Ekspozycja i ryzyko w systemie monitoringu

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Ekspozycja i ryzyko w systemie monitoringu"

Transkrypt

1

2 Ekspozycja i ryzyko w systemie monitoringu

3

4 Krzysztof J. Czarnocki Elżbieta Czarnocka Ekspozycja i ryzyko w systemie monitoringu Zintegrowany system zarządzania unieszkodliwianiem azbestu w ujęciu systemowym

5

6 Spis treści Lista akronimów 9 1. WSTĘP Funkcjonowanie przedsiębiorstw współczesnych Zarządzanie bezpieczeństwem pracy Zarządzanie ryzykiem w środowisku pracy Wskaźnik ryzyka związany z wielkością szkód Praktyczne uwarunkowania zarządzania bezpieczeństwem i ryzykiem Zarządzanie systemowe Wykorzystanie standardów technicznych Scenariusze deterministyczne Analiza kosztów i korzyści (Cost Benefit Analysis CBA) Wpływ czynników ekonomicznych na zarządzanie ryzykiem Zasady zarządzania ryzykiem instalacji procesowych Niepewność Inne aspekty PRZEDMIOT I CELE MONOGRAFII WPŁYW ŚRODOWISKA PRACY NA ORGANIZM PRACOWNIKA Czynniki chemiczne na stanowiskach pracy Ryzyko narażenia na czynniki chemiczne Zasady profilaktyki przemysłowej 38 5

7 Ekspozycja i ryzyko w systemie monitoringu Ekspozycja zawodowa na działanie substancji chemicznych Ekspozycja zawodowa w warunkach oddziaływania różnorodnych czynników środowiska pracy Modelowanie środowiska pracy MONITORING Kryteria oceny narażenia zawodowego Planowanie pomiarów Identyfikacja potencjalnej ekspozycji Monitoring na stanowisku pracy Scenariusze badań Grupa monitorowana Obliczanie wskaźników narażenia Schemat monitoringu Rozłożenie pomiarów w czasie Wskaźniki narażenia Interpretacja wyników MARKERY BIOLOGICZNE Klasyfikacja markerów biologicznych Markery biologiczne w moczu Substancje kancerogenne Propozycja modelu środowiska pracy z zastosowaniem markerów biologicznych WERYFIKACJA MODELU Materiał i metody Materiał badawczy Metodyka badań Przygotowanie materiału Oznaczanie tt-ma w materiale biologicznym Założenia ogólne Wyznaczanie krzywej wzorcowej Oznaczanie S-PMA w materiale biologicznym Oznaczanie kwasu hipurowego i metylohipurowego Oznaczanie kreatyniny 114 6

8 Spis treści Analiza włókien azbestu Analiza statystyczna WYNIKI Organizacja pracy Wydatek energetyczny pracowników Stężenie czynników chemicznych w powietrzu Markery biologiczne w moczu Wydalanie kwasu hippurowego w ciągu tygodnia pracy Wydalanie kwasu hippurowego w zależności od wydatku energetycznego Wydalanie kwasu hippurowego w zależności od stężeń węglowodorów z grupy BTX Wydalanie t,t-ma w ciągu tygodnia pracy Wydalanie t,t-ma w zależności od wydatku energetycznego Wydalanie t,t-ma w zależności od stężeń węglowodorów z grupy BTX Wydalanie SpMA w ciągu tygodnia pracy Wydalanie SpMA w zależności od wydatku energetycznego Wydalanie SpMA w zależności od stężeń węglowodorów z grupy BTX Wpływ czynników środowiskowych na wydalanie markerów biologicznych Zastosowanie sieci neuronowych w modelowaniu ekspozycji zawodowej z wykorzystaniem markerów biologicznych Zastosowanie markerów biologicznych w zarządzaniu środowiskiem pracy Podsumowanie Wnioski 167 Spis ilustracji 169 Bibliografia 173 OD AUTORÓW Geneza i cel projektu 207

9

10 Lista akronimów ACGIH American Conference of Governmental Industrial Hygienists (Amerykańska Konferencja Państwowych Higienistów Przemysłowych) ADR The European Agreement concerning the International Carriage of Dangerous Goods by Road AIHA American Industrial Hygiene Association Amerykańskie (Zrzeszenie Higieny Przemysłowej) BTX węglowodory grupy benzen, toluen, ksyleny, etylobenzen CDC Centers for Desease Control and Prevention (Centrum Kontroli i Profilaktyki Chorób) CYP geny cytochromu P-450 DNA kwas deoksyrybonukleinowy DSB dopuszczalne stężenie biologiczne GC/MS chromatografia gazowa ze spektrometrią masową GIS Główny Inspektor Sanitarny GMES Globalny monitoring środowiska i bezpieczeństwa (Rozporządzenie UE nr 911/2010 (Dz.U. L 276 z GPS Global Positioning System GST S-transferazy glutationowe HPLC wysokosprawna chromatografia cieczowa IARC International Agency for Research on Cancer (Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem) ICT Information and communication technology NDS najwyższe dopuszczalne stężenie NDSCh najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe OSHA Occupational Safety and Health Administration (Ministerstwo Bezpieczeństwa oraz Zdrowia w Środowisku Pracy) OWA odpady zawierające azbest P-450 rodzina enzymów wykazujących aktywność monooksygenazy PCB polichlorowane bifenyle 9

11 Ekspozycja i ryzyko w systemie monitoringu PIP Państwowa Inspekcja Pracy RNA kwas rybonukleinowy TGF-b Transforming Growth Factor lub Tumor Growth Factor (czynnik indukujący onkotransformację) TNF-a Tumor Necrosis Factor (czynnik martwicy nowotworu) TWA stężenie średnioważone US EPA US Environmental Protection Agency (Amerykańska Agencja Ochrony Środowiska) WSSE Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna WWA wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne WZA wyroby zawierające azbest

12 1. WSTĘP 1.1. Funkcjonowanie przedsiębiorstw współczesnych Przemiany lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku doprowadziły do utworzenia nowego porządku gospodarczego, który wymaga opracowania i wdrożenia nowych zasad funkcjonowania przedsiębiorstw, oraz wyznaczenia innowacyjnych miar oceny efektywności funkcjonowania poszczególnych systemów przedsiebiorstwa. Zagadnienie ewolucji systemu przedsiębiorstwa nie jest kwestią ostatnich lat. Biorac pod uwagę to, że jedyną stałą cechą w funkcjonowaniu organizmu gospodarczego jest zmiana, ewoluować musi system zarządzania przedsiębiorstwem. Okres ekspansji przemysłowej wydaje się przemijać, ustępując miejsca cyfryzacji gospodarki (W. M. Grudzewski, I. K. Hejduk and A. Sankowska). W tym nowym środowisku funkcjonowania przedsiębiorstwa rola informacji ma znaczenie podstawowe, a jej rzetelność i precyzja staje się nowym obszarem konkurencji przedsiębiorstw w miejsce dotychczasowych strategii konkurencyjnych opierających się na przewadze technologicznej lub inżynierii finansowej. Zarysowujące się widmo kryzysu finansowo-gospodarczego wydaje się długofalowo umacniać tę tendencję. Innym kształtującym się kierunkiem ewolucji zarówno samych przedsiębiorstw jak też ich otoczenia wydaje się tendencja indukcji struktur grupowych, czy jak woli je określać znaczna część badaczy, struktur klastrowych. Wprawdzie początków tej idei można upatrywać w pracach Alfreda Marshalla (Marshall), to rolę twórcy współczesnej koncepcji klastra zwykle przypisuje się Michaelowi Porterowi, który w swoim dziele (M. E. Porter) zawarł definicję klastra innowacyjnego. W doświadczeniach związanych z projektowaniem i indukcją struktur klastrowych (Bojar and Bojar, Clusters the concept and Polish experiences.), (E. Bojar) (Rutka and 11

13 Ekspozycja i ryzyko w systemie monitoringu Czerska) również zauważalna jest waga powiazań informacyjnych oraz potrzeba obiektywizacji mierników oceny funkcjonowania struktur klastrowych (Nogalski and Karpacz, Refleksje na temat inkubacji przedsiębiorczości w świetle badań opartych na studium przypadku). Specyficzne znaczenie doświadczenia jako przesłanki trendów rozwojowych przedsiębiorstwa przedstawił Bogusław Wawrzyniak (Wawrzyniak, Odnawianie przedsiębiorstwa na spotkanie XXI wieku) podkreślając wagę rzetelnej analizy uwarunkowań przeszłych dla kształtowania przyszłych rozwiązań oraz bezwzgledną potrzebę zrozumienia trendów postępu technicznego i organizacyjnego jako uwarunkowania trafności strategii funkcjonowania przedsiębiorstwa. Don Tapscot (Tapscot) zaproponował dwanaście uwarunkowań, które nazywa regułami gospodarowania nowego wieku. Pierwsza spośród tych reguł wiedza, definiowana przez autora jako zasób ludzki tworzony przez świadomych wykonawców producentów i świadomych konsumentów. uznawana jest również za podstawę wszelkich działań m.in. w pracach E. Deminga (E. W. Deming), (W. Deming), P. Druckera, T. Davenporta i L. Prusaka (Davenport and Prusak), T. Proctora, a w publikacjach krajowych Wiesława Marii Grudzewskiego i Ireny Hejduk (Grudzewski and Hejduk, Przedsiębiorstwo przyszłości.) oraz Elżbiety Skrzypek (Skrzypek) i Borowieckiego (Borowiecki). W tym ujęciu przedsiębiorstwo sukcesu jest takim, którego działania koncentrują się na człowieku dodającym do wytwarzanych w procesie pracy produktów wartość wiedzy i intelektu, a wytwarzanie zaawansowanych produktów staje się funkcją wiedzy. Oczekuje się także, że zaawansowane wytwórczo produkty zmniejszą poziom zagrożenia dla ludzi i środowiska. Innowacyjny proces gromadzenia i udostępniania informacji jest możliwy dzięki technologii cyfrowej, która zastąpiła dotychczasową analogową. Upowszechnienie cyfrowego zapisu i transmisji danych umożliwia gromadzenie i przesyłanie ogromnej liczby danych w bardzo krótkim czasie, przy czym jakość transmisji jest znacznie wyższa niż w przypadku komunikacji analogowej. Możliwa jest także interakcja danych i tworzenie baz danych i dokumentów wirtualnych. Dzięki temu można m.in. lepiej rozpoznać wymagania jakościowe współczesnego rynku, charakteryzującego się globalną skalą działania, potrzeby i oczekiwania klientów oraz zidentyfikować i monitorować powstające i przemieszczające się zagrożenia. Hamel i Prahalad (Hamel and Prahalad), a także inni badacze, twierdzą, że globalne rynki są przeznaczone dla tych przedsiębiorstw, które w oparciu o własciwą informację potrafią tworzyć wizję przyszłości i współpracować oraz uczyć się od innych podmiotów bez względu na ich lokalizację. Zastępowanie technologii analogowej cyfrową oraz skon- 12

14 1. Wstęp centrowanie uwagi na zasobach niematerialnych pozwala na potraktowanie przedsiębiorstwa jako organizacji wirtualnej i w konsekwencji zastępowanie fizycznych produktów ich wirtualnymi odpowiednikami. Koncepcja organizacji wirtualnej nawiązuje do fizyki kwantowej; nośnik energii jest tu utożsamiany z zasobami niematerialnymi, nośnik materii zaś z zasobami materialnymi. W erze przemysłowej podstawową jednostkę ekonomiczną stanowiło przedsiębiorstwo o stosunkowo stałej funkcjonalnej, pionowej strukturze organizacyjnej kształtowanej przez wiele lat. Pod koniec XX wieku przedsiębiorstwom niezbędne okazały się struktury dynamiczne, poziome, zorientowane na klienta i realizację celów strategicznych. Działania przedsiębiorstw opierają się na procesach przenikających tradycyjne struktury organizacyjne. Pojęcie procesowego zarządzania przedsiębiorstwem wywodzi się z koncepcji Ronalda Coase a (Coase), który pierwszy dostrzegł w przedsiębiorstwie miniaturę rynku i zasugerował, że każde działanie w nim może być rozpatrywane jako indywidualny element procesów, przyczyniający się do sukcesu całości. Można wyprowadzić stąd wniosek, że przedsiębiorstwa współczesne powinny mieć strukturę molekularną opartą na jednostkach. Jest to możliwe dzięki szybkiemu pozyskiwaniu informacji niezbędnych do realizacji zadania przez zespoły złożone z pracowników. Zmianę charakteru i sposobu funkcjonowania przedsiębiorstw uwzględniającą procesy w zarządzaniu umożliwia praca w sieci informatycznej. Przedsiębiorstwo funkcjonuje w tym przypadku na zasadach relacji. Dotychczasowe powiązania (relacje) z dostawcami i odbiorcami zastąpione zostały przez zintegrowane systemy zaopatrzenia, produkcji i dystrybucji, w wyniku czego przepływ produktów wzdłuż łańcucha wartości jest stymulowany przez klientów. Łatwiej wtedy o doskonalenia w zakresie kosztów, jakości i czasu. Praca w sieci sprawia, że w procesie wymiany gospodarczej stają się zbędne funkcje pośredniczące. Obecnie zauważalna jest tendencja do eliminowania pośrednich ogniw łańcucha wymiany gospodarczej, w których produkt nie jest wzbogacany o rzeczywiste wartości dodane. We współczesnych uwarunkowaniach funkcjonowania przedsiębiorstw należy uwzględniać integrację obszarów gospodarczych. Ultrafunkcyjny obszar, określany często potocznym mianem telekomunikacji, zawiera trzy moduły: technikę obliczeniową, transmisję danych i wartości dostarczane klientom. Przedsiębiorstwa, które chcą funkcjonować na współczesnym rynku, powinny mieć świadomość, że przewagą jutra jest innowacyjność umiejętność generowania nowych wartości. Stale skracające się cykle produktów wymagają działań efektywnych na każdym z etapów wytwarzania, co stwarza zapotrzebowanie na wszechstronną wiedzę i umiejętność przewidywania zmian. 13

15 Ekspozycja i ryzyko w systemie monitoringu Odejście od masowej produkcji do masowej personalizacji produktów sprawia, że konsumenci dysponują częścią działań zarezerwowanych dotąd dla producentów. Mimo woli konsument staje się producentem, uczestnicząc w procesach związanych z realizacją produktu. Nieustanne, nadążne dostosowanie się przedsiębiorstwa do zmiennych wymagań rynku, określane jako działania w czasie rzeczywistym, jest możliwe dzięki zastosowaniu technik elektronicznych oraz rozwiązań z zakresu nanotechnologii w wymianie informacji. Szybkość gromadzenia i przetwarzania danych pozwala na nieograniczona niemal rozbudowę i bieżącą aktualizację baz danych, co stwarza warunki do wzrostu efektywności procesów decyzyjnych na szczeblu operacyjnym i strategicznym. Współczesne przedsiębiorstwa charakteryzują się globalną skalą działania. Efektywność działań mogą zapewnić przedsięwzięcia związane z dotarciem do klientów na rynku globalnym. Globalna skala działania pozostaje także w ścisłym związku ze sposobem formułowania strategii przedsiębiorstwa w globalnym otoczeniu (Dworzecki and Romanowska). Ostatnia reguła Tapscota nosi nazwę obszaru niepokojów i zagrożeń związanych z naruszeniem utrwalonego porządku i tradycyjnych struktur organizacyjnych. Zagrożenia te pojawiają się w obszarze charakteru pracy i wymagań zawodowych, dostępu do informacji oraz obszarze technologicznym, w tym także czynników kształtujących środowisko pracy. Konflikty możemy także obserwować w wyniku braku koordynacji systemów informacyjnych z funkcjami przedsiębiorstwa. Reguły gospodarowania (Tapscota) powinny stanowić punkt wyjścia dla przedsiębiorstw projektujących i wdrażających strategie, pozwalające im osiągnąć przewagę konkurencyjną. W strategiach istotnym elementem powinna być także jakość produktów, procesów, systemów zarządzania i środowiska pracy Zarządzanie bezpieczeństwem pracy Współczesne teorie zarządzania ujmują przedsiebiorstwo nie tyle w odniesieniu do jego struktury organizacyjnej, co raczej jako sieć powiązanych ze sobą procesów. W odróżnieniu od tradycyjnego podejścia do zarządzania, które polega na zarządzaniu poszczególnymi komórkami organizacyjnymi oraz działaniami realizowanymi przez te komórki, zarządzanie procesowe sprowadza się do zarządzania sekwencjami działań, a zatem właśnie procesami, w realizacji których uczestniczy zazwyczaj większa liczba komórek organizacyjnych. Punktem wyjścia do wprowadzenia w przedsiębiorstwie proce- 14

16 1. Wstęp sowego podejścia do zarządzania jest przedstawienie realizowanych procesów w ujęciu ich wzajemnych powiązań sporządzenie mapy procesów. Doświadczenia w zakresie zarządzania procesowego wskazują na szczególną wrażliwość miejsc styku pomiędzy poszczególnymi działami, co rzutuje także na możliwość wystąpienia zakłóceń w przebiegu procesów (Rummler and Brache). Aby sprostać wymogom otoczenia i zmieniającym się oczekiwaniom klientów organizacje odchodzą od skupiania się na pojedynczych funkcjach, a koncentrują się na procesach. W odróżnieniu od tradycyjnego podejścia funkcjonalnego, zarządzanie procesami zajmuje się przepływami pracy od początku do końca, niezależnie od przyporządkowania zadań do obszarów w strukturach organizacyjnych. W podejściu procesowym organizacja postrzegana jest zatem jako system wielowymiarowy, w którym nakładają się funkcjonalne, uczestniczące w różnych procesach (Rummler and Brache). Podejście procesowe w zarządzaniu zakłada, że łańcuch wartości organizacji stanowi proces wzajemnie zależnych działań, które doprowadzają produkt do klienta wewnętrznego i zewnętrznego. Efektem myślenia procesowego jest monitorowanie stopnia realizacji celów organizacji, formułowanie bieżących zadań, a także określenie zakresu zmian, które pozwolą organizacji na dostosowanie do zmieniających się warunków rynkowych. Wdrażanie koncepcji zarządzania procesowego w organizacji wymaga (Kowalczewski and Nazarka): zidentyfikowania oraz monitorowania celów, procesów i działań organizacji (tworzenia map i modeli procesów); wyodrębnienia zespołów procesowych i koordynatorów procesów oraz nadania im odpowiednich uprawnień; zmiany pionowych struktur organizacyjnych w struktury poziome (procesowe); zastąpienia w opisie organizacji stanowisk pracy rolami organizacyjnymi; zdefiniowania roli i informowania pracowników; określenia kryteriów oceny procesów oraz wdrożenia systemu gromadzenia; przetwarzania i przesyłania informacji. Realizacja powyższych wytycznych umożliwia przejście od tradycyjnej, pionowej organizacji, skupionej na funkcjach do organizacji zarządzanej procesowo. Silnym argumentem wskazującym na konieczność wykorzystania technologii informatycznych w zarządzaniu procesowym jest budowa sprawnego systemu komunikacji i informacji (Brilman). Stosowanie technologii informacyjno komunikacyjnych wymusza zmianę myślenia i sposobu rozwiązywania problemów. W klasycznych metodach zarządzania prymat wiedzie zasada, polegająca na definiowaniu problemów, oraz poszukiwaniu i ocenie warian- 15

17 Ekspozycja i ryzyko w systemie monitoringu tów odpowiednich rozwiązań. W podejściu procesowym natomiast znajduje się rozwiązanie, a następnie identyfikuje zagrożenia i dokonuje analizy uwarunkowań realizacji rozwiązania. podejście procesowe do zarządzania przedsiębiorstwem koncentruje się, na procesach strategicznych i operacyjnych, tj. procesach tworzących wartość dodaną, istotnych z punktu widzenia działalności przedsiębiorstwa. W Polsce prace badawcze nad przebiegiem procesów zarządzania bezpieczeństwem pracy prowadzono w Centralnym Instytucie Ochrony Pracy w ramach projektu dotyczącego integracji systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy z systemami zarządzania opartymi na koncepcji Total Quality Management (TQM). Wyniki badań dowiodły, że usprawnienie procesów zarządzania bezpieczeństwem pracy może przynieść wymierne korzyści ekonomiczne. Wprowadze nie zmian organizacyjnych w przebiegu procesu Identyfikacja i wdrażanie przepisów prawnych z zakresu bhp zmniejszyło koszt realizacji tego procesu o 13% w stosunku rocznym (Podgórski, Pęciłło and Dudka, Procesowe zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy w przedsiębiorstwie.). Sporządzenie modeli proce sów zarządzania w skali przedsiębiorstwa jest pracochłonne oraz wymaga bardzo dobrej znajomości procesów związanych z bezpieczeństwem pracy. Pomocne w identyfikacji procesów zarządzania środowiskiem pracy w przedsiębiorstwie mogą być wytyczne i wymagania dotyczące systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, zawarte w Polskich Normach serii oraz opracowane przez Międzynarodową Organizację Pracy Wytyczne do syste mów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Jedną z metod, którą można wykorzystać do zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy w przedsiębiorstwie jest metoda identyfikacji i modelowania procesów zarządzania. Me toda ta została sprawdzona w trakcie mo delowania procesów w przedsiębiorstwach (Gruchman). Identyfikacja i modelowanie procesów zarządzania z zastosowaniem tej metody odbywa się w następujących etapach: identyfikacja grup procesów oraz składających się na nie procesów elementarnych; opis procesów elementarnych; określenie procesów przekrojowych; modelowanie procesów elementarnych. W przedsiębiorstwie możemy wydzielić przenikające się wzajemnie obszary zarządzania. Natomiast przedsiębiorstwo można po dzielić na szereg przenikających się wza jemnie obszarów zarządzania, których funkcje realizowane są przez odpowiednie procesy. Jednym z takich obszarów jest również środowisko pracy (E. Górska, An Attempt of Modeling the Organisation 16

18 1. Wstęp of a Work Stations with the Use of Neurone Networks, Peter Vink, Ernst A.P. Koningsveld. Steven Dhondt, Human Factors in Organizalional Design and Management IV) (E. Górska, Modelowanie środowiska pracy w przedsiębiorstwie.). W pierwszym etapie należy zidentyfikować w ramach istniejących obszarów odpowiednie grupy procesów. Do tej samej grupy można zaliczyć te procesy, które związane są z osiągnięciem tego samego lub zbieżnego celu. W obszarze bezpieczeństwa i higieny pracy w każdym przedsiębiorstwie można zidentyfikować następujące grupy procesów zarządzania: ocena ryzyka zawodowego; prowadzenie działań korygujących i/lub profilaktycznych; szkolenia z zakresu bezpieczeństwa pracy; komunikowanie się w zakresie bhp; monitorowanie warunków pracy. W wymienionych grupach można wyróżnić procesy elementarne, za realizację których odpowiada jedna komórka funkcjonalna (Gruchman). Niekiedy komórki realizujące analizowany proces nie funkcjonują w schemacie organizacyjnym przedsiębiorstwa. Przykładem takim są pro cesy wchodzące w skład oceny ryzyka zawodowego, które zazwyczaj są realizo wane przez zespół ds. oceny ryzyka za wodowego. W ramach szkoleń z zakresu bezpieczeństwa pracy można wyróżnić następujące procesy elementarne: proces identyfikacji potrzeb szkoleniowych, proces szkoleń okresowych z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz proces szkoleń specjalistycznych z tego zakresu (M. Pęciłło). Proces elementarny, stanowi zbiór wzajemnie powiązanych i sprzężonych ze sobą działań, które przekształcają dane wejściowe w dane wyjściowe (PN-EN ISO 9000, System zarządzania jakością. Podstawy i terminologia). Po zidentyfikowaniu procesów ele mentarnych należy określić dla każdego procesu następujące elementy: dane wejściowe mogą to być produkty, usługi i informacje; dane wyjściowe analogiczne do danych wejściowych; listę podstawowych działań realizo wanych w danym procesie; lidera procesu; stan początkowy i końcowy proce su. Podstawę do określenia procesów przekrojowych sta nowią opisy procesów elementarnych. Pod pojęciem procesu przekrojowego rozumiany jest zestaw powiązanych procesów elementarnych, realizowanych przez różne komórki, a zatem to co stanowi ko niec jednego procesu elementarnego staje się jednocześnie początkiem kolejnego procesu. Pro cesy związane z zapewnieniem bezpieczeństwa i higieny pracy wiążą się z innymi obszarami w przedsiębior- 17

19 Ekspozycja i ryzyko w systemie monitoringu stwie. Przykładowo, z obszarem finansowym wiąże się reali zacja pomiarów czynników szkodliwych i niebezpiecznych, a z ob szarem zaopatrzenia wiąże się zabezpieczenie środków technicznych umożliwiających poprawę warunków pracy, wyposażenie laboratorium analitycznego itp. Przykład przebiegu procesu przekrojowego związanego z oceną ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy został przedstawiony na rys. 1. Rys. 1. Przykład przebiegu procesu przekrojowego wg M. Pęciłło Modelowanie procesów może przyczyniać się do: zrozumienia funkcjonowania przedsiębiorstwa oraz poprawy jego skuteczności w obszarze zapewnienia bezpie czeństwa i higieny pracy poprzez uspraw nianie procesów; dokumentowania procedur systemu zarządzania bezpieczeństwem pracy; analizy kosztów procesów zarządza nia bezpieczeństwem pracy; oceny realizacji polityki bezpieczeństwa pracy. Identyfikacja i modelowanie procesów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy może prowadzić do prawidłowego projektowania i wdrażania systemu zarządzania bezpieczeństwem pracy w przedsiębiorstwie w efekcie przyczyniając się do zmniejszenia liczby wypadków przy pracy i chorób zawodowych. 18

20 1. Wstęp 1.3. Zarządzanie ryzykiem w środowisku pracy W nowoczesnych systemach zarządzania dąży się do integracji, a szczególnie do integracji zarządzania tymi aspektami działalności w przedsiębiorstwie, w których da się stosować podobne metody postępowania, wytyczne i kryteria. W praktyce działania przedsiębiorstw kwestię zarządzania różnymi aktywnościami można rozwiązać na kilka sposobów: poprzez budowę oddzielnych systemów zarządzania poszczególnymi aktywnościami, poprzez budowę systemu zarządzania jedną aktywnością i stopniowe integrowanie z nim następnych systemów lub poprzez budowę od podstaw systemu zintegrowanego. Przy wyborze decyzji o postępowaniu w tym zakresie trzeba rozważyć podobieństwa i różnice w istniejących systemach, pożądany poziom integracji i inne czynniki sprzyjające lub niesprzyjające integracji, jak również bieżącą sytuację przedsiębiorstwa, a zwłaszcza to, czy już funkcjonują w nim jakieś formalne systemy zarządzania. Dobrym przykładem występowania zgodności między systemami zarządzania i prób ich integracji są systemy zarządzania: jakością; oddziaływaniem na środowisko; bezpieczeństwem i higieną pracy. Ich integracji sprzyja fakt, że systemy te zostały opracowane na podstawie tych samych założeń ideowych i z zastosowaniem podobnych, a częściowo nawet identycznych procedur formalnych. Zintegrowane wdrożenie tych trzech systemów zapewnia przedsiębiorstwu znaczne oszczędności w kosztach wdrażania, a zintegrowane zarządzanie daje konkretne korzyści ekonomiczne. Wydaje się, że wspólnym mianownikiem integrowania różnych systemów zarządzania może być zarządzanie ryzykiem, ponieważ, z każdym z tych aspektów zarządzania przedsiębiorstwem wiąże się pewne ryzyko. Ryzyko, zwłaszcza w przypadku zarządzania bezpieczeństwem zawodowym, procesowym i oddziaływaniem na środowisko wydaje się być znaczącą częścią wspólną, ponieważ dla tych obszarów zarządzania duże znaczenie ma unikanie zagrożeń dla zdrowia i życia ludzi Wskaźnik ryzyka związany z wielkością szkód W celu ustalenia globalnego poziomu ryzyka należy określić poziom skutków powstających w trakcie poważnych awarii. Mogą one być bar- 19

21 Ekspozycja i ryzyko w systemie monitoringu dzo różnorodne od katastroficznych obejmujących ofiary śmiertelne do zniszczenia i degradacji środowiska naturalnego oraz różnych dóbr majątkowych. Straty w dobrach materialnych reprezentują aspekt ekonomiczny awarii. Istotna jest metodyka określania tych strat a do tego celu służą różne wskaźniki, przy których wyborze należy kierować się następującymi zasadami: wskaźniki powinny w miarę możliwości w pełni opisywać różne formy szkód, w wyniku różnych możliwych awarii, a zatem powinno ich być wystarczająco dużo; wskaźniki powinny być łatwe do zastosowania, dlatego ich liczba powinna być ograniczona, a wskaźniki jednoznacznie interpretowalne. W tabeli 1 przedstawiono propozycję zestawu dziewięciu wskaźników, zaproponowanych w Szwajcarii. Tabela 1. Klasyfikacja wskaźników szkód wg (Borysiewicz and Markowski, Kryteria akceptowalności ryzyka poważnych awarii przemysłowych) WSKAŹNIK OPIS LUDZIE I ISTOTY ŻYWE N1 = liczba zgonów i przypadki ciężkiego inwalidztwa N2 = liczba rannych N3 = liczba ewakuowanych N4 = współczynnik alarmu N5 = liczba zabitych zwierząt domowych Zgony natychmiastowe i odległe Ciężko i lekko ranni, a także liczba osób z długotrwałym negatywnym skutkiem dla zdrowia Liczba osób ewakuowanych na okres powyżej 1 roku Iloczyn czasu trwania alarmu lub stan niepokoju i liczby osób, których to dotyczy Liczba padłych dużych zwierząt domowych i dziko żyjących, takich jak: konie, krowy, owce, jelenie, kozice, itd. Liczba małych zwierząt, takich jak: kury, koty, zające lub lisy uwzględniona jest ze współczynnikiem 0,01. Ryby są uwzględnione przez współczynnik N6. PODSTAWY ŻYCIA N6 = powierzchnia zdegradowanego ekosystemu N7 = powierzchnia skażonej gleby N8 = powierzchnia obszarów skażonej wody gruntowej Powierzchnia ekosystemu, którego naturalna równowaga została naruszona. W przypadku skażenia wód należy uwzględnić zarówno obszar jak również tereny łowieckie. W przypadku skażeń wód, powinna być włączona strefa nadbrzeżna jak również tereny łowieckie w przypadku zdziesiątkowania zwierząt drapieżnych. Powierzchnia obszarów skażonych ważnych ekosystemów, chronionych prawem powinna być uwzględniona z mnożnikiem 10. Powierzchnia obszaru, który stał się nieurodzajny, nie nadający się do zamieszkania, nieużyteczny lub wymagający zastosowania specjalnych środków rekultywacji. Suma powierzchni stref ochronnych wód gruntowych typów A i S, które zostały skażone w taki sposób i w takim rozmiarze, że zagraża to przeniknięciem skażeń do wód gruntowych. DOBRA MATERIALNE N9 = straty dyskontowe Wszystkie szkody bezpośrednie i pośrednie takie jak np. straty w zmniejszeniu zamieszkania, uszkodzenia dóbr materialnych, koszty leczenia, ewakuacji, procesów sądowych, itp. 20

22 1. Wstęp Rys. 2. Porównanie poziomów ryzyka procesowego przyjmowanych w scenariuszach wybranych krajów (Borysiewicz and Markowski, Kryteria akceptowalności ryzyka poważnych awarii przemysłowych) Wybór tych wskaźników winien być zastosowany do konkretnych potrzeb, w szczególności liczba tych wskaźników może być zmniejszona. Wskaźniki N1 N5 dotyczą istot żywych, N6 N8 odnoszą się do podstaw życia, a ostatni N9 związany jest z dobrami materialnymi. W przypadku poważnej awarii powietrze odgrywa rolę jedynie jako środek transportu skażeń a rodzaje szkód stąd wynikających są przedstawiane przez inne z podanych wyżej wskaźników. Za pomocą dziewięciu wskaźników można uzyskać dostatecznie pełny opis szkód, powodowanych przez większość scenariuszy awaryjnych. W wielu przypadkach, tylko jeden lub kilka wskaźników jest istotnych. Wartości, jakie mogą przyjąć te wskaźniki należy przeliczyć zgodnie z przyjętą skalą osi wielkości szkód. Wartości wskaźnika poważnej awarii zawierają się w przedziale pomiędzy 0 a 1. Wartości pomiędzy 0 a 0,3 reprezentują awa- 21

23 Ekspozycja i ryzyko w systemie monitoringu rię. Wartości przekraczające 0,5 odnoszą się do katastrofy. Pomiędzy tymi dwoma znajduje się obszar ciężkich awarii. Skala osi wielkości szkód nie jest ograniczona z góry. W rozpatrywanym przypadku, z różnych przyczyn urywa się ona na wartości 1. Wskaźnik poważnych awarii w przypadku szkód jeszcze większych otrzymuje wartość 1. W każdym razie, nie ma podstaw oczekiwać zaistnienia awarii o większym rozmiarze szkód, biorąc pod uwagę typowe przedsiębiorstwa, w których znajdują się niebezpieczne substancje. Jednak w innych dziedzinach, takich jak energetyka jądrowa, takie zdarzenia mogą mieć miejsce (Borysiewicz and Markowski, Kryteria akceptowalności ryzyka poważnych awarii przemysłowych). W wielu przypadkach jeden ze wskaźników będzie dominujący, a inne małe, bez znaczenia. W takiej sytuacji wartość wskaźnika dominującego staje się wartością wskaźnika scenariusza awaryjnego. Jeżeli nie ma dominującego wskaźnika, natomiast istnieje szereg ważnych wskaźników, wówczas należy do obliczeń zastosować odpowiednią formułę syntetyzującą wartości tych wskaźników. Wartość prawdopodobieństwa i wskaźników awarii wybranych scenariuszy awaryjnych stanowią bazę danych do sporządzenia krzywej funkcji skumulowanej w układzie współrzędnych P (prawdopodobieństwo) S (skutki). Uzyskana funkcja skumulowana przedstawia aproksymację prawdopodobieństwa przekroczenia wartości pułapowej w następstwie zaistnienia poważnych awarii, w rozpatrywanym przedsiębiorstwie Praktyczne uwarunkowania zarządzania bezpieczeństwem i ryzykiem Spośród różnorodnych metod analizy i oceny ryzyka można wyróżnić trzy zasadnicze grupy (Rashe) (Markowski) (Boguszewski, Erdman and Szmidt) (Skuza) (Borysiewicz, Furtok and Potemski, Poradnik metod ocen ryzyka związanego z niebezpiecznymi instalacjami procesowymi): 1. metody jakościowe (lub deterministyczne); 2. metody półilościowe; 3. metody ilościowe, zwane ilościową oceną ryzyka (Quantitative Risk Analysis-QRA). W metodzie jakościowej dokonuje się weryfikacji zgodności stanu bezpieczeństwa z obowiązującymi regulacjami prawnymi, standardami i procedurami. W metodzie półilościowej następuje kategoryzacja wielkości skutków i ich prawdopodobieństwa występowania dla zidentyfikowanych zdarzeń RZA i na tej podstawie, po ustaleniu matrycy ryzyka, dokonuje się oszacowania poziomu ryzyka. Ostania metoda jest metodą probabilistyczną, w której dąży 22

OCENA FUNKCJONOWANIA PRZEDSIĘBIORSTWA W OBSZARZE BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY Z WYKORZYSTANIEM WSKAŹNIKÓW WYNIKOWYCH I WIODĄCYCH

OCENA FUNKCJONOWANIA PRZEDSIĘBIORSTWA W OBSZARZE BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY Z WYKORZYSTANIEM WSKAŹNIKÓW WYNIKOWYCH I WIODĄCYCH OCENA FUNKCJONOWANIA PRZEDSIĘBIORSTWA W OBSZARZE BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY Z WYKORZYSTANIEM WSKAŹNIKÓW WYNIKOWYCH I WIODĄCYCH MATERIAŁY INFORMACYJNE 1 WRZESIEŃ 2013 R. SPIS TREŚCI Na czym polega pomiar

Bardziej szczegółowo

System monitorowania realizacji strategii rozwoju. Andrzej Sobczyk

System monitorowania realizacji strategii rozwoju. Andrzej Sobczyk System monitorowania realizacji strategii rozwoju Andrzej Sobczyk System monitorowania realizacji strategii rozwoju Proces systematycznego zbierania, analizowania publikowania wiarygodnych informacji,

Bardziej szczegółowo

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W LABORATORIUM BADAWCZYM W ASPEKCIE NOWELIZACJI NORMY PN-EN ISO/ IEC 17025:

ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W LABORATORIUM BADAWCZYM W ASPEKCIE NOWELIZACJI NORMY PN-EN ISO/ IEC 17025: ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W LABORATORIUM BADAWCZYM W ASPEKCIE NOWELIZACJI NORMY PN-EN ISO/ IEC 17025:2018-02 DR INŻ. AGNIESZKA WIŚNIEWSKA DOCTUS SZKOLENIA I DORADZTWO e-mail: biuro@doctus.edu.pl tel. +48 514

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Istota i przewartościowania pojęcia logistyki. Rozdział 2. Trendy i determinanty rozwoju i zmian w logistyce 42

Spis treści. Istota i przewartościowania pojęcia logistyki. Rozdział 2. Trendy i determinanty rozwoju i zmian w logistyce 42 Spis treści Od Autora 11 Rozdział 1 Istota i przewartościowania pojęcia logistyki n 1.1. Przegląd i interpretacja znaczących definicji logistyki 17 1.2. Ewolucja i przewartościowania przedmiotu, celów

Bardziej szczegółowo

Zarządzanie łańcuchem dostaw

Zarządzanie łańcuchem dostaw Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania kierunek: Zarządzanie i Marketing Zarządzanie łańcuchem dostaw Wykład 1 Opracowanie: dr Joanna Krygier 1 Zagadnienia Wprowadzenie do tematyki zarządzania

Bardziej szczegółowo

ISO 14000 w przedsiębiorstwie

ISO 14000 w przedsiębiorstwie ISO 14000 w przedsiębiorstwie Rodzina norm ISO 14000 TC 207 ZARZADZANIE ŚRODOWISKOWE SC1 System zarządzania środowiskowego SC2 Audity środowiskowe SC3 Ekoetykietowanie SC4 Ocena wyników ekologicznych SC5

Bardziej szczegółowo

STUDIA PODYPLOMOWE BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY Z A G A D N I E N I A D O E G Z A M I N U D Y P L O M O W E G O :

STUDIA PODYPLOMOWE BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY Z A G A D N I E N I A D O E G Z A M I N U D Y P L O M O W E G O : STUDIA PODYPLOMOWE BEZPIECZEŃSTWO I HIGIENA PRACY Z A G A D N I E N I A D O E G Z A M I N U D Y P L O M O W E G O : 1. PRAWNA OCHRONA PRACY : System ochrony pracy w Polsce. Uregulowania prawne w zakresie

Bardziej szczegółowo

SYSTEMY ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ WEDŁUG

SYSTEMY ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ WEDŁUG Wykład 10. SYSTEMY ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ WEDŁUG NORM ISO 9000 1 1. Rodzina norm ISO 9000: Normy ISO 9000 są od 1987r., a trzecia rodzina norm ISO 9000 z 2000 r. (doskonalona w kolejnych latach) składa się

Bardziej szczegółowo

PODSUMOWANIE DO PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU STAROGARDZKIEGO NA LATA Z PERSPEKTYWĄ NA LATA

PODSUMOWANIE DO PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU STAROGARDZKIEGO NA LATA Z PERSPEKTYWĄ NA LATA PODSUMOWANIE DO PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU STAROGARDZKIEGO NA LATA 2017-2020 Z PERSPEKTYWĄ NA LATA 2021-2024 Po przyjęciu dokumentu pn. Program ochrony środowiska dla powiatu starogardzkiego

Bardziej szczegółowo

Zarządzenie Nr 90/2008 Burmistrza Miasta Czeladź. z dnia 09.05. 2008

Zarządzenie Nr 90/2008 Burmistrza Miasta Czeladź. z dnia 09.05. 2008 Zarządzenie Nr 90/2008 Burmistrza Miasta Czeladź z dnia 09.05. 2008 w sprawie : wprowadzenia procedury Identyfikacji zagrożeń oraz oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy w Urzędzie Miasta Czeladź

Bardziej szczegółowo

Rektora Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Koninie z dnia 9 listopada 2011 roku

Rektora Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Koninie z dnia 9 listopada 2011 roku ZARZĄDZENIE Nr 84/2011 Rektora Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Koninie z dnia 9 listopada 2011 roku zmieniające zasady organizacji studiów podyplomowych Zarządzanie jakością Na podstawie 7 Regulaminu

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA Nr 12/2011 Rady Wydziału Społeczno-Technicznego Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Koninie z dnia 18 października 2011 r.

UCHWAŁA Nr 12/2011 Rady Wydziału Społeczno-Technicznego Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Koninie z dnia 18 października 2011 r. UCHWAŁA Nr 12/2011 Rady Wydziału Społeczno-Technicznego Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Koninie z dnia 18 października 2011 r. zmieniająca uchwałę w sprawie uchwalenia planów studiów podyplomowych

Bardziej szczegółowo

5. Planowanie działań w systemie zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy

5. Planowanie działań w systemie zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy 5. Planowanie działań w systemie zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy 5.1. Jakie znaczenie ma planowanie działań w systemie zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy? Planowanie jest ważnym elementem

Bardziej szczegółowo

Efekty kształcenia dla kierunku studiów LOGISTYKA studia pierwszego stopnia profil praktyczny

Efekty kształcenia dla kierunku studiów LOGISTYKA studia pierwszego stopnia profil praktyczny Załącznik do uchwały Nr XXIII 5.5/13 Senatu UMCS z dnia 27 lutego 2013 r. Efekty kształcenia dla kierunku studiów LOGISTYKA studia pierwszego stopnia profil praktyczny Umiejscowienie kierunku w obszarze

Bardziej szczegółowo

ZARZĄDZENIE Nr 90/09 WÓJTA GMINY MROZY z dnia 16 grudnia 2009 roku

ZARZĄDZENIE Nr 90/09 WÓJTA GMINY MROZY z dnia 16 grudnia 2009 roku ZARZĄDZENIE Nr 90/09 WÓJTA GMINY MROZY z dnia 16 grudnia 2009 roku w sprawie wprowadzenia procedury identyfikacji zagrożeń oraz oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy w Urzędzie Gminy Mrozy Na podstawie

Bardziej szczegółowo

Zarządzanie bezpieczeństwem Laboratorium 2. Analiza ryzyka zawodowego z wykorzystaniem metody trzypunktowej

Zarządzanie bezpieczeństwem Laboratorium 2. Analiza ryzyka zawodowego z wykorzystaniem metody trzypunktowej Zarządzanie bezpieczeństwem Laboratorium 2. Analiza ryzyka zawodowego z wykorzystaniem metody trzypunktowej Szczecin 2013 1 Wprowadzenie Ryzyko zawodowe: prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń

Bardziej szczegółowo

6 Metody badania i modele rozwoju organizacji

6 Metody badania i modele rozwoju organizacji Spis treści Przedmowa 11 1. Kreowanie systemu zarządzania wiedzą w organizacji 13 1.1. Istota systemu zarządzania wiedzą 13 1.2. Cechy dobrego systemu zarządzania wiedzą 16 1.3. Czynniki determinujące

Bardziej szczegółowo

POLITYKA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM ROZDZIAŁ I. Postanowienia ogólne

POLITYKA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM ROZDZIAŁ I. Postanowienia ogólne POLITYKA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM ROZDZIAŁ I Postanowienia ogólne 1. 1. Zarządzanie ryzykiem jest elementem łączącym kontrolę zarządczą z audytem wewnętrznym. Należy dążyć do minimalizacji ryzyka w funkcjonowaniu

Bardziej szczegółowo

Głównym zadaniem tej fazy procesu zarządzania jest oszacowanie wielkości prawdopodobieństwa i skutków zaistnienia zidentyfikowanych uprzednio ryzyk.

Głównym zadaniem tej fazy procesu zarządzania jest oszacowanie wielkości prawdopodobieństwa i skutków zaistnienia zidentyfikowanych uprzednio ryzyk. Głównym zadaniem tej fazy procesu zarządzania jest oszacowanie wielkości prawdopodobieństwa i skutków zaistnienia zidentyfikowanych uprzednio ryzyk. Na tym etapie wykonuje się hierarchizację zidentyfikowanych

Bardziej szczegółowo

MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE

MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE Efekty kształcenia dla kierunku MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE - studia drugiego stopnia - profil ogólnoakademicki Forma Studiów: stacjonarne i niestacjonarne Wydział Gospodarki Międzynarodowej Uniwersytetu

Bardziej szczegółowo

Identyfikując zagrożenia stwierdzamy jaki jest stan środowiska pracy mogący spowodować wypadek, chorobę lub inną szkodę. Identyfikując zagrożenia

Identyfikując zagrożenia stwierdzamy jaki jest stan środowiska pracy mogący spowodować wypadek, chorobę lub inną szkodę. Identyfikując zagrożenia ZARZĄDZANIE BEZPIECZEŃSTWEM PRACY Uwagi praktyczne dla procedur identyfikacji zagrożeń i oceny ryzyka zawodowego Pierwszym etapem oceny ryzyka zawodowego jest identyfikacja zagrożeń. W procesie tym rozpoznajemy

Bardziej szczegółowo

Ryzyko w działalności przedsiębiorstw przemysłowych. Grażyna Wieteska Uniwersytet Łódzki Katedra Zarządzania Jakością

Ryzyko w działalności przedsiębiorstw przemysłowych. Grażyna Wieteska Uniwersytet Łódzki Katedra Zarządzania Jakością Ryzyko w działalności przedsiębiorstw przemysłowych Grażyna Wieteska Uniwersytet Łódzki Katedra Zarządzania Jakością Plan Prezentacji Cel artykułu Dlaczego działalność przemysłowa wiąże się z ryzykiem?

Bardziej szczegółowo

Szkolenie Stowarzyszenia Polskie Forum ISO 14000 Zmiany w normie ISO 14001 i ich konsekwencje dla organizacji Warszawa, 16.04.2015

Szkolenie Stowarzyszenia Polskie Forum ISO 14000 Zmiany w normie ISO 14001 i ich konsekwencje dla organizacji Warszawa, 16.04.2015 Wykorzystanie elementów systemu EMAS w SZŚ według ISO 14001:2015 dr hab. inż. Alina Matuszak-Flejszman, prof. nadzw. UEP Agenda Elementy SZŚ według EMAS (Rozporządzenie UE 1221/2009) i odpowiadające im

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI PRZEDMOWA... 11

SPIS TREŚCI PRZEDMOWA... 11 SPIS TREŚCI PRZEDMOWA... 11 Rozdział 1 EWOLUCJA TEORII ORGANIZACJI I ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKIEM... 15 1.1. Zasady naukowej organizacji szkoła klasycznej teorii organizacji... 15 1.1.1. Szkoła naukowej organizacji

Bardziej szczegółowo

Zarządzanie bezpieczeństwem Laboratorium 3. Analiza ryzyka zawodowego z wykorzystaniem metody pięciu kroków, grafu ryzyka, PHA

Zarządzanie bezpieczeństwem Laboratorium 3. Analiza ryzyka zawodowego z wykorzystaniem metody pięciu kroków, grafu ryzyka, PHA Zarządzanie bezpieczeństwem Laboratorium 3. Analiza ryzyka zawodowego z wykorzystaniem metody pięciu kroków, grafu ryzyka, PHA Szczecin 2013 1 Wprowadzenie W celu przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego

Bardziej szczegółowo

Wprowadzenie w tematykę zarządzania projektami/przedsięwzięciami

Wprowadzenie w tematykę zarządzania projektami/przedsięwzięciami Wprowadzenie w tematykę zarządzania projektami/przedsięwzięciami punkt 2 planu zajęć dr inż. Agata Klaus-Rosińska 1 DEFINICJA PROJEKTU Zbiór działań podejmowanych dla zrealizowania określonego celu i uzyskania

Bardziej szczegółowo

STATYSTYKA EKONOMICZNA

STATYSTYKA EKONOMICZNA STATYSTYKA EKONOMICZNA Analiza statystyczna w ocenie działalności przedsiębiorstwa Opracowano na podstawie : E. Nowak, Metody statystyczne w analizie działalności przedsiębiorstwa, PWN, Warszawa 2001 Dr

Bardziej szczegółowo

PROGRAM WSPÓŁPRACY TRANSGRANICZNEJ POLSKA BIAŁORUŚ UKRAINA

PROGRAM WSPÓŁPRACY TRANSGRANICZNEJ POLSKA BIAŁORUŚ UKRAINA PROGRAM WSPÓŁPRACY TRANSGRANICZNEJ POLSKA BIAŁORUŚ UKRAINA 2014 2020 WYTYCZNE DO PRZYGOTOWANIA STUDIUM WYKONALNOŚCI 1 Poniższe wytyczne przedstawiają minimalny zakres wymagań, jakie powinien spełniać dokument.

Bardziej szczegółowo

Wdrażanie metod analizy środowiskowego ryzyka zdrowotnego do ustalania i przestrzegania normatywów środowiskowych

Wdrażanie metod analizy środowiskowego ryzyka zdrowotnego do ustalania i przestrzegania normatywów środowiskowych Program Wieloletni Wdrażanie metod analizy środowiskowego ryzyka zdrowotnego do ustalania i przestrzegania normatywów środowiskowych Etap II Przegląd wytycznych i zalecanych rozwiązań pod kątem wykorzystania

Bardziej szczegółowo

Odniesienie do opisu efektów kształcenia dla obszaru nauk społecznych WIEDZA K_W01

Odniesienie do opisu efektów kształcenia dla obszaru nauk społecznych WIEDZA K_W01 Efekty kształcenia dla kierunku EKONOMIA studia drugiego stopnia profil ogólnoakademicki Forma studiów: stacjonarne i niestacjonarne Wydział Ekonomii Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu Umiejscowienie

Bardziej szczegółowo

a) Szczegółowe efekty kształcenia i ich odniesienie do opisu efektów

a) Szczegółowe efekty kształcenia i ich odniesienie do opisu efektów 1. PROGRAM KSZTAŁCENIA 1) OPIS EFEKTÓW KSZTAŁCENIA a) Szczegółowe efekty kształcenia i ich odniesienie do opisu efektów kształcenia dla obszaru nauk społecznych i technicznych Objaśnienie oznaczeń: I efekty

Bardziej szczegółowo

Strategia identyfikacji, pomiaru, monitorowania i kontroli ryzyka w Domu Maklerskim Capital Partners SA

Strategia identyfikacji, pomiaru, monitorowania i kontroli ryzyka w Domu Maklerskim Capital Partners SA Strategia identyfikacji, pomiaru, monitorowania i kontroli ryzyka zatwierdzona przez Zarząd dnia 14 czerwca 2010 roku zmieniona przez Zarząd dnia 28 października 2010r. (Uchwała nr 3/X/2010) Tekst jednolity

Bardziej szczegółowo

Zarządzanie innowacjami i transferem technologii / Kazimierz Szatkowski. Warszawa, cop Spis treści

Zarządzanie innowacjami i transferem technologii / Kazimierz Szatkowski. Warszawa, cop Spis treści Zarządzanie innowacjami i transferem technologii / Kazimierz Szatkowski. Warszawa, cop. 2016 Spis treści Wstęp 11 ROZDZIAŁ 1 Istota i rodzaje innowacji 17 1.1. Interpretacja pojęcia innowacji 17 1.2. Cele

Bardziej szczegółowo

14. Sprawdzanie funkcjonowania systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy

14. Sprawdzanie funkcjonowania systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy 14. Sprawdzanie funkcjonowania systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy 14.1. Co to jest monitorowanie bezpieczeństwa i higieny pracy? Funkcjonowanie systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną

Bardziej szczegółowo

Zarządzanie bezpieczeństwem Laboratorium 2. Analiza ryzyka zawodowego z wykorzystaniem metody trzypunktowej

Zarządzanie bezpieczeństwem Laboratorium 2. Analiza ryzyka zawodowego z wykorzystaniem metody trzypunktowej Zarządzanie bezpieczeństwem Laboratorium 2. Analiza ryzyka zawodowego z wykorzystaniem metody trzypunktowej Szczecin 2013 1 Wprowadzenie Ryzyko zawodowe: prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Od Autorów... 9

Spis treści. Od Autorów... 9 Spis treści Od Autorów... 9 1. Historia bezpieczeństwa i higieny pracy... 11 1.1. Pojęcia podstawowe... 11 1.2. Przyczyny stosowania profilaktyki BHP... 13 1.3. Organizacja profilaktyki... 15 1.4. Profilaktyka

Bardziej szczegółowo

Spis treści. 00 Red. Spis tresci. Wstep..indd 5 2009 12 02 10:52:08

Spis treści. 00 Red. Spis tresci. Wstep..indd 5 2009 12 02 10:52:08 Spis treści Wstęp 9 Rozdział 1. Wprowadzenie do zarządzania projektami 11 1.1. Istota projektu 11 1.2. Zarządzanie projektami 19 1.3. Cykl życia projektu 22 1.3.1. Cykl projektowo realizacyjny 22 1.3.2.

Bardziej szczegółowo

8. Kompetencje i szkolenie pracowników w systemie zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy

8. Kompetencje i szkolenie pracowników w systemie zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy 8. Kompetencje i szkolenie pracowników w systemie zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy 8.1. Jakie wymagania i zalecenia dotyczące kompetencji i szkoleń sformułowano w normach serii PN-N-18001? Zgodnie

Bardziej szczegółowo

Ocena Ryzyka Zawodowego AKTUALIZACJA OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO NA STANOWISKACH PRACY W ZESPOLE SZKÓŁ SAMORZĄDOWYCH W PARADYŻU

Ocena Ryzyka Zawodowego AKTUALIZACJA OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO NA STANOWISKACH PRACY W ZESPOLE SZKÓŁ SAMORZĄDOWYCH W PARADYŻU Strona: 1 AKTUALIZACJA OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO NA STANOWISKACH PRACY W ZESPOLE SZKÓŁ SAMORZĄDOWYCH W PARADYŻU Zredagował: Specjalista ds. bhp Data: 2014.02.03, podpis Zatwierdził Dyrektor Data: 2014.02.03,

Bardziej szczegółowo

Systemy zarządzania wiedzą w strategiach firm. Prof. dr hab. Irena Hejduk Szkoła Głowna Handlowa w Warszawie

Systemy zarządzania wiedzą w strategiach firm. Prof. dr hab. Irena Hejduk Szkoła Głowna Handlowa w Warszawie Systemy zarządzania wiedzą w strategiach firm Prof. dr hab. Irena Hejduk Szkoła Głowna Handlowa w Warszawie Wprowadzenie istota zarządzania wiedzą Wiedza i informacja, ich jakość i aktualność stają się

Bardziej szczegółowo

Zarządzanie bezpieczeństwem informacji przegląd aktualnych standardów i metodyk

Zarządzanie bezpieczeństwem informacji przegląd aktualnych standardów i metodyk Zarządzanie bezpieczeństwem informacji przegląd aktualnych standardów i metodyk dr T Bartosz Kalinowski 17 19 września 2008, Wisła IV Sympozjum Klubu Paragraf 34 1 Informacja a system zarządzania Informacja

Bardziej szczegółowo

OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO. dr inż. Zofia Pawłowska

OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO. dr inż. Zofia Pawłowska OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO dr inż. Zofia Pawłowska 1. Wymagania dotyczące oceny ryzyka zawodowego 2. Podstawowe zasady skutecznej oceny i ograniczania ryzyka zawodowego 3. Podstawowe problemy przy wdrażaniu

Bardziej szczegółowo

WIEDZA T1P_W06. K_W01 ma podstawową wiedzę o zarządzaniu jako nauce, jej miejscu w systemie nauk i relacjach do innych nauk;

WIEDZA T1P_W06. K_W01 ma podstawową wiedzę o zarządzaniu jako nauce, jej miejscu w systemie nauk i relacjach do innych nauk; SYMBOL Efekty kształcenia dla kierunku studiów: inżynieria zarządzania; Po ukończeniu studiów pierwszego stopnia na kierunku inżynieria zarządzania, absolwent: Odniesienie do obszarowych efektów kształcenia

Bardziej szczegółowo

Industrial Safety (Bezpieczeństwo w Przemyśle)

Industrial Safety (Bezpieczeństwo w Przemyśle) Spotkanie inauguracyjne Europejskiej Platformy Technologicznej Industrial Safety (Bezpieczeństwo w Przemyśle) Gdańsk, 30 czerwca 2005 r. W dniu 30 czerwca 2005 roku w Gdańsku na Wydziale Prawa i Administracji

Bardziej szczegółowo

MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE

MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki studia drugiego stopnia profil ogólnoakademicki Objaśnienie oznaczeń: S1A obszar

Bardziej szczegółowo

Zarządzanie projektami. Wykład 2 Zarządzanie projektem

Zarządzanie projektami. Wykład 2 Zarządzanie projektem Zarządzanie projektami Wykład 2 Zarządzanie projektem Plan wykładu Definicja zarzadzania projektami Typy podejść do zarządzania projektami Cykl życia projektu/cykl zarządzania projektem Grupy procesów

Bardziej szczegółowo

Nowe trendy w zarządzaniu operacyjnym Przejście z zarządzania ręcznie sterowanego do efektywnie zarządzanej firmy

Nowe trendy w zarządzaniu operacyjnym Przejście z zarządzania ręcznie sterowanego do efektywnie zarządzanej firmy Nowe trendy w zarządzaniu operacyjnym Przejście z zarządzania ręcznie sterowanego do efektywnie zarządzanej firmy Paweł Zemła Członek Zarządu Equity Investments S.A. Wprowadzenie Strategie nastawione na

Bardziej szczegółowo

Audyt funkcjonalnego systemu monitorowania energii w Homanit Polska w Karlinie

Audyt funkcjonalnego systemu monitorowania energii w Homanit Polska w Karlinie Audyt funkcjonalnego systemu monitorowania energii w Homanit Polska w Karlinie System zarządzania energią to uniwersalne narzędzie dające możliwość generowania oszczędności energii, podnoszenia jej efektywności

Bardziej szczegółowo

Zarządzanie projektami. Zarządzanie ryzykiem projektu

Zarządzanie projektami. Zarządzanie ryzykiem projektu Zarządzanie projektami Zarządzanie ryzykiem projektu Warunki podejmowania decyzji Pewność Niepewność Ryzyko 2 Jak można zdefiniować ryzyko? Autor S.T. Regan A.H. Willet Definicja Prawdopodobieństwo straty

Bardziej szczegółowo

Zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy

Zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy Ewa Górska Zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy EWOLUCJA POGLĄDÓW NA ZAGADNIENIA BEZPIECZEŃSTWA PRACY Hand from root of finger to fingertip Hand frim wist to fingertip Arm from elbow to fingertip

Bardziej szczegółowo

Regulamin zarządzania ryzykiem. Założenia ogólne

Regulamin zarządzania ryzykiem. Założenia ogólne Załącznik nr 1 do Zarządzenia Nr 14/2018 dyrektora Zespołu Obsługi Oświaty i Wychowania w Kędzierzynie-Koźlu z dnia 29.11.2018r. Regulamin zarządzania ryzykiem 1 Założenia ogólne 1. Regulamin zarządzania

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 1 Efekty kształcenia dla kierunku studiów inżynieria bezpieczeństwa Studia drugiego stopnia profil ogólnoakademicki

Załącznik nr 1 Efekty kształcenia dla kierunku studiów inżynieria bezpieczeństwa Studia drugiego stopnia profil ogólnoakademicki 1 Załącznik nr 1 Efekty kształcenia dla kierunku studiów inżynieria bezpieczeństwa Studia drugiego stopnia profil ogólnoakademicki IB2A_W1 WIEDZA zna pojęcia i rozumie zasady matematycznego modelowania

Bardziej szczegółowo

Zarządzanie strategiczne

Zarządzanie strategiczne Zarządzanie strategiczne Zajęcia w ramach specjalności "zarządzanie strategiczne" prowadzić będą specjaliści z wieloletnim doświadczeniem w pracy zarówno dydaktycznej, jak i naukowej. Doświadczenia te

Bardziej szczegółowo

Ryzyko w świetle nowych norm ISO 9001:2015 i 14001:2015

Ryzyko w świetle nowych norm ISO 9001:2015 i 14001:2015 Ryzyko w świetle nowych norm ISO 9001:2015 i 14001:2015 Rafał Śmiłowski_04.2016 Harmonogram zmian 2 Najważniejsze zmiany oraz obszary Przywództwo Większy nacisk na top menedżerów do udziału w systemie

Bardziej szczegółowo

BEZPIECZEŃSTWEM I HIGIENĄ PRACY

BEZPIECZEŃSTWEM I HIGIENĄ PRACY Wykład 12. ZARZĄDZANIE BEZPIECZEŃSTWEM I HIGIENĄ PRACY 1 1. Podstawy prawne zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy: Podstawą regulacji w UE jest Dyrektywa Ramowa o ochronie pracowników przed szkodliwym

Bardziej szczegółowo

Aktywne formy kreowania współpracy

Aktywne formy kreowania współpracy Projekt nr... Kształtowanie sieci współpracy na rzecz bezpieczeństwa energetycznego Dolnego Śląska ze szczególnym uwzględnieniem aspektów ekonomiczno społecznych Aktywne formy kreowania współpracy Dr inż.

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Analiza i modelowanie_nowicki, Chomiak_Księga1.indb :03:08

Spis treści. Analiza i modelowanie_nowicki, Chomiak_Księga1.indb :03:08 Spis treści Wstęp.............................................................. 7 Część I Podstawy analizy i modelowania systemów 1. Charakterystyka systemów informacyjnych....................... 13 1.1.

Bardziej szczegółowo

PROGRAM WSPÓŁPRACY TRANSGRANICZNEJ POLSKA BIAŁORUŚ UKRAINA

PROGRAM WSPÓŁPRACY TRANSGRANICZNEJ POLSKA BIAŁORUŚ UKRAINA PROGRAM WSPÓŁPRACY TRANSGRANICZNEJ POLSKA BIAŁORUŚ UKRAINA 2014 2020 WYTYCZNE DO PRZYGOTOWANIA STUDIUM WYKONALNOŚCI 1 Poniższe wytyczne przedstawiają minimalny zakres wymagań, jakie powinien spełniać dokument.

Bardziej szczegółowo

Zadania GDOŚ w strategicznych ocenach oddziaływania na środowisko

Zadania GDOŚ w strategicznych ocenach oddziaływania na środowisko Zadania GDOŚ w strategicznych ocenach oddziaływania na środowisko Warszawa, 15 czerwca 2018 r. Joanna Przybyś, Departament Ocen Oddziaływania na Środowisko PODSTAWY PRAWNE Ustawa z dnia 3 października

Bardziej szczegółowo

Zestawy zagadnień na egzamin magisterski dla kierunku EKONOMIA (studia II stopnia)

Zestawy zagadnień na egzamin magisterski dla kierunku EKONOMIA (studia II stopnia) Zestawy zagadnień na egzamin magisterski dla kierunku EKONOMIA (studia II stopnia) Obowiązuje od 01.10.2014 Zgodnie z Zarządzeniem Rektora ZPSB w sprawie Regulaminu Procedur Dyplomowych, na egzaminie magisterskim

Bardziej szczegółowo

Wymagania dla środków zarządzania środowiskowego na przykładzie normy ISO 14001:2015. Identyfikacja aspektów środowiskowych.

Wymagania dla środków zarządzania środowiskowego na przykładzie normy ISO 14001:2015. Identyfikacja aspektów środowiskowych. Wymagania dla środków zarządzania środowiskowego na przykładzie normy ISO 14001:2015. Identyfikacja aspektów środowiskowych. Konferencja UZP Zielone zamówienia publiczne Warszawa, 6.12.2016 Andrzej Ociepa

Bardziej szczegółowo

Proces tworzenia wartości w łańcuchu logistycznym. prof. PŁ dr hab. inż. Andrzej Szymonik 2014/2015

Proces tworzenia wartości w łańcuchu logistycznym. prof. PŁ dr hab. inż. Andrzej Szymonik  2014/2015 Proces tworzenia wartości w łańcuchu logistycznym prof. PŁ dr hab. inż. Andrzej Szymonik www.gen-prof.pl 2014/2015 Proces Proces def: 1. Uporządkowany w czasie ciąg zmian i stanów zachodzących po sobie.

Bardziej szczegółowo

Szukanie wspólnej wartości (korzyści) w klastrze

Szukanie wspólnej wartości (korzyści) w klastrze Szukanie wspólnej wartości (korzyści) w klastrze Struktura klastrowa M. Porter - klastry to geograficzne koncentracje wzajemnie powiązanych przedsiębiorstw, wyspecjalizowanych dostawców (w tym dostawców

Bardziej szczegółowo

Załącznik nr 4 do Zarządzenia Dyrektora nr 15/2010 z dnia 8 marca 2010 r.

Załącznik nr 4 do Zarządzenia Dyrektora nr 15/2010 z dnia 8 marca 2010 r. Załącznik nr 4 do Zarządzenia Dyrektora nr 15/2010 z dnia 8 marca 2010 r. Instrukcja dokonywania samooceny oraz sporządzania oświadczenia o stanie kontroli zarządczej w Szkole Podstawowej nr 4 im. Kawalerów

Bardziej szczegółowo

Zastosowanie symulacji Monte Carlo do zarządzania ryzykiem przedsięwzięcia z wykorzystaniem metod sieciowych PERT i CPM

Zastosowanie symulacji Monte Carlo do zarządzania ryzykiem przedsięwzięcia z wykorzystaniem metod sieciowych PERT i CPM SZKOŁA GŁÓWNA HANDLOWA w Warszawie STUDIUM MAGISTERSKIE Kierunek: Metody ilościowe w ekonomii i systemy informacyjne Karol Walędzik Nr albumu: 26353 Zastosowanie symulacji Monte Carlo do zarządzania ryzykiem

Bardziej szczegółowo

Efekty kształcenia dla kierunku POLITYKA SPOŁECZNA

Efekty kształcenia dla kierunku POLITYKA SPOŁECZNA Efekty kształcenia dla kierunku POLITYKA SPOŁECZNA studia drugiego stopnia profil ogólnoakademicki Forma studiów: stacjonarne i niestacjonarne Wydział Ekonomii Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu Umiejscowienie

Bardziej szczegółowo

Polityka zarządzania ryzykiem na Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu. Definicje

Polityka zarządzania ryzykiem na Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu. Definicje Załącznik do Zarządzenia nr 70/2015 Rektora UEP z dnia 27 listopada 2015 roku Polityka zarządzania ryzykiem na Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu 1 Definicje Określenia użyte w Polityce zarządzania

Bardziej szczegółowo

Zarządzanie zmianą - rozwój zarządzania procesowego wg ISO 9001:2015

Zarządzanie zmianą - rozwój zarządzania procesowego wg ISO 9001:2015 Zarządzanie zmianą - rozwój zarządzania procesowego wg ISO 9001:2015 ZAPEWNIAMY BEZPIECZEŃSTWO Piotr Błoński, Warszawa, 17.03.2016 r. Program 1. Zarządzanie zmianą - zmiany w normie ISO 9001:2015 2. Zarządzanie

Bardziej szczegółowo

DZIENNIK STAŻU. Imię i nazwisko Stażysty. Przyjmujący na Staż. Imię i nazwisko Opiekuna Stażu

DZIENNIK STAŻU. Imię i nazwisko Stażysty. Przyjmujący na Staż. Imię i nazwisko Opiekuna Stażu Załącznik nr 4 do Regulaminu Projektu DZIENNIK STAŻU Przyjmujący na Staż Imię i nazwisko Opiekuna Stażu. Termin odbywania Stażu (dd/mm/rr dd/mm/rr) Podpis Opiekuna Stażysty Podpis Kierownika Projektu DZIENNIK

Bardziej szczegółowo

DZIENNIK STAŻU. Imię i nazwisko Stażysty. Przyjmujący na Staż. Imię i nazwisko Opiekuna Stażu

DZIENNIK STAŻU. Imię i nazwisko Stażysty. Przyjmujący na Staż. Imię i nazwisko Opiekuna Stażu Załącznik nr 4 do Regulaminu Projektu DZIENNIK STAŻU Imię i nazwisko Stażysty Przyjmujący na Staż Imię i nazwisko Opiekuna Stażu. Termin odbywania Stażu (dd/mm/rr dd/mm/rr) Podpis Opiekuna Stażysty Podpis

Bardziej szczegółowo

PROCEDURA zarządzania ryzykiem w Gminnym Ośrodku Pomocy Społecznej w Świdwinie

PROCEDURA zarządzania ryzykiem w Gminnym Ośrodku Pomocy Społecznej w Świdwinie PROCEDURA zarządzania ryzykiem w Gminnym Ośrodku Pomocy Społecznej w Świdwinie I. Postanowienia ogólne 1. Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Świdwinie jest jednostką finansów publicznych realizującą zadania

Bardziej szczegółowo

Ryzyko zawodowe i czynniki. szkodliwe dla zdrowia

Ryzyko zawodowe i czynniki. szkodliwe dla zdrowia Ryzyko zawodowe i czynniki szkodliwe dla zdrowia 1 Pomiary i badania czynników szkodliwych dla zdrowia 2 Najważniejsze definicje Najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) (NDS może określać stężenia: pyłów.)

Bardziej szczegółowo

Opis efektów uczenia się dla kwalifikacji na poziomie 7 Polskiej Ramy Kwalifikacji

Opis efektów uczenia się dla kwalifikacji na poziomie 7 Polskiej Ramy Kwalifikacji Załącznik nr 2 do Uchwały nr 103/2018-2019 Senatu UP w Lublinie z dnia 28 czerwca 2019 r. Opis efektów uczenia się dla kierunku studiów Nazwa kierunku studiów: Biologia Poziom: studia drugiego stopnia

Bardziej szczegółowo

UCHWAŁA NR 50 Senatu Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie z dnia 28 maja 2012 r.

UCHWAŁA NR 50 Senatu Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie z dnia 28 maja 2012 r. UCHWAŁA NR 50 Senatu Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie z dnia 28 maja 2012 r. w sprawie określenia opisu efektów kształcenia dla kierunku studiów ekonomia pierwszego i drugiego

Bardziej szczegółowo

Wprowadzenie w tematykę zarządzania przedsięwzięciami/projektami. dr inż. Agata Klaus-Rosińska

Wprowadzenie w tematykę zarządzania przedsięwzięciami/projektami. dr inż. Agata Klaus-Rosińska Wprowadzenie w tematykę zarządzania przedsięwzięciami/projektami dr inż. Agata Klaus-Rosińska 1 DEFINICJA PROJEKTU Zbiór działań podejmowanych dla zrealizowania określonego celu i uzyskania konkretnego,

Bardziej szczegółowo

POLSKI RUCH CZYSTSZEJ PRODUKCJI NOT

POLSKI RUCH CZYSTSZEJ PRODUKCJI NOT Seminarium Informacyjno-promocyjne projektu: Propagowanie wzorców produkcji i konsumpcji sprzyjających promocji zasad trwałego i zrównoważonego rozwoju. Zmiany wzorców produkcji i konsumpcji w świetle

Bardziej szczegółowo

ZAKŁADANE EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU Technika Rolnicza i Leśna

ZAKŁADANE EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU Technika Rolnicza i Leśna ZAKŁADANE EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU Technika Rolnicza i Leśna Jednostka prowadząca kierunek studiów Nazwa kierunku studiów Specjalności Obszar Profil Poziom Forma Tytuł zawodowy uzyskiwany przez

Bardziej szczegółowo

MATRYCA EFEKTÓW KSZTAŁCENIA

MATRYCA EFEKTÓW KSZTAŁCENIA ZAŁĄCZNIK NR 2 MATRYCA EFEKTÓW KSZTAŁCENIA Studia podyplomowe ZARZĄDZANIE FINANSAMI I MARKETING Przedmioty OPIS EFEKTÓW KSZTAŁCENIA Absolwent studiów podyplomowych - ZARZĄDZANIE FINANSAMI I MARKETING:

Bardziej szczegółowo

Procedura zarządzania ryzykiem w Urzędzie Miejskim w Radomiu

Procedura zarządzania ryzykiem w Urzędzie Miejskim w Radomiu Załącznik nr 1 do Zarządzenia Nr 2808/2018 Prezydenta Miasta Radomia z dnia 18 stycznia 2018 r. Procedura zarządzania ryzykiem w Urzędzie Miejskim w Radomiu 1 1. Określenia stosowane w niniejszej procedurze:

Bardziej szczegółowo

POLITYKA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM

POLITYKA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM POLITYKA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM ROZDZIAŁ I Postanowienia ogólne 1.1.Ilekroć w dokumencie jest mowa o: 1) ryzyku należy przez to rozumieć możliwość zaistnienia zdarzenia, które będzie miało wpływ na realizację

Bardziej szczegółowo

HACCP- zapewnienie bezpieczeństwa zdrowotnego żywności Strona 1

HACCP- zapewnienie bezpieczeństwa zdrowotnego żywności Strona 1 CO TO JEST HACCP? HACCP ANALIZA ZAGROŻEŃ I KRYTYCZNE PUNKTY KONTROLI HAZARD ryzyko, niebezpieczeństwo, potencjalne zagrożenie przez wyroby dla zdrowia konsumenta ANALYSIS ocena, analiza, kontrola zagrożenia

Bardziej szczegółowo

TARBONUS. 17. Ryzyko zawodowe, jego analiza i ocena

TARBONUS. 17. Ryzyko zawodowe, jego analiza i ocena 17. Ryzyko zawodowe, jego analiza i ocena 17.1. Wiadomości ogólne Ryzyko zawodowe (rozporządzenie MPiPS z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bhp Dz. U. z 2003 r. poz. 1650 ze zm.) to

Bardziej szczegółowo

ZARZĄDZENIE Nr 32/2012 Wójta Gminy w Chojnicach. z dnia 16 marca 2012 roku

ZARZĄDZENIE Nr 32/2012 Wójta Gminy w Chojnicach. z dnia 16 marca 2012 roku ZARZĄDZENIE Nr 32/2012 Wójta Gminy w Chojnicach z dnia 16 marca 2012 roku w sprawie wytycznych służących ustaleniu systemu zarządzania ryzykiem w Urzędzie Gminy w Chojnicach. Na podstawie art. 30 ust.

Bardziej szczegółowo

Zarządzanie środowiskowe w przedsiębiorstwie c.d.

Zarządzanie środowiskowe w przedsiębiorstwie c.d. Zarządzanie środowiskowe w przedsiębiorstwie c.d. System zarządzania środowiskowego określony przez: Normę ISO 14001:2015 M. Dacko Każdy SZŚ powinien być odpowiednio zaplanowany Norma ISO podaje, że w

Bardziej szczegółowo

Zarządzanie jakością w logistyce ćw. Artur Olejniczak

Zarządzanie jakością w logistyce ćw. Artur Olejniczak ćw. artur.olejniczak@wsl.com.pl Plan spotkań Data Godziny Rodzaj 18.03.2012 4 godziny ćw. 14:30-15:30 dyżur 14.04.2012 4 godziny ćw. 28.04.2012 4 godziny ćw. 14:30-15:30 dyżur 19.05.2012 4 godziny ćw.

Bardziej szczegółowo

Społeczna odpowiedzialność biznesu podejście strategiczne i operacyjne. Maciej Bieńkiewicz

Społeczna odpowiedzialność biznesu podejście strategiczne i operacyjne. Maciej Bieńkiewicz 2012 Społeczna odpowiedzialność biznesu podejście strategiczne i operacyjne Maciej Bieńkiewicz Społeczna Odpowiedzialność Biznesu - istota koncepcji - Nowa definicja CSR: CSR - Odpowiedzialność przedsiębiorstw

Bardziej szczegółowo

Opis kierunkowych efektów kształcenia

Opis kierunkowych efektów kształcenia Efekty kształcenia na kierunku Opis kierunkowych efektów kształcenia Odniesienie efektów kształcenia do obszaru wiedzy Filozofia bezpieczeństwa (W, Ćw, S, B) Geografia bezpieczeństwa (W, Ćw, S, B) Historia

Bardziej szczegółowo

Zarządzenie nr 116/2012 Burmistrza Karczewa z dnia 21 sierpnia 2012 roku

Zarządzenie nr 116/2012 Burmistrza Karczewa z dnia 21 sierpnia 2012 roku Zarządzenie nr 116/2012 Burmistrza Karczewa z dnia 21 sierpnia 2012 roku w sprawie ustanowienia systemu zarządzania ryzykiem w Urzędzie Miejskim w Karczewie Na podstawie rozdziału 6 ustawy z dnia 27 sierpnia

Bardziej szczegółowo

Procedura zarządzania. w Sępólnie Krajeńskim z siedzibą w Więcborku;

Procedura zarządzania. w Sępólnie Krajeńskim z siedzibą w Więcborku; Procedura zarządzania w Powiatowym Załącznik do Zarządzenia Nr PCPR.021.19.2015 Dyrektora Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Sępólnie Krajeńskim z siedzibą w Więcborku z dnia 28 grudnia 2015r. w sprawie

Bardziej szczegółowo

Przykładowy program szkolenia okresowego pracowników inżynieryjno-technicznych

Przykładowy program szkolenia okresowego pracowników inżynieryjno-technicznych Przykładowy program szkolenia okresowego pracowników inżynieryjno-technicznych 1. Założenia organizacyjno-programowe a) Forma nauczania Kurs z oderwaniem od pracy. b) Cel szkolenia Celem szkolenia jest

Bardziej szczegółowo

ZARZĄDZENIE NR 483/14 PREZYDENTA MIASTA ZDUŃSKA WOLA z dnia 22 grudnia 2014 r.

ZARZĄDZENIE NR 483/14 PREZYDENTA MIASTA ZDUŃSKA WOLA z dnia 22 grudnia 2014 r. ZARZĄDZENIE NR 483/14 PREZYDENTA MIASTA ZDUŃSKA WOLA z dnia 22 grudnia 2014 r. w sprawie ustalenia organizacji i funkcjonowania kontroli zarządczej w Urzędzie Miasta Zduńska Wola oraz w pozostałych jednostkach

Bardziej szczegółowo

KIERUNKOWE EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA INŻYNIERII ŚRODOWISKA II STOPIEŃ

KIERUNKOWE EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA INŻYNIERII ŚRODOWISKA II STOPIEŃ Załącznik nr 3 do Zarządzenia Rektora nr 10 /12 z dnia 21 lutego 2012r. KIERUNKOWE EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA INŻYNIERII ŚRODOWISKA II STOPIEŃ Efekty kształcenia dla kierunku (IŚ) nazwa kierunku studiów: INŻYNIERIA

Bardziej szczegółowo

Przedszkole Nr 30 - Śródmieście

Przedszkole Nr 30 - Śródmieście RAPORT OCENA KONTROLI ZARZĄDCZEJ Przedszkole Nr 30 - Śródmieście raport za rok: 2016 Strona 1 z 12 I. WSTĘP: Kontrolę zarządczą w jednostkach sektora finansów publicznych stanowi ogół działań podejmowanych

Bardziej szczegółowo

Uchwała Nr 28/2013/IV Senatu Politechniki Lubelskiej z dnia 26 kwietnia 2013 r.

Uchwała Nr 28/2013/IV Senatu Politechniki Lubelskiej z dnia 26 kwietnia 2013 r. Uchwała Nr 28/2013/IV Senatu Politechniki Lubelskiej z dnia 26 kwietnia 2013 r. w sprawie określenia efektów kształcenia dla studiów podyplomowych Zarządzanie Logistyką w Przedsiębiorstwie, prowadzonych

Bardziej szczegółowo

POLITYKA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM W SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 2 W KROŚNIE ODRZAŃSKIM

POLITYKA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM W SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 2 W KROŚNIE ODRZAŃSKIM Załącznik nr 3 do Zarządzenia Dyrektora Nr 6/2011 z dnia 14.12.2011 POLITYKA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM W SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 2 W KROŚNIE ODRZAŃSKIM POLITYKA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM 1.1.Ilekroć w dokumencie jest

Bardziej szczegółowo

Załącznik do Uchwały Nr 61 z dnia 16 grudnia 2016 roku

Załącznik do Uchwały Nr 61 z dnia 16 grudnia 2016 roku Załącznik do Uchwały Nr 61 z dnia 16 grudnia 2016 roku STRATEGIA ZARZĄDZANIA ZASOBAMI LUDZKIMI Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie Rozdział 1 Założenia ogólne 1 1. Uniwersytet Warmińsko-Mazurski

Bardziej szczegółowo

ZARZĄDZANIE I INŻYNIERIA PRODUKCJI

ZARZĄDZANIE I INŻYNIERIA PRODUKCJI Efekty kształcenia dla kierunku studiów ZARZĄDZANIE I INŻYNIERIA PRODUKCJI studia drugiego stopnia (po studiach inżynierskich) profil ogólnoakademicki Forma studiów: stacjonarne i niestacjonarne Wydział

Bardziej szczegółowo

EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW ZARZĄDZANIE STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA - PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI

EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW ZARZĄDZANIE STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA - PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI EFEKTY KSZTAŁCENIA DLA KIERUNKU STUDIÓW ZARZĄDZANIE STUDIA PIERWSZEGO STOPNIA - PROFIL OGÓLNOAKADEMICKI Umiejscowienie kierunku w obszarach kształcenia Kierunek studiów Zarządzanie reprezentuje dziedzinę

Bardziej szczegółowo

Katalog rozwiązań informatycznych dla firm produkcyjnych

Katalog rozwiązań informatycznych dla firm produkcyjnych Katalog rozwiązań informatycznych dla firm produkcyjnych www.streamsoft.pl Obserwować, poszukiwać, zmieniać produkcję w celu uzyskania największej efektywności. Jednym słowem być jak Taiichi Ohno, dyrektor

Bardziej szczegółowo

Darmowy fragment www.bezkartek.pl

Darmowy fragment www.bezkartek.pl Wszelkie prawa zastrzeżone. Rozpowszechnianie całości lub fragmentów niniejszej publikacji w jakiejkolwiek postaci bez zgody wydawcy zabronione. Autor oraz wydawca dołożyli wszelkich starań aby zawarte

Bardziej szczegółowo