Psychofizjologia traumy i pomoc terapeutyczna.

Transkrypt

1 TERAPIA TRAUMY mgr Małgorzata Kulczyńska psycholog, psychoterapeuta, terapeuta traumy Zrozumienie, czym jest trauma i jak działa, zwiększa szanse, że terapia traumy będzie miała pozytywny wpływ na nierozwiązane traumy. Peter A. Levine Psychofizjologia traumy i pomoc terapeutyczna. 1. Czym jest trauma? Trauma (uraz psychiczny) stan psychiczny wywołany działaniem zagrażających zdrowiu i życiu czynników zewnętrznych, prowadzący do głębokich zmian w funkcjonowaniu człowieka (Strelau, Zawadzki, 2009). Do stresorów wywołujących traumę należą zdarzenia związane z poważnym zranieniem, śmiercią lub naruszeniem integralności cielesnej własnej lub innych osób, takie jak: wypadki drogowe, klęski żywiołowe, działania wojenne, poważne choroby, przemoc i gwałt (DSM-IV, 2000). 2. Jak trauma wpływa na funkcjonowanie? zakłóca życie człowieka narzucając wzrokowe, słuchowe bądź czuciowe wtargnięcia (ponowne przeżywanie flashback ) ogranicza człowieka powodując konieczność unikania bodźców przypominających traumę powoduje przewlekłe pobudzenie autonomicznego układu nerwowego (Rothschild, 2014). 1

2 3. Jaki trauma wpływ ma nasz mózg? Pobudzenie i w konsekwencji traumatyczne pobudzenie pozostaje pod kontrolą układu limbicznego (Gotz-Kuhne, 2015) Układ ten składa się ze struktur podkorowych i korowych (między innymi z ciała migdałowatego i z hipokampa), a zlokalizowany jest w obszarze pomiędzy pniem mózgu, a korą mózgową (Rothschild, 2014). Układ limbiczny reguluje reakcje samozachowawcze oraz ekspresję emocjonalną. Układ limbiczny dokonuje również oceny sytuacji, sygnalizując gotowość do walki bądź ucieczki. To właśnie układ limbiczny reaguje na skrajne zagrożenie traumatyczne uwalnianiem odpowiednich hormonów do organizmu (ibid.). Ryc.1. Funkcje poszczególnych obszarów układu limbicznego SPOSTREŻENIE ZAGROŻENIA CIAŁO MIGDAŁOWATE WYSYŁA SYGNAŁ DO PODWZGÓRZA AKTYWACJA UKŁADU WSPÓŁCZULNEGO UWOLNIENIE KORTYKOLIBERYNY NADNERCZA UWALNIAJĄ ADRENALINĘ I NORADRENALINĘ W CELU MOBILIZACJI CIAŁA DO WALKI LUB UCZIECZKI POBUDZA PRZYSADKĘ DO UWOLNIENIA ADRENOKORTYKOTROPINY, KTÓRA TEŻ POBUDZA NADNERCZA DO UWALNIANIA KORTYZOLU Ryc.2. Schemat kolejnych etapów aktywowania organizmu w sytuacji zagrożenia (opracowanie własne) 2

3 Gdy traumatyczne zdarzenie minie i walka bądź ucieczka zakończy się powodzeniem, kortyzol wyhamuje wytwarzanie adrenaliny/noradrenaliny i organizm wróci do stanu równowagi (Rothschild, 2014). Istnieje jednak jeszcze trzecia możliwość oprócz walki i ucieczki - jest nią reakcja znieruchomienia. Jeśli po przejściu zagrożenia nie ma szans na jej odreagowanie, pozostaje ona silnym podłożem dla rozwoju traumy. Trauma zakotwicza się w ciele i umyśle człowieka (Gotz-Kuhne, 2015). *mysz, która nie może uciec, ani walczyć, w sytuacji odcięcia możliwości ucieczki pozostaje w tonicznym bezruchu. Uda, że jest martwa i po chwili da radę uciec, a jeśli nie, toniczny bezruch spowoduje, że ból, uraz nie będzie tak mocno odczuwalny. *ciekawostka: dzikie zwierzęta nie doznają traumy, ponieważ jeśli uda im się wyjść z zagrożenia, to po tonicznym bezruchu zaczynają dziko biec lub się trząść i całe napięcie z ich organizmu uchodzi. Traumy doznają ludzie i zwierzęta w niewoli. WIELE OSÓB PO PRZEŻYTEJ TRAUMIE MA POCZUCIE WINY I WSTYDU, ŻE ZNIERUCHOMIAŁY BĄDŹ ZDRETWIAŁY I NIE ZROBIŁY CZEGOŚ WIĘCEJ W CELU OCHRONIENIA SIEBIE I INNYCH. W TAKIEJ SYTUACJI SZCZEGÓLNIE TRZEBA WYJAŚNIĆ, ŻE ZNIERUCHOMIENIE JEST REAKCJĄ AUTOMATYCZNĄ. TAK DZIAŁA NASZ MÓZG!! Ciało migdałowate pomaga w zapamiętywaniu doświadczeń o dużym ładunku emocjonalnym, takich jak przerażenie, czy groza i jest w dużym stopniu aktywne zarówno w samej trudnej sytuacji jak i podczas przypominania sobie tej sytuacji (Gotz-Kuhne, 2015) Hipokamp z drugiej strony nadaje zdarzeniu kontekst czasowo-przestrzenny, umieszczając nasze doświadczenia na pewnej osi zdarzeń życiowych (ibid.). Po doświadczeniu traumy działanie hipokampa zostaje zaburzone i osoba po traumie nie potrafi umiejscowić początku, środka i końca traumatycznego zdarzenia. Niesie to w sobie konsekwencje rozlania uczucia traumy i narzuca się jej w chwili obecnej. BRAK JEST ZATEM JASNEGO KOŃCA TRAUMY! Brakuje 3

4 percepcji, że zdarzenie już minęło, a człowiek przeżył prawdopodobnie ten mechanizm leży u podłoża zjawiska flashback (Rothschild, 2014). 4. Na czym opiera się pomoc terapeutyczna? w pracy z osobą po trudnym doświadczeniu przede wszystkim kładzie się nacisk na odbudowanie poczucia bezpieczeństwa (zasoby, techniki relaksacyjne i wizualizacyjne); pracuje się nad nawiązaniem dobrej relacji terapeutycznej - to jest warunek wstępny, nawet jeśli zajmie to miesiące, bez tego nie ruszamy i nie wykorzystujemy charakterystycznych technik dla pracy z traumą; pacjent i terapeuta uczy się jak wyhamować emocje, zanim zaczną pracować na trudnych doświadczeniach; PRACĘ OPIERA SIĘ NA ZASOBACH KLINETA!!! mechanizmy obronne są wykorzystywane jako zasoby; wspólnie odnajduje się dobre kotwice - konkretne, obserwowalne zasoby, które można wykorzystać przez skojarzenie z pozytywnymi odczuciami w ciele i umyśle. stosuje się kotwiczenie pozytywnych stanów emocjonalnych za pomocą tappingu metody powodującej bilateralną stymulację. Ryc.3. Francine Shapiro *Osobą, która opracowała zasady terapii bilateralnej (EMDR) jest Francine Shapiro i to ona właśnie odkryła, iż szybkie i powtarzające się ruchy oczami wpływają na obniżenie poziomu lęku, doświadczanego przez osoby, które wcześniej przeżyły tragiczne, traumatyczne wydarzenia( Dzisiaj, po ponad dwudziestu latach doświadczeń, coraz częściej tłumaczy się ową redukcję lęku jako efekt bilateralnej stymulacji mózgu, który można osiągnąć zarówno za pomocą ruchu gałek ocznych jaki i tappingu (powtarzających się i rytmicznych ruchów oklepywania ciała) lub stymulacji dźwiękowej (ibid.). Wykorzystanie stymulacji bilateralnej (za pomocą ruchu gałek ocznych, tappingu, stymulacji dźwiękowej etc.) ma na celu poprawę komunikacji między lewą i prawą półkulą mózgu. Podstawą dla rozumienia działania tappingu jest założenie, że zaburzenie i patologia są nieadaptacyjnymi (nie przystosowawczymi) formami przechowywania przez umysł informacji, a każda patologia czy też zaburzenie ma swój fizjologiczny komponent. Kiedy doświadczamy traumatycznego lub głęboko stresującego wydarzenia, zostaje zaburzona emocjonalno-poznawcza równowaga, niezbędna do przetworzenia docierających do nas informacji. Konsekwencją tego może być zatrzymanie takiej informacji w jej oryginalnej, 4

5 lękotwórczej formie. Zostaje ona niejako zamrożona w sieciach neuronalnych mózgu w takiej samej formie, w jakiej jej doświadczyliśmy. Tego rodzaju zamrożenie nie daje szans na przetworzenie przez umysł bodźca (informacji), którego doświadczyliśmy, prowokując tym samym powstawania patologii i zaburzeń, między innymi takich jak zespół stresu pourazowego. (ibid.) Powtarzające się i rytmiczne klepanie (tapping), połączone z wyobrażeniową reprezentacją traumy, przekonaniami i emocjami jej towarzyszącymi, ułatwia takie przetworzenie informacji, które zagwarantuje wyeliminowanie zaburzenia na poziomie emocjonalnym. Tego rodzaju adaptacyjne rozwiązanie pozwala na pozytywne połączenie na nowo przeżytego doświadczenia na obu płaszczyznach tak umysłowej jak i emocjonalnej (ibid.) Zakłada się, iż w normalnych warunkach wszystko, czego doświadczamy, dociera do nas w postaci informacji. Przetwarzamy je za pomocą umysłu do momentu, aż osiągną na tyle adaptacyjną formę, że zostaną połączone w postaci schematu emocjonalnopoznawczego. Kiedy podczas sesji terapeutycznej pacjent skupia się na jakimś aspekcie lękotwórczego wspomnienia, to właśnie stymulowany przez terapeutę ruch tapping - wpływa na rozmrożenie przechowywanej informacji, przetworzenie jej i zintegrowanie w sposób użyteczny i przystosowawczy. Trudno jednak odpowiedzieć na pytanie, dlaczego akurat forma stymulacji bilateralnej powoduje taką właśnie reakcję (ibid.). Niektórzy badacze wiążą ten proces z odruchem orientacyjnym (Armstrong i Vaughan 1996; MacCulloch i Feldman 1996), inni porównują ruchy gałek ocznych trakcie terapii EMDR do ruchu gałek ocznych podczas fazy REM snu. Wielu badaczy uważa (Winsosn 1993), że właśnie w trakcie fazy REM, funkcją szybkich ruchów oczu jest przetwarzanie i przechowywanie informacji (ibid.). Nieco odmienną hipotezę przedstawił w swoim studium przypadku Nicosia (1994). Według niego rytmiczna, dwustronna stymulacja powoduje poprawę i wzrost komunikacji pomiędzy obiema półkulami mózgu. Zazwyczaj prawa półkula odpowiada za emocjonalną sferę naszych doświadczeń, lewa zaś nadaje im werbalną interpretację jeśli proces ten zostanie zaburzony i emocje pozostaną w swojej oryginalnej, nieprzetworzonej formie, może prowadzić to do powstania patologii czy zaburzeń takich właśnie jak PTSD. Ku tej teorii skłaniają się również między innymi Van der Kolk (1997) i Mollon (2001). Przedstawione powyżej koncepcje są tylko jednymi z wielu jakie usiłują wyjaśnić procesy zachodzące podczas stymulacji bilateralnej. Jak do tej pory przedstawiono wiele badań potwierdzających skuteczność samej terapii, w dalszym ciągu jednak nie udało się opracować naukowej teorii, która w satysfakcjonujący sposób tłumaczyłaby to zjawisko ( 5

6 BIBLIOGRAFIA American Psychiatric Association: Diagnostic and statistical manual of mental disorders. 4th edition. Text revision (DSM-IV-TR). American Psychiatric Association, Washington Babette Rothschild: Ciało pamięta. Psychofizjologia traumy i terapia osób po urazie psychicznym (red.) M. Dragan. Kraków Armstrong M., Vaughan K. An orienting response model of EyeMovement Desensitization and Reprocessing. Journal of Behaviour Therapy and Experimental Psychiatry, 27, MacCulloch M., Feldman P. Eye movement desensitization treatment utilizes the positive visceral element of the investigatory reflex to inhibit the memories of post traumatic stress disorder. Atheoretical analysis. British Journal of Psychiatry, 169, materiały szkoleniowe z warsztatu,,praca z traumą, C. Gotz-Kuhne, Poznań 2015 Mollon P. Psychoanalytic perspectives on accelerated informationprocessing (EMDR). British Journal of Psychotherapy, 17(4), Nicosia, G. A mechanism for dissociation suggested by quantitative analysis of electroencephalography. Paper presented at the International EMDR Annual Conference, Sunnyvale, CA Winson J. The biology and function of rapid eye movement sleep. Current Opinion in Neurobiology, 3, Van der Kolk B., Burbridge J., Suzuki J. The psychobiology of traumatic memory: Clinical implications of neuroimaging studies. Annals New York Academy of Sciences, 821, Zawadzki B., Strelau J.: Zaburzenia pourazowe jako następstwo kataklizmu. Nauka. 2: Źródła rycin i zdjęć: ryc.1. ryc.3. pozostałe:

7 ZALECANA LITERATURA: 7