NOWYCH KRAJÓW CZŁONKOWSKICH UNII EUROPEJSKIEJ DO NIEMIEC W KONTEKŚCIE OKRESÓW PRZEJŚCIOWYCH

Transkrypt

1 PRZEPŁYWY ZASOBÓW W PRACY Z NOWYCH KRAJÓW CZŁONKOWSKICH UNII EUROPEJSKIEJ DO NIEMIEC W KONTEKŚCIE OKRESÓW PRZEJŚCIOWYCH 06 Europejski Rok Mobilności Pracowników - dr Anna Barwińska ska-małajowiczajowicz Uniwersytet Rzeszowski Wydział Ekonomii Katedra Międzynarodowych Stosunków w Gospodarczych

2 Jedną z fundamentalnych zasad jednolitego rynku europejskiego oraz podstawowych wolności, które gwarantuje prawo wspólnotowe, stanowi oprócz swobody przepływu kapitału, towarów i usług swoboda przepływu osób (podzielona na swobodny przepływ pracowników, swobodny przepływ osób prowadzących samodzielną działalność gospodarczą oraz swobodny przepływ osób pozostających poza zatrudnieniem, czyli emerytów, rencistów

3 Na mocy Traktatu Akcesyjnego z 2003 r. wprowadzono okresy przejściowe (2+3+2), które statecznie zakończą się dnia 30 kwietnia 2011 r.

4 Okresy przejściowe obowiązywały również w latach 80. w celu zagwarantowania właściwego dostosowania się nowo przyjętych członków WE do obowiązujących zasad wspólnotowych. Tym samym stosowanie okresów przejściowych można postrzegać jako skuteczny instrument stopniowego dostosowywania, który uwzględnia istotne różnice gospodarcze i społeczne pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi. Obecne ustalenia przejściowe w swojej formule +3+2 stanowią inteligentne udoskonalenie ówczesnego modelu, które umożliwia większą elastyczność dostosowań.

5 USTALENIA PRZEJŚCIOWE POWODY -obawa starych państw członkowskich (UE-15) przed nadmiernym napływem siły roboczej z krajów UE-8, -dążenie krajów UE-15 do przygotowania własnych rynków pracy na otwarcie dla nowych obywateli Unii Europejskiej. Obawy przed wprowadzeniem swobodnego przepływu osób dla obywateli nowych państw członkowskich dotyczyły dwóch zasadniczych kwestii ewentualnego obniżenia zarobków oraz wzrostu stopy bezrobocia.

6 Podstawowe regulacje prawne określające dostęp Polaków do niemieckiego rynku pracy Regulacje przedakcesyjne umowa międzyrządowa w sprawie zatrudniania pracowników w celu podnoszenia ich kwalifikacji zawodowych i językowych ( pracowników-gości ) z dnia 7 czerwca 1990 r. Regulacje poakcesyjne umowa międzyrządowa w sprawie zatrudniania pracowników w celu podnoszenia ich kwalifikacji zawodowych i językowych ( pracowników-gości ) z dnia 7 czerwca 1990 r. z uwzględnieniem zmian wprowadzonych od dnia r. konsekwencje wynikające z okresu przejściowego (2+3+2) zmiany w pakiecie ustaw imigracyjnych w RFN: ustawa z 30 lipca 2004 r. w sprawie sterowania i ograniczaniu napływu oraz regulacji pobytu i integracji obywateli Unii Europejskiej i cudzoziemców, która weszła w życie 1 stycznia 2005 r. wraz z rozporządzeniem wykonawczym do ustawy z dnia 22 listopada 2004 r. o zasadach dopuszczenia nowo przybywających cudzoziemców do RFN w celu wykonywania pracy Źródło: Oprac. własne na podst. informacji Federalnego Ministerstwa Gospodarki i Pracy Niemiec zamieszczonych na stronie Ministerstwa: (data ostatniego dostępu: r.)

7 RAPORT KOMISARZA ŠPIDLI ( r.) -dotychczasowy przepływ pracowników z nowych państw członkowskich Unii na teren starej Piętnastki nie wpłynął negatywnie na sytuację na rynkach pracy UE-15, -przyczynił się do zaspokojenia potrzeb europejskiego rynku pracy i osiągnięcia lepszych wyników gospodarczych w Europie, - otwarcie rynków pracy w starych państwach członkowskich dla obywateli EU-8 może prowadzić do dalszego ożywienia gospodarczego w całej Europie oraz złagodzenia problemów wywołanych starzeniem się siły roboczej w UE-15.

8 MANKAMENTY RAPORTU Na podst. informacji zawartych w ifo Schnelldienst 5/2006 [1]: Raport Špidli charakteryzują pewne niedomówienia, bowiem nie zostały y w nim uwzględnione wszystkie czynniki, istotne w kontekście zróżnicowanej politycznej i gospodarczej sytuacji na rynkach pracy poszczególnych krajów w UE-15, a które właśniew w przypadku Niemiec sąs nie bez znaczenia. ] Institut für Wirtschaftsforschung, München.

9 ANALIZA PRZEPROWADZONA W RAPORCIE WYBRANY PRZYKŁAD ajwięcej pracowników z państw UE-8 zatrudnionych zostało w sektorze budowlanym starych państw członkowskich, co przyczyniło się do stworzenia nowych miejsc pracy w tym sektorze (mogły one zostać utworzone wyłącznie dzięki napływowi siły roboczej z nowych państw członkowskich). rzykład niemieckiego sektora budowlanego nie potwierdza w najmniejszym stopniu powyższej tezy. Ogólna liczba zatrudnionych w Niemczech obniżyła się w okresie od końca czerwca 2000 r. do końca czerwca 2005 r. o 6,1%, zaś w sektorze budowlanym zmniejszyła się z o 31,0%. Federalna Agencja Pracy Niemiec zarejestrowała w 2005 r. około bezrobotnych poszukujących pracy w omawianym sektorze. ie można zatem (jak to zostało zasugerowane w Raporcie) mówić o braku siły roboczej

10 NIEMCY JAKO KRAJ SUGERUJĄCY UTRZYMANIE NAJDŁUŻSZEGO OKRESU PRZEJŚCIOWEGO -wysoka stopa bezrobocia (średnia stopa bezrobocia 9,5% w 2005 r.; najwyższa w: Mecklenburg- Vorpommern, Brandenburg, Sachsen na poziomie odpowiednio 21,9%, 19,2% oraz 19,5%) oraz istotne problemy na niemieckim rynku pracy (polityka państwa niemieckiego /tzw. Sozialstaat, a raczej Versorgungsstaat [2]/ ze swoimi szerokimi świadczeniami socjalnymi ) najwyższy poziom bezrobocia jest charakterystyczny dla grupy osób o niskich kwalifikacjach zawodowych ] Tłum. odpowiednio: państwo o polityce prospołecznej oraz państwo iekuńcze (w dosłownym tłum: państwo w charakterze zaopatrzeniowca

11 -specyficzne położenie geograficzne (bezpośrednia, stosunkowo długa granica z dwoma nowymi państwami członkowskimi) -bliskie sąsiedztwo czyni niemiecki rynek pracy atrakcyjnym miejscem jej poszukiwania ze względu na niewielką odległość potencjalnych pracowników od swojego stałego miejsca zamieszkania -siła robocza z państw EŚiW koncentrowała się na obszarze UE wokół niemieckiego i austriackiego rynku pracy (80% całej siły roboczej pochodzącej z EŚiW)

12 -w Niemczech przed majem 2004 r. zatrudnianych było rocznie na bazie umów bilateralnych około pracowników z EŚiW -zatrudnienie to ograniczało się do ściśle określonych branż (takich jak: gastronomia, hotelarstwo, budownictwo czy rolnictwo), w których rynki pracy, pomimo wysokiej stopy bezrobocia, skazane były na poszukiwanie dodatkowej siły roboczej

13 Estland Tabelle 1 Arbeitsgenehmigungen für EU-8-Arbeitskräfte 2004/I bis 2005/II (Halbjahre) (Absolutwerte) LAND Arbeitsgenehmigungen insgesamt Slowenien Lettland Litauen Polen Slowakei Tschech. Republik Ungarn EU-8 insgesamt 04/I /II /I (?) /II (? Arbeitsgen. insg n.v.* n.v.* *) nicht mehr verfügbar wegen Änderungen der Arbeitsgenehmigungsverfahren im Rahmen de neuen Zuwanderungsgesetzes

14 Wg informacji G. Andres [3] w 2005 r. w Niemczech zatrudnionych zostało ok samych tylko pracowników sezonowych (!!!) z nowych krajów członkowskich. [3] Gerd Andres, Sekretarz Parlamentarny, Federalne Ministerstwo Pracy i Spraw Społecznych

15 ACE Abteilung) Abhängige Beschäftigung* in Deutschland nach Wirtschaftszweigen und ausgewählten Nationalitäten Wirtschaftszweigstrukturen (in v.h.) 2005 Insgesamt Deutsche Ausl. Insg. EU-14 EU-8 Polen andwirtschaftf scherei 1,2 1,1 1,5 0,7 10,5 15,5 ergbau, Steine 0,4 0,4 0,4 0,3 0,2 0,1 erarb. ewerbe 25,4 25,0 31,9 35,8 19,2 16,7 lekrizität,gas asser 0,9 1,0 0,2 0,4 0,2 0,2 au 5,9 5,9 5,5 5,2 4,7 4,9 andel 15,0 15,1 12,5 12,5 11,7 11,4 otels estaurants 2,9 2,4 9,0 8,7 11,3 9,1

16 Polen EU-8 EU-14 Ausl. Insg. Deutsche Insgesamt NACE (Abteilung) 12,1 11,8 6,3 7,4 12,2 11,9 Gesundheits- und Sozialdienste 2,6 2,9 2,8 2,5 3,8 3,7 Erziehung 1,6 1,7 2,3 1,9 6,7 6,4 Öff. Verwaltg., Verteidigung, Öff. Sozialsysteme 12,8 12,9 12,6 15,0 12,0 12,2 Gebäudeverw., Vermietung, gewerbl. Dienstl. 0,9 1,2 2,1 1,4 4,1 3,9 Finanzdienstleistungen 4,5 4,9 5,7 6,2 5,6 5,6 Transport,Lagerung,Kommunikation

17 NACE (Abteilung) Insgesamt Deutsche Ausl. Insg. EU-14 EU-8 Polen Andere gemeinsch., soziale, persönl. Dienstl. 4,5 4,5 4,0 3,8 5,9 6,2 Private Haushalte 0,1 0,1 0,2 0,1 0,9 1,2 Extra-territoriale territoriale Organisationen und Körpersch. 0,1 0,1 0,3 0,6 0,1 0,1 Insgesamt *) sozialversichrungspflichtig Beschäftigte IAB-Hö 0602 Quelle: Beschäftigtenstatistik der Bundesagentur für Arbeit; eigene Berechnung

18

19 PODSUMOWANIE ANALIZY - koncentracja zatrudnienia siły roboczej z UE-8 ma miejsce w sektorach, gdzie wystarczają niskie kwalifikacje rolnictwo/sezonowość, pomoc w gospodarstwach domowych, opieka domowa) -struktura kwalifikacji zawodowych Polaków (oraz obywateli pozostałych krajów EU-8) zatrudnionych w Niemczech jest podobna do struktury kwalifikacji zawodowych niemieckiej siły roboczej kontrast widoczny w przełożeniu na strukturę zatrudnienia w poszczególnych gałęziach gospodarki Niemiec można wyjaśnić w sposób następujący: wyniku ograniczonego dostępu do niemieckiego rynku pracy dla obywateli EU-8 do określonych ściśle segmentów ostępnych głównie dla pracowników sezonowych) pracownicy z Polski (UE-8) podejmują pracę, w przypadku której ich zeczywiste kwalifikacje zawodowe nie mają często żadnego

20 Tabelle 3 Mittel- und osteuropäische Programmarbeitnehmer (Absolutwerte) IAB-Hö Werkvertragarbeitnehmer (1) Saisonarbeitnehmer (2) Neue Gastarbeitnehmer (3) Krankepflegepersonal (3) Grenzarbeitnehmer (4) Insgesamt ) Jahresdurchschnitte 2) Vermittlungen, inkl. Schaustellergehilfen 3) Vermittlungen 4) Beschäftigte Quelle: Daten der Bundesagentur für Arbeit (Zentrale und ZAV); IAB-Datei zur MOE-Beschäftigung (IAB-Hö),

21 PODSUMOWANIE ANALIZY r. niewielki spadek liczby zatrudnionych z UE-8; nacisk położono na zwiększenie zatrudnienia krajowej siły roboczej w branżach mniej atrakcyjnych (w tym również przy pracach sezonowych; szkolenia dla długookresowo bezrobotnych org. przez Min. Pracy Niemiec) na podst. Rozporządzenia Ministra Pracy Niemiec (XII.05) przewidziano na lata ograniczenia zatrudnienia zagr. pracowników sezonowych o ok. 80% (z możliwością zwiększenia graniczenia do 90% w przyp. niewystarczającej liczby pracowników krajowych; podobna nieudana akcja 1996r.)

22 WNIOSKI KOŃCOWE 1. Utrzymanie uregulowań przejściowych stanowi jedynie przesunięcie problemu w czasie. 2. Międzynarodowe ruchy migracyjne wpływają w zdecydowanie mniejszym stopniu na sytuację na krajowym rynku pracy, niż jest to przedstawiane w publicznych debatach (B.Quaisser 2000, Steinhardt 2005).. Zachowanie ustaleń przejściowych tworzy pewnego rodzaju okres ochronny dla działań rządu niemieckiego, zorientowanych na poprawę sytuacji na niemieckim rynku pracy. Czas ten ma bowiem zostać wykorzystany na przeprowadzenie reform, dostosowujących niemiecki rynek do nowej sytuacji. Przy założeniu, że szansa ta zostanie rzeczywiście wykorzystana, mogą dzięki utrzymaniu okresu przejściowego zostać skutecznie wyeliminowane niepożądane zjawiska towarzyszące wprowadzeniu swobodnego przepływu osób.

23 4. Niemieckie prawo migracyjne wykazuje stosunkowo wysoki stopień elastyczności w odniesieniu do pracowników wysoko wyspecjalizowanych z państw UE- 8 ( 39 (6) Ustawa o imigracji). 5. Stosunek poziomu zatrudnienia pracowników sezonowych (z UE-8) w rolnictwie do stopy bezrobocia w Niemczech ze statystycznego pkt. widzenia przynosi efekty negatywne, bowiem: im więcej zatrudnionych zostaje pracowników sezonowych, tym niższa staje się stopa bezrobocia (Steinhardt 2005).

24 6. Najnowsze badania DIW[4] wykazują, że w wyniku utrzymania regulacji przejściowych właśnie w przypadku Niemiec (kraju postrzeganego przez pryzmat przyjmowania siły roboczej z innych państw, głównie EU-8) mamy jednak do czynienia z niewykorzystaniem potencjału migracyjnego [5]. ] Deutsches Institut für Wirtschaftsforschung (Niemiecki Instytut Badań Gospodarczych Berlinie). ] T.Brück, H.Brücker, H.Engerer, Ch.von Hirschhausen, M.Schrooten, D.Schumacher, U.Thießen, Trabold, EU-Osterweiterung: Klare Herausforderungen, unberechtigte Ängste, Wochenbericht s DIW Berlin nr 17/2004.

25 Całościowe socjalno-polityczne reformy niemieckiego rynku pracy stały się od dnia maja 2004 r. wprost niezbędne, jeśli ma się na uwadze fakt, że wschodnie rozszerzenie Unii nie ma polegać wyłącznie na zlikwidowaniu podziału kontynentu uropejskiego lecz ma pozwolić prawie 500 mln ludzi na stworzenie największego obszaru gospodarczego świata. ten sposób przed przedsiębiorstwami otwierają się nowe horyzonty w ich działalności, bowiem jednolite prawne ramy Wspólnoty są zorientowane na zabezpieczenie bezpieczeństwa i stabilności gospodarczej całego obszaru UE[6]. [6] M. Fuchs, Die Frucht der Deutschen vor den Arbeitswilligen aus Polen, Orientierungen zur Wirtschafts- und Gesellschaftspolitik, nr 108 (2 /2006).

26 DZIĘKUJĘ PAŃSTWU ZA UWAGĘ 2006 Europejski Rok Mobilności Pracowników - w kierunku europejskiego rynku pracy