Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych

Transkrypt

1 Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych ul. Kossutha 6, Katowice instytut badawczy KRS NIP tel.: , faks: , Tytuł pracy: Zintegrowane podejście do problemów obszarów funkcjonalnych na przykładzie Chorzowa, Rudy Śląskiej i Świętochłowic - określenie obszaru funkcjonalnego poprzez jego identyfikację i delimitację Zespół autorski: dr inż. arch. Justyna Gorgoń dr Joachim Bronder dr Beata Michaliszyn-Gabryś dr Anna Starzewska-Sikorska mgr Joanna Piasecka Iwona Owczarska Katowice, sierpień 2013

2 1 Zleceniodawca: Urząd Miasta Chorzów, Chorzów, ul. Rynek1 2 Wykonawca: Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych 3 Numer i data zlecenia/umowy: 518/DNP3/13 4 Zakład DNP (Zakład Zarządzania Środowiskowego) 5 Zespół DNP3 (Zespół GIS) 6 Zespół autorski Lp. Nazwisko i imię oraz stopień i tytuł naukowy 1 dr inż. arch. Justyna Gorgoń 2 dr Joachim Bronder 3 dr Beata Michaliszyn-Gabryś 4 dr Anna Starzewska-Sikorska 5 mgr Joanna Piasecka 6 Iwona Owczarska Kierownik Tematu Kierownik Zespołu Zatwierdzam: Dyrektor IETU Rozdzielnik: 1. Elektroniczne repozytorium prac (DFP) 2. Archiwum 1 egz. wersja papier. (DFP) 3. Urząd Miasta Chorzów (1 egz. wersja elektroniczna i 1 egz. papierowa) 4. Urząd Miasta w Rudzie Śląskiej (1 egz. wersja elektroniczna i 1 egz. papierowa) 5. Urząd Miejski w Świętochłowicach (1 egz. wersja elektroniczna i 1 egz. papierowa) Charakter pracy: (zaznaczyć X ) Naukowo badawczy X Inny Sposób udostępnienia pracy: ( zaznaczyć X ) Za zgodą Zleceniodawcy Za zgodą Dyrektora X X Ogólnodostępna * wpisać pozostałych, jeśli występują

3 Spis treści 1 WPROWADZENIE ZADANIA I CEL OPRACOWANIA METODYKA CHARAKTERYSTYKA OBSZARU UWARUNKOWANIA ROZWOJOWE Położenie, struktura przestrzenna Sytuacja społeczno-demograficzna Charakterystyka gospodarcza Środowisko naturalne Potencjał rozwojowy Zabudowa i infrastruktura techniczna ANALIZA DOKUMENTÓW PLANISTYCZNYCH I STRATEGICZNYCH SPÓJNOŚĆ WEWNĘTRZNA -STOPIEŃ POWIĄZAŃ FUNKCJONALNYCH WSTĘPNA DELIMITACJA OBSZARU I JEGO STRUKTURA WEWNĘTRZNA WSKAŹNIKI I KRYTERIA DELIMITACJI DOBÓR KRYTERIÓW DELIMITACYJNYCH UWZGLĘDNIAJĄCYCH SPECYFIKĘ OBSZARU ANALIZA I WYZNACZENIE GŁÓWNYCH OSI TEMATYCZNYCH DELIMITACJA MAPY WYNIKOWE PODSUMOWANIE Spis rysunków RYS. 1 LOKALIZACJA OBSZARU TRZECH MIAST- CHORZOWA, RUDY ŚLĄSKIEJ I ŚWIĘTOCHŁOWIC W AGLOMERACJI GÓRNOŚLĄSKIEJ. OPRACOWANIE WŁASNE RYS. 2 MODEL WYSOKOŚCIOWY Z ZABUDOWĄ MIESZKANIOWĄ W OBSZARZE TRZECH MIAST RYS. 3 ODDZIAŁYWANIA WZAJEMNE PRZESTRZENI WOKÓŁ CENTRUM ADMINISTRACYJNO- USŁUGOWEGO MIASTA RYS. 4 SCHEMAT PODZIAŁU WEWNĘTRZNEGO RYS. 5 NOWA ZABUDOWA MIESZKANIOWA W OBSZARZE CHORZOWA, RUDY ŚLĄSKIEJ I ŚWIĘTOCHŁOWIC W LATACH OPRACOWANIE WŁASNE RYS. 6 MIEJSCA POTENCJALNYCH KONFLIKTÓW PRZESTRZENNYCH Spis tabel TABELA 1. LUDNOŚĆ ANALIZOWANYCH MIAST WG. PŁCI TABELA 2. STAN NA 2011 R. OPRACOWANIE WŁASNE NA PODSTAWIE DANYCH GUS TABELA 3. LICZBA LUDNOŚCI OGÓŁEM W 2006 ROKU TABELA 4. LICZBA OSÓB PRACUJĄCYCH W ROKU TABELA 5. OSOBY PRACUJĄCE W ROKU TABELA 6. WYKAZ WYBRANYCH OBIEKTÓW HANDLOWYCH WIELKOPOWIERZCHNIOWYCH WYSTĘPUJĄCYCH NA BADANYM OBSZARZE (OPRACOWANIE WŁASNE) TABELA 7. WYJAZDY I PRZYJAZDY MIESZKAŃCÓW MIAST BADANEGO OBSZARU ( CHORZOWA, RUDY ŚLĄSKIEJ I ŚWIĘTOCHŁOWIC) W RELACJI DO STOLICY REGIONU- KATOWIC NA PODSTAWIE OGÓLNOPOLSKICH BADAŃ Z ROKU OPRACOWANIE WŁASNE TABELA 8. LICZBA PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH NA 1000 MIESZKAŃCÓW, 2013 ŹRÓDŁO: GUS, OPRACOWANIE WŁASNE TABELA 9. UDZIAŁ PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH W USŁUGACH WYŻSZEGO RZĘDU, 2013, ŹRÓDŁO: GUS, OPRACOWANIE WŁASNE TABELA 10. GĘSTOŚĆ ZALUDNIENIA, OPRACOWANIE WŁASNE NA PODSTAWIE DANYCH GUS TABELA 11. LICZBA MIESZKAŃ ODDANYCH DO UŻYTKU NA 1000 MIESZKAŃCÓW, W LATACH DANE DLA LAT NA PODSTAWIE PUBLIKACJI GUS STATYSTYCZNE VADEMECUM SAMORZĄDOWCA, TABELA 12. STRUKTURA UŻYTKOWANIA ZIEMI NA PODSTAWIE MAPY NUMERYCZNEJ URBAN ATLAS W PROCENTACH. OPRACOWANIE WŁASNE TABELA 13. STRUKTURA USZCZELNIENIA POWIERZCHNI TERENU W HEKTARACH, OPRACOWANIE WŁASNE... 38

4 1 WPROWADZENIE Podstawą niniejszego opracowania jest umowa między Urzędem Miasta w Chorzowie i Instytutem Ekologii Miasta Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach zawarta w dniu 08 lipca 2013 w Katowicach, która dotyczy realizacji zadania pn. Zintegrowane podejście do problemów obszarów funkcjonalnych na przykładzie Chorzowa, Rudy Śląskiej i Świętochłowic- określenie. Zadanie to realizowane jest przy współfinansowaniu ze środków Unii Europejskiej, w ramach konkursu dotacji Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, wspierającego samorząd terytorialny w zakresie planowania miejskich obszarów funkcjonalnych. Zakres pracy odwołuje się do dokumentów rządowych dotyczących planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz rozwoju regionalnego, a w szczególności do koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 przyjętej przez Radę Ministrów dnia 13 grudnia 2011 roku Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (M.P. z 2012 r. poz. 252), Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego : Regiony, Miasta, Obszary Wiejskie Dokument przyjęty przez Radę Ministrów dnia 13 lipca 2010 r. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (M.P. z 2011 r. Nr 36, poz. 423), a także do Ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, Dziennik Ustaw Nr 80, poz. 717 (z późn. zm.). 1.1 ZADANIA I CEL OPRACOWANIA Zadania i cel opracowania delimitacji miejskiego obszaru funkcjonalnego składającego się z trzech miast-chorzowa, Świętochłowic, Rudy Śląskiej odwołuje się do zapisów KPZP 2030,według których Miejski Obszar Funkcjonalny (MOF) jest to układ osadniczy ciągły przestrzennie, złożony z odrębnych administracyjnie jednostek (gmin miejskich, wiejskich i miejsko-wiejskich) i składający się ze zwartego obszaru miejskiego oraz powiązanej z nim funkcjonalnie strefy zurbanizowanej. Dalsze zapisy KPZK 2030 prezentują typologię miejskich obszarów funkcjonalnych, zgodnie z którą przedmiotowy obszar został wstępnie zdefiniowany przez Zamawiającego w kategorii obszarów o charakterze ośrodków subregionalnych (pow mieszkańców), bo dotyczy trzech miast na prawach powiatu, z których każde liczy powyżej 50 tys. mieszkańców. Wszystkie trzy miasta zgodnie z przywołanymi zapisami dokumentu KPZK pełnią ważną rolę, jako ośrodki koncentrujące funkcje gospodarcze i społeczne oraz są miejscem dostarczania, w uzupełnieniu do oferty miast regionalnych, usług publicznych istotnych z perspektywy ich mieszkańców 1. 1 KPZK 2030-Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, dokument przyjęty przez Radę Ministrów 13 grudnia 2011, str , Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2012 Strona 2 z 47 Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych Katowice

5 Dodatkowo obszar ten posiada cechy miast tracących dotychczasowe funkcje społeczno gospodarcze, wskazane w ww. dokumencie rządowym w pozycji 6.5.2, gdzie Aglomeracja Górnośląska została wymieniona jako obszar koncentracji ośrodków miejskich tracących swoje dotychczasowe funkcje na skutek przemian związanych z restrukturyzacją przemysłu ciężkiego oraz towarzyszącymi temu negatywnymi zjawiskami społecznymi i zmianami w przestrzeni 2. Z uwagi na fakt, że analizowany obszar znajduje się wewnątrz większego miejskiego obszaru funkcjonalnego jakim jest Górnośląski Obszar Metropolitalny, wchodząc w jego strefą węzłową, która obejmuje obecnie 14 miast na prawach powiatu 3, jego delimitacja podstawowa będzie się mieściła w granicach administracyjnych trzech miast składowych oraz będzie obejmowała identyfikację i delimitację wewnętrzną obszarów charakteryzujących się wspólnymi problemami jak również obszarów mogących stanowić o sile i potencjale rozwojowym. Proces identyfikacji czynników rozwojowych oraz barier pozwoli na określnie optymalnego docelowego zasięg obszaru funkcjonalnego z punktu widzenia efektywności transportowo-osadniczej, jakości życia mieszkańców oraz dostępu do usług publicznych. Delimitacja będzie umożliwiała koordynację działań ukierunkowanych na uzyskanie obszaru spójnego pod względem funkcjonalnym i pozwalającego na efektywne zarządzanie oraz oferującego dobrą jakość życia jego mieszkańcom. 1.2 METODYKA Metodyka pracy jest ukierunkowana na analizę całego, składającego się z trzech odrębnych miast obszaru, pod kątem oceny jego spójności, relacji do regionalnego wymiaru planowania przestrzennego, a w szczególności do Metropolitalnego Obszaru Funkcjonalnego. A co więcej do identyfikacji i wyznaczenia wewnętrznych obszarów problemowych. Zaproponowane w pracy kryteria delimitacji są zgodne z następującymi ogólnymi zasadami delimitacji i metodologicznymi zaleceniami Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, tj. 1) przyjęto gminę jako podstawową jednostkę delimitacyjną, 2) powiązania funkcjonalne oraz stopień natężenia procesów urbanizacyjnych uznano za istotne przesłanki delimitacyjnymi, 3) dane statystyczne analizowano na bazie danych GUS ( najnowszych dostępnych, a w przypadku wskaźników opierających się na badaniach ogólnopolskich z bazowego roku badania tj. 2006), 2 Ibidem str Projekt pn. Foresight technologiczny rozwoju sektora usług publicznych w Górnośląskim Obszarze Metropolitalnym realizowany w ramach: poddziałania Projekty badawcze z wykorzystaniem metody foresight Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka jest współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Ekspertyza nr1- Delimitacja Górnośląskiego Obszaru Metropolitalnego, Inwentaryzacja instytucji metropolitalnych. Uwarunkowania kształtowania przyszłych funkcji GOM Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych Katowice Strona 3 z 47

6 4) skorzystano z możliwości wprowadzenia korekt eksperckich z uwagi na specyfikę badanego obszaru (trzy analizowane miasta są elementem składowych strefy węzłowej metropolitalnego obszaru funkcjonalnego), 5) do analiz porównawczych wartości kryteriów odnoszone są do średniej wojewódzkiej, lub w szczególnych przypadkach do miasta wojewódzkiego (Katowic). Podstawowymi pracami analitycznymi niniejszej pracy są analizy diagnostyczne przeprowadzone na dostępnych zbiorach danych i dokumentach planistycznych. Pozwoliło to na wstępne ustalenie granic delimitacji obszaru funkcjonalnego, które następnie zweryfikowano przy zastosowaniu kryteriów bazujących na wskaźnikach podstawowych (pierwotnych). Wykonano również agregację danych potrzebnych do ostatecznego zdefiniowania głównych kryteriów (osi) tematycznych obszaru. Przeprowadzona wstępnie analiza stymulant i destymulant rozwoju, z uwagi na specyfikę obszaru (zawieranie się w Metropolitalnym Obszarze Funkcjonalnym) nie została uznana za właściwą w identyfikacji terenów problemowych. Do tego zadania zastosowano odpowiednio dobrane zaawansowane techniki analityczne głównie analizę wielokryterialną, która pozwoliła na pełniejszą ocenę danych. W obu aspektach analizy tj. identyfikacji potencjalnych obszarów problemowych oraz ocenie wykorzystania potencjału rozwojowego, uwzględniono problematykę występowania oraz możliwego zagospodarowania terenów poprzemysłowych, które są specyficznym wyznacznikiem terenów miejsko- przemysłowych Aglomeracji Górnośląskiej. Jednym z ważnych zabiegów metodologicznych był wewnętrzny podział obszaru na trzy strefy, odzwierciedlający rzeczywistą strukturę przestrzenną wyznaczoną przebiegiem autostrady A4 i Drogowej Trasy Średnicowej. Analizy wskaźnikowe i problemowe przeprowadzono zarówno dla całego obszaru z uwzględnieniem podziału administracyjnego, jak i w układzie podziału na trzy wewnętrzne strefy. Zakres analiz obejmował wszystkie wskazane przez Zamawiającego zagadnienia tematyczne oraz dodatkowo, uszczelnienie gruntów (ważne w procesie delimitacji z uwagi na zagadnienia niekontrolowanej sub-urbanizacji) i potencjalne konflikty funkcjonalno-przestrzenne. Delimitacja obszaru funkcjonalnego ma charakter zintegrowany tzn. uwzględnia czynniki, które decydują o potencjale oraz ograniczeniach rozwojowych obszaru. Umożliwi to w dalszych etapach wspólnych działań, kompleksowe i spójne rozwiązania oraz interwencje strategiczne. Ze względu na specyfikę pracy jednym z głównych narzędzi zastosowanych w pracy był system informacji przestrzennej (GIS). Każdorazowo system GIS składa się z 5 elementów: Ramy organizacyjne. W tym przypadku niniejszy projekt stanowi ramy organizacyjne systemu. Przeszkolony personel. W przypadku niniejszego projektu są to osoby wymienione w ramce mapy, na co dzień pracujące w Zespole GIS Instytutu Ekologii Terenów Uprzemysłowionych. Strona 4 z 47 Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych Katowice

7 Komputery z urządzeniami peryferyjnymi. Oprogramowanie GIS. W tym przypadku zastosowano oprogramowanie firmy ESRI - ArcGIS Desktop na poziomie licencji Advanced. Dane. W szczególności dane przestrzenne. W systemach GIS mapy numeryczne nazywane są warstwami lub warstwami informacyjnymi. Ze względu na fakt, iż dane przestrzenne stanowi kluczowy poniżej zamieszczono ich szczegółowy opis. Dane kartograficzne i ich źródła wykorzystane w opracowaniu: 1. Dane Wojewódzkiego Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Katowicach: Ortofotomapa w skali 1:5000 (opracowana ze zdjęć lotniczych wykonanych w 2009r). Baza Danych Obiektów Topograficznych (BDOT) w skali 1: Numeryczny model terenu w skali 1:10000 (opracowany ze zdjęć lotniczych wykonanych w 2009r). Dane WODGiK wykorzystano zgodnie ze Zezwoleniem Marszałka Województwa Śląskiego nr 12/2013 z dnia r. 2. Dane Europejskiej Agencji ds. Środowiska (European Environmental Agency) / GIOŚ: Baza zmian pokrycia/użytkowania terenu kraju / (CHA_PL) Baza pokrycia/użytkowania terenu kraju 2006 /(CLC06_PL) Każdorazowe użycie tych danych wymaga podania następującej notki: Jednostką odpowiedzialną za realizację projektu CLC2006 w Polsce jest Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, pełniący rolę Krajowego Punktu Kontaktowego ds. współpracy z EEA. Bezpośrednim wykonawcą prac był Instytut Geodezji i Kartografii. Środki finansowe przeznaczone na realizację projektu krajowego CLC2006 pochodziły ze źródeł Europejskiej Agencji Środowiska i Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. 3. Dane Programu GMES / Copernicus: Urban Atlas: Aglomeracja Katowice Merytoryczny zakres opracowania definiowany jest przebiegiem granic trzech analizowanych miast (Chorzów, Ruda Śląska i Świętochłowice). Jednakże, w celu zrozumienia kontekstu przestrzennego zachowano dane obejmujące najbliższe otoczenie powyższych miast. Tym sposobem całkowity obszar opracowania obejmuje 25 arkuszy mapy topograficznej lub numerycznego modelu terenu w skali 1: Łączna powierzchnia opracowania wynosi ha. Dane zapisano w układzie współrzędnych kartograficznych PUW Główne warstwy informacyjne wykorzystane w opracowaniu pochodziły z Bazy Danych Obiektów Topograficznych (BDOT). 1. Jednostki podziału administracyjnego Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych Katowice Strona 5 z 47

8 Warstwa informacyjna obszarów gmin (warstwa poligonowa, inaczej warstwa powierzchniowa) 2. Kompleksy pokrycia terenu Tereny zabudowy zwartej, gęstej, lub luźnej; Tereny pod drogami kołowymi, szynowymi i lotniskowymi; Tereny roślinności krzewiastej; Tereny roślinności trawiastej i upraw rolnych; Tereny upraw trwałych; Tereny leśne lub zadrzewione; Tereny gruntów odsłoniętych; Inne tereny niezabudowane; Obszary wód. 3. Budowle i urządzenia Budynki. W szczególności budynki o funkcji mieszkalnej, które wykorzystano do stworzenia mapy gęstości zaludnienia. 4. Kompleksy użytkowania terenu W obszarze objętym analizą wyszczególniono 44 klasy kompleksów użytkowania terenu 5. Sieci cieków 6. Sieci dróg i kolei Ponadto w pracy wykorzystano Warstwę informacyjną podziału arkuszowego, Warstwę informacyjną sieci kwadratów o boku 100 na 100m. Warstwę informacyjną zakresu (zasięgu przestrzennego) analizy. Warstwę informacyjna terenów poprzemysłowych opracowaną na podstawie danych serwisu Ogólnodostępna Platforma Informacji Tereny Poprzemysłowe i Zdegradowane (OPI-TPP 4 ). W wyniku prowadzonych prac i analiz opracowano: Warstwę informacyjną podziału na strefy Warstwę informacyjną konfliktów pomiędzy zabudową miejską a zabudową przemysłową Warstwę informacyjną konfliktów pomiędzy terenami sztucznymi a terenami naturalnymi Warstwę informacyjną dystansów do przystanków autobusowych i tramwajowych 4 Strona 6 z 47 Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych Katowice

9 Warstwę informacyjną gęstości zaludnienia. Na podstawie opracowanych warstw informacyjnych wykonano obliczenia statystyczne oraz opracowano szereg kompozycji mapowych stanowiących integralną część raportu. Mapy 1, 2, 3, 4 opracowano stosując podstawowe procedury kompozycji map. W pozostałych przypadkach koniecznym było wykonanie dodatkowych analiz przestrzennych Mapę gęstości zaludnienia (Mapa 5) opracowano na podstawie danych GUS za rok 2011 oraz numerycznej mapy budynków WODGiK. Dla każdego budynku o funkcji mieszkalnej obliczono zastępczą powierzchnię mieszkalną (ZPM) jako iloczyn liczby kondygnacji danego budynku i powierzchnia rzutu danego budynku. Jeżeli stwierdzono, iż kondygnacja w budynku o dominującej funkcji mieszkalnej zajmowana jest pod inną działalność (np. usługowo-handlową) liczbę kondygnacji w danym budynku odpowiednio pomniejszono. Budynki o znanej liczbie lokatorów wyłączono z obliczeń. Liczba osób zamieszkujących dany budynek o funkcji mieszkalnej obliczono jako iloraz ZPM do sumy ZPM w danej gminie pomnożony przez liczbę mieszkańców w danej gminie (minus suma liczby mieszkańców w budynkach o ustalonej liczbie mieszkańców). W ostatnim etapie dokonano sumowania liczby mieszkańców w sieci kwadratów o boku 100m. W obliczeniach zastopowano punkty centroidy budynków. Otrzymany wynik modelowania przedstawiono na niniejszej mapie pt. Rozkład gęstości zaludnienia na obszarze miast Chorzów, Ruda Śląska i Świętochłowice. W przypadku mapy zabudowy przemysłowo-magazynowej oraz terenów poprzemysłowych (Mapa 6) koniecznym była integracja danych pochodzących z dwóch źródeł: z WODGiK Katowice oraz z OPI-TPP. Po integracji warstwy informacyjnej terenów poprzemysłowych okazało się, że niektóre obiekty tej warstwy nakładają się na warstwę zabudowy przemysłowo-magazynowej. W tym przypadku by nie uwzględniać dwukrotnie w obliczeniach tych samych obiektów mapą zabudowy przemysłowo-magazynowej wycięto obiekty należące do mapy terenów poprzemysłowych. Po przecięciu z mapą stref, dla każdej strefy obliczono sumaryczna powierzchnię terenów przemysłowych i poprzemysłowych. Mapę uszczelnienia gruntu (Mapa 7) wykonano na podstawie mapy użytkowania terenu Urban Atlas. Mapa ta zawiera przedziałową informację na temat poziomu uszczelnienia gleb (dla użytków zabudowy miejskiej). W przypadku niniejszego opracowania poszczególnym kategoriom przydzielono poziomy uszczelnienia zgodnie z tabelą pt. Przyjęte do obliczeń poziomy uszczelnienia gruntu. Po przecięciu z mapą stref, dla każdej strefy obliczono sumaryczna powierzchnię gruntów uszczelnionych. Mapy miejsc konfliktów (Mapa 8, Map 9) opracowano stosując standardowe procedury GIS. Do ich konstrukcji wykorzystano numeryczną mapę użytkowania ziemi Corine Land Cover (CLC). Mapa CLC reprezentuje szczegółowość na poziomie skali 1: Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych Katowice Strona 7 z 47

10 Mapa ta w tej skali pomija sieć dróg, co pozwala na uchwycenie granic pomiędzy różnymi kategorii użytkowania ziemi. Dla każdego segmentu liniowego mapy określono wielobok prawy i wielobok lewy. Miejsca konfliktów określono poprzez selekcje odpowiednich klas użytkowania wieloboku lewego i wieloboku prawego przylegających do dennego segmentu liniowego. Mapę odległości od przystanków autobusowych, tramwajowych oraz stacji i przystanków kolejowych (Mapa 10) opracowano jako mapę mozaikową, tj. prostokątna mapę złożona z sieci kwadratów. W tym przypadku długość boku kwadratu wynosiła 10m. Dla każdego kwadratu została ustalona odległość w metrach od punktu reprezentującego dany przystanek. Założono przy tym, że maksymalna odległość uwzględniona w analizie wynosi 800m. Strona 8 z 47 Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych Katowice

11 2 CHARAKTERYSTYKA OBSZARU Obszar objęty opracowaniem składa się z trzech autonomicznych jednostek administracyjnych: Chorzowa, Rudy Śląskiej i Świętochłowic, które w sumie zajmują powierzchnię 124,19 km2, co stanowi 10,19 % powierzchni aglomeracji górnośląskiej rozumianej jako miejski obszar funkcjonalny o cechach metropolitalnych. W badanym obszarze mieszka około mieszkańców, z czego w Chorzowie mieszkańców, w Rudzie Śląskiej oraz w Świętochłowicach mieszkańców. Dla części analiz delimitacyjnych przyjęto wcześniejsze dane, z roku 2006, z uwagi na ich spójność z dokumentami i danymi GUS, które do metodyki delimitacyjnej przyjęły ten właśnie rok. Miasto Powierzchnia [km 2] Liczba ludności Gęstość zaludnienia [osób/km2] Ruda Śląska 77, Chorzów 33, Świętochłowice 13, Cały obszar 124, Dane na podstawie GUS 2.1 UWARUNKOWANIA ROZWOJOWE Uwarunkowania rozwojowe analizowanego obszaru rozpatrywano ze względu na czynniki miastotwórcze, które decydują o dynamice zmian i znaczeniu stopnia oddziaływania poszczególnych ośrodków miejskich- tj. Chorzowa, Rudy Śląskiej i Świętochłowic. Mimo różnic zarówno w wielkości zajmowanego obszaru jak i w wielkości populacji mieszkańców, wszystkie trzy miasta wykazują wiele cech wspólnych. Głównym elementem wiążącym Chorzów, Rudę Śląską oraz Świętochłowice jest industrialna historia powstania tych miast, i ich rozwój na bazie funkcji przemysłu ciężkiego, głównie górnictwa węgla kamiennego oraz hutnictwa żelaza, stali i metali kolorowych. Drugim nie mniej ważnym czynnikiem jest centralna lokalizacja wewnątrz miejskiego obszaru metropolitalnego, gdyż analizowany obszar graniczy swoją wschodnią granicą z Katowicami, a co więcej przebiegają przez niego równoleżnikowo dwie główne osie komunikacyjneautostrada A4 oraz Drogowa Trasa Średnicowa (DTŚ) Op.cit 9 Op.cit 10 Op.cit Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych Katowice Strona 9 z 47

12 Jedną z głównych cech przestrzennych tego obszaru jest wymieszanie terenów zajętych przez zabudowę mieszkaniową i usługową (zabudowa śródmiejska, osiedla mieszkaniowe i zabudowa jednorodzinna) z terenami produkcyjnymi lub poprzemysłowymi. Miejsko - przemysłowego charakteru tego obszaru nie zmienia nawet dosyć znaczy udział zieleni, która jest zlokalizowana w jego granicach i zajmuje prawie 50 % całego obszaru. Transformacja ustrojowa i towarzyszące jej procesy restrukturyzacji rozpoczęte w latach 90. spowodowały szereg zmian, które objęły swoim zasięgiem sferę społeczno- ekonomiczną jak i przestrzeń tych trzech miast. Dodatkowo zjawiska te zostały wzmocnione procesami wynikającym ze zmian globalnych. Wszystkie ww. uwarunkowania mają wpływ na kształtowanie się mechanizmów powiązań funkcjonalnych, które umożliwiają delimitację obszarów o wspólnych problemach i potencjale rozwojowym POŁOŻENIE, STRUKTURA PRZESTRZENNA Cały obszar zajmuje centralne miejsce w aglomeracji Górnośląskie, mieści się w strefie węzłowej Górnośląskiego Obszaru Metropolitalnego, graniczy od wschodu z Katowicami i Siemianowicami Śląskimi, od północy z Piekarami Śląskimi i Bytomiem, od zachodu z Zabrzem, a od południa z Mikołowem. Rys. 1 Lokalizacja obszaru trzech miast- Chorzowa, Rudy Śląskiej i Świętochłowic w aglomeracji górnośląskiej. Opracowanie własne Struktura przestrzenna trzech badanych miast stanowi mozaikę funkcji i terenów o różnym przeznaczeniu i została zdefiniowana przez powstanie i wieloletnie funkcjonowanie zakładów przemysłowych zlokalizowanych w ich poszczególnych dzielnicach. Strona 10 z 47 Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych Katowice

13 W żadnym z miast nie funkcjonuje historyczny rynek, który wskazywałby na tradycyjny rozwój struktury osadniczej typowy dla powstawania wcześniejszych ośrodków miejskich. Industrialna przeszłość Chorzowa, Rudy Śląskiej i Świętochłowic jest widoczna w strukturze zabudowy mieszkaniowej, która towarzyszyła zlokalizowanym tutaj kopalniom i zakładom przemysłowym. Policentryczność struktury osadniczej jest najbardziej widoczna w Rudzie Śląskiej, która składa się 10 dzielnic funkcjonujących w przeszłości samodzielnie i związanych w przeważającej części z działaniem zlokalizowanych w nich zakładów przemysłowych. W przestrzeni trzech miast są wykształcone obszary śródmiejskie charakteryzujące się intensywną zabudową mieszkaniowo- usługową, które są usytuowane przy głównych ciągach komunikacyjnych (drogach oraz przebiegu linii kolejowej łączącej wschodni i zachodni kraniec aglomeracji). W bezpośrednim sąsiedztwie tych terenów często są zlokalizowane obiekty i tereny produkcyjne lub poprzemysłowe. Zieleń jest rozproszona w całym obszarze, a jej największe skupiska znajdują się w południowej części (Lasy Panewnickie) oraz na wschodnim krańcu (tereny Parku Śląskiego w Chorzowie) (Mapa 1) SYTUACJA SPOŁECZNO-DEMOGRAFICZNA Sąsiadujące ze sobą miasta Chorzów, Ruda Śląska i Świętochłowice dysponują razem potencjałem ludnościowym odpowiadającym wielkością dużego miasta. Ludność tu zamieszkująca liczy łącznie około 300 tys. mieszkańców, co czyni obszar trzech miast porównywalny do stolicy województwa Katowic. Do analiz demograficznych przyjęto dane GUS z końca roku 2012 oraz w niektórych przypadkach z pierwszego kwartału 2013, które się różnią od danych przyjętych jako podstawowe dla prac delimitacyjnych. Przyjęcie najnowszych danych statystycznych ma uzasadnienie w przypadku analiz demograficznych, gdyż demografia jest jednym z bardziej dynamicznych czynników i będzie miała wpływ na przyszłe funkcjonowanie obszaru w horyzoncie do roku Miasto Liczba ludności kobiety mężczyźni Chorzów Ruda Śląska Świętochłowice Cały obszar Tabela 1. Ludność analizowanych miast wg. płci Kapitał społeczny Kapitał ten stanowiący zgromadzony w społeczeństwie badanego obszaru potencjał, który decyduje o jego rozwoju. Kapitał społeczny stanowi pochodną kapitału ludzkiego wyrażoną w wykształceniu, postawach, umiejętnościach, kwalifikacjach rynkowych oraz integracji społecznej. Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych Katowice Strona 11 z 47

14 Kapitał ten przekłada się również na poziom innowacyjności i poziom usług wyższego rzędu. Nie bez znaczenia dla przyszłego rozwoju całego obszaru jest w tym kontekście projekcja potencjału demograficznego, w szczególności w relacji do zjawiska starzenia się społeczeństwa i utraty potencjału ludnościowego. Miasto Przyrost naturalny Ludność w wieku przedprodukcyjnym [%] Studenci Chorzów -3,9 17, Ruda Śląska -0,8 17,6 532 Świętochłowice -2,0 17,2 Bd. Tabela 2. Stan na 2011 r. Opracowanie własne na podstawie danych GUS CHARAKTERYSTYKA GOSPODARCZA Liczba ludności na badanym terenie wynosiła w 2006 roku , co stanowi 6,7% ludności zamieszkującej województwo śląskie. Z ogólnej liczby ludności tu zamieszkującej, największa część 46% przypada na Rudę Śląską oraz Chorzów 36%. Miastem o najmniejszej liczbie mieszkańców są Świętochłowice, w których udział ludności w stosunku do ogólnej liczby ludności badanego terenu wynosi poniżej 20%. Miasto/badany teren Liczba ludności ogółem [osoby] Udział liczby ludności w danym mieście w stosunku do liczby ludności na badanym terenie [%] Udział liczby ludności w danym mieście w stosunku do liczby ludności w woj. Śląskim [%] Chorzów ,2 2,4 Ruda Śląska ,3 3,1 Świętochłowice ,4 1,1 Razem teren badany ,7 Tabela 3. Liczba ludności ogółem w 2006 roku Na badanym terenie liczba osób pracujących wynosiła w 2006 roku 70488, co stanowiło około 6% osób pracujących w województwie śląskim. Ponad 50% osób pracujących na badanym terenie zarejestrowano w Rudzie Śląskiej zaś około 36% w Chorzowie. Najniższy odsetek około 12% - osób pracujących na badanym terenie zanotowano w Świętochłowicach. Miasto/badany teren Liczba osób pracujących [osoby] Udział osób pracujących w danym Udział osób pracujących w danym mieście w stosunku do liczby osób mieście w stosunku do liczby osób pracujących na badanym terenie pracujących w województwie [%] śląskim [%] Chorzów ,25% 2,1 Ruda Śląska ,9% 3,1 Świętochłowice ,7% 0,7 Razem badany teren % 5,9 Tabela 4. Liczba osób pracujących w roku 2006 Strona 12 z 47 Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych Katowice

15 Osoby pracujące stanowią 22% ludności ogółem zamieszkującej badany teren. Dla porównania udział osób pracujących w stosunku do ludności województwa śląskiego jest nieco wyższy i wynosi 25%. Najwyższy udział osób pracujących zanotowano w Rudzie Śląskiej 25% - zaś najniższy w Świętochłowicach i wynosi on 15%. Miasto/badany teren Liczba osób pracujących [osoby] Liczba ludności ogółem [osoby] Udział osób pracujących w ogólnej liczbie ludności [%] Chorzów ,4 Ruda Śląska ,2 Świętochłowice ,1 Razem badany teren ,4 Tabela 5. Osoby pracujące w roku 2006 Zmniejszenie liczby pracujących na badanym terenie, podobnie jak i w całym województwie śląskim jest skutkiem reform przemysłu ciężkiego, w szczególności hutnictwa i górnictwa. Ograniczanie zatrudnienia w dużych zakładach przemysłowych pociągnęło za sobą utratę miejsc pracy, również w przedsiębiorstwach z nimi współpracujących. Powstają nowe podmioty gospodarcze, w szczególności związane z sektorem usług, w tym usług wyższego rzędu. Przedsiębiorstwa nawiązujące do tradycji przemysłowych regionu śląskiego stanowią niewielki udział podmiotów gospodarczych. Analizę struktury podmiotów gospodarczych przeprowadzono w oparciu a dane z dnia roku. Na badanym terenie zarejestrowano podmiotów gospodarczych, co stanowi 5,5% podmiotów zarejestrowanych w województwie śląskim. Największy udział, około 30%, mają podmioty gospodarcze trudniące się handlem hurtowym i detalicznym a także naprawą pojazdów samochodowych, w tym motocykli. W drugiej kolejności należy wskazać przedsiębiorstwa działające w sektorze budownictwa, które stanowią około 10% zarejestrowanych podmiotów. Nieco poniżej 10% ogółu przedsiębiorstw prowadzących działalność na badanym terenie od 7 do 8% - stanowią firmy magazynowe i transportowe. Podobny odsetek reprezentują przedsiębiorstwa, które działają w obszarze przetwórstwa przemysłowego, wykorzystując doświadczenie i potencjał technologiczny firm występujących na badanym obszarze sięgający tradycji przemysłowych sprzed okresu transformacji. Podmioty oferujące usługi wyższego rzędu stanowią około 30% ogólnej liczby podmiotów gospodarczych. W tej grupie, największy udział (23%) mają podmioty prowadzące działalność profesjonalną i naukowo-techniczną oraz firmy związane z nieruchomościami (17%). W dalszej kolejności należy wymienić instytucje zapewniające opiekę zdrowotną i pomoc społeczną (14%), przedsiębiorstwa działające na rynku finansów i ubezpieczeń (12%), zapewniające edukację (10%) oraz funkcjonujące w obszarze zagospodarowania wolnego czasu, w tym kultura, rekreacja i rozrywka (5,5%). Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych Katowice Strona 13 z 47

16 Przedstawione dane oraz analiza kierunków strategicznych przyjętych w dokumentach opracowanych dla poszczególnych miast badanego terenu pokazują, że teren ten ma potencjał, aby stać się obszarem wysokiej aktywności gospodarczej wykorzystującym potencjał akademicki, naukowo-techniczne oraz wykwalifikowane kadry sektora przedsiębiorstw i administracji. Przedstawione dane oraz analiza kierunków strategicznych przyjętych w dokumentach opracowanych dla poszczególnych miast badanego terenu pokazują, że teren ten ma potencjał, aby stać się obszarem wysokiej aktywności gospodarczej wykorzystującym potencjał akademicki, naukowo-techniczne oraz wykwalifikowane kadry sektora przedsiębiorstw i administracji ŚRODOWISKO NATURALNE Stan środowiska świadczy o atrakcyjności miast i ma znaczący wpływ na jakość życia mieszkańców. Jeszcze przed dekadą Chorzów, Ruda Śląska i Świętochłowice należały do silnie zanieczyszczonych miast województwa śląskiego. W ostatnich latach obserwuje się znaczącą poprawę stanu środowiska, w szczególności jakości powietrza, co związane jest zarówno z restrukturyzacją przemysłu jak i inwestycjami polegającymi na instalowaniu urządzeń ochrony powietrza. Zanieczyszczenie powietrza Obecnie źródłem zanieczyszczenia powietrza na badanym obszarze jest emisja antropogeniczna, związana z energetyką zawodową i przemysłową oraz procesami produkcyjnymi, a także emisja z mieszkalnictwa, usług oraz emisja pochodząca transportu drogowego. Wyniki badań takich zanieczyszczeń jak: pył zawieszony PM10, dwutlenek siarki, dwutlenek azotu i ozon wykazują zmienność sezonową i roczną, zależną od warunków meteorologicznych oraz od stopnia zurbanizowania obszaru. Wśród tych zanieczyszczeń tendencje do przekraczania, na badanym terenie, poziomów dopuszczalnych wykazuje pył zawieszony PM10 oraz ozon, którego stężenia przekraczają poziomy docelowe i celów długoterminowych. Zasoby wodne Presję na środowisko wodne analizowanego obszaru stanowiło w przeszłości głównie wprowadzanie ścieków oraz spływy powierzchniowe. Obszar omawianych miast leży w strefie wododzielnej zlewisk górnej Wisły i górnej Odry. Miasto Ruda Śląska odwadniane jest do Odry poprzez rzekę Kłodnicę wraz z jej dopływami: Bytomką, Potokiem Bielszowickim (Kochłowką), Czarniawką i Potokiem Jamna. Większość cieków odwadniających miasto charakteryzuje się niewielkim przepływem Aktualizacja Powiatowego Programu Ochrony Środowiska dla miasta Ruda Śląska, grudzień 2011 r., str. 40 Strona 14 z 47 Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych Katowice

17 Obszar Chorzowa leży prawie w całości w dorzeczu Wisły, a jedynie północno-zachodnie i południowe peryferia leżą w dorzeczu Odry. Największym ciekiem na obszarze Chorzowa jest Rawa, która stanowi główny odbiornik ścieków przemysłowych i komunalnych miasta 12. W Świętochłowicach obszar należący do zlewiska Wisły jest odwadniany przez Rawę. Północna część miasta drenowana jest Strugą Chropaczowską dopływem Bytomki, prawym dopływem Kłodnicy a później Odry. Usytuowanie obszaru miasta w strefie wododzielnej powoduje niedobór wód, zarówno powierzchniowych, jak i podziemnych. Rzeka Rawa, prowadzi średnio zaledwie 10% swoich wód, a resztę stanowią ścieki z miasta. Na większości swojego biegu, podobnie jak na terenie miasta Chorzowa Rawa jest uregulowana, przykryta betonowymi płytami 13. Na obszarze miast badanego obszaru występują liczne zbiorniki wodne powstałe na skutek pogórniczych osiadań terenu. W większości są to zbiorniki bezodpływowe, charakteryzujące się złym stanem wód. Hałas Hałas jest zjawiskiem szkodliwym dla zdrowia, uciążliwym i powodującym dyskomfort. Na badanym terenie uciążliwość akustyczna powoduje hałas komunikacyjny, w tym drogowy i kolejowy oraz hałas przemysłowy. Źródłem hałasu przemysłowego są stacje sprężarek oraz wentylatory głównego przewietrzania kopalń. Zwarta miejska zabudowa powoduje, że wzmożony ruch komunikacyjny odczuwalny jest nie tylko przy najważniejszych arteriach miasta, ale też w innych częściach miast. Na uciążliwość akustyczną mają ponadto wpływ torowiska tramwajowe. Tereny poprzemysłowe Spuścizną zmian gospodarczych, jakie zachodziły zarówno na badanym obszarze, jak i innych miastach aglomeracji w ciągu ostatnich 20 lat są tereny poprzemysłowe. Tereny poprzemysłowe pojawiły się po likwidacji kopalń, hut, innych zakładów a także po likwidacji infrastruktury związanej z przemysłem jak np. tory i bocznice kolejowe. Stanowią one znaczną część obszarów miejskich zajmującą nierzadko tereny w centrum miast. Tereny poprzemysłowe są najczęściej zdegradowane ekologicznie i przed ponownym zagospodarowaniem wymagają głębokiej rekultywacji. Miasta prowadzą rekultywację tych terenów, jednakże skala tego problemu nie pozwala na jego rozwiązanie w krótkim terminie. 12 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Miasta Chorzów na lata i prognoza do roku 2011, str Program Ochrony Środowiska dla Gminy Świętochłowice, 2003, Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych Katowice Strona 15 z 47

18 W Chorzowie tereny te to głównie zwałowiska odpadów oraz tereny: po zlikwidowanych kopalniach Barbara - Chorzów i Polska - Wirek, uwalniane przez huty Kościuszko S.A. i Batory S.A., zakłady chemiczne Azoty S.A. i Hajduki S.A. oraz bocznice i rozjazdy PKP. Dużym zagrożeniem dla jakości powierzchni oraz ograniczeniem w jej użytkowaniu są szkody górnicze. Najszerszą eksploatację górniczą w granicach miasta Chorzów prowadziła KWK Śląsk. Eksploatacja węgla spowodowała trwałe zmiany ukształtowania powierzchni. W środkowej części miasta zlokalizowana jest większość nieczynnych wyrobisk udostępniających złoże węgla z powierzchni (szyby, sztolnie). W granicach obszarów górniczych zlikwidowanej KWK Barbara-Chorzów oraz rejonu Polska KWK Polska-Wirek znajdują się 162 takie wyrobiska, które mogą być źródłem powstania zapadlisk na powierzchni terenu. W Rudzie Śląskiej znajduje się 25 terenów poprzemysłowych i zdegradowanych. Tereny te to głównie hałdy pocynkowe lub powęglowe, składowiska popiołów z elektrowni, pola szlamowe, tereny po byłej kopalni węgla kamiennego lub koksowni, wyrobisko po odkrywce złoża surowców ilastych itp. W ostatnich latach prowadzono prace rekultywacyjne na terenach poprzemysłowych należących dla miasta. Dalsze działania w tym zakresie wskazane zostały są w dokumentach strategicznych rozwoju miasta jako priorytetowe. Dużą powierzchnię na obszarze Świętochłowic zajmują tereny poprzemysłowe górnicze i hutnicze, porośnięte przez rośliny ruderalne. Ogólnie terenów wymagających rekultywacji na terenie Gminy jest około 90 hektarów. Doliczając do tego tereny poprzemysłowe i poeksploatacyjne powierzchnia ta wynosi około 140 ha. Obecnie przykłada się ogromną wagę do rekultywacji tych terenów i do przywrócenia ich do stanu właściwego, tak aby mogły być wykorzystane pod kolejne inwestycje. Gmina zakończyła lub prowadzi rekultywację hałd odpadów hutniczych, hałdy pocynkowej a także prace polegające na tworzeniu zabezpieczeń przed oddziaływaniem składowiska odpadów poprzemysłowych oraz usuwaniu szkód górniczych. Obok terenów poprzemysłowych, drugą problematyczną formą wykorzystania terenu są składowiska odpadów. Ilość gromadzonych na składowiskach odpadów przemysłowych i komunalnych pogarsza stan środowiska. W wyniku prawie 200 letniej działalności przemysłowej na powierzchni ziemi składowane są znaczne ilości odpadów pokopalnianych i pohutniczych. Obecnie w związku z likwidacją kopalń oraz ograniczeniem produkcji hutniczej i chemicznej proces lokowania odpadów uległ zahamowaniu. W związku z wykonanymi inwestycjami proekologicznymi w postaci wysoko wydajnych urządzeń odpylających w Elektrociepłowni Chorzów S.A. i Hucie Batory S.A. oraz uruchomieniem oczyszczalni Klimzowiec, powstały nowe kategorie odpadów, tj. pyły dymnicowe i osady. Strona 16 z 47 Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych Katowice

19 Wartości przyrodnicze Na analizowanym terenie występuje wiele obszarów i obiektów o szczególnych walorach przyrodniczych. Obszarami podlegającymi ochronie prawnej w formie zespołów przyrodniczo-krajobrazowych w Chorzowie są Żabie Doły i Uroczysko Buczyna. Ponadto występują tu miejsca o różnych wartościach przyrodniczych, wśród których można wyodrębnić 3 typy obszarów. Są to: 1. Obszary o dużych wartościach przyrodniczych: - Wojewódzki Park Kultury i Wypoczynku im. gen. J. Ziętka, obecnie Park Śląski - Las Załęski - Kompleks stawów i ich otoczenie na pograniczu Chorzowa Starego i Bytomia 2. Obszary o istotnych wartościach przyrodniczych: - Ośrodek rekreacyjny Dolina Górników - Park Róż - Stawy Amelung - Staw Wojskowy - Staw Herman i jego otoczenie - Park na Górze Wyzwolenia - Park Hutników 3. Obszary występowania potencjalnych wartości przyrodniczych: - Kompleks pól i łąk w Maciejkowicach - Kompleks pól i łąk w Chorzowie Starym Chorzów ze względu na swój silnie zurbanizowany charakter wymaga stałego wzbogacania przestrzeni w nowe nasadzenia zieleni obejmujące pasy zieleni ulicznej, tereny parków, skwerów i zieleńców, place zabaw, tereny osiedli mieszkaniowych, zewnętrzne tereny rekreacyjne placówek oświatowych. Teren miasta Ruda Śląska cechuje się wysokimi walorami przyrodniczo krajobrazowymi, co związane jest z występowaniem obszarów leśnych z towarzyszącymi im kompleksami terenów otwartych z bogatą florą i fauną. Ważną rolę odgrywają doliny cieków wodnych pełniące funkcję korytarzy ekologicznych. Wyznaczony regionalny korytarz ekologiczny rzeki Kłodnicy ma na celu połączenie jednostek przestrzennych krajobrazu. Teren lasów Panewnickich zaliczony do regionalnej wyspy ekologicznej WR 14 Panewnicka kształtującej różnorodność biologiczną stanowi ekosystem oddziałujący stabilizująco na tereny sąsiednie, zwiększający szansę migracji i zmniejszający tempo wymierania gatunków. Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych Katowice Strona 17 z 47

20 W ramach działań w kierunku ochrony bioróżnorodności na terenie miasta utworzono sześć pomników przyrody, w tym jeden pomnik przyrody nieożywionej (głaz narzutowy) i pięć pomników przyrody ożywionej (drzewa). W dalszych latach istotne jest dążenie do kompromisu pomiędzy gospodarczym rozwojem miasta a zachowaniem jego wartości przyrodniczych. Ważne jest utrzymanie ciągłości korytarzy, ciągów i węzłów ekologicznych w obrębie systemu dolin cieków oraz zbiorników wodnych, a także podejmowanie działań mających na celu obejmowanie ochroną prawną najbardziej wartościowych elementów przyrodniczych miasta, jak również kształtowanie nowych oraz zachowanie istniejących terenów zieleni urządzonej. Rozwój przemysłu na terenie miasta Świętochłowice przyczynił się do daleko idących przekształceń środowiska przyrodniczego. Całkowitemu zniszczeniu uległa naturalna i półnaturalna roślinność istniejąca tu pierwotnie. Duże obszary zostały zajęte przez tzw. antropogeniczne formy terenu głównie hałdy (ze skał płonych i żużli wielkopiecowych), pogórnicze zapadliska i niecki osiadania oraz inne, związane z liniami komunikacyjnymi, takie jak groble, rowy, nasypy. Na terenie miasta brak obecnie roślinności o charakterze naturalnym, a roślinność półnaturalna jest rzadka. Spotyka się tu głównie zbiorowiska ruderalne, tereny parkowe, wtórnie zadrzewione. Obecnie aż 58% ogólnej powierzchni miasta zajmują tereny zabudowy miejskiej i przemysłowej, a około 30% tereny zielone i użytkowane rolniczo. Można jednak odnaleźć na obszarze Świętochłowic tereny ciekawe przyrodniczo, dlatego też w wyniku dokonanej analizy warunków siedliskowych wyodrębniono szereg zespołów florystyczno-faunistycznych. Charakteryzują się one największymi wartościami przyrodniczymi w Świętochłowicach i mają ogromne znaczenie dla funkcjonowania ekosystemów otaczających wyróżnione zespoły. Są to następujące zespoły: 1. Zespół rolniczo-leśny północno-zachodnich Świętochłowic; 2. Zespół Wzgórza Hugona; 3. Zespół parkowo-leśny Piaśniki- Chropaczów; 4. Zespół parkowo-leśny Planty Bytomskie ; 5. Zespół Ośrodka Sportowo-Wypoczynkowego Skałka. Ogółem w Świętochłowicach znajduje się 21,0 ha powierzchni terenów o szczególnych walorach przyrodniczych, prawnie chronionych POTENCJAŁ ROZWOJOWY Na potencjał rozwojowy badanego obszaru składa się szereg czynników, które można podzielić na: Strona 18 z 47 Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych Katowice

21 Potencjał kulturalny Na badanym terenie wiodącą instytucją kulturalną jest Teatr Rozrywki w Chorzowie instytucja o zasięgu krajowym wyróżniająca się wysokim poziomem przedstawianego repertuaru i wykonawstwa. Inną ważną instytucją jest Chorzowskie Centrum Kultury (CHCK), które prowadzi działalność upowszechniającą różne formy kultury, zachęcająca do aktywnego uczestnictwa w działalności kulturalnej zarówno osoby dorosłe jak i młodsze. W ramach centrum działa Miejska Galeria Sztuki MM organizująca wystawy dla lokalnych i regionalnych twórców. CHCK realizuje projekty propagujące zainteresowanie kulturą i sztuką wśród mieszkańców Chorzowa i okolic. Jednym z projektów jest Akademia Teatralna organizująca profesjonalne przedstawienia. Efektem działalności tych ośrodków jest wzrost uczestnictwa znacznej części społeczności zarówno lokalnej jak i regionalnej w wydarzeniach kulturalnych i rosnąca aktywność środowisk twórczych regionu. Ponadto, na badanym terenie działa Miejskie Centrum Kultury Rudy Śląskiej, Centrum Kultury Śląskiej w Świętochłowicach oraz muzea a także miejskie i osiedlowe domy kultury, oferujące popularne formy rozrywki, w szczególności dla dzieci i młodzieży oraz przedstawienia propagujące śląską tradycję. Potencjał techniczny, w tym innowacyjność Firmy zlokalizowane na badanym terenie aktywnie realizują przedsięwzięcia, dzięki którym zmieniają swój dotychczasowy profil działalności wytwórczej i usługowej dostosowując się do nowych warunków i wyzwań gospodarczych. W strategiach miast należących do badanego terenu ważnym priorytetem jest rozwój nowej gospodarki, który wykorzystywać będzie odpowiednią infrastrukturę przedsiębiorczości technologicznej ułatwiającej, powstającym przedsiębiorstwom, dostęp do wiedzy wykreowanej na uczelniach wyższych i jednostkach badawczo-rozwojowych zlokalizowanych w regionie. Ważną instytucją świadczącą o potencjale technicznym badanego obszaru jest Centrum Przedsiębiorczości w Chorzowie obejmujące Inkubator Przedsiębiorczości, Ośrodek Szkoleniowo-Rozwojowy oraz Biuro Poręczeń Kredytowych. Centrum oferuje wsparcie dla mikro i małych przedsiębiorstw rozwijających działalność gospodarczą, jak i przyszłych przedsiębiorców. Inkubator współpracuje ze śląskimi ośrodkami naukowymi, dzięki czemu upowszechniana jest wiedza w zakresie nowych form współpracy krajowej i międzynarodowej ukierunkowanych rozwój innowacji i wprowadzanie nowych produktów na rynek oraz następuje wzrost świadomości przedsiębiorców badanego terenu w zakresie innowacyjności a także ekoinnowacyjności. Działalność wspierającą rozwój przedsiębiorstw, które mają znamiona firm innowacyjnych wspiera Rudzki Inkubator Przedsiębiorczości, spółka powołana w 2004 roku. Inkubator świadczy usługi doradcze dla przedsiębiorców oraz Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych Katowice Strona 19 z 47

22 jednostek samorządu terytorialnego. Organizuje szkolenia ukierunkowane na rozwój innowacyjności i przedsiębiorczości małych i średnich firm. W ramach działalności upowszechniającej i marketingowej spółka organizuje konferencje, seminaria, warsztaty a także targi i wystawy. Ważnym, ze względu istotę innowacyjności, obszarem działalności inkubatora jest tworzenie dobrych warunków współpracy między przedstawicielami biznesu a jednostkami naukowymi. Spółka jest aktywna w realizacji projektów z zakresu budowania gospodarki opartej na wiedzy, na które pozyskuje środki z różnych źródeł, w tym z Unii Europejskiej. Rudzki Inkubator Przedsiębiorczości wspólnie z Uniwersytetem Śląskim oraz przedsiębiorstwami powołał Śląski Klaster Multimedialny, stanowiący nowoczesną sieć współpracy w zakresie ICT i multimediów. Celem tej inicjatyw jest stałe podnoszenie przewagi konkurencyjnej członków kastra. Ponadto inkubator realizuje usługi z zakresu wynajmu powierzchni na rozmaite cele związane z działalnością poszczególnych firm, takie jak prowadzenie biura, organizowanie szkoleń, magazynowanie oraz zamieszczanie reklam i ogłoszeń. Aby rozwinąć i wzmocnić współpracę między przedsiębiorstwami i jednostkami naukowymi zlokalizowanymi na badanym obszarze w roku 2004 powołano Śląski Park Przemysłowo Technologiczny (ŚPPT). Park powstał na mocy porozumienia podpisanego przez Miasto Ruda Śląska, Miasto Świętochłowice, Rudzką Agencję Rozwoju "Inwestor" Sp. z o.o. w Rudzie Śląskiej, PPUH "Rudpol - OPA" Sp. z o.o. w Rudzie Śląskiej, Zespół Ciepłowni przemysłowych "Carbo Energia" Sp. z o.o. w Rudzie Śląskiej. Zgodnie z zawartym porozumieniem, docelowo teren parku ma stanowić ponad 1000 hektarów powierzchni inwestycyjnych, z czego ponad 800 znajduje się w obrębie Rudy Śląskiej, a około 280 ha na terenie Świętochłowic. Założono, że Miasto Ruda Śląska i Miasto Świętochłowice, począwszy od 2004 roku będą sukcesywnie przekazywać parkowi tereny, w szczególności zdegradowane tereny poprzemysłowe. Zgodnie z ustaleniami przekazywane są tereny i obiekty należące w przeszłości do KWK Wawel i KWK Polska a także innych zakładów przemysłowych. Intencją założenia parku była i jest chęć ożywienia gospodarczego na terenach inwestycyjnych. Zakres działalności parku obejmuje między innymi zagospodarowanie, sprzedaż, zarządzanie nieruchomościami a także organizowanie targów i wystaw oraz prowadzenie innej działalności komercyjnej. Innym przykładem instytucji działającej w tym obszarze jest Rudzka Agencja Rozwoju "INWESTOR" Sp. z o. o. Spółka powołała Centrum Doradztwa Gospodarczego, która wspiera inicjatywy mające na celu rozwój przedsiębiorczości. Działaniem priorytetowym jest pomoc przedsiębiorcom w planowaniu i zdobywaniu środków pochodzących funduszy Unii Europejskiej na działalność innowacyjną., przez dostosowanie planowanej inwestycji do wymogów sformułowanych w programach Unii Europejskiej. Centrum oferuje ponadto wparcie samorządom w pozyskiwaniu funduszy ze środków Unii Europejskiej a także innych źródeł na realizację inicjatyw i projektów. W ramach agencji działa Akademia Kształcenia oferująca szeroki zakres szkoleń. Wsparcie dla firm ma także wymiar finansowy. Strona 20 z 47 Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych Katowice