DOLNOŚLĄSKIE GÓRNICTWO KRUSZYWOWE DYNAMIKA WZROSTU W LATACH

Transkrypt

1 Słowa kluczowe: górnictwo odkrywkowe, górnictwo skalne Teresa Jasiak-Taraziewicz, Waldemar Kaźmierczak DOLNOŚLĄSKIE GÓRNICTWO KRUSZYWOWE DYNAMIKA WZROSTU W LATACH W publikacji przedstawiono liczbę koncesjonowanych przez Marszałka Województwa Dolnośląskiego złóż kruszywowych. Przeanalizowano wydobycie kamieni łamanych i blocznych, piasków i żwirów oraz zaprezentowano wielkości opłat eksploatacyjnych uiszczanych przez przedsiębiorców na terenie Dolnego Śląska. w latach WPROWADZENIE Założeniem pracy była ocena zmian wielkości wydobycia kruszyw oraz wysokości opłat eksploatacyjnych na terenie województwa dolnośląskiego na przestrzeni ostatnich ośmiu lat. Analizie poddano wielkość wydobycia piasków i żwirów oraz kamieni łamanych i blocznych eksploatowanych na podstawie koncesji, dla których organem koncesyjnym jest Marszałek Województwa Dolnośląskiego. Zaprezentowane dane dotyczą wielkości wydobycia i opłat eksploatacyjnych za lata , uzyskane na podstawie informacji nadesłanych przez koncesjobiorców. 2. KONCESJE Dolny Śląsk pod względem geologicznym należy do najbardziej interesujących regionów Polski. Odgrywa ważną rolę w ogólnej produkcji surowców mineralnych kraju. Województwo dolnośląskie posiada bogate zaplecze surowców naturalnych. Na terenie województwa udokumentowano liczne i różnorodne złoża. Na województwo dolnośląskie przypada ok. 50% łącznego wydobycia kopalin ze złóż kamieni łamanych i blocznych. Liczba koncesjonowanych przez Marszałka Województwa Dolnośląskiego, złóż KŁiB oraz piasków i żwirów w 2010 roku wyniosła 258 (odpowiednio 132 i 126) (tabela 1). W stosunku do roku 2003 wzrosła o 29 (z 229). Jednocześnie zaznaczała się niewielka przewaga koncesji na eksploatację kamieni łamanych i blocznych nad koncesjami na eksploatację piasków i żwirów. W tym samym czasie liczba złóż, w zakresie których złożono informację o wydobyciu zwiększyła się ze 115 do 174. Złoża Liczba złóż koncesjonowanych (Piaski i żwiry / KŁiB) Liczba złóż w zakresie, których złożono informacje o wydobyciu (Piaski i żwiry / KŁiB) Tabela 1. Liczba złóż koncesjonowanych Lata (114 / 115) (110 / 109) (109 / 114) (99 / 115) (97 / 121) (104 / 123) (114 / 132) (126 / 132) (56 / 59) (54 / 64) (56 / 67) (59 / 70) (70 / 87) (72 / 95) (80 / 94) (76 / 98) Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego, Wydział Geologii, Wrocław, Wybrzeże Słowackiego 12-14, waldemar.kazmierczak@dolnyslask.pl, teresa.jasiak-taraziewicz@dolnyslask.pl

2 Ilość wydanych koncesji Jednocześnie począwszy od 2008 r. ilość nowowydanych koncesji na eksploatację piasków i żwirów jest wyższa od koncesji na eksploatację kamieni łamanych i blocznych. W ciągu ostatniego roku Marszałek Województwa Dolnośląskiego udzielił siedemnastu nowych koncesji na eksploatację piasków i żwirów przy 8 koncesjach na eksploatację kamieni łamanych i blocznych (rys. 1) Piaski i żwiry KŁiB Rok Rys. 1. Liczba wydanych koncesji w latach Fig. 1. Number concession issued in lats WYDOBYCIE Liczba zagospodarowanych złóż wiąże się bezpośrednio z zapotrzebowaniem na kruszywa, a co za tym idzie z wydobyciem tych kopalin. Wydobycie kruszyw na Dolnym Śląsku w 2003 r. wynosiło 17,2 mln ton, a w roku 2010 już ponad 46 mln ton (tabela 2, rys. 2). Rodzaj kopaliny Wydobycie (mln ton) Tabela 2. Wydobycie kruszyw w latach rok 2004 rok 2005 rok 2006 rok 2007 rok 2008 rok 2009 rok 2010 rok Ogółem Piaski i żwiry KŁiB

3 Rok Rok Wydobycie (mln ton) Rys. 2. Wydobycie ogółem Fig. 2. Mining in general Produkcja kamieni łamanych i blocznych w 2003 r. wyniosła 12,3 mln ton, a w roku 2010 już 33,3 mln ton (rys. 3). Wzrost osiągający 170% wynika zapewne z dynamicznie zwiększającego się popytu na rynku materiałów budowlanych i drogowych KŁiB Piaski i żwiry Wydobycie (mln ton) Rys. 3. Wydobycie piaski i żwiry oraz KŁiB Fig. 3. Mining sand and graves and KŁiB W porównaniu z rokiem 2003 wydobycie w roku 2010 dla wybranych grup litologicznych KŁiB wzrosło o: - bazalty 82,7 % (do7,7 mln ton ) - granity 248 % (do 8,3 mln ton) - gabra i diabazy 116 % (do 2,7 mln ton) - melafiry 34,2 % (do 3,9 mln ton) - migmatyt i amfibolity 1706 % (do 6,6 mln ton) (rys. 4).

4 Rys. 4. Wzrost wydobycia wybranych KŁiB Fig. 4. Incrementation of mining chosen KŁiB Analiza wydobycia wybranych kamieni łamanych i blocznych przeprowadzona na podstawie Bilansu zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce, wg stanu na dzień r. wykazała, że udział wydobycia na Dolnym Śląsku wynosi ponad 97% dla melafirów, ponad 93 % dla granitów, ponad 90 % dla diabazów i gabra oraz ponad 88 % dla bazaltów. Na podstawie wydobycia można stwierdzić, że na terenie województwa występują duże i bardzo duże zakłady górnicze eksploatujące złoża kopalin na ogromną skalę. Spośród 98 zakładów eksploatujących kamienie łamane i bloczne, które przysłały informację o wydobyciu za 2010 rok, 9 zakładów eksploatuje ponad 1 mln ton rocznie, przy czym największą ilość wydobyto w kopalni Piława Górna (ponad 6,5 mln ton). Zakłady te eksploatują ponad 50 % kamieni łamanych i blocznych na terenie Dolnego Śląska (rys. 5). Wydobycie poniżej 100 tys. ton odnotowano w 49 zakładach, przy średnim wydobyciu ok. 30 tys. ton. Rys. 5. Wielkość wydobycia KŁiB Fig. 5. Largeness of mining KŁiB Wydobycie piasków i żwirów osiągnęło w 2010 r. 13,1 mln ton, w porównaniu do 4,9 mln ton w 2003 r. (wzrost o 167 %). Pod względem produkcji Dolny Śląsk zajął pierwszą pozycję w kraju, według bilansu na dzień r. (Bilans, 2009), według stanu na r. Dolny Śląsk zajmował drugą pozycję, po województwie mazowieckim. Udział piasków i żwirów eksploatowanych na Dolnym Śląsku w ogólnej produkcji w kraju wynosi obecnie ok. 10 %.

5 Rys. 6. Wielkość wydobycia piasków i żwirów Fig. 6. Largeness of mining of sand and gravels Na terenie Dolnego Śląska jeden zakład eksploatuje ponad 1 mln ton piasków i żwirów rocznie (złoże Domanice).. Jednocześnie największy udział w produkcji piasków i żwirów mają zakłady eksploatujące tys. ton rocznie, w których wyprodukowano w 2010 r. ponad 50 % piasków i żwirów. Eksploatacja kamieni łamanych i bocznych a także piasków i żwirów,wykorzystywanych w budownictwie i drogownictwie, podlega wpływom koniunktury rynku materiałów budowlanych i drogowych. Odnotowany wyraźny wzrost wydobycia kruszyw na terenie Dolnego Śląska w ciągu ostatnich 8 lat podyktowany jest wzrostem popytu na kruszywa do celów budowlanych i drogowych, wynikającym m.in. z zapowiadanego programu budowy dróg i autostrad. Jeden kilometr nowobudowanych dróg wymaga bowiem średnio 30 tys. ton kruszywa [1]. 4. OPŁATY EKSPLOATACYJNE Przychody gmin z eksploatacji lokalnych złóż surowców mineralnych pochodzą głównie z opłat eksploatacyjnych. Zgodnie z prawem przedsiębiorca wydobywający kopalinę jest obowiązany do uiszczania tzw. opłaty eksploatacyjnej za wydobytą kopalinę. Wg Ubermana [3]) opłata ta jest jedną z podstawowych z grupy opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska. Wg ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. prawo geologiczne i górnicze (Dz.U.2005 nr 228 poz 1947, z póź. zm.) przedsiębiorca ustala opłatę we własnym zakresie kwartalnie i wnosi ją na odpowiednie rachunki bankowe w terminie jednego miesiąca po upływie każdego kwartału. Uiszczane przez przedsiębiorcę opłaty w 60% stanowią dochód gminy, na terenie której prowadzona jest działalność objęta koncesją, a w 40% dochód Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Jeśli działalność prowadzona jest na terenie więcej niż jednej gminy, opłaty stanowią dochód tych gmin proporcjonalnie do ilości wydobytej kopaliny. W razie niedopełnienia przez przedsiębiorcę obowiązku wniesienia opłaty eksploatacyjnej lub niezłożenia informacji (dotyczącej ilości wydobytej kopaliny) nasuwającej zastrzeżenia, organ koncesyjny na podstawie własnych ustaleń wydaje decyzję, w której określa wysokość należnej opłaty stosując stawkę obowiązującą w okresie rozliczeniowym, którego dotyczy ustalona opłata. Do opłat eksploatacyjnych stosuje się odpowiednio przepisy Ordynacji podatkowej o zobowiązaniach podatkowych, z tym że określone w nich uprawnienia organów podatkowych przysługują wierzycielom gminie oraz Narodowemu Funduszowi Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Obecny kształt opłacie eksploatacyjnej nadało uchwalone w 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze, które pozostawiało konstrukcję opłaty eksploatacyjnej bez większych zmian do 2001 r. Opłata eksploatacyjna ustalana była kwartalnie w drodze decyzji przez organ koncesyjny w zależności od ilości wydobytej kopaliny, ceny oraz stawki opłaty eksploatacyjnej.

6 Nowelizacja z 2001 r. (Dz. U. Nr 110 poz. 1190) poza sposobem wniesienia opłaty zmieniła praktycznie wszelkie istotne elementy konstrukcji tej opłaty. Od dnia 1 stycznia 2002 r. stawki opłaty ustalane są przez Radę Ministrów w drodze rozporządzenia, w taki sposób, aby ich wysokość nie przekroczyła dolnych lub górnych granic stawek określonych przez Ministra Środowiska dla danego rodzaju kopaliny. W tab. 3 przedstawiono zmiany stawek opłat eksploatacyjnych w latach dla omawianych rodzajów kopaliny. Rodzaj kopaliny Tabela 3. Stawki opłat eksploatacyjnych w latach Stawki wg rozporządzenia piaski i żwiry 0,41 0,41 0,41 0,41 0,45 0,46 0,48 0,48 granity 0,87 0,87 0,87 0,87 0,94 0,96 0,99 0,99 bazalty 0,86 0,86 0,86 0,86 0,93 0,95 0,98 0,98 amfibolity 0,82 0,82 0,82 0,82 0,89 0,91 0,94 0,94 migmatyt 0,96 0,99 0,99 gabra 0,82 0,82 0,82 0,82 0,89 0,91 0,94 0,94 diabazy 0,61 0,61 0,61 0,61 0,66 0,68 0,70 0,70 gnejsy 0,87 0,87 0,87 0,87 0,94 0,96 0,99 0,99 granitoidy 0,87 0,87 0,87 0,87 0,94 0,96 0,99 0,99 granodioryt 0,87 0,87 0,87 0,87 0,94 0,96 0,99 0,99 szarogłaz 0,71 0,71 0,71 0,71 0,78 0,80 0,82 0,82 marmury 3,04 3,04 3,04 3,04 3,26 3,33 3,41 3,41 melafiry 0,88 0,88 0,88 0,88 0,95 0,97 1,00 1,00 piaskowce 0,61 0,61 0,61 0,61 0,66 0,68 0,70 0,70 porfiry 0,61 0,61 0,61 0,61 0,66 0,68 0,70 0,70 serpentynity 0,61 0,61 0,61 0,61 0,66 0,68 0,70 0,70 W analizowanych latach, 92 (spośród 169) gminy oraz 3 miasta uzyskiwały dochody z tytułu eksploatacji na ich tereni złóż kopalin, koncesjonowanych przez Marszałka Województwa Dolnośląskiego. W 2010 roku łączna kwota opłaty eksploatacyjnej dla tych gmin wyniosła zł i wzrosła w stosunku do 2003 r. o 190 %. Zmiany wartości łącznych dochodów z tytułu opłat zestawiono w tabeli 4. Wierzyciel Tabela 4. Wielkość opłat eksploatacyjnych w latach Opłaty (zł) 2003 rok 2004 rok 2005 rok 2006 rok 2007 rok 2008 rok 2009 rok 2010 rok Gminy NFOŚiGW Suma Według informacji za 2010 r. największy udział w łącznej sumie opłat eksploatacyjnych, miały opłaty za eksploatację granitu (22 %), w następnej kolejności były to bazalt (20%), piaski i żwiry oraz migmatyty i amfibolity (17%), melafiry (10 %), gabro i diabaz (7%), sjenit (2%). Za wydobycie pozostałych kamieni łamanych i blocznych (np. serpentynit, piaskowiec, szarogłaz, porfir i in.), wniesiono w sumie 6% wszystkich opłat (rys. 7).

7 sjenit 2% gabro, diabaz 7% melafir 10% inne 6% granit 22% migmatyt, amfibolit 17% bazalt 20% piaski i żwiry 17% Rys. 7. Udział procentowy opłat eksploatacyjnych w 2010 r. Fig. 7. Participation of percent operational charge in 2010 r. Prawie 44% sumy opłat eksploatacyjnych stanowiących dochód dolnośląskich gmin w 2010 roku wygenerowane zostało przez dziesięć zakładów eksploatujących ponad 1 mln ton kopaliny rocznie (rys. 8). Zakłady te kwotą zł. zasiliły budżety następujących gmin: Dzierżoniów, Piława Górna, Czarny Bór, Złotoryja, Świerzawa, Ząbkowice Śląskie, Nowa Ruda, Sobótka, Mietków, Strzegom i Sulików. Rys. 8. Wielkość opłat eksploatacyjnych Fig. 8. Largeness of operational charge

8 5. PODSUMOWANIE Dolny Śląsk stanowi bez wątpienia surowcowe zaplecze kraju zasobne w skały magmowe i metamorficzne, jest także znaczącym dostawcą piasków i żwirów. Wydobycie kamieni łamanych i blocznych a także piasków i żwirów rośnie dynamicznie i związane jest zapewnie z koniunkturą na rynku materiałów budowlanych i drogowych. Literatura [1] KUDELSKI L., Raport Inwestycje drogowe. Kamienna lawina. Auto Świat, nr 50 (697), 8 grudnia 2008, [2] Materiały Wydziału Geologii Urzędu Marszałkowskiego [3] UBERMAN R., Opłata eksploatacyjna za wydobywanie kopalin po nowelizacji Prawa geologicznego i górniczego Ustawą z dnia 27 lipca 2001 roku, Górnictwo Odkrywkowe ; Nr 1, s , 2002, [4] WOŁKOWICZ S., MALON A., TYMIŃSKI M., Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na dzień r., Państwowy Instytut Geologiczny, Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa, 2010,