Urbanizacja w zrównoważonym rozwoju województwa śląskiego

Transkrypt

1 BOŻENA GAJDZIK Politechnika Śląska, Katedra Zarządzania i Informatyki Urbanizacja w zrównoważonym rozwoju województwa śląskiego Urbanization in sustainable development of Silesian voivodship Streszczenie: W artykule przedstawiono wieloaspektowe ujęcie urbanizacji w kontekście zrównoważonego rozwoju samorządowej jednostki terytorialnej. Najogólniej ujmując urbanizacja pojmowana jest jako proces koncentracji ludności w miastach. Proces ten wpływa na stan środowiska przyrodniczego. W artykule podano przykłady oddziaływania poszczególnych kategorii urbanizacji na środowisko. W celu ustalenia skali i dynamiki zmian dodatkowo, korzystając z ogólnodostępnych danych statystycznych, przedstawiono sytuację w województwie śląskim. Abstract: The article presents some aspects of the urbanization process in sustainable development of municipal activities. Generalizing urbanization is defined as the concentration process of the inbitants in towns and cities. The process influences environment. In the article some examples of the influences were presented for particular categories of urbanization. Moreover for establishment of the scale and dynamism of cnges analyses for Silesian voivodship on the based of statistic data was realized. Słowa kluczowe: urbanizacja, zrównoważony rozwój, środowisko Key words: urbanization, sustainable development, environment Dotychczasowy rozwój społeczno-gospodarczy spowodował wzrost zanieczyszczeń emitowanych do środowiska. Pod koniec ubiegłego wieku wprowadzono bariery mujące niekontrolowane korzystanie ze środowiska. Zasada zrównoważonego rozwoju stała się podstawą rozwoju społeczno-gospodarczego jednostek terytorialnych. Obowiązek ochrony środowiska nie może być w konflikcie z interesami gospodarki i społeczeństwa. Podstawowym założeniem koncepcji zrównoważonego rozwoju jest zachowanie zasobów i walorów środowiska w stanie zapewniającym trwałe i niedoznające uszczerbku korzystanie z nich przez obecne i przyszłe pokolenia [1]. Wprowadzony w Polsce trójszczeblowy system samorządu terytorialnego był podstawą przyznania lokalnym władzom uprawnień i obowiązków wynikających z realizacji koncepcji zrównoważonego rozwoju. Opra- cowano zestaw wskaźników zrównoważonego rozwoju, a jedną z grup jest urbanizacja i jej wpływ na zachowanie równowagi przyrodniczej. Przez pojęcie urbanizacji rozu- mie się rozwój miast, wyrażony we wzroście liczby mieszkańców, powiększaniu się obszarów miejskich i udziału mieszkańców miast w ogólnej liczbie ludności []. Naj- ogólniej ujmując urbanizacja jest procesem koncentracji ludności w miastach [3]. Ujęcie to jednak jest niewys- tarczające dla potrzeb analizy wpływu urbanizacji na stan środowiska przyrodniczego. W niniejszym artykule przedstawiono wieloaspektowe rozumienie urbanizacji w realizacji strategii zrównoważonego rozwoju jednostki terytorialnej, wskazując na wpływ poszczególnych kategorii urbanizacji na środowisko. Po- nadto przytoczono podstawowe dane statystyczne dotyczące uwarunkowań naturalnych i ochrony środowiska w województwie śląskim w kontekście zachodzących pro- cesów jego urbanizacji. Urbanizacja w zrównoważonym rozwoju miast Urbanizacja jest procesem tworzenia miast, jako miejsca życia ludzi zatrudnionych w gospodarce o nierolniczym crakterze, których przestrzeń jest crakterystycznie zabudowana i tworzy tzw. przestrzeń miejską, a ludzi w niej żyjących cechuje miejski styl życia []. Postęp cywilizacyjny sprawia, że zmieniają się poszczególne elementy urbanizacji, a wraz z nimi ich oddziaływanie na śro- dowisko. Przyrost ludności miejskiej (w Europie ponad 70 ludności mieszka w miastach) skutkuje koncentracją negatywnego oddziaływania urbanizacji na środowisko. Mieszkańcy miast narażeni są na emisję spalin, łas, wib- racje, odpady i nieczystości. Jednocześnie oczekują oni dodatkowych korzyści wynikających z rozwoju miast, np. dostępu do podstawowej infrastruktury technicznej, sani- tarnej, energetycznej, transportowej i informacyjnej. Ustawa o samorządzie terytorialnym zobowiązuje samorządy do utrzymania czystości i porządku, budowania urządzeń sanitarnych, składowisk oraz unieszkodliwiania odpadów [4]. Decyzje te powinny uwzględniać założenia koncepcji zrównoważonego rozwoju, wynikające ze współczesnego JEcolHealth, vol. 14, nr 5, wrzesień-październik 010 1

2 Wpływ poszczególnych kategorii urbanizacji na środowisko w województwie śląskim W literaturze przedmiotu wyróżnia się następujące kategorie urbanizacji [,3]: przestrzenną, infrastrukturalną, demograficzną, ekonomiczną, społeczną. Wszystkie te kategorie traktują urbanizację jako rozwój miast, ale każda z nich eksponuje inne cechy tego procesu. Urbanizacja przestrzenna, jak sama nazwa wskazuje, obejmuje zmiany w strukturze przestrzennej polegające przede wszystkim na: zwiększaniu powierzchni obszarów miejskich, intensyfikacji zabudowy, powstawaniu nowych miast, osiedli, architektury itp. Za podstawowe wskaźniki pomiaru uznaje się: gęstość zaludnienia oraz udział obsza- ru zainwestowania miejskiego w ogólnym obszarze kraju [3]. Korzystając z danych statystycznych ustalono, że na 1 km województwa śląskiego przypada 377 ludności [6]. Najniższy poziom gęstości zaludnienia stwierdzono na terenie małych miast powiatów: lublinieckiego Woźniki (6 osoby na 1 km ), myszkowskiego Koziegłowy (93 osoby na 1 km ) cieszyńskiego Wisła (103 osoby na 1 km ), tarnogórskiego Miasteczko Śląskie (108 osób na 1 km ), Kalety (114 osób na 1 km ), bielskiego Szczyrk (148 osób na 1 km ). Najwyższy poziom gęstości zaludnienia jest w dużych miastach, takich jak: Świętochłowice (4084 osób na 1 km ), Chorzów (3401 osób na 1 km ), Sie- mianowice Śląskie (784 osoby na 1 km ), Bytom (647 osób na 1 km ), Sosnowiec (430 osób na 1 km ), Zabrze (343 osoby na 1 km ), Czeladź (066 osób na 1 km ), Ka- towice (1880 osób na 1 km ), Ruda Śląska (185 osoby na 1 km ), Będzin (157 osoby na 1 km ), Tychy (1586 osób na 1 km ), Częstochowa (1507 osób na 1 km ), Piekary Śląskie (147 osoby na 1 km ), Gliwice (1469 osób na 1 km ) [6]. Miasta na prawach powiatu województwa śląskiego stanowią 9, ogólnej powierzchni kraju [7]. Ludność mieszkająca w miastach śląskich to 15,5 ogółu ludności Polski [7]. Potwierdzeniem procesu urbanizacji przestrzennej w województwie śląskim jest systematyczne zwiększanie prawodawstwa. Problemy dotyczące urbanizacji muszą być rozpatrywane w szerszym ujęciu, niż tylko w kontekście pomiaru odsetek ludności miejskiej, tj. w kontekście uwzględniającym minimalizację szkodliwego oddziaływania procesu na środowisko i zapewniania odpowiednich standardów życia mieszkańcom miast. Istnieje zatem potrzeba ujmowania urbanizacji w wymiarze pewnej filozofii i koncepcji zarządzania odniesionej do przestrzeni urbanistycznej aglomeracji i procesów w niej zachodzących. Urbanizacja była i jest przedmiotem zainteresowań wielu dyscyplin naukowych (ekonomii, zarządzania, logistyki, socjologii itp.). Wraz z pojawieniem się koncepcji zrównoważonego rozwoju urbanizacja w coraz większym zakresie stawała się obiektem zainteresowań znawców ekologii miasta. Wprowadzając zasadę ekologizacji do rozwoju miast zwrócono większą uwagę na wykorzystanie przestrzeni, która jest fragmentem środowiska przyrodniczego i wpływ poszczególnych procesów demograficznych, ekonomicznych i społecznych na stan środowiska. Realizacja strategii zrównoważonego rozwoju wymaga ciągłego doskonalenia struktur miejskich w aspekcie eksponowania ekologicznego ich oddziaływania. Strategie zrównoważonego rozwoju miast wyznaczają standardy urba- nizacji z uwzględnieniem założeń sozo-ekonomicznych. Na podstawie dokumentów strategicznych opracowywane są inne dokumenty planistyczno-operacyjne oraz dobie- rane metody i narzędzia umożliwiające realizację przed- miotowego procesu w aspekcie minimalizacji uciążliwości środowiskowej oraz zapewnienia pożądanych standardów życia. Urbanizacja musi być rozpatrywana jako zintegrowana koncepcja zachowania ładu przestrzennego (dbałość o rmonijne zagospodarowanie przestrzeni), ekologicznego (ochrona środowiska priorytetowym celem rozwoju obecnych i przyszłych pokoleń), społecznego (budowanie nowych systemów wartości, wzorów, postaw itp.), ekonomicznego (racjonalne gospodarowanie wszystkimi zasobami) i administracyjno-zarządczego (nowoczesne metody zarządzania i administrowania) czyli zintegrowanego ładu - autorem pojęcia jest T. Borys [5]. się jego powierzchni. W 000 roku wynosiła ona 194 km, a w 008 roku odnotowano jej wzrost do poziomu 1334 km [7]. Ponadto odnotowano wzrost powierzchni terenów zabudowanych i zurbanizowanych. W 005 roku powierzchnia tych gruntów to 1733, a w 009 roku (wykres 1). Przekształcenia przestrzenne skutkują zmniejszaniem się terenów niezabudowanych, rolniczych, leśnych, a nawet terenów o szczególnych walorach przyrodniczych. W celu zrekompensowania negatywnego oddziaływania urbani- zacji przestrzennej na środowisko władze lokalne, realizując zadania w zakresie utrzymania zieleni miejskiej, dbają o miejskie parki, skwery, zieleńce itp. Analizując dane sta- tystyczne dotyczące województwa śląskiego stwierdzono, że powierzchnia terenów o walorach przyrodniczych w przeliczeniu na 1 mieszkańca nie uległa pogorszeniu. W 004 roku wynosiła ona 577 m, a w m [8-1]. Odnotowano natomiast redukcję terenów zaklasyfikowanych jako zieleń osiedlowa. W 004 roku na 1 mie- szkańca przypadało 5,4 m zieleni, a w 008 roku było to 0,3 m. Systematycznie w województwie śląskim malała powierzchnia gruntów rolnych (wyłączenie z produkcji rolniczej). W 004 roku wyłączono 330, a w 008 roku 654 powierzchni. Wyłączane obszary z produkcji rolniczej i częściowo z leśnej przeznaczano pod inwestycje komunalne, na nowe osiedla i działalność przemysłową [8-1]. Szczegóły dotyczące urbanizacji przestrzennej przedstawiono w tabeli 1. JEcolHealth, vol. 14, nr 5, wrzesień-październik 010

3 Podstawowym narzędziem w zapewnieniu rmonijnego minowości realizowanych inwestycji. Według ostatnich zagospodarowania przestrzeni są dokumenty planistyczne, doniesień statystycznych polskie miasta mają ogromne takie jak: studium uwarunkowań i kierunków zagospoda- zadłużenie, zbliżające się do ustawowego pułapu 60 dorowania przestrzennego oraz miejscowy plan zagospo- chodów. Zadłużenie w Katowicach na 1 mieszkańca wydarowania przestrzennego (dokument prawa miejskiego). nosi 73 zł. W rankingu długów przoduje Wrocław z kwotą W kwestii roli miejscowego planu zagospodarowania,8 tys. zł na 1 mieszkańca. Na drugim miejscu jest Kraprzestrzennego w rozwoju gmin trwają ciągle dyskusje. ków,6 tys. zł, na kolejnym Warszawa,5 tys. zł. Najniż- Powszechnie panuje opinia, że samorządy nie wykorzys- sze zadłużenie ma Szczecin 640 zł na 1 mieszkańca [16]. tują potencjału, jakim są tereny, które można by przeznaczyć pod zabudowę, ponieważ nie posiadają planów Z urbanizacją przestrzenną powiązana jest zatem urbanizagospodarowania przestrzennego. Na podstawie przeprowadzonych badań ustalono, że stopień objęcia planami zacja infrastrukturalna. Ta kategoria urbanizacji jest stosunkowo nowa. W klasycznym rozumieniu urbanizacji nie poszczególnych gmin w województwie śląskim jest bardzo zróżnicowany. W miastach dużych liczących powyżej wymieniana przez autorów podręczników z zakresu Ekonomiki miasta. W urbanizacji infrastrukturalnej podkreśla się rolę infrastruktury w zapewnieniu godziwych wa- 100 tys. mieszkańców nieliczne tj. Rybnik, Chorzów i Ruda Śląska planem objęły całe przynależne im terytorium. runków życia mieszkańców. Podstawowe mierniki to: długość sieci wodociągowej, kanalizacyjnej i gazowej, pro- Dobrym przykładem są również Żory. Pozostałe miasta ujęły w planach od 4 do 87 terenów (szczegóły przedstawiono w tabeli ). cent ludności korzystających z oczyszczalni ścieków, długość dróg, składowisk odpadów itp. Brak odpowiedniej infrastruktury technicznej, sanitarnej, energetycznej wpływa negatywnie na korzystanie ze środowiska i objawia się wzrostem ilości nieoczyszczonych ścieków, niezagospodarowanych odpadów oraz emisją zanieczyszczeń. Podstawowe dane dotyczące infrastruktury komunalnej województwa śląskiego przedstawiono w tabelach 3 i 4. Analizując sytuację w skali makro (dane GUS), stwierdzono, że tylko 8 gmin w Polsce w ogóle posiada miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. Nanosząc natomiast zakres obszarów objętych planem na mapę kraju, okazuje się, że jest to zaledwie całej jej powierzchni. Niekorzystna sytuacja w zakresie planowania przestrzennego ma także miejsce w poszczególnych województwach. Stopień pokrycia planami ich powierzchni jest bardzo różny od w województwie kujawsko-pomorskim do 56 w województwie lubelskim. Terytorium województwa śląskie jest objęte planem w 46 (wykres ) [14]. Z drugiej strony uczestnicy dyskusji na temat roli planu miejscowego w rozwoju przestrzennym gmin podkreślają, że uchwalone plany posiadające rangę prawa miejscowego mogą być zagrożeniem dla urbanizacji. Stanie się tak wówczas, gdy będą one tylko wizją polityki przestrzennej a nie elementem realizowanej strategii zrównoważonego rozwoju, czyli budowania profilu i crakteru poszczególnych miast. Podkreśla się znaczenie metodologii w opracowywaniu planów z uwzględnieniem dynamiki zmian. Każda bowiem jednostka terytorialna funkcjonuje w zmiennym otoczeniu, natomiast proces tworzenia planu trwa nawet kilka miesięcy i po jego uchwaleniu okazuje się, że zmie- niły się już uwarunkowania niektórych funkcji miejskich. Inwestorzy i developerzy twierdzą, że łatwiej uzyskać de- cyzję o warunkach zabudowy w gminach nie posiadających miejscowego planu zagospodarowanie przestrzenne- go (krótszy czas oczekiwania na wydanie decyzji) [15]. Należy również podkreślić wagę infrastruktury w plano- waniu przestrzennym. Tworzenie nowych osiedli wymaga zapewnienia infrastruktury technicznej i drogowej. Obowiązek ten spoczywa na samorządach, które ciągle borykają się z brakiem środków pieniężnych i długoter- Wraz z nowymi inwestycjami zmienia się crakter śląskich miast. Większość dużych miast przyjmuje i realizuje funkcje przemysłowe (rozwój przemysłu jest integralną częścią urbanizacji). Do takich miast zalicza się: Bytom, Chorzów, Dąbrowę Górniczą, Gliwice, Jaworzno, Katowice, Rudę Śląską, Rybnik, Sosnowiec, Zabrze. Miasta średnie i małe łączą funkcje przemysłowe z działalnością turystyczną lub rolniczą. Do takich miast należą: Piekary Śląskie (przemysłowo-turystyczne), Mysłowice (przemysłowo-rolnicze), Bieruń (przemysłowo-rolnicze), Lubliniec (przemysłowo-rolniczy), Mikołów (przemysłowo-rolniczy), Pszczyna (przemysłowo-turystyczna), Tarnowskie Góry (przemysłowo-turystyczne), Żywiec (przemysłowo- -turystyczny) [1]. Kolejna kategoria urbanizacji to urbanizacja demograficz- na. Jej przejawem jest wzrost liczebności ludności miejs- kiej oraz odsetek mieszkańców miast w ogólnej liczbie ludności danego kraju. W województwie śląskim mieszka ponad 4,6 miliona ludności. Przyrost naturalny jest ujemny i wynosi 0, [6]. Wśród dużych śląskich miast dodatni przyrost naturalny w 008 roku odnotowały: Żory (6,0), Rybnik (,4) i Zabrze (0,3). Pozostałe duże miasta miały ujemny przyrost naturalny [6]. Urbanizacja ekonomiczna, określana również jako zawodowa lub funkcjonalna, przejawia się w stałym wzroście liczby mieszkańców utrzymujących się z pracy w zawo- dach pozarolniczych. Masowym zjawiskiem są także dojazdy ludności wiejskiej do pracy w miastach. W woje- JEcolHealth, vol. 14, nr 5, wrzesień-październik 010 3

4 Tab 1. Urbanizacja przestrzenna w województwie śląskim [8-1]. Użytki rolne Ubytek gruntów rolnych (w stosunku do roku następnego) Grunty wyłączone z produkcji rolniczej Grunty wyłączone z produkcji leśnej Kierunki wyłączenia: -komunalne -osiedlowe -przemysłowe Powierzchnia terenów o walorach przyrodniczych (na 1mieszkańca) Parki spacerowo-wypoczynkowe Zieleńce Zieleń uliczna Zieleń osiedlowa Tereny zielone (na 1 mieszkańca) Jednostka pomiaru m m ,6 1391,1 1641,6 4697,6 5, ,0 1498,1 1713,1 4310,8 0,1 ROK ,7 1531,4 1747,8 4311, 0, ,8 155,0 16, 4068,7 0, x ,1 156,0 196,6 4068,0 0,3 Tab.. Planowanie przestrzenne w wybranych miastach województwa śląskiego [13]. Miasta duże Nazwa miasta Procent pokrycia planem terenu Częstochowa 5 Bytom Zabrze Bielsko-Biała Katowice Tychy Sosnowiec Dąbrowa Górnicza Gliwice Rybnik Ruda Śląska Chorzów Stan na r Tab. 4. Pobór wody, ścieki i odpady w województwie śląskim [8-1]. Pobór wody Zużycie wody w tym: -przemysł -rolnictwo -sieć wodociągowa Ścieki wymagające oczyszczenia w tym: oczyszczone Ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków Ujęcie procentowe w tym: -w miastach ujęcie procentowe ogółu ludności miejskiej -na wsi ujęcie procentowe ogółu ludności wiejskiej Odpady komunalne Odpady komunalne na 1 mieszkańca Miasta średnie i małe Nazwa miasta Czechowice-Dziedzice Jastrzębie -Zdrój Cieszyn Siemianowice Śląskie Tarnowskie Góry Pszczyna Będzin Świętochłowice Jaworzno Wodzisław Śląski Piekary Śląskie Żory Procent pokrycia planem terenu Jednostka pomiaru hm 3 hm 3 tys. tys. tys. kg Tab. 3. Infrastruktura komunalna w województwie śląskim na tle kraju [7]. Długość sieci wodociągowej (bez magistrali) Długość sieci kanalizacyjnej Długość sieci gazowej Stan na ,9 47,3 138,9 7,1 16,3 36,0 88, 3078,7 65,5 886,6 78,0 19,1 19,3 1304, ,3 430,4 134,9 8,0 13,6 36,, 87,8 3161,5 67,5 950,5 80,1 11,0 1,1 1306,6 78 Jednostka pomiaru km km km ROK ,5 44,1 148,1 80,7 13,3 366,8 86,0 3189,0 68,3 956,8 80,7 3, 3, 1380,1 95 Polska 6687, ,6 1958,8 Województwo śląskie 1991, ,3 433,8 148,3 75,9 09,6 37,3 88,4 3,9 69, 968,7 81,4 54, 5, 1388, , ,8 Ujęcie procentowe 7,3 10,3 10, ,3 410,4 133,8 71,1 05,4 364,8 85,0 349,7 70,0 98,0 8,0 67,7 6,5 1358,0 9 4 JEcolHealth, vol. 14, nr 5, wrzesień-październik 010

5 wództwie śląskim pracujących wynosi , Twor zenie nowej jakości urbanizacji w kontekście zróww tym w przemyśle pracuje ponad 44 ( osób). noważonego rozwoju wymaga znacznych nakładów finan- Pozostałe osoby znajdują zatrudnienie w usługach rynko- sowych. W ostatnich latach odnotowano w województwie wych ( osoby) i nierynkowych (59064 osoby) [6]. śląskim wzrost wydatków na ochronę środowiska ze środ- Sektor usług zatrudnia 56 osób. Rozwój sektora usług ków pieniężnych Funduszu Ochrony Środowiska i Gosjest zjawiskiem crakterystycznym dla urbanizacji w fa- podarki Wodnej (wykres 3). Rosną także opłaty za kozie postindustrialnej. W ramach przygotowania do tej fazy rzystanie ze środowiska. W 004 roku opłaty wynosiły przemysł śląski podlegał procesom restrukturyzacji. Obję ,7 tys. zł, a w 008 roku wzrosły do poziomu to nim wszystkie sfery przemysłu, a w województwie śląs ,8 tys. zł. Kwoty pieniężne pobierane są za emisję kim w szczególności sektor górniczy i hutniczy. W ramach zanieczyszczeń, składowanie odpadów, usuwanie drzew, przemian gospodarczych zlikwidowano nierentowne za- za pobór i korzystanie z wód i odprowadzanie ścieków. kłady, zredukowano liczbę zatrudnionych pracowników, Analizując stan środków zgromadzonych na Funduszu poprawiono wydajność pracy, wycofano przestarzałe tech- w 008 roku ustalono, że województwo śląskie spośród nologie wytwarzania, dostosowano profil produkcji do po- innych województw posiadało najwięcej środków pieniężtrzeb rynku. W latach 90. ubiegłego wieku tylko w sekto- nych tj ,3 tys. zł. Na drugiej pozycji znajdowało się rze hutniczym zatrudnionych było ponad 147 tys. osób, województwo mazowieckie z kwotą ,8 tys. zł, a na obecnie około 5 tys. [17]. Współczesne zakłady przemy- trzeciej małopolskie posiadające 48343,9 tys. zł [1]. słowe stosują BAT (Best Available Technique) najlepsze dostępne techniki wytwarzania, które pozwalają na zwięk- Podsumowanie szenie produktywności i racjonalną gospodarkę zasobami. Dla przykładu, na terenie województwa śląskiego zareje- Wraz z przyjęciem koncepcji zrównoważonego rozwoju strowanych jest ponad 100 zakładów posiadających zamk- stworzono nową jakość urbanizacji w fazie postindustrialnięte obiegi wody [1]. Rośnie także zakładów po- nej. Współczesna urbanizacja wymaga: siadających urządzenia ograniczające emisję pyłową i ga- -dyferencjacja funkcji poszczególnych miast, zową do środowiska, co skutkuje spadkiem emisji zanie- -uporządkowanego zagospodarowania przestrzeni, czyszczeń, a zatem poprawą jakości tabela 5. -rozwoju infrastruktury zapewniającej prawidłowe ko- Ostatnią kategorią urbanizacji jest jej ujęcie społeczne. rzystanie ze środowiska, Socjologia prezentuje urbanizację jako przyjmowanie -racjonalnego gospodarowania zasobami przyrody, przez mieszkańców miast określonego stylu życia, na któ- -wzrost świadomości ekologicznej mieszkańców miast, ry składają się: nowe systemy wartości, nowe wzorce kon- -znacznych nakładów na ochronę środowiska, -partycypacji mieszkańców w dbałości o jego stan śrosumpcji, nowe wzorce kulturowe, nowe wzorce ekonodowiska. miczne a nawet nowe postawy ekologiczne. Przyjmując koncepcję zrównoważonego rozwoju władza lokalna od- W ostatnich latach rozbudowano znaczenie i rozumienie działuje na świadomość ekologiczną mieszkańców buduurbanizacji zwracając uwagę na kwestię ochrony środojąc nowy sposób zachowań związany z dbałością o środowiska. Przyjmując koncepcję zrównoważonego rozwoju wisko. Mieszkańcy miast uczą się segregacji odpadów, uznaje się urbanizację nie jako zwielokrotnienia miast racjonalnego zużycia zasobów (woda, energia, gaz), wraw dawnym stylu, ale jako integralny proces na rzecz ekożliwości na zachowanie piękna krajobrazu itp. Często rerozwoju lokalnej jednostki samorządowej [3]. Podstawoprezentowany jest pogląd, że poziom świadomości ekolowe wskaźniki ilościowe, np. odsetek ludności miejskiej nie gicznej mieszkańców polskich miastach jest znacznie niżmają sensu jeżeli nie towarzyszą im wskaźniki dotyczące szy nich w pozostałych krajach Unii Europejskiej. Nie przekształceń sieci osadniczej i jej oddziaływania na pokwestionując tego poglądu, trzeba jednak podkreślić znaprawę jakości środowiska. czenie działań środowisk lokalnych na rzecz poprawy świadomości ekologicznej mieszkańców. W gminach organizowane są: warsztaty, szkolenia i seminaria poświę- L I T E R A T U R A: cone tematyce ekologicznej, pokazy sposobów segre- [1] Szewczyk P., Midor K.: Zrównoważony rozwój w gminach województwa gacji odpadów, spotkania z przedstawicielami organizacji śląskiego, Politechnika Śląska, Gliwice 007, s. 1, 90. ekologicznych, konkursy fotograficzne pt. Moje środoce 004, s. 10, 103. [] Czornik M.: Miasto. Ekonomiczne aspekty funkcjonowania, AE, Katowi- wisko, konkursy plastyczne o tematyce przyrodniczej, [3] Brol R.: Ekonomika i zarządzanie miastem, AE, Wrocław 004, s. 9, 10, lokalne akcje sprzątania parków i zieleńców, zbiórki ma [4] Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym, od 9 grudnia kulatury itp. Ponadto rozdawane są ulotki i broszury infor r. pod tytułem Ustaw z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, mujące o zasadach ochrony środowiska. Gminy uczestni- Dziennik Ustawa 001, nr 14, poz czą także w międzynarodowej akcji Sprzątania Świata [5] Borys T.: Wskaźniki ekorozwoju, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok i obchodach Dni Ziemi [18]. [6] Województwo śląskie 009, Urząd Statystyczny, Katowice 009, s , , 153. JEcolHealth, vol. 14, nr 5, wrzesień-październik 010 5

6 [7] Rocznik statystyczny województwa śląskiego 009, Urząd Statystyczny, Katowice 009, s. 3-33, 38. [8] Rocznik statystyczny województw 005, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 005, s [9] Rocznik statystyczny województw 006, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 006, s [10] Rocznik statystyczny województw 007, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 007, s [11] Rocznik statystyczny województw 008, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 008, s [1] Rocznik statystyczny województw 009, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 009, s [13] Gajdzik B.: Jakość przestrzeni lokalnej w koncepcji zrównoważonego rozwoju jednostki samorządu terytorialnego, Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstw Nr 5/009, s [14] Łupińska-Duda M.: Planowy bałagan, Nieruchomości Nr 8/008 na podst.: danych z GUS. [15] Korzeniowska M.: Atuty czy przeszkoda? Nieruchomości nr 6/010, s [16] Różalski J.: Miasta bankructwa się nie boją, Metro 6 sierpnia 010, s. 5. [17] Gajdzik B.: Przedsiębiorstwo hutnicze po restrukturyzacji, Monografia, Politechnika Śląska, Gliwice 009, s. 9. [18] Gajdzik B.: Zarządzanie środowiskowe w gminach - wybrane aspekty, GWSH, Katowice 005, s. 19. Wykr. 1. Powierzchnia gruntów zabudowanych i zurbanizowanych w województwie śląskim [8-1] Tab. 5. Przemysł - emisja zanieczyszczeń i wywarzanie odpadów na terenie województwa śląskiego [8-1] Zakłady emitujące zanieczyszczenia do powietrza (szczególnie uciążliwe) w tym: wyposażone w urządzenia do redukcji zanieczyszczeń pyłowych wyposażone w urządzenia do redukcji zanieczyszczeń gazowych Emisja zanieczyszczeń pyłowych Emisja zanieczyszczeń gazowych (bez CO ) Zakłady wytwarzające odpady przemysłowe Ogółem wytworzone odpady w tym poddane odzyskowi Jednostka pomiaru ,5 719, , 40848, ,4 713, , ,9 ROK ,1 74, , , ,8 754, , 37933, ,1 695, , ,7 Wykr.. Stopień pokrycia planami zagospodarowania przestrzennego województw [14] Wykr. 3. Wydatki na inwestycje ekologiczne z FOŚiGW [1] 6 JEcolHealth, vol. 14, nr 5, wrzesień-październik 010