Zmiennoœæ funduszy w³asnych a efektywnoœæ banków spó³dzielczych

Transkrypt

1 S³awomir Juszczyk * Rafa³ Balina ** Jerzy Ró yñski *** Jolanta Pochopieñ **** S³awomir Juszczyk, Rafa³ Balina, Jerzy Ró yñski, Jolanta Pochopieñ Zmiennoœæ funduszy w³asnych a efektywnoœæ banków spó³dzielczych Zmiennoœæ funduszy w³asnych a efektywnoœæ banków spó³dzielczych Wstêp Wspó³czesne banki spó³dzielcze z uwagi na sw¹ historiê i obecn¹ pozycjê nale ¹ do jednych z wa niejszych instytucji finansowych na œwiecie. Polska bankowoœæ spó³dzielcza z pocz¹tku by³a jedynie form¹ ruchu spo³ecznego skierowanego przeciw wyzyskowi ekonomicznemu najubo szych warstw spo³eczeñstwa [Orzeszko, 1998, s. 26; Szambelañczyk, Mielnik, 2006, s. 16]. Mo liwoœæ natomiast dostosowania siê do panuj¹cych warunków politycznych i spo³eczno-gospodarczych oraz odpowiednia strategia dzia³ania przyczyni³y siê do aktualnego wizerunku banków spó³dzielczych. Ustanowiono je poœrednikami œrodków unijnych, przekazywanych zgodnie z programami inwestycyjnymi wspieraj¹cymi obszary wiejskie, uznaj¹c, e s¹ one pewnym partnerem finansowym rolników i samorz¹dów gminnych. Instytucje te zlokalizowane s¹ g³ównie poza du ymi aglomeracjami miejskimi, st¹d liczn¹ grupê klientów banków spó³dzielczych stanowi¹ gminy wiejskie i miejsko-wiejskie. Banki spó³dzielcze funkcjonuj¹ g³ównie na rynkach lokalnych, dlatego pracownicy tych instytucji znaj¹ swoich klientów, co w du ym stopniu redukuje ryzyko kredytowe. W latach 90. brak doœwiadczenia w obs³udze podmiotów gospodarczych dzia³aj¹cych w warunkach gospodarki rynkowej, czêsto s³abo przygotowana kadra zatrudniona w bankach spó³dzielczych, niew³aœciwe * Dr hab., prof. SGGW, Katedra Ekonomiki i Organizacji Przedsiêbiorstw, Wydzia³ Nauk Ekonomicznych, Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, slawomir_juszczyk@sggw.pl, ul. Nowoursynowska 166, Warszawa ** Dr, Katedra Ekonomiki i Organizacji Przedsiêbiorstw, Wydzia³ Nauk Ekonomicznych, Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, rafal_balina@sggw.pl, ul. Nowoursynowska 166, Warszawa *** Mgr, Krajowy Zwi¹zek Banków Spó³dzielczych **** Mgr, Katedra Ekonomiki i Organizacji Przedsiêbiorstw, Wydzia³ Nauk Ekonomicznych, Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, jolanta_pochopien@sggw.pl, ul. Nowoursynowska 166, Warszawa

2 Zmiennoœæ funduszy w³asnych a efektywnoœæ banków spó³dzielczych 231 zarz¹dzanie ryzykiem bankowym, brak wystarczaj¹co wyspecjalizowanych s³u b prawnych, zbyt ma³o restrykcyjny nadzór w³aœcicielski oraz niskie fundusze w³asne przyczyni³y siê do wielu b³êdów w trakcie udzielania kredytów [Kot-Zacharuk, 2011, s ]. W obecnych czasach nast¹pi³y wyraÿne zmiany w funkcjonowaniu banków spó³dzielczych, które z powodzeniem mog¹ coraz lepiej konkurowaæ z bankami komercyjnymi. Jest to wynik przeprowadzonych zmian restrukturyzacyjnych w sektorze bankowoœci spó³dzielczej, które doprowadzi³y do procesu konsolidacji sektora oraz wzmocnienia jego pozycji pod wzglêdem posiadanych funduszy w³asnych, stanowi¹cych podstawê ich dzia³alnoœci. Dlatego tak istotne jest zarz¹dzanie funduszami banku w celu uzyskania zadowalaj¹cego poziomu efektywnoœci. Najwiêksz¹ umiejêtnoœci¹ jest w³aœciwa ocena potrzeb kapita³owych, mo liwoœci i skutecznoœci ich pozyskania, a nastêpnie taka alokacja zgromadzonych zasobów pieniê nych w aktywa finansowe, których rezultatem bêdzie wzrost efektywnoœci banku. Odpowiednie zarz¹dzanie funduszami w³asnymi ma istotne znaczenie w przypadku banków spó³dzielczych, gdy wypracowane zyski s¹ na ogó³ g³ównym Ÿród³em ich wzrostu. Ponadto, w przypadku banków spó³dzielczych istotne jest to, e bank spó³dzielczy, niezale nie od wariantu misji, jak¹ przyj¹³ i realizuje, dzia³a w konkretnym, dynamicznym otoczeniu rynkowym. D¹ enie do realnego wzrostu zysku musi byæ realizowane z uwzglêdnieniem pe³nego bezpieczeñstwa powierzonych depozytów. Dzia³ania te z jednej strony musz¹ cechowaæ siê przede wszystkim efektywnoœci¹, której miar¹ mo e byæ osi¹gniêcie bardziej konkurencyjnej pozycji na rynku. Z drugiej strony, powinny odpowiadaæ administracyjnym regulacjom, okreœlaj¹cym przewidziany przepisami prawa poziom funduszy w³asnych wzglêdem akcji kredytowej. Okreœlenie korelacji miêdzy poziomem funduszy w³asnych a efektywnoœci¹ i ustalenie jej wp³ywu na pozycjê rynkow¹ banków spó³dzielczych jest wyzwaniem o strategicznym znaczeniu. Ostatnie doœwiadczenia zwi¹zane z kryzysem finansowym uwidoczni³y konsekwencje wzrastaj¹cej globalizacji, której jednym z elementów s¹ coraz liczniejsze i silniejsze powi¹zania miêdzy systemami bankowymi poszczególnych krajów. Podejmowanie przez banki spó³dzielcze dzia³alnoœci transgranicznej oraz uczestniczenie na rynkach finansowych zwi¹zane jest ze wzrostem znaczenia ryzyka systemowego równie w tym sektorze bankowoœci. Wi¹ e siê to bezpoœrednio z zagro eniem stabilnoœci systemów bankowych, co wymaga podjêcia dzia³añ maj¹cych na

3 232 S³awomir Juszczyk, Rafa³ Balina, Jerzy Ró yñski, Jolanta Pochopieñ celu zwiêkszanie bezpieczeñstwa systemu bankowego oraz zrównowa- enie warunków konkurencji. Kolejne zmiany wymogów kapita³owych oraz ich wp³yw na zmianê funduszy w³asnych banków spó³dzielczych s¹ wa nym problemem naukowym, a przede wszystkim praktycznym. W zwi¹zku z tym interesuj¹ce i wa ne jest ustalenie, w jakim stopniu poziom funduszy w³asnych banków spó³dzielczych wp³ywa na ich efektywnoœæ. 1. Pojêcie funduszy w³asnych banku Fundusze w³asne banku spó³dzielczego s¹ kluczowym elementem w dzia³alnoœci banków spó³dzielczych, gdy pojêcie to wystêpuje wielokrotnie w regulacjach prawnych okreœlaj¹cych: limity koncentracji zaanga owania, wspó³czynnik wyp³acalnoœci czy zakres dzia³alnoœci. Ponadto wynika to z faktu, e fundusze w³asne banku spó³dzielczego pe³ni¹ kilka wa nych funkcji, wœród których mo na wymieniæ funkcje [Zaleska, 2002, s ]: gwarancyjn¹ maj¹ one zapewniæ bezpieczeñstwo ekonomiczne banku, finansuj¹c¹ s³u ¹ do finansowania kosztów wynikaj¹cych z rozpoczêcia dzia³alnoœci oraz pozwalaj¹ na prowadzenie bie ¹cej dzia³alnoœci banku, regulacyjn¹ wyznaczaj¹ rozmiar dzia³alnoœci bankowej poprzez m.in. okreœlenie norm ostro noœciowych, informacyjn¹ pozwalaj¹ na ocenê banku oraz wp³ywaj¹ na jego wizerunek. Ponadto wa ne s¹ te funkcje, takie jak: za³o ycielska, przejœciowego absorbowania strat, bazy do podzia³u zysku, tworzenie zaufania do banku. Uzgodnienie ogólnej definicji funduszy w³asnych banku napotyka jednak na du e trudnoœci [Zalcewicz, 2009, s ]. Wynika to z faktu, e pe³ni¹ one ró norakie funkcje i brak jest jednolitego rozumienia tego pojêcia we wszystkich obszarach prawa [Kiszka, 2008, s ]. Najogólniej mo na przyj¹æ, e fundusze w³asne stanowi¹ równowartoœæ sk³adników maj¹tku wniesionych na trwa³e do banku przez jego w³aœcicieli oraz wygospodarowanych i zatrzymanych przez bank zysków [Wielogórska-Leszczyñska, 2005, s. 263]. Tworz¹ one pewn¹ kategoriê ogóln¹, na któr¹ sk³adaj¹ siê poszczególne rodzaje funduszy. Na potrzeby niniej-

4 Zmiennoœæ funduszy w³asnych a efektywnoœæ banków spó³dzielczych 233 szego opracowania fundusze w³asne zostan¹ omówione zgodnie z prawodawstwem polskim. W banku spó³dzielczym zgromadzone fundusze w³asne oraz ich wysokoœæ nie mo e mieæ charakteru uznaniowego ze wzglêdu na szczególn¹ rolê banków jako instytucji zaufania publicznego [Ró yñski, 2011, s ]. W zwi¹zku z powy szym ustawodawca wprowadzi³ wiele regulacji, które okreœlaj¹ wielkoœæ funduszy w³asnych oraz wp³ywaj¹ na zapewnienie stabilnoœci i jakoœci tych funduszy. Cel ten zosta³ okreœlony poprzez podzielenie funduszy w³asnych, przez ustawodawcê, na kategorie miêdzy którymi okreœlono wzajemne proporcje [Zaleska, Koleœnik, 2002, s. 45]. Podstawowym aktem prawnym normuj¹cym pojêcie funduszy w³asnych jest Prawo bankowe, zgodnie z którym fundusze w³asne banku obejmuj¹: fundusze podstawowe, fundusze uzupe³niaj¹ce, w kwocie nieprzewy szaj¹cej funduszy podstawowych banku. Na fundusze podstawowe sk³adaj¹ siê: fundusze zasadnicze, pozycje dodatkowe funduszy podstawowych, pozycje pomniejszaj¹ce fundusze podstawowe. Rodzaje tworzonych funduszy w³asnych s¹ zdeterminowane m.in. przepisami reguluj¹cymi formê organizacyjno-prawn¹ banku [Joñczyk, 1999, s. 103]. W zwi¹zku z tym prawodawca okreœli³ fundusze zasadnicze odrêbnie dla form organizacyjno-prawnych banków krajowych. W przypadku banków spó³dzielczych, które s¹ spó³dzielniami, fundusze zasadnicze to: wp³acony fundusz udzia³owy, fundusz zasobowy, fundusz rezerwowy. Fundusze udzia³owy i zasobowy s¹, zgodnie z prawem spó³dzielczym, tworzone z wp³at udzia³ów cz³onkowskich, odpisów na udzia³y cz³onkowskie z podzia³u nadwy ki bilansowej lub innych Ÿróde³ okreœlonych w odrêbnych przepisach [Ustawa..., 1982, Art. 78]. Fundusz rezerwowy tworzony jest z nadwy ki bilansowej. Jego wielkoœæ mo e byæ okreœlona w statucie w sposób sta³y b¹dÿ te statut mo e wskazywaæ, e czêœæ nadwy ki bêdzie przekazywana na rzecz funduszu rezerwowego. Fundusz ten w bankach spó³dzielczych najczêœciej

5 234 S³awomir Juszczyk, Rafa³ Balina, Jerzy Ró yñski, Jolanta Pochopieñ tworzony jest w celu pokrycia strat bilansowych, a wiêc pe³ni funkcjê gwarancyjn¹. Jego wysokoœæ jest zmienna, mo e ulec zarówno zwiêkszaniu, jak i zmniejszaniu, w zale noœci od decyzji w³aœciwego organu banku spó³- dzielczego. Pozycje dodatkowe funduszy podstawowych stanowi¹ nastêpuj¹ce kategorie: fundusze ogólnego ryzyka na niezidentyfikowane ryzyko dzia³alnoœci bankowej, niepodzielny zysk z lat ubieg³ych, zysk w trakcie zatwierdzania oraz zysk netto bie ¹cego okresu sprawozdawczego, inne pozycje bilansu. W przypadku analiz dodatkowych funduszy banku spó³dzielczego, scharakteryzowania wymaga m.in. fundusz ogólnego ryzyka na niezidentyfikowane ryzyko dzia³alnoœci bankowej. Jest on fakultatywnym elementem funduszy podstawowych, co oznacza, e jego utworzenie i istnienie zale y wy³¹cznie od decyzji w³aœciwych organów banku. Fundusz ten jest tworzony z czêœci zysku netto po ustaleniu i zatwierdzeniu zysku banku za rok poprzedni [Joñczyk, 1999, s. 91]. Mo e on s³u yæ pokrywaniu strat wynikaj¹cych z niedoboru i szkód w ramach gospodarki w³asnej banku, ró nych op³at oraz innych przyczyn, które s¹ trudne do przewidzenia [W¹sowski, 2004, s. 20]. 2. Metody i zakres badañ Jednym z podstawowych problemów w badaniach ekonomiczno- -rolniczych jest wybór próby. Mo liwe jest objêcie badaniem wszystkich obiektów (a wiêc badania wyczerpuj¹ce), jak te wybór niektórych tylko jednostek populacji [Klepacki, 1984, s. 2]. Prezentowane badania dotycz¹ banków spó³dzielczych funkcjonuj¹cych w Polsce wed³ug stanu na dzieñ 31 grudnia 2005 r., tj. 576 banków. Jednak w okresie badawczym 86 banków by³o objêtych procesami ³¹czenia lub istotnymi zmianami organizacyjnymi, dlatego je pominiêto. Uwzglêdniono wiêc 490 banków, które uszeregowano malej¹co wg sumy bilansowej na dzieñ 31 grudnia 2010 r. Nastêpnie wylosowano 20% banków, tj. co pi¹ty bank spó³dzielczy, poczynaj¹c od banku znajduj¹cego siê na pozycji czwartej, w zwi¹zku z tym w próbie badawczej znalaz³o siê 98 banków spó³dzielczych, które wykorzystano do przeprowadzenia badañ. Okres badawczy jest szeœcioletni, badania dotycz¹ lat

6 Zmiennoœæ funduszy w³asnych a efektywnoœæ banków spó³dzielczych 235 Materia³ Ÿród³owy stanowi³y sprawozdania finansowe z Monitora Spó³dzielczego B oraz dane liczbowe banków spó³dzielczych. Jedn¹ z wa niejszych miar oceny efektywnoœci jest wielkoœæ zysku netto. Mo na nawet uznaæ, e jest to miara najwa niejsza. Szustak uwa a, e osi¹gniêty zysk umo liwia wzrost wartoœci rynkowej, wyp³atê dywidendy ich w³aœcicielom, wzrost wiarygodnoœci banku na rynku oraz determinuje stopieñ samofinansowania rozwoju banku. Zysk netto jest bowiem wa nym Ÿród³em zasilania funduszy w³asnych [Szustak, 2009, s. 128]. Ze wzglêdu na powy sze zalety, w celu okreœlenia efektywnoœci banków spó³dzielczych, wybrano w³aœnie tê miarê. W badaniach efektywnoœci oprócz zysku netto (w tys. z³) jako miarê wykorzystano tak e: stopê zwrotu z funduszy w³asnych (ROE) (w %) stanowi¹cy iloraz zysku netto i funduszy w³asnych ogó³em, wskaÿnik C/I stanowi¹cy relacjê kosztów dzia³ania banku wraz z amortyzacj¹ do wyniku na dzia³alnoœci bankowej skorygowanego o wynik na pozosta³ej dzia³alnoœci operacyjnej, mar ê finansow¹, tj. iloraz wyniku z tytu³u odsetek i œredniej wielkoœci aktywów pracuj¹cych. Analizê efektywnoœci przeprowadzono w ramach wydzielonych grup. Podzia³u podmiotów na grupy dokonano na podstawie metody kwartyli, co oznacza e w grupie I znajduje siê 25% banków, które charakteryzowa³y siê najni szym poziomem analizowanego kryterium, w grupie III znalaz³o siê 25% banków o najwy szym poziomie danego kryterium, grupa II natomiast zawiera³a pozosta³e 50% badanej populacji, czyli podmioty charakteryzuj¹ce siê wartoœciami poœrednimi miêdzy grup¹ I i III. W trakcie badañ nad efektywnoœci¹ ekonomiczn¹ banków spó³dzielczych dokonano jej oceny w kilku etapach. W pierwszym etapie badañ oceniono wspó³czynnik korelacji miêdzy badanymi czynnikami. Nastêpnie w przypadku, gdy korelacja okaza³a siê co najmniej wyraÿna, ale niska, tzn. wartoœæ wspó³czynnika korelacji kszta³towa³a siê powy ej 0,2 dokonano estymacji funkcji regresji prostoliniowej zysku netto wzglêdem danej cechy. W nastêpnym etapie dokonano oceny istotnoœci oszacowanej prostoliniowej funkcji regresji przy wykorzystaniu testu t-studenta i testu F. W ostatnim etapie oceny modelu regresji prostoliniowej dokonano oceny merytorycznej wartoœci wspó³czynnika regresji.

7 236 S³awomir Juszczyk, Rafa³ Balina, Jerzy Ró yñski, Jolanta Pochopieñ 3. Wyniki badañ Zgodnie z przyjêtym tokiem badañ w tablicy 1 przedstawiono wyniki badañ, dotycz¹ce zale noœci miêdzy zyskiem netto a poziomem funduszy w³asnych ogó³em badanych banków spó³dzielczych. Tablica 1. Modele regresji prostoliniowej zysku netto wzglêdem wielkoœci funduszy w³asnych ogó³em banku (w tys. z³) Wyszczególnienie Wspó³czynnik korelacji Wspó³czynnik determinacji Lata ,8621 0,8532 0,9011 0,8909 0,8826 0,8288 0, , , , , , Sta³a 104, , ,627-18, , ,1297 Wspó³czynnik regresji Wartoœæ statystyki t-studenta 0, , , , , , ,16 36,24 40,92 42,42 43,71 34,10 Wartoœæ statystyki F 1420, , , , , ,48 Wartoœæ krytyczna testu t-studenta dla n = 98 i = 0,05 wynosi t * = 1,64791, wartoœæ krytyczna testu F dla m 1 = 1, m 2 = 98, = 0,05 wynosi F * = 3,8601 ród³o: Opracowanie w³asne Analiza wyników wskazuje na silny zwi¹zek korelacyjny miêdzy zyskiem netto a poziomem funduszy w³asnych ogó³em banków spó³dzielczych. Wspó³czynnik korelacji znajdowa³ siê na poziomie przekraczaj¹cym 0,8532, zaœ wspó³czynnik determinacji przekracza³ wartoœæ 0, Wskazuje to na istnienie silnej dodatniej zale noœci miêdzy badanymi cechami. Dodatkowo istotnoœæ zwi¹zku poziomu funduszy w³asnych a zyskiem netto banku spó³dzielczego potwierdzaj¹ wyniki testu t-studenta, którego wartoœci empiryczne s¹ wyraÿnie wiêksze od wartoœci krytycznej tego testu we wszystkich badanych latach. Ponadto test F wskazuje na nieprzypadkowoœæ oddzia³ywania zmiennoœci funduszy w³asnych ogó- ³em na zmiennoœæ zysku netto. Na podstawie przeprowadzonej analizy modelu regresji prostoliniowej poziom zysku netto w zale noœci od poziomu funduszy w³asnych ogó³em mo na stwierdziæ, e przy innych czynnikach sta³ych poziom funduszy w³asnych wyjaœnia³ od 68,7% w 2010 r. do 81,2% w 2005 r.

8 zmiennoœci zysku netto. Dodatkowo z zaprezentowanych modeli wynika, e wzrost funduszy w³asnych ogó³em o 1 tys. z³ wi¹za³ siê, ceteris paribus, ze wzrostem zysku netto od 99,97 z³ w 2010 r. do 179,07 z³ w roku Wskazuje to, e w okresie ekspansji kredytowej znaczenie funduszy w³asnych w zwiêkszaniu zysku netto roœnie. W zwi¹zku z silnym zwi¹zkiem miêdzy poziomem zgromadzonych funduszy w³asnych ogó³em a zyskiem netto badanych banków spó³dzielczych przeprowadzono analizê wykorzystania tych funduszy w podziale na grupy zgodnie z przyjêt¹ metodologi¹. Uwzglêdniono w niej poziom rentownoœci kapita³ów w³asnych oraz wysokoœæ generowanego zysku netto. Szczegó³owy podzia³ badanych banków spó³dzielczych w poszczególnych latach przedstawiono w tablicy 2. Tablica 2. Fundusze w³asne banku ogó³em w grupach banków spó³dzielczych (w tys. z³) Grupy banków Zmiennoœæ funduszy w³asnych a efektywnoœæ banków spó³dzielczych 237 Lata od do od do od do od do od do od do Grupa I Grupa II Grupa III ród³o: Opracowanie w³asne. Na rysunku 1 przedstawiono wysokoœæ ROE banków spó³dzielczych w podziale ze wzglêdu na poziom funduszy w³asnych banku ogó³em. Wynika z niego, e banki spó³dzielcze, które zgromadzi³y najwy szy poziom funduszy w³asnych ogó³em generowa³y w latach najwy sze wartoœci ROE, które by³y wy sze od pozosta³ych grup banków. Drug¹ grup¹ pod wzglêdem wysokoœci ROE by³a grupa II. W roku 2005 ró nice miêdzy poszczególnymi grupami by³y niewielkie i siêga³y od 0,2 p.p. do 0,3 p.p. Na rysunku 2 przedstawiono kszta³towanie siê œredniego poziomu zysku netto w grupach banków spó³dzielczych ze wzglêdu na poziom funduszy w³asnych ogó³em. Z przeprowadzonych badañ wynika, e banki z grupy III, charakteryzuj¹ce siê najwiêkszym poziomem funduszy w³asnych ogó³em, w okresie badawczym uzyskiwa³y najwy szy poziom zysku netto. Bior¹c pod uwagê relacjê kosztów do dochodów z dzia³alnoœci bankowej, tj. wskaÿnik C/I, okaza³o siê, e najefektywniejsze w tym zakresie

9 238 S³awomir Juszczyk, Rafa³ Balina, Jerzy Ró yñski, Jolanta Pochopieñ Rysunek 1. Wartoœæ wskaÿnika ROE w zale noœci od wielkoœci funduszy w³asnych banku ogó³em (w %) ród³o: Opracowanie w³asne. Rysunek 2. Zysk netto w zale noœci od wielkoœci funduszy w³asnych ogó³em (w tys. z³) ród³o: Opracowanie w³asne. s¹ banki z grupy III, a wiêc banki posiadaj¹ce najwy szy poziom funduszy w³asnych ogó³em, które uzyskiwa³y najmniejsze wartoœci tego wskaÿnika. Nastêpnie uplasowa³y siê banki o najni szym poziomie, czyli banki z grupy I. Najmniej efektywne pod wzglêdem relacji C/I s¹ banki z grupy II o œrednim poziomie funduszy w³asnych. Mo e to oznaczaæ, e w przypadku banków ma³ych i du ych mo na zaobserwowaæ skuteczniejsze zarz¹dzanie kosztami wzglêdem osi¹ganych przychodów. W przypadku banków posiadaj¹cych najwy szy poziom funduszy w³asnych ogó³em, tj. banków z grupy III, mo na przypuszczaæ, e ich wysoki poziom efektywnoœci pod wzglêdem C/I wynika z efektów skali, poniewa banki te,

10 Zmiennoœæ funduszy w³asnych a efektywnoœæ banków spó³dzielczych 239 ze wzglêdu na wy szy poziom funduszy w³asnych mog³y pozyskiwaæ klientów, którym mog³y udzielaæ wiêkszych kredytów. Rysunek 3. Wartoœæ wskaÿnika C/I w zale noœci od wielkoœci funduszy ogó³em ród³o: Opracowanie w³asne. Kszta³towanie siê poziomu mar y badanych banków w zale noœci od wielkoœci zgromadzonych funduszy przedstawiono na rysunku 4. Jak wynika z przeprowadzonych badañ, najwy szy poziom mar y finansowej uzyskiwa³y banki z grupy I, czyli banki spó³dzielcze, których wysokoœæ funduszy ogó³em by³a najni sza. Wskazuje to na lepsz¹ efektywnoœæ tych banków pod tym wzglêdem, a tym samym na sprawniejsze zarz¹dzanie posiadanym kapita³em i maj¹tkiem. Mo e to równie œwiadczyæ o tym, e ma³e banki spó³dzielcze sprzedawa³y relatywnie drogo swe produkty, wykorzystuj¹c monopolistyczn¹ pozycjê na lokalnym rynku wiejskim. W ujêciu procentowym najni sz¹ wartoœæ mar y odsetkowej mia³y najwiêksze banki spó³dzielcze, a najwy sz¹ najmniejsze. Jednoczeœnie zysk netto wypracowany przez banki z grupy III by³ ponad trzykrotnie wiêkszy ni mia³o to miejsce w przypadku banków z pozosta³ych grup. Banki z grupy II natomiast wypracowa³y w okresie badawczym ponaddwukrotnie wiêksze zyski netto ni banki z grupy I. A zatem w celu zwiêkszenia zysku netto banki spó³dzielcze powinny wykorzystywaæ przede wszystkim efekt skali udzielanych kredytów z jednoczesnym obni aniem kosztów dla swych klientów.

11 240 S³awomir Juszczyk, Rafa³ Balina, Jerzy Ró yñski, Jolanta Pochopieñ Rysunek 4. Poziom mar y finansowej w zale noœci od poziomu funduszy w³asnych ogó³em (w %) ród³o: Opracowanie w³asne. Zakoñczenie Uzyskane wyniki wskazuj¹ na wyraÿn¹ przewagê pod wzglêdem efektywnoœci finansowej wyra onej poziomem zysku netto i ROE banków spó³dzielczych posiadaj¹cych najwy szy poziom funduszy w³asnych ogó³em. Z tego wynika, e banki, chc¹c zwiêkszaæ poziom zysku netto, powinny zwiêkszaæ fundusze w³asne oraz wielkoœæ akcji kredytowej. Wa ne przy tym jest to, e wysoka dynamika akcji kredytowej powinna pozwalaæ na umiarkowane zmniejszanie ceny po yczanego pieni¹dza. Literatura 1. Joñczyk A. (1999), Fundusze w³asne banku,,,prawo Bankowe, nr Kiszka M. (2008), Klasyfikacja kapita³ów banku z perspektywy ró nych grup interesariuszy,,,rachunkowoœæ Bankowa, nr Klepacki B. (1984), Wybór próby w badaniach ekonomiczno-rolniczych, Wydawnictwo SGGW. 4. Kot-Zacharuk A. (2011), Przekszta³cenia w polskiej bankowoœci spó³dzielczej wed³ug opinii zarz¹dzaj¹cych bankami spó³dzielczymi, Zeszyty Naukowe SGGW w Warszawie, nr 88: Ekonomika i Organizacja Gospodarki ywnoœciowej. 5. Orzeszko T. (1998), Banki spó³dzielcze w Polsce. Ekonomiczne i finansowe warunki rozwoju, Wydawnictwo Wy szej Szko³y Bankowej, Poznañ. 6. Ró yñski J. (2011), Zarz¹dzanie aktywami i pasywami banku spó³dzielczego a ryzyko stopy procentowej, Zeszyty Naukowe SGGW w Warszawie, nr 91: Ekonomika i Organizacja Gospodarki ywnoœciowej.

12 Zmiennoœæ funduszy w³asnych a efektywnoœæ banków spó³dzielczych Szambelañczyk J., Mielnik M. (2006), Problemy efektywnoœci banków spó³dzielczych w Polsce w procesach konsolidacji, w: Bankowoœæ. Instytucje, instrumenty i strategie rozwojowe w dobie integracji gospodarczej, Wêc³awski J. (red.), Wydawnictwo UMCS, Lublin. 8. Szustak G. (2009), Kapita³ w³asny a bezpieczeñstwo, efektywnoœæ i konkurencyjnoœæ banku, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice. 9. Ustawa z dnia 16 wrzeœnia 1982 r. Prawo spó³dzielcze, Dz. U., Nr 188 poz z póÿn. zm. 13. W¹sowski W. (2004), Zmiany w regulacji rezerw celowych,,,prawo Bankowe, nr Wielogórska-Leszczyñska J. (2005), Encyklopedia rachunkowoœci, Warszawa. 10. Zalcewicz A. (2009), Bank Spó³dzielczy. Aspekty prawne tworzenia i funkcjonowania, Wolters Kluwer, Warszawa. 11. Zaleska M. (2002), Fundusze w³asne banków (spó³dzielczych) podstawy prawne i aspekty ekonomiczne, Studia i Prace SGH, z Zaleska M., Koleœnik J. (2002), Kierunki zmian metodologii ustalania wymogów kapita³owych dla instytucji kredytowych w Unii Europejskiej, BIK, nr 5. Streszczenie Wspó³czesne banki spó³dzielcze nale ¹ do jednych z wa niejszych instytucji finansowych na œwiecie, mog¹cych konkurowaæ w wielu obszarach z bankami komercyjnymi. Fundusze w³asne banku spó³dzielczego s¹ elementem istotnym w ich dzia³alnoœci. Celem artyku³u jest okreœlenie, w jakim stopniu poziom funduszy w³asnych banków spó³dzielczych wp³ywa na ich efektywnoœæ. W badaniach efektywnoœci jako miarê wykorzystano: stopê zwrotu z funduszy w³asnych (ROE), zysk netto, wskaÿnik C/I oraz mar ê finansow¹. S³owa kluczowe banki spó³dzielcze, fundusze w³asne, mar a finansowa, stopa zwrotu z funduszy w³asnych ROE, zysk netto Variability of equity versus efficiency of cooperative banks (Summary) Today cooperative banks belong to the most significant financial institution in the world. Moreover, they can compete with commercial banks. The own funds of the cooperative bank are important in their activity. The main goal of this paper is to investigate how much the level of the own funds of the cooperative banks influ-

13 242 S³awomir Juszczyk, Rafa³ Balina, Jerzy Ró yñski, Jolanta Pochopieñ enced on their efficiency. The following measures of the efficiency were used in the research: Return on Equity (ROE), net profit, index C/I and financial margin. Keywords cooperative banks, own funds, financial margin, return on equity (ROE), net profit