rozumianym. Naprawdę tęskni za choćby jedną osobą, która byłaby w stanie zaakceptować całą jego istotę, a poprzez to - pozwolić mu być. W zbliżeniu się do schizofrenika niezbędna jest jednak wielka czujność i ostrożność. Nie próbuj - mówi Binswagner - podejść zbyt blisko i zbyt szybko. Schizofrenia to w dużej mierze po prostu nonsensowne, niezrozumiałe i zawiłe wypowiedzi, mające odwrócić uwagę niebezpiecznego słuchacza od sedna sprawy, wywołać jego znudzenie i zniechęcenie. Schizofrenik często robi głupca zarówno z siebie, jak i z lekarza. Udaje szaleńca, by uniknąć wszelkiej odpowiedzialności za choć jedną myśl, czy zamiar, którą by spójnie i zrozumiale wyraził. W uderzający sposób potwierdza to Jung, który mówi, że schizofrenik przestaje być schizofrenikiem, kiedy spotyka kogoś, przez kogo czuje się rozumiany. W takiej sytuacji większość dziwactw, które brane były za objawy choroby, po prostu znika. Głównym czynnikiem, który jednoczy osobowość pacjenta, pozwalając jej częściom połączyć się ponownie w spójną całość, jest miłość lekarza - miłość, która dostrzega całą istotę pacjenta, akceptując ją bez zastrzeżeń. Jest to jednak próg, który należy przekroczyć, by móc zacząć budować właściwe relacje między pacjentem i lekarzem. 7: Samo wystąpienie wybuchu objawów zaburzeń psychicznych wydaje się być w wielu przypadkach zbieżne z aktualnym występowaniem odpowiedniej R5 5

6 Kategorii psychologii rozwojowej. Przykładem tego jest zawarty w poprzednim rozdziale opis amnezji i zaburzenia poczucia tożsamości u, skąd innąd bardzo dobrze radzącej sobie w życiu, Agathy Christie. Zaburzenia psychiczne to oczywiście tylko fragment chorób dotykających człowieka. Można się jednak spodziewać, że choroby somatyczne, których coraz większa ilość w ostatnich latach uważana jest za psychosomatyczne, jest również związana z niezrealizowanymi Kategoriami, jakkolwiek wzajemna współzależność jest znacznie mniej oczywista i wymagać będzie odpowiednio wnikliwego podejścia. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych według Kategorii Krótkie spojrzenie na istniejący porządek wśród zaburzeń psychicznych Na rysunku 5.1 przedstawione jest skrótowo powiązanie poszczególnych zaburzeń psychicznych z dwunastoma Kategoriami. W górnej części każdej komórki tabeli umieszczone są zaburzenia, których objawy powiązane z nadmiernym natężeniem pozytywnego uczucia, w dolnej - negatywnego uczucia związanego z określoną Kategorią. W każdej komórce znajduje się numer odnośnej Kategorii. Kolejność poszczególnych Kategorii może początkowo wydawać się chaotyczna, jednak taki układ uwzględnia symetrie pokazane na rysunku 5.2. R5 6

7 Urojenia grzeszności i winy Melancholia K10 K11 Urojenia posłannictwa religijnego, reformatorskie PARANOJA II - posłannicza SCHIZOFRENIA II - mistyczna K9 K12 (Padaczka skroniowa) K8 K1 Mania Urojenia zazdrości Nerwica depresyjna Mania z dysforią K4 Obłęd urojonej choroby, Urojenia choroby Nerwica lękowa, Nerwica fobii K5 Urojenia wielkościowe PARANOJA I - ksobna Urojenia ksobne Urojenia prześladowcze SCHIZOFRENIA I - dziwna K3 K6 Nerwica natręctw, Nerwice ruchowe (tiki) R5 7

8 K2 K7 Mitomania, Narcyzm Neurastenia, Hipochondria Depresja Histeria, Depresja histeryczna Rys. 5.1 Przyporządkowanie zaburzeń psychicznych do Kategorii Symetrie Dwie oddzielone grupy po sześć Kategorii to reprezentacja nieco podobnych zagadnień na jakby dwóch poziomach rozwoju społecznego, być może związanych z zaawansowaniem ewolucyjnym mózgu. Wyjątek zdaje się stanowić Kategoria pierwsza, która wiąże się przynajmniej częściowo z móżdżkiem. Rysunek 5.2 przedstawia nakładanie się poszczególnych Kategorii z tych dwóch grup (poziomów). Poszczególne półki zestawienia odpowiadają też w znacznym stopniu znanemu bardzo ogólnemu podziałowi chorób psychicznych, gdzie rozróżnia się trzy główne rodzaje psychoz: zaburzenia nastroju (afektywne), schizofreniczne i urojeniowe (paranoiczne) 6:121 Zaznaczone jest to po lewej stronie na rysunku 5.2. Po prawej stronie natomiast zaznaczony jest podział na Kategorie estetyczne, intelektualne i etyczne. Psychozy: urojeniowe (paranoiczne) K4, K10 K5, K11 Kategorie: etyczne schizofreniczne K3, K9 K6, K12 intelektualne afektywne K2,K8 K7, K1 estetyczne Rys 5.2 Podział na trzy rodzaje psychoz Z punktu widzenia przeżywania emocjonalnego, z ułożonej przeze mnie wstępnie systematyki, wyniknął podział na dwa typy (poziomy) schizofrenii (schizofrenia I - dziwna i schizofrenia II - mistyczna). Wyniknął też podział na R5 8

9 dwa podstawowe typy (poziomy) paranoi (paranoja I - ksobna i paranoja II - posłannicza). Jednym z głównych pytań, które doprowadziło do powstania przedstawionego w następnym podrozdziale zestawienia fragmentów tekstów źródłowych z Kategoriami, było to, czy wszystkie zaburzenia psychiczne są związane z jakąś Kategorią czy Kategoriami, czy są też takie, które nie mieszczą się w tej klasyfikacji. Uzyskana odpowiedź jest pozytywna. Właściwie wszystkie zaburzenia psychiczne występujące w ogólnych klasyfikacjach, z pominięciem oczywistych uszkodzeń organicznych i zaburzeń, w których trudno dostrzec wyraźny komponent emocjonalny dało się w sposób wiarygodny (tj. na podstawie wielu cech) przyporządkować którejś z dwunastu Kategorii. Wyjątek stanowił tu autyzm wczesnodziecięcy, który opisany jest w jednym z dalszych rozdziałów. W zestawieniu tym nie pokazałam też zaburzeń uważanych za złożone, które związane są z więcej niż jedną Kategorią, jak np. schizofrenia paranoidalna, w której udział ma jedna z Kategorii związanej ze schizofrenią i jedna z Kategorii związanej z paranoją. Ponadto z zestawienia wynika, że w zasadzie wszystkim Kategoriom odpowiadają jakieś choroby psychiczne. Każdy typ osobowości ma więc jakieś właściwe mu predestynacje do określonego zaburzenia psychicznego lub kilku zaburzeń. Wykorzystanie Możliwości wykorzystania opracowanego przeze mnie podziału zaburzeń psychicznych według Kategorii są różnorakie i wykraczają poza możliwości klasycznych podziałów, np.: 1. Uściślenie diagnozy. 2. Podstawa do opracowania lepszych testów diagnostycznych. 3. Lepszy dobór leków do ściślej wyróżnionych objawów dominujących. 4. Poszukiwanie bodźców emocjonalnych, które wyzwoliły zaburzenie. 5. Przewidywanie okresów pogorszenia i poprawy w przebiegu zaburzenia. 6. Znajdywanie najlepszych obszarów na wyjazdy sanatoryjne (opis zagadnienia w następnej pozycji książkowej: Antropologia systematyczna). 7. Lepsze zrozumienie procesów zaburzenia psychicznego. 8. Uwidocznienie sensu zaburzenia związanego ze zjawiskami parapsychicznymi. R5 9

10 Objawy chorobowe związane z poszczególnymi Kategoriami ukazują w niektórych przypadkach istotne elementy rozwojowe w etapach rozwoju dziecka, których nie widać w innych podejściach do Kategorii. I tak, Kategoria 6 ze swoimi anankastycznymi perseweracjami umożliwia dziecku raczkowanie, dzięki systematycznemu poruszaniu kończynami. Odbywa się to w dziesiątym miesiącu życia, który odpowiada Kategorii 6. W histerycznej Kategorii 7 - jedenasty miesiąc, dziecko zaczyna niepewnie chodzić, ale już nie musi myśleć jak to robi, kontrolę przejmuje podświadomość, kontrolująca ciało, tak jak się to dzieje w histerii. (Powiązanie etapów rozwoju z miesiącami wg: T. Hellbrugge i wsp. 16:38 ) Źródła informacji W potwierdzeniu klasyfikacji w tym rozdziale nie skorzystałam (z kilkoma wyjątkami) z opracowań psychiatrycznych najnowszych z kilku powodów: 1. Współczesny lekarz psychiatra nie ma nigdy do czynienia z zaawansowanym zaburzeniem psychicznym nie leczonym, obraz psychiczny jest już zmieniony przez leki podawane właściwie od pierwszej wizyty pacjenta u psychiatry; 2. Wprowadzono klasyfikacje statystyczne zaburzeń psychicznych, które z założenia miały być wyłączone z zastosowania w celach leczniczych. Obecnie na tych samych klasyfikacjach opiera się podręczniki dla studentów psychiatrii (dla mnie kojarzące się z pojęciem szkolnyj raboczyj ) np. H. J. Freyberger i in; Kompendium psychiatrii, psychoterapii, medycyny psychosomatycznej. 3. Występuje znaczący nacisk firm farmaceutycznych na psychiatrów aby stosowali leki zamiast psychoterapii i terapii środowiskowej, co hamuje rozwój psychiatrii humanistycznej. 4. Dogmaty tabula rasa, istnienia przeciętnego osobnika, istnienia jedynie wpływów genetycznych i wychowawczych itp. są obecnie silniejsze niż przed kilkudziesięciu laty; wystarczy spojrzeć na takie poprawne politycznie (politically corrected) prestiżowe czasopisma jak: Science, Nature, Lancet. Nie zajmuję się tutaj późnymi okresami przebiegu zaburzeń, ze względu na dominujące w tych okresach powikłania polekowe i objawy wynikające z długotrwałej hospitalizacji. R5 10

11 Zawartość poniższego zestawienia W części opisowej poniżej, oprócz zaburzeń psychicznych zamieszczone są również wyróżniane w psychiatrii typy charakterologiczne, będące cechą trwałą danej osoby, co potwierdza następujący cytat: Prof. Kępiński - wręcz prowokuje do banalnego, lecz nie drugorzędnego pytania, czy jest możliwe stworzenie typu idealnego [osobowości]. Daje zresztą na wspomniane pytanie odpowiedź pośrednią, rzeczową i realistyczną, że wbrew mniemaniu niektórych psychoterapeutów i psychoanalityków, z zapałem i mozołem szukających nowych dróg skutecznej terapii, nie da się niestety ani psychoterapią, ani żadnym innym sposobem radykalnie zmienić osobowości człowieka; można ją najwyżej nieco zmodyfikować, np. odhamować emocjonalnie psychastenika, co już samo przez się jest wielkim osiągnięciem w praktyce psychoterapeutycznej. 5:141 W psychiatrii wyróżnia się pewne poziomy nieprawidłowości psychiki. Można je ogólnie uporządkować, zarówno te używane obecnie czy dawniej, po kolei od osobowości prawidłowej - zrównoważonej, do coraz bardziej nieprawidłowej, powodującej coraz większe trudności życiowe: - określony charakter (typ osobowości) - psychopatia - psychoza lub neuroza (nerwica) - destrukcja organiczna Podobnie dla poszczególnych Kategorii uwzględniłam opisy różnych stopni głębokości zaburzeń psychicznych. Dodatkowo zawarłam w przypadku kilku Kategorii, przytaczane przez psychiatrów powiązania ze zjawiskami parapsychicznymi, co oczywiście jest tylko zaznaczeniem tematu. Być może ze wszystkimi Kategoriami związane są jakieś zjawiska parapsychiczne. Powiązanie to jednak nasuwa skojarzenie, że część objawów zaburzeń psychicznych, to źle użyte, czy źle działające mechanizmy parapsychiczne. Opisy przypadków chorobowych Poniżej przedstawiony jest szczegółowy opis poszczególnych zaburzeń psychicznych przedstawiony dla większej wiarygodności w formie dłuższych cytatów, pochodzących z podręczników i opracowań psychiatrii kilku autorów głównie A Kępińskiego i T. Bilikiewicza. Dzięki temu można osobiście R5 11

12 prześledzić, czy przyporządkowanie jest właściwe i które cechy zaburzenia są charakterystyczne dla danej Kategorii. Moje uwagi umieściłam w nawiasach kwadratowych. Określenia dobrze charakteryzujące związek z Kategorią, do której zostało przypisane zaburzenie, zostały dla zwiększenia przystępności tekstu wytłuszczone. Cecha charakterystyczna Kategoria 1 Typowe zachowanie związane z Kategorią 1 bardzo bliskie jest klasycznego pojęcia odruchu orientacyjnego: Pawłow często nazywał odkryty przez siebie odruch orientacyjnobadawczy odruchem czto takoje - co to takiego. Nowa sytuacja, która niszczy starą strukturę interakcji z otoczeniem, stawia przed człowiekiem - a tak samo przed zwierzęciem - znak zapytania: co to jest, co będzie? Pytanie to budzi swoisty niepokój, który też jest komponentem lęku dezitegracyjnego.... Jeśli jednak normalnie lęk związany jest z postawą ucieczkową, to ten niepokój pcha człowieka czy też zwierzę naprzód, w świat otaczający, gdyż inaczej nie można odpowiedzieć na pytanie co to jest. Część badawcza odruchu orientacyjno-badawczego polega właśnie na eksploracji źródła bodźca orientacyjnego. W pierwszej fazie (orientacyjnej) występuje cofnięcie się, przerwanie dotychczasowej aktywności, mobilizacja wegetatywna z uczuciem lęku, a w drugiej fazie (badawczej) postawa ucieczkowa zostaje przełamana, ustrój wyrusza naprzód na zbadanie niewiadomego; jest to przejście z postawy ucieczkowej do ekspansywnej, z lęku do agresji. Obserwując zwierzęta domowe widzimy, jak nowy przedmiot, nowa sytuacja, nowe miejsce itp. budzi ich niepokój, który znika, gdy stopniowo zapoznają się z nowym ( obwąchują je ). Czasem ma się wrażenie, że zwierzęta, zwłaszcza młode, są jakby naukowcami, którzy nie spoczną, póki nie zbadają tego co ich interesuje. 9: Mania Nastrój chorych, nazywany nastrojem maniakalnym, cechuje stałe wzmożenie samopoczucia, przejawiające się w takich stanach jak: zadowolenie, uczucie radości, szczęścia. Przeżycia i wydarzenia w świecie zewnętrznym wywołują na ogół dodatni rezonans uczuciowy. Przejawem opisanego stanu jest beztroska, skłonność do żartów i często R5 12

13 brak adekwatnych reakcji emocjonalnych na wydarzenia przykre. W bardziej nasilonych stanach maniakalnych dobre samopoczucie i pogodny nastrój często zanikają, a ich miejsce zajmuje nastrój gniewliwy (dysforia). Aktywność ruchowa jest niemal zawsze wzmożona. Towarzyszy jej poczucie niespożytej energii i brak męczliwości. Chorzy są ruchliwi, wszędzie obecni. W stanach podniecenia maniakalnego może występować gwałtowne bezładne podniecenie ruchowe. Zaburzenia emocjonalne w postaci stanu dysforii o różnym nasileniu są cechą stałą. Dysforia może stanowić podstawowy nastrój chorych, może też współistnieć z nastrojem maniakalnym i ujawniać się w określonych sytuacjach, zwłaszcza, gdy chory napotyka na przeszkody w realizacji swoich zamierzeń. Dysforia leży u podłoża licznych konfliktów z otoczeniem oraz zachowań agresywnych. W zakresie myślenia pospolitym zjawiskiem jest podwyższona bezkrytyczna ocena własnych możliwości oraz niedostrzeganie trudności i przeszkód w realizacji podejmowanych działań. Chorzy ujawniają wiele powierzchownych zainteresowań, podejmują liczne inicjatywy i pochopne działania, których z reguły do końca nie realizują. Wysuwają projekty usprawnień, niekiedy radykalnych zmian otaczającego świata, pomijając przy tym istniejące realia - dążą do natychmiastowej realizacji pomysłów. Gdy napotykają przeszkody ze strony otoczenia, reagują gniewem, rozdrażnieniem, agresją słowną, niekiedy agresją fizyczną. Nawiązują liczne, przypadkowe i powierzchowne znajomości. [amerykanie] Działanie chorych jest zwykle nieprzemyślane, nieplanowane, realizowane ad hoc. Chorzy w manii odżywiają się nieregularnie (brak czasu), chudną, nie dbają o higienę osobistą. Strój i wygląd zewnętrzny wskazują często na podwyższone samopoczucie, a jednocześnie bezkrytycyzm; u kobiet zwraca uwagę przesadny, wyzywający makijaż, przypadkowo dobrany (często jaskrawy) i bogaty strój. [Amerykanie] 2: Depresja Kategoria 2 Zespół depresyjny jest odwrotnością stanu maniakalnego. Osnuty jest dookoła trzech osiowych objawów: przygnębienia, zahamowania i zwolnienia czynności psychicznych oraz zmniejszenia napędu psychoruchowego (do objawów tych dołącza się w depresji endogennej doniosły objaw lęku). Przy badaniu inteligencji popełniają melancholicy mniej błędów niż chorzy maniakalni, lecz praca umysłowa posuwa się bardzo wolno R5 13

14 naprzód. Zdolność przypominania jest czynnościowo upośledzona, orientacja zachowana. Uwaga wskutek monoideizmu z trudem da się oderwać od smutnych tematów osobistych. Zdolność powzięcia postanowienia obniża się czasem do niemożności wykonania najprostszej czynności. Radość życia znika, uczucia wyższe mogą ulec przytępieniu, spostrzeżenia mogą zatracić swoją intensywność, barwność i żywość. Chorzy, póki mogą usiłują zwalczyć narastającą depresję pracą, już jednak w średnio ciężkich przypadkach stają się niezdolni do wszelkich wysiłków, tak że czas spędzają bezczynnie, gryząc się swoimi myślami. Stany zahamowania mogą się wzmagać aż do osłupienia. 1: Kategoria 3 [Schizofrenia I - dziwna] Schizofrenia prosta [K3] Forma prosta schizofrenii charakteryzuje się stopniowo narastającym zobojętnieniem, apatią, obniżeniem nastroju. Chory przestaje się interesować losem najbliższych i swoim własnym. Tak radosne, jak smutne wydarzenia spływają po nim bez śladów. Nawet śmierć najbliższej osoby przyjmuje nieraz z zadziwiająca obojętnością. Natomiast drobne przykrości mogą wywoływać gwałtowne wybuchy złego humoru, złości czy przygnębienia. Początkowo chory nie zaniedbuje swoich obowiązków, ale wykonuje je w sposób stereotypowy, bez inicjatywy, jak automat. Wyniki w nauce czy pracy są coraz gorsze. 3:25 Niekiedy chory spędza czas na bezsensownych zajęciach w rodzaju zapisywania grubych zeszytów słowami bez związku, cyframi, tajemniczymi znakami, planami, rysunkami. 3:26 Chory stroni od towarzystwa, czasami miesiącami nie wychodzi z domu by nie stykać się z ludźmi. Zmuszony do kontaktu towarzyskiego, zamyka się w sobie, nie bierze udziału w rozmowie, siedzi ponury w kącie. Zapytany, daje zdawkowe odpowiedzi lub zbywa pytania milczeniem. Nie ma jednak na tyle inicjatywy, by opuścić nużące go towarzystwo, tkwi w nim jak obce ciało, samotny i opuszczony. Mówi się o nim, iż zmienił się, jest zimny, obojętny, nic go nie obchodzi. 3:26 Na ogół jest dobry, posłuszny, wykonuje polecenia bez oporu, nie wyrywa się z domu jak jego rówieśnicy, jest cichy, spokojny. 3:26 Czasami upór wysuwa się na plan pierwszy. Chory kurczowo trzyma się pewnych stereotypów zachowania, wpada w gniew, gdy próbuje się je naruszyć. 3:26 R5 14

15 Schizofrenia hebefreniczna [K3 + K4] Pozornym przeciwieństwem formy prostej jest postać hebefreniczna. Jeśli w schizofrenii prostej uderza apatia i bezczynność chorego, to tu - nadmiar inicjatywy i ruchliwości, które są jednak specyficznego rodzaju, przypominają wygłupianie się z lat cielęcych. Stąd też pochodzi nazwa: greckie słowo hebe oznacza młodość, siłę, krzepkość, uciechę, wesołość, łono. Hebefrenik jest ruchliwy, ma różne pomysły, które bez skrępowania wprowadza w czyn, szokując tym nieraz swe otoczenie. Tu zrobi głupią minę lub pokaże język dostojnej osobie, tam wybuchnie śmiechem w poważnej chwili, czasem coś popsuje lub zniszczy po prostu dla kawału. Wszystkich zaczepia, nie uznaje dystansu, stawia głupie pytania, śmieje się bez powodu. Nawet będąc sam, śmieje się czasem do siebie lub robi głupie miny. Polecenia spełnia na opak. Odpowiedzi daje niedorzeczne, nie związane z pytaniem. Mówi często dużo, ale nie zawsze zrozumiale, przeskakując z tematu na temat, kojarząc według przypadkowego podobieństwa słów, powtarzając te same frazy, tworząc neologizmy. Ruchliwość i wesołkowatość chorego przypominają niekiedy fazę maniakalną czy hipomaniakalną cyklofrenii. Dynamika hebefreniczna jest jednak monotonna - powtarzają się te same kawały, grymasy twarzy, gesty. Rytm perseweracyjny - powtarzanie się tych samych form zachowania - nie jest związany z tym, co wokół się dzieje, ale z wewnętrznym, oderwanym od zewnętrznej rzeczywistości stanem chorego. Pod wesołkowatością hebefreniczną wyczuwa się pustkę i niechęć do życia, przypomina ona humor wisielczy tych, którzy już nic nie mają do stracenia. Wesołość maniakalna jest związana z życiem - cieszy chorego słońce, kolor, kompania do zabawy, erotyka. Nadmierna aktywność i wesołkowatość hebefreniczna są abstrakcyjne - oderwane od życia. Ich koloryt jest często ponury, a nawet tragiczny. (...) Są często paradoksalną reakcją na poczucie pustki i beznadziejności własnego życia. Jest w nich odcień katastroficzny - śmiejmy się i szalejmy, bo wszystko jest bez sensu. Efekt komiczny powstaje niekiedy na zasadzie nieprzewidzialności. Gdy np. zobaczymy niespodziewanie własną twarz w krzywym zwierciadle, to niezwykłość obrazu pobudza nas do śmiechu. Gdyby jednak okazało się, że twarz nasza naprawdę się zmieniła, śmiech zmieniłby się w uczucie grozy. Z czterech postaci schizofrenii, mimo pozornych różnic największe podobieństwo zachodzi między formą prostą i hebefreniczną. Niektórzy psychiatrzy, zresztą (zwłaszcza amerykańscy) używają obu terminów jako synonimów. Prognoza w obu formach jest na ogół mniej optymistyczna niż w pozostałych postaciach schizofrenii. Schizofrenia przewlekła, lub tzw. defekt schizofreniczny przybiera nierzadko formę schizofrenii prostej lub hebefrenicznej. R5 15

16 Istotnym momentem wiążącym obie postacie schizofrenii jest wrażenie pustki, jakie one wywierają na otoczeniu. Sami chorzy zresztą często skarżą się, że uczucie pustki jest ich osiowym przeżyciem, że coś się w nich wypaliło. Uczucie pustki nie jest zjawiskiem specyficznym dla schizofrenii. Występuje ono w nerwicach, w depresji, niekiedy w organicznym otępieniu, a także u ludzi zdrowych psychicznie. 3:28-31 Schizofrenia katatoniczna [K3 + K4] Formę katatoniczną wyróżnia dynamika ruchu. W świecie zwierzęcym - a także u człowieka - obserwuje się dwie skrajne formy ekspresji ruchowej - zastygnięcie w bezruchu oraz gwałtowne wyładowanie ruchowe w postaci chaotycznych, bezcelowych ruchów. Obie formy reakcji ruchowych występują w sytuacjach zagrożenia życia i subiektywnym ich odpowiednikiem, przypuszczalnie też u zwierząt, jest gwałtowny lęk. Na podstawie obserwacji ekspresji ruchowej, reakcji wegetatywnohormonalnych, a przede wszystkim z wypowiedzi samych chorych, którzy ex post opisują swoje przeżycia z okresu katatonii, można przyjąć, że zarówno zahamowaniu ruchowemu, jak i podnieceniu towarzyszy niesłychanie silne uczucie lęku. Może się ono mieszać z innymi uczuciami - ekstazy religijnej, czy seksualnej, nienawiści, obezwładnienia, czy niezwykłej mocy, lęk pozostaje jednak osiowym objawem subiektywnym schizofrenii katatonicznej. Lęk ten można określić jako dezintegracyjny, związany jest bowiem z gwałtownym rozbiciem struktury świata chorego. 3:31-32 Nierzadko obraz choroby jest oscylujący - fazy podniecenia przeplatają się z fazami zahamowania. 3:32 W chaotycznych, bezcelowych i niezwykle gwałtownych ruchach chorego dominuje tendencja do uwolnienia się od skrępowania i ucieczki ślepo przed siebie. Wykrzykiwane słowa wyrażają najczęściej lęk, rzadziej ekstazę. 3:33 Gwałtownie przebiegająca psychoza typu katatonicznego może skończyć się zejściem śmiertelnym, przypadki takie na szczęście należą do rzadkości. Najprawdopodobniej przyczyną śmierci jest zbyt gwałtowne wyładowanie układu endokrynno-wegetatywnego, podobnie jak to się zdarza w śmierci z przestrachu (śmierć wudu wg Cannona). 4:277 Schizofrenia paranoidalna [K3 + K5] R5 16

17 W tworzeniu struktury urojeniowej można wyodrębnić trzy fazy - oczekiwania, olśnienia i uporządkowania. Faza oczekiwania charakteryzuje się stanem dziwnego napięcia, niepokoju, poczucia, że coś musi nastąpić, przerwać poczucie niepewności, rozjaśnić ciemność, która chorego otacza. Moment ten przychodzi w fazie olśnienia. Nagle jakby wszystko staje się jasne. Jest to olśnienie - w zasadzie podobne, choć bez porównania silniejsze niż przeżywane wtedy, gdy nagle rozumie się coś, czego dotychczas nie można było pojąć. Podobne olśnienie przeżywa się w procesie twórczym, gdy koncepcja dzieła nagle staje przed oczyma. Jeśli w pierwszej fazie dominuje nastrój niepewności, lęku, że wokół chorego i w nim samym dzieje się coś, czego nie może on zrozumieć, to w drugiej fazie przeżywa on stan odkrywczego zachwytu; wreszcie doszło się do istoty rzeczy, niepewność została zastąpiona pewnością, choćby ta pewność miała się okazać zgubna. Obraz nowego świata jest jeszcze chaotyczny i mglisty; zna się już prawdę, ale nie wszystko trzyma się logicznej całości. Dopiero w trzeciej fazie wszystko zaczyna się porządkować w logiczną całość. Koncepcja urojeniowa staje się jakby kryształem w nasyconym roztworze, wszystkie fakty życia porządkują się według tej struktury. Potwierdzają ją bliskie, jak i odległe w czasie i przestrzeni wydarzenia. 3:38-39 Czasem, nim jeszcze chory poruszy tematykę urojeniową, już sam sposób przedstawiania faktów, zbyt pedantyczny i drobiazgowy, wskazujący na hiperfunkcję spostrzegawczości, pamięci i logicznego wiązania, nasuwa podejrzenie zespołu paranoidalnego. 3:40 W tym świecie o skróconej perspektywie można zajmować pozycję na górze lub na dole ; rządzi się światem lub jest się przez niego rządzonym. W pierwszym wypadku mówi się o urojeniach wielkościowych[k5], (...) w drugim o prześladowczych [K5] (...). Zwykle obraz urojeniowy oscyluje między obu biegunami wzmożonego i obniżonego samopoczucia. W początkowym zwłaszcza okresie schizofrenii urojenia wielkościowe przeplatają się z prześladowczymi. 3:41 W wielu przypadkach w okresie wstępnym pojawia się obraz depersonalizacji - dziwność, niezupełna zrozumiałość świata i przeżyć własnych, czasem tylko poczucie nieokreślonej zmiany. 2:61 PARAPSYCHOLOGIA Psychiatra będzie przynajmniej poważnie przypuszczać, iż ma do czynienia z psychozą schizofreniczną, jeśli z wypowiedzi jego pacjenta wynika, iż ten wyraźnie odczuwa zewnętrzny wpływ bądź dostęp do swych przeżyć psychicznych i myśli. Mówienie o tego typu doznaniach jest wręcz lejtmotywem schizofrenii. Pacjenci mówią, że inni ludzie wpływają na odległość na ich myśli, znają je, zmieniają i nasyłają swoje. Czują, że inni R5 17

18 w różny sposób manipulują ich umysłem, stosując w tym celu hipnozę, telepatię, bądź przekaz radiowy. Mają wrażenie, że rozpływają się, tracą kontrolę nad sobą, a ich umysł stopniowo przestaje należeć do nich. Sądzą, że wszyscy znają ich myśli, mając bezpośredni do nich dostęp, jak gdyby ich umysły były rozciągającą się w przestrzeni falą. 11: Wnioski płynące z teorii współczesnej fizyki zdają się potwierdzać możliwość realnego wpływu na psychikę, przy którym obstają psychotycy. (...) Również istnienie telepatii pomiędzy ludźmi nie może już budzić wątpliwości - mierzono z pozytywnym wynikiem synchronizację fal mózgowych pomiędzy nadawcą i odbiorcą telepatii. Niekiedy odbiór telepatyczny może przyjmować formy zbliżone do przeżyć psychotycznych, w postaci schizofrenicznego odczucia nasyłania myśli. Pewien telepata zwierzył się, iż niejednokrotnie zdarza mu się współodczuwać z obcymi osobami, a niekiedy nie potrafi odróżnić własnych myśli od cudzych. 11: Nerwica lękowa Kategoria 4 W tej postaci nerwicy dominują niepokój i lęk, których źródeł chory nie potrafi określić. Lęk występuje w postaci przewlekłego stanu albo okresowo nasilającego się niepokoju, niekiedy w formie napadów. Nie wiąże się z określonymi realnymi sytuacjami czy przyczynami, ma charakter pierwotny i rozlany. Manifestuje się licznymi objawami i dolegliwościami psychicznymi i somatycznymi, które wykraczają ponad prawidłowe reakcje na stres i poważnie zakłócają funkcjonowanie jednostki. Niekiedy osoby z nerwicą lękową wykazywały przed chorobą cechy lękliwości, brak pewności siebie, ale nie jest to regułą. 2:188 Podczas napadu niektórzy pacjenci mają poczucie nadchodzącej katastrofy, mówią, że stanie się coś strasznego i chyba umieram. Towarzyszą temu gwałtowne niekiedy bóle klatki piersiowej, zwłaszcza w okolicy serca, rozsadzające bicie serca i przyspieszenie jego akcji, uczucie pustki w głowie, braku powietrza i duszenia się, pocenie, drżenie, mrowienie i osłabienie w kończynach, niekiedy pod koniec napadu parcie na mocz i stolec. W czasie napadu chory przejawia niepokój ruchowy, głośno wzywa pomocy, niekiedy płacze, wyraz twarzy odbija niepokój i trwogę. Napady występują często w nocy, ale również w tłumie, w zamkniętych pomieszczeniach, w środkach komunikacyjnych, na rozległych otwartych przestrzeniach. Gwałtowne napady mogą trwać od kilku minut do kilku godzin. U wielu chorych nie występują napady, lecz w obrazie dominują napięcie, trwoga; pacjent nie może sobie znaleźć miejsca, skarży się na liczne dolegliwości ze strony układu krążenia, negując jednocześnie, iż odczuwa strach czy obawia się czegoś. R5 18

19 Zarówno podczas napadów, jak i w okresach wolnych od nich mogą występować zjawiska derealizacji i depersonalizacji, chorzy mają doznania utraty własnej tożsamości i zmiany otoczenia. 2:189 Nerwica fobii Fobie w populacji generalnej dotyczą najczęściej obawy chorób, wypadków, burzy, zwierząt. 2:190 Fobie są bardziej rozpowszechnione wśród kobiet. U dzieci fobie często ustępują samorzutnie, u dorosłych tego na ogół się nie stwierdza. 2:190 Nie ustalono roli czynnika genetycznego w powstawaniu nerwicy fobii. W opisach osobowości przedchorobowej często powtarzają się określenia: zależny, bierny, niepewny, niedojrzały, bojaźliwy. Obserwuje się, że niekiedy po zejściu stanu lękowego w obrazie chorobowym dominują fobie. 2:191 Obłęd urojonej choroby [lęk przed chorobą, w odróżnieniu od potrzeby choroby] Chodzi tu o prawdziwe, usystematyzowane, oporne na wszelkie sposoby leczenia i na perswazję urojenia ciężkiej, nieuleczalnej, najczęściej zaraźliwej choroby. Przedmiotem urojeń bywa zwykle jedna choroba, np. choroba weneryczna, gruźlica, rak, choroba serca itd. [Mogą też występować obawy o zarażenie innych] 1: Urojenia choroby [lęk przed chorobą] Mają w lżejszych przypadkach może najwięcej przejść do prawidłowych, chociaż przesadnych obaw o własne zdrowie. W przypadkach chorobliwych fizjologiczne przejawy czynności ustroju wydają się podejrzane lub stanowią podstawę do rozpoznania u siebie ciężkiej choroby, gruźlicy, raka, choroby wenerycznej, wścieklizny, porażenia postępującego itd. Jakieś błahe cierpienie wywołuje w wyobraźni chorego przekonanie o bardzo ciężkim zachorowaniu. Czasem chodzi o lęk przed nabawieniem się pewnej choroby np. gruźlicy, czasem jednak chodzi o przekonanie, że choroba ta już toczy ustrój. 1:95 PARAPSYCHOLOGIA R5 19

20 Niekiedy obserwuje się u niektórych ludzi zdolność wyczucia zagrażającego niebezpieczeństwa: w aktualnym obrazie rzeczywistości nie ma niczego, co by na nie wskazywało, a jednak rodzi się niepokój, któremu towarzyszy w wyobrażeniu na jawie lub w marzeniu sennym obraz mającego przyjść nieszczęścia. Zjawiska te należą do parapsychologii. Jak dotychczas nie wiadomo, w jakim stopniu człowiek może poruszać się w przód w otaczającej go czasoprzestrzeni, tj. widzieć swoją przyszłość. Jak wspomniano, sama postawa uczuciowa [lękowa] jest już pewnym wyprzedzeniem teraźniejszości, jest przygotowaniem do tego, co ma nastąpić. Nie jest jednak wykluczone, że istnieją w człowieku możliwości wyraźniejszego widzenia przyszłości. (...) Po zachowaniu się zwierząt można niejednokrotnie przewidzieć zbliżające się trzęsienie ziemi, zaćmienie słońca, ostrą zimę, a więc sytuacje zagrażające. Każdy obraz niebezpieczeństwa jest zresztą w pewnym stopniu wybiegiem w przyszłość, jest wyobrażeniem tego, co nastąpi, i to wyobrażenie budzi lęk, a nie obraz aktualnej rzeczywistości. 8:107 Heroizm Kategoria 5 [Paranoja I - ksobna] Moment heroiczny - tęsknota za dokonaniem wielkich czynów, poświęcenie się dla innych, wypróbowanie siebie, zostawienie śladu po sobie - są cechami dość charakterystycznymi dla ludzkiej natury. Występują one szczególnie w wieku młodzieńczym, co zresztą od wieków było wykorzystywane przez wodzów, polityków, mężów stanu różnego autoramentu. 3:138 Urojenia wielkościowe Przez to określenie rozumie się nie tylko urojenia polegające na przeświadczeniu o swoim wysokim stanowisku, gdy chory twierdzi np., że jest królem, generałem, papieżem, milionerem, Napoleonem, Bogiem. W zakres tego pojęcia wchodzą wszelkie urojenia związane z wywyższeniem człowieka ponad jego rzeczywiste położenie. Tu należą więc, np. urojenia zdrowia u ludzi niewątpliwie chorych. 1:96 Urojenia ksobne Polegają na tym, że chory wydarzenia zwykłe, przypadkowe i naturalne odnosi do siebie, przypisując im szczególne znaczenie. W ten sposób R5 20