Centralny Instytut Ochrony Pracy Państwowy Instytut Badawczy ul. Czerniakowska 16, Warszawa

Transkrypt

1 Centralny Instytut Ochrony Pracy Państwowy Instytut Badawczy ul. Czerniakowska 16, Warszawa Praca naukowo-badawcza z zakresu prewencji wypadkowej Analiza przyczyn i skutków niewłaściwej oceny ryzyka zawodowego w aspekcie prewencji wypadkowej zrealizowana na podstawie umowy nr TZ/370/37/09/A/1 z dnia r. zawartej pomiędzy ZUS i CIOP-PIB Wykonawcy: dr inż. Zofia Pawłowska dr Małgorzata Pęciłło-Pacek mgr Radosław Bojanowski Warszawa, grudzień 2009 r.

2 Spis treści: Str. WPROWADZENIE 3 CZĘŚĆ I ANALIZA PRZYCZYN I SKUTKÓW WYPADKÓW PRZY PRACY W WYBRANYCH RODZAJACH DZIAŁALNOŚCI 1. Wprowadzenie 6 2. Poszkodowani w wypadkach przy pracy w Polsce w budownictwie, transporcie i przetwórstwie przemysłowym 3. Wybrane okoliczności wypadków przy pracy w Polsce w budownictwie, transporcie i przetwórstwie przemysłowym 4. Przyczyny wypadków przy pracy w Polsce w budownictwie, transporcie i przetwórstwie przemysłowym 5. Pogłębiona analiza okoliczności i sekwencji zdarzeń prowadzących do wypadków przy pracy w przetwórstwie drewna Wypadki podczas obsługiwania maszyn Wypadki podczas obsługiwania maszyn podsumowanie Wypadki podczas operowania przedmiotami i transportu ręcznego Wypadki podczas operowania przedmiotami i transportu ręcznego podsumowanie Wypadki podczas poruszania się Wypadki podczas poruszania się podsumowanie 78 CZĘŚĆ II BADANIE PRZYCZYN I SKUTKÓW NIEWŁŚCIWEJ OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO 1. Wstęp Podstawowe zasady organizowania oceny ryzyka zawodowego w przedsiębiorstwie Przygotowanie planu oceny ryzyka zawodowego Ustalenie zasad postępowania podczas przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego oraz metod i narzędzi słuŝących jej przeprowadzaniu 2.3. Ustalenie zasad prowadzenia działań wynikających z oceny ryzyka zawodowego Badanie przyczyn i skutków niewłaściwej oceny ryzyka zawodowego Model przyczyn i skutków niewłaściwej oceny ryzyka zawodowego przyjęty w badaniach 3.2. Struktura kwestionariuszy badawczych Charakterystyka badanych przedsiębiorstw Rozwiązania organizacyjne w zakresie oceny ryzyka zawodowego w badanych przedsiębiorstwach Planowanie oceny ryzyka zawodowego Sposób przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego

3 Działania wynikające z oceny ryzyka zawodowego Czynniki wpływające na organizowanie oceny ryzyka zawodowego w przedsiębiorstwie Wstęp Analiza występowania przyczyn źródłowych niewłaściwej oceny ryzyka zawodowego w badanych przedsiębiorstwach Występowanie przyczyn źródłowych a organizowanie i przeprowadzanie oceny ryzyka zawodowego Wstęp ZaangaŜowanie kierownictwa i partycypacja pracownicza w zarządzaniu bezpieczeństwem i higieną pracy a organizowanie i przeprowadzanie oceny ryzyka zawodowego Szkolenie i informowanie w zakresie zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy a organizowanie i przeprowadzanie oceny ryzyka zawodowego Wiedza kadry kierowniczej w zakresie zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy a organizowanie i przeprowadzanie oceny ryzyka zawodowego Wiedza pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy a organizowanie oceny ryzyka zawodowego Wiedza specjalistyczna w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy a organizowanie oceny ryzyka zawodowego 3.6. Skutki niewłaściwej oceny ryzyka zawodowego Wstęp Analiza skutków oceny ryzyka zawodowego w badanych przedsiębiorstwach Przyczyny bezpośrednie a skuteczność oceny ryzyka zawodowego Wstęp Organizowanie i przebieg oceny ryzyka zawodowego a wskaźniki jej skuteczności WdraŜanie działań wynikających z oceny ryzyka zawodowego a poprawa warunków pracy Informowanie o wynikach oceny a wiedza i świadomość zagroŝeń Podsumowanie wyników badań Wynikające z badań wnioski dotyczące działań prewencyjnych Wytyczne wspomagające właściwą organizację działań w zakresie oceny ryzyka zawodowego 5. Bibliografia 167 Załączniki: Załącznik 1: Kwestionariusz dla przedstawiciela kadry kierowniczej lub specjalisty ds. bhp Załącznik 2: Kwestionariusz dla pracownika Załącznik 3: Wytyczne do organizowania oceny ryzyka zawodowego w przedsiębiorstwie Załącznik 4: Organizacja działań w zakresie oceny ryzyka zawodowego: Listy pytań kontrolnych Załącznik 5: Wyniki analiz statystycznych

4 WPROWADZENIE Podstawą realizacji przedstawionej pracy jest umowa TZ/370/37/09/A/1, zawarta między Zakładem Ubezpieczeń Społecznych a Centralnym Instytutem Ochrony Pracy Państwowym Instytutem Badawczym. Zgodnie z załącznikiem nr 1 do umowy, zawierającym opis przedmiotu zamówienia, przedstawione sprawozdanie zawiera następujące komponenty: Analizę dotyczącą przyczyn i skutków wypadków przy pracy wybranych rodzajach działalności (budownictwie, transporcie i przetwórstwie przemysłowym). Analizę tę przedstawiono w części pierwszej sprawozdania. Kwestionariusze do badań rozwiązań organizacyjnych, które są wdraŝane w przedsiębiorstwach w celu oceny ryzyka zawodowego oraz wpływu stosowanych rozwiązań na skuteczność oceny ryzyka zawodowego; kwestionariusze, które opisano w rozdziale 3: Badanie przyczyn i skutków niewłaściwej oceny ryzyka zawodowego, stanowią załączniki 1 i 2 do sprawozdania. Dokumentację wyników badań w przedsiębiorstwach dokumentację tę zawiera rozdział 3 sprawozdania. Analizę wyników przeprowadzonych badań dokumentację z przeprowadzonych analiz zawiera załącznik 5 sprawozdania, natomiast wyniki analiz opisano w rozdziale 3 części drugiej sprawozdania. Wytyczne i listy kontrolne wspomagające organizację działań w zakresie oceny ryzyka zawodowego zostały one przedstawione w załącznikach 3 i 4 sprawozdania. 3

5 CZĘŚĆ I Analiza przyczyn i skutków wypadków przy pracy w wybranych rodzajach działalności 4

6 1. Wprowadzenie Wskaźniki częstości wypadków przy pracy w Polsce w ciągu ostatnich 10 lat uległy pewnemu zmniejszeniu. Jednak w latach odnotowano wzrost wskaźników wypadków przy pracy ogółem. W tym samym czasie wskaźniki wypadków śmiertelnych nie zmieniły się w istotny sposób (rys.2). Rys. 1. Wskaźniki wypadków przy pracy ogółem w Polsce w latach

7 Rys. 2. Wskaźniki śmiertelnych wypadków przy pracy w Polsce w latach Do działalności o najwyŝszym, zgodnie z danymi statystycznymi, wskaźniku częstości wypadków przy pracy (wg klasyfikacji NACE rev.1, poziom pierwszy) od lat naleŝą w naszym kraju (rys.3): Górnictwo; Przetwórstwo przemysłowe; Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo; Budownictwo; Rybactwo; Ochrona zdrowia i pomoc społeczna Transport i gospodarka magazynowa. Rys. 3. Wskaźniki wypadków przy pracy ogółem według działalności w latach Podobne działalności wymieniane są równieŝ w innych krajach Unii Europejskiej. Jednak w największej liczbie krajów UE do trzech działalności o najwyŝszym wskaźniku wypadków przy pracy ogółem naleŝy, obok górnictwa i przetwórstwa przemysłowego, budownictwo. 6

8 W największej liczby krajów UE budownictwo, przetwórstwo przemysłowe i transport są uwzględnione w strategiach krajowych jako obszary priorytetowe. Przedstawione analizy dotyczą własnie tych obszarów. 2. Poszkodowani w wypadkach przy pracy w Polsce w budownictwie, transporcie i przetwórstwie przemysłowym Liczbę wypadków przy pracy ogółem w analizowanych działalnościach w latach obrazuje rys.4, liczbę wypadków cięŝkich rys.5, zaś liczbę wypadków śmiertelnych rys.6. Obserwuje się niewielki wzrost liczby wypadków ogółem w 2008 roku w stosunku do 2007 we wszystkich trzech analizowanych działalnosciach: w budownictwie (z 8895 do 9937), w transporcie (z 6512 do 6778) oraz przetwórstwie przemysłowym (z do 42047). Rys. 4. Poszkodowani w wypadkach przy pracy ogółem w budownictwie, transporcie i przetwórstwie przemysłowym, w latach Nieco odmienna sytuacja kształtuje się w odniesieniu do wypadków cięŝkich i śmiertelnych. Liczba wypadków cięŝkich zmalała w budownictwie o 41 w 2008 roku w stosunku do 2007 roku(z 206), w transporcie wzrosła o 50%, natomiast w przetwórstwie przemysłowym kształtowała się bez zmian. Znaczny wzrost wypadków śmiertelnych odnotowano w budownictwie (z 92 w 2007 roku do 120 w 2008 roku) oraz w transporcie (z 61 do 80). Natomiast w przetwórstwie przemysłowym liczba wypadków spadła ze 122 w 2007 roku do 107 w 2008 roku. 7

9 Rys. 5. Poszkodowani w cięŝkich wypadkach przy pracy w budownictwie, transporcie i przetwórstwie przemysłowym, w latach Rys. 6. Poszkodowani w śmiertelnych wypadkach przy pracy w budownictwie, transporcie i przetwórstwie przemysłowym, w latach Liczbę wypadków przy pracy ogółem w analizowanych działalnościach, z uwzględnieniem podsekcji w ramach produkcji przemysłowej obrazuje rys.7. Najwięcej poszkodowanych odnotowano w budownictwie, transporcie, produkcji artykułów spoŝywczych, napojów i wyrobów tytoniowych oraz produkcji metali i wyrobów z metali. Przy czym we wszystkich wymienionych działalnościach poza produkcją artykułów spoŝywczych, napojów i wyrobów tytoniowych odnotowuje się liczby poszkodowanych w 2008 roku w stosunku do 2007 roku. 8

10 Rys. 7. Liczba wypadków przy pracy w analizowanych działalnościach, z uwzględnieniem podsekcji produkcji przemysłowej Objaśnienia oznaczeń: F I DA DB DC DD DE DF DG DH DI DJ DK DL DM budownictwo transport produkcja artykułów spoŝywczych, napojów i wyrobów tytoniowych produkcja wyrobów włókienniczych i odzieŝy produkcja skór wyprawionych i wyrobów ze skór wyprawionych produkcja drewna i wyrobów z drewna produkcja masy włóknistej, papieru oraz wyrobów z papieru, działalność publikacyjna i poligraficzna wytwarzanie koksu, produktów rafinacji ropy naftowej i paliw jądrowych produkcja wyrobów chemicznych produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych produkcja wyrobów z pozostałych surowców niemetalicznych produkcja metali i wyrobów z metali produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej nie sklasyfikowana produkcja urządzeń elektrycznych i optycznych produkcja sprzętu transportowego 9

11 DN produkcja, gdzie indziej niesklasyfikowana Liczbę śmiertelnych wypadków przy pracy w analizowanych działalnościach, z uwzględnieniem sekcji w ramach produkcji przemysłowej pokazano na rys.8, a liczbę wypadków cięŝkich rys.9. W wypadkach śmiertelnych zdecydowanie najwięcej poszkodowanych było w transporcie i budownictwie przy czym obserwuje się równieŝ znaczny wzrost liczby poszkodowanych w obydwu działanościach w 2008 roku w stosunku do 2007 roku. W przetwórstwie przemysłowym najwięcej poszkodowanych w wypadkach śmiertelnych było produkcji artykułów spoŝywczych, napojów i wyrobów tytoniowych oraz produkcji metali i wyrobów z metali. Rys. 8. Liczba śmiertelnych wypadków przy pracy w analizowanych działalnościach, z uwzględnieniem podsekcji produkcji przemysłowej Zdecydowanie najwięcej poszkodowanych w wypadkach cięŝkich rejestruje się w budownictwie, gdzie liczba poszkodowanych w 2008 spadła w stosunku do 2007 roku. Kolejne rodzaje działalności, w których odnotowano duŝa liczbę w wypadkach cięŝkich to: transport, produkcja artykułów spoŝywczych, napojów i wyrobów tytoniowych, produkcja drewna i wyrobów z drewna oraz produkcja metali i wyrobów z metali. We wszystkich tu wymienionych działalnościach poza produkcją artykułów spoŝywczych nastąpił wzrost liczby poszkodowanych w 2008 roku w stosunku do 2007 roku. 10

12 Rys. 9. Liczba cięŝkich wypadków przy pracy w analizowanych działalnościach, z uwzględnieniem podsekcji produkcji przemysłowej Analizując dynamikę zmian w liczbie wypadków w 2008 roku w stosunku do 2007, największy stuprocentowy wzrost w liczbie wypadków śmiertelnych nastąpił w produkcji drewna i wyrobów z drewna. Największy spadek liczby wypadków śmiertelnych w produkcji skór wyprawionych i wyrobów ze skór wyprawionych (100%), produkcji wyrobów chemicznych (75%), produkcji wyrobów włókienniczych i odzieŝy (57%) oraz produkcji wyrobów z pozostałych surowców niemetalicznych (50%). Największy wzrost liczby wypadków cięŝkich miał miejsce w produkcji sprzętu transportowego (75%) i transporcie (o 50%). 11

13 Rys. 10. Dynamika liczby wypadków przy pracy i średniej absencji w 2008 roku w stosunku do 2007, w analizowanych działalnościach, z uwzględnieniem podsekcji produkcji przemysłowej Wypadki w analizowanych rodzajach działalności skutkowały absencją, która, średnio na jednego poszkodowanego, była najwyŝsza budownictwie, produkcji drewna i wyrobów z drewna oraz wytwarzaniu koksu, produktów rafinacji ropy naftowej i paliw jądrowych. 12

14 Rys. 11. Średnia absencja na 1 poszkodowanego w wypadkach przy pracy w Polsce, w analizowanych działalnościach, z uwzględnieniem podsekcji produkcji przemysłowej 3. Wybrane okoliczności wypadków przy pracy w Polsce w budownictwie, transporcie i przetwórstwie przemysłowym Na rysunku 12. przedstawiono strukturę wiekowa osób poszkodowanych w wypadkach przy pracy. Rysunek 13. pokazuje strukturę staŝu pracy poszkodowanych. Natomiast na rysunkach przedstawiono udziały czynności, podczas których w 2008 roku doszło do wypadków przy pracy. Wszystkie rysunki dotyczą całej gospodarki i w analizowanych rodzajów działalności. 13

15 40% 35% 30% Procentowy rozkład liczby osób poszkodowanych w wypadkach wg wieku Ogółem Budownictwo Transport Przetwórstwo przemysłowe 25% 20% 15% 10% 5% 0% poniŝej 18 18_19 20_29 30_39 40_49 50_54 55_59 60_64 65 i więcej Rys. 12. Procentowy rozkład wieku osób poszkodowanych w wypadkach przy pracy w Polsce, We wszystkich analizowanych rodzajach działalności wśród poszkodowanych w wypadkach przy pracy najwięcej jest osób pomiędzy 20 a 50 rokiem Ŝycia. Przy czym, róŝny jest udział poszczególnych grup wiekowych w zaleŝności od sekcji działalności. W budownictwie rozkład wieku osób poszkodowanych jest podobny do przypadku ogólnego. W transporcie charakterystyczny jest relatywnie niski udział osób w wieku lat i odpowiednio wyŝszy udział pracowników w wieku od 40 do 49 lat. Natomiast w przypadku przetwórstwa przemysłowego zaobserwować moŝna sytuację odwrotną, tj.: stosunkowo wysoki udział pracowników młodych (20-30 lat) i odpowiednio niŝszy odsetek poszkodowanych w wieku lat. 14

16 Rys. 13. Struktura staŝu pracy osób poszkodowanych w wypadkach przy pracy w Polsce, 2008r. We wszystkich analizowanych rodzajach działalności najczęściej wypadkom przy pracy ulegają pracownicy o krótkim staŝu pracy (do 1 roku). Przy czym ich udział róŝni się w zaleŝności od konkretnego rodzaju działalności. NajwyŜszy udział (90%) pracowników o niskim staŝu zanotowano w wypadkach przy pracy w produkcji i przetwórstwie metali (DJ). Natomiast najniŝszy w przypadku wytwarzania koksu, produktów rafinacji ropy naftowej i paliw jądrowych (23%), oraz w transporcie (33%). Na rysunkach przedstawiono udziały czynności, podczas których w 2008 roku doszło do wypadków przy pracy w Polsce ogółem i w analizowanych rodzajach działalności. 15

17 Rys. 14. Udział czynności, podczas których doszło do wypadku przy pracy w Polsce, 2008 r. Ogółem w całej gospodarce najczęściej do wypadków dochodzi podczas poruszania się (32%), operowania przedmiotami (18%) i transportu ręcznego (15%). Rys. 15. Udział czynności, podczas których doszło do wypadku przy pracy w budownictwie - Polska, 2008 r. 16

18 W budownictwie podobnie jak w przypadku ogólnym najczęściej do wypadku dochodzi podczas poruszania się, jednak udział tej czynności jest w budownictwie nieco niŝszy (28%). Natomiast wyŝszy jest odsetek wypadków podczas operowania przedmiotami (22%). Co charakterystyczne, w budownictwie trzecią czynnością, co do wielkości udziału, podczas której dochodzi do wypadku jest praca narzędziami ręcznymi (18%). Rys. 16. Udział czynności, podczas których doszło do wypadku przy pracy w transporcie - Polska, 2008 r. W transporcie najczęstsze są wypadki podczas poruszania się. Co więcej udział tej czynności jest znacząco wyŝszy od analogicznego dla całej gospodarki i wynosi aŝ 43%. Kolejne najczęstsze czynności w tej sekcji to operowanie przedmiotami i jazda środkami transportu (po 15% kaŝda). Szczególnie charakterystyczna jest jazda środkami transportu z uwagi na jej duŝo niŝszy udział w wypadkach w całej gospodarce (jedynie 6%). 17

19 Rys. 17. Udział czynności, podczas których doszło do wypadku przy pracy w przetwórstwie przemysłowym - Polska, 2008 r. Czynności podczas których dochodzi do wypadków przy pracy w przetwórstwie przemysłowym maja odmienną strukturę od obserwowanej w ogóle gospodarki. W sekcji tej najczęstsze są wypadki podczas obsługiwania maszyn (22%) i operowania przedmiotami (21%). Dopiero na trzeciej pozycji jest poruszanie się (20%). JednakŜe struktura czynności jest róŝna dla konkretnych rodzajów przetwórstwa. 18

20 Rys. 18. Udział czynności, podczas których doszło do wypadku przy pracy w przetwórstwie przemysłowym - Polska, 2008 r. W przypadku produkcji wyrobów włókienniczych i odzieŝy, skór wyprawionych i wyrobów ze skór wyprawionych, drewna i wyrobów z drewna, masy włóknistej, papieru oraz wyrobów z papieru, wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych oraz produkcja, gdzie indziej niesklasyfikowanej najczęstsze są wypadki podczas obsługiwania maszyn. Natomiast w przypadku wytwarzania koksu, produktów rafinacji ropy naftowej i paliw jądrowych, produkcji wyrobów chemicznych, artykułów spoŝywczych, napojów i wyrobów tytoniowych oraz sprzętu transportowego, odnotowano największy udział wypadków podczas poruszania się. Trzecia grupę działalności stanowią pozostałe podsekcje, w których najwięcej wypadków wydarza się podczas operowania przedmiotami. 4. Przyczyny wypadków przy pracy w Polsce w budownictwie, transporcie i przetwórstwie przemysłowym Na rysunkach przedstawiono strukturę przyczyn wypadków przy pracy w Polsce ogółem i w analizowanych rodzajach działalności. PoniewaŜ, zgłaszając wypadek przy pracy moŝna podać od 1 do 7 róŝnych przyczyn, rysunki przedstawiają udziały poszczególnych kategorii przyczyn w ogólnej liczbie przyczyn. 19

21 Rys. 18. Struktura przyczyn wypadków przy pracy w Polsce, W całej gospodarce, najczęściej podawana przyczyną jest nieprawidłowe zachowanie się pracownika (93%). Pozostałe kategorie przyczyn stanową do 2% wszystkich rejestrowanych przyczyn. W analizowanych rodzajach działalności ta struktura jest jednak odmienna. Rys. 19. Struktura przyczyn wypadków przy pracy w budownictwie - Polska,

22 W budownictwie nieprawidłowe zachowanie się pracownika stanowi 55% wszystkich przyczyn. Następne w kolejności są przyczyny związane z czynnikiem materialnym -niewłaściwy stan czynnika materialnego (10%) oraz brak lub niewłaściwe posługiwanie się czynnikiem materialnym (8%). Relatywnie wysoki jest teŝ udział przyczyn organizacyjnych, tj.: niewłaściwej organizacji pracy (7%) oraz niewłaściwej organizacji stanowiska pracy (6%). Rys. 20. Struktura przyczyn wypadków przy pracy w transporcie - Polska, W transporcie podobnie jak w innych rodzajach działalności najliczniej zgłaszaną przyczyna wypadku jest nieprawidłowe zachowanie się pracownika (59%). Następną w kolejności przyczyną ze względu na udział jest niewłaściwy stan czynnika materialnego (9%) oraz inna przyczyna (9%). Dalej są: samowolne zachowanie się pracownika (6%), brak lub nie właściwe posługiwanie się czynnikiem materialnym (5%) oraz niewłaściwa organizacja pracy i stanowiska pracy (po 4% kaŝda). 21

23 Rys. 21. Struktura przyczyn wypadków przy pracy w przetwórstwie przemysłowym - Polska, Struktura przyczyn wypadków w przetwórstwie przemysłowym jest zbliŝona do tej w budownictwie. Nieprawidłowe zachowanie się pracownika stanowi 53% wszystkich przyczyn. Dalej są przyczyny związane z czynnikiem materialnym: niewłaściwy stan czynnika materialnego (10%) oraz brak lub niewłaściwe posługiwanie się czynnikiem materialnym (9%). RównieŜ wysokim udziałem charakteryzuje się samowolne zachowanie się pracownika (9%). Na podobnym do odnotowanego w budownictwie kształtuje się udział niewłaściwej organizacji zarówno pracy jak i stanowiska pracy (po 6%). 5. Pogłębiona analiza okoliczności i sekwencji zdarzeń prowadzących do wypadków przy pracy w przetwórstwie drewna. Wśród analizowanych rodzajów działalności szczególną uwagę zwraca podsekcja DD - produkcja drewna i wyrobów z drewna. Mimo nieznacznego spadku ogólnej liczby wypadków przy pracy w 2008 r., odnotowano w niej wzrost pozostałych wskaźników (liczba wypadków cięŝkich i śmiertelnych oraz średnia absencja). W związku z powyŝszą obserwacją podsekcję tę poddano pogłębionej analizie. Uwzględniono w niej następujące grupy działalności (wg PKD): Produkcja wyrobów stolarskich i ciesielskich dla budownictwa, Produkcja wyrobów tartacznych, impregnacja drewna, Produkcja pozostałych wyrobów z drewna; produkcja wyrobów z korka, słomy i z materiałów uŝywanych do wyplatania, 22

24 Produkcja opakowań drewnianych, Produkcja arkuszy fornirowych; produkcja płyt i sklejek, Produkcja mebli. W dalszej części opracowania wszystkie analizy i histogramy będą dotyczyły tego podzbioru gospodarki w skrócie nazywanego przetwórstwem drewna. Dane wykorzystane w analizie zostały zarejestrowane w latach Do prowadzonych analiz wybrano 6 zmiennych opisujących przebieg wypadku: Czynność wykonywana przez poszkodowanego w chwili wypadku Czynnik materialny związany z czynnością wykonywaną przez poszkodowanego w chwili wypadku Wydarzenie będące odchyleniem od stanu normalnego Wydarzenie powodujące uraz Rodzaj urazu Umiejscowienie urazu Przeanalizowano wpływ wartości kolejnych zmiennych na dalszy przebieg wypadku zgodnie z przyjętym modelem sekwencyjnym. Rozkłady poszczególnych zmiennych były analizowane w postaci relatywnej (procentowy udział wartości danej zmiennej). W szczegółowych analizach były uwzględniane najliczniejsze wartości zmiennych. Dodatkowym kryterium istotności danej wartości była równieŝ jej relatywnie wysoki udział w porównaniu do rozkładu ogólnego dla wszystkich wypadków w analizowanych rodzajach działalności. W latach w przetwórstwie drewna zarejestrowano wypadków przy pracy, z czego 1,6% to wypadki cięŝkie, natomiast 0,2% to wypadki śmiertelne. Na wykresie poniŝej zestawiono liczbę zarejestrowanych wypadków ogółem w podziale ze względu na grupy działalności. 23

25 Rys. 22. Liczba wypadków przy pracy w Polsce w latach Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. W wyniku analizy czynności, podczas których najczęściej dochodzi do wypadków przy pracy określono trzy grupy, które łącznie stanowią 78% wszystkich zarejestrowanych czynności: Obsługiwanie maszyn (6 486 wypadków 39%); Operowanie przedmiotami i transport ręczny (4 759 wypadków 29%); Przemieszczanie się (1 646 wypadków 10%). 24

26 5.1. Wypadki podczas obsługiwania maszyn. Wypadki podczas obsługi maszyn stanowią ponad 39% wszystkich wypadków w analizowanych rodzajach przemysłu. Dla porównania w całej gospodarce wypadki podczas tych czynności stanowią 39%. W tej kategorii znajdują się następujące czynności (w nawiasie podano udział czynności w ogólnej liczbie wypadków w przetwórstwie drewna): Podawanie / odbieranie materiałów; Uruchamianie / zatrzymywanie; Nadzorowanie; Obsługiwanie maszyn inne. Rys. 23. Udział czynności związanych z obsługiwaniem maszyn w ogólnej liczbie wypadków przy pracy. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Z wykonywaną czynnością związany jest czynnik materialny. Dla czynności z kategorii obsługiwanie maszyn czynnikiem tym powinna być maszyna. Jest tak w przypadku większości analizowanych danych o wypadkach przy pracy (Rys. ). 25

27 Rys. 24. Najczęściej występujące, w przebiegach wypadków przy pracy w Polsce, czynniki materialne związane z obsługiwaniem maszyn. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Maszyny stanowią 67% czynników materialnych związanych z obsługiwaniem maszyn. Z tego najczęściej wymieniane są maszyny w oczywisty sposób związane z procesami technologicznymi związanymi z przetwórstwem drewna: pilarki, obrabiarki skrawające, maszyny do cięcia i łączenia. Odsetek wszystkich rodzajów maszyn jest istotnie wyŝszy dla czynności związanych z obsługiwaniem maszyn, niŝ dla czynności ogółem. Drugą w kolejności, jednak duŝo mniej liczną grupę czynników materialnych stanowią materiały, przedmioty, wyroby oraz ładunki przemieszczane ręcznie. Ich odsetek jest jednak niŝszy dla czynności związanych z obsługiwaniem maszyn, niŝ dla wszystkich czynności ogółem. Na Rys. przedstawiono udział róŝnych czynników materialnych związanych z konkretnymi czynnościami z kategorii obsługiwanie maszyn. Z analizy tego zestawienia wynikają następujące wnioski: 26

28 1. W przypadku podawania materiałów do wypadków dochodzi przede wszystkim przy obsłudze pilarek. PowyŜej średniej dla ogółu czynności związanych z obsługiwaniem maszyn znajdują się równieŝ udziały maszyn do cięcia i przecinania. Podobna sytuacja dotyczy materiałów i wyrobów oraz ładunków przemieszczanych ręcznie. 2. Wypadki podczas uruchamiania i zatrzymywania maszyn są charakterystyczne dla obrabiarek skrawających, maszyn i urządzeń do łączenia oraz innych (nieznanych) maszyn. 3. PowyŜsze jest równieŝ prawdziwe dla czynności związanych z nadzorowaniem pracy maszyn. Szczególnie wyraźne jest to dla maszyn i urządzeń do łączenia. 4. Wyraźnie ponadprzeciętny jest udział czynnika maszyny inne/nieznane dla czynności z kategorii obsługiwanie maszyn inne. Wskazuje to na istnienie pewnej grupy niedbale sporządzanych statystycznych kart wypadku przy pracy. Rys. 25. Najczęściej występujące w przebiegach wypadków przy pracy czynniki materialne związane z obsługiwaniem maszyn. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Bezpośrednią przyczyną wypadku, rozumianą jako odchylenie od stanu normalnego, podczas obsługiwania maszyn jest utrata kontroli. Stanowi ona zdarzenie inicjujące 35% wypadków podczas obsługi maszyn. W ogóle analizowanych zdarzeń odsetek tego typu odchyleń to jedynie 25%. Tak więc, moŝna stwierdzić, Ŝe prawdopodobieństwo, Ŝe do wypadku dojdzie w skutek 27

29 utraty kontroli znacząco wzrasta (prawię o połowę) w przypadku obsługiwania maszyn. Największy przyrost tego prawdopodobieństwa obserwuje się w przypadku uruchamiania i zatrzymywania maszyn. A najmniejszy podczas czynności związanych z nadzorowaniem pracy maszyn. Jak widać z Rys. podczas obsługiwania maszyn wzrasta jedynie prawdopodobieństwo utraty kontroli nad maszyną. Obserwacja ta wydaje się oczywista, jednak istotna jest skala tego zjawiska. Prawdopodobieństwo, Ŝe do wypadku dojdzie w wyniku utraty kontroli nad maszyną jest ponad dwukrotnie wyŝsze dla czynności związanych z obsługiwaniem maszyn w stosunku do wszystkich czynności ogółem. Rys. 26. Odsetek wypadków związanych z utratą kontroli w przetwórstwie drewna. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Analiza krzyŝowa odsetka wypadków związanych z utratą kontroli (wg szczegółowej klasyfikacji) dla konkretnych czynności z kategorii obsługiwania maszyn (Rys. ) pozwoliła na wyciągnięcie dodatkowych wniosków. 28

30 Rys. 27. Odsetek wypadków w wyniku utraty kontroli podczas czynności związanych z obsługiwaniem maszyn. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Utrata kontroli nad maszyną jest najbardziej charakterystyczna dla czynności związanych z uruchamianiem i zatrzymywaniem maszyn. Natomiast, wyraźnie częściej niŝ przy innych czynnościach, podczas podawania materiałów dochodzi do utraty kontroli nad narzędziem. Na uwagę zasługuje równieŝ fakt duŝego udziału kategorii utrata kontroli inne, podczas czynności z kategorii obsługiwanie maszyn inne. Jest to świadectwo niekompetencji lub niedbałości wśród pewnej części osób sporządzających statystyczne karty wypadków przy pracy. Interesującym dopełnieniem analizy zaleŝności czynności związanych z obsługiwaniem maszyn oraz odchyleń związanych z utratą kontroli jest spojrzenie z drugiej strony. Do utraty kontroli najczęściej (bo w 56% przypadków) dochodzi właśnie podczas obsługiwania maszyn. Co więcej, odsetek wszystkich specyficznych czynności z kategorii obsługiwanie maszyn jest wyŝszy dla tego typu odchyleń niŝ dla wypadków ogółem w analizowanym rodzaju działalności (Rys. ). MoŜna więc stwierdzić, Ŝe powiązanie utraty kontroli z tymi czynnościami jest charakterystyczne dla działalności związanej z przetwórstwem drewna. 29

31 Rys. 28. Odsetek wypadków podczas obsługiwania maszyn w przetwórstwie drewna. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Wśród wydarzeń powodujących uraz, do których dochodzi podczas obsługiwania maszyn dominują trzy grupy (Rys. ): Kontakt z przedmiotem (ostrym chropowatym szorstkim ze szpica itp.), Uderzenie przez poruszający się obiekt, Uwięzienie, zmiaŝdŝenie (pod, między, w itp.). 30

32 Rys. 29. Procentowy udział najczęstszych wydarzeń powodujących uraz podczas obsługiwania maszyn. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Kolejność i wielkości tych udziałów są mniej więcej zachowane dla poszczególnych typów maszyn (rozumianych jako czynnik materialny związany z czynnością). Wyjątek stanowią maszyny i urządzenia do łączenia. Podczas obsługiwania ich, znacznie częściej dochodzi do uwięzieni, zmiaŝdŝenia, natomiast istotnie mniejszy jest udział wydarzeń z grupy kontakt z przedmiotem. Szczegółowa analiza udziału wydarzeń z kategorii kontakt z przedmiotem pokazuje, Ŝe dominujący jest kontakt z przedmiotem ostrym. Dotyczy to wszystkich rodzajów maszyn (Rys. ). Za charakterystyczny moŝna uznać bardzo niski udział tego typu wydarzeń w przypadku obsługiwania maszyn do łączenia, który jest skorelowany z wysokim udziałem wydarzeń z grupy uwięzienie, zmiaŝdŝenie. 31

33 Rys. 30. Procentowy udział wydarzeń powodujących uraz z grupy kontakt z przedmiotem podczas obsługiwania maszyn. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Dokładniejsza analiza udziału wydarzeń z kategorii uderzenie przez poruszający się obiekt pokazuje, Ŝe najczęstszym wydarzeniem z tej grupy jest uderzenie przez wyrzucony obiekt. Dotyczy to wypadków podczas obsługiwania maszyn ogółem (11%), jak i konkretnych maszyn. Przy czym, uderzenie przez wyrzucony obiekt jest najbardziej charakterystyczne dla pilarek (prawie 14%) oraz maszyn do cięcia i przecinania (12,5%). Nietypowe jest natomiast rozkład odsetka wydarzeń powodujących uraz dla wypadków podczas obsługiwania maszyn i urządzeń do łączenia. W tej grupie wypadków, uderzenie przez wyrzucony obiekt stanowi niecałe 4% wszystkich wydarzeń powodujących uraz i jest najrzadziej występującym wydarzeniem z grupy uderzenie przez poruszający się obiekt. WyŜszy od średniego (dla wszystkich maszyn) jest natomiast udział pozostałych wydarzeń z tej kategorii. Szczególnie odstający od średniego jest odsetek uderzeń przez spadający obiekt. 32

34 Rys. 31. Procentowy udział wydarzeń powodujących uraz z grupy uderzenie przez poruszający się obiekt podczas obsługiwania maszyn. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Wydarzenia z kategorii uwięzienie, zmiaŝdŝenie, są charakterystyczne dla maszyn i urządzeń do łączenia. Przy czym, najczęściej dochodzi do uwięzienia, zmiaŝdŝenia - między (Rys. ). 33

35 Rys. 32. Procentowy udział wydarzeń powodujących uraz z grupy uwięzienie, zmiaŝdŝenie podczas obsługiwania maszyn. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Dla wszystkich wydarzeń powodujących uraz, najczęstszym jego typem są rany i powierzchowne urazy (64% wszystkich wypadków podczas obsługiwania maszyn). PowyŜej średniego plasuje się udział tego typu urazów dla wydarzeń z grupy kontakt z przedmiotem (72%). Dla wydarzeń typu uderzenie przez poruszający się obiekt oraz uwięzienie, zmiaŝdŝenie jest on nieco niŝszy od średniego (60%). Istotnie wyŝszy w ich przypadku jest natomiast odsetek złamań (18%-19% przy średnim 11% dla wszystkich wypadków podczas obsługiwania maszyn). W przypadku kontaktu z przedmiotami charakterystyczny jest równieŝ relatywnie wysoki udział amputacji urazowych. 34

36 Rys.33. Procentowy udział poszczególnych rodzajów urazów wg wydarzeń powodujących uraz. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Dominacja ran i powierzchownych urazów jest widoczna dla prawie wszystkich wydarzeń z kategorii kontakt z przedmiotem. Jedynie dla kontaktu powodującego oderwanie lub odcięcie części ciała najczęstszym urazem są amputacje urazowe. Rys. 34. Procentowy udział poszczególnych rodzajów urazów wg wydarzeń powodujących uraz z kategorii kontakt z przedmiotem. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. 35

37 W przypadku rodzajów uderzeń przez poruszający się obiekt, najczęstszym rodzajem urazu są, tak jak w innych przypadkach, rany i powierzchowne urazy. Jednak charakterystyczny dla tej grupy wydarzeń jest relatywnie duŝy udział złamań kości. Jest on szczególnie widoczny w przypadku uderzeń przez spadający obiekt (30% urazów). Istotny jest teŝ duŝy odsetek amputacji w przypadku uderzeń przez obracający się, poruszający się, transportowany obiekt, włączając pojazdy. Rys. 35. Procentowy udział poszczególnych rodzajów urazów wg wydarzeń powodujących uraz z kategorii uderzenie przez poruszający się obiekt. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. NiezaleŜnie od wydarzenia powodującego uraz, ulegają mu zazwyczaj kończyny górne (83% wszystkich wypadków podczas obsługiwania maszyn). Jednak w przypadku kontaktu z przedmiotami oraz uwięzienia, zmiaŝdŝenia odsetek urazów kończyn górnych jest wyŝszy (ponad 90%). W przypadku uderzeń przez poruszający się obiekt do urazów kończyn górnych dochodzi znacznie rzadziej (62%), natomiast częstsze są urazy kończyn dolnych oraz głowy. 36

38 Rys. 36. Odsetek urazów poszczególnych części ciała wg wydarzenia powodującego uraz. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Rys. pokazuje, Ŝe urazy kończyn dolnych są wynikiem uderzeń przez spadające obiekty, natomiast głowa doznaje urazów w wyniku uderzeń przez wyrzucony obiekt. Rys. 37. Odsetek urazów poszczególnych części ciała wg wydarzenia powodującego uraz. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Na wykresie tym przedstawiony jest odsetek urazów poszczególnych części ciała dla najczęstszych rodzajów urazów. W przypadku wszystkich rodzajów urazów najczęściej dotyczą one kończyn górnych. Jednak w przypadku amputacji ten odsetek jest znacznie wyŝszy (98%). Natomiast w przypadku złamań oraz przemieszczeń, zwichnięć skręceń i naderwań jest znacznie niŝszy od średniego. W przypadku tego rodzaju urazów częściej niŝ w uogólnionym przypadku dochodzi do urazów kończyn górnych. 37

39 Rys. 38. Odsetek urazów poszczególnych części ciała wg rodzaju urazu. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. 38

40 5.2. Wypadki podczas obsługiwania maszyn podsumowanie. Na przebieg wypadku podczas obsługiwania maszyn ma wpływ przede wszystkim rodzaj maszyny. MoŜna wyróŝnić dwa typy maszyn, ze względu na scenariusze wypadków podczas ich obsługi. Pierwszą grupę stanowią, pilarki, obrabiarki skrawaniem, oraz maszyny i urządzenia do cięcia i przecinania. Scenariusze najczęstszych wypadków dla tej grupy maszyn przedstawia Rys.. Najczęstszymi odchyleniami w tej grupie są utrata kontroli, nieskoordynowane, niewłaściwe ruchy, oraz uszkodzenie czynnika materialnego tworzące odłamki. W przypadku dwóch pierwszych odchyleń dalszy przebieg wypadku jest podobny. W wyniku tych odchyleń dochodzi do kontaktu z przedmiotem ostrym, co prowadzi zazwyczaj do urazów kończyn górnych, z których większość to rany i powierzchowne urazy. Jednak duŝo częściej niŝ w przypadku innych zdarzeń prowadzą one równieŝ do amputacji. W wyniku uszkodzenia czynnika materialnego tworzącego odłamki, dochodzi zazwyczaj do uderzenia przez obiekt (najczęściej wyrzucony), co prowadzi głównie do ran i powierzchownych urazów, ale równieŝ do złamań. W tym przypadku oprócz kończyn górnych urazów tych doznają takŝe głowa (głównie rany) i kończyny dolne (zarówno rany jak i złamania). 39

41 40

42 CZYNNIK MATERIALNY ZWIĄZANY Z CZYNNOŚCIĄ ODCHYLENIE WYDARZENIE POWODUJĄCE URAZ RODZAJ URAZU UMIEJSCOWIENIE URAZU UTRATA KONTROLI NAD MASZYNĄ LUB MATERIAŁEM OBRABIANYM RANY I POWIERZCHOWNE URAZY KONTAKT Z PRZEDMIOTEM OSTRYM KOŃCZYNY GÓRNE PILARKI, OBRABIARKI SKRAWAJĄCE, MASZYNY DO CIĘCIA NIESKOORDYNOWANE / NIEWŁAŚCIWE RUCHY AMPUTACJE KOŃCZYNY GÓRNE RANY I POWIERZCHOWNE URAZY USZKODZENIE CZYNNIKA MATERIALNEGO TWORZĄCE ODŁAMKI UDERZENIE PRZEZ WYRZUCONY OBIEKT ZŁAMANIA GŁOWA KOŃCZYNY GÓRNE KOŃCZYNY DOLNE 41 Rys. 39. Najczęściej występujące przebiegi wypadków związanych z czynnikiem materialnym związanym z czynnością: pilarki, obrabiarki skrawające, maszyny do cięcia. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

43 42

44 Grupą maszyn o odmiennym przebiegu zdarzeń wypadkowych są maszyny i urządzenia do łączenia (Rys. ). Podobnie jak w przypadku wcześniejszym najczęstsze są odchylenia związane z utratą kontroli i nieskoordynowanymi ruchami. Jednak dalszy przebieg wypadków jest odmienny. W przypadku maszyn do łączenia, odchylenia te prowadzą uwięzienia, zmiaŝdŝenia (głównie między) oraz do uderzenia przez obiekt np. spadający. W efekcie prowadzi to do złamań kończyn górnych, a rzadziej do ran i powierzchownych urazów. 43

45 44

46 CZYNNIK MATERIALNY ZWIĄZANY Z CZYNNOŚCIĄ ODCHYLENIE WYDARZENIE POWODUJĄCE URAZ RODZAJ URAZU UMIEJSCOWIENIE URAZU UTRATA KONTROLI NAD MASZYNĄ LUB MATERIAŁEM ZMIAśDśENIE OBRABIANYM MASZYNY DO ŁĄCZENIA ZŁAMANIA KOŃCZYNY GÓRNE NIESKOORDYNOWANE / NIEWŁAŚCIWE RUCHY UDERZENIE PRZEZ OBIEKT Rys. 40. Najczęściej występujące przebiegi wypadków związanych z czynnikiem materialnym związanym z czynnością: maszyny do łączenia. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. 45

47 5.3. Wypadki podczas operowania przedmiotami i transportu ręcznego. Drugą co do wielkości udziału w ogólnej liczbie wypadków jest grupa zdarzeń podczas operowania przedmiotami (15%) i transportu ręcznego (14%). Łącznie stanowi ona prawie 30% wszystkich wypadków przy pracy w działalności związanej z przetwórstwem drewna. Wśród czynności związanych z operowaniem przedmiotami dominuje branie do rąk, chwytanie, trzymanie, umieszczanie w poziomie (9,6% wszystkich wypadków doszło podczas tej czynności). Inne czynności z tej grupy stanowią do 2% wszystkich czynności podczas których doszło do wypadków (Rys. ). W dalszej części będziemy analizować wypadki zagregowane na poziomie grupy operowanie przedmiotami bez tego szczegółowego podziału. Rys. 41. Odsetek wypadków podczas operowania przedmiotami w ogólnej liczbie wypadków. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. W przypadku wypadków podczas transportu ręcznego, udział poszczególnych, specyficznych kategorii jest bardziej wyrównany (Rys. ). 46

48 Rys. 42. Odsetek wypadków podczas transportu ręcznego w ogólnej liczbie wypadków. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Wśród czynników materialnych związanych z analizowanymi czynnościami dominują ładunki przemieszczane ręcznie, materiały, wyroby części maszyn, oraz ruchome urządzenia transportowe. Inne czynniki materialne są istotnie mniej liczne i zróŝnicowane. 47

49 Rys. 43. Odsetek najczęściej występujących czynników materialnych związanych z transportem ręcznym i operowaniem przedmiotami. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Udziały poszczególnych czynników materialnych są zróŝnicowane w zaleŝności od konkretnej czynności. W przypadku operowania przedmiotami rozkład czynników materialnych jest najbardziej wyrównany. Największy jest udział ładunków przemieszczanych ręcznie oraz materiałów, wyrobów, części maszyn, jednak wynosi on zaledwie 10 % i 12% odpowiednio). Dla transportu w poziomie najbardziej charakterystyczny jest bardzo wysoki (29%) odsetek ruchomych urządzeń przewoŝących, wózków transportowych. Natomiast dla transportu w pionie i przenoszenia najistotniejszy jest wysoki (ok. 40%) udział ładunków przemieszczanych ręcznie. 48

50 Rys. 44. Odsetek najczęściej występujących czynników materialnych związanych z transportem ręcznym i operowaniem przedmiotami. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Analizując odchylenia prowadzące do wypadku podczas transportu ręcznego i operowania przedmiotami moŝna zaobserwować duŝą róŝnorodność zdarzeń, przy czym moŝna je pogrupować w kilka kategorii (Rys. ). 49

51 Rys. 45. Najczęściej występujące odchylenia podczas transportu ręcznego i operowania przedmiotami. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Najczęściej, bo w prawie 30% przypadków do wypadku dochodzi w wyniku uszkodzenia, ześlizgnięcia, upadku, załamania się czynnika materialnego. Jest to dość duŝa i zróŝnicowana grupa zdarzeń, ale dominują w niej wydarzenia, które prowadzą do upadku czynnika materialnego z góry. Drugą co do wielkości udziału grupą odchyleń są ruchy ciała związane z wysiłkiem fizycznym (21%), wśród których najliczniejsze jest podnoszenie (10%) oraz ciągnięcie/pchanie. Kolejną liczną kategorią jest utarta kontroli, z dominanta dla utraty kontroli nad obiektem. Przy czym udział innych odchyleń w tej kategorii jest niewiele niŝszy i wyrównany. Dalsze kategorie odchyleń to: poślizgnięcie, potknięcie się, upadek osoby i ruchy ciała bez wysiłku fizycznego. 50

52 Rys. 46. Najczęściej występujące odchylenia podczas transportu ręcznego i operowania przedmiotami. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Podczas operowania przedmiotami najczęściej dochodzi do uszkodzenia, ześlizgnięcia, upadku, załamania się czynnika materialnego. Ponadto charakterystyczne dla tej grupy czynności są utrata kontroli oraz ruchy bez wysiłku fizycznego (odsetek tych odchyleń jest tu wyŝszy niŝ przy wszystkich czynnościach ogółem). 51

53 Rys. 47. Najczęściej występujące odchylenia podczas transportu ręcznym i operowana przedmiotami. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Dla transportu w poziomie najbardziej charakterystyczne są: ruchy ciała związane z wysiłkiem fizycznym przede wszystkim pchanie, ciągnięcie, utrata kontroli głównie nad środkami transportu poślizgnięcie, potknięcie się, upadek osoby przede wszystkim na tym samym poziomie. Liczne są równieŝ uszkodzenia, ześlizgnięcia, upadki, załamania się czynnika materialnego, lecz ich odsetek jest niŝszy niŝ w przypadku ogólnym. Transport w pionie charakteryzuje się wyjątkowo wysokim udziałem odchyleń z grupy ruchy ciała związane z wysiłkiem fizycznym w szczególności podnoszenie, oraz nieco wyŝszym niŝ średni udziałem uszkodzeń, ześlizgnięć, upadków, załamań się czynnika materialnego przy czym zazwyczaj dochodzi do upadku tego czynnika z góry. Dla przenoszenia najczęstszymi i najbardziej charakterystycznymi odchyleniami są poślizgnięcie, potkniecie, upadek na tym samym poziomie oraz ruchy ciała związane z wysiłkiem fizycznym głównie podnoszenie. 52

54 Rys. 48. Najczęściej występujące odchylenia podczas transportu ręcznym i operowana przedmiotami. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Na Rys. zestawiono najczęstsze wydarzenia powodujące uraz podczas analizowanych czynności. Na rysunku następnym dokonano analogicznego zestawienia w podziale na konkretne czynności. 53

55 Rys. 49. Najczęściej występujące wydarzenia powodujące uraz podczas transportu ręcznego i operowania przedmiotami. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Podczas operowania przedmiotami najczęściej dochodzi do uderzenia przez spadający obiekt, jednak udział tego typu zdarzeń jest dla tych czynności jest niŝszy od średniego. Bardziej charakterystyczny jest natomiast wysoki odsetek kontaktów z przedmiotem ostrym. Jest on znacznie wyŝszy od średniego rejestrowanego dla wszystkich analizowanych czynności niewiele i niŝszy od dominującego uderzenia przez spadający obiekt. W przypadku transportu w poziomie równieŝ najczęściej dochodzi do uderzenia przez spadający obiekt, jednak udział tego typu zdarzeń jest dla tych czynności jest niŝszy od średniego. Ponadto prawie tak samo często dochodzi do uderzenia w nieruchomy obiekt i uderzenia przez poruszający się, transportowany obiekt, włączając pojazdy. Przy czym odsetek tych wydarzeń jest wyŝszy dla transportu w poziomi, niŝ dla wszystkich analizowanych czynności ogółem. Dla transportu w pionie, charakterystyczne są dwa wydarzenia: uderzenie przez spadający obiekt i obciąŝenie układu mięśniowo szkieletowego. Odsetek obu tych kategorii jest najwyŝszy i znacznie wyŝszy od średniego. Podobnie wygląda sytuacja dla czynności z kategorii przenoszenie przy czym odsetek tych zdarzeń jest nieco niŝszy, oraz do grupy znaczących wydarzeń naleŝy zaliczyć dodatkowo uderzenie w nieruchomy obiekt. 54

56 Rys. 50. Najczęściej występujące wydarzenia powodujące uraz podczas transportu ręcznego i operowania przedmiotami. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Rys. i Rys.. przedstawiają odpowiednio najczęstsze wydarzenia powodujące uraz będące wynikiem poszczególnych odchyleń oraz najczęstsze odchylenia będące przyczyną poszczególnych wydarzeń powodujących uraz. Z analizy tych zestawień wynikają następujące wnioski. Uszkodzenie, ześlizgnięcie, upadek, załamanie się czynnika materialnego prowadzi zazwyczaj do uderzenia przez spadający obiekt. Ponadto do uderzenia przez spadający obiekt najczęściej dochodzi w wyniku uszkodzenia, ześlizgnięcia, upadku, załamania się czynnika materialnego. Ruchy ciała związane z wysiłkiem fizycznym prowadzą zazwyczaj do obciąŝenia układu mięśniowo szkieletowego. ZaleŜność odwrotna jest równie znacząca. Utrata kontroli prowadzi najczęściej do uderzenia przez spadający obiekt (jednak rzadziej niŝ w przypadku ogólnym) oraz do kontaktu z przedmiotem ostrym. DuŜo częściej niŝ wszystkie odchylenia ogółem utrata kontroli prowadzi do uderzenia przez poruszający się, transportowany obiekt, włączając pojazdy oraz uwięzienia, zmiaŝdŝenia. Co więcej te dwa zdarzenia powodujące uraz są najczęściej wynikiem właśnie utraty kontroli. Poślizgnięcia są obustronnie skorelowane z uderzeniami w nieruchome obiekty. 55

57 Rys. 51. Odsetek najczęstszych wydarzeń powodujących uraz dla róŝnych odchyleń od stanu normalnego. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. 56

58 Rys. 52. Odsetek najczęstszych odchyleń od stanu normalnego prowadzących do poszczególnych wydarzeń powodujących uraz. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Podczas operowania przedmiotami i transportu ręcznego najczęściej dochodzi do lekkich ran i powierzchownych urazów. Niemal równie liczne są urazy układu mięśniowo szkieletowego, które dzielą się po równo na złamania kości oraz przemieszczenia, zwichnięcia, skręcenia i naderwania. Rys. 53. Odsetek urazów będących najczęściej skutkiem wypadków podczas transportu ręcznego i operowana przedmiotami. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. 57

59 PowyŜsza obserwacja jest prawdziwa równieŝ z uwzględnieniem podziału na poszczególne czynności. Przy czym charakterystyczne są: ponad przeciętny udział ran i powierzchownych urazów podczas operowania przedmiotami, zwiększony odsetek urazów układu mięśniowo szkieletowego (obu kategorii) dla wszystkich czynności związanych z transportem ręcznym, wyjątkowo udział urazów wewnętrznych w przypadku transportu w pionie. Rys. 54. Odsetek urazów będących najczęściej skutkiem wypadków podczas poszczególnych czynności związanych z transportem ręcznym i operowaniem przedmiotami. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Na rysunkach Rys. i Rys. 1 przedstawiono odsetek najczęstszych urazów wg odchylenia powodującego uraz na róŝnym poziomie szczegółowości. Zarówno uszkodzenie, ześlizgnięcie, upadek, załamanie się czynnika materialnego, jak i utrata kontroli czy ruchy ciała bez wysiłku fizycznego prowadzą głównie do ran i powierzchownych urazów. Natomiast ruchy fizyczne związane z wysiłkiem fizycznym prowadzą głównie do przemieszczeń, zwichnięć, skręceń i naderwań oraz urazów wewnętrznych. Poślizgnięcia, potknięcia i upadki powodują przemieszczenia, zwichnięcia, skręcenia i naderwania oraz złamania kości. 58

60 Rys. 55. Odsetek urazów będących najczęściej skutkiem wypadków podczas transportu ręcznego i operowana przedmiotami wg odchylenia. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. 59

61 Rys. 1. Odsetek urazów będących najczęściej skutkiem wypadków podczas transportu ręcznego i operowana przedmiotami wg odchylenia. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Rys. 2 i Rys. 3 przedstawiają zaleŝności między rodzajem urazu i jego umiejscowieniem. Z analizy tych zaleŝności wynikają następujące obserwacje. 60

62 Podczas operowania przedmiotami i transportu ręcznego najczęściej dochodzi do urazów kończyn górnych (ponad 50%) i dolnych (30%). W przypadku ran i powierzchownych urazów, odsetek urazów kończyn górnych jest jeszcze wyŝszy. Natomiast w przypadku przemieszczeń, zwichnięć, skręceń i naderwań oraz złamań udział kończyn jest wyŝszy od średniego i dorównuje odsetkowi kończyn górnych. Charakterystyczny jest teŝ bardzo duŝy udział (prawie 20%) grzbietu, łącznie z kręgosłupem i tułowia z organami wewnętrznymi w przypadku urazów wewnętrznych. Rys. 2. Odsetek części ciała, które doznały najczęściej występujących urazów w wyniku wypadku przy pracy. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Patrząc z drugiej strony, kończyny górne najczęściej doznają ran i powierzchownych urazów. Natomiast kończyny dolne częściej ulegają złamaniom oraz innym urazom układu mięśniowoszkieletowego. Głowa, która jest trzecią najczęściej uszkodzoną częścią ciała doznaje głównie ran i powierzchownych urazów, a takŝe stosunkowo częściej innych urazów. Grzbiet wraz z kręgosłupem najczęściej doznaje przemieszczeń, skręceń, zwichnięć i naderwań, oraz urazów wewnętrznych i innych urazów. Natomiast tułów i organy wewnętrzne ulegają przede wszystkim urazom wewnętrznym. 61

63 Rys. 3. Procentowy udział najczęściej występujących urazów wg umiejscowienia urazu. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. 62

64 5.4. Wypadki podczas operowania przedmiotami i transportu ręcznego podsumowanie. Przebiegi wypadków podczas czynności związanych z operowaniem przedmiotami oraz transportem ręcznym są bardziej uzaleŝnione od specyficznej czynności niŝ od czynnika materialnego z nią związanego (jak to miało miejsce w przypadku obsługiwania maszyn). Jednak niekiedy istnieje bezpośredni związek między czynnością a czynnikiem materialnym, który w pewien sposób wpływa na dalszy przebieg wypadku (np. transport w poziomie) (Rys. 4). Z transportem w poziomie związane jest występowanie urządzeń transportowych np. wózków, co ma wpływ na dalsze zdarzenia. Podczas transportu w poziomie dochodzi do trzech róŝnych rodzajów odchyleń prowadzących do róŝnych zdarzeń i urazów: 1. Ruchy ciała związane z wysiłkiem fizycznym (polegające na pchaniu lub ciągnięciu) prowadzą do obciąŝenia układu mięśniowo szkieletowego, w wyniku czego dochodzi do urazów grzbietu wraz z kręgosłupem lub urazów organów wewnętrznych. 2. Utrata kontroli (zazwyczaj nad urządzeniem do transportu) prowadzi do uderzenia przez poruszający się obiekt (pojazd lub przewoŝony przedmiot) w wyniku czego dochodzi do złamań kończyn górnych lub dolnych. 3. Potknięcia, poślizgnięcia i upadki prowadzą do uderzenia w obiekt lub obciąŝenia układu mięśniowo szkieletowego, w wyniku czego dochodzi do złamań kończyn górnych i dolnych, a takŝe przemieszczeń, zwichnięć, skręceń i naderwań, przy czym dotyczą one głównie kończyn dolnych. 63

65 CZYNNOŚĆ WYKONYWANA W CHWILI WYPADKU CZYNNIK MATERIALNY ZWIĄZANY Z ODCHYLENIE WYDARZENIE POWODUJĄCE URAZ RODZAJ URAZU UMIEJSCOWIENIE URAZU CZYNNOŚCIĄ RUCHY ZWIĄZANE Z WYSIŁKIEM FIZYCZNYM ( PCHANIE / CIĄGNIĘCIE) OBCIĄśENIE UKŁADU MIĘŚNIOWO- SZKIELETOWEGO SKRĘCENIE / PRZEMIESZCZENIE / ZWICHNIĘCIE URAZ WEWNĘTRZNY KRĘGOSŁUP ORGANY WEWNĘTRZNE TRANSPORT W POZIOMIE UTRATA KONTROLI UDERZENIE PRZEZ PORUSZAJĄCY SIĘ OBIEKT ZŁAMANIA KOŃCZYNY GÓRNE URZĄDZENIA TRANSPORTOWE (NP. WÓZKI) OBCIĄśENIE UKŁADU MIĘŚNIOWO- SZKIELETOWEGO SKRĘCENIE / PRZEMIESZCZENIE / ZWICHNIĘCIE KOŃCZYNY DOLNE KOŃCZYNY DOLNE POTKNIĘCIA, POŚLIZGNIĘCIA, UPADEK UDERZENIE W OBIEKT ZŁAMANIA 64 Rys. 4. Najczęściej występujące przebiegi wypadków związanych z czynnością wykonywaną w chwili wypadku: transport w poziomie. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

66 65

67 Transport w pionie nie jest związany z Ŝadnym konkretnym czynnikiem materialnym (najczęściej jest to transportowany obiekt). W przypadku transportu w pionie mamy do czynienia z dwoma charakterystycznymi scenariuszami wypadku. W pierwszym dochodzi do upadku czynnika materialnego z góry. Nastąpić to moŝe w wyniku albo załamania, ześlizgnięcia się czynnika materialnego lub utraty kontroli nad nim. Prowadzi to do uderzenia przez spadający obiekt i w wyniku tego do ran i powierzchownych urazów lub złamań, kończyn górnych i dolnych. W drugim scenariuszu w wyniku ruchów ciała zwianych z wysiłkiem fizyczny (podnoszenie) dochodzi do obciąŝenia układu mięśniowo szkieletowego prowadzącego do przemieszczeń, zwichnięć, skręceń i naderwań grzbietu wraz z kręgosłupem lub urazów wewnętrznych (Rys. 5). 66

68 CZYNNOŚĆ WYKONYWANA W CHWILI WYPADKU ODCHYLENIE WYDARZENIE POWODUJĄCE URAZ RODZAJ URAZU UMIEJSCOWIENIE URAZU RUCHY ZWIĄZANE Z WYSIŁKIEM FIZYCZNYM ( PODNOSZENIE) OBCIĄśENIE UKŁADU MIĘŚNIOWO- SZKIELETOWEGO SKRĘCENIE / PRZEMIESZCZENIE / ZWICHNIĘCIE KRĘGOSŁUP URAZ WEWNĘTRZNY ORGANY WEWNĘTRZNE TRANSPORT W UTRATA KONTROLI PIONIE NAD OBIEKTEM RANY I POWIERZCHOWNE URAZY UDERZENIE PRZEZ SPADAJĄCY OBIEKT KOŃCZYNY GÓRNE KOŃCZYNY DOLNE ZŁAMANIA USZKODZENIE, ZAŁAMANIE, ZEŚLIZGNIĘCIE SIĘ CZYNNIKA Rys. 5. Najczęściej występujące przebiegi wypadków związanych z czynnością wykonywaną w chwili wypadku: transport w pionie. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. 67

69 Przebiegi wypadków podczas przenoszenia są podobne do wypadków podczas chodzenia. Najczęstszymi odchyleniami są potknięcia, poślizgnięcia, upadki oraz złe stąpnięcia. Potknięcia, poślizgnięcia i upadki prowadzą do uderzenia w obiekt i w efekcie do złamań kończyn górnych lub dolnych, jak równieŝ do obciąŝenia układu mięśniowo szkieletowego w wyniku czego dochodzi przemieszczeń, skręceń i zwichnięć kończyn dolnych. Złe stąpnięcia natomiast prowadzą głównie do obciąŝenia układu mięśniowo szkieletowego i w konsekwencji do przemieszczeń, skręceń i zwichnięć kończyn dolnych (Rys. 6). 68

70 69

71 CZYNNOŚĆ WYKONYWANA W CHWILI WYPADKU ODCHYLENIE WYDARZENIE POWODUJĄCE URAZ RODZAJ URAZU UMIEJSCOWIENIE URAZU POTKNIĘCIA, POŚLIZGNIĘCIA, UPADEK UDERZENIE W OBIEKT ZŁAMANIA KOŃCZYNY GÓRNE PRZENOSZENIE KOŃCZYNY DOLNE ZŁE STĄPNIĘCIE OBCIĄśENIE UKŁADU MIĘŚNIOWO- SZKIELETOWEGO SKRĘCENIE / PRZEMIESZCZENIE / ZWICHNIĘCIE Rys. 6. Najczęściej występujące przebiegi wypadków związanych z czynnością wykonywaną w chwili wypadku: przenoszenie. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. 70

72 Podczas operowania przedmiotami najczęściej dochodzi do uszkodzenia, ześlizgnięcia, załamania się czynnika materialnego, lub do niewłaściwych, nieskoordynowanych ruchów. W pierwszym przypadku dochodzi do uderzenia przez spadający obiekt i w konsekwencji (podobnie jak w innych tego typu przypadkach) do ran, powierzchownych urazów lub złamań kończyn dolnych. Natomiast nieskoordynowane ruchy prowadzą najczęściej do kontaktu z przedmiotami ostrymi i do ran i powierzchownych urazów kończyn górnych (Rys. 7). 71

73 72

74 CZYNNOŚĆ WYKONYWANA W CHWILI WYPADKU ODCHYLENIE WYDARZENIE POWODUJĄCE URAZ RODZAJ URAZU UMIEJSCOWIENIE URAZU RUCHY CIAŁA BEZ WYSIŁKU FIZYCZNEGO ( NIESKOORDYNOWANE / NIEWŁAŚCIWE RUCHY) KONTAKT Z PRZEDMIOTEM OSTRYM RANY I POWIERZCHOWNE URAZY KOŃCZYNY GÓRNE OPEROWANIE PRZEDMIOTAMI USZKODZENIE, ZAŁAMANIE, ZEŚLIZGNIĘCIE SIĘ CZYNNIKA RANY I POWIERZCHOWNE URAZY UDERZENIE PRZEZ SPADAJĄCY OBIEKT KOŃCZYNY GÓRNE KOŃCZYNY DOLNE ZŁAMANIA Rys. 7. Najczęściej występujące przebiegi wypadków związanych z czynnością wykonywaną w chwili wypadku: operowanie przedmiotami. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. 73

75 5.5. Wypadki podczas poruszania się. Wypadki podczas chodzenia stanowią 10% ogólnej liczby wypadków przy pracy w działalnościach związanych z przetwórstwem drewna. Rys. 63 przedstawiono udział szczegółowych czynności z tej kategorii. Rys. 8. Odsetek wypadków podczas chodzenia w przetwórstwie drewna. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Czynnik materialnym związanym z chodzeniem powinien przekazywać informację na temat cech charakterystycznych powierzchni, po której chodził poszkodowany w chwili wypadku. Rys. 64 przedstawia najczęściej podawane czynniki materialne związane z wykonywaną czynnością dla wypadków podczas chodzenia. Najczęściej występują róŝnego rodzaju powierzchnie i konstrukcje (np. budynki). Zestawienie to nie dostarcza jednak interesujących obserwacji. 74

76 Rys. 9. Najczęściej występujące czynniki materialne związane z chodzeniem. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Jak wynika z rysunku 65 odchylenia wydarzające się podczas chodzenia są ściśle związane z tą czynnością. Najczęściej dochodzi do poślizgnięcia, potknięcia, upadku lub złego stąpnięcia. Brak jest wyraźnych róŝnic dla szczegółowych czynności w tej kategorii. 75

77 Rys. 10. Najczęściej występujące odchylenia podczas chodzenia Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. W przypadku prawie wszystkich czynników materialnych związanych z wykonywaną czynnością dominujący jest udział (tak jak w przypadku ogólnym) poślizgnięć, potknięć i upadków. Przy czym w przypadku, konstrukcji i powierzchni na wysokości zwiększa się udział upadków z wysokości. Interesujący jest teŝ wysoki odsetek złych stąpnięć podczas wysiadania z lekkich pojazdów transportowych. 76

78 Rys. 11. Najczęściej występujące odchylenia podczas chodzenia wg czynnika materialnego związanego z czynnością. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Wśród wydarzeń powodujących uraz dominują uderzenia w nieruchomy obiekt. Znaczący jest teŝ udział innych wydarzeń. MoŜe to świadczyć o nieuwzględnieniu w klasyfikacji zdarzeń powodujących uraz pewnego istotnego zdarzenia, lub o problemach związanych z zaklasyfikowaniem jakiegoś typu zdarzeń do konkretnej kategorii. 77

79 Rys. 12. Najczęściej występujące zdarzenia powodujące uraz. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Uderzenia w nieruchomy obiekt są szczególnie charakterystyczne dla poślizgnięć, potknięć i upadków (na tym samym poziomie i z wysokości). Natomiast złe stąpnięcia częściej prowadzą do obciąŝenia układu mięśniowo szkieletowego a takŝe innych wydarzeń. Rys. 13. Najczęściej występujące zdarzenia powodujące uraz według odchylenia Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Wypadki podczas chodzenia prowadzą głównie do urazów układu mięśniowo-szkieletowego, wśród których dominują przemieszczenia, skręcenia, zwichnięcia i naderwania (40% wszystkich urazów podczas chodzenia) oraz złamania (23%). Podczas tej czynności duŝo rzadziej niŝ w innych przypadkach dochodzi do ran i powierzchownych urazów. Charakterystyczna jest teŝ róŝnica między rozkładami rodzajów urazów dla specyficznych czynności. Podczas wchodzenia do / wychodzenia z relatywnie częściej dochodzi do ran powierzchownych, a rzadziej do skręceń, zwichnięć, przemieszczeń i naderwań. 78

80 Rys. 14. Najczęściej występujące rodzaje urazu. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Analiza najczęstszych rodzajów urazów w zaleŝności od odchylenia pokazuje, Ŝe charakterystyczne dla złych stąpnięć są przemieszczenia, skręcenia, zwichnięcia i naderwania, których odsetek jest w tej grupie odchyleń prawie dwukrotnie wyŝszy niŝ w przypadku ogólnym. Natomiast rany i powierzchowne urazy są charakterystyczne dla ruchów ciała bez wysiłku fizycznego. Rys. 15. Najczęściej występujące rodzaje urazu wg odchylenia Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. ObciąŜenie układu mięśniowo szkieletowego prowadzi głównie (ponad 80% przypadków) do skręceń, zwichnięć, przemieszczeń i naderwań. RównieŜ inne wydarzenia częściej niŝ inne prowadzą do tego typu urazów. Natomiast uderzenia w nieruchome obiekty równie często, jak do skręceń, zwichnięć, przemieszczeń i naderwań, prowadzą do złamań kości. 79

81 Rys. 16. Najczęściej występujące rodzaje urazu wg wydarzenia powodującego uraz Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Podczas chodzenia najczęściej dochodzi do urazów kończyn dolnych. Przy czym, podczas wchodzenia do / wychodzenia z relatywnie częściej (niŝ w przypadku chodzenia ogółem) zdarzają się urazy kończyn górnych i głowy. Rys. 17. Najczęściej występujące umiejscowienia urazu Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Złe stąpnięcia prawie zawsze (ponad 90% wszystkich przypadków) prowadzą do urazów kończyn dolnych, natomiast upadki (na tym samym poziomie i z góry) nieco częściej niŝ inne odchylenia prowadzą do urazów kończyn górnych. Ruchy ciała bez wysiłku fizycznego relatywnie często powodują urazy głowy. 80

82 Rys. 18. Najczęściej występujące umiejscowienia urazu wg odchylenia. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Wszystkie wydarzenia powodujące uraz prowadzą najczęściej do urazów kończyn dolnych. Jest to szczególnie widoczne w przypadku obciąŝenia układu mięśniowo szkieletowego (ponad 90% wypadków) oraz innych wydarzeń (75%). Dla uderzeń w nieruchomy obiekt znaczący jest takŝe ponadprzeciętny odsetek urazów kończyn górnych i głowy. Głowa jest teŝ częściej niŝ w przypadku ogólnym naraŝona na urazy w wyniku kontaktu z przedmiotem ostrym, chropowatym, szorstkim. Rys. 19. Najczęściej występujące umiejscowienia urazu wg wydarzenia powodującego uraz. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Przemieszczenia, zwichnięcia, skręcenia i naderwania dotyczą głównie kończyn dolnych (ponad 80%). Natomiast złamania kości dotyczą z takim samym prawdopodobieństwem kończyn dolnych jak i górnych. Natomiast rany i powierzchowne urazy w 20% dotyczą równieŝ głowy. 81

83 Rys. 20. Najczęściej występujące umiejscowienia urazu wg rodzaju urazu Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. 82