Iwona ROMANOWSKA-SŁOMKA Adam SŁOMKA ZARZĄDZANIE RYZYKIEM ZAWODOWYM

Transkrypt

1 Iwona ROMANOWSKA-SŁOMKA Adam SŁOMKA ZARZĄDZANIE RYZYKIEM ZAWODOWYM Wydanie VI Kraków-Tarnobrzeg, kwiecień 2008 r. SPIS TREŚCI WSTĘP... 9 CZĘŚĆ I! WPROWADZENIE OCENA RYZYKA Definicje Cele oceny ryzyka Sprawdzenie, czy występujące na stanowiskach pracy zagrożenia zostały zidentyfikowane i czy jest znane związane z nimi ryzyko zawodowe Wykazanie, że zastosowane środki ochrony są odpowiednie do zidentyfikowanych zagrożeń Wykazanie, że dokonano odpowiedniego wyboru materiałów, wyposażenia stanowisk oraz organizacji pracy Ustalenie priorytetów w działaniach zmierzających do eliminowania łub ograniczania ryzyka zawodowego Zbadanie czy ryzyko zawodowe jest na poziomie akceptowalnym i zastosowanie odpowiednich środków ochronnych Zapewnienie ciągłej poprawy bezpieczeństwa i higieny pracy Wykazanie pracownikom oraz organom nadzoru i kontroli, że ryzyko zawodowe jest znane Kiedy wykonywać ocenę ryzyka zawodowego Tworzenie nowych stanowisk pracy Wprowadzanie zmian na stanowiskach pracy Zmiana wymagań odnośnie dopuszczalnego poziomu czynników środowiska pracy Wprowadzenie zmian związanych z zastosowaniem środków ochrony Obcy pracownicy Okresowa ocena ryzyka Wymagania gwarantujące poprawną ocenę ryzyka... 26

2 Zapewnienie niezbędnych zasobów Wyznaczenie niezbędnych osób Określenie potrzeb szkoleniowych i przeprowadzenie szkoleń osób przeprowadzających ocenę ryzyka zawodowego Zapewnienie udziału pracowników w ocenie ryzyka zawodowego Zapewnienie osobom oceniającym ryzyko zawodowe dostępu do potrzebnych informacji Sporządzenie wykazu stanowisk oraz wykonanie ich analizy Określenie sposobu informowania o ryzyku zawodowym Algorytm oceny ryzyka zawodowego Charakterystyka obiektu oceny ryzyka zawodowego Stanowiska pracy jednozawodowe o stałych warunkach pracy Stanowiska pracy wielozawodowe o stałych warunkach pracy Stanowiska pracy jednozawodowe o zmiennych warunkach pracy Stanowiska pracy wielozawodowe o zmiennych warunkach pracy Faza używania obiektu Granice obiektu Wykonywane czynności Niedogodności Poziom wykształcenia, doświadczenia, umiejętności i predyspozycje Inne osoby, które mogą być narażone na ryzyko Inne informacje Identyfikacja zagrożeń Listy kontrolne Dokumentacja techniczna Normy określające wymagania bezpieczeństwa pracy Dokumenty pomiarów czynników środowiska pracy Szacowanie ryzyka Stopień możliwej straty Obowiązujące przepisy prawne zawierające zasady ochrony przed zagrożeniami Wielkoś ć fizycznego uszkodzenia ciała lub utraty zdrowia Rozmiar strat Prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia niebezpiecznego o określonej stracie Prawdo podobieństwo wystąpienia zdarzenia wywołującego zagrożenie Częstotl iwość i czas narażenia (ekspozycji) na działanie zagrożeń Możliw ości uniknięcia lub ograniczenia strat Wartościowanie ryzyka... Porównywanie ryzyka zawodowego

3 Działania wynikające z oceny ryzyka zawodowego DOKUMENTOWANIE OCENY RYZYKA Charakterystyka stanowiska pracy Informacje dotyczące identyfikacji zagrożeń Szacowanie parametrów ryzyka i jego wartościowanie Informacje dotyczące kryteriów akceptacji oraz poziomu ryzyka akceptowanego Środki ochrony konieczne do zlikwidowania zagrożeń lub zmniejszenia ryzyka Wynik końcowy oceny ryzyka oraz zalecenia dotyczące monitorowania ryzyka i jego okresowej oceny Przepisy, normy lub wytyczne stosowane przy ocenie ryzyka INFORMOWANIE O RYZYKU ZAWODOWYM ZAGROŻENIA SZKODLIWYMI CZYNNIKAMI BIOLOGICZNYMI Klasyfikacja szkodliwych czynników biologicznych Informacje o szkodliwym czynniku biologicznym Sposób przenoszenia szkodliwego czynnika biologicznego Obowiązki pracodawcy Ocena ryzyka zawodowego Środki ochronne stosowane przy narażeniu na szkodliwe czynniki biologiczne Dokumentacja oceny ryzyka zawodowego przy narażeniu na czynni ki biologiczne ZAGROŻENIA SZKODLIWYMI CZYNNIKAMI CHEMICZ NYMI Klasyfikacja szkodliwych substancji i preparatów chemicznych Drogi wchłaniania szkodliwych czynników chemicznych Obowiązki pracodawcy Informacje do oceny ryzyka zawodowego przy narażeniu na szkodliwe czynniki chemiczne Ocena ryzyka zawodowego Środki ochronne stosowane przy narażeniu na szkodliwe czynniki chemiczne Dokumentacja oceny ryzyka zawodowego przy narażeniu na czynniki chemiczne CZĘŚĆ II 7. METODY BADANIA ZAGROŻEŃ I SZACOWANIA RYZYKA Metoda ALARP As Low As Reasonably Practicable - Tak Małe Jak Rozsądnie Możliwe (wg AEA Technology) Matryce ryzyka Wstępna analiza zagrożeń PHA Preliminary Hazard Analysis Matryca Ryzyka Matryca Ryzyka Matryca Ryzyka 4 (wg Allgemeine Themen) Analiza bezpieczeństwa pracy JSA Job Safety Analysis... 79

4 Matryca Ryzyka 5 (wg normy DIN V19250) Matryca Ryzyka BS 8800 (wg normy BS 8800) Matryca Ryzyka 6 (wg R. Studenski) Matryca Ryzyka (wg normy PN-N-18002) Wskaźniki ryzyka Wskaźnik Ryzyka RISKSCORE Wskaźnik Ryzyka 2 (wg Allgemeine Themen) Metoda pięciu kroków Five steps to risk assessment (FIVE STEPS) Pięć kroków do oceny ryzyka (PIĘĆ KROKÓW) Wskaźnik Ryzyka WPR Wskaźnik ryzyka Grafy ryzyka Graf Ryzyka 1 (wg normy DIN V19250) Graf Ryzyka 2 (wg Mayser Polymer Elektronie) Inne metody oceny ryzyka zawodowego Ocena ryzyka zawodowego dla czynników mierzalnych Analiza skutków i przyczyn błędów FMEA Failure Modę and Effects Analysis Kalkulatory ryzyka Uwagi do metod oceny ryzyka zawodowego Wstępna analiza zagrożeń PHA Preliminary Hazard Analysis Matryca Ryzyka Matryca Ryzyka Matryca Ryzyka 4 (wg Allgemeine Themen) Analiza bezpieczeństwa pracy JSA Job Safety Analysis Matryca Ryzyka 5 (wg normy DIN V19250) Matryca Ryzyka BS 8800 (wg normy BS 8800) Matryca Ryzyka 6 (wg R. Studenski) Matryca Ryzyka (wg normy PN-N-18002) Wskaźnik Ryzyka RISK SCORE Wskaźnik Ryzyka 2 (wg Allgemeine Themen) Metoda pięciu kroków Five steps to risk assessment (FIVE STEPS) Pięć kroków do oceny ryzyka (PIĘĆKROKÓW) Wskaźnik Ryzyka WPR GrafRyzykal (wgnormydinv19250) Graf Ryzyka 2 (wg Mayser Polymer Elektronie) Ocena ryzyka zawodowego dla czynników mierzalnych Analiza skutków i przyczyn błędów FMEA Failure Modę and Effects Analysis Wybór metody a osiągnięcie celów oceny ryzyka zawodowego Wiedza i doświadczenie w ocenie ryzyka zawodowego Informacje opisujące warunki środowiskowe panujące na stanowisku pracy Dostępność, przydatność i wiarygodność informacji W jaki sposób parametry ryzyka wpływają na jego ocenę? Najczęściej popełniane błędy w szacowaniu parametrów ryzyka

5 zawodowego...: Manipulacja poziomami szacowanych parametrów a wynik wartoś ciowania ryzyka zawodowego ,8. Inne metody oceny ryzyka A udyt/przegląd Stanu Bezpieczeństwa Sof ety Audit/Review (SR) Metoda List Kontrolnych Checklist Analysis (CL) Klasyfikacja Względna Relatire Ranking (RR) Analiza Co, Jeśli" What-If Analysis (WI) Analiza Co, JeślWLista Kontrolna What - If Analysis/Checklist Analysis (WI/CL) Badanie Zagrożeń i Gotowości Operacyjnej Hazard and OperabiHtyStudy (HAZOP) Analiza Drzewa Uszkodzeń Fault Tree Analysis (FTA) Analiza Drzewa Zdarzeń Event Tree Analysis (ETA) Analiza Przyczyn i Skutków Cause - Conseąuence Analysis (CCA) Analiza Błędów Ludzkich Human Reliability Analysis (HRA). 138 CZĘŚĆ III 8. PRZYKŁADY Charakterystyka stanowiska pracy Identyfikacja i charakterystyka zagrożeń Szacowanie i wartościowanie ryzyka zawodowego Karta informacji o ryzyku zawodowym na stanowisku pracy Karta informacji o ryzyku zawodowym na stanowisku pracy przy narażeniu na czynniki biologiczne Karta informacji o ryzyku zawodowym na stanowisku pracy przy narażeniu na czynniki chemiczne 150 LITERATURA Spis rysunków Spis tablic...154

6 WSTĘP Wytyczne, jakie muszą być spełnione ze względów bezpieczeństwa w czasie wykonywania pracy określa dyrektywa Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej 89/391/EWG o wprowadzeniu środków w celu zwiększenia bezpieczeństwa i poprawy zdrowia pracowników podczas pracy [28]. Zgodnie z wytycznymi dyrektywy, w ramach odpowiedzialności za bezpieczeństwo i zdrowie pracowników, do obowiązków pracodawcy należy zastosowanie środków, które pozwolą na unikanie ryzyka oraz zapobieganie ryzyku u źródła. Jeżeli przy wykonywaniu pracy nie można uniknąć ryzyka, to pracodawca jest zobowiązany oceniać jego wielkość oraz informować pracowników o ryzyku. Pracodawca jest zobowiązany oceniać wielkość ryzyka zagrażającego bezpieczeństwu i zdrowiu pracowników, również przy doborze wyposażenia roboczego, przy stosowaniu substancji chemicznych i innych preparatów oraz wyposażaniu stanowisk pracy. W wyniku tej oceny, w celu zapewnienia bezpieczeństwa i zdrowia pracowników powinien zastosować możliwe środki zapobiegawcze, takie jak bezpieczne technologie, materiały, narzędzia, maszyny i urządzenia oraz zapewniające bezpieczną organizację pracy. Wychodząc naprzeciw zapotrzebowaniu przedstawiamy Państwu opracowanie zawierające kompleksowy sposób podejścia do zarządzania ryzykiem zawodowym. Opracowanie składa się z trzech części. W pierwszej części podano podstawowe wiadomości dotyczące zarządzania ryzykiem zawodowym, definicje oraz podstawy prawne oceny ryzyka zawodowego. Omówiono również kroki, jakie należy podjąć, aby poprawnie ocenić ryzyko zawodowe, a następnie wyeliminować je lub ograniczyć. Podano również zasady, jak można informować pracowników o ryzyku zawodowym na ich stanowiskach. W drugiej części zostały przedstawione metody oceny ryzyka zawodowego wraz z przykładami, jak należy się nimi posługiwać. W trzeciej części zamieszczono przykład oceny ryzyka dla wybranego stanowiska.

7 CZĘŚĆ I 1 WPROWADZENIE We Wspólnocie Europejskiej przyjęto zasadę tworzenia przepisów, z którymi państwa członkowskie mają w określonym czasie obowiązek zharmonizować własne przepisy. Ze względu na różnice występujące w poziomie rozwoju gospodarczego, technicznego i naukowego, oraz w dziedzinie ochrony pracy, jako zasadę przyjęto ustalanie tzw. norm minimalnych na takim poziomie, aby zapewnić bezpieczeństwo i aby był on możliwy do osiągnięcia przez państwa słabo uprzemysłowione. Poszczególne państwa członkowskie mogą oczywiście te normy w prawie krajowym ustalać na poziomie odpowiednio wyższym, stosownie do swoich możliwości. Podstawowe wymagania w zakresie bezpieczeństwa pracy, jakie Wspólnota Europejska przyjęła, przedstawione są w ustanowionych przez Radę Wspólnoty Europejskiej dwóch dyrektywach podstawowych: Dyrektywie Rady z 12 czerwca 1989 r. o wprowadzeniu środków w celu zwiększenia bezpieczeństwa i poprawy zdrowia pracowników podczas pracy (Dyrektywa 89/391/EWG) [28] i Dyrektywie Rady z 14 czerwca 1989 r. w sprawie ujednolicenia przepisów prawnych państw członkowskich dotyczących maszyn (Dyrektywa 89/392/EWG) [30]. W ramach obowiązków, jakie artykuł 6 Dyrektywy 89/391/EWG nakłada na pracodawców jest podjęcie niezbędnych środków w celu zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników, włączając w to zapobieganie ryzyku zawodowemu, informowanie, organizowanie szkolenia oraz zapewnianie koniecznych środków i właściwej organizacji. Pracodawca powinien być przygotowany na dostosowanie tych środków w zależności od zmieniających się okoliczności, a także w celu doskonalenia istniejącego stanu rzeczy. Pracodawca powinien stosować środki na podstawie następujących, ogólnych zasad zapobiegania i osiągać cel przez: unikanie ryzyka; ocenę ryzyka, którego nie można uniknąć; zapobieganie ryzyku u źródła; dostosowanie środowiska pracy do pojedynczego człowieka, w szczególności przy projektowaniu stanowisk pracy, wyborze wyposażenia roboczego oraz technologii i metod pracy, a zwłaszcza uwzględniając łagodzenie monotonii pracy oraz zmniejszenie natężenia pracy w wymuszonym tempie, a także zmniejszanie negatywnego wpływu tego typu pracy na zdrowie pracownika; stosowanie nowych rozwiązań technicznych; zastępowanie środków niebezpiecznych bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi; prowadzenie spójnej i całościowej polityki zapobiegawczej obejmującej technikę, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne i wpływ czynników związanych ze środowiskiem pracy: nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przed środkami ochrony indywidualnej; właściwe instruowanie pracowników. Ponadto, zgodnie z postanowieniami tej Dyrektywy, biorąc pod uwagę charakter działalności zakładu lub przedsiębiorstwa pracodawca powinien: oceniać wielkość ryzyka zagrażającego bezpieczeństwu i zdrowiu pracowników m.in. przy doborze wyposażenia roboczego, przy stosowaniu substancji chemicznych lub preparatów, a także przy wyposażaniu stanowisk pracy. W następstwie tej oceny środki zapobiegawcze, metody produkcyjne oraz organizacja pracy, przewidywane przez pracodawcę muszą zapewniać zwiększenie poziomu ochrony bezpieczeństwa i zdrowia

8 pracowników oraz być zintegrowane z wszelką działalności zakładu lub przedsiębiorstwa na wszystkich poziomach struktury organizacyjnej; uwzględniać możliwości pracownika w aspekcie jego bezpieczeństwa i zdrowia przy powierzaniu mu zadań do wykonania; zapewnić, aby planowanie i wprowadzanie nowych technik było konsultowane z pracownikami i ich przedstawicielami w zakresie konsekwencji wyboru danego wyposażenia, warunków i środowiska pracy związanych z bezpieczeństwem i zdrowiem pracowników; podjąć stosowne kroki w celu zapewnienia, że jedynie odpowiednio poinstruowani pracownicy będą mieli dostęp do obszaru, w którym grozi poważne i szczególne niebezpieczeństwo. W sytuacji, gdy istnieją stanowiska pracy wspólne dla kilku przedsiębiorstw, pracodawcy powinni współpracować w stosowaniu postanowień w zakresie bezpieczeństwa, zdrowia i higieny pracy oraz uwzględniać charakter działalności. Powinni koordynować swoje działania w sprawach ochrony zdrowia i zapobiegania ryzyku zawodowemu, a także powinni informować się wzajemnie oraz pracowników i ich przedstawicieli o istniejącym ryzyku. W ramach harmonizowania przepisów obowiązujących w Polsce z wytycznymi Dyrektywy 89/39l/EWG Wspólnoty Europejskiej w zakresie obowiązków pracodawcy odnośnie bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia pracowników wprowadzono odpowiednie zapisy do Kodeksu pracy [31] i rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej o ogólnych przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy [32]. Ponadto opracowano krajową normę PNN-18002:2000 [12], mającą zastosowanie do oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy. W myśl Kodeksu pracy pracodawca jest obowiązany: podejmować działania zapobiegające niebezpieczeństwu, jeżeli prowadzi działalność, która stwarza możliwość wystąpienia nagłego niebezpieczeństwa dla zdrowia lub życia pracowników (art. 224); do informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami (art. 226); stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą, a w tym przeprowadzać badania i pomiary czynników, szkodliwych dla zdrowia (art ); systematycznie analizować przyczyny wypadków przy pracy, chorób zawodowych i innych chorób związanych z warunkami środowiska pracy i na podstawie tych analiz stosować właściwe środki zapobiegawcze (art. 236); w razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na działanie szkodliwych czynników biologicznych stosowania wszelkich dostępnych środków eliminujących narażenie, a jeżeli jest to niemożliwe ograniczających stopień tego narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki (art. 222l 1); w razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych zastępowania tych substancji i czynników mniej szkodliwymi dla zdrowia lub stosowania innych dostępnych środków ograniczających stopień tego narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki (art ); prowadzić rejestr pracowników narażonych na działanie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym i przechowywać go przez okres 40 lat po ustaniu narażenia, a w przypadku likwidacji zakładu pracy przekazać właściwemu państwowemu wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej o ogólnych przepisach bezpie-

9 czeństwa i higieny pracy ( 39 ust. 1, 39 ust. 2, 39a-39c, 40 ust. 1) zobowiązuje pracodawcę do: zapewnienia pracownikom bezpieczeństwa i higieny pracy przez ograniczanie ryzyka zawodowego w wyniku właściwej organizacji pracy oraz stosowania koniecznych środków profilaktycznych, a także informowania i szkolenia pracowników, podejmowania działań na podstawie ogólnych zasad dotyczących zapobiegania wypadkom i chorobom związanym z pracą, w tym w szczególności przez: ograniczanie ryzyka zawodowego; przeprowadzanie oceny ryzyka zawodowego; likwidowanie zagrożeń u źródeł ich powstawania; dostosowanie warunków i procesów pracy do możliwości pracownika, w szczególności przez odpowiednie projektowanie i organizowanie stanowisk pracy, dobór maszyn i innych urządzeń technicznych oraz narzędzi pracy, a także metod produkcji i pracy z uwzględnieniem zmniejszenia uciążliwości pracy, zwłaszcza pracy monotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie, oraz ograniczenia negatywnego wpływu takiej pracy na zdrowie pracowników; stosowanie nowych rozwiązań technicznych; zastępowanie niebezpiecznych procesów technologicznych, urządzeń, substancji i innych materiałów bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi; nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przed środkami ochrony indywidualnej; instruowanie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy; oceniania i dokumentowania ryzyka zawodowego występującego przy wykonywanych pracach, w szczególności przy doborze wyposażenia stanowisk i miejsc pracy, stosowanych substancji i preparatów chemicznych, biologicznych, rakotwórczych lub mutagennych oraz zmianie organizacji pracy, uwzględniania podczas oceny ryzyka zawodowego wszystkich czynników środowiska pracy występujących przy wykonywanych pracach oraz sposobach wykonywania prac, prowadzenia dokumentacji potwierdzającej ocenę ryzyka zawodowego zawierającej: opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczególnienie: a) stosowanych maszyn, narzędzi i materiałów, b) wykonywanych zadań, c) występujących na stanowisku niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych czynników środowiska pracy, d) stosowanych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej, e) osób pracujących na tym stanowisku; wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla każdego z czynniki środowiska pracy oraz niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko; datę przeprowadzonej oceny oraz osoby dokonujące oceny; stosowania w następstwie oceny ryzyka zawodowego niezbędnych środków profilaktycznych, metod oraz organizacji pracy, aby: zapewnić zwiększenie poziomu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników; zintegrować z działalnością prowadzoną przez pracodawcę na wszystkich poziomach struktury organizacyjnej zakładu pracy; stosowania gdy wymaga tego sytuacja sygnałów bezpieczeństwa (ręcznych lub komunikatów słownych, zgodnie z wymaganiami) do kierowania ludźmi wykonującymi prace stwarzające zagrożenia,

10 informowania pracowników o istniejących zagrożeniach, w szczególności o zagrożeniach, przed którymi chronić ich będą środki ochrony indywidualnej oraz przekazywania informacji o tych środkach i zasadach ich stosowania, zapewnić systematyczne kontrole stanu bhp ze szczególnym uwzględnieniem organizacji procesów pracy, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych oraz ustalić sposoby rejestracji nieprawidłowości i metody ich usuwania. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki określono ( 1): klasyfikację i wykaz szkodliwych czynników biologicznych; wykaz prac narażających pracowników na działanie czynników biologicznych; szczegółowe warunki ochrony pracowników przed zagrożeniami spowodowany przez szkodliwe czynniki biologiczne; sposób prowadzenia rejestru prac narażających pracowników na działanie szkodliwych czynników biologicznych i rejestru pracowników zatrudnionych przy tych pracach oraz sposób przechowywania i przekazywania tych rejestrów do podmiotów właściwych do rozpoznawania lub stwierdzania choroby zawodowej. Pracodawca zaś jest zobowiązany do: stosowania wszelkich dostępnych środków eliminujących narażenie lub ograniczających stopień tego narażenia. Przed wyborem środka zapobiegawczego praco dawca dokonuje oceny ryzyka zawodowego, na jakie jest lub może być narażony pracownik; prowadzenia rejestru prac narażających pracowników na działanie szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 3 lub 4 zagrożenia, w formie elektronicznej lub księgi rejestrowej; stosowania odpowiednich środków hermetyczności; stosowania znaku zagrożenia biologicznego oraz innych istotnych znaków ostrzegawczych; zapewniania pracownikom systematycznego szkolenia; poinformowania pracownika o badaniach lekarskich, z których pracownik może skorzystać po ustaniu narażenia. Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych zobowiązuje pracodawcę do ( 2): ustalenia, czy w środowisku pracy występuje czynnik chemiczny stwarzający zagrożenie oraz do dokonania i udokumentowania oceny ryzyka zawodowego stwarzanego przez czynnik chemiczny; uzyskania dodatkowej informacji od dostawcy czynnika chemicznego lub z innych dostępnych mu źródeł, jeżeli jest to niezbędne w celu dokonania oceny ryzyka zawodowego; w przypadkach gdy występuje narażenie na kilka czynników chemicznych, wykonania oceny ryzyka stwarzanego przez wszystkie czynniki chemiczne łącznie. W rozporządzeniu Ministra Zdrowia w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy ( 1) został określony: wykaz substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym i sposób ich rejestrowania; sposób prowadzenia rejestru prac, których wykonywanie powoduje konieczność pozostawania w kontakcie z substancjami, preparatami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym; sposób prowadzenia rejestru pracowników zatrudnionych przy tych pracach;

11 szczegółowe warunki ochrony pracowników przed zagrożeniami spowodowanymi przez substancje, preparaty, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym; warunki i sposób monitorowania stanu zdrowia pracowników narażonych na działanie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym. 2. OCENA RYZYKA 2.1. DEFINICJE Analiza ryzyka badanie ryzyka obejmujące określenie charakterystyki obiektu, identyfikację zagrożeń i szacowanie ryzyka. Awaria zdarzenie powstałe w wyniku niekontrolowanego rozwoju sytuacji* w czasie eksploatacji materiałów, urządzeń lub instalacji, prowadząc?" do powstania, natychmiast lub z opóźnieniem, na terenie organizacji lub poza jej terenem, poważnego zagrożenia dla zdrowia ludzkiego! i/lub środowiska, takie jak: duża emisja substancji szkodliwych lub nie-! bezpiecznych, pożar, wybuch itp. [11]. Audit systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy systematyczne i niezależne badanie, mające na celu określenie, czyi działania podejmowane w ramach systemu zarządzania bezpieczeń stwem i higieną pracy oraz osiągnięte rezultaty odpowiadają planowa-^ nym ustaleniom i czy te ustalenia zostały skutecznie wdrożone oraz czyj są odpowiednie do realizacji polityki bezpieczeństwa i higieny pracyj a także do osiągnięcia celów organizacji w tym zakresie [11]. Bezpieczeństwo i higiena pracy stan warunków i organizacji pracy oraz zachowań pracowników za-t pewniający wymagany poziom ochrony zdrowia i życia przed zagroże-i niami występującymi w środowisku pracy [11]. Charakterystyka stanowiska pracy zespół cech określających (opisujących) obszar stanowiska pracy. Choroba zawodowa choroba spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy, określona w prawnie obowiązują-, cym wykazie chorób zawodowych. Czynnik niebezpieczny czynnik, którego oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może. prowadzić do urazu [36]. Czynnik szkodliwy czynnik, którego oddziaływanie na pracującego prowadzi lub możell prowadzić do schorzenia [36]. Czynnik uciążliwy czynnik, którego oddziaływanie na pracującego może spowodować złeff samopoczucie lub nadmierne zmęczenie, niepowodujące jednak trwa-t łego pogorszenia stanu zdrowia człowieka [36]. Działania korygujące działania podjęte w celu usunięcia przyczyn istniejącej niezgodności lub innej niepożądanej sytuacji oraz w celu niedopuszczenia do ich ponownego wystąpienia [11]. Działania zapobiegawcze działania podjęte w celu usunięcia przyczyn potencjalnej niezgodności lub innej niepożądanej sytuacji oraz w celu niedopuszczenia do ich wystąpienia [11]. Ekspozycja wystawienie pracownika w określonym czasie na oddziaływanie czynników środowiska pracy, w wyniku którego pracownik jest narażony na utratę zdrowia. Faza użytkowania obiektu stan, w jakim znajduje się obiekt w czasie użytkowania, np. podczas oceny ryzyka: wykonywane czynności związane z procesem technologicznym, naprawy, przezbrajanie, regulacje itp. Granice obiektu obszar, po którym porusza się operator obsługujący obiekt (urządzenie produkcyjne) lub osoba narażona; w ocenie ryzyka otoczenie, w jakim pracuje i przemieszcza się pracownik. Identyfikacja zagrożenia proces rozpoznawania tego, czy zagrożenie istnieje oraz określania jego charakterystyk [11]; stwierdzanie, ustalanie zagrożeń występujących w środowisku pracy. Lista kontrolna kwestionariusz zawierający pytania identyfikujące odchylenia od normy

12 dotyczące wymagań w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, rodzaju zagrożeń, zdarzeń niebezpiecznych itp. związanych ze środowiskiem pracy. Monitorowanie bezpieczeństwa i higieny pracy obserwowanie stanu warunków pracy, zachowań pracowników oraz wyników działań podejmowanych, w celu poprawy bezpieczeństwa i higieny pracy, obejmujące w szczególności identyfikację zagrożeń, ocenę ryzyka zawodowego oraz analizę przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych [11]. Najwyższe kierownictwo osoba lub grupa osób stanowiących wewnątrz organizacji przepisy i wymagania oraz kształtujących politykę i wyznaczających cele tej organizacji [11]. Narażenie (ekspozycja) podleganie oddziaływaniu czynników niebezpiecznych, szkodliwych lub uciążliwych związanych z wykonywaniem pracy [12]. Niedogodności stan środowiska pracy, który nie stanowi bezpośrednio zagrożenia dla bezpieczeństwa pracownika, ale w poważnym stopniu sprzyja powstawaniu tego zagrożenia. Niezgodność niespełnienie wyspecyfikowanego wymagania [15]. Obiekt oceny ryzyka przedmiot oceny ryzyka, którym może być człowiek, stanowisko pracy, jak i urządzenie, maszyna, instalacja, budynek; w ocenie ryzyka zawodowego jest to przede wszystkim pracownik. Ocena ryzyka proces analizowania ryzyka i wyznaczania dopuszczalności ryzyka [11]; wydawanie opinii (sądu) o ryzyku obejmujące: analizę ryzyka, wartościowanie ryzyka, decyzję o akceptacji ryzyka lub działaniach w celu zmniejszenia (redukcji) ryzyka. Operator pracownik lub pracownicy, których zadaniem jest posługiwanie się urządzeniem produkcyjnym. Organizacja spółka, korporacja, firma, przedsiębiorstwo, organ władzy lub instytucja, albo jakakolwiek ich część lub kombinacja, samodzielna lub nie, publiczna lub prywatna, o własnych zadaniach i administracji [11]. Osoba zagrożona osoba, która całkowicie lub częściowo znajduje się w strefie zagrożenia. Polityka bezpieczeństwa i higieny pracy deklaracja organizacji dotycząca intencji i zasad odnoszących ogólnych efektów działalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, określająca ramy do działania i ustalania celów organizacji dotyczących zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy [11]. Pracownik narażony na ryzyko każdy pracownik, który może się znaleźć całkowicie lub częścir w strefie niebezpiecznej. Przegląd wykonywany przez kierownictwo przeprowadzana przez najwyższe kierownictwo formalna ocena stanu i adekwatności wdrożonego systemu zarządzania bezpieczeństwa i higieną pracy do polityki i celów bezpieczeństwa i higieny pracy [11] Ryzyko kombinacja częstości lub prawdopodobieństwa wystąpienia okresy go zdarzenia wywołującego zagrożenie i konsekwencji z tym zdarzeniem [11]. Ryzyko zawodowe prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związać z wykonywaną pracą powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych, w zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub spoi wykonywania pracy [11]. Ryzyko resztkowe ryzyko pozostające po zastosowaniu środków bezpieczeństwa [14] Środek bezpieczeństwa środek stosowany w celu eliminowania zagrożeń lub zmniejszań ryzyka [14]. Środki ochronne środki ochrony zbiorowej, środki ochrony indywidualnej lub inl środki (techniczne lub organizacyjne), stosowane w celu ograniczeni ryzyka zawodowego [12]. Środki ochrony indywidualnej środki przeznaczone do ochrony człowieka przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczo lub łączą w środowisku pracy. Środki ochrony zbiorowej środki przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy ludzi przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczy lub łącznie w środowisku pracy, będące rozwiązaniami techniczny stosowanymi w pomieszczeniach pracy, maszynach i innych urządzeniach. Stanowisko pracy przestrzeń pracy, wraz z wyposażeniem w środki i przedmioty pracy w której

13 pracownik lub zespół pracowników wykonuje pracę [11]; warunki środowiska materialnego, określone czynnikami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi, w którym odbywa się proces pracy. Strefa niebezpieczna wszelka strefa wewnątrz i/lub wokół urządzenia produkcyjnego, w rej pracownik jest narażony na zagrożenie bezpieczeństwa lub uszczerbek zdrowia. Strefa zagrożenia przestrzeń w otoczeniu urządzenia produkcyjnego, w której bezpieczeństwo lub zdrowie przebywających tam osób jest zagrożone. System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy część ogólnego systemu zarządzania organizacją, która obejmuje strukturę organizacyjną, planowanie, odpowiedzialności, zasady postępowania, procedury, procesy i zasoby potrzebne do opracowania, wdrażania realizowania, przeglądu i utrzymywania polityki bezpieczeństwa i higieny pracy [11]. Szkoda (strata, skutek) fizyczny uraz lub/i utrata zdrowia lub majątku [14]. Szacowanie ryzyka nadanie materialnej cechy elementom ryzyka; przyporządkowanie wartości parametrom ryzyka: ocenienie prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia niebezpiecznego powodującego określone straty, określenie stopnia możliwych skutków (strat, konsekwencji związanych ze zdarzeniem). Urządzenia produkcyjne wszelkie maszyny, aparaty, narzędzia lub instalacje użytkowane pod czas pracy. Użytkowanie urządzeń produkcyjnych wszelka działalność pociągająca za sobą użytkowanie urządzeń produkcyjnych, taka jak rozruch, zatrzymanie urządzeń, posługiwanie się nimi, transportowanie, naprawianie, modernizacja, modyfikacja, konserwacja i obsługa. Wartościowanie ryzyka formułowanie sądu o ryzyku; określanie wartości ryzyka według przyjętych kryteriów. Wypadek przy pracy nagłe zdarzenie, wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w związku z wykonywaną pracą. Zagrożenie stan środowiska pracy mogący spowodować wypadek lub chorobę [11]. Zagrożenie znaczące zagrożenie mogące spowodować poważne i nieodwracalne uszkodzenie zdrowia lub śmierć, występujące w szczególności przy wykonywaniu prac szczególnie niebezpiecznych [11]. Zarządzanie ryzykiem ciągły proces oceny oraz eliminowania lub ograniczania ryzyka. Zdarzenie zagrażające zdarzenie mogące spowodować szkodę [14]. CZYNNIKI BIOLOGICZNE [33] Czynniki biologiczne szkodliwe czynniki biologiczne mogące być przyczyną zakażenia alergii lub zatrucia obejmują: drobnoustroje komórkowe, w tym zmodyfikowane genetycznie; jednostki bezkomórkowe zdolne do replikacji lub przenoszenia materiału genetycznego, w tym zmodyfikowane genetycznie; hodowle komórkowe; pasożyty wewnętrzne człowieka. Dopuszczalne stężenie w materiale biologicznym najwyższy dopuszczalny poziom określonego czynnika lub jego metabolitu w odpowiednim materiale biologicznym lub najwyższą dopuszczalną wartość odpowiedniego wskaźnika, określającego oddziaływa nie czynnika chemicznego na organizm; w szczególności materiałem biologicznym są krew i mocz pobrane od pracowników.

14 CZYNNIKI CHEMICZNE [35] Czynnik chemiczny każdy pierwiastek lub związek chemiczny, w postaci własnej lub w mieszaninie, w stanie, w jakim występuje w przyrodzie lub w stanie, w jakim jest wytwarzany, stosowany lub uwalniany w środowisku pracy, w tym podczas usuwania go w postaci odpadów, w trakcie każdej pracy, niezależnie od faktu, czy jest albo nie jest wytwarzany celowo lub jest albo nie jest wprowadzany do obrotu. Czynnik chemiczny stwarzający zagrożenie taki, który jest klasyfikowany jako substancja niebezpieczna lub preparat niebezpieczny, z wyjątkiem niebezpiecznych wyłącznie dla środowiska; również taki, który nie jest niebezpieczny, ale z uwagi na swoje właściwości fizykochemiczne lub oddziaływanie na człowieka oraz sposób, w jaki jest stosowany lub obecny w miejscu pracy, może stwarzać ryzyko dla bezpieczeństwa lub zdrowia pracowników; także każdy czynnik chemiczny oraz pył, dla którego zgodnie z odrębnymi przepisami ustalono wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń Praca z udziałem czynnika chemicznego każda praca, w której stosuje się lub zamierza się stosować czynnik chemiczny, w jakimkolwiek procesie, łącznie z jego wytwarza wszelkimi manipulacjami, przechowywaniem, transportem oraz usuwaniem w postaci odpadów i procesami przeróbki odpadów, a wszelką działalność, która wynika z takiej pracy.

15 2.2. CELE OCENY RYZYKA Pracodawca jest zobowiązany zapewnić pracownikom bezpieczeństwo i ochronę zdrowia na każdym stanowisku pracy, we wszystkich związanych z pracą elementach. Aby obowiązek ten zrealizować należy rozpoznać i ocenić stan bezpieczeństwa oraz wszystkie elementy środowiska pracy, które na ten stan bezpieczeństwa mogą wpływać. Jedną z metod oceny stanu bezpieczeństwa jest wykonanie oceny ryzyka. Wynik tej oceny umożliw pracodawcy podjęcie skutecznych środków, niezbędnych do zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników. Ocena ryzyka ma za zadanie, między innymi, zapobiegł skutkom zagrożeń zawodowych. Skuteczne zapobieganie skutkom zagrożeń zawodowy! I lub inaczej wyeliminowanie ryzyka powinno być stawiane jako ogólny, główny cel oceni ryzyka. Nie zawsze jest to możliwe do osiągnięcia w praktyce. Jeżeli nie jest możliwe wyeliminowanie ryzyka, należy je zredukować. Niedające się wyeliminować ryzyko resztki] we należy kontrolować, zaś wiedzę o zagrożeniach i ryzyku przekazywać pracownikom W ramach kolejnych przeglądów i ponownej oceny ryzyka może okazać się, że w wyniku nowo nabytej wiedzy w tym zakresie, jest możliwe dalsze ograniczenie ryzyka zawodowego. Przyjęcie takiej filozofii eliminowania i ograniczania ryzyka pozwala na określenia celów szczegółowych oceny ryzyka zawodowego, którymi są: sprawdzenie, czy występujące na stanowiskach pracy zagrożenia zostały zidentyfikowane i czy jest znane związane z nimi ryzyko zawodowe, wykazanie, że zastosowane środki ochrony są odpowiednie do zidentyfikowanych zagrożeń, wykazanie, że dokonano odpowiedniego wyboru materiałów, wyposażenia stanowisk oraz organizacji pracy, ustalenie priorytetów w działaniach zmierzających do eliminowania lub ograniczania ryzyka zawodowego, zbadanie, czy ryzyko zawodowe jest na poziomie akceptowalnym i zastosowano odpowiednie środki ochrony, zapewnienie ciągłej poprawy bezpieczeństwa i higieny pracy, wykazanie pracownikom oraz organom nadzoru i kontroli, że ryzyko zawodów jest znane Sprawdzenie, czy występujące na stanowiskach pracy zagrożenia zostały zidentyfikowane i czy jest znane związane z nimi ryzyko zawodowe Aby ocenić ryzyko zawodowe należy ustalić, jakie zagrożenia występują w środowisku jakie jest źródło tych zagrożeń, oraz jakie posiadają charakterystyki. Identyfikacja wróżeń, niezależnie od zastosowanej do tego celu metody, wymusza systematyczne zbieranie informacji o zagrożeniach dla wszystkich czynników środowiska pracy. Prowadzi to do weryfikacji zagrożeń oraz ich źródeł dla poszczególnych stanowisk, urządzeń produkcyjnych na wszystkich etapach ich użytkowania oraz weryfikacji osób na nie narażonych. Dla zweryfikowanych zagrożeń można sprawdzić czy oceniono związane z nimi ryzyko zawodowe Wykazanie, że zastosowane środki ochrony są odpowiednie do zidentyfikowanych zagrożeń Konsekwencją oceny ryzyka zawodowego jest zastosowanie środków ochrony, w celu ograniczenia lub wyeliminowania zagrożeń. Ocena ryzyka pozwala na ustalenie poziomu ryzyka resztkowego, w zależności od rodzaju zastosowanych środków ochrony przed występującymi zagrożeniami. Określony poziom ryzyka pozwala na wybranie optymalnych, w danych warunkach, środków ochrony Wykazanie, że dokonano odpowiedniego wyboru materiałów, wyposażenia

16 stanowisk oraz organizacji pracy Określenie zagrożeń oraz ryzyka zawodowego, jakie występuje przy zastosowanych materiałach, wyposażeniu i organizacji pozwala na podjęcie działań związanych z zastosowaniem materiałów mniej niebezpiecznych, wymianę lub modernizację wyposażenia lub dokonanie zmian w organizacji pracy, tak by praca była bezpieczniejsza. Po zastosowaniu nowych środków ochrony można sprawdzić, czy poprawił się poziom bezpieczeństwa i czy nie powstały nowe zagrożenia Ustalenie priorytetów w działaniach zmierzających do eliminowania lub ograniczania ryzyka zawodowego Dokonanie oceny ryzyka zawodowego dla poszczególnych zagrożeń umożliwia ustalenie hierarchii zagrożeń według kryterium wynikającego z wartości ryzyka zawodowego. Pozwala to na takie opracowanie działań korekcyjnych i zapobiegawczych, w których w pierwszej kolejności będą eliminowane lub ograniczane zagrożenia powodujące większe ryzyko. W opracowaniu priorytetów działań mogą być brane pod uwagę również możliwości techniczne i ekonomiczne organizacji Zbadanie, czy ryzyko zawodowe jest na poziomie akceptowalnym i zastosowanie odpowiednich środków ochronnych Identyfikacja zagrożeń i ocena odpowiadającego im ryzyka zawodowego pozwala na ustalenie lub weryfikację poziomu akceptacji ryzyka. Jeżeli ustalenie poziomu ryzyka odbywa się dla zastosowanych środków ochrony, to może być równocześnie weryfikacją i potwierdzeniem prawidłowego ich doboru Zapewnienie ciągłej poprawy bezpieczeństwa i higieny pracy Prawidłowo prowadzony proces oceny ryzyka kończy się opracowaniem planów działań korekcyjnych i zapobiegawczych. Jeżeli plany takie są realizowane, zawsze prowadzą do poprawy bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników. Proces poprawy bezpieczeństwa pracy jest procesem ciągłym. Stosując coraz doskonalsze technologie, materiały, ś ki ochrony itp. można ograniczyć lub wyeliminować ryzyko Wykazanie pracownikom oraz organom nadzoru i kontroli, że ryzyko zawodowe jest znane Przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy nakładają na pracodawcę obowiązek wykonywania identyfikacji zagrożeń i ocenę wynikającego z nich ryzyka zawodowej oraz informowanie o ryzyku zawodowym pracowników. Wykonywanie tego obowiązku jest więc realizacją wymagań przepisów. Świadomość pracowników wykonujących pracę wskutek poinformowania ich o poziomie ryzyka powoduje zmianę ich zachowań.

17 2.3. KIEDY WYKONYWAĆ OCENĘ RYZYKA ZAWODOWEGO Ocenę ryzyka zawodowego należy wykonywać dla wszystkich stanowisk pracy, dli których ocena nie była wykonywana oraz wtedy, kiedy w miejscu pracy została wprowadzona zmiana, która mogła spowodować zmianę poziomu ryzyka lub zmianę jego oceny oraz postrzegania. Wynika z tego, że ocenę ryzyka zawodowego należy przeprowadzaj zawsze, gdy: tworzone są nowe stanowiska pracy, wprowadzane są zmiany na stanowiskach pracy, zmieniono wymagania odnośnie dopuszczalnego poziomu czynników środowisk p pracy, oceny ryzyka itp., wprowadzono zmiany związane z zastosowaniem środków ochrony, na terenie organizacji pracownicy z innych firm wykonują roboty zagrażające pracownikom organizacji Tworzenie nowych stanowisk pracy Przy tworzeniu nowych stanowisk pracy należy uwzględnić wymagania związane z warunkami materialnego środowiska pracy, a więc z pomieszczeniem pracy, zastosowaniem materiałów, narzędzi, procesów technologicznych oraz organizacji. W zależności od ich doboru mogą wystąpić różne zagrożenia. Identyfikując te zagrożenia i oceniając ryzyko, można organizować stanowiska pracy na wyższym poziomie bezpieczeństwa. Ponadto zdobyta wiedza służy do szkoleń i informowania pracowników o ryzyku zawodowym na stanowisku pracy Wprowadzanie zmian na stanowiskach pracy Wprowadzenie zmian na stanowisku pracy wiąże się z zastosowaniem nowych materiałów urządzeń, maszyn, technologii i organizacji. Każda taka zmiana może spowodować wystąpienie innych czynników środowiska pracy będących źródłem nowych zagrożeń. Zmiana na stanowisku pracy, przy występowaniu tych samych czynników i wynikających z nich zagrożeń, spowodować może zmianę poziomu ryzyka. Zmiana toczonego przez tokarza materiału, np. stali, na tworzywa sztuczne może być przyczyną dodatkowego zagrożenia pyłami. Zastosowanie łamacza wiórów nie likwiduje całkowicie zagrożeń związanych z wiórami, ale znacznie ogranicza odpowiadające tym zagrożeniom ryzyko Zmiana wymagań odnośnie dopuszczalnego poziomu czynników środowiska pracy Wynikiem prowadzonej szczególnie przez państwo, ale również przez organizacje, polityki dążenia do polepszenia warunków pracy jest opracowywanie nowych standardów w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. W ramach tej polityki tworzone są i wprowadzane nowe przepisy, normy oraz zasady obowiązujące na stanowiskach pracy. Zmiana ta powoduje konieczność weryfikacji oceny stanu bezpieczeństwa oraz wykonanie ponownie oceny ryzyka zawodowego, zgodnie z nowymi wymaganiami. Zmiana wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia czynnika (NDS) poniżej wartości stężenia tego czynnika na stanowisku pracy, zmieni wartość poziomu ryzyka, podobnie jak zmieni poziom ryzyka wprowadzenie zakazu wejścia pracownika w strefę niebezpieczną lub wejście to będzie możliwe przy spełnieniu określonych warunków Wprowadzenie zmian związanych z zastosowaniem środków ochrony Wprowadzenie nowych zasad ochrony lub zastosowanie nowych środków ochrony zmienia najczęściej charakterystyki środowiska pracy, a zatem również ryzyko związane z pracą. Zastosowanie np. hermetyzacji procesu może umożliwić wyeliminowanie stosowania środków ochrony indywidualnej.

18 Obcy pracownicy Ocenę ryzyka zawodowego powinno się przeprowadzać również, kiedy na terenie przedsiębiorstwa wykonują zadania pracownicy innych organizacji, ponieważ są oni nie tylko narażeni na zagrożenia występujące w tym przedsiębiorstwie, ale również mogą stwarzać zagrożenia niewystepujące w normalnych warunkach tego przedsiębiorstwa. Na przykład przy wymianie instalacji wodnej, podczas lutowania rur miedzianych palnikiem na propan-butan, wskutek przedostania się gazu z nieszczelnych urządzeń do pomieszczeń biurowych może dojść w nich do pożaru lub wybuchu i spowodować poparzenie lub śmierć pracowników Okresowa ocena ryzyka Poza wymienionymi przypadkami, dla których powinno się zawsze przeprowadzać ocenę ryzyka zawodowego, może istnieć wymóg lub potrzeba okresowej oceny ryzyka. Mowa tu o ocenie ryzyka wykonywanego zgodnie z opracowaną i przyjętą procedurą, w przeciwieństwie do wykonywanych okresowych przeglądów, które często uważa się za uproszczoną ocenę ryzyka, szczególnie na stanowiskach pracy o zagrożeniach mniemających istotnego znaczenia dla zdrowia pracowników. Okresową ocenę ryzyka powinno wykonywać na stanowiskach pracy oraz dla technologii i procesów o dużych zagrożą których skutki zagrożeń mogą być bardzo duże lub katastrofalne. Okresowa ocena wykonywana z częstotliwością określoną w procedurach, może wynikać również stosowanych w organizacji systemów zarządzania bezpieczeństwem pracy lub ryzykiem zawodowym WYMAGANIA GWARANTUJĄCE POPRAWNĄ OCENĘ RYZYKA Przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego wymaga przygotowań obejmujących: zapewnienie niezbędnych zasobów, wyznaczenie niezbędnych osób, określenie potrzeb szkoleniowych i przeprowadzenie szkoleń osób przeprowadzających ocenę ryzyka zawodowego, zapewnienie udziału pracowników w ocenie ryzyka zawodowego, zapewnienie osobom oceniającym ryzyko zawodowe dostępu do potrzebnych informacji, sporządzenie wykazu stanowisk oraz wykonanie ich analizy, określenie sposobu informowania o ryzyku zawodowym Zapewnienie niezbędnych zasobów Niezbędne zasoby, to konieczne do oceny ryzyka środki finansowe, czas pracowników, narzędzia i materiały, oraz dokumenty, w których zgromadzona jest konieczna i oceny ryzyka wiedza. Niezbędne zasoby to również przepisy, normy, dokumentacje technicznoruchowe, instrukcje pracy, procedury wykonywania pracy, literatura itp. Prace dawca wykonując ocenę ryzyka może korzystać z własnych zasobów, tj. zasobów swojej organizacji (przedsiębiorstwa, zakładu), albo zlecić jej wykonanie specjalistom spoza organizacji. Usługa specjalistów spoza organizacji może dotyczyć pełnej procedury związane z oceną lub nawet zarządzaniem ryzykiem lub mieć charakter doradczy. Zaangażowani specjalistów lub firmy zewnętrznej może wynikać również z potrzeb sięgnięcia do zasobów specjalistycznej wiedzy i specjalistycznych kwalifikacji koniecznych do rozwiązania problemu Wyznaczenie niezbędnych osób

19 Ocenę ryzyka zawodowego w organizacji mogą wykonywać pracownicy orgamzacji lub specjaliści z zewnątrz. Osoby wykonujące ocenę ryzyka zawodowego powinny posiadać niezbędną wiedzę w zakresie ochrony pracy, zarówno z zakresu technicznego bezpieczeństwa pracy, jak również z zakresu prawa pracy. Osoby te powinny umieć identyfikować zagrożenia, oceniać szkodliwe i niebezpieczne skutki tych zagrożeń oraz nać zasady stosowania środków ochrony zapobiegających tym skutkom. Muszą posiadać wiedzę na temat zasad oceny ryzyka zawodowego, stosowanych procedur i metod. Powinny znać organizację zakładu, posiadać wiedzę na temat struktury zatrudnienia, stosowanych maszyn, urządzeń, procesów, technologii oraz materiałów. Powinny również posiadać kwalifikacje do prowadzenia konsultacji z innymi pracownikami i ekspertami zewnętrznymi oraz wykorzystywania ich wiedzy. Do oceny ryzyka zawodowego należy powołać zespół, w skład którego powinni wchodzić pracodawca lub jego przedstawiciel, wyznaczeni przez niego pracownicy i, jeżeli jest to konieczne, eksperci. Do kierowania zespołem należy wyznaczyć osobę odpowiedzialną za planowanie i koordynowanie działań. Osoba, która ma przeprowadzać ocenę ryzyka powinna być przede wszystkim kompetentna, powinna posiadać właściwe kwalifikacje do wykonania tego zadania. Często konieczne jest, by zespół wykonujący to zadanie posiadał wiedzę o różnych specjalnościach. W takich przypadkach zaleca się, by osoby takie były powoływane do zespołu okresowo (np. gdy ocena ryzyka dotyczy wydziału, na którym znajdują się maszyny lub urządzenia stwarzające specyficzne zagrożenia, urządzeń instalacji elektrycznych itp.) lub udzielały konsultacji. Jeżeli ocenę ryzyka mają przeprowadzić specjaliści z zewnątrz, to przed przystąpieniem do wyboru tych specjalistów, pracodawca powinien skonsultować się z pracownikami lub ich przedstawicielami oraz pracownikami służby bezpieczeństwa i higieny pracy. Podobne konsultacje należy przeprowadzić po zakończeniu pracy specjalistów zewnętrznych, w celu omówienia wyników oceny i wydanych zaleceń. Zaleca się, by konsultanci zewnętrzni posiadali potwierdzenia swoich kompetencji lub kwalifikacji technicznych. Pracodawca powinien unikać zatrudniania osób z zewnątrz do rozwiązywania problemów, które mogą być rozwiązane przez pracowników organizacji Określenie potrzeb szkoleniowych i przeprowadzenie szkoleń osób przeprowadzających ocenę ryzyka zawodowego Osoby przeprowadzające ocenę ryzyka powinny posiadać ogólną wiedzę w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, a ponadto umiejętności wynikające z procedury oceny ryzyka. Obowiązkiem pracodawcy jest ocenić, czy osoby, które będą wykonywać ocenę ryzyka taką wiedzę i umiejętności posiadają i, jeżeli jest to konieczne, zapewnić możliwość nabycia odpowiedniej wiedzy. Wiedza ta może być przekazana w ramach szkoleń przeprowadzonych we własnym zakresie lub zleconych specjalistom zewnętrznym. Szkolenia powinny być przeprowadzone według szczegółowego programu. Program taki powinien zawierać, jeżeli to konieczne, poza wiedzą z bezpieczeństwa i higieny pracy z ukierunkowaniem na zagadnienia występujące w organizacji (zakładzie), wiedzę odnośnie procedury oceny ryzyka oraz ogólnego podejścia do oceny ryzyka. Ponadto powinien dotyczyć sporządzania i wykorzystania charakterystyk stanowisk pracy i urządzeń produkcyjnych, identyfikacji i charakteryzowania zagrożeń, metod jakościowych i, jeżeli to konieczne, ilościowych oceny ryzyka, metod zastosowania i oceny środków ochrony w celu wyeliminowania lub zmniejszenia ryzyka, ustalania priorytetów w zakresie niezbędnych działań, monitorowania zagrożeń i ryzyka, informowania pracowników o zagrożeniach i ryzyku z nich wynikających, zasadach postępowania w sytuacjach awaryjnych oraz prowadzenia dokumentacji w tym zakresie Zapewnienie udziału pracowników w ocenie ryzyka zawodowego Nie wszystkie czynności pracowników związane z pracą są wykonywane w oparciu o wymagania określone w przepisach i normach. Wiele wymagań dla czynności, szczególnie

20 tych, podczas wykonywania których występujące zagrożenia me powodują dużych skutków, nie jest ujętych przez przepisy i normy. Jeżeli pracodawca nie opracuje dla tych czynności instrukcji postępowania, pracownicy tworzą własne zasady postępowania w oparciu o przyzwyczajenia i nawyki. Potrzebną wiedzę o tak wypracowanych zasadach niezbędną do oceny ryzyka) można zdobyć przez obserwację procesu pracy lub przez umożliwienie pracownikom udziału w procesie oceny ryzyka. Uzyskane od nich informacje mogą być wykorzystane również do opracowania instrukcji pracy tworzenia prawa zakładowego. Należy zwrócić tu uwagę na to, że informacje uzyskiwane od pracowników powinny być starannie usystematyzowane i sprawdzone, bowiem ze względu na często występujące sprzeczności w interesach zainteresowanych, informacje te mogą prowadzić do błędnych wniosków. Zapewnienie udziału pracowników w ocenie ryzyka bardzo często ujawnia również wiele informacji związanych z nieformalnymi, niezgodnymi z zasadami i przepisami bezpieczeństwa pracy zachowaniami pracowników i dozoru. Nasilenie postępowania potocznie nazywanego na skróty" występuje w pracach wykonywanych sporadycznie, szczególnie gdy prace te wymagają pracochłonnego przygotowania Zapewnienie osobom oceniającym ryzyko zawodowe dostępu do potrzebnych informacji Osoby przeprowadzające ocenę ryzyka, poza posiadaniem niezbędnej wiedzy powinny mieć możliwość uzyskania w miejscu pracy informacji w zakresie norm i wymogów prawnych dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ryzyka występującego w danym miejscu pracy. Ponadto osoby te powinny znać właściwe zasady postępowania w tych dziedzinach, dla których nie ma norm prawnych, używanych w miejscu pracy materiałów, urządzeń i technologii, procedur wykonywania pracy oraz organizacji pracy. Powinny znać zagrożenia prawdopodobieństwo i częstotliwości ich występowania oraz zależności między narażeniem na zagrożenie, a skutkiem tego zagrożenia, stosowanych i możliwych do zastosowania środków ochrony eliminujących lub zmniejszających ryzyko. Aby ocena ryzyka była wykonana prawidłowo i zostały osiągnięte cele, pracodawca powinien umożliwić dostęp do tych informacji osobom wykonującym ocenę ryzyka Sporządzenie wykazu stanowisk oraz wykonanie ich analizy Przystępując do oceny ryzyka należy ocenić potrzeby i zakres prac. Pomocne w tym jest wykonanie wykazu stanowisk pracy i ich analiza. Wykaz stanowisk pracy pozwala na usystematyzowanie ich ze względu na typ stanowisk, pod kątem rodzaju prowadzonych na nich prac i wykonywanych czynności. Analiza stanowisk pozwala na wstępną ocenę pod kątem zagrożeń ustalenia priorytetów. Ocena ryzyka na stanowiskach o znanych poważnych zagrożeniach, będzie wykonywana w pierwszej kolejności. Stanowiska pracy biurowej oraz inne, o niewielkich skutkach zagrożeń, można świadomie oceniać później w miarę możliwości i potrzeb. Analiza stanowisk pracy pozwala również na wytypowanie stanowisk pracy pracy stałych, podobnych oraz często zmienianych o takich samych czynnościach i charakterystykach. Dla stanowisk stałych, podobnych pozwoli to na wykonanie analizy ryzyka z zastosowaniem zasady podobieństwa - wykonanie oceny ryzyka dla jednego stanowiska (muszą być spełnione warunki podobieństwa). Na przykład w zakładzie, który ma wiele stanowisk tokarzy przy czym każde z tych stanowisk posiada tę samą charakterystykę, ocenę ryzyka można wykonać dla jednego stanowiska. Dla stanowisk pracy często zmienianych, na których wykonywane są podobne czynności ocenę ryzyka można wykonać dla czynności o tych samych charakterystykach. Np. cieśla na budowie wykonuje czynności związane z przygotowaniem elementów konstrukcji, ich transportem i montażem. Czynności związane z przygotowaniem prefabrykacja elementów mogą być identyczne niezależnie od budowy, transport zaś i montaż elementów różne, zależne od warunków na budowie. Ocenę ryzyka można wykonać oddzielnie dla szczególnych etapów stanowiska cieśli przygotowanie elementów, transport i montaż.