System obsługujący nauczanie na odległość

Transkrypt

1 ul. Wólczańska Łódź tel. (42) INSTYTUT INFORMATYKI, POLITECHNIKA ŁÓDZKA fax (42) System obsługujący nauczanie na odległość (praca dyplomowa magisterska) Pod kierunkiem: dr hab. inż. Piotr Szczepaniak, prof. nadzw. P.Ł. Dyplomant: Przemysław Sztoch Nr albumu: Adres Recenzent: dr inż. Rafał Grzybowski Łódź 2004

2 Spis treści 1. Wprowadzenie Podstawy zdalnego nauczania Środowisko i metodyka zdalnego nauczania Elastyczność zdalnego nauczania LMS - system zarządzania nauczaniem LCMS narzędzia do tworzenia szkoleń CMS organizacja i archiwizacja treści Różnica pomiędzy CMS a LCMS Ograniczenia i niedogodności korzystania z metod zdalnego nauczania Przyjęte standardy, dostępne rozwiązania Zagrożenia brakiem standaryzacji Standard SCORM Wdrożenie i eksploatacja systemu zdalnego nauczania Harmonogram wdrażania systemów LMS/LCMS/CMS Prace przygotowawcze wybór konkretnych rozwiązań Aspekty finansowo-ekonomiczne wyboru rozwiązań Materiał dydaktyczny wdrożenie CMS/LCMS Organizacja wirtualnej szkoły wdrożenie LMS Eksploatacja systemu Rozpoczęcie nauki Konserwacja systemu i zawartości dydaktycznej Ocena efektywności nauki Zdalne nauczanie w praktyce Wyniki badań rynku e-learning Ciągłe zawodowe doskonalenie lekarzy poprzez Internet Zdalne nauczanie w Urzędach Samorządu Terytorialnego Kurs e-learning w technologii FINN Format XML Struktura pliku opisującego kurs w formacie XML Odwzorowanie dokumentu XML w relacyjnej bazie danych SQL Wprowadzenie do baz danych Model hierarchiczny Model sieciowy Model relacyjny Model obiektowy Relacyjna struktura wirtualnej szkoły Kurs Przepisy nowego prawa do informacji publicznej Strona główna kursu Strona wprowadzająca do kursu skróconego Strona wprowadzająca do kursu pełnego Treść strony wprowadzającej do testów kontrolnych Testy kontrolne Koszty zdalnego nauczania metodami e-learning Pierwsze formy zdalnego nauczania Zdalne nauczanie w technice społeczeństwa informacyjnego Kiedy zdalne nauczanie metodami e-learning jest tanie?

3 6. Załączniki Struktura relacyjnej bazy danych Tabela kklas1 Klasy Tabela kklas2 Członkowie klasy Tabela kkurs1 Katalog kursów Tabela kkurs4 Elementy kursów Tabela kkurs5 Pytania Tabela kkurs6 Odpowiedzi Tabela klekcja1 Lekcje Tabela klekcja2 Lista obecności Tabela klekcja3 Kursy do lekcji Tabela mknt1 Kartoteka kontrahentów Tabela mprac1 Kartoteka personelu

4 1. Wprowadzenie Z wielu względów, praktycznych i ekonomicznych, zdalne nauczanie zdobywa systematycznie coraz większą popularność wśród różnych form kształcenia. Jedną z głównych przyczyn sukcesu zdalnego nauczania jest rozwój techniki cyfrowej wykorzystywanej przy tworzeniu, przekształcaniu, archiwizacji oraz przekazywaniu treści dydaktycznych. Szybko wzrastająca jakość technologii informatycznych w połączeniu ze stałym obniżaniem się cen stosowanego sprzętu komputerowego jest niewątpliwie głównym motorem rozwoju wspieranego nowoczesnymi technologiami zdalnego nauczania, nazywanego e-learning. Osoby realizujące zdalne nauczanie z wykorzystaniem nowoczesnych technologii (zarówno uczący jak i uczniowie) są prawdziwymi oraz zachłannymi klientami wynalazków i rozwiązań społeczeństwa informacyjnego takich jak: Internetu i Intranetu, łączy szerokopasmowych, multimedialnych stacji roboczych w miejscu zamieszkania lub pracy, komputerów przenośnych (ang. notebook) pracujących przez wiele godzin na własnym zasilaniu, posiadających wbudowane karty telefonii cyfrowej (GPRS), Nawet powszechnie stosowany telefon komórkowy z dzisiejszymi możliwościami przesyłania treści może być aktywnym narzędziem zdalnego nauczania. Niezależnie od stosowanych środków technicznych e-learning jest pewnym systemem, zbiorem działań mających określony cel edukacyjny, a nie tylko programem komputerowym lub rozwiązaniem informatycznym, z którymi często bywa utożsamiany. W zakres e-learningu wchodzą m. in.: kursy realizowane przez Internet, listy owe, wykłady na żywo przez Internet, wideokonferencje, kursy na płytach CD-ROM. Są to tylko wybrane rodzaje działań, które rozwijają się coraz bardziej wraz z rozwojem nowoczesnych technologii i jej upowszechnieniem w firmach i w domach przeciętnych użytkowników. Celem pracy jest przybliżenie właśnie tej innowacyjnej, jakże interesującej formy nauczania. W rozdziale drugim przedstawiono podstawowe informacje o zdalnym nauczaniu oraz inwentaryzuje dostępne rozwiązania i technologie. Rozdział trzeci opisuje kolejne etapy wdrażania systemu LMS/LCMS/CMS oraz konkretne, a zarazem szczególnie interesujące zastosowania nowej formy nauczania. Czwarty rozdział to propozycja metodologii opracowania gotowego kursu w wybranej przeze mnie technologii. Natomiast rozdział piąty analizuje finansowo-ekonomiczne aspekty elektronicznego nauczania oraz jest podsumowaniem całości materiału

5 2. Podstawy zdalnego nauczania Upowszechnienie dostępu do Internetu sprzyja wprowadzaniu nowych metod nauczania do istniejącego modelu edukacji powszechnej oraz kształcenia zawodowego. Zdalne nauczanie umożliwia naukę w prawie dowolnym miejscu, czasie i tempie. Udostępniając i wykorzystując szerokie zasoby materiałów edukacyjnych, sięga do nowych i wydajnych technologii przekazu. Wraz ze zmianą jakościową metodologii nauczania, przynajmniej w zamyśle entuzjastów tej formy nauki, pozwala na istotną redukcję kosztów szkolenia. Zdalne nauczanie nie byłoby tak atrakcyjne bez możliwości połączenia na żywo w sieci Internet bądź Intranet, pozwalającego na dwukierunkową wymianę informacji (dźwięk a nawet obraz) pomiędzy uczniem a nauczycielem. Struktura techniczna wirtualnej szkoły zapewnia uczestnikom kursu zindywidualizowany dostęp do wykładów, tablic, testów, interaktywnych gier i ćwiczeń, list dyskusyjnych oraz czatów. Podstawą takiego działania jest informatyczny system zarządzania nauczaniem określany skrótem LMS (Learning Management System). W każdym procesie tworzenia i przekształcania znacznych zasobów treści dydaktycznej powstaje wiele problemów przy organizacji pracy wielu osób, które działają w różnym czasie i w oddalonych od siebie miejscach. Tego typu czynności są wspomagane przez systemy informatyczne określane mianem CMS (Content Management System). Do usprawnienia organizacji pracy wykorzystywane są również aplikacje typu LCMS (Learning Content Management System), które umożliwiają tworzenie materiałów szkoleniowych i lekcji udostępnianych metodami e-learning w postaci gotowych kursów. Nowa metoda nauczania ma już ugruntowaną pozycję w ofertach uczelni. Firmy, instytucje i urzędy również zauważyły olbrzymie możliwości, jakie w ramach szkolenia kadry pracowników i partnerów stworzył tzw. e-learning korporacyjny. Ilustracja 1. Ogólny schemat zdalnego nauczania - 5 -

6 2.1. Środowisko i metodyka zdalnego nauczania Środowisko i technologia Przeglądarka internetowa, dostępna w każdym komputerze posiadającym system operacyjny Windows lub Linux, pozwala uruchomić oprogramowanie edukacyjno-szkoleniowe, pobrane poprzez ogólnie dostępną sieć Internet z dowolnego serwera. Funkcje oprogramowania realizują uzgodniony harmonogram szkolenia oraz organizują dwukierunkowy przepływ informacji pomiędzy wszystkimi uczestnikami szkolenia, tzn. kontakty ucznia z nauczycielem, pomiędzy nauczycielami oraz niezależne kontakty pomiędzy uczniami. Do ucznia wędrują materiały szkoleniowe, zadania do wykonania lub sprawdzone (ocenione) testy, natomiast do nauczyciela przekazywane są pytania oraz wykonane sprawdziany i testy. Wszyscy uczestnicy (nauczyciele i uczniowie) posiadają indywidualne kody i hasła, które tworzą system kompetencji i uprawnień. Dzięki temu powstaje pożądana organizacja nauki i współpracy, umożliwiająca prawidłowy dostęp do właściwych funkcji oprogramowania, materiałów szkoleniowych oraz baz danych serwerów. Na analogicznej zasadzie jak Internet działają sieci wewnętrzne w szkołach, instytucjach i firmach zwane Intranetami. Intranet umożliwia pobieranie materiałów, a następnie składowanie ich na dysku komputera osobistego ucznia. W wielu przypadkach doskonałym nośnikiem dla materiałów szkoleniowych są dyski CD, zazwyczaj przeznaczone do przechowywania najbardziej standardowego i stabilnego materiału edukacyjnego. Najpopularniejszymi metodami zdalnego nauczania są: bazy danych, support on-line, nauka w trybie asynchronicznym, rozwiązania synchroniczne. Zdalny uczeń ma bezpośredni dostęp do: instruktora-nauczyciela prowadzącego kurs, ekspertów tematycznych i wsparcia technicznego, biblioteki wirtualnej, ogólnych zasobów internetowych, pozostałych uczniów Nauka w trybie asynchronicznym Rozwiązania asynchroniczne są nastawione na uczenie samodzielne. Tego typu metody zakładają, że w trakcie nauki nie ma wymiany informacji pomiędzy nauczycielem a uczniem. Pracując w trybie asynchronicznym uczeń sam dobiera sobie termin nauki, w którym - 6 -

7 wykonuje ćwiczenia i testy znajdujące się w Internecie lub w Intranecie. Materiał szkoleniowy może być również dostarczany na płytach CD Rozwiązania synchroniczne Nauczanie jest prowadzone w czasie rzeczywistym przez nauczyciela (instruktora). Każdy z uczniów dołącza się o określonej (umówionej) porze i komunikuje się z nauczycielem oraz pozostałymi uczestnikami szkolenia. Funkcje oprogramowania pozwalają śledzić zmiany treści na wirtualnej tablicy oraz umożliwiają podniesienie wirtualnej ręki i zadanie pytania lub przekazanie odpowiedzi. Naukę w takim trybie przeprowadza się zazwyczaj w Internecie, Intranecie lub w postaci wideo-konferencji Bazy danych Jest to najprostsza forma nauczania metodą e-learning, polegająca na udostępnianiu multimedialnych encyklopedii, wyjaśnień, instrukcji itp. Do przekazywania danych wykorzystywany jest zazwyczaj Internet, Intranet lub płyty CD Support on-line Jest to forma zdalnego nauczania bardziej zaawansowana od baz danych. Oferuje możliwość szybszych reakcji na zadawane pytania oraz uzyskiwanie dokładniejszych odpowiedzi. Taka metoda jest bardziej interaktywna oraz wymaga stałego i wygodnego dostępu do Internetu (w określonych przypadkach do Intranetu). Wymiana informacji i dostęp do wiedzy odbywa się poprzez różnego typu forum dyskusyjne, chat rooms, biuletyny, pocztę elektroniczną oraz system komunikatów informacyjnych Łączenie różnych metod zdalnego nauczania Bardzo wydajne i efektywne metody synchroniczne i support on-line opierają się przede wszystkim o dostęp do Internetu w postaci tzw. stałego łącza. Stwarza to w Polsce pewne bariery dla niektórych osób zainteresowanych zdalnym nauczaniem. Niektóre osoby lubią uczyć się swoim tempem i w wygodnym dla siebie czasie. Często takie osoby posiadają wysoką dyscyplinę wewnętrzną oraz wysokie umiejętności posługiwania się komputerem oraz pracą w sieci. Dlatego chętnie skorzystają z metod asynchronicznych połączonych z szerokim dostępem do baz danych. Samodzielna nauka prowadzona w trybie asynchronicznym może być połączona z odbywającymi się w umówionym czasie dyskusjami i sprawdzianami organizowanymi synchronicznie. Wybór jednej określonej metody lub kombinacji metod do stworzenia konkretnego kursu lub lekcji powinien uwzględniać przygotowanie uczniów, środowisko ich pracy, finansowe możliwości ponoszenia kosztów wynikających z przyjętych rozwiązań

8 2.2. Elastyczność zdalnego nauczania Cechą, która w bardzo istotny sposób wpłynęła na sukces zdalnego nauczania, jest elastyczność nauczania, przez którą należy rozumieć: Naukę w dowolnym miejscu i czasie Dowolną liczność grupy Indywidualizację nauczania Wychodzenie naprzeciw potrzebom ucznia Aktualność szkoleń Nauka w dowolnym miejscu Należy w tym miejscu pamiętać, że metodyka nauki zakłada posiadanie przez ucznia dostępu do Internetu bądź Intranetu. Internet umożliwia pełną swobodę pobierania materiałów dydaktycznych oraz wymianę informacji. Pozwala on każdej osobie na uczestnictwo w szkoleniu z jej miejsca zamieszkania lub pracy. Sieć wewnętrzna typu Intranet jest stosowana zazwyczaj do szkolenia kadry pracowniczej większych jednostek organizacyjnych lub nauki w szkołach Nauka w dowolnym czasie Odpowiednio przygotowane i udostępniane materiały umożliwiają naukę w dowolnym i wygodnym dla ucznia czasie. Nauczyciel posiada funkcje raportujące i analizujące czas trwania indywidualnej nauki ucznia. Dyskusje na listach oraz czatach toczą się bez przerwy i zawsze można się do nich przyłączyć Liczność grupy Lekcje lub szkolenia mogą być realizowane w dowolnie licznej grupie zainteresowanych. Określone tematy mogą być udostępniane jednocześnie setkom osób, natomiast inne, z uwagi na specyfikę metodyki (techniki przekazu) lub zainteresowanie - grupie kilku osób Indywidualizacja nauczania Metody zdalnego nauczania zawsze zakładają techniczną możliwość przygotowania indywidualnych materiałów, dostosowanych do potrzeb konkretnej osoby lub grupy osób. Jednocześnie technologia i technika nauczania oraz możliwości funkcjonalne systemu zarządzania nauczaniem (LMS) pozwalają każdemu uczyć się w swoim własnym stylu oraz możliwym do realizacji tempie Uczę się wtedy kiedy potrzebuję just-in-time Uczeń (pracownik) korzysta z określonego tematu szkolenia lub lekcji wtedy, kiedy jest mu to potrzebne. Metody e-learning ułatwiają kształtowanie nawyków ustawicznego nauczania i podnoszenia kwalifikacji

9 Aktualność szkoleń Materiały do nauczania metodą e-learning mogą być zawsze aktualne. W krótkim czasie można łatwo uaktualnić materiał we własnym zakresie lub poprzez wyspecjalizowanego partnera. System zarządzania nauczaniem (LMS) posiada funkcje informowania uczniów o wprowadzanych aktualizacjach LMS - system zarządzania nauczaniem LMS (Learning Management System) to system informatyczny tworzący środowisko do zdalnego nauczania. Oprogramowanie LMS powinno realizować oraz udostępniać organizacjom rozproszonym (nauczycielom i uczniom oddalonym od siebie) funkcje umożliwiające sprawne prowadzenie nauki i szkoleń za pośrednictwem standardowych przeglądarek internetowych. Podstawowe funkcje oprogramowania LMS: zarządzanie użytkownikami nauczycielami i uczniami zarządzanie kursami i lekcjami importowanie i odtwarzanie lekcji w różnych formatach śledzenie i weryfikacja postępów uczniów raportowanie wyników nauczania Dodatkowe funkcje oprogramowania LMS: narzędzia komunikacyjne ( , forum dyskusyjne, chat) organizacja zajęć synchronicznych personalizacja interfejsu na stronach użytkownika sprzedaż szkoleń i kontrola rozrachunków integracja z innymi systemami, serwisami i bazami danych LMS powinien umożliwiać swym użytkownikom wykonywanie wszelkich czynności w prosty i łatwy sposób. Powinien również uwzględniać polskie realia dostępu oraz możliwości pracy w sieci Internet LCMS narzędzia do tworzenia szkoleń LCMS (Learning Content Management System) to system informatyczny umożliwiający tworzenie materiałów szkoleniowych i lekcji udostępnianych metodami e-learning w postaci gotowych kursów. Oprogramowanie tego typu integruje elektroniczny materiał szkoleniowy opracowany przy pomocy innych narzędzi informatycznych, oraz udostępnia go w formacie html, by było możliwe przeglądanie go w każdej standardowej przeglądarce internetowej

10 Przygotowujący się do organizacji zajęć metodami zdalnego nauczania powinien zastanowić się nad wyborem: Czy wyposażyć się w system LCMS do tworzenia kursów we własnym zakresie? Czy wybrać taki system LMS, by możliwe było wykorzystanie gotowych kursów opracowanych przez wyspecjalizowanych dostawców? LCMS pozwala uzyskać w sposób automatyczny kursy o raczej prostej strukturze, nie posiadające bardzo dużych walorów multimedialnych. Kursy o unikalnym i niepowtarzalnym charakterze czasami lepiej wykonać przy pomocy specjalistycznych narzędzi graficznych, które raczej nie odpowiadają definicji typowych narzędzi do tworzenia gotowych kursów. LCMS sprawdza się w sytuacji, kiedy zamierzamy zbudować cykl wielu kursów o powtarzalnych rozwiązaniach estetycznych i funkcjonalnych. Jeżeli będzie to związane z jednoczesną pracą wielu twórców, LCMS ułatwi wyegzekwowanie dyscypliny w dochowaniu przyjętego standardu kursu.[lcms] 2.5. CMS organizacja i archiwizacja treści Praca nad kursem wykorzystującym zaawansowane techniki obrazu i dźwięku łączy ze sobą we wspólnym działaniu informatyków, grafików oraz autorów podstawowej treści dydaktycznej. Na kolejnych etapach pracy zespołowej powstają pewnego typu półfabrykaty oraz różne wersje rozwiązań, które należy przedyskutować i uzgodnić jako ostateczne wybory. Powstaje naturalna konieczność archiwizacji różnego typu plików informatycznych, które mogą być wykorzystane jeszcze w tym samym kursie lub w wielu innych kursach. W szybkim czasie powstaje gigantyczna biblioteka treści o różnych standardach zapisu cyfrowego. CMS (Content Management System) to zespół funkcji umożliwiających lub ułatwiających zarządzanie zbiorem brudnopisów i czystopisów dokumentów. Może bardzo ułatwić stworzenie wyspecjalizowanej bazy wiedzy (biblioteki) w określonym temacie. Może być także wykorzystany do stworzenia systemu automatycznej archiwizacji dokumentów (treści cyfrowej). Istnieje potrzeba zarządzania treścią podczas bezpośredniej pracy nad kursem oraz po jej zakończeniu. Archiwum CMS powinno tworzyć się naturalnie, bez angażowania do tego celu specjalnych wysiłków i wielu dodatkowych osób. Procesy tworzenia i przekształcania znacznych zasobów treści dydaktycznej wykonywane w dłuższych okresach czasowych, jednocześnie przez wiele osób działających w różnym czasie i w oddalonych od siebie miejscach, są prawdziwym wyzwaniem organizacyjnym. Dlatego nowoczesne systemy informatyczne określane mianem CMS (Content Management System) są systematycznie rozbudowywane o nowe możliwości pracy na plikach

11 2.6. Różnica pomiędzy CMS a LCMS W żadnym wypadku CMS nie jest konkurencyjnym narzędziem dla LCMS lub odwrotnie. Opracowany kurs zdalnego nauczania jest w pewnym uproszczeniu zbiorem tzw. pigułek wiedzy, które technika komputerowa przedstawia uczniowi w atrakcyjnej multimedialnej formie i określonej konwencji wynikającej z przyjętej metodologii nauczania. Zatem mając określone zasoby treści zarządzane przez CMS, przy pomocy wyspecjalizowanych narzędzi LCMS tworzymy gotowe scenariusze przekazywania tej treści w multimedialnej formie kursów e-learning. Bardzo często CMS posiada wbudowane narzędzia do tworzenia prostych kursów, charakterystyczne dla LCMS. Również zaawansowane aplikacje typu LCMS są często wyposażone w podstawowe narzędzia do zarządzania treścią. Ilustracja 2. Współpraca pomiędzy LMS, LCMS i CMS 2.7. Ograniczenia i niedogodności korzystania z metod zdalnego nauczania Ograniczeń i niedogodności korzystania z metod zdalnego nauczania jest niewiele. Nie należy ich jednak lekceważyć. Bardzo ważne jest, aby wdrażający technologie zdalnego nauczania mieli świadomość takich zagrożeń oraz potrafili zminimalizować ich skutki. Planując zdalne nauczanie w metodami e-learning należy sprawdzić: Czy posiadamy niezbędną infrastrukturę techniczną? Czy wśród uczniów nie znajdują się osoby, dla których taka metoda nauczania tworzy bariery psychologiczne? Czy posiadamy kadrę potrafiącą przygotować i prowadzić takie kursy? Zawsze należy rozważyć współpracę z wyspecjalizowaną firmą, dysponującą oprogramowaniem LMS właściwym dla określonych tematów i warunków realizacji szkoleń, potrafiącą w przypadku zlokalizowania ograniczeń zarekomendować i przygotować szkolenia

12 będące połączeniem formy tradycyjnej oraz zdalnej Przyjęte standardy, dostępne rozwiązania Zagrożenia brakiem standaryzacji Do form nauczania na odległość (distance learning) zawsze była przypisywana obietnica łatwej dostępności oraz niskich kosztów. Zdalne szkolenia powinny być dostępne dla wszelkich zainteresowanych użytkowników, natomiast koszty dostępu i organizacji zajęć powinny być minimalizowane. Jednak w rzeczywistych wdrożeniach sytuacja wygląda mniej optymistycznie - gorzej niż w sloganach reklamowych dostawców oprogramowania LMS/LCMS. Załóżmy, że wdrażamy platformę e-learningową w dużej korporacji. Zapewne pierwszym krokiem będzie zakupienie platformy e-learningowej oraz jej udostępnienie w korporacyjnym Intranecie. Przez Intranet do zasobów nowej szkoły będą mieli wszyscy zainteresowani pracownicy oraz partnerzy i agenci. Kolejnym etapem wdrożenia będzie wypełnienie platformy odpowiednią treścią treścią dydaktyczną. Po opublikowaniu treści dydaktycznych mamy gotowe kursy, z których mogą korzystać wytypowani uczniowie. I tu mogą zacząć się problemy... Bardzo szybko okaże się, że tworzenie wartościowych kursów jest bardzo trudne, pracochłonne i kosztowne. Każdy dostawca oferuje różne narzędzia do tworzenia treści, wzajemnie ze sobą niekompatybilne. Choć teoretycznie istnieje możliwość migracji pomiędzy różnymi formatami, to jednak automatycznie przeniesione kursy nie działają i nie wyglądają tak jak oryginały. Bardzo możliwy jest następujący przykładowy scenariusz: rozbudowany dział informatyczny naszej korporacji stwierdza po pewnym czasie, że wbrew początkowym zapewnieniom, nie będzie w stanie opracować kompletnego zakresu tematów szkoleniowych. Zaproponuje zarządowi korporacji zakup gotowych kursów. Niestety ze względu na wybrany wcześniej system LMS jesteśmy zdani tylko na dwóch dostawców treści dydaktycznych. Pierwszy ma dość duży wybór kursów, ale niestety większość jest tylko w wersji angielskiej. Natomiast drugi oferuje swoje produkty po bardzo wysokich cenach. Z pewnością okaże się też, że specjalistyczne szkolenia z branży naszej korporacji są niedostępne dla zakupionej platformy LMS. Oczywiście można kupić kurs dla innej platformy i próbować go konwertować. Jednak zarząd nie pozwala na dalsze opóźnienia. Oczywiście można zlecić wykonanie kursu w ekspresowym terminie u zewnętrznych profesjonalistów. Będzie się to wiązać z dalszym zwiększeniem kosztów... A główny księgowy z prezesem szybko policzy, że taniej i szybciej zorganizują potrzebne szkolenia tradycyjnymi metodami. Zagrożenie powyższym scenariuszem spowodowało powstanie zapotrzebowania na standaryzację również w tej dziedzinie informatyki. Międzynarodowe organizacje zajmujące się zarządzaniem zasobami ludzkimi poparły popularną w ostatnim czasie tendencję budowy otwartych standardów. W ten sposób bardzo rozpowszechnił się standard SCORM, któremu poświęcony jest następny rozdział

13 Standard SCORM SCORM (z ang. Sharable Content Object Reference Model) opisuje podstawowe zasady konstrukcji szkoleń i wymogi stawiane przed platformą informatyczną. Można go więc traktować jako ogólnodostępną normę techniczną dla producentów treści i oprogramowania. [SCORM Over] Standard SCORM to zbiór szczegółowych materiałów, zaleceń i wskazówek, które można podzielić na trzy części: ogólne zasady i założenia, zasady tworzenia treści (ang. content) oraz jej grupowania w postaci modułów i lekcji, zasady budowy platform informatycznych oraz innych narzędzi z uwzględnieniem swobodnego przenoszenia treści pomiędzy różnymi implementacjami. Podstawowym założeniem, które legło u podstaw SCORM, było zapewnienie możliwości przenoszenia treści opracowanych dla jednej platformy na platformę konkurencyjną. Zgodnie z tą zasadą każdy fragment treści dydaktycznej musi być opisany przy pomocy takiego ogólnego języka, aby można go było bez dodatkowych trudności przenieść na dowolną platformę informatyczną. Standard SCORM zakłada również możliwość dalszej edycji treści w różnych środowiskach edytorskich. Powyższa otwartość wpływa na prostotę wykorzystywania dowolnych treści dydaktycznych opracowanych zgodnie ze standardem. Umożliwia łatwą modyfikację i dedykację gotowych treści do własnych potrzeb. Powszechność standardu wpłynęła na daleko idącą specjalizację środowisk profesjonalistów tworzących treść. Nie muszą obawiać się zagrożenia polegającego na zbyt małym kręgu odbiorców, ponieważ opracowane materiały dydaktyczne po przetłumaczeniu mogą być sprzedawane na całym świecie. Dobrze opracowana dydaktyka i oprawa multimedialna może być wielokrotnie wykorzystywana. Standaryzacja wpłynęła korzystnie również na rynek aplikacji i narzędzi tworzących materiał dydaktyczny. Tworzący kurs może korzystać z ulubionego oprogramowania LCMS i ma pewność, że jego kursy będą funkcjonować w każdej działającej instalacji LMS. Również każdy klient końcowy posiadający dowolny system LCMS ma możliwość dostosowania zakupionego kursu do własnych potrzeb i oczekiwań. Aktualnie za najnowszą wersję standardu uznaje się SCORM 2004 druga edycja opublikowaną we wrześniu 2004 roku. Jednak za najbardziej popularną wersję standardu należy uznać SCORM 1.2 z powodu największej liczby implementacji oraz gotowych kursów.[scorm RunT]

14 3. Wdrożenie i eksploatacja systemu zdalnego nauczania 3.1. Harmonogram wdrażania systemów LMS/LCMS/CMS Prace przygotowawcze wybór konkretnych rozwiązań Mając zinwentaryzowaną własną bazę dydaktyczną i techniczną oraz ustalone następujące informacje: cel dydaktyczny, zakres i czas działania, budżet działania, charakter i liczebność populacji uczniów, możliwości techniczne uczniów oraz inne charakterystyczne i ważne dla danego projektu informacje, należy wybrać właściwe oprogramowanie oraz techniczną bazę jego posadowienia (patrz również rozdział 2.8. Ograniczenia i niedogodności korzystania z metod zdalnego nauczania). Można zakupić lub wynająć systemy oraz serwery i łącza, a także zastosować różne warianty wymienionych rozwiązań. Oferta rynkowa jest urozmaicona, a dostawcy oprogramowania, sprzętu i usług są bardzo elastyczni w podejściu do wymagań klientów. Na przykład można zakupić CMS/LCMS a wynająć LMS, lub też zakupić oprogramowanie a wynająć platformę serwerową. Wybór powinien odbywać się w oparciu o właściwie dobrane i wyważone kryteria techniczne, organizacyjne i finansowo-ekonomiczne. Niestety można zauważyć, że o podjęciu decyzji o zastosowaniu metod e-learning często decydują względy polityczne, programowe, okazjonalnie pozyskane fundusze, moda na nowoczesność itp Aspekty finansowo-ekonomiczne wyboru rozwiązań Nie jest łatwo wykonać biznes plan przedsięwzięcia edukacyjnego (szkoleniowego) opartego o metodologię zdalnego nauczania, stosując nowoczesną technologię w zakresie analizy ekonomiczno-finansowej. Już skonkretyzowanie wielkości i organizacji przedsięwzięcia może być bardzo trudne. A przecież powinniśmy wybrać adekwatne do zamierzeń rozwiązania techniczne (oprogramowanie i sprzęt) i przyjąć rozsądny harmonogram wdrożenia systemu. Na przykład przyjmujemy prosty model działania oparty o założenie, że zbudujemy naszą ofertę z gotowych (zakupionych) kursów i zakupimy LMS o bardzo dobrej funkcjonalności dla aktualnie postawionych celów, ale nie mający możliwości rozbudowy lub współpracy z zaawansowanym programami CMS/LCMS. Następnie zaskoczy nas nieprzewidziany wcześniej szybki rozwój szkoły i konieczność migracji do zupełnie nowego LMS. Może okazać się, że prawie wszystkie dotychczasowe prace wdrożeniowe musimy powtórzyć, ponieważ nie mamy możliwości konwersji posiadanych danych do nowego systemu, lub architektura i funkcjonalność nowego systemu wymusza znaczą reorganizację zasad prowadzenia szkoły, obsługi uczniów i współpracy nauczycieli

15 W przypadku ograniczonych możliwości finansowych, przy jednoczesnym posiadaniu doświadczonej kadry informatycznej i znaczącego własnego potencjału intelektualnego, możemy skorzystać z jednego z wielu istniejących na rynku rozwiązań, opartych na otwartym i bezpłatnym kodzie źródłowym. Z jednej strony jest to bardzo kuszące rozwiązanie, ponieważ bez konieczności ponoszenia kosztów (pewien własny personel i tak utrzymujemy) możemy praktycznie bez specjalnych ograniczeń dostosować gotowe oprogramowanie do własnych potrzeb i wymagań. Z drugiej strony wybór określonego rozwiązania może być niewłaściwy z uwagi na zaprzestanie rozwoju danej aplikacji. W takiej sytuacji będziemy zdani wyłącznie na własne siły w zakresie rozwoju i konserwacji oprogramowania. Koszty takiej pracy mogą okazać się niemałe, a aplikacja wkrótce stanie się bardzo hermetycznym i wyobcowanym programem Materiał dydaktyczny wdrożenie CMS/LCMS W zależności od ustaleń, o których mowa powyżej możemy: 1. zakupić całkowicie gotowe kursy, 2. stworzyć zespół ludzi, którzy zbiorą kompletny materiał dydaktyczny i zbudują sami kursy, 3. też zastosować model mieszany w zakresie budowania kursów, tzn. część kursów zostanie zakupiona, a część będzie przygotowywana we własnym zakresie. W pierwszym przypadku harmonogram działań wyklucza żmudne i skomplikowane prace prowadzące do zbudowania katalogu kursów, zatem aby stworzyć wirtualną szkołę wystarczy posiadać LMS, przy pomocy którego będziemy zarządzać wszelkimi elementami procesu samej nauki. Harmonogram wdrożenia oprogramowania ograniczonego jedynie do LMS będzie z pewnością krótszy i prostszy. Budowanie biblioteki i bazy wiedzy w takim przypadku ogranicza się do stosunkowo prostych czynności instalacji (kopiowania) kursów. Oczywiście harmonogram wdrożenia musi przewidzieć przygotowanie w odpowiednim czasie właściwej infrastruktury sprzętowej, zgodnej z wymaganiami wybranego oprogramowania. Natomiast jeżeli sami zamierzamy budować kursy, to zgodnie z założonym harmonogramem (programem) nauki musimy z rozsądnym czasowym marginesem bezpieczeństwa założyć (przewidzieć) wykonanie czynności typu: opracowywanie scenariuszy kursów, elektronizacja (digitalizacja) materiałów papierowych (tworzenie półfabrykatów), tworzenie atrakcyjnych elementów multimedialnych (animacja, podkład dźwiękowy), opracowywanie pytań sprawdzających, algorytmów oceny, skład gotowego kursu aktualizacja treści istniejących kursów (np. z uwagi na zmianę przepisów), stałe zwiększanie atrakcyjności istniejących kursów. W drugim lub trzecim przypadku harmonogram wdrożenia może być bardzo skomplikowany. Oprogramowanie LCMS/CMS w pewnym sensie jest bardzo zintegrowanym systemem zarządzania i pracy, a jednocześnie jego poszczególne składniki będą pełnić bardzo

16 wyspecjalizowane funkcje. Może okazać się, że brak wdrożenia określonych funkcji CMS utrudnia lub nawet uniemożliwia wdrożenie i oczekiwaną funkcjonalność LCMS. Systemy są wielofunkcyjne, a poszczególni ich użytkownicy w różnym czasie mogą mieć bardzo różne wymagania funkcjonalne. Najlepszym rozwiązaniem będzie zawsze równomierne wdrożenie wszystkich trzech omawianych składników oprogramowania (LMS/LCMS/CMS ). Wdrożenie oprogramowania LCMS/CMS powinno być bardzo szybkie. W przypadku jakichkolwiek kłopotów z rozpoznaniem możliwości oprogramowania zasadne jest skorzystać z konsultacji i szkoleń w zakresie gwarantującym prawidłową instalację oraz umiejętność korzystania z podstawowych funkcji. Dobre oprogramowanie tego typu powinno charakteryzować się interfejsem, logiką aplikacyjną oraz instrukcjami pozwalającymi na samodzielne rozpoznanie bardziej zaawansowanych funkcji w trakcie pracy nad budowaniem zasobów treści i gotowych kursów. Można żywić nadzieję, że autorzy oprogramowania stanowiącego jeden z filarów wirtualnej szkoły rozumieją ideę samodzielnej zdalnej nauki. Można stwierdzić że przytoczone uwagi na temat przyjazności CMS/LCMS są również adekwatne dla oprogramowania LMS omawianego w następnym rozdziale Organizacja wirtualnej szkoły wdrożenie LMS Przy pomocy LMS będziemy budować wirtualne klasy, przydzielać do nich uczniów, nauczycieli, konsultantów, ekspertów, trenerów. LMS powinien organizować dostęp do pełnego zbioru informacji o szkole. Bazy danych powinny przechowywać wszelkie dane uczniów: teleadresowe, wyniki testów, oceny i wiele innych informacji. Wszelkie czynności dokumentowania kontaktu ucznia ze szkołą powinny odbywać się automatycznie. Również powinny być zautomatyzowane czynności wystawiania papierowych dokumentów zaświadczeń i świadectw, dzięki opracowanym standardowym formularzom dokumentów i możliwościom pobierania danych zgromadzonych w bazach danych LMS. Jeżeli zamierzamy prowadzić szkołę płatną, to LMS powinien w pełni obsługiwać proces naliczania opłat i kontroli rozrachunków. W przypadku zwłoki w zapłatach, zgodnie z regulaminem (przyjętym algorytmem) powinien ostrzegać, ograniczać ewentualnie całkowicie odbierać uczniom prawa dostępowe do materiału dydaktycznego (baz danych i kursów). Na etapie prac przygotowawczych powinny być rozpoznane wszystkie możliwości wybranego LMS, natomiast harmonogram wdrożenia powinien zagwarantować osiągnięcie umiejętności wykorzystania pożądanej funkcjonalności systemu w okresie przygotowania wirtualnej szkoły do działania. Uruchomienie szkoły powinno być oparte na zakończeniu wdrożenia LMS w założonym (wymaganym) zakresie funkcjonalności. Prowadzenie wirtualnej szkoły jest działaniem bardzo dynamicznym, w którym nie powinno być miejsca na pomyłki oraz porzucanie częściowo wdrożonych modeli organizacji szkoły na rzecz nowych koncepcji już po rozpoczęciu nauki, w szczególności w przypadku licznej grupy uczniów i nauczycieli

17 3.2. Eksploatacja systemu Rozpoczęcie nauki Rozpoczęcie nauki powinno nastąpić w momencie, kiedy zespół nauczycieli i trenerów tworzy zespół potrafiący zgodnie z przyjętym podziałem obowiązków i przydzielonymi uprawnieniami korzystać z wdrożonych aplikacji LMS/CMS/LCMS. Wdrożenie powinno być zakończone (podsumowane) testem poprawności działania platformy sprzętowej oraz zainstalowanego oprogramowania. Testy powinny obejmować zarówno funkcje użytkowe jak i wydajność pracy (łącza z Internetem, serwery itp.) Konserwacja systemu i zawartości dydaktycznej Nieustannej pracy twórczej przy budowie treści dydaktycznej opartej o wdrożone oprogramowanie CMS/LCMS będzie towarzyszyć stale i równolegle wykonywana praca organizacyjna. Polega ona m. in. na przypisywaniu do zbudowanych klas programów nauki, a zatem tworzeniu zakresu całkowicie lub częściowo gotowych lekcji opartych na wybranych kursach. Na pewnym etapie budowania szkoły, wbudowany w LMS katalog kursów może być listą zawierającą pozycje, których nie posiadamy z uwagi na koszty udostępnienia (cena licencji lub koszty wypożyczenia). Nie powinno to nam ograniczać możliwości budowania programu szkolenia. Możemy utworzyć gotowe produkty (programy szkoleniowe), przypisać do nich zasady organizacyjne, algorytmy rozliczeń i czekać na potencjalnych uczniów. W istniejących na rynku oprogramowaniach często nie istnieje jednoznaczność funkcjonalności. LCMS lub LMS zazwyczaj posiada niektóre funkcje charakterystyczne dla CMS, natomiast LMS jest wyposażony w proste narzędzia do budowy wyspecjalizowanych kursów (będące właściwością LCMS), przydatnych dla danego użytkownika LMS Ocena efektywności nauki Raporty udostępniane przez LMS powinny w każdej chwili pozwalać na dowolną ocenę efektywności wdrożonego systemu zdalnego nauczania. Analizy mogą dotyczyć wszystkich uczestników procesu nauczania zatem zarówno uczniów jak nauczycieli oraz trenerów. Raportowane mogą być wyniki indywidualne wybranego ucznia, klasy oraz całej szkoły. Przedmiotem raportów mogą być oceny, godziny, liczby wykonanych testów, a także relacje i proporcje pomiędzy ocenami a czasem nauki. W przypadku płatnej nauki oczywiście osobnym działem raportowania powinna być strona ekonomiczna przedsięwzięcia, aktualność płatności itp

18 3.3. Zdalne nauczanie w praktyce Wyniki badań rynku e-learning Pracownia Badań Społecznych na zlecenie firmy Hewlett-Packard przeprowadziła w trzecim kwartale 2003 roku badanie rynku podsumowujące istniejącą sytuację. Celem badania było poznanie ogólnej opinii o szkoleniach e-learning oraz poznanie stawianych oczekiwań wobec systemów zdalnego nauczania.[hp Badanie] Badanie zostało przeprowadzone na 42 firmach. Przy wyborze grona badanych podmiotów uwzględniano firmy zatrudniające co najmniej 1 tysiąc pracowników korzystających z komputera oraz posiadające wieloodziałową strukturę o zasięgu co najmniej ogólnopolskim. Ilustracja 3. Charakterystyka próby badania rynku wg postępu wdrożenia Z powyższego wykresu możemy odczytać, że do próby należy: 7 firm posiadających wdrożony system e-learning, 7 firm wdrażających system e-learning, 28 firm obecnie nie posiadających systemu e-learning, ale będących zainteresowani jego wdrożeniem (potencjalni klienci). Ilustracja 4. Charakterystyka próby badania rynku wg statusu firmy Bardzo ciekawym wynikiem zakończyło się badanie tzw. pierwszego skojarzenia. Praktycznie

19 wszystkie skojarzenia były pozytywne i wiążą się z postrzeganiem e-learning'u jako nowoczesnej formy kształcenia z wykorzystaniem osiągnięć techniki. Najczęstszymi odpowiedziami były: nauka, komputer, szkolenia z wykorzystaniem sieci. Ankietowani jako bardzo ważną cechę rozwiązań do zdalnego nauczania wybrali możliwość uzyskania przez uczącego informacji zwrotnej o stanie wiedzy i to praktycznie bezzwłocznie. Jako kolejne bardzo istotne cechy uznano: możliwość śledzenia postępów pracownika-zarządzania wiedzą, niezawodność działania, możliwość zintegrowania z oprogramowaniem firmy. Przeprowadzono również ankietę wyboru zalet i wad. Respondent mógł wskazać maksymalnie sześć odpowiedzi w tym pierwsze trzy można było przeznaczyć na zalety, a drugie trzy na wady. Poniższe tabele liczbowo prezentują uzyskane wyniki. Wiersze zostały posortowane wg malejącej liczby głosów oddanych na daną zaletę lub wadę. Opis badanej zalety 1. Zmniejszenie kosztów szkoleń Kompendium wiedzy, które jest zawsze dostępne Możliwość kilkukrotnego wykorzystania jednego szkolenia Dostępność dla osób nie mogących uczestniczyć w szkoleniach klasycznych Wspomaganie szkoleń tradycyjnych Narzędzie do zarządzania ścieżką kariery pracownika Raportowanie o stopniu przyswajania wiedzy Dostosowywanie nauczania do potrzeb i możliwości pracownika Diagnoza stanu wiedzy pracowników Szybkie przyswojenie przez pracowników nowej wiedzy Dostarczanie rozwiązań szkoleniowych just-in-time Zaoszczędzenie czasu pracowników Zmniejszenie kosztów firmy związanych z nieobecnością pracownika Zwiększenie współpracy pracowników w siec Trudno powiedzieć Razem Korzystamy Wdrażamy Szukamy Liczebność kategorii (N) N=42 N=7 N=7 N=28 Tabela 1. Zalety rozwiązań e-learning'owych

20 Opis badanej wady Razem Korzystamy Wdrażamy Szukamy 1. Brak bezpośredniego kontaktu z trenerem Wysoka cena systemu Brak bezpośredniego kontaktu z innymi uczącymi się Niechęć pracowników Brak możliwości szkolenia umiejętności miękkich Kolejne godziny spędzone przed komputerem Ograniczenie integracji pracowników firmy (brak wyjazdów) Blokowanie się łączy Brak możliwości uelastycznienia szkolenia w trakcie jego trwania Uczestniczenie w szkoleniu poza godzinami pracy, czyli poświęcanie czasu wolnego pracowników Umiejętność obsługi komputera Konieczność istnienia odpowiedniego zaplecza komputerowego Niska rzetelność oceny pracownika Inne wady Nie widzę żadnych wad Trudno powiedzieć Liczebność kategorii (N) N=42 N=7 N=7 N=28 Tabela 2. Wady rozwiązań e-learning'owych Na podsumowanie badania moim zdaniem warto przytoczyć sceptyczne postawy respondentów zainteresowanych platformą zdalnego nauczania. Ankietowani obawiają się najbardziej: reakcji pracowników na nową formę przeprowadzania szkoleń tj. na stanowisku pracy z wykorzystaniem komputera (głównie brak wyjazdów, które niosły ze sobą czynnik integracji), czasochłonnością dostosowania sieci informatycznej firmy do wymagań technicznych platformy