Zamawiający Urząd Marszałkowski Województwa Lubelskiego w Lublinie

Transkrypt

1 RAPORT KOŃCOWY z badania dziedzinowego Analiza możliwości wdrożenia międzyuczelnianego programu inkubowania i rozwoju innowacyjnych firm w branżach inteligentnych specjalizacji województwa lubelskiego Zamawiający Urząd Marszałkowski Województwa Lubelskiego w Lublinie Autorzy Monika Jakubiak doktor nauk ekonomicznych, adiunkt w Zakładzie Zarządzania Wydziału Ekonomicznego Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie: Rozdział 1, 2*, 3, 4*, 5, 6* Marzena Mażewska Prezes Zarządu Stowarzyszenia Organizatorów Ośrodków Innowacji i Przedsiębiorczości w Polsce: Rozdział 2*, 4*, 6*, 7, 8 *- współautorstwo Lublin 2014

2 Recenzent prof. nadzw. dr hab. Zbigniew Pastuszak Projekt, skład i łamanie Amadeusz Targoński Ilustracje na okładce Elnur Amikishiyev Dreamstime.com Sergey Nivens Fotolia.com Kzenon Fotolia.com Wydawnictwo i druk Perfekta info, tel Lublin, ul. Doświadczalna 48 ISBN: Publikacja wydana w ramach projektu systemowego Regionalny System Zarządzania Zmianą Gospodarczą Lublin 2014

3 Szanowni Państwo, z przyjemnością przekazuję w Państwa ręce raport końcowy z badania dotyczącego możliwości wdrożenia międzyuczelnianego programu inkubowania i rozwoju innowacyjnych firm w branżach inteligentnych specjalizacji województwa lubelskiego. Prezentowane opracowanie zostało przygotowane na zlecenie Samorządu Województwa Lubelskiego w ramach projektu systemowego Regionalny System Zarządzania Zmianą Gospodarczą realizowanego przez Departament Gospodarki i Innowacji Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego w Lublinie. Głównym celem badania było stworzenie modelu efektywnego systemu wsparcia przedsiębiorczości akademickiej w województwie lubelskim, w kontekście inkubowania i rozwoju nowych firm w branżach inteligentnych specjalizacji regionu. Prezentowane opracowanie zawiera analizę uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych rozwoju przedsiębiorczości akademickiej w województwie lubelskim, identyfikację najważniejszych potrzeb, szans i zagrożeń, a także prezentuje potencjał stworzenia i funkcjonowania efektywnego systemu wsparcia w kontekście rozwoju nowych firm w branżach inteligentnych specjalizacji regionu. Jestem przekonany, że wyniki przeprowadzonych analiz będą stanowić cenny wkład w proces planowania rozwoju regionalnego w zakresie przedsiębiorczości akademickiej. Ma to szczególne znaczenie wobec zidentyfikowanej w dokumentach strategicznych regionu, tj. Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego oraz Regionalnej Strategii Innowacji, potrzeby intensyfikacji współpracy sfery nauki i biznesu. Sławomir Sosnowski Wicemarszałek Województwa Lubelskiego

4

5 SPIS TREŚCI Streszczenie 7 Summary 9 1. Wprowadzenie Metodologia badań Charakterystyka obszarów badawczych Cele badania Zakres tematyczny badania Zakres podmiotowy badania Organizacja i przebieg badań Desk research Organizacja badań terenowych Przedstawienie źródeł informacji wykorzystywanych w badaniach Charakterystyka respondentów Analiza uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych rozwoju przedsiębiorczości akademickiej w województwie lubelskim Europejskie i krajowe kierunki polityki gospodarczej Tło rozwoju przedsiębiorczości akademickiej w regionie analiza sytuacji społeczno-gospodarczej Lubelszczyzny Planowane kierunki rozwoju regionu lubelskiego w aspekcie problematyki badania Przedsiębiorczość akademicka w lubelskich szkołach wyższych stan obecny i perspektywy rozwoju Identyfikacja potrzeb, szans i zagrożeń rozwoju przedsiębiorczości akademickiej w województwie lubelskim w świetle wyników badań empirycznych Plany respondentów odnośnie prowadzenia własnej działalności Przekonania respondentów odnośnie skutków prowadzenia działalności gospodarczej Trudności rozwoju przedsiębiorczości akademickiej w zakresie inteligentnych specjalizacji regionu Potrzeby rozwoju przedsiębiorczości akademickiej w obszarze inteligentnych specjalizacji Rozwijanie wiedzy, umiejętności i kompetencji z zakresu przedsiębiorczości Znajomość i korzystanie z oferty instytucji wspierających PA 48 Spis treści 5

6 6. Wnioski z badania Dobre praktyki w zakresie rozwoju przedsiębiorczości akademickiej Dobra praktyka krajowa Dobre praktyki zagraniczne Rekomendacje odnośnie określenia optymalnego modelu wsparcia przedsiębiorczości akademickiej w kontekście rozwoju nowych firm w branżach inteligentnych specjalizacji Lubelszczyzny Zarys koncepcji działania systemu wsparcia przedsiębiorczości akademickiej Model systemu wsparcia przedsiębiorczości akademickiej Wykorzystane materiały 72 Monografie, dokumenty strategiczne oraz opracowania z badań 72 Ustawy 73 Dokumenty uczelniane 73 Portale internetowe 73 Spis tabel 74 Spis rycin 75 Aneksy 77 Załącznik nr 1. Wykaz instytucji wsparcia przedsiębiorczości akademickiej w województwie lubelskim 78 Załącznik nr 2. Wzór kwestionariusza ankiety skierowanej do studentów 82 Załącznik nr 3. Wzór kwestionariusza ankiety skierowanej do naukowców 84 Załącznik nr 4. Wzór kwestionariusza wywiadu pogłębionego (IDI) 86 6 Spis treści

7 Streszczenie Zmiany społeczno-gospodarcze dokonujące się w regionie lubelskim oraz w kraju i Unii Europejskiej implikują realizację badań o podjętej problematyce. Prezentowane opracowanie stanowi końcowy raport dziedzinowy z badania pogłębionego Analiza możliwości wdrożenia międzyuczelnianego programu inkubowania i rozwoju innowacyjnych firm w branżach inteligentnych specjalizacji województwa lubelskiego w ramach projektu pn. Regionalny System Zarządzania Zmianą Gospodarczą (RSZZG). Celem ogólnym badania było uzyskanie kompleksowej wiedzy niezbędnej do stworzenia efektywnego systemu wsparcia przedsiębiorczości akademickiej w województwie lubelskim w kontekście inkubowania i rozwoju nowych firm w branżach inteligentnych specjalizacji regionu. Badanie zostało przeprowadzone w dwóch etapach: 1. Desk research, które obejmowało analizę dokumentów strategicznych województwa lubelskiego, publikacje w obszarze badania, programy operacyjne perspektywy programowania , raporty z badań i analiz (realizowanych na potrzeby województwa lubelskiego oraz kraju i UE), dane statystyczne związane z tematyką opracowania, akty prawne oraz dokumenty wewnętrzne szkół wyższych i funkcjonujących w regionie instytucji wspierających rozwój innowacyjnych przedsiębiorstw. 2. Badania terenowe empiryczne, zrealizowane: w środowisku akademickim (publicznych szkół wyższych województwa lubelskiego prowadzących kształcenie na poziomie magisterskim w obszarach inteligentnych specjalizacji region, tj. Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Uniwersytet Medyczny w Lublinie, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Uniwersytet Przyrodniczy, Politechnika Lubelska, Akademia Wychowania Fizycznego Zamiejscowy Wydział Wychowania Fizycznego i Sportu w Białej Podlaskiej); wśród instytucji otoczenia biznesu w regionie, w tym: inkubatorów przedsiębiorczości, centrów transferu technologii, pozauczelnianych instytucji wsparcia przedsiębiorczości akademickiej w woj. lubelskim, biur karier oraz inkubowanych firm. Badania terenowe zrealizowano za pomocą: metody ankiety z wykorzystaniem kwestionariusza przeprowadzonego wśród 442 osób pracujących lub studiujących na terenie województwa lubelskiego (w tym 390 studentów oraz 52 pracowników naukowych szkół wyższych); indywidualnych wywiadów pogłębionych (IDI) wśród 24 respondentów instytucji otoczenia biznesu (kadry kierowniczej i specjalistów). Wyniki przeprowadzonych analiz pokazały szanse rozwoju przedsiębiorczości akademickiej w obszarach inteligentnych specjalizacji regionu, wykazały potrzeby studentów, absolwentów i naukowców w tym zakresie oraz proponowane sposoby niwelowania trudności w inkubowaniu i rozwoju innowacyjnych przedsiębiorstw regionu. Przeprowadzone analizy umożliwiły zaprojektowanie modelu systemu sieci wsparcia przedsiębiorczości akademickiej w województwie lubelskim. Wdrożenie systemu, przy zaangażowaniu funkcjonujących w regionie podmiotów wspierania przedsiębiorczości akademickiej, stworzyć może realne szanse dalszego, harmonijnego rozwoju województwa lubelskiego w zidentyfikowanych obszarach inteligentnych specjalizacji Lubelszczyzny. 7

8 8 Analiza możliwości wdrożenia międzyuczelnianego programu inkubowania...

9 Summary Socio-economic changes occurring in Lublin region, Poland and the EU underlie the present study. The study constitutes the final report of the in-depth study titled The analysis of the possibility of implementation of a cross-university incubation and innovative company development programme in intelligent specialisations in Lublin Voivodeship in the framework of the project titled the Regional System of Economic Change Management (RSECM). The overall objective of the study was to gain comprehensive knowledge crucial for the development of an effective system of Lublin Voivodeship academic entrepreneurship development in the context of incubation and development of new businesses in the region s intelligent specialisations. The study was carried out in two steps: 1. Desk research encompassed the analysis of Lublin Voivodeship s strategic documents and publications discussing issues connected with the study, analyses of operational programmes, EU financing perspective, reports from studies (carried out upon the region s, country s and EU s request), statistical data pertaining to the topic of the study, legislative acts and internal documentation of universities and business environment institutions supporting the development of innovative enterprises. 2. Field/ empirical research carried out among: Academia (public universities in Lublin Voivodeship offering MA studies in intelligent specialisations of the region John Paul II Catholic University of Lublin, Medical University of Lublin, Maria Curie Sklodowska University, University of Life Sciences in Lublin, Lublin University of Technology, University of Physical Education, the Faculty of Physical Education and Sport in Biala Podlaska); Business environment institutions including: business incubators, technology transfer centres, extramural institutions of academic business support, career service offices and incubated companies. Field research was carried out by means of the following: a survey with the use of a questionnaire carried out among 442 respondents (390 students and 52 faculty members) employed or studying in Lublin Voivodeship; in-depth interview (IDI) among 24 respondents- business environment institutions (management and specialists). Results of analyses pointed out to academic business growth opportunities as regards intelligent specialisations, indicated students, graduates and scientists requirements in this regard and provided methods of overcoming difficulties in incubation and development of innovative businesses in the region. Analyses carried out in the framework of the study enabled the development of a model of academic business support network system in Lublin Voivodeship. The implementation of the system, along with the involvement of the region s business support institutions, may foster the creation of real opportunities for further, harmonious development of the region in the identified intelligent specialisations. 9

10 10 Analiza możliwości wdrożenia międzyuczelnianego programu inkubowania...

11 1. Wprowadzenie Niniejsze opracowanie stanowi końcowy raport dziedzinowy z badania pogłębionego Analiza możliwości wdrożenia międzyuczelnianego programu inkubowania i rozwoju innowacyjnych firm w branżach inteligentnych specjalizacji województwa lubelskiego w ramach projektu pn. Regionalny System Zarządzania Zmianą Gospodarczą (RSZZG). RSZZG jest projektem systemowym, realizowanym przez województwo lubelskie w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytetu VIII Regionalne kadry gospodarki, Działania 8.1 Rozwój pracowników i przedsiębiorstw w regionie, Poddziałania Przewidywanie zmiany gospodarczej. W ramach projektu realizowane są badania i analizy dotyczące rozwoju określonych sektorów społeczno-gospodarczych województwa lubelskiego, w których wyniku powstają prognozy, analizy porównawcze i scenariusze rozwoju dla takich dziedzin jak: odnawialne źródła energii, przedsiębiorczość i innowacyjne technologie, nowoczesne rolnictwo i przetwórstwo rolno-spożywcze, turystyka, współpraca międzyregionalna, rynek pracy itd. Ponad to uzyskane informacje uzupełniają zasoby tworzonego przez Samorząd Województwa Lubelskiego Systemu Informacji Przestrzennej Lubelszczyzny. Celem ogólnym badania było stworzenie modelu efektywnego systemu wsparcia przedsiębiorczości akademickiej w województwie lubelskim, w kontekście inkubowania i rozwoju nowych firm w branżach inteligentnych specjalizacji regionu. Osiągnięcie celu ogólnego badania umożliwiła realizacja celów szczegółowych, obejmujących: 1. Analizę uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych rozwoju przedsiębiorczości akademickiej w województwie lubelskim. 2. Identyfikację najważniejszych potrzeb, szans i zagrożeń w zakresie przyszłego inkubowania akademickich przedsiębiorstw w branżach inteligentnych specjalizacji województwa lubelskiego. 3. Określenie potencjału, potrzeb, szans i zagrożeń dla stworzenia i funkcjonowania efektywnego systemu wsparcia w kontekście rozwoju nowych firm w branżach inteligentnych specjalizacji regionu. Pojęcie przedsiębiorczości akademickiej stało się w ostatnich latach niezmierne popularne. Wynika to w dużej mierze ze zmieniającej się roli uniwersytetu, który stopniowo przekształca się w uniwersytet trzeciej generacji, w odróżnieniu od wcześniejszych uczelni średniowiecznych i humboldtowskich 1. Współczesny uniwersytet nie realizuje jedynie misji kształcenia i rozwoju, nie funkcjonuje już w oderwaniu od realiów społeczno-gospodarczych. W warunkach gospodarki opartej na wiedzy nauka staje się istotnym czynnikiem rozwoju gospodarczego, przyczyniając się do tworzenia innowacji, tworzenia przedsiębiorstw opartych na nowoczesnych technologiach, zakładania firm przez studentów czy naukowców, a w rezultacie rozwoju konkurencyjności 2. Aktualnie uniwersytet pełni nie tylko dotychczasowe role nauczania i realizowania badań, ale także coraz częściej kształtuje postawy przedsiębiorcze studentów i pracowników, umożliwiając im samodzielne funkcjonowanie na rynku. Można zatem stwierdzić, że szkoły wyższe nie stanowią już dziś instytucji wyizolowanych od otoczenia, a wręcz przeciwnie są one ściśle powiązane ze społecznością lokalną, regionalną, krajową i międzynarodową. Dzięki tym powiązaniom z resztą świata, uczelnie mogą tworzyć wartość dodaną co jest kluczowe w procesie przedsiębiorczości nie tylko z korzyścią dla siebie samych, ale także dla całości społeczeństwa. 3 Na potrzeby niniejszego opracowania przyjęto następującą definicję przedsiębiorczości akademickiej: Przedsiębiorczość akademicka to aktywność środowiska akademickiego (tj. pracowników naukowych, doktorantów, absolwentów oraz studentów) rozpatrywana w dwóch podstawowych wymiarach: 1 J.G. Wissema, Technostarterzy dlaczego i jak?, PARP, Warszawa 2005, s G. Banerski, A. Gryzik, K.B. Matusiak, M. Mażewska, E. Stawasz, Przedsiębiorczość akademicka, Raport z badania, PARP, Warszawa 2009, s Umiejętności i kompetencje w zakresie przedsiębiorczości. Raport dot. Polski z badania zrealizowanego w ramach Programu na rzecz Lokalnego Rozwoju Gospodarczego i Zatrudnienia (LEED) Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, Warszawa, 2013, s Wprowadzenie 11

12 rozwoju firm odpryskowych typu spin off (gdy występuje powiązanie własnościowe, finansowe i organizacyjne z macierzystą szkołą wyższą) oraz typu spin out (niezależnych od uczelni) 4 ; rozwoju przedsiębiorczości wśród studentów oraz absolwentów szkół wyższych (opartej na wiedzy wyniesionej ze studiów lub jeszcze w trakcie studiów). 4 B. Matusiak (red.), Innowacje i transfer technologii. Słownik pojęć, PARP, Warszawa 2011, s Wprowadzenie

13 2. Metodologia badań 2.1. Charakterystyka obszarów badawczych Obszary badawcze uwzględniają zarówno elementy infrastruktury oddziałującej na zjawisko akademickiej przedsiębiorczości jak i złożone uwarunkowania prawne, ekonomiczne oraz społeczne. Rycina 1 przedstawia w wersji graficznej układ instytucjonalny obszarów badawczych. Rycina 1. Obszary badawcze system przedsiębiorczości akademickiej instytucje wsparcia PA studenci absolwenci szkoły wyższe instytucje finansowe CZYNNIKI ZEWNĘTRZNE UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNE CZYNNIKI ZEWNĘTRZNE administracja publiczna przedsiębiorstwa naukowcy instytucje PA w uczelniach nowe firmy innowacje komercjalizacja rozwój PA Źródło: opracowanie własne Wewnątrz systemu znajdują się studenci, absolwenci, naukowcy, szkoły wyższe oraz instytucje przedsiębiorczości akademickiej funkcjonujące wewnątrz uczelni, a wśród nich: akademickie inkubatory przedsiębiorczości (AIP); centra transferu technologii (CTT); akademickie biura karier (ABK); Na pograniczu systemu znajdują się instytucje pośrednio zaangażowane w rozwój przedsiębiorczości akademickiej, tj.: instytucje wsparcia przedsiębiorczości akademickiej (parki naukowo-technologiczne, inkubatory przedsiębiorczości, inkubatory technologiczne, instytucje doradczo-szkoleniowe); instytucje finansowe wsparcia biznesu (fundusze pożyczkowe i poręczeniowe, joint venture, seed capital, anioły biznesu); przedsiębiorstwa; administracja publiczna. 2. Metodologia badań 13

14 W projektowanym modelu pominięto komercyjne instytucje wsparcia, ze względu na ich śladowy wpływ na rozwój przedsiębiorczości akademickiej na etapie start-up. Do uwarunkowań wewnętrznych rozwoju przedsiębiorczości akademickiej zależnych od uczelni należą: system zarządzania uczelnią w kontekście komercjalizacji wyników badań naukowych; formalno-prawne uwarunkowania współpracy uczelni (głównie państwowych) z podmiotami pozostającymi w ich otoczeniu; kadry uczelni i ich otwartość na biznes; infrastruktura techniczno-badawcza wspierająca rozwój wybranych inteligentnych specjalizacji województwa lubelskiego; zakres i jakość programów kształcenia w zakresie przedsiębiorczości; system praktyk; działalność instytucji wsparcia funkcjonujących w strukturach uczelni. Wśród czynników zewnętrznych oddziałujących na system przedsiębiorczości znalazły się: kierunki i cele rozwoju gospodarki UE, kraju i regionu; sytuacja społeczno-gospodarcza w Polsce i regionie; system finansowania uczelni; formalno-prawne warunki podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej; aktywność instytucji wsparcia funkcjonujących w otoczeniu uczelni Cele badania Celem ogólnym badania było uzyskanie kompleksowej wiedzy niezbędnej do stworzenia efektywnego systemu wsparcia przedsiębiorczości akademickiej w województwie lubelskim w kontekście inkubowania i rozwoju nowych firm w branżach inteligentnych specjalizacji regionu. Cele szczegółowe badania obejmowały: 1. Analizę uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych rozwoju przedsiębiorczości akademickiej w województwie lubelskim. 2. Identyfikację najważniejszych potrzeb, szans i zagrożeń w zakresie przyszłego inkubowania akademickich przedsiębiorstw w branżach inteligentnych specjalizacji województwa lubelskiego. 3. Określenie potencjału, potrzeb, szans i zagrożeń dla stworzenia i funkcjonowania efektywnego systemu wsparcia w kontekście rozwoju nowych firm w branżach inteligentnych specjalizacji regionu Zakres tematyczny badania 5 Zakres tematyczny badania podporządkowany był osiągnięciu zakładanych celów szczegółowych badania i obejmował: analizę uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych rozwoju przedsiębiorczości akademickiej w województwie lubelskim; identyfikację najważniejszych barier, potrzeb, szans i wyzwań w zakresie przyszłego inkubowania przedsiębiorstw w branżach inteligentnych specjalizacji regionu; określenie pożądanego modelu systemu wsparcia przedsiębiorczości akademickiej w kontekście rozwoju nowych firm w branżach inteligentnych specjalizacji regionu. 5 Zakres tematyczny badania został określony w Szczegółowym Opisie Przedmiotu Zamówienia Analiza możliwości wdrożenia międzyuczelnianego programu inkubowania i rozwoju innowacyjnych firm w branżach inteligentnych specjalizacji województwa lubelskiego w ramach projektu pn. Regionalny System Zarządzania Zmianą Gospodarczą, Urząd Marszałkowski Województwa Lubelskiego, Lublin Metodologia badań

15 2.4. Zakres podmiotowy badania Zakres podmiotowy badania obejmował następujące grupy respondentów: pracowników naukowych, doktorantów, absolwentów, studentów z uczelni publicznych województwa lubelskiego na kierunkach studiów związanych z dziedzinami inteligentnych specjalizacji określonych w SOPZ; przedstawicieli biznesu oraz instytucji odpowiedzialnych za rozwój przedsiębiorczości akademickiej w województwie lubelskim (uczelni wyższych, akademickich biur karier, inkubatorów przedsiębiorczości, parków naukowo-technologicznych, instytucji zarządzających środkami finansowymi na rozwój przedsiębiorstw akademickich, administracji publicznej) Organizacja i przebieg badań Badanie zostało przeprowadzone w dwóch etapach: 1. Desk research 2. Badania terenowe empiryczne Desk research Badanie desk research zostało przeprowadzone podczas opracowywania raportu metodologicznego, w pierwszym etapie badania. Obejmowało ono analizę istniejącego stanu wiedzy na temat obecnego poziomu zaangażowania środowiska akademickiego w działalność gospodarczą oraz uwarunkowań i perspektyw jej rozwoju w województwie lubelskim. W toku realizacji tej części badania wykorzystano źródła danych zaprezentowane w rozdziale 3 raportu. Szczegółowy wykaz materiałów źródłowych wykorzystanych w badaniu znajduje się w rozdziale 9 niniejszego raportu. Badanie desk research umożliwiło identyfikację najważniejszych barier w rozwoju przedsiębiorczości akademickiej i stanowiło istotny element określenia głównych instrumentów wsparcia obecnie oferowanych na rynku w tym zakresie Organizacja badań terenowych Badania terenowe zostały przeprowadzone przy pomocy: badania metodą ankiety z wykorzystaniem kwestionariusza przeprowadzonego wśród reprezentatywnej grupy respondentów, obejmujących pracowników naukowych oraz studentów (na uczelniach publicznych województwa lubelskiego na kierunkach studiów związanych z dziedzinami inteligentnych specjalizacji określonych w SOPZ). Badaniem objęto 442 osoby pracujące lub studiujące na terenie województwa lubelskiego (w tym 390 studentów oraz 52 pracowników naukowych szkół wyższych). Realizatorzy badań dołożyli wszelkich starań, aby otrzymane wyniki były jak najbardziej miarodajne, z tego względu zwiększono liczebność próby badawczej do 130% 6 oraz dodatkowo przeprowadzono badania wśród naukowców. Celem badania było poznanie opinii respondentów nt. barier, potrzeb w zakresie wspierania akademickiej przedsiębiorczości oraz oczekiwanych instrumentów wspierających aktywność biznesową środowiska akademickiego w województwie lubelskim; indywidualnych wywiadów pogłębionych (IDI) przeprowadzonych z przedstawicielami biznesu oraz instytucji wspierających rozwój przedsiębiorczości akademickiej w województwie lubelskim. Podobnie jak w przypadku badań ankietowych liczebność grupy respondentów na etapie realizacji badań została zwiększona z 15 do 24 osób. Przeprowadzono 24 indywidualne wywiady pogłębione z przedstawicielami inkubatorów przedsiębiorczości, centrów transferu technologii, biur karier oraz przedstawicielami inkubowanych firm. Do potrzeb przeprowadzenia badań empirycznych wykorzystano specjalnie do tego celu skonstruowane kwestionariusze ankiet oraz kwestionariusz wywiadu. Wzory kwestionariuszy stanowią załączniki 2-4 niniejszego raportu. Badania terenowe przeprowadzono w okresie luty-marzec 2014 r. na terenie województwa lubelskiego. 6 zachowując proporcje odnośnie struktury respondentów z metodologii badań. 2. Metodologia badań 15

16 3. Przedstawienie źródeł informacji wykorzystywanych w badaniach Zgodnie z przyjętymi na potrzeby prezentowanego badania założeniami metodologicznymi dla uzyskania możliwie najlepszych wyników analiz zastosowano zasadę triangulacji. Polegała ona w szczególności na: triangulacji danych (badania realizowane były wśród kilku grup respondentów); triangulacji badaczy (zespół realizujący badanie składał się z dwóch osób, o różnych doświadczeniach i metodach pracy); triangulacji metod (do analiz wykorzystano różne źródła informacji pierwotnych oraz wtórne). Dane wtórne pozyskano metodą desk research, analizując następujące źródła zastane: dokumenty strategiczne województwa lubelskiego (w tym w szczególności Strategię Rozwoju Województwa Lubelskiego oraz Regionalną Strategię Innowacji); monografie oraz inne publikacje w obszarze badania; programy operacyjne perspektywy programowania (w tym: Program Operacyjny Inteligentny Rozwój, Program Operacyjny Polska Wschodnia , Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój); raporty z badań i analiz realizowanych na potrzeby województwa lubelskiego oraz kraju i UE; dane oraz wskaźniki związane z tematyką opracowania (m.in. pochodzące z GUS, OECD, UE); ustawy oraz akty wykonawcze (m.in. dotyczące podstaw funkcjonowania szkół wyższych i komercjalizacji technologii); dokumenty wewnętrzne szkół wyższych z terenu województwa lubelskiego (w tym statuty, regulaminy, procedury komercjalizacji, dokumenty warunkujące funkcjonowanie instytucji wewnątrz-uczelnianych przedsiębiorczości akademickiej itp.); dokumenty prezentujące zasady funkcjonowania istniejących w regionie instytucji zajmujących się procesem preinkubowania i inkubowania innowacyjnych przedsiębiorstw w województwie lubelskim. Dokładny wykaz wykorzystanych na potrzeby opracowania materiałów wraz z danymi bibliograficznymi przedstawiono w rozdziale 9 raportu. Dane pierwotne pozyskano wykorzystując metody ilościowe (kwestionariusze ankiet skierowane do pracowników naukowych szkół wyższych regionu oraz studentów kierunków inteligentnych specjalizacji województwa lubelskiego) i jakościowe (indywidualne wywiady pogłębione z przedstawicielami instytucji wsparcia PA funkcjonującymi w regionie oraz inkubowanych firm). Charakterystykę poszczególnych grup respondentów przedstawiono poniżej Charakterystyka respondentów W tabeli 1 przedstawiono strukturę badanych pracowników naukowych. Łącznie uzyskano odpowiedzi od 52 respondentów. Najbardziej typowym profilem respondenta był mężczyzna (62%) ze stopniem naukowym doktora (69%) w wieku lat (40%). Ponad połowa badanych reprezentowała Politechnikę Lubelską Przedstawienie źródeł informacji wykorzystywanych w badaniach

17 Tabela 1. Struktura badanych pracowników naukowych (n=52, %) Wyszczególnienie n % Płeć Uczelnia Stopień/tytuł naukowy Wiek kobieta mężczyzna UMCS 8 15 PL KUL 5 10 UP 4 8 UM 5 10 AWF 2 4 mgr/mgr inż dr/dr inż dr hab./dr hab. inż. 4 8 prof. dr hab./prof. dr hab. inż. 2 4 poniżej 35 lat lat powyżej 45 lat Objaśnienia: UMCS Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, PL Politechnika Lubelska, KUL Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, UP Uniwersytet Przyrodniczy, UM Uniwersytet Medyczny, AWF Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie, Wydział Wychowania Fizycznego i Sportu w Białej Podlaskiej Źródło: opracowanie własne W tabeli 2 zaprezentowano strukturę badanych studentów lubelskich uczelni. Większość badanych stanowiły kobiety (58%). Najliczniej reprezentowaną w badaniu uczelnią była Politechnika Lubelska, w której studiowało 36% respondentów, zaś kolejną Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej reprezentowany przez ¼ badanych. Pozostałe szkoły wyższe reprezentowane były mniej licznie. Struktura respondentów pod względem grup kierunków studiów odpowiadała przyjętemu w metodologii sposobowi wyliczenia próby i mimo zwiększenia początkowo zakładanej liczby respondentów w tej grupie badanych (o 30%, do 390 osób), proporcja została zachowana. Zgodnie ze strukturą studiujących na kierunkach zaliczanych do inteligentnych specjalizacji województwa lubelskiego, najliczniej w badaniu reprezentowane były kierunki społeczne 7, na których studiowało 41% respondentów, a następnie medyczne (co piąty badany) oraz inżynieryjne i techniczne niemal 1/5 badanych. Zdecydowana większość studentów w trakcie realizacji badań nie pracowała (79%) i jedynie nieliczne osoby były w wieku powyżej 25 lat (7%). Tabela 2. Struktura badanych studentów (n=390, %) Wyszczególnienie n % Płeć kobieta mężczyzna UMCS PL Reprezentowana uczelnia KUL UP 25 6 UM AWF w tym: ekonomiczne 3. Przedstawienie źródeł informacji wykorzystywanych w badaniach 17

18 Wyszczególnienie n % inżynieryjne społeczne biologiczne 12 3 Grupa kierunków studiów GUS rolno-weterynaryjne 25 6 medyczne matematyczne 18 5 informatyczne 16 4 ochrona środowiska 10 3 Wiek Sytuacja zawodowa do 25 lat lat i powyżej 26 7 pracuje nie pracuje Objaśnienia: UMCS Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, PL Politechnika Lubelska, KUL Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, UP Uniwersytet Przyrodniczy, UM Uniwersytet Medyczny, AWF Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie, Wydział Wychowania Fizycznego i Sportu w Białej Podlaskiej Źródło: opracowanie własne Poniższa tabela zawiera wykaz respondentów indywidualnych wywiadów pogłębionych przeprowadzonych na potrzeby badania. Tabela 3. Wykaz respondentów indywidualnych wywiadów pogłębionych (IDI) Lp. Nazwa jednostki Status formalno-prawy Stanowisko pełnione przez respondenta Płeć respondenta 1 Bialskopodlaska Fundacja Rozwoju Fundacja Prezes Zarządu Mężczyzna 2 Biuro Innowacji i Transferu Technologii Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Jednostka ogólnouczelniana Specjalista Kobieta 3 Biuro Karier Politechniki Lubelskiej Jednostka uczelniana Koordynator Kobieta Biuro Zawodowej Promocji Studentów i Absolwentów Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II Centrum Innowacji i Komercjalizacji Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Centrum Innowacji i Transferu Technologii Lubelski Park Naukowo-Technolgiczny Sp. z o.o. Dział ds. Funduszy Europejskich Uniwersytet Medyczny w Lublinie Fundacja Inkubator Przedsiębiorczości Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Fundacja Rozwoju Lubelszczyzny Dział Rozwoju Przedsiębiorczości Jednostka uczelniana Kierownik Kobieta Jednostka ogólnouczelniana Kierownik Kobieta Spółka prawa handlowego Dyrektor biura Mężczyzna Jednostka ogólnouczelniana Kierownik Kobieta Fundacja Prezes Zarządu Mężczyzna Fundacja Specjalista Mężczyzna 10 Inkubowany - branża budowlana Działalność w inkubatorze Inkubowany Mężczyzna 11 Inkubowany - branża handlowa Działalność w inkubatorze Inkubowany Mężczyzna 12 Inkubowany sprzedaż usług telekomunikacyjnych, badania rynku, usługi szkoleniowe Działalność w inkubatorze Inkubowany Mężczyzna 13 Inkubowany agencja interaktywna, copy writting Działalność w inkubatorze Inkubowany Mężczyzna 14 Lubelska Agencja Wspierania Przedsiębiorczości Wojewódzka jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej Z-ca dyrektora Mężczyzna 15 Lubelska Fundacja Rozwoju Wschodnia Sieć Aniołów Biznesu Fundacja Ekspert ds. projektów innowacyjnych Mężczyzna Przedstawienie źródeł informacji wykorzystywanych w badaniach

19 Lp. Nazwa jednostki Status formalno-prawy 16 Lubelski Inkubator Przedsiębiorczości Politechniki Lubelskiej 17 Lubelski Park Naukowo-Technologiczny S.A. Spółka prawa handlowego 18 Lubelskie Centrum Transferu Technologii Politechniki Lubelskiej Stanowisko pełnione przez respondenta Płeć respondenta Jednostka ogólnouczelniana Dyrektor Mężczyzna Jednostka ogólnouczelniana Specjalista ds. rozwoju Kierownik projektu innowacyjnego Specjalista ds. komercjalizacji Kierownik projektu Mężczyzna Mężczyzna 19 Przedsiębiorstwo z branży IT Mikro-przedsiębiorstwo Właściciel Mężczyzna 20 Puławski Park Naukowo-Technologiczny Sp. z o.o. Spółka prawa handlowego 21 Zespół ds. Funduszy Strukturalnych Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Źródło: opracowanie własne Specjalista ds. marketingu i promocji Mężczyzna Jednostka uczelniana Specjalista Kobieta 3. Przedstawienie źródeł informacji wykorzystywanych w badaniach 19

20 4. Analiza uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych rozwoju przedsiębiorczości akademickiej w województwie lubelskim 4.1. Europejskie i krajowe kierunki polityki gospodarczej Na obecnym etapie rozwoju gospodarki, w którym wiedza rozumiana jako zdolność do działania odgrywa decydującą rolę, rozwój akademickiej przedsiębiorczości zaczyna nabierać coraz większego znaczenia. Dalsze zmniejszanie dystansu rozwojowego pomiędzy Polską a wysoko rozwiniętymi państwami UE przy jednoczesnym zapewnieniu stabilnego rozwoju, wymaga polityki rozwoju stymulującej wzrost gospodarczy oparty na poprawie innowacyjności i konkurencyjności gospodarki kraju i regionów. Wśród czynników rozwoju gospodarczego, oprócz działalności badawczo-rozwojowej, mobilności naukowców, technologii informacyjnych, telekomunikacyjnych i usług, wymienia się przede wszystkim edukację oraz jakość zasobów ludzkich. Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, Zintegrowana polityka przemysłowa w erze globalizacji konkurencyjność i zrównoważony rozwój, na pierwszym planie jako priorytet rozwoju gospodarczego Europy wskazuje na konieczność zwiększenia produktywności przemysłu wytwórczego i związanych z nim usług, aby wesprzeć powrót do wzrostu gospodarczego i korzystnej sytuacji na rynku pracy, przywrócić dobry stan i zrównoważony rozwój gospodarki unijnej 8. W komunikacie tym określono strategiczne ramy dla nowej zintegrowanej polityki przemysłowej dla krajów zjednoczonej Europy. Zarówno dokumenty programowe na poziomie europejskim jak A European strategy for Key Enabling Technologies A bridge to growth and jobs 9, jak i krajowe dokumenty programowe 10 dotyczące strategii rozwoju polskiej gospodarki wskazują na konieczność aktywizacji środowisk akademickich w zakresie transferu opracowywanych przez polskich uczonych nowych rozwiązań technologicznych do gospodarki, oraz komercjalizacji wiedzy. Mają temu sprzyjać zakładane na szeroką skalę działania w najbliższym okresie programowania ( ) zawarte w Programie Operacyjnym Inteligentny Rozwój 11 szczególnie w zakresie pierwszych 3 priorytetów uwzględniających szeroki wachlarz narzędzi sprzyjających transferowi technologii poprzez finansowanie wspólnych działań przedsiębiorców i naukowców przy czynnym współudziale instytucji otoczenia biznesu. Głównym celem programu jest wspieranie innowacyjności i konkurencyjności polskiej gospodarki, wyrażające się głównie zwiększeniem nakładów na B+R poprzez: wsparcie przedsiębiorstw w obszarach innowacyjności i działalności badawczo-rozwojowej; podniesienie jakości i interdyscyplinarności badań naukowych i prac rozwojowych; zwiększenie stopnia komercjalizacji oraz umiędzynarodowienia badań naukowych i prac rozwojowych. Dokument ten precyzuje obszary wsparcia otoczenia i potencjału innowacyjnych przedsiębiorstw w priorytecie III, który przewiduje wsparcie dla projektów ukierunkowanych przede wszystkim na: wsparcie rozwoju otwartych innowacji (współpraca firm dużych i MŚP na rzecz dzielenia się wiedzą i realizacji innowacyjnych projektów); wsparcie ochrony własności przemysłowej przedsiębiorstw; stymulowanie współpracy nauki z biznesem bony na innowacje; rozwój i profesjonalizacja proinnowacyjnych usług IOB (w tym wsparcie dla akademickich inkubatorów przedsiębiorczości); wsparcie rozwoju klastrów budowa systemu krajowych klastrów kluczowych; wsparcie przedsiębiorstw i jednostek naukowych w przygotowaniu do udziału w programach międzynarodowych A European strategy for Key Enabling Technologies A bridge to growth and jobs, KE, COM:2012:0341:FIN:EN:PDF, Strategia Rozwoju Kraju 2020, ; Analiza uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych rozwoju przedsiębiorczości akademickiej w województwie lubelskim