STRATEGIA PRZEWIDYWANIA I ZARZĄDZANIA ZMIANĄ GOSPODARCZĄ W POWIECIE BYTOWSKIM DO 2025 R.

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "STRATEGIA PRZEWIDYWANIA I ZARZĄDZANIA ZMIANĄ GOSPODARCZĄ W POWIECIE BYTOWSKIM DO 2025 R."

Transkrypt

1 Człowiek - najlepsza inwestycja STRATEGIA PRZEWIDYWANIA I ZARZĄDZANIA ZMIANĄ GOSPODARCZĄ W POWIECIE BYTOWSKIM DO 2025 R. Człowiek najlepsza inwestycja! Listopad 2012

2 SPIS TREŚCI SPIS TREŚCI...2 WPROWADZENIE...3 STRESZCZENIE...5 DIAGNOZA SPOŁECZNO GOSPODARCZA POWIATU BYTOWSKIEGO Podział administracyjny Demografia Edukacja Kultura Aktywność ekonomiczna ludności Gospodarka Podsumowanie PODSUMOWANIE DOTYCHCZASOWYCH DZIAŁAŃ REALIZOWANYCH W POWIECIE ANALIZA STRATEGICZNA SWOT Podsumowanie analizy SWOT SCENARIUSZE ROZWOJU DZIAŁANIA I INSTRUMENTY PRZECIWDZIAŁAJĄCE PROCESOM SPOWOLNIENIA GOSPODARCZEGO...50 WIZJA I MISJA POWIATU BYTOWSKIEGO W ZARZĄDZANIU ZMIANĄ GOSPODARCZĄ OBSZARY PRIORYTETOWE, CELE STRATEGICZNE I OPERACYJNE Lista niezbędnych inwestycji w Powiecie PROGRAMY OPERACYJNE EFEKTY I REZULTATY WDROŻENIA STRATEGII KOMPLEMENTARNOŚĆ STRATEGII Z OBOWIĄZUJĄCYMI DOKUMENTAMI KRAJOWYMI I REGIONALNYMI...85 MODEL FINANSOWANIA / POTENCJALNE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA DZIAŁAŃ ZAPLANOWANYCH W STRATEGII...87 WDRAŻANIE, MONITORING I EWALUACJA STRATEGII Organizacja prac nad wdrażaniem Strategii Zakres i sposoby współpracy podmiotów z powiatu na rzecz kreowania zmiany gospodarczej Monitoring i ewaluacja procesu wdrażania Strategii ZAŁĄCZNIKI SPIS TABEL I RYSUNKÓW Spis tabel Spis rysunków BIBLIOGRAFIA I ŹRÓDŁA

3 WPROWADZENIE Strategia przewidywania i zarządzania zmianą gospodarczą w Powiecie Bytowskim do roku 2025 powstała na potrzeby realizowanego projektu pt. Strategia i kwalifikacje nasze narzędzia na zmiany w gospodarce, współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Priorytetu VIII Regionalne kadry gospodarki, Poddziałania Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Istotą zrównoważonego rozwoju Powiatu jest kształtowanie właściwych proporcji w gospodarowaniu trzema rodzajami kapitału: ekonomicznym, społecznym oraz naturalnym. Konsekwencją takiego rozumienia koncepcji zrównoważonego rozwoju dla praktyki planowania strategicznego jest szerokie spojrzenie na rozwój Powiatu Bytowskiego zarówno w sferze społecznej, gospodarczej, jak i środowiskowej. Zarządzanie zmianą gospodarczą mieści się w szerszej koncepcji zarządzania rozwojem lokalnym. Powinno obejmować wszystkie sfery, tj. gospodarczą, społeczną, przestrzenną, ekologiczną i dziedzictwa kulturowego, które decydują o jakości środowiska życia mieszkańców i za które są odpowiedzialne władze samorządowe. 1 Opracowanie i wdrożenie Strategii jest niezbędnym elementem skutecznego reagowania na zachodzące zmiany społeczno-gospodarcze, które dotykają zarówno przedsiębiorców jak i wszystkich mieszkańców Powiatu. Opracowanie ostatecznego kształtu dokumentu wymagało: syntezy diagnozy sytuacji społeczno-gospodarczej (w tym szczególnie obecnych i przewidywanych zagrożeń oraz podsumowania dotychczasowych działań realizowanych w Powiecie), która determinuje potencjalne kierunki zmiany gospodarczej, przeprowadzenia badań społecznych: ilościowych i jakościowych mieszkańców Powiatu Bytowskiego pod kątem potrzeb i oceny jakości istniejących warunków życia, dokonania analizy potencjalnych możliwości i przyszłych wyzwań, określenia obszarów priorytetowych oraz celów strategicznych dla zmiany gospodarczej, wskazania działań umożliwiających osiągnięcie przyjętych celów, wskazania podmiotów odpowiedzialnych za realizację poszczególnych działań, wskazanie wskaźników zmiany gospodarczej (wskaźników monitoringu) umożliwiających monitorowanie postępu wdrażania zapisów Strategii, zaproponowanie zasad wdrażania, monitoringu i aktualizacji Strategii. W procesie analitycznym wykorzystano raporty i analizy projektu Strategia i kwalifikacje nasze narzędzia na zmiany w gospodarce oraz Kształcenie zawodowe w powiecie bytowskim. 1 A. Zalewski, Nowe zarządzanie publiczne w polskim samorządzie terytorialnym, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2005, s. 79 3

4 Diagnozy sytuacji społeczno-gospodarczej, dokonano metodą desk research (analiza danych już istniejących). Prezentowane są w niej wybrane dane i wskaźniki dotyczące powiatu bytowskiego, ukazujące jego sytuację społeczno-gospodarczą na tle województwa pomorskiego oraz kraju. Wyniki diagnozy, przedstawiające syntetyczną ocenę obecnego kształtu lokalnego rynku w kontekście wymagań nowoczesnej gospodarki w Powiecie Bytowskim, jak i wyniki badań mieszkańców były punktem wyjścia do scenariuszy zdarzeń rozwoju Powiatu. Scenariusze opracowano za pomocą metody foresightu wskazując ich logiczne i chronologiczne następstwo przy założeniu określonego punktu wyjścia. Do określenia scenariuszy wykorzystano narzędzia: metodę delficką, metodę PEST, metodę krzyżowej analizy wpływów oraz metodę budowy scenariuszy. Proces formułowania scenariuszy i całej strategii, w tym określenia obszarów priorytetowych, celów, działań, wskaźników i podmiotów odpowiedzialnych za ich realizację oparty został na zasadach partnerstwa podczas 5 konsultacji społecznych - przy współpracy z grupą Partnerstwa Lokalnego Powiatu Bytowskiego. Redaktorzy dokumentu pragną serdecznie podziękować wszystkim uczestnikom konsultacji za prace podczas warsztatów, zaangażowanie oraz wkład merytoryczny stanowiący trzon opracowanej Strategii. 4

5 STRESZCZENIE GDZIE OBECNIE JESTEŚMY? - ZAGROŻENIA SPOŁECZNO GOSPODARCZE NA TERENIE POWIATU. Powiat bytowski położony jest w południowo-zachodniej części województwa pomorskiego, w obrębie Kaszub. W granicach powiatu znajduje się 10 gmin o łącznej powierzchni 2193 km kwadratowych. Wśród 76,5 tys. mieszkańców powiatu są Polacy, Kaszubi, Niemcy i Ukraińcy. Mocną stroną są warunki naturalne, tj. atrakcyjny krajobraz Pojezierza Bytowskiego, Kaszubskiego oraz Doliny Słupi oraz uwarunkowania kulturowe. Środowisko rozumiane zarówno jako środowisko przyrodnicze, ale też jako środowisko życia ludzi jest zdecydowanym atutem powiatu. Położenie i uwarunkowania rozwojowe z tym związane nie są mocną stroną Powiatu. Powiat Bytowski położony jest z dala od głównych centrów rozwojowych kraju i Województwa Pomorskiego. Przez Powiat nie przebiegają ważniejsze w skali kraju szlaki komunikacyjne. Brakuje również połączeń kolejowych. Zły stan dróg potęguje negatywną opinię o dostępności komunikacyjnej powiatu. Powiat Bytowski posiada stosunkowo dobrą kondycję (na tle kraju) w zakresie demograficznym. Nie uniknie jednak prognozowanego przez GUS zmniejszania się liczby ludności oraz zwiększania się udziału ludności w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie ludności. Biorąc pod uwagę konkurencyjność obszarów takich jak Trójmiasto, czy nawet Słupsk oraz problemy związane ze znalezieniem pracy w Powiecie Bytowskim, można oczekiwać, że spora liczba mieszkańców emigrować będzie za pracą. Powiat Bytowski odznacza się zdecydowanie wyższym bezrobociem niż województwo pomorskie czy kraj, co jest zjawiskiem wybitnie negatywnym. Choć w Powiecie Bytowskim dominuje właśnie kształcenie zawodowe (co jest sytuacją odmienną od sytuacji w kraju czy województwie), w założeniu dające absolwentom dużo większe możliwości niż szkoły ogólnokształcące, okazuje się, podobnie zresztą jak w większości kraju, że struktura edukacyjna w powiecie nie jest wystarczająco przystosowana do potrzeb rynku pracy i wymagań pracodawców. Gospodarka powiatu oparta jest na kilku branżach. Branża drzewno-meblarska jest branżą naturalną dla Powiatu Bytowskiego ze względu na łatwy dostęp do surowców. Także leśnictwo i rolnictwo są jednymi z kluczowych branż gospodarki. Z drugiej zaś strony sektor leśnictwa i rolnictwa nie jest w stanie znacząco zwiększyć zatrudnienia. Największym niewykorzystanym kierunkiem rozwoju gospodarczego jest turystyka. Można oczekiwać wzrostu zainteresowania turystów ofertą takich obszarów jak Kaszuby. Aby jednak przyciągnąć i zatrzymać turystów należy stworzyć ofertę turystyczną opartą na produktach turystycznych, których na obszarze Powiatu Bytowskiego brakuje. Jakość takiej oferty będzie miała kluczowe znaczenie. Zagrożeniem jest gospodarowanie zasobami środowiska niezgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju, w szczególności w kwestiach związanych z ochroną wód, gleb oraz zagospodarowania przestrzeni. Można oczekiwać, że w najbliższym czasie wzrośnie zainteresowanie zarówno produktami ekologicznymi, jak też produkcją energii ze źródeł odnawialnych. Aby w pełni wykorzystać te możliwości sektor rolny powinien posiadać stosowną wiedzę nt. prowadzenia gospodarstw ekologicznych. W przypadku energetyki od- 5

6 nawialnej duże znaczenie posiadać będzie aktualność planów zagospodarowania przestrzeni poszczególnych gmin oraz świadomość korzyści i zagrożeń wśród mieszkańców. Do osiągnięcia sukcesu konieczna jest stała, wielowymiarowa i wieloaspektowa współpraca i kooperacja wszystkich aktorów życia społecznego na poziomie lokalnym i ponadlokalnym. Podsumowując największymi zagrożeniami dla rozwoju gospodarczego powiatu jest niski potencjał gospodarczy skutkujący trwałym brakiem miejsc pracy. W uzupełnieniu należy zaznaczyć, że duży obszar powiatu i duże odległości do centrów rozwoju skutecznie izolują obszar powiatu. Mieszkańcy powiatu w dużo większym stopniu uzależnieni są od rozwoju społecznogospodarczego na obszarze powiatu. Wpływ sąsiadujących ośrodków rozwojowych jest dużo mniejszy. Tym samym sytuacja ekonomiczna mieszkańców wykazuje dużą zależność na zmiany gospodarcze o charakterze lokalnym (np. upadek 1 kluczowego dla rynku pracy pracodawcy). Z drugiej zaś strony może odznaczać się małą chłonnością nowych inwestycji, ze względu na niedobór wykwalifikowanych pracowników. Obszary wymagające rozwoju przyczyniające się do poprawy sytuacji społeczno- gospodarczej. Na podstawie analizy SWOT zidentyfikowano najważniejsze zagrożenia dla rozwoju Powiatu mogące bezpośrednio wpływać na spowolnienie gospodarcze. Oczywiście w trakcie okresu realizacji strategii mogą pojawić się także czynniki zewnętrzne, na które Powiat nie będzie miał większego wpływu, takie jak katastrofy naturalne, recesje na rynku światowym, konflikty polityczne w kraju. Większość zagrożeń można jednak przewidzieć. ZWIĘKSZENIE POTENCJAŁU FINANSOWEGO OBSZARU POWIATU Kwestią kluczową dla poprawy sytuacji społeczno-gospodarczej powiatu jest zwiększenie potencjału finansowego gmin, który umożliwi poprawę stanu infrastruktury drogowej, jakość komunikacji publicznej oraz umożliwi inwestycje w turystykę oraz promocję oferty gospodarczej i turystycznej. Możliwe jest to poprzez umiejętne wykorzystanie zasobów środowiska oraz rozwój gospodarczy. DOSTĘPNOŚĆ KOMUNIKACYJNA Zagadnienie to odgrywa kluczową rolę dla jakości życia i prowadzenia działalności gospodarczej. Warto wspomnieć również o kształtowaniu spójności wewnętrznej powiatu oraz dużym wpływie na rozwój turystyki. ROZWÓJ ENERGETYKI ODNAWIALNEJ Inwestycje w energetykę odnawialną mogą przynieść gminom spore dochody do budżetów. Kwestią kluczową będzie takie zagospodarowanie przestrzeni powiatu, które będzie powodować jak najmniej konfliktów na linii środowisko, społeczność lokalna, inwestycja. PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ I KAPITAŁ LUDZKI Czynnikiem decydującym o rozwoju jest kapitał ludzki. Należy tworzyć odpowiednie warunki do zwiększania jego potencjału na obszarze Powiatu Bytowskiego. Szczególne znaczenie odgrywać będzie przedsiębiorczość 6

7 społeczności powiatu, gdyż strategię rozwoju gospodarczego należy przede wszystkim oprzeć na potencjale wewnętrznym kapitału ludzkiego. KULTURA I TOŻSAMOŚĆ Kultura i tożsamość mogą być przewagą konkurencyjną w turystyce, a także w ofercie inwestycyjnej. Dużą rolę odgrywać będą w kształtowaniu lokalnego patriotyzmu, co przełoży się na wzrost postaw przedsiębiorczych i kreatywnych. MARKETING REGIONU Marketing regionu stanowi skuteczne narzędzie zarządzania rozwojem Powiatu i przeciwdziałania procesom spowolnienia gospodarczego. Marketing regionu to szeroko pojęta współpraca podmiotów z obszaru Powiatu i spoza niego ukierunkowana na kreowanie pozytywnych zmian gospodarczych. Marketing regionu rozumiany jest jako lokalny konsensus w kwestiach kluczowych dla rozwoju, określający wspólne, uzgodnione kierunki sprzedaży regionu. Sektory gospodarki o charakterze wzrostowym i spadkowym. Główne sektory gospodarki w Powiecie Bytowskim to sektor drzewno-meblarski, sektor narzędziowy, sektor metalowy oraz sektor turystyczny. Branże te odznaczają się względną stabilizacją, z tendencją do nieznacznego wzrostu. W przypadku sektora drzewno-meblarskiego, narzędziowego i metalowego wzrost hamowany jest przez niewystarczająca liczbę wykwalifikowanych kadr na rynku pracy. Dla rozwoju turystyki niezbędne są inwestycje w infrastrukturę turystyczną oraz systematyczna i stała promocja oferty turystycznej. Dużą rolę w gospodarce powiatu odgrywa również rolnictwo i leśnictwo. Są to jednak branże o małym potencjale wzrostu. Potencjał wzrostu możliwy jest w przypadku rolnictwa ekologicznego. Duży potencjał wzrostu możliwy jest także w zakresie ogólnych usług dla ludności i rozwoju mikro i małej przedsiębiorczości. Wg badań w powiecie brakuje następujących usług: kosmetyczne, klub fitness, gastronomia, usługi prawne, usługi komunikacji zbiorowej, sport i rekreacja. Zawody/kwalifikacje pożądane na rynku pracy. Na podstawie raportów tworzonych przez Powiatowy Urząd Pracy, publikowane są zawody zrównoważone, nadwyżkowe i deficytowe. W roku 2011 w powiecie bytowskim do zawodów zrównoważonych zaliczano m.in. głównego księgowego, nauczyciela/instruktora praktycznej nauki zawodu, doradcę finansowego. Do zawodów nadwyżkowych należały np.: logistyk, fizjoterapeuta, nauczyciel języka niemieckiego czy historii. Z kolei za zawody deficytowe uznano m.in. kierowników działu marketingu, działu sprzedaży czy budowy. Należy zwrócić uwagę na trudności związane z prognozowaniem w czasie zawodów pożądanych na rynku pracy. Związane jest to z szybkimi zmianami jakie następują na lokalnym rynku pracy. Niemniej jednak ustosunkowując się do potrzeb lokalnej gospodarki można zauważyć, że brakuje przede wszystkim wykwalifikowanych pracowników dla głównej branży powiatu, tj. sektora drzewno-meblarskiego. Brakuje przede wszystkim osób z wykształceniem rzemieślniczym w tym sektorze. Podobnie sytuacja wygląda w sektorze metalowym i narzędziowym. 7

8 Mając na uwadze potencjał rozwojowy, który tkwi w turystyce, rolnictwie ekologicznym oraz ogólnych usługach dla ludności, można podkreślić, że kwalifikacją konieczną do rozwoju tych branż, będą kompetencje związane z prowadzeniem własnych biznesów. Z jednej strony istotna więc będzie wiedza branżowa specyficzna dla danego sektora, czy też konkretnej usług, a z drugiej strony pożądane będą cechy pozwalające na prowadzenie działalności gospodarczej. Takimi cechami mogą być szeroko rozumiana kreatywność i przedsiębiorczość, umiejętność zarządzania firmą, finansami, podstawy rachunkowości, zarządzania małym zespołem ludzkim, sprzedaż i marketing, relacje z klientami. WIZJA Wizja formułowana w ramach strategii jest swego rodzaju projekcją przyszłości, do jakiej dąży samorząd i społeczność lokalna. Wizja rozwoju opisuje pożądany stan docelowy w perspektywie kilku kilkunastu lat oraz wybrane uwarunkowania, które posłużyły do wyboru i formułowania realnych priorytetów strategicznych. Dobrze sformułowana wizja składa się z dwóch głównych elementów nadrzędnej ideologii i wyobrażanej przyszłości. Definiuje to czym jesteśmy i dlaczego istniejemy (niezmienna nadrzędna ideologia) i jednocześnie wskazuje kim chcemy się stać, co chcemy stworzyć i osiągnąć (wyobrażana przyszłość, która wymaga znaczących zmian i postępu). WIZJA POWIATU BYTOWSKIEGO POWIAT BYTOWSKI: REGION GOSPODARCZY, REGION TURYSTYCZNY, REGION KULTUROWY Powiat Bytowski to region gospodarczy, turystyczny i kulturowy. REGION GOSPODARCZY Dynamiczne rozwijająca się gospodarka powiatu stanowi podstawę dobrobytu mieszkańców powiatu. Motorem napędowym gospodarki są kreatywni i przedsiębiorczy mieszkańcy, silnie związani z regionem. Oprócz tradycyjnych branż takich jak leśnictwo, rolnictwo, przemysł drzewno-meblarski podstawę dochodów regionu stanowią nowoczesne technologie związane z produkcją energii ze źródeł odnawialnych, turystyka oraz produkty regionalne i ekologiczne. Konkurencyjność regionu oparta jest na jego największym kapitale mieszkańcach, ich aktywności i przedsiębiorczości. REGION TURYSTYCZNY Turystyka jest jedną z kluczowych branż powiatu. Powiat znany jest z walorów przyrodniczo kulturowych oraz z najczystszego w Polsce środowiska przyrodniczego. Turystom oferuje aktywny wypoczynek na rowerze, w trakcie pieszych wędrówek, podczas żeglowania oraz wypraw kajakowych. W sezonie zimowym przyciąga zaś miłośników narciarstwa biegowego. Oferuje również możliwość poznania historii i kultury, a także licznych produktów regionalnych. Wizytówką powiatu jest Zamek Krzyżacki, wielokulturowość i tradycje kaszubskie, Pojezierze Bytowskie oraz Dolina Słupi. 8

9 REGION KULTUROWY Wielokulturowość oraz Kaszubskość stanowią podstawę tożsamości mieszkańców powiatu. Mieszkańców charakteryzuje silne przywiązanie do tradycji i kultury oraz miejsca zamieszkania. Obserwuje się pozytywne trendy demograficzne (migracji oraz urodzeń), ciągły wzrost postaw przedsiębiorczych, kreatywnych. Tradycja i kultura są ważnym elementem rozwoju społeczno-gospodarczego. MISJA Misja jako nadrzędny cel funkcjonowania jest krótkim, syntetycznym określeniem docelowego kierunku rozwoju ze sprecyzowaniem nadrzędnych wartości, które będą przestrzegane. Misja przybiera postać rozwiniętego zdania w czasie przyszłym zapowiadającego ogólny trend rozwojowy, zgodny z oczekiwaniami wszystkich zainteresowanych podmiotów, a zwłaszcza mieszkańców. MISJA POWIATU BYTOWSKIEGO CEL NADRZĘDNY: ROZWÓJ POWIATU BYTOWSKIEGO W OPARCIU O LOKALNY KAPITAŁ LUDZKI NADRZĘDNA IDEOLOGIA Kształtować przedsiębiorczość i kreatywność Kształtować tożsamość mieszkańców Wykorzystywać lokalne zasoby przyrodnicze oraz kulturowe Zapewniać mieszkańcom wysoką jakość życia 9

10 PRIORYTETY, CELE STRATEGICZNE I OPERACYJNE STRATEGII PRZEWIDYWANIA I ZARZĄDZANIA ZMIANĄ GOSPODARCZĄ W POWIECIE BYTOWSKIM DO 2025 ROKU Schemat powiązań priorytetów, celów strategicznych i operacyjnych. 10

11 DIAGNOZA SPOŁECZNO GOSPODARCZA POWIATU BYTOWSKIEGO 2 Kierunki zmiany gospodarczej determinowane są przez szereg czynników występujących zarówno na terenie Powiatu jak i w jego otoczeniu. Są nimi m.in. procesy demograficzne, sytuacja na rynku pracy oraz struktura gospodarcza. Aspekty te zostały poniżej krótko scharakteryzowane, bowiem wraz z zaprezentowaną w dalszej części dokumentu analizą potencjalnych możliwości i przyszłych wyzwań stanowiły punkt wyjścia do opracowania strategicznych celów i kierunków zmiany gospodarczej Powiatu. Niniejsza analiza desk research powstała na potrzeby projektu Strategia przewidywania i zarządzania zmianą gospodarczą w Powiecie Bytowskim do roku 2025 i stanowi diagnozę społeczno-gospodarczą Powiatu Bytowskiego. Prezentowane są w niej wybrane dane i wskaźniki dotyczące powiatu bytowskiego, ukazujące jego sytuację społeczno-gospodarczą na tle województwa pomorskiego oraz kraju. Charakterystykę powiatu i gmin go tworzących pod innymi względami, np. środowiska przyrodniczego, położenia geograficznego, warunków naturalnych, ochrony środowiska, dziedzictwa narodowego i kulturowego, można przeczytać m.in. w Strategii Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Bytowskiego w latach czy opracowaniu Identyfikacja zagrożeń społeczno-gospodarczych poprzez diagnozę wewnętrznych i zewnętrznych zjawisk wpływających na gospodarkę i rynek pracy Powiatu Bytowskiego do 2025 r. (opracowanie zrealizowane w ramach projektu Strategia i kwalifikacje nasze narzędzia na zmiany w gospodarce współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Priorytetu VIII Regionalne Kadry Gospodarki, poddziałanie Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki). Podział administracyjny Zgodnie z obowiązującym od 1999 roku podziałem administracyjnym powiat bytowski należy do województwa pomorskiego, jest położony w jego południowo-zachodniej części. Powiat graniczy z województwem zachodniopomorskim (powiaty: koszaliński i szczecinecki od zachodu), powiatami słupskim i lęborskim (od północy) powiatami kartuskim i kościerskim (od wschodu) oraz powiatami chojnickim i człuchowskim (od południa). Powiat bytowski zajmuje powierzchnię 2195 km 2, co stanowi 12,5% powierzchni całego województwa. Tym samym zajmuje drugie miejsce w województwie pod względem wielkości 3. Powiat bytowski tworzony jest przez 10 gmin, w tym 8 wiejskich i 2 miejsko-wiejskie. Na jego terenie znajduje się także 147 sołectw i 321 miejscowości (2010 rok). Gminy miejsko-wiejskie to Bytów (siedziba powiatu) oraz Miastko, natomiast gminy wiejskie to Borzytuchom, Czarna Dąbrówka, Kołczygłowy, Lipnica, Parchowo, Studzienice, Trzebielino i Tuchomie. 2 Podrozdział stanowi część I Raportu z badań ilościowych i jakościowych dla Powiatu Bytowskiego Analiza Desk Research", Instytut Badawczy IPC, listopad 2012 r. 3 Dane Urzędu Statystycznego w Gdańsku r. 11

12 Rysunek 1. Podział administracyjny powiatu bytowskiego. Źródło: Demografia Dane międzyspisowe 4 wskazują na rozwój powiatu bytowskiego pod względem demograficznym. Na przestrzeni 11 lat przybyło mu mieszkańców. Ludność powiatu w końcu roku 2011 wynosiła mieszkańców, co stanowiło 3,43% ludności województwa pomorskiego. Nie zmienił się udział liczby mieszkańców powiatu w liczbie ludności województwa w roku 2002 wynosił on 3,44%. Na przestrzeni lat w powiecie bytowskim ludność zwiększyła się o kobiet oraz mężczyzn. Kobiety stanowiły nieznaczną większość ludności (50,14% ludności powiatu). Tym samym w powiecie bytowskim można zaobserwować zdecydowanie lepszą sytuację pod względem równości grup płciowych niż w województwie pomorskim (udział kobiet 51,23%) oraz w całym kraju (51,59%). W roku 2002 udział kobiet w ogólnej liczbie ludności w powiecie bytowskim, województwie pomorskim oraz kraju kształtował się na poziomie odpowiednio 50,21%, 51,3% oraz 51,56%. Na podstawie powyższych danych można wskazać, iż w powiecie bytowskim obserwuje się zjawisko odwrotne niż w kraju w ogóle liczby ludności udział kobiet nie zwiększa się, a nawet lekko zmniejsza. 4 Ostatnie spisy powszechne odbywały się w Polsce w latach 2002 oraz

13 Jednostka terytorialna Tabela 1. Ludność powiat bytowski na tle województwa pomorskiego oraz kraju w latach ogółem osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski mężczyźni POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski kobiety POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Źródło: Bank Danych Lokalnych, r. Najliczniejszą gminą w powiecie jest gmina Bytów (miasto oraz obszar wiejski). Samo miasto Bytów liczyło w roku mieszkańców, natomiast drugie pod względem liczebności Miastko mieszkańców. Z kolei najmniejszą gminą powiatu jest Borzytuchom, liczący w roku 2011 niespełna trzy tysiące mieszkańców. Mężczyźni przeważali liczbowo nad kobietami w gminach: Borzytuchom, Bytów (obszar wiejski), Czarna Dąbrówka, Lipnica, Miasto (obszar wiejski), Studzienice, Trzebielino i Tuchomie. W pozostałych gminach (Bytów miasto, Kołczygłowy, Miastko miasto, Parchowo) przewagę liczebną miały kobiety. Niemniej jednak, struktura powiatu i gmin pod względem płci odznacza się równomiernością. Tabela 2. Ludność w gminach powiatu bytowskiego z podziałem na płeć w roku Jednostka terytorialna Ludność ogółem mężczyźni kobiety Borzytuchom Bytów - miasto Bytów - obszar wiejski Czarna Dąbrówka Kołczygłowy Lipnica Miastko - miasto Miastko - obszar wiejski Parchowo Studzienice Trzebielino Tuchomie Razem Źródło: dane GUS, r. Wybrane wskaźniki modułu gminnego pozwalają uzyskać wielostronny obraz powiatu bytowskiego na tle województwa pomorskiego oraz kraju. Na podstawie poniższych danych wyraźnie widać, że powiat bytowski zdecydowanie odbiega od średniej krajowej i wojewódzkiej odnośnie gęstości zaludnienia. W przypadku powiatu bytowskiego wynosiła ona w 2011 roku 36 osób na km 2 i od roku 2002 wzrosła zaledwie o 2 osoby. 13

14 Wciąż jest to ponad 3,5 razy mniej niż wynosi gęstość zaludnienia w województwie oraz kraju. Dla tych jednostek terytorialnych na 1 km 2 przypadają osoby. Liczba kobiet przypadająca na 100 mężczyzn potwierdza jedynie wcześniejsze analizy odnośnie liczby kobiet w ogólnej liczbie ludności w powiecie bytowskim na 100 mężczyzn przypada 101 kobiet, dzięki czemu można mówić o równości liczebnej grup płciowych. W przypadku województwa współczynnik feminizacji powoli dorównuje wielkością współczynnikowi feminizacji w kraju w roku 2011 na 100 mężczyzn w województwie pomorskim przypadało 106 kobiet, natomiast w kraju 107 kobiet. Lata to okres, na który w powiecie bytowskim przypadał wzrost liczby zawieranych małżeństw (7,3 i 7,0 małżeństw na 1000 ludności) i wzrost urodzeń żywych (13,4 i 13,6 na 1000 ludności). Urodzenia przewyższały zdecydowanie zgony, więc w przypadku powiatu bytowskiego można było mówić o przyroście naturalnym na poziomie aż 5,0 i 5,8 na 1000 ludności. W tych samych latach ( ) również w przypadku województwa pomorskiego oraz kraju można było zaobserwować wzrost w ww. kategoriach, jednak w powiecie bytowskim wzrosty te były stosunkowo najwyższe. Choć lata kolejne, , przyniosły spadek tych wskaźników, powiat bytowski wciąż odznacza się wyższym ich poziomem niż województwo i kraj. W roku 2011 w powiecie zawierano 6,1 małżeństw na 1000 ludności, rodziło się 11,7 dzieci na 1000 ludności, a przyrost naturalny wyniósł 4%. Sytuacja powiatu bytowskiego pod względem demograficznym była zdecydowanie lepsza niż kraju, dla którego ww. wskaźniki osiągały poziom liczba małżeństw: 5,4; liczba urodzeń żywych 10,2; przyrost naturalny 0,3%. Tabela 3. Wskaźniki modułu gminnego powiat bytowski na tle województwa pomorskiego oraz kraju w latach Jednostka terytorialna ludność na 1 km2 (gęstość zaludnienia) osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski kobiety na 100 mężczyzn POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski małżeństwa na 1000 ludności POLSKA 5,0 5,1 5,0 5,4 5,9 6,5 6,8 6,6 6,0 5,4 POMORSKIE 5,1 5,2 5,0 5,5 6,3 7,0 7,2 6,9 6,1 5,5 Powiat bytowski 5,7 5,5 5,4 6,2 6,6 7,1 7,3 7,0 6,5 6,1 urodzenia żywe na 1000 ludności POLSKA 9,3 9,2 9,3 9,5 9,8 10,2 10,9 10,9 10,8 10,2 POMORSKIE 10,2 10,3 10,4 10,7 11,0 11,6 12,4 12,3 12,0 11,2 Powiat bytowski 11,7 11,9 12,1 11,1 12,0 12,3 13,4 13,6 12,8 11,7 zgony na 1000 ludności POLSKA 9,4 9,6 9,5 9,7 9,7 9,9 10,0 10,1 9,9 9,8 POMORSKIE 8,2 8,3 8,4 8,4 8,5 8,9 8,9 8,8 8,7 8,6 Powiat bytowski 7,5 7,4 7,6 8,1 7,3 7,4 8,3 7,9 7,6 7,7 przyrost naturalny na 1000 ludności POLSKA -0,1-0,4-0,2-0,1 0,1 0,3 0,9 0,9 0,9 0,3 POMORSKIE 2,0 2,0 2,1 2,2 2,5 2,7 3,6 3,5 3,4 2,6 Powiat bytowski 4,2 4,5 4,5 3,0 4,7 4,9 5,0 5,8 5,2 4,0 14

15 Źródło: Bank Danych Lokalnych, r. Uzupełnieniem wyżej przedstawionych wskaźników modułu gminnego są wskaźniki modułu powiatowego: zgony niemowląt na 1000 urodzeń żywych oraz rozwody na 1000 ludności. W przypadku wskaźnika zgonów niemowląt w powiecie bytowskim odnotowano zdecydowaną poprawę sytuacji w roku 2002 umierało 11,2 niemowląt na 1000 żywych urodzeń, natomiast w roku 2011 liczba ta spadła do 2,2 zgonów. Tym samym, podczas gdy w roku 2002 powiat bytowski znajdował się pod tym względem w sytuacji zdecydowanie gorszej niż województwo i kraj, w roku 2011 mógł się pochwalić wskaźnikiem zgonów niemowląt około dwukrotnie niższym niż w kraju (4,7) i województwie (4,1). Kolejny wskaźnik modułu powiatowego, wskaźnik rozwodów, jest dla powiatu bytowskiego (1,2) niższy niż dla kraju (1,7) czy województwa (1,8), jednak na danych długookresowych zaznacza się jego rosnąca tendencja, co jest sytuacją podobną jak w pozostałych jednostkach terytorialnych. Rok 2011 przyniósł nieznaczne obniżenie wskaźnika rozwodów (o 0,2 w stosunku do roku 2010) w przypadku powiatu bytowskiego. Tabela 4. Wskaźniki modułu powiatowego powiat bytowski na tle województwa pomorskiego oraz kraju w latach Jednostka terytorialna zgony niemowląt na 1000 urodzeń żywych POLSKA 7,5 7,0 6,8 6,4 6,0 6,0 5,6 5,6 5,0 4,7 POMORSKIE 7,9 7,2 6,6 6,0 5,5 6,4 5,5 5,0 4,5 4,1 Powiat bytowski 11,2 12,2 2,2 10,7 4,4 11,7 6,8 4,8 9,2 2,2 rozwody na 1000 ludności POLSKA 1,2 1,3 1,5 1,8 1,9 1,7 1,7 1,7 1,6 1,7 POMORSKIE 1,3 1,5 1,4 1,8 2,0 2,0 1,9 1,9 1,6 1,8 Powiat bytowski 0,7 0,7 0,9 1,1 1,5 1,1 1,1 1,3 1,4 1,2 Źródło: Bank Danych Lokalnych, r. Mimo wyżej przedstawionej dobrej sytuacji powiatu bytowskiego w zakresie przyrostu naturalnego, wskaźniki obciążenia demograficznego są alarmujące. Liczba ludności w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym w powiecie bytowskim spadła z 65,6 osób w roku 2002 do 54,6 osób w roku Zdecydowanie większe zmiany można zaobserwować dla zmian liczby ludności w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym dla Polski liczba ta wzrosła z 66,5 osób (2002) aż do 90,3 (2010). W powiecie bytowskim w roku 2010 na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym przypadało 56,6 osób w wieku poprodukcyjnym, więc były to liczby zdecydowanie niższe niż w kraju, jednak w porównaniu do roku 2002 również zaobserwowano znaczny wzrost liczby ludności w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym o 18,1(z 38,5). W związku ze wzrostem liczby ludności w wieku poprodukcyjnym wzrasta również liczba tych osób przypadająca na 100 osób w wieku produkcyjnym. Wszystkie wyżej wymienione tendencje, skutkujące wzrostem wskaźnika obciążenia demograficznego (w skrócie coraz mniej ludzi pracuje na coraz większą liczbę osób niepracujących), są obserwowane na wszystkich poziomach w powiecie bytowskim, województwie pomorskim oraz w kraju. Różne są jedynie wartości tego wskaźnika. 15

16 Tabela 5. Wskaźnik obciążenia demograficznego powiat bytowski na tle województwa pomorskiego oraz kraju w latach Jednostka terytorialna ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba POLSKA 60,7 58,9 57,5 56,3 55,7 55,3 55,1 55,0 55,2 POMORSKIE 59,3 57,7 56,5 55,4 54,9 54,8 54,8 54,9 55,3 Powiat bytowski 65,6 63,0 61,0 58,6 57,3 56,3 55,5 54,9 54,6 ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym POLSKA 66,5 69,5 72,3 74,9 78,1 81,2 84,3 87,3 90,3 POMORSKIE 56,8 59,4 61,7 63,7 66,5 69,3 72,0 74,6 77,1 Powiat bytowski 38,5 40,4 41,9 43,6 46,2 48,8 50,9 53,4 56,6 ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym POLSKA 24,2 24,1 24,1 24,1 24,4 24,8 25,2 25,6 26,2 POMORSKIE 21,5 21,5 21,6 21,6 21,9 22,4 23,0 23,5 24,1 Powiat bytowski 18,2 18,1 18,0 17,8 18,1 18,4 18,7 19,1 19,7 Źródło: Bank Danych Lokalnych, r. Powiat bytowski charakteryzuje się ujemnym saldem migracji zarówno wewnętrznych, jak i zagranicznych. W roku 2011 w powiecie saldo migracji wyniosło ogółem -252 i było najniższym, jakie odnotowano na przestrzeni lat Województwo pomorskie charakteryzuje się z kolei dodatnim saldem migracji wewnętrznych (2.618 w roku 2011) i ujemnym migracji zagranicznych (-339 w roku 2011). Saldo migracji kobiet i mężczyzn w powiecie bytowskim w latach kształtowało się w sposób zróżnicowany, w roku 2011 wyemigrowało więcej mężczyzn niż kobiet. W przypadku migracji zagranicznych, zarówno w Polsce, województwie jak i powiecie, odnotowywano saldo ujemne w każdym z lat Apogeum wyjazdów zagranicznych miało miejsce w roku 2006 wówczas saldo migracji w powiecie bytowskim wyniosło -144 osoby i podobnie jak w pomorskim oraz kraju było najniższe na przestrzeni lat Lata kolejne przyniosły zmniejszenie się ujemnego salda migracji zagranicznych, do -20 w roku 2011 (równy udział kobiet i mężczyzn). Tabela 6. Saldo migracji wewnętrznych i zewnętrznych powiat bytowski na tle województwa pomorskiego oraz kraju w latach Jednostka terytorialna saldo migracji wewnętrznych ogółem osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski mężczyźni POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski kobiety POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski saldo migracji zagranicznych ogółem 16

17 POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski mężczyźni POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski kobiety POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Źródło: Bank Danych Lokalnych, r. Opracowane w roku 2009 prognozy ludności na lata wskazują na stopniowe zmniejszanie liczby ludności Polski, województwa pomorskiego i powiatu bytowskiego. Do roku 2020 w powiecie bytowskim ubędzie mieszkańców (w stosunku do roku 2011), do roku , do roku osób. Liczba ludności w powiecie bytowskim w roku 2035 ma wynosić osób w stosunku do roku 2011 spadnie ona o osób 6. Podobne tendencje zmniejszania się liczby ludności prognozowane są także na poziomie województwa i kraju. Tabela 7. Prognoza ludności na lata według płci oraz miejsca zamieszkania powiat bytowski na tle województwa pomorskiego oraz kraju. Jednostka terytorialna prognoza na rok 2020 ogółem mężczyźni kobiety miasto wieś osoba osoba osoba osoba osoba POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski prognoza na rok 2025 POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski prognoza na rok 2030 POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski prognoza na rok 2035 POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Źródło: Bank Danych Lokalnych, r. 5 Prognoza dla powiatów i miast na prawie powiatu oraz podregionów na lata , Główny Urząd Statystyczny, r. 6 Prognozę demograficzną dla powiatu bytowskiego dokładnie przedstawiono w opracowaniu Trendy rozwojowe i projekcja zmian gospodarczych, zrealizowanym w ramach projektu Strategia i kwalifikacje nasze narzędzia na zmiany w gospodarce współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Priorytetu VIII Regionalne Kadry Gospodarki, poddziałanie Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, EU Consult, Gdańsk

18 Edukacja Podstawą społeczeństwa opartego na wiedzy, także na poziomie powiatu, jest edukacja. Edukacja zaś rozpoczyna się na etapie przedszkolnym. Współczesną tendencją jest podkreślanie znaczenia edukacji przedszkolnej dla całości procesu edukacyjnego dzieci i młodzieży. Tendencja ta znajduje swój wyraz we wzrastającym odsetku dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym. Od roku 2007 do 2010 w powiecie bytowskim odsetek dzieci w wieku 3-5 lat objętych nauczaniem przedszkolnym wzrósł o 20,1% (z 35,5% do 55,6%), a dla dzieci w wieku 3-6 lat o 11,9% (z 51,8% do 63,7%). Pozytywne zmiany zachodzą zarówno w miastach powiatu, jak i na terenach wiejskich. W miastach odsetek dzieci w wieku 3-5 lat objętych wychowaniem przedszkolnym wzrósł w latach o 18,7% i wyniósł już 79%. Odsetek liczony dla dzieci w wieku 3-6 lat kształtował się w roku 2010 na jeszcze wyższym poziomie (89,3%), dzięki czemu powiat bytowski osiągał wyższe odsetki dzieci (3-6 lat) objętych wychowaniem przedszkolnym niż w przypadku województwa pomorskiego czy kraju. Również na terenach wiejskich w powiecie bytowskim odnotowano wyższe odsetki dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym niż w województwie czy Polsce, jednak w tym przypadku różnice nie były tak znaczne: w 2010 roku na wsi wychowaniem przedszkolnym w powiecie objętych było 44,1% dzieci w wieku 3-5 lat i 51,2% dzieci w wieku 3-6 lat, w pomorskim 39,9% i 47,9%, a w kraju 43,1% i 51,2%. Wyraźna wciąż pozostaje różnica w odsetku dzieci miejskich i wiejskich objętych edukacją przedszkolną. W powiecie bytowskim w roku 2010 różnica ta wynosiła 38,1% na korzyść dzieci miejskich (3-6 lat). W przypadku województwa i Polski różnica była niższa i wynosiła odpowiednio: 26,3% i 29,4%. Tabela 8. Liczba dzieci w wieku przedszkolnym oraz odsetek dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym powiat bytowski na tle województwa pomorskiego oraz kraju w latach Jednostka terytorialna dzieci w wieku 3-5 lat ogółem dzieci w wieku 3-6 lat osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski odsetek dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym dzieci w wieku 3-5 lat dzieci w wieku 3-6 lat POLSKA 47,3 52,7 59,7 64,6 59,2 63,1 67,3 69,9 POMORSKIE 40,5 45,3 54,1 58,4 54,0 57,2 62,6 63,7 Powiat bytowski 35,5 43,1 50,6 55,6 51,8 55,8 60,0 63,7 w miastach dzieci w wieku 3-5 lat dzieci w wieku 3-6 lat POLSKA 65,7 70,5 75,9 80,3 74,8 78,4 81,5 83,6 POMORSKIE 54,7 60,5 66,7 70,6 65,6 69,9 73,1 74,2 Powiat bytowski 60,3 74,8 78,0 79,0 77,3 85,0 88,7 89,3 na wsi dzieci w wieku 3-5 lat dzieci w wieku 3-6 lat POLSKA 23,1 28,5 37,5 43,1 38,9 42,7 48,2 51,2 POMORSKIE 18,9 22,2 34,7 39,9 36,6 38,0 46,7 47,9 Powiat bytowski 23,6 28,1 36,7 44,1 39,5 41,9 46,2 51,2 Źródło: Bank Danych Lokalnych, r. Na przestrzeni lat można obserwować malejącą liczbę uczniów szkolnictwa podstawowego. W tym okresie liczba szkół podstawowych na poziomie kraju spadła o 5,5%, województwa pomorskiego o 0,83%, a powiatu bytowskiego o 7,3%. W roku 2011 w powiecie bytowskim funkcjonowało 38 szkół 18

19 podstawowych, w których uczyło się uczniów. Była to najniższa liczba uczniów podstawówek od roku 2002 w stosunku do niego w bytowskich szkołach podstawowych ubyło uczniów. Tabela 9. Szkolnictwo podstawowe powiat bytowski na tle województwa pomorskiego oraz kraju w latach Jednostka terytorialna ogółem ob. ob. ob. ob. ob. ob. ob. POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski oddziały w szkołach POLSKA , , , , ,62 POMORSKIE , , , , ,00 Powiat bytowski ,00 323,00 316,00 316,00 317,00 uczniowie POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski absolwenci POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Źródło: Bank Danych Lokalnych, r. W przypadku gimnazjów w latach można zaobserwować tendencję odwrotną niż w dla szkół podstawowych gimnazjów przybywa. W powiecie bytowskim liczba gimnazjów zwiększyła się w tych latach o 20%, w województwie pomorskim o 9,97%, a w kraju o 6,5%. W roku 2011 do 21 gimnazjów funkcjonujących na terenie powiatu bytowskiego uczęszczało uczniów. Warto jednak odnotować, iż liczba absolwentów ma tendencję zniżkową w roku 2003 gimnazja w powiecie bytowskim ukończyło absolwentów, podczas gdy w roku 2011 było to absolwentów. Tendencję zmniejszania się liczby absolwentów gimnazjów można obserwować również w skali kraju i województwa. Tabela 10. Szkolnictwo gimnazjalne powiat bytowski na tle województwa pomorskiego oraz kraju w latach Jednostka terytorialna ogółem ob. ob. ob. ob. ob. ob. ob. ob. ob. POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski oddziały w szkołach POLSKA , , , , ,21 POMORSKIE , , , , ,20 Powiat bytowski ,00 168,00 163,00 155,00 157,00 uczniowie POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski absolwenci POLSKA

20 POMORSKIE Powiat bytowski Źródło: Bank Danych Lokalnych, r. W powiecie bytowskim obserwuje się podobne zmiany w zakresie szkolnictwa ponadgimnazjalnego, co w województwie pomorskim oraz kraju. Wraz ze spadkiem liczby młodzieży w wieku szkolnym spada liczba uczniów w szkołach ponadgimnazjalnych. Licea profilowane okazały się niepowodzeniem reformy edukacyjnej, liczba uczniów w tego rodzaju szkołach od 2004 roku systematycznie spadała, w powiecie bytowskim z 555 do 24 uczniów. Stopniowo ubywa także uczniów w liceach ogólnokształcących i jest to zjawisko mające miejsce w skali powiatu, województwa i kraju. Powiat bytowski zwraca uwagę zdecydowaną przewagą kształcenia zawodowego nad kształceniem ogólnym na poziomie szkół ponadgimnazjalnych. Przewaga kształcenia zawodowego dającego możliwość zdawania matury nad przygotowującym wyłącznie do matury kształceniem ogólnym występowała w powiecie bytowskim na przestrzeni wszystkich lat w okresie Ponadto, w latach 2010 i 2011 więcej uczniów w powiecie bytowskim uczyło się w zasadniczych szkołach zawodowych niż w liceach ogólnokształcących. Były to tendencje zdecydowanie odmienne od tendencji w skali kraju czy województwa, gdzie liczba uczniów w liceach ogólnokształcących wciąż przewyższała liczbę uczniów w technikach oraz była zdecydowanie wyższa niż liczba uczniów ZSZ. Tabela 11. Szkolnictwo ponadgimnazjalne powiat bytowski na tle województwa pomorskiego oraz kraju w latach Jednostka terytorialna licea ogólnokształcące dla młodzieży bez specjalnych osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski zasadnicze szkoły zawodowe bez specjalnych POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski licea profilowane bez specjalnych POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski technika dla młodzieży bez specjalnych POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Źródło: Bank Danych Lokalnych, r. Pozytywne tendencje w powiecie bytowskim w zakresie zwiększonego udziału kształcenia zawodowego w kształceniu ponadgimnazjalnym, osłabia nie w pełni dostosowane kształcenie zawodowe do wymagań rynku pracy. Już badania realizowane w ramach projektu Zawodowo kształcimy z głową : Kształcenie zawodowe w powiecie bytowskim wskazywały, że szkoły bytowskie kończą m. in. uczniowie z zawodami, które nie są poszukiwane przez pracodawców. Te same badania wskazywały na wielość problemów, jakie nękają szkolnictwo zawodowe w powiecie: negatywne oceny poziomu zdobytej przez uczniów wiedzy oraz ich kwalifikacji zawodowych, trudności w realizacji praktyk zawodowych i zajęć praktycznych, brak doświadczenia zawodowego uczniów opuszczających szkoły w kontekście wysokich wymagań pracodawców odnośnie posiadania doświadczenia przez przyszłych pracowników, rzadka organizacja stażów i praktyk zawodo- 20

21 wych przez przedsiębiorców czy ostatecznie: brak współpracy na linii szkoły przedsiębiorcy 7. Na podobne problemy niedostosowania ofert i programów szkół zawodowych do potrzeb lokalnego rynku pracy oraz braku współpracy przedsiębiorców i szkół zawodowych wskazywano także w raportach z badań dotyczących formalnego kształcenia ustawicznego dorosłych m.in. w powiecie bytowskim 8. Współczynniki skolaryzacji brutto dla szkół podstawowych w powiecie bytowskim na przestrzeni lat spadły: z 101,38% do 99,09%. Dla współczynnika netto spadek ten był jeszcze większy: z 98,34% do 95,41%. W przypadku gimnazjów z kolei współczynnik skolaryzacji brutto wzrósł z 99,49% w roku 2002 do 100,57% w roku Współczynnik skolaryzacji netto w podstawówkach w powiecie bytowskim w roku 2011 wyniósł 95,41% (w województwie i kraju był nieco wyższy: 95,75% i 96,33%), a w gimnazjach: 92,5% (województwo 93,12%, kraj: 93,65%). Tabela 12. Współczynnik solaryzacji (szkolnictwo podstawowe i gimnazjalne) powiat bytowski na tle województwa pomorskiego oraz kraju w latach Jednostka terytorialna współczynnik skolaryzacji brutto szkoły podstawowe % % % % % % % % % POLSKA 100,05 99,93 99,64 99,12 98,24 98,04 98,68 99,36 100,90 POMORSKIE 100,89 100,86 100,57 99,85 98,73 98,46 99,17 100,10 101,83 Powiat bytowski 101,38 101,23 100,57 101,07 99,07 98,14 98,68 98,02 99,09 gimnazja POLSKA 100,96 101,23 101,26 101,25 101,04 100,77 100,78 100,66 100,35 POMORSKIE 101,29 101,85 101,89 101,86 101,77 101,53 101,13 100,69 100,29 Powiat bytowski 99,49 101,26 101,95 101,65 102,79 101,20 100,98 100,58 100,57 współczynnik skolaryzacji netto szkoły podstawowe POLSKA 98,48 98,40 98,13 97,58 96,78 96,56 96,68 96,49 96,33 POMORSKIE 98,98 99,00 98,85 98,12 97,15 96,97 96,67 96,26 95,75 Powiat bytowski 98,34 98,70 98,35 98,60 97,24 96,22 96,26 95,50 95,41 gimnazja POLSKA 95,59 95,79 95,79 95,62 95,32 94,76 94,33 93,92 93,66 POMORSKIE 95,00 95,42 95,59 95,40 95,15 94,51 93,98 93,48 93,12 Powiat bytowski 92,57 94,02 95,08 94,69 94,99 93,34 90,98 92,76 92,53 Źródło: Bank Danych Lokalnych, r. Współczesna szkoła nie może funkcjonować bez dostępu do komputera i Internetu. Na przestrzeni lat dokonał się ogromny postęp w tym zakresie. We wszystkich jednostkach terytorialnych najwyższy 7 Kształcenie zawodowe w powiecie bytowskim. Raport z badań przeprowadzonych w ramach projektu Zawodowo kształcimy z głową. PBS DGA Sp. z o.o., Sopot Raport z badania potencjału rozwojowego oraz oferty edukacyjnej szkół zawodowych dla dorosłych w powiecie malborskim, bytowskim, człuchowskim, słupskim i nowodworskim oraz Raport z badania pracodawców na temat przygotowania zawodowego absolwentów szkół zawodowych oraz sytuacji na lokalnym rynku pracy województwa pomorskiego w powiecie malborskim, bytowskim, człuchowskim, słupskim i nowodworskim w ramach projektu Formalne kształcenie dorosłych a potrzeby lokalnego rynku pracy model dialogu realizowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Priorytet IX Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach, Działanie 9.3 Upowszechnianie formalnego kształcenia ustawicznego, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową Gdańska Akademia Bankowa, Gdańsk

22 odsetek szkół wyposażonych w komputery przeznaczone do użytku uczniów z dostępem do Internetu, odnotowano w przypadku szkół podstawowych: w roku 2011 w skali województwa i powiatu 91,67% szkół podstawowych oferowało uczniom dostęp do komputerów z Internetem. Średnia krajowa była nieco wyższa wyniosła 94,2%. W gimnazjach odsetki te kształtowały się na niższym poziomie (choć w przypadku bytowskiego był stosunkowo najbliższy szkołom podstawowym) w 2011 roku dostęp do komputerów z Internetem oferowało gimnazjalistom 86,36% szkół w powiecie, 80,11% w województwie i 82,39% w kraju. Ogromy postęp powiatu można zauważyć także za pośrednictwem wskaźnika: uczniowie przypadający na 1 komputer z dostępem do Internetu przeznaczony do użytku uczniów. W latach w szkołach podstawowych powiatu bytowskiego liczba uczniów na 1 komputer z Internetem zmniejszyła się o 23,19 osób, w gimnazjach o 20,19, a szkołach ponadgimnazjalnych o 27,33 osób. Tym samym, powiat bytowski odznaczał się najlepszymi wskaźnikami w tym zakresie w porównaniu do województwa i kraju. Tabela 13. Wskaźniki komputeryzacji w szkołach powiat bytowski na tle województwa pomorskiego oraz kraju w latach Jednostka terytorialna udział % szkół wyposażonych w komputery przeznaczone do użytku uczniów z dostępem do Internetu szkoły podstawowe dla dzieci i młodzieży bez specjalnych % % % % % % % % % POLSKA 57,72 66,73 72,30 80,98 86,06 90,35 92,01 93,30 94,20 POMORSKIE 62,98 68,08 72,56 80,27 81,74 88,41 89,13 90,56 91,67 Powiat bytowski 66,67 69,23 64,10 69,23 65,79 83,33 83,33 88,89 91,67 gimnazja dla dzieci i młodzieży bez specjalnych POLSKA 76,63 77,90 77,29 78,61 80,49 82,88 82,91 82,92 82,39 POMORSKIE 70,41 72,65 74,64 75,28 77,93 79,50 81,74 80,81 80,11 Powiat bytowski 66,67 77,78 73,68 78,95 68,42 80,00 85,00 90,00 86,36 szkoły ponadgimnazjalne POLSKA 21,2 22,2 24,0 26,0 48,8 58,7 61,4 63,1 63,1 POMORSKIE 24,0 23,8 22,7 22,3 50,7 58,5 64,0 66,3 63,0 Powiat bytowski 29,4 27,8 26,3 33,3 35,7 53,8 66,7 72,7 63,6 uczniowie przypadający na 1 komputer z dostępem do Internetu przeznaczony do użytku uczniów szkoły podstawowe dla dzieci i młodzieży bez specjalnych POLSKA 42,79 31,13 27,01 17,75 14,81 12,22 11,62 11,04 10,64 POMORSKIE 46,14 35,31 30,65 20,74 18,19 14,49 14,01 13,43 13,29 Powiat bytowski 33,32 24,91 22,27 14,12 14,13 11,23 10,82 10,48 10,13 gimnazja dla dzieci i młodzieży bez specjalnych POLSKA 27,82 24,73 23,28 18,21 15,46 12,88 12,23 11,55 10,95 POMORSKIE 31,56 27,78 25,63 20,35 17,30 14,72 13,62 12,98 12,18 Powiat bytowski 28,77 24,37 23,94 15,05 15,12 10,32 9,47 8,82 8,58 szkoły ponadgimnazjalne POLSKA 24,94 21,91 20,00 14,27 11,40 9,59 9,14 8,69 8,27 POMORSKIE 25,36 20,96 18,82 15,04 11,80 9,80 9,09 8,62 8,40 Powiat bytowski 34,27 22,49 15,91 10,16 14,60 12,21 10,81 7,24 6,94 Źródło: Bank Danych Lokalnych, r. Kultura Powiat bytowski charakteryzował się w roku 2011 dwukrotnie niższą niż w kraju liczbą ludności przypadającej na 1 placówkę biblioteczną, a w przypadku województwa pomorskiego trzykrotnie niższą. W roku tym w powiecie na 1 bibliotekę przypadało osób, w województwie 5.469, a w kraju Pod wzglę- 22

23 dem księgozbioru bibliotek na 1000 ludności (liczonego w woluminach) powiat bytowski plasował się w roku 2011 na drugim miejscu (3215,1), po kraju (3.468,7), a przed województwem (2.476,3). Niestety od roku 2004 w powiecie można obserwować tendencję zmniejszania się czytelników bibliotek publicznych w przeliczeniu na 1000 ludności: wówczas było to 180 osób, a w roku 2011 liczba ta spadła o 53 osoby, do 127. Był to wynik poniżej średniej dla województwa (143 czytelników na 1000 ludności) oraz kraju (169 czytelników), niemniej jednak także na poziomie Polski obserwowany jest wyraźny spadek czytelnictwa (w porównaniu do roku 2002). Choć jednak czytelników w przeliczeniu na 1000 ludności w powiecie bytowskim jest mniej, to wypożyczają oni więcej książek w roku 2011 było to 20,6 woluminów na 1 czytelnika, w województwie czytelnicy wypożyczali średnio 17,9 woluminów, a w kraju 18,6. Tabela 14. Biblioteki wskaźniki powiat bytowski na tle województwa pomorskiego oraz kraju w latach Jednostka terytorialna ludność na 1 placówkę biblioteczną osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski księgozbiór bibliotek na 1000 ludności wol. wol. wol. wol. wol. wol. wol. wol. wol. wol. POLSKA 3522,6 3514,9 3522,2 3541,4 3554,0 3556,5 3546,9 3518,0 3488,2 3468,7 POMORSKIE 2905,4 2780,7 2754,6 2753,2 2733,1 2717,4 2661,6 2604,0 2542,4 2476,3 Powiat bytowski 3269,8 3232,6 3234,6 3244,1 3283,1 3208,8 3221,9 3266,0 3221,7 3215,1 czytelnicy bibliotek publicznych na 1000 ludności osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski wypożyczenia księgozbioru na 1 czytelnika w woluminach wol. wol. wol. wol. wol. wol. wol. wol. wol. wol. POLSKA 19,8 19,8 19,8 19,2 19,1 19,0 18,9 19,0 18,4 18,6 POMORSKIE 20,5 20,6 20,5 19,8 19,4 19,2 19,3 19,0 18,4 17,9 Powiat bytowski 21,0 20,8 21,5 20,9 19,7 19,6 21,4 21,0 21,7 20,6 Źródło: Bank Danych Lokalnych, r. Podczas gdy województwo pomorskie przeżywa rozkwit instytucji zajmujących się szeroko rozumianą kulturą (w porównaniu do roku 2003 w roku 2011 przybyło 59 instytucji), w powiecie bytowskim w tym okresie czasu odnotowano zmniejszenie liczby instytucji z 12, 13 w roku 2005, do 10 w roku W porównaniu do roku 2003, w powiecie w 2011 roku odbyła się mniejsza liczba imprez kulturalnych (584 wobec 513), w których uczestniczyła mniejsza liczba osób ( wobec ). Niepokojący jest także spadek liczby zespołów artystycznych działających w powiecie bytowskim (w roku 2011 było ich o 13 mniej niż w roku 2003) oraz liczby członków tych zespołów (o 327 osób). Tabela 15. Działalność domów, ośrodków kultury, klubów i świetlic powiat bytowski na tle województwa pomorskiego oraz kraju w latach Jednostka terytorialna instytucje ob. ob. ob. ob. ob. POLSKA POMORSKIE

24 Powiat bytowski imprezy szt szt szt szt szt POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski uczestnicy imprez osoba osoba osoba osoba osoba POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski zespoły artystyczne szt szt szt szt szt POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski członkowie zespołów artystycznych osoba osoba osoba osoba osoba POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Źródło: Bank Danych Lokalnych, r. Powiat bytowski nie wyróżnia się pozytywnie na tle województwa i kraju pod względem liczby ludności przypadającej na 1 miejsce w kinach stałych. W roku 2011 na 1 miejsce w kinach stałych w powiecie przypadały 302,25 osoby. W skali kraju było to dwukrotnie mniej 154,01 osoby. Także województwo pomorskie charakteryzowało się zdecydowanie niższą liczbą ludności przypadającej na 1 miejsce w kinach stałych w roku 2011 było to 191,89 osób. W przypadku powiatu bytowskiego na przestrzeni lat odnotowano znaczny wzrost liczby osób na 1 miejsce w kinie: o 170,48 osób. W przypadku województwa również obserwowano wzrost, jednak wyniósł on 39,02 osoby, natomiast w kraju liczba ludności na 1 miejsce w kinie nawet się zmniejszyła o 8,29 osób. Tabela 16. Liczba ludności na 1 miejsce w kinach stałych powiat bytowski na tle województwa pomorskiego oraz kraju w latach Jednostka terytorialna ogółem osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba POLSKA 162,30 165,46 169,32 162,20 164,00 156,10 152,83 153,79 154,01 POMORSKIE 152,87 145,04 143,28 150,43 156,15 154,34 152,91 168,01 191,89 Powiat bytowski 131,77 125,41 125,20 125,13 123,02 123,41 123,88 124,25 302,25 Źródło: Bank Danych Lokalnych, r. Aktywność ekonomiczna ludności Prawidłowe funkcjonowanie gospodarki i rynku pracy powiązane jest ze strukturą ludności pod względem ekonomicznych grup wieku. Mimo iż powiat bytowski pod tym względem znajduje się w ogólnie lepszej 24

25 kondycji niż województwo i kraj, można zaobserwować w nim te same tendencje systematycznie zmniejsza się udział ludności w wieku przedprodukcyjnym, a rośnie udział ludności w wieku poprodukcyjnym. Na przestrzeni lat w powiecie udział ludności w wieku przedprodukcyjnym zmniejszył się o 6,5% (z 28,6% do 22,1%) i choć udział tej grupy w ogóle ludności jest wyższy niż w przypadku województwa oraz kraju, warto zauważyć, że zarówno dla pomorskiego jak i Polski tempo spadku udziału tej grupy jest mniejsze (dla kraju: wzrost o 4,3% w porównaniu do roku 2002, dla województwa wzrost o 3,9%). W przypadku ludności w wieku poprodukcyjnym na wszystkich poziomach następuje wzrost udziału tej kategorii. Tempo wzrostu udziału ludności w wieku poprodukcyjnym było podobne we wszystkich jednostkach: w powiecie na przestrzeni lat udział tej grupy zwiększył się o 2,1% (z 11% do 13,1%), w województwie o 2,5%, a w kraju o 2,2%. Tabela 17. Udział ludności według ekonomicznych grup wieku w % ludności ogółem powiat bytowski na tle województwa pomorskiego oraz kraju w latach Jednostka terytorialna w wieku przedprodukcyjnym % % % % % % % % % % POLSKA 22,7 21,9 21,2 20,6 20,1 19,6 19,3 18,9 18,7 18,5 POMORSKIE 23,8 23,0 22,3 21,8 21,3 20,9 20,6 20,3 20,1 19,9 Powiat bytowski 28,6 27,5 26,7 25,7 24,9 24,2 23,7 23,1 22,6 22,1 w wieku produkcyjnym POLSKA 62,2 62,9 63,5 64,0 64,2 64,4 64,5 64,5 64,4 64,2 POMORSKIE 62,8 63,4 63,9 64,3 64,5 64,6 64,6 64,5 64,4 64,1 Powiat bytowski 60,4 61,4 62,1 63,1 63,6 64,0 64,3 64,6 64,7 64,8 w wieku poprodukcyjnym POLSKA 15,1 15,2 15,3 15,4 15,7 16,0 16,2 16,5 16,9 17,3 POMORSKIE 13,5 13,6 13,8 13,9 14,2 14,5 14,8 15,1 15,5 16,0 Powiat bytowski 11,0 11,1 11,2 11,2 11,5 11,8 12,0 12,3 12,8 13,1 Źródło: Bank Danych Lokalnych, r. oraz r. Od roku 2003 do 2010 w powiecie bytowskim obserwowany był stały wzrost liczby pracujących. W roku 2003 pracujących osób było w powiecie W roku 2010 odnotowano najwyższą (na przestrzeni lat ) liczbę pracujących. Wyniosła ona osoby, w tym mężczyzn i kobiet (dla obu płci powiatu bytowskiego właśnie w roku 2010 wystąpiła największa liczba pracujących osób). W skali województwa najwyższą liczbę pracujących zaobserwowano w roku pracujących (w tym mężczyzn), w skali kraju w roku 2011: W powiecie bytowskim rok 2011 przyniósł zmniejszenie liczby pracujących o 761 osób (o 5,3%), w tym 531 mężczyzn (o 6,6%) i 230 kobiet (o 3,8%). Niekorzystna sytuacja związana w powiecie bytowskim ze spadkiem liczby pracujących nie miała miejsca w skali kraju w tej jednostce terytorialnej liczba pracujących w roku 2011 wzrosła o osób (o 34%), natomiast w skali województwa w roku 2011 również odnotowano spadek liczby pracujących o osób (o 0,4%). Tabela 18. Pracujący wg płci powiat bytowski na tle województwa pomorskiego oraz kraju w latach Jednostka terytorialna ogółem osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba osoba POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski

26 mężczyźni POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski kobiety POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Źródło: Bank Danych Lokalnych, r. Stopa bezrobocia w powiecie bytowskim zdecydowanie przewyższa stopę bezrobocia dla województwa pomorskiego i kraju jest ona dwukrotnie wyższa. W sierpniu 2012 roku w powiecie bytowskim bezrobocie osiągnęło wartość 21,5%, podczas gdy w województwie pomorskim było to 12,1%, a w kraju 12,4%. Choć obecnie stopa bezrobocia w powiecie bytowskim jest znacznie niższa niż była w okresie największych trudności na rynku pracy w roku 2004 osiągnęła poziom 35,9% wciąż pozostaje zdecydowanie wyższa w stosunku do pozostałych jednostek terytorialnych: województwa oraz kraju. Tabela 19. Stopa bezrobocia powiat bytowski na tle województwa pomorskiego oraz kraju w latach Jednostka terytorialna ogółem VIII 2012 % % % % % % % % % POLSKA 19,0 17,6 14,8 11,2 9,5 12,1 12,4 12,5 12,4 POMORSKIE 21,4 19,2 15,3 10,7 8,4 11,9 12,3 12,4 12,1 Powiat bytowski 35,9 34,7 31,2 22,3 20,1 22,6 22,0 22,0 21,5 Źródło: Bank Danych Lokalnych, r. Dane za VIII W powiązaniu ze stopą bezrobocia pozostaje udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym. Tutaj ponownie sytuacja w powiecie bytowskim jest zdecydowanie gorsza niż w województwie pomorskim oraz kraju. W roku 2003 w powiecie bytowskim niemal co czwarta osoba w wieku produkcyjnym była bezrobotna (24,4%), w województwie odsetek ten wynosił 13,8%, a w kraju 13,2%. Niemniej jednak, do roku 2008 zarówno w powiecie, województwie oraz w kraju obserwowano spadek udziału bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym, najniższe osiągnięte wskaźniki kształtowały się na poziomie: 11,7% (powiat), 4,7% (województwo) i 6% (kraj). Od roku 2009 odsetki te ponownie rosną w roku 2011 w kraju udział bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym wynosił 8,0%, w pomorskim 7,3% (taki sam jak w roku 2010), a w powiecie bytowskim po wzroście o 0,2% w roku 2010 udział bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym kształtował się na tym samym poziomie co w roku 2009 (13,4%). Przez cały okres (od 2003 do 2011 roku) udział bezrobotnych kobiet w ogólnej liczbie ludności w wieku produkcyjnym był większy niż udział mężczyzn i ten proces zachodził na poziomie powiatu, województwa oraz kraju. W roku 2011 udział bezrobotnych kobiet w liczbie ludności w wieku produkcyjnym wynosił w powiecie 16,5%, a mężczyzn 10,7%. Można zauważyć, iż dla kobiet odsetek ten w porównaniu do lat zwiększył się, a w przypadku mężczyzn zmniejszył. 26

27 Tabela 20. Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym powiat bytowski na tle województwa pomorskiego oraz kraju w latach Jednostka terytorialna ogółem % % % % % % % % % POLSKA 13,2 12,4 11,4 9,4 7,1 6,0 7,7 7,9 8,0 POMORSKIE 13,8 12,8 11,3 8,9 6,1 4,7 7,0 7,3 7,3 Powiat bytowski 24,4 23,9 22,6 19,9 13,2 11,7 13,4 13,6 13,4 mężczyźni POLSKA 12,5 11,5 10,3 8,0 5,8 5,0 7,2 7,3 7,1 POMORSKIE 12,9 11,6 9,6 6,7 4,2 3,5 6,4 6,5 6,0 Powiat bytowski 21,7 20,9 19,3 15,8 8,8 8,8 11,4 11,5 10,7 kobiety POLSKA 14,0 13,3 12,5 11,0 8,5 7,0 8,2 8,6 9,0 POMORSKIE 14,8 14,1 13,1 11,1 8,1 6,1 7,6 8,1 8,7 Powiat bytowski 27,4 27,1 26,1 24,2 18,1 14,9 15,6 16,0 16,5 Źródło: Bank Danych Lokalnych, r. Na podstawie raportów tworzonych przez Powiatowy Urząd Pracy, publikowane są zawody zrównoważone, nadwyżkowe i deficytowe. W roku 2011 w powiecie bytowskim do zawodów zrównoważonych zaliczano m.in. głównego księgowego, nauczyciela/instruktora praktycznej nauki zawodu, doradcę finansowego. Do zawodów nadwyżkowych należały np.: logistyk, fizjoterapeuta, nauczyciel języka niemieckiego czy historii. Z kolei za zawody deficytowe uznano m.in. kierowników działu marketingu, działu sprzedaży czy budowy. Dokładne zestawienie zawodów zrównoważonych, deficytowych i nadwyżkowych w powiecie bytowskim w roku 2011 przedstawia poniższa tabela. Tabela 21. Zawody zrównoważone, deficytowe oraz nadwyżkowe w powiecie bytowskim w 2011 r. Zawody zrównoważone główny księgowy (121101) konserwator budynków (711101) nauczyciel / instruktor praktycznej nauki zawodu (232001) posadzkarz (712204) doradca finansowy (241202) operator koparki (811104) projektant baz danych (252103) operator urządzeń mieszających ( ) diagnosta uprawniający do wykonania badań technicznych pojazdów ( ) palacz kotłów centralnego ogrzewania wodnych rusztowych (818205) spedytor (333105) monter mebli (821902) fakturzystka (431102) pokojowa (911203) kasjer handlowy ( robotnik placowy (961302) Zawody deficytowe kierownik działu marketingu (122101) pozostali pracownicy obsługi biurowej (411090) kierownik działu sprzedaży (122102) robotnik gospodarczy (515303) 27

28 kierownik budowy (132301) sprzedawca w branży mięsnej (522302) specjalista do spraw kadr (242307) pracownik ochrony fizycznej bez licencji (541307) specjalista do spraw sprzedaży (243305) zbrojarz (711404) przedstawiciel handlowy (215104) cieśla (711501) opiekun osoby starszej (341202) brukarz (711601) opiekunka środowiskowa(341204) pozostali spawacze i pokrewni (721290) robotnik gospodarczy (515303) pozostali operatorzy urządzeń do obróbki drewna (817290) fotograf ) robotnik drogowy (931205) florysta (343203) Zawody nadwyżkowe logistyk (214106) drwal (621001) fizjoterapeuta (228301) robotnik leśny (621002) nauczyciel języka niemieckiego (233011) murarz (711202) nauczyciel historii (233006) dekarz (712101) pedagog szkolny (235912) glazurnik (712202) psycholog (263401) lakiernik wyrobów drzewnych (713205) specjalista pracy socjalnej (263504) zgrzewacz (721209) technik elektryk (311303) mechanik pojazdów samochodowych(723103) technik mechanik maszyn i urządzeń (311508) mechanik maszyn (833203) opiekunka dziecięca (325905) elektromonter instalacji elektrycznych (741101) referent (asystent) bankowości (331203) elektryk (741103) księgowy (331301) piekarz(751204) zaopatrzeniowiec (332302) stolarz (752205) asystent osoby niepełnosprawnej (341201) pilarz (752305) technik prac biurowych (411004) operator pilarek do pozyskiwania tarcicy (817202) sekretarka (412001) palacz kotłów parowych (818206) recepcjonistka (422602) monter wyrobów z drewna (821905) magazynier (432103) kierowca samochodu dostawczego (832202) 28

29 kucharz (512001) kierowca samochodu ciężarowego (833203) barman (513202) operator maszyn rolniczych (834107) fryzjer (514101) palacz pieców zwykłych (911202) kosmetyczka (514202) sprzątaczka biurowa (911207) technik handlowiec (522305) robotnik budowlany (931301) magazynier (432103) pakowacz (932101) opiekunka domowa (532201) pomoc kuchenna (941201) ogrodnik terenów zieleni (611306) dozorca (962902) Źródło: Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w 2011 roku, Powiatowy Urząd Pracy w Bytowie: r. Gospodarka W powiecie bytowskim funkcjonuje mniej, niż w woj.pomorskim - podmiotów wpisanych do rejestru RE- GON w przeliczeniu na 10 tys. ludności. Niemniej jednak wskaźnik ten wzrósł w powiecie z 748 w roku 2003 do 778 w roku 2011 (wzrost o 4% w stosunku do roku 2002). Na poziomie województwa wzrost liczby podmiotów wpisanych do rejestru REGON na 10 tys. ludności wyniósł 14,24% (o 141 podmiotów) i był wyższy od wzrostu tego wskaźnika dla kraju (wzrost o 10,69%; 97 podmiotów). Systematycznie wzrasta również ilość jednostek nowo zarejestrowanych w rejestrze REGON na 10 tys. ludności w powiecie bytowskim z 54 w roku 2003 do 93 w roku 2010, w województwie z 78 do 123, a w kraju z 66 do 105. Jednocześnie z każdym rokiem wzrasta liczba jednostek wykreślonych z rejestru REGON na 10 tys. ludności. W kraju wskaźnik ten zwiększył się z 38 w roku 2003 do 94 w roku 2009, następnie spadł do 62. W pomorskim wskaźnik wyznaczony na podstawie liczby jednostek wykreślonych z rejestru REGON na 10 tys. ludności najwyższy poziom osiągnął w roku 2007 (86), po czym spadał, do 62 w roku 2010, jednak pozostaje zdecydowanie wyższy niż był w roku 2003 (38). W powiecie bytowskim w roku 2010 wskaźnik wynosił 59. Tabela 22. Podmioty gospodarcze wskaźniki powiat bytowski na tle województwa pomorskiego oraz kraju w latach Jednostka terytorialna podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności jed. jed. jed. jed. jed. jed. jed. jed. POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski jednostki nowo zarejestrowane w rejestrze REGON na 10 tys. ludności POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski jednostki wykreślone z rejestru REGON na 10 tys. ludności POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Źródło: Bank Danych Lokalnych, r. 29

30 Ogólna liczba przedsiębiorstw w powiecie bytowskim, województwie pomorskim oraz kraju wzrasta. W roku 2002 w powiecie funkcjonowało przedsiębiorstw, najwięcej było w roku , natomiast na koniec pierwszego półrocza 2012 liczba przedsiębiorstw w powiecie osiągnęła W powiecie przybywa przede wszystkim przedsiębiorstw mniejszych, zatrudniających do 49 osób. W stosunku do roku 2002 liczba firm wielkości 0-9 osób zwiększyła się o 401 podmiotów, a firm wielkości osób o 71. Zakładów zatrudniających w powiecie bytowskim od 50 do 249 pracowników (porównujące dane z lat 2002 i 2011) ubyło 4, a liczba firm osób zmniejszyła się o 5 (spadek z 7 na 2). Od 2008 roku w powiecie funkcjonuje jedno przedsiębiorstwo wielkości 1000 i więcej pracowników. Zarówno w województwie, jak i w kraju, liczba przedsiębiorstw wielkości pracowników, spada: odpowiednio z 246 do 206 oraz do Podobna tendencja dotyczy firm 1000 i więcej pracowników spadek w pomorskim z 43 do 41, a w kraju z 942 na 814. Z kolei zarówno w kraju jak i w województwie systematycznie przybywa przedsiębiorstw mniejszych, zatrudniających do 49 pracowników. Tabela 23. Liczba i wielkość przedsiębiorstw powiat bytowski na tle województwa pomorskiego oraz kraju w latach Źródło: Bank Danych Lokalnych, r. Jednostka terytorialna ogółem jed. jed. jed. jed. jed. jed. jed. jed. jed. jed. POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski i więcej POLSKA POMORSKIE Powiat bytowski Ostatnim poruszanym aspektem jest przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto. Średnie przeciętne wynagrodzenie brutto osiągane w skali kraju, województwa pomorskiego oraz powiatu bytowskiego systematycznie wzrasta od roku Tendencja jest taka sama, różnice można obserwować w wysokości tego wynagrodzenia. W roku 2002 przeciętny mieszkaniec Polski zarabiał 2.239,56 zł, przeciętny mieszkaniec województwa pomorskiego 2.175,63 zł, a przeciętny mieszkaniec powiatu bytowskiego jedynie 1.699,35 zł. Dziewięć lat później średnie wynagrodzenie Polaka wzrosło o 1.385,65 zł, Pomorzanina o 1.391,85 zł, na- 30

31 tomiast mieszkańca powiatu bytowskiego o 1.248,15 zł. Nie zmienia to faktu, iż mieszkając w powiecie bytowskim należy liczyć się z niższym otrzymywanym uposażeniem. W roku 2011 pracujący w powiecie zarabiali średnio 81,3% tego, co przecięty Polak. Statystyczny mieszkaniec województwa pomorskiego z kolei zarabiał przeciętnie 98,4% średniej krajowej. Tabela 24. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto powiat bytowski na tle województwa pomorskiego oraz kraju w latach Jednostka terytorialna ogółem zł zł zł zł zł zł zł zł zł zł POLSKA 2239, , , , , , , , , ,21 POMORSKIE 2175, , , , , , , , , ,49 Powiat bytowski 1699, , , , , , , , , ,50 przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto w relacji do średniej krajowej (Polska=100) POLSKA 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 POMORSKIE 97,1 97,5 98,5 100,2 100,5 100,6 100,3 100,1 98,5 98,4 Powiat bytowski 75,9 78,0 78,0 79,9 79,6 79,5 80,3 80,2 80,5 81,3 Źródło: Bank Danych Lokalnych, r. Analizując sytuację w powiecie bytowskim pod względem gospodarczym należy wspomnieć o branżach kluczowych dla tego terenu. W ramach projektu Strategia i kwalifikacje nasze narzędzia na zmiany w gospodarce zostały opracowane analizy potencjału branż strategicznych dla powiatu bytowskiego. Jako strategiczne dla rozwoju powiatu wskazano branże: drzewno-meblarską, metalową, narzędziową oraz turystyczną. Sektor drzewno-meblarski 9 Sektor obejmuje: PKD 02 Leśnictwo i pozyskiwanie drewna, PKD 16 Produkcja wyrobów z drewna oraz korka, w wyłączeniem mebli; produkcja wyrobów ze słomy i materiałów używanych do wyplatania, PKD 31 Produkcja mebli, PKD 17 Produkcja papieru i wyrobów z papieru. Główne problemy rozwoju przedsiębiorstw z branży drzewno-meblarskiej w powiecie bytowskim: 1) małe możliwości promocyjne i marketingowe, 2) brak inwestycji, niska innowacyjność, 3) brak możliwości finansowych, 4) brak współpracy między przedsiębiorstwami a instytucjami otoczenia biznesu, 5) niski poziom organizacji i przepływu informacji, 6) brak silnej i rozpoznawalnej marki, 7) problemy ze znalezieniem pracowników (zwłaszcza problemy z edukacją w branży). 9 Na podstawie: Analiza potencjału rozwoju sektora drzewno-meblarskiego w powiecie bytowskim, opracowanie zrealizowane w ramach projektu Strategia i kwalifikacje nasze narzędzia na zmiany w gospodarce współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Priorytetu VIII Regionalne Kadry Gospodarki, poddziałanie Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, EU Consult, Gdańsk 2011., dn r. 31

32 Główne trendy światowe: 1) postępująca indywidualizacja produkcji, 2) zmiany w zakresie wykorzystywanych materiałów produkcyjnych wybór materiałów ekologicznych, 3) wykorzystanie nowych technologii (sterowane numerycznie maszyny i urządzenia), 4) wzrost zapotrzebowania na wykwalifikowanych pracowników (rzemieślników, specjalistów). Główne wnioski z badania: 1) Przedsiębiorcy obawiają się współpracy i nie doceniają wynikających z niej korzyści, 2) Utworzenie klastra drzewno-meblarskiego jest pozytywnie oceniają inicjatywą, choć niepozbawioną zastrzeżeń, 3) Niewielki stopień współpracy przedsiębiorców z instytucjami otoczenia biznesu, 4) Brak odpowiednich pracowników, niemożność ich pozyskania jako główny problem branży drzewnomeblarskiej, 5) Dogodna lokalizacja powiatu dla branży, pozwalająca na pozytywny marketing regionalny/marketing miejsc. Sektor metalowy 10 Sektor obejmuje firmy: PKD 24 Produkcja metali, PKD 25 Produkcja metalowych wyrobów gotowych (z wyłączeniem maszyn i urządzeń). Główne problemy rozwoju przedsiębiorstw z branży metalowej w powiecie bytowskim: 1) rozdrobnienie branży i brak współpracy (jedynie podwykonawstwo), 2) trudności finansowe, 3) wysokie koszty transportowe, 4) trudności z pozyskaniem klientów, słaby marketing/reklama, 5) niewielka współpraca z instytucjami otoczenia biznesu, 6) brak wsparcia ze strony samorządu, 7) brak wykwalifikowanej kadry. Główne trendy światowe: 1) zapotrzebowanie na wyroby rzemieślnicze wysokiej jakości, oryginalne i unikatowe (rzemiosło estetyczne), 2) nowe technologie i wdrażanie innowacji w zakresie obróbki metalu. Główne wnioski z badania: 1) Przedsiębiorcy obawiają się współpracy i nie doceniają wynikających z niej korzyści, 2) Niekorzystanie z możliwości obniżenia kosztów (np. transport), 3) Brak wykwalifikowanych pracowników, problemy edukacji na potrzeby branży, 4) Wysoki poziom bezrobocia negatywnie wpływa na rozwój branży, 5) Niewielki stopień korzystania z możliwości otrzymania dofinansowania. Sektor narzędziowy 11 Sektor obejmuje firmy: PKD 25 Produkcja metalowych wyrobów gotowych z wyłączeniem maszyn i urządzeń, PKD 28 Produkcja maszyn i urządzeń gdzie indziej niesklasyfikowana. 10 Na podstawie: Analiza potencjału rozwoju sektora metalowego w powiecie bytowskim, opracowanie zrealizowane w ramach projektu Strategia i kwalifikacje nasze narzędzia na zmiany w gospodarce współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Priorytetu VIII Regionalne Kadry Gospodarki, poddziałanie Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, EU Consult, Gdańsk 2011, dn r. 11 Na podstawie: Analiza sektora narzędziowego w powiecie bytowskim, opracowanie zrealizowane w ramach projektu Strategia i kwalifikacje nasze narzędzia na zmiany w gospodarce współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Priorytetu VIII Regionalne Kadry Gospodarki, poddziałanie Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, EU Consult, Gdańsk 2011, dn r. 32

33 Główne problemy rozwoju przedsiębiorstw z branży metalowej w powiecie bytowskim: 1) niski stopień rozwoju gospodarki w powiecie, 2) brak współpracy i konkurencji między przedsiębiorstwami (m.in. w wyniku wysokiej specjalizacji przedsiębiorstw), 3) brak współpracy z instytucjami otoczenia biznesu i instytucjami samorządowymi, 4) niewykorzystane możliwości marketingowe, 5) braki kadrowe (kryzys kształcenia), 6) niski poziom wykorzystania nowych technologii i innowacji. Główne trendy światowe: 1) wzrost produkcji narzędzi, 2) większy wzrost zapotrzebowania na narzędzia dla profesjonalistów niż amatorów, 3) wzrost sprzedaży narzędzi wśród amatorów, 4) wzrost zainteresowania majsterkowaniem wśród kobiet, 5) wzrost zapotrzebowania na narzędzia mechaniczne, 6) popularyzacja narzędzi bezprzewodowych, 7) innowacje w produktach zasilanych elektrycznie, 8) wzrost znaczenia produkcji narzędzi w krajach azjatyckich, outsourcing produkcji narzędzi do Azji, 9) podział na markowe wysokiej jakości wyroby producentów z USA i Europy Zachodniej oraz tańsze wyroby z Azji. Główne wnioski z badania: 1) Rozwój regionu i jego konkurencyjność powiązane są z rozwojem przedsiębiorstw, 2) rozwój przedsiębiorstw warunkuje poziom konkurencji na rynkach krajowych i zagranicznych, 3) Bariera współpracy między przedsiębiorstwami a instytucjami, 4) Brak wykwalifikowanej kadry (kryzys w kształceniu zawodowym, brak komunikacji na linii przedsiębiorcy-instytucje szkoleniowe). Branża turystyczna 12 Sektor obejmuje firmy: PKD Z Hotele i podobne obiekty zakwaterowania, PKD Z Obiekty noclegowe turystyczne i miejsca krótkotrwałego zakwaterowania, PKD Z Pola kempingowe (włączając pola dla pojazdów kempingowych) i pola namiotowe), PKD Z Pozostałe zakwaterowanie, PKD Restauracje i pozostałe placówki gastronomiczne: A Restauracje i inne stałe placówki gastronomiczne, B Ruchome placówki gastronomiczne, Z Pozostała usługowa działalność gastronomiczna, Z Przygotowywanie i podawanie napojów, PKD 91.1 Działalność związana ze sportem: Z Działalność obiektów sportowych, Z Pozostała działalność związana ze sportem, Z Działalność historycznych miejsc i budynków oraz podobnych atrakcji turystycznych, 93.2 Działalność rozrywkowa i rekreacyjna: Z Działalność wesołych miasteczek i parków rozrywki, Z Pozostała działalność rozrywkowa i rekreacyjna. Główne problemy rozwoju przedsiębiorstw z branży turystycznej w powiecie bytowskim: 1) problemy dotyczące infrastruktury transportowej (np. brak kolei, ograniczanie kursowania autobusów), 2) braki w infrastrukturze gastronomicznej (w tym regionalnej) i imprezowej, 3) niedostateczna promocja regionu, 4) brak dostatecznej liczby stanowisk pracy w powiecie w branży turystycznej, 5) braki kadrowe (brak możliwości kształcenia na poziomie wyższym, migracje z regionu), 6) niewystarczająca współpraca z samorządem, 7) brak wiary w powstanie systemu klastrowego branży turystycznej w powiecie. 12 Na podstawie: Analiza potencjału rozwoju sektora turystycznego w powiecie bytowskim, opracowanie zrealizowane w ramach projektu Strategia i kwalifikacje nasze narzędzia na zmiany w gospodarce współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Priorytetu VIII Regionalne Kadry Gospodarki, poddziałanie Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, EU Consult, Gdańsk 2011, dn r. 33

34 Główne trendy światowe: 1) stały, systematyczny wzrost liczby przyjazdów turystów zagranicznych na świecie, 2) Większa aktywność turystyczna w regionach generuje wyższe przychody z turystyki międzynarodowej, 3) zmniejszenie udziału przemysłu turystycznego w tworzeniu światowego PKB oraz udziału w rynku pracy (gospodarka turystyczna pozostaje największym pracodawcą na świecie), 4) spowolnienie wzrostu liczby zakwaterowań i przyjazdów Główne wnioski z badania: 1) Niski poziom współpracy między przedsiębiorcami, a instytucjami otoczenia biznesu, 2) Przykład wzorcowej współpracy przedsiębiorców z branży w Stowarzyszeniu AGRO-KASZUBY, 3) Brak infrastruktury oraz transportu kolejowego jako główne problemy branży, 4) Bardzo dobra lokalizacja sprzyjająca rozwojowi lokalnego sektora turystycznego. Powyżej zaprezentowano sytuację w wybranych sektorach gospodarki powiatu bytowskiego. Dla prawidłowego przewidywania zmian, zarządzania zmianą, istotne jest także poznanie planów przedsiębiorstw z powiatu bytowskiego w zakresie modernizacji i restrukturyzacji 13. Problemy te zostały poruszone również w badaniu realizowanym na rzecz projektu Strategia i kwalifikacje nasze narzędzia na zmiany w gospodarce, w którym uczestniczyło 120 przedsiębiorców z terenu powiatu (badanie CATI). Główne wnioski z badania przedstawiają się następująco: 1. Aspekty finansowe planowanej modernizacji i restrukturyzacji przedsiębiorstwa: brak potrzeby przeprowadzania modernizacji i restrukturyzacji firm w aspekcie finansowym; zróżnicowana aktualna sytuacja finansowa (dobra 39%, zła 36%); brak problemów ze ściąganiem należności (68% wskazań); brak konieczności korzystania z zewnętrznych źródeł finansowania zadłużania się (68% wskazań); brak planowanego wykorzystania środków unijnych (63% wskazań). 2. Aspekty organizacyjno-produkcyjne planowanej modernizacji i restrukturyzacji przedsiębiorstwa: pełne wykorzystanie potencjału produkcyjnego (82% wskazań), planowane zwiększenie potencjału produkcyjnego (61% wskazań), prowadzenie działalności głównie na terenie powiatu (49%), kraju (22%) i województwa (19%), posiadanie nowoczesnego sprzętu/parku maszynowego: przekonanie o braku potrzeby modernizacji (85% wskazań). 3. Aspekty związane z polityką zatrudnienia w kontekście modernizacji i restrukturyzacji przedsiębiorstwa: niewielkie plany związane ze zwiększaniem zatrudnienia (28% wskazań), spowodowane głównie brakiem potrzeb (80% wskazań), Pracodawcy, jako jedni z głównych aktorów rynku pracy, odpowiadają za kształtowanie zasobów pracy 14. Działania w tym zakresie przedsiębiorców z terenu powiatu bytowskiego były również elementem ww. badania. Główne wnioski, jakie wyłaniają się z przeprowadzonego badania są następujące: 1. Szkolenia: stosunkowo rzadkie korzystanie ze szkoleń dla pracowników (35% wskazań na raz do roku, 33% na raz na pół roku), organizacja szkoleń przez firmy we własnym zakresie (83,4%: 66,7% 13 Na podstawie: Trendy rozwojowe i projekcja zmian gospodarczych, opracowanie zrealizowane w ramach projektu Strategia i kwalifikacje nasze narzędzia na zmiany w gospodarce współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Priorytetu VIII Regionalne Kadry Gospodarki, poddziałanie Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, EU Consult, Gdańsk 2011, r. 14 Ibidem. 34

35 przy stanowisku pracy, 16,7% dla większej grupy pracowników), rzadkie korzystanie z pomocy firm zewnętrznych, sporadyczne z PUP-ów oraz dofinansowań unijnych. 2. Opinie o pracownikach: przekonanie o trudności w znalezieniu dobrego pracownika na terenie powiatu bytowskiego (69%), trudności w ocenie ambicji i motywacji nowoprzyjętych pracowników (42% wskazań), przekonanie o niechęci osób do pracy (48%), brak opinii na temat opłacalności zatrudniania stażystów i praktykantów (53%), zróżnicowane potrzeby w zakresie doświadczenia nowych pracowników (38% wskazań tylko na osoby z doświadczeniem, 35% wskazań na osoby bez doświadczenia), zróżnicowane oceny kwalifikacji pracowników (38% wskazań na brak opinii, 33% - kwalifikacje niezgodne z wymaganymi, 29% - zgodne). Podsumowanie diagnozy społeczno gospodarczej Powiatu Bytowskiego Podsumowując przedstawione dane dotyczące sytuacji społeczno-gospodarczej powiatu bytowskiego, także w kontekście zaznaczonych trendów i zmian w zakresie demografii, rynku pracy i gospodarki, powiat bytowski stoi przed koniecznością podjęcia wielokierunkowych działań w celu osiągnięcia założonych celów. Stosunkowo dobra kondycja powiatu (na tle kraju) w zakresie demograficznym, zwłaszcza większej liczby urodzeń niż zgonów, a zatem dodatniego przyrostu naturalnego, daje włodarzom powiatu czas na podjęcie działań pozwalających niwelować postępujące starzenie się społeczeństwa. Powiat bytowski nie uniknie bowiem prognozowanego przez GUS zmniejszania się liczby ludności oraz zwiększania się udziału ludności w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie ludności. Procesy te są już widoczne, a po uwzględnieniu ujemnego salda migracji (wewnętrznych i zagranicznych), problemy starzenia się oraz wyludniania powiatu stają się alarmujące. Szczególny akcent powinien być położony na działania w zakresie zmniejszania stopy bezrobocia powiat bytowski odznacza się zdecydowanie wyższym bezrobociem niż województwo pomorskie czy kraj, co jest zjawiskiem wybitnie negatywnym. Wykluczenie ludzi z rynku pracy grozi wykluczeniem z konsumpcji oraz osłabia lokalną gospodarkę nie mając możliwości uzyskania zarobku, ludzie ograniczają swoje potrzeby lub zaczynają myśleć o wyjeździe. Oba scenariusze nie zakończą się pozytywnie dla powiatu bytowskiego. W kontekście podejmowania działań na rzecz zmian na rynku pracy, szczególnie istotna wydaje się kompleksowa reforma szkolnictwa zawodowego. Choć w powiecie bytowskim dominuje właśnie kształcenie zawodowe (co jest sytuacją odmienną od sytuacji w kraju czy województwie), w założeniu dające absolwentom dużo większe możliwości niż szkoły ogólnokształcące, okazuje się, podobnie zresztą jak w większości kraju, że struktura edukacyjna w powiecie nie jest w pełni dostosowana do potrzeb rynku pracy i wymagań pracodawców. Podobnie jak w innych rejonach Polski, przedsiębiorcy i szkoły zawodowe de facto nie interesują się wzajemnie swoimi potrzebami, oczekiwaniami i możliwościami, narzekając jedynie na brak rozwiązań w zakresie tejże współpracy. Obniżenie stopy bezrobocia, zmniejszanie udziału osób zarejestrowanych jako bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym, faktycznie działania na rzecz współpracy administracji i instytucji samorządu terytorialnego oraz przedsiębiorców, silne wsparcie pracodawców, wspieranie to podstawowe wyzwania, jakie stoją przed powiatem bytowskim w najbliższych latach. Do osiągnięcia sukcesu konieczna jest stała, wielowymiarowa i wieloaspektowa współpraca i kooperacja wszystkich aktorów życia społecznego na poziomie lokalnym. Programy zmian, wdrażane odgórnie, muszą uzyskiwać akceptację i poparcie wszystkich 35

36 adresatów, a także korelować z działaniami oddolnymi. Jedynie wówczas będzie możliwe skuteczne przeciwdziałanie problemom, które utrudniają rozwój powiatu bytowskiego. PODSUMOWANIE DOTYCHCZASOWYCH DZIAŁAŃ REALIZOWANYCH W POWIECIE Powiat Bytowski realizował szereg działań związanych z realizacją założeń Strategii Rozwoju Społeczno- Gospodarczego Powiatu Bytowskiego Obszary strategiczne ww. dokumentu obejmują: I Obszar strategiczny: SPOŁECZEŃSTWO II Obszar strategiczny: DZIEDZICTWO KULTUROWE III Obszar strategiczny: GOSODARKA I INFRASTRUKTURA TECHNICZNA Z głównych inwestycji realizowanych przez Powiat Bytowski należy wymienić m.in.: budowę sali gimnastycznej przy Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych, budowę dróg Udorpie-Studzienice, Miłocice-Łękinia, Miastko-Wołcza Wielka, termomodernizacje obiektów oświatowych np. Specjalnego Ośrodka Szkolno- Wychowawczego w Bytowie, zakup 3 budynków i ich modernizację dla potrzeb Zespołu Placówek Opiekuńczo-Wychowawczych, nową siedzibę Starostwa Powiatowego, budowę boisk wielofunkcyjnych przy szkołach ponadgimnazjalnych. Powiat realizował również szereg projektów w zakresie kapitału ludzkiego o charakterze edukacyjnym, wspierających przedsiębiorczość, inicjujących budowę lokalnych partnerstw. Działalność samorządów gminnych charakteryzowała się aktywnością w działaniach inwestycyjnych, tzw. projektach twardych dotyczących infrastruktury drogowej, ochrony środowiska, budowy i modernizacji obiektów użyteczności publicznej. Ponadto działalność gmin ukierunkowana była na wsparcie rozwoju turystyki. Jest to widoczne w strategii rozwoju każdej z gmin. Realizowane były również projekty związane ze wsparciem kultury kaszubskiej, zagospodarowania przestrzeni publicznej, miejsc rekreacji, sportu i wypoczynku. W pozyskiwaniu funduszy na realizację celów Strategii prym wiódł Powiatowy Urząd Pracy, w szczególności na działania aktywizacji osób bezrobotnych. W związku z wdrożeniem Programu Leader i powstaniem Lokalnej Grupy Działania Partnerstwo Dorzecze Słupi dostępne były dla społeczności lokalnych obszarów wiejskich środki finansowe na małe oddolne inicjatywy społeczne, wsparcie mikroprzedsiębiorstw oraz działania o charakterze odnowy wsi. Na obszarze powiatu powstała także Lokalna Grupa Rybacka Pojezierze Bytowskie, której zadaniem jest podniesienie potencjału lokalnej gospodarki rybackiej oraz turystyki. Zauważalny jest w dalszym ciągu słaby udział w realizacji celów Strategii organizacji pozarządowych. Może to wynikać z braku potencjału wewnętrznego jednostek III sektora oraz wsparcia organizacji z zewnątrz. 36

37 ANALIZA STRATEGICZNA SWOT Analiza strategiczna Powiatu obejmuje rozpoznanie jego sił i słabości, czyli mocnych i słabych stron (analiza wewnętrzna) oraz obecnych i przyszłych zmian w jego otoczeniu, czyli jego szans i zagrożeń (analiza zewnętrzna). Prezentowana poniżej procedura SWOT jest syntezą przedstawionego wcześniej opisu stanu i tendencji rozwojowych Powiatu Bytowskiego zawartych w diagnostycznej części opracowania. Ponadto uwzględnia ona ustalenia poczynione w trakcie konsultacji. Tak uporządkowany opis sytuacji stanowi podstawę sformułowania celów i priorytetów rozwoju, które z kolei powinny być zinstrumentalizowane w postaci wiązki celów strategicznych. Analiza SWOT obejmuje analizę: Mocnych stron tj. uwarunkowań wewnętrznych (endogenicznych), czyli elementów rzeczywistości powiatu mających charakter pozytywny z punktu widzenia jej przyszłego rozwoju. Słabych stron tj. uwarunkowań wewnętrznych o charakterze negatywnym. Szans tj. uwarunkowań zewnętrznych (egzogenicznych) o charakterze pozytywnym; jako szanse uwzględnione zostały te zagadnienia, których źródła leżą poza obszarem powiatu lub poza zakresem kompetencji władz publicznych działających na jego obszarze. Zagrożeń tj. uwarunkowań zewnętrznych mających negatywny wpływ na dalszy rozwój powiatu W porównaniu do diagnozy społeczno-gospodarczej Powiatu Bytowskiego (część I opracowania), która obejmuje następujące obszary tematyczne: podział administracyjny, demografia, edukacja, kultura, aktywność ekonomiczna ludności do przeprowadzenia analizy SWOT ujęto następujące dodatkowo obszary tematyczne: położenie i uwarunkowanie zewnętrzne, położenie geograficzne, warunki naturalne i ochrona środowiska, dziedzictwo narodowe i kulturowe, a także zarządzanie i zasoby finansowe. Poszczególne obszary tematyczne posegregowano w 4 obszarach, aby ułatwić jej przeprowadzenie w gronie Zespołu planistycznego (Partnerstwo Lokalne Powiatu Bytowskiego) oraz zwiększyć przejrzystość jej wyników: 1. Otoczenie oraz relacje zewnętrzne. W tej części opisywana jest sytuacja powiatu w relacji do sąsiednich terenów i ośrodków. Szczególną uwagę należy tu zwrócić analizując tzw. rentę położenia, czyli dostępność komunikacyjną i położenie wobec ośrodków rozwojowych. 2. Środowisko, infrastruktura i zagospodarowanie przestrzeni. To nie tylko gospodarka wodno- ściekowa i zagospodarowania odpadów, ale również zasoby i walory środowiska, krajobraz, osobliwości przyrody, konieczność jej ochrony i możliwości zagospodarowania. Uwzględnia także uwarunkowania gospodarowania przestrzennego wynikające zarówno z potencjalnych zasobów jak i możliwości wynikających z regulacji prawnych związanych z planowaniem przestrzennym. 3. Społeczeństwo. Powiat jako wspólnota mieszkańców. Znajdzie się tu charakterystyka demograficzna, ocena jakości życia mieszkańców, sytuacja ekonomiczna rodzin, walory miejsca zamieszkania, bezpieczeń- 37

38 stwo publiczne, edukacja, opieka zdrowotna i pomoc społeczna, rynek pracy, kultura oraz lokalna aktywność społeczna. 4. Gospodarka. To cześć prezentująca zewnętrzne i wewnętrzne uwarunkowania gospodarki lokalnej. Zawiera strukturę branżową podmiotów gospodarczych, tzw. klimat dla przedsiębiorczości, powinna odnieść się też do lokalnego rynku nieruchomości, rynku pracy, aktywności samorządów w gospodarce oraz funkcjonowania tzw. otoczenia biznesu, a nawet tego co nazywamy szarą strefą gospodarczą. W trakcie spotkania z zespołem planistycznym poszczególne elementy diagnozy SWOT poddano rangowaniu: MOCNE STRONY - Pozytywny wpływ na osiąganie wizji (Skala 1-10) SŁABE STRONY - Negatywny wpływ na osiąganie wizji (1-10) SZANSE - Prawdopodobieństwo wystąpienia (1-10) oraz Pozytywny wpływ na osiąganie wizji (Skala 1-10) ZAGROŻENIE - Prawdopodobieństwo wystąpienia (1-10) oraz negatywny wpływ na osiąganie wizji (1-10) Ostatecznie do dalszych rozważań strategicznych przyjęto tylko te czynniki, które mają największy wpływ na osiąganie wizji (w przypadku mocnych i słabych stron) oraz dodatkowo odznaczają się największym prawdopodobieństwem wystąpienia (w przypadku szans i zagrożeń). WYNIKI ANALIZY SWOT PRZEDSTAWIAJĄ SIĘ NASTĘPUJĄCO: Tabela 25. Analiza SWOT - otoczenie oraz relacje zewnętrzne MOCNE STRONY SŁABE STRONY Położenie na terenie Kaszub regionu Polski o bogatej kulturze Wysokie walory przyrodniczo - krajobrazowe Pojezierza Bytowskiego, Doliny Słupi oraz Pojezierza Kaszubskiego Małe natężenie ruchu samochodów ciężarowych Przebieg dróg krajowych łączących Gdańsk i Stargard Szczeciński oraz prowadzących z południa Polski do Ustki (przez Miastko) Połączenie kolejowe (jedyna czynna linia kolejowa, łącząca Piłę i Ustkę, przebiega przez Miastko, brak jest jednak połączenia kolejowego z Trójmiastem, linia kolejowa przebiegająca przez Bytów jest nieczynna) Brak bezpośredniego połączenia kolejowego obszaru Powiatu z Trójmiastem Słaby stan infrastruktury drogowej prowadzącej do powiatu, szczególnie ze stolicy województwa Słaba dostępność czasowa głównych ośrodków osadniczych z terenu powiatu bytowskiego SZANSE ZAGROŻENIA Sąsiedztwo Słupska, regionalnego ośrodka handlowego, przemysłowego oraz kulturalnego Brak dróg ekspresowych Potencjał wykorzystania transportu morskiego i lotniczego zależy od transportu drogowe- 38

39 Położenie w Województwie Pomorskim, obszarze trwałego wzrostu społecznogospodarczego go Słaba dostępność czasowa powiatu z innych regionów (Dotarcie do Gdańska zajmuje średnio od około 75 minut aż do 150 minut) Brak połączeń autobusowych z okolicznymi miastami oraz z Trójmiastem Źródło: opracowanie własne Położenie i uwarunkowania rozwojowe z tym związane nie są mocną stroną Powiatu. Powiat Bytowski położony jest z dala od głównych centrów rozwojowych kraju i województwa pomorskiego. Przez Powiat nie przebiegają ważniejsze w skali kraju szlaki komunikacyjne. Brakuje również połączeń kolejowych. Z drugiej zaś strony obszar powiatu położony jest w obrębie obszaru kulturowego Kaszub. Mocną stroną są również warunki naturalne, tj. atrakcyjny krajobraz Pojezierza Bytowskiego oraz Dolina Słupi. Powiat Bytowski nie zmieni swojego położenia. Nie można także liczyć na budowę dróg ekspresowych i autostrad, gdyż takie inwestycje nie są planowane na szczeblu krajowym. Do działań kluczowych można zaliczyć poprawę jakości połączeń komunikacyjnych, poprawę infrastruktury drogowej zarówno lokalnej jak też ponadlokalnej oraz starania o przywrócenie połączeń kolejowych Bytowa z Gdańskiem. Tabela 26.Analiza SWOT środowisko, infrastruktura, zagospodarowanie przestrzeni MOCNE STRONY SŁABE STRONY Atrakcyjny charakter krajobrazu polodowcowego Pojezierze Bytowskie, które tworzy skupisko 80 jezior. Szczególnie dużo jezior w okolicach Miastka oraz Bytowa Lasy, które stanowiły na koniec 2009 roku 53,4 proc. powierzchni powiatu Czystość wód powierzchniowych i podziemnych Dobra jakość powietrza Małe natężenie ruchu drogowego Duża liczba obszarów cennych przyrodniczo i podlegających ochronie, m.in. największa w Polsce koncentracja torfowisk wysokich i przejściowych Wysoczyzna Polanowska wysokości pomiędzy 200 a 220 m n.p.m. - lokalnie wyżej np. Szybskie Góry (238 m n.p.m.) z najwyższą wartością Siemierzyckiej Góry (256,4 m n.p.m.) Realizacja programów, które są ukierunkowane na ochronę środowiska naturalnego powiatu 22 oczyszczalnie ścieków komunalnych Relatywnie mała intensywność zabudowy i harmonijny krajobraz leśno-rolniczym Mniejsze uprzemysłowienie obszaru powiatu bytowskiego Infrastruktura związana z ujęciami wodnymi i doprowadzeniem wody, stacjami uzdatniania wody oraz regulacją i zabudową rzek Słaby stan dróg w powiecie (w szczególności dróg gminnych) Brak skanalizowania sporej części powiatu, w szczególności na obszarach wiejskich Nieczynne i przeznaczone do rekultywacji gminne składowiska odpadów i dwa mogilniki Brak pełnej informacji o ilości i stanie wyrobów zawierających azbest Problem gospodarki osadami ściekowymi Brak objęcia wszystkich mieszkańców systemem odbioru odpadów komunalnych, brak sprawnie działającego systemu selektywnej zbiórki odpadów niebezpiecznych i wielkogabarytowych, brak systemu selektywnej zbiórki odpadów ulegających biodegradacji Niska produkcja energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych Mała liczba gospodarstw ekologicznych (121 gospodarstw) Brak planów zagospodarowania przestrzennego na terenach powiatu bytowskiego 39

40 i potoków Estetyka miejscowości SZANSE ZAGROŻENIA Popyt na zakup działek mieszkalnych oraz wypoczynkowo-rekreacyjnych Możliwości finansowania nowych inwestycji przez Unię Europejską Brak zewnętrznych środków na finansowanie infrastruktury drogowej na obszarze Powiatu Źródło: opracowanie własne Środowisko rozumiane zarówno jako środowisko przyrodnicze, ale też jako środowisko życia ludzi jest zdecydowaną mocną stroną powiatu. Niska antropopresja, duża liczba obszarów objętych ochroną przyrody, duży udział lasów i występowanie czystych rzek i jezior mogą być przewagą konkurencyjną obszaru powiatu, w szczególności w turystyce i rekreacji. Czyste środowisko jest jednym z głównym zasobów powiatu i należy podejmować działania, aby jego zasoby wykorzystywać w sposób zrównoważony. Gospodarka powiatu oparta jest na zasobach przyrodniczych, w szczególności na gospodarce leśnej, rolnictwie i rybołówstwie. Nie można również zapomnieć o zasobach przestrzeni, jaką dysponuje powiat. Stosunkowo duża powierzchnia, słabe zaludnienie, daje możliwości bezkonfliktowego wykorzystania przestrzeni do rozwijania nowych kierunków/branż gospodarki. Przykładem może być energetyka odnawialna. Przy planowaniu nowych inwestycji należy kierować się zasadą zrównoważonego rozwoju. Obszar powiatu dysponuje dobrze rozwiniętą gospodarką wodno ściekową, która pozwala zachować dobry stan wód powierzchniowych (jeden z ważniejszych elementów czystego środowiska). Niemniej jednak są jeszcze miejsca w Powiecie Bytowskim, które wymagają inwestycji z zakresu gospodarki wodnościekowej. Inwestycje, te należy traktować priorytetowo. Słabą stroną jest system gospodarki odpadami. Z jednej strony nie obejmuje on wszystkich mieszkańców, z drugiej zaś nie uwzględnia odpadów niebezpiecznych i wielkogabarytowych. Może to prowadzić do zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego. Gminy Powiatu Bytowskiego staną również przez zadaniem zorganizowania selektywnej zbiórki odpadów. Pomimo sprzyjających warunków nie rozwinęło się w jakiś szczególny sposób rolnictwo ekologiczne. Powiat Bytowski posiadający czyste środowisko, dużą powierzchnię i będąc obszarem rolniczym posiada predyspozycje do jego rozwoju. Podobnie rzecz ma się z energetyką odnawialną. Można oczekiwać, że w najbliższym czasie wzrośnie zainteresowanie zarówno produktami ekologicznymi, jak też produkcją energii ze źródeł odnawialnych. Tabela 27. Analiza SWOT - społeczeństwo MOCNE STRONY SŁABE STRONY Wzrost liczny ludności z poziomu osób do w latach Wzrost wskaźnika przyrostu naturalnego (który nastąpił w sześciu z 10 gmin powiatu bytowskiego) Zmniejszenie się odsetka osób bezrobotnych pozostających bez pracy powyżej 24 miesięcy Znaczący wzrostu liczby pracujących męż- Wysokie bezrobocie wśród młodych (odsetek bezrobotnych stanowią osoby młode do 25 roku życia 25,03 proc. na koniec roku 2010 (w tym kobiety 55,02 proc.). Wysoki jest także odsetek osób w wieku lat pozostających bez pracy 27,9 proc. (w tym kobiety stanowią 60,25 proc.). Rosnąca liczba ludności w wieku poprodukcyjnym 40

41 SZANSE czyzn Organizacja szkoleń dla osób bezrobotnych, na które jest zapotrzebowanie na lokalnym rynku pracy tj.: spawacz, operator koparek oraz ładowarek, operator pilarek, kierowca operator wózków jezdniowych, a także podstawy obsługi komputera Instytucje związane z kulturą, w tym w obiektach zabytkowych (np. Chata Owczarza i Owczarnia w Sominach), izby pamięci oraz biblioteki Wysoka świadomość władz lokalnych w zakresie skali bezrobocia i chęć przeciwdziałania temu zjawisku. Zainicjowanie projektu Partnerstwo siłą powiatu, który jest ukierunkowany na efektywne wykorzystanie środków Europejskiego Funduszu Społecznego zawartych w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki Wysoki poziom bezrobocia rejestrowanego, który wynosił w 2010 roku 22,7 proc., jako skutek niskiego poziomu aktywności przedsiębiorstw Słabsza sytuacja kobiet na rynku pracy powiatu jest słabsza niż mężczyzn. Zdecydowanie większy problem bezrobocia na obszarach wiejskich Wzrost odsetka osób bezrobotnych w powiecie, które posiadają wykształcenie wyższe. Duża liczba osób bezrobotnych bez stażu pracy (14, 5 proc., w tym 65 proc. stanowiły kobiet) Zła sytuacja ekonomiczna mieszkańców - wynagrodzenia w powiecie bytowskim nie należą do atrakcyjnych i pomimo dynamiki wzrostowej w latach nadal należą do najniższych w województwie Niezadowalające wyniki w nauce na koniec szkoły podstawowej i gimnazjum uzyskiwane przez uczniów powiatu; szczególnie w naukach matematycznych Niewielka oferta edukacyjna dla osób dorosłych, oferta koncentruje się tylko na wybranych umiejętnościach i zawodach silnie związanych z oferowanymi kierunkami kształcenia w technikach i zasadniczych szkołach zawodowych Coraz mniejsze zainteresowanie szkołami zawodowymi oraz zawodami rzemieślniczymi Niewystarczająca świadomość ekologiczna społeczeństwa Procesem starzenia się zasobów siły roboczej Trend gwałtownego zmniejszania się liczby dzieci i młodzieży Brak szkoleń językowych ZAGROŻENIA Możliwość pozyskiwania środków unijnych na rozwój kapitału ludzkiego Ograniczanie środków finansowych na pomoc społeczną i przeciwdziałanie bezrobociu Ograniczenie finansowania działań kulturalnych Źródło: opracowanie własne Statystyki demograficzne wykazują wzrost liczby ludności w powiecie. Prognozy nie są już tak optymistyczne. Biorąc pod uwagę konkurencyjność obszarów takich jak Trójmiasto, czy nawet Słupsk oraz problemy związane ze znalezieniem pracy w Powiecie Bytowskim, można oczekiwać, że spora liczba mieszkańców emigrować będzie za pracą. Bezrobocie nadal jest głównym problemem powiatu. Władze zdają sobie z tego sprawę, niemniej jednak poprawa sytuacji zależy głównie od wzrostu aktywności przedsiębiorstw oraz podniesienia się poziomu samoprzedsiębiorczości mieszkańców, a także dostosowania się osób poszukujących pracy do wymogów rynku. Niepokojące jest zjawisko spadku zainteresowania kształceniem zawodo- 41

42 wym, pomimo, że właśnie osoby z wykształceniem zawodowym i technicznym mają najmniejsze problemy na rynku pracy. Tabela 28. Analiza SWOT - gospodarka MOCNE STRONY Firma Drutex, największy pracodawca Powiatu Dominujące zatrudnienie w sektorze prywatnym Wysokie znaczenie rolnictwa w powiecie bytowskim Wzrost znaczenie przemysłu, handlu i napraw Zadowalający rozwój wybranych przedsiębiorstw w powiecie bytowskim Możliwość zwiększenia zatrudnienia w branży metalowej Sektor drzewno-meblarski, który jest jednym z dwóch najlepiej rozwiniętych sektorów powiatu bytowskiego. Koncentracja aktywności gospodarczej wokół gmin miejsko-wiejskich Bytów oraz Miastko Cech Rzemiosł Różnych w Bytowie (w Cechu zarejestrowanych jest 176 zakładów rzemieślniczych. Ilość szkolonych uczniów w różnych zawodach Ilość zakładów szkolących 140). Działania władz powiatu bytowskiego wspierające rozwój branży drzewnomeblarskiej i tworzenie klastra SŁABE STRONY Mniej korzystna sytuacja na rynku pracy w powiecie bytowskim, niż w województwie pomorskim oraz ogółem w kraju Handel hurtowy i detaliczny, oraz naprawa pojazdów samochodowych, a także czwarta co do udziału branża A: rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo i rybactwo, nie stanowią dobrej podstawy do zwiększania zatrudnienia, a także nie gwarantują korzystnych warunków płacowych Duża wrażliwość lokalnego ryku pracy na koniunkturę gospodarczą Wyjazd wykształconych pracowników do większych miast Brak polityki służącej rozwojowi kadr za pomocą szkoleń w dużej części przedsiębiorstw Obawy współpracy pomiędzy przedsiębiorcami Negatywne nastawienie przedsiębiorców do instytucji otoczenia biznesu Upadek rzemiosła Brak planów zwiększenia zatrudnienia Braku funduszy przedsiębiorstw na poszerzenie działalności Niskie dochody na 1 mieszkańca (Dochody i wydatki na 1 mieszkańca samorządu terytorialnego w powiecie bytowskim znajdują się zdecydowanie poniżej średniej dla województwa pomorskiego oraz średniej dla całego kraju) TURYSTYKA TURYSTYKA Rozwinięta infrastruktura powiatu bytowskiego w sferze turystki Potencjał turystyczny gmin: Bytów, Miastko, Studzienice, Parchowo, Lipnica Duża liczba przedsiębiorstw branży turystycznej (ośrodki noclegowe, lokale gastronomiczne, wypożyczalnie sprzętu wodnego, gospodarstwa agroturystyczne) Wzrost liczby podmiotów gospodarczych działających w branży turystycznej Zagospodarowanie turystyczne jezior, które posiadają plaże przystosowane do rekreacji. Atrakcje turystyczne, między innymi po- Brak aktywnie działającej LOT Brak działań na rzecz powołania klastra turystycznego Brak ścieżek turystycznych, które mogą stanowić trasę narciarską - narciarstwo biegowe Brak spójnej identyfikacji działań nakierowanych na turystykę oraz pewnych markowych produktów, które byłyby rozpoznawalne w kraju Niski standard infrastruktury turystycznej Brak sieciowych produktów turystycznych Brak ścieżek do joggingu i marszu w sezonie letnim i do narciarstwa biegowego w sezonie zimowym 42

43 krzyżacki Zamek Bytowski, cerkiew św. Jerzego, most kolejowy nad rzeką Borują z XIX wieku Dwa muzea: Muzeum Zachodnio- Kaszubskie w Bytowie oraz Muzeum Szkoły Polskiej w Płotowie SZANSE ZAGROŻENIA Popyt na produkty ekologiczne Poprawa sytuacji makroekonomicznej Polski oraz jej głównych partnerów handlowych Zapotrzebowanie na usługi komunikacji zbiorowej Stan gospodarki krajów sąsiednich, w tym przede wszystkim Niemiec, które są najważniejszym partnerem handlowym naszego kraju Działalność gmin powiatu bytowskiego tj.: Borzytuchom, Bytów, Czarna Dąbrówka, Kołczygłowy, Parchowo, Studzienice i Tuchomie, w ramach Partnerstwa Dorzecze Słupi (Wśród celów działania znalazły się: rozwój infrastruktury i usług turystyki wiejskiej i aktywnej, zwiększenie efektywności wykorzystania potencjału przyrodniczokulturowego i wykreowanie marki lokalnej, aktywizacja zawodowa, społeczna i gospodarcza mieszkańców, rozwój partnerskiej współpracy, poprawa stanu infrastruktury społecznej i wizerunku wsi) Kaszubski Inkubator Przedsiębiorczości - porozumienie o współpracy partnerstwa gmin (Bytów, Kartuzy, Kościerzyna) w celu wspólnej realizacji projektu: Kaszubski Inkubator Przedsiębiorczości szansą rozwoju innowacyjnych przedsiębiorstw. Kryzys gospodarczy na świecie Brak pomysłu instytucji wsparcia biznesu jak dotrzeć do przedsiębiorstw i na jakich aspektach wsparcia należy się skupić Stan gospodarki krajów sąsiednich, w tym przede wszystkim Niemiec TURYSTYKA Rozpoczęcie współpracy między podmiotami w sektorze i utworzenie klastra turystycznego Partnerstwo Dorzecza Słupi, (które podjęło działania wyznaczenia i oznakowania ścieżki rowerowo-narciarskiej) Wzrost liczba turystów z Polski korzystających z bazy noclegowej Wzrost liczby turystów z zagranicy Zapotrzebowanie na usługi gastronomiczne Zainteresowanie turystów rekreacją i sportem Zainteresowanie sportami wodnymi, w tym TURYSTYKA Spadek liczby turystów zagranicznych i krajowych Wzrost wymagań turystów odnośnie jakości oferty turystycznej Konkurencja o tego samego klienta co niewielkie miejscowości turystyczne usytuowane nad morzem 43

44 spływami kajakowymi Zapotrzebowanie na usługi agroturystyczne Wzrost zainteresowania produktami lokalnymi i regionalnymi Źródło: opracowanie własne Gospodarka powiatu oparta jest na kilku sektorach. Największym pracodawcą jest firma Drutex, która jest przykładem, że niezależnie od miejsca można stworzyć wielką firmę. Dziś Drutex to największy producent stolarki okiennej w Europie. Branża drzewno-meblarska jest branżą naturalną dla powiatu bytowskiego ze względu na łatwy dostęp do surowców. Leśnictwo i rolnictwo były i będą nadal jednymi z kluczowych branż gospodarki. Gospodarka powiatu oparta jest na własności prywatnej, przeważają zdecydowanie małe firmy. Działalność gospodarcza skoncentrowana jest wokół 2 miast Bytowa i Miastka. Główne problemy rozwoju gospodarczego to słaba konkurencyjność obszaru powiatu dla nowych, dużych inwestycji, jak też i pracowników (niskie zarobki, brak perspektyw zawodowych, trudności w znalezieniu pracy). Wydawać się więc może, że główny motor napędowy gospodarki powiatu tkwi wewnątrz. Powinien się oprzeć na lokalnych zasobach, zarówno ludzkich, jak też naturalnych. Należy także wspomnieć, że największym niewykorzystanym kierunkiem rozwoju gospodarczego jest turystyka. Aby jednak turystyka miała swoje należne miejsce w gospodarce powiatu należy podjąć szereg działań, w tym związanych z poprawą infrastruktury turystycznej oraz skuteczną promocją i działań na rzecz integracji przedstawicieli sektora w Powiecie, w tym poprzez wykorzystanie narzędzi klastrowych. Ostatecznie koło zamachowe rozwoju turystyki oparte będzie na kapitale ludzkim powiatu. Oferta turystyczna powiatu powinna dążyć do wyeksponowania szczególnych walorów obszaru powiatu bytowskiego, którymi są z jednej strony środowisko naturalne i z drugiej bogactwo kulturalne. W kwestiach kluczowych dla rozwoju Powiatu warto zastanowić się nad stworzeniem skutecznych narzędzi zarządzania poszczególnymi politykami rozwoju powiatu, w szczególności tematami takimi jak przedsiębiorczość i gospodarka, turystyka. Poprzez skuteczne narzędzia rozumie się takie struktury organizacyjne i finansowe, które oparte są na partycypacji/udziale najważniejszych lokalnych aktorów rozwoju (np. gminy, organizacje pozarządowe, przedsiębiorcy) oraz na zasadzie odpowiedzialności za osiąganie ustalonych celów/efektów. Szansą jest współpraca z wszystkimi gminami tworzącymi powiat, ale także współpraca ponadlokalna. W szczególności w ramach obszaru Kaszub (np. Kaszubski Inkubator Przedsiębiorczości). Możliwości realizacji wspólnej polityki rozwoju powiatu mogą ograniczyć niskie dochody poszczególnych samorządów. Podsumowanie analizy SWOT GDZIE OBECNIE JESTEŚMY? - ZAGROŻENIA SPOŁECZNO GOSPODARCZE NA TERENIE POWIATU. Powiat bytowski położony jest w południowo-zachodniej części województwa pomorskiego, w obrębie Kaszub. W granicach powiatu znajduje się 10 gmin o łącznej powierzchni 2193 km kwadratowych. Wśród 76,5 tys. mieszkańców powiatu są Polacy, Kaszubi, Niemcy i Ukraińcy. Mocną stroną są warunki naturalne, tj. atrakcyjny krajobraz Pojezierza Bytowskiego, Kaszubskiego oraz Doliny Słupi oraz uwarunkowania kulturo- 44

45 we. Środowisko rozumiane zarówno jako środowisko przyrodnicze, ale też jako środowisko życia ludzi jest zdecydowanym atutem powiatu. Położenie i uwarunkowania rozwojowe z tym związane nie są jednak mocną stroną Powiatu. Powiat Bytowski położony jest z dala od głównych centrów rozwojowych kraju i Województwa Pomorskiego. Przez Powiat nie przebiegają ważniejsze w skali kraju szlaki komunikacyjne. Brakuje również połączeń kolejowych. Zły stan dróg potęguje negatywną opinię o dostępności komunikacyjnej powiatu. Powiat Bytowski posiada stosunkowo dobrą kondycję (na tle kraju) w zakresie demograficznym. Nie uniknie jednak prognozowanego przez GUS zmniejszania się liczby ludności oraz zwiększania się udziału ludności w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie ludności. Biorąc pod uwagę konkurencyjność obszarów takich jak Trójmiasto, czy nawet Słupsk oraz problemy związane ze znalezieniem pracy w Powiecie Bytowskim, można oczekiwać, że spora liczba mieszkańców emigrować będzie za pracą. Powiat Bytowski odznacza się zdecydowanie wyższym bezrobociem niż województwo pomorskie czy kraj, co jest zjawiskiem wybitnie negatywnym. Choć w Powiecie Bytowskim dominuje właśnie kształcenie zawodowe (co jest sytuacją odmienną od sytuacji w kraju czy województwie), w założeniu dające absolwentom dużo większe możliwości niż szkoły ogólnokształcące, okazuje się, podobnie zresztą jak w większości kraju, że struktura edukacyjna w powiecie nie jest wystarczająco przystosowana do potrzeb rynku pracy i wymagań pracodawców. Gospodarka powiatu oparta jest na kilku branżach. Branża drzewno-meblarska jest branżą naturalną dla Powiatu Bytowskiego ze względu na łatwy dostęp do surowców. Także leśnictwo i rolnictwo są jednymi z kluczowych branż gospodarki. Z drugiej zaś strony sektor leśnictwa i rolnictwa nie jest w stanie znacząco zwiększyć zatrudnienia. Największym niewykorzystanym kierunkiem rozwoju gospodarczego jest turystyka. Można oczekiwać wzrostu zainteresowania turystów ofertą takich obszarów jak Kaszuby. Aby jednak przyciągnąć i zatrzymać turystów należy stworzyć ofertę turystyczną opartą na produktach turystycznych, których na obszarze Powiatu Bytowskiego brakuje. Jakość takiej oferty będzie miała kluczowe znaczenie. Zagrożeniem jest gospodarowanie zasobami środowiska niezgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju, w szczególności w kwestiach związanych z ochroną wód, gleb oraz zagospodarowania przestrzeni. Można oczekiwać, że w najbliższym czasie wzrośnie zainteresowanie zarówno produktami ekologicznymi, jak też produkcją energii ze źródeł odnawialnych. Aby w pełni wykorzystać te możliwości sektor rolny powinien posiadać stosowną wiedzę nt. prowadzenia gospodarstw ekologicznych. W przypadku energetyki odnawialnej duże znaczenie posiadać będzie aktualność planów zagospodarowania przestrzeni poszczególnych gmin oraz świadomość korzyści i zagrożeń wśród mieszkańców. Do osiągnięcia sukcesu konieczna jest stała, wielowymiarowa i wieloaspektowa współpraca i kooperacja wszystkich aktorów życia społecznego na poziomie lokalnym i ponadlokalnym. Podsumowując największymi zagrożeniami dla rozwoju gospodarczego powiatu jest niski potencjał gospodarczy skutkujący trwałym brakiem miejsc pracy. 45

46 W uzupełnieniu należy zaznaczyć, że duży obszar powiatu i duże odległości do centrów rozwoju skutecznie izolują obszar powiatu. Mieszkańcy powiatu w dużo większym stopniu uzależnieni są od rozwoju społecznogospodarczego na obszarze powiatu. Wpływ sąsiadujących ośrodków rozwojowych jest dużo mniejszy. Tym samym sytuacja ekonomiczna mieszkańców wykazuje dużą zależność na zmiany gospodarcze o charakterze lokalnym (np. upadek 1 kluczowego dla rynku pracy pracodawcy). Z drugiej zaś strony może odznaczać się małą chłonnością nowych inwestycji, ze względu na niedobór wykwalifikowanych pracowników. SCENARIUSZE ROZWOJU Scenariusze rozwoju są stosowanym w planowaniu strategicznym sposobem prezentacji możliwej przyszłości służącej wyborowi wariantu polityki rozwojowej jej celów i priorytetów. Dysponowanie scenariuszami (wariantowymi opisami możliwej przyszłej sytuacji) ułatwi planowanie potrzebnych działań i projektów, a równocześnie dostarczy argumentów za wyborem określonych projektów, co ma bezpośrednie znaczenie przy ubieganiu sie o ich dofinansowanie z funduszy unijnych. Przygotowanie scenariuszy rozwojowych ma więc zarówno wymiar strategiczny dotyczący określania celów i kierunków rozwoju, jak i wymiar pragmatyczny dotyczący zarządzania i finansowania rozwoju. Przy formułowaniu scenariuszy rozwoju Powiatu Bytowskiego wykorzystano metody delficką, PEST, metodę krzyżowej analizy wpływów oraz metodę budowy scenariuszy. Oceniono, że główne aspekty rozwojowe związane są następującymi zagadnieniami: DOSTĘPNOŚĆ KOMU- NIKACYJNA POWIATU, ŚRODOWISKO, KAPITAŁ LUDZKI ORAZ ROZWÓJ GOSPODARCZY. Analizę powiązań pomiędzy głównymi aspektami rozwojowymi przestawia poniższy uproszony schemat zależności, gdzie 1 oznacza słaby wpływ, 2 średni, a 3 duży wpływ. Tabela 29. Zależności pomiędzy aspektami rozwojowymi Dostępność komunikacyjna Środowisko Kapitał Ludzki Rozwój gospodarczy Dostępność komunikacyjna Środowisko Kapitał Ludzki Rozwój Gospodarczy Źródło: opracowanie własne 46

47 Dostępność komunikacyjna w przypadku Powiatu Bytowskiego potencjał dostępności komunikacyjnej zależy bezpośrednio od zdolności finansowych obszaru powiatu na realizację inwestycji drogowych, kolejowych oraz zapewnienie jakości połączeń komunikacji publicznej. Zdolność finansowa w przypadku inwestycji gminnych zależy do rozwoju gospodarczego obszaru powiatu i wpływów do budżetów lokalnych samorządów. W przypadku inwestycji dróg powiatowych, wojewódzkich i krajowych realizacja zależy w dużej mierze od skutecznego lobbingu lokalnych liderów i polityków. Środowisko jakość środowiska zależy od sposobu jego wykorzystania w myśl zasady zrównoważonego rozwoju oraz od jakości kapitału ludzkiego, który kształtuje sposób korzystania z zasobów środowiska. Kapitał ludzki jako główny kapitał Powiatu Bytowskiego kształtowany jest przede wszystkim poprzez poziom rozwoju gospodarczego. Główny problem powiatu bezrobocie, a właściwie liczba miejsc pracy, wpływa na to, czy mieszkańcy gotowi są pozostać na obszarze powiatu. Na kapitał ludzki Powiatu Bytowskiego wpływ ma również jakość środowiska oraz dostępność komunikacyjna, jako istotne aspekty jakości życia. Rozwój gospodarczy zależy w Powiecie Bytowskim przede wszystkim od kapitału ludzkiego. Kapitał ludzki kształtuje rozwój gospodarczy, w szczególności poprzez rozwój mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. Dla Powiatu Bytowskiego ważne są również zasoby środowiska, w szczególnie w branżach takich jak rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo, turystyka czy też przemysł drzewno-meblarki oraz odnawialne źródła energii (przestrzeń dla inwestycji). Jako najbardziej perspektywiczną branże rozwoju określono turystykę. SCENRIUSZE ROZWOJU Mając na uwadze powyżej sformułowane najważniejsze aspekty rozwojowe oraz powiązania pomiędzy nimi prezentujemy 3 scenariusze rozwoju Powiatu Bytowskiego. ROZWÓJ ENERETYKI ODNAWIALNEJ Model scenariusza oparto na: przewidywanych kierunkach zagospodarowania przestrzennego kraju, w którym określono, że szansą na rozwój obszaru Pomorza Środkowego są inwestycje w energetykę odnawialną oraz na zasobach środowiska powiatu (duża przestrzeń, duże rozproszenie siedlisk ludzkich, mała gęstość zaludnienia). Opis scenariusza: W ciągu kilku lat inwestycje w sieć przesyłową na terenie Pomorza Środkowego spowodowały wzrost zainteresowania deweloperów energetyki wiatrowej obszarem Powiatu Bytowskiego. Zarówno władze samorządowe jak też deweloperzy mając na uwadze doświadczenia z innych regionów Polski postanowili wspólnie przeprowadzić proces konsultacji ze społecznością lokalną planów zagospodarowania przestrzeni. Plany te uwzględniły inne kierunki rozwoju powiatu, w szczególności plany dot. rozwoju obszarów zabudowy letniskowej oraz rekreacyjnej, a także zabudowy mieszkalnej. Planowane inwestycje dzięki korzystnemu układowi przestrzennemu i dużej powierzchni powiatu zostały zaakceptowane przez lokalną społeczność i pozostałe grupy społeczne, w tym organizacje ekologiczne. Nie uniknięto jednak burzliwej dyskusji nt. jakości 47

48 krajobrazu. Do 2020 roku na obszarze gmin powiatu powstało kilka lokalizacji farm wiatrowych. Znacznie zwiększył się potencjał finansowy budżetów gminnych. Deweloperzy zainwestowali także w modernizację sieci dróg gminnych oraz lokalną infrastrukturę turystyczną. Gminy zwiększyły wydatki na promocję i wsparcie budowy specjalistycznej infrastruktury turystycznej, sportu i rekreacji oraz edukację regionalną. Dzięki tym inwestycją do roku 2025 wzrósł zdecydowanie ruch turystyczny. Obszar Powiatu Bytowskiego znany jest z doskonałej infrastruktury turystycznej i wypoczynkowej. Podsumowanie: W ciągu kilku lat dzięki inwestycjom w energetykę odnawialną Gminy znacznie zwiększyły potencjał finansowy. Pomimo początkowych problemów dotyczących kwestii lokalizacji dużych inwestycji związanych z energetyką odnawialną udało się przekonać mieszkańców do kompromisu. Dzięki społecznej konsultacji projektów inwestycyjnych wzrosło zainteresowania problemami lokalnej polityki rozwoju. Powstało kilka lokalnych organizacji pozarządowych, które zaangażowały się w sprawy lokalne. Środki finansowe pozyskane z inwestycji z energetyki odnawialnej pozwoliły na realizację bardziej śmiałych planów inwestycyjnych i rozwojowych. Dzięki inwestycjom w infrastrukturę turystyczną nastąpił rozwój mikro-, małej- i średniej przedsiębiorczości opartej na usługach i obsłudze ruchu turystycznego. Prawdopodobieństwo takiego scenariusza: duże (Uzasadnienie: duży potencjał przestrzeni). WIODĄCA FIRMA Z BRANŻY MEBLARSKIEJ INWESTUJE W POWIECIE BYTOWSKIM Model scenariusza oparto na: zasobach ludzkich i kompetencjach regionu w branży drzewno-meblarskiej, zasobach przemysłu drzewnego, perspektywach rozwoju branży meblarskiej w Polsce, dostępności komunikacyjnej powiatu w stosunku do wybranych odbiorców produktów branży meblarskiej. Opis scenariusza: Ogólnopolski program wsparcia branży meblarskiej poprzez promocję w wybranych krajach Unii Europejskiej powoduje wzrost popytu na produkty tej branży. Szczególnie dużym zainteresowaniem cieszą się polskie produkty w krajach skandynawskich, w szczególności w Szwecji. Jedna z dużych firm branży meblarskiej poszukuje korzystnej lokalizacji dla kolejnej swojej fabryki. Rozważa możliwość budowy nowego zakładu lub współpracę z mniejszymi firmami poprzez wdrożenia w tych firmach zasad zarządzania jakością i transfer know-how. Powiat Bytowski położony w niedużej odległości od portu w Gdańsku i Gdyni oraz posiadający zasoby drewna i kompetencje w branży (doświadczenia) wygrywa konkurencję z kilkoma innymi rozważanymi lokalizacjami. Firma inwestuje w Powiecie Bytowskim. Na rynku pracy w Powiecie Bytowskim pojawia się kilkaset nowych miejsc pracy w samej branży meblarskiej i w jej otoczeniu np. logistyce. Stopa bezrobocia spada do poziomu średniego dla Województwa Pomorskiego. Można powiedzieć, że dla osób, które chcą pracować, praca się znajdzie w każdej chwili. Powiat Bytowski mając na uwadze zwiększone zapotrzebowanie na specjalistyczne kadry rozpoczyna we współpracy z przedsiębiorcami realizację szeregu projektów ukierunkowanych na zwiększenie potencjału kadr lokalnej gospodarki, w tym sektora drzewnomeblarskiego. W ramach restrukturyzacji kształcenia zawodowego zakłady kształcenia praktycznego wyposażone zostają w nowoczesny sprzęt wdrażający do pracy na liniach produkcyjnych przedsiębiorstw branży meblarskiej. Powiat Bytowski staje się polskim zagłębiem przemysłu meblarskiego. We współpracy władz samorządowych oraz firmy, powstaje INSTYTUT WZORNICTWA MEBLI jako wydział tej firmy, zajmujący się 48

49 kwestią projektowania i wzornictwa mebli. Inwestycja INSTYTUTU przyciąga dalsze inwestycje oraz kapitał ludzki oraz podnosi konkurencyjność produktów wytwarzanych w fabryce w Powiecie Bytowskim. Prawdopodobieństwo takiego scenariusza: małe/średnie (Uzasadnienie: brak aktywnego marketingu oferty inwestycyjnej). POWSTAJE KASZUBSKI KOMPLEKS WYPOCZYNKOWO-REKREACYJNY ORAZ KASZUBSKIE CENTRUM SPOR- TÓW ZIMOWYCH Model scenariusza oparto na: potencjale turystycznym i walorach środowiska Powiatu Bytowskiego, ogólnopolskim trendzie i pozytywnych przykładach sukcesu inwestycji średniej lub wyższej klasy obiektów turystycznych. Opis scenariusza: Obszar Powiatu Bytowskiego dzięki systematycznej promocji przyciąga coraz liczniejsze rzesze turystów. W wyniku badań wśród turystów oraz potencjalnych klientów oferty turystycznej Powiatu Bytowskiego przeprowadzonej na potrzeby lokalnej strategii rozwoju produktów turystycznych okazuje się, że brakuje oferty noclegowej oraz rekreacyjnej na średnim oraz wyższym poziomie. Jeden z prywatnych przedsiębiorców wykorzystuje niszę rynkową i inwestuje w kompleks hotelowy średniej klasy. W strategii marketingowej takiego obiektu kluczową rolę odgrywa tradycja i kultura kaszubska. Począwszy od stylu budownictwa i wykończenie wnętrz, kończąc na użyciu języka kaszubskiego w komunikacji i informacji oraz wykorzystując ofertę produktów regionalnych powstaje innowacyjny i ciekawy obiekt turystyczny, będący marką samą w sobie. Obiekt położony jest w atrakcyjnym krajobrazie nieopodal jeziora, tras wędrówkowych i pieszych oraz tras kajakowych. Właściciel obiektu decyduje się na rozwinięcie oferty poprzez budowę dużego kompleksu sportów zimowych. Mowa tu przede wszystkim o narciarstwie biegowym, ale także łyżwiarstwie, wędkarstwie zimowym czy też biegach/marszach na orientację. Trasy narciarstwa biegowego wyznaczane są we współpracy z samorządami lokalnymi. Właściciel obiektu inwestuje w usługi związane z obsługą turystów uprawiających sporty zimowe (np. wypożyczalnia sprzętu, sprzęt do utrzymania tras). Obiekt staje się jedną z największych atrakcji turystycznych na Kaszubach. Jest mocno zintegrowany z lokalną gospodarką. W restauracji hotelowej sprzedawane są posiłki bazujące na lokalnych produktach ekologicznych. W sklepiku można nabyć lokalne pamiątki. Hotel świadczy też usługi w oparciu o lokalnych przewodników turystycznych. Wieczorami w sali bankietowej występują lokalne zespoły artystyczne. Obiekt staje się ważnym składnikiem lokalnej gospodarki turystycznej i umożliwia rozwój powiązanych z nim mikroprzedsiębiorstw np. związanych z usługami przewodników turystycznych, drukiem materiałów reklamowych, jazdami konnymi, rajdami kajakowymi, tłumaczeniami. Sukces rynkowy obiektu przyciąga dalsze inwestycje branży turystycznej. Przybywa również turystów zagranicznych, w szczególności z Niemiec i Skandynawii, którzy cenią jakość oferty noclegowej i pobytowej. Prawdopodobieństwo takiego scenariusza: średnie/duże (potencjał turystyczny i kulturowy, na minus: brak spójnej polityki kształtowania oferty turystycznej). 49

50 DZIAŁANIA I INSTRUMENTY PRZECIWDZIAŁAJĄCE PROCESOM SPOWOL- NIENIA GOSPODARCZEGO Obszary wymagające rozwoju przyczyniające się do poprawy sytuacji społeczno- gospodarczej. Na podstawie analizy SWOT zidentyfikowano najważniejsze zagrożenia dla rozwoju Powiatu mogące bezpośrednio wpływać na spowolnienie gospodarcze. Oczywiście w trakcie okresu realizacji strategii mogą pojawić się także czynniki zewnętrzne, na które Powiat nie będzie miał większego wpływu, takie jak katastrofy naturalne, recesje na rynku światowym, konflikty polityczne w kraju. Większość zagrożeń można jednak przewidzieć. ZWIĘKSZENIE POTENCJAŁU FINANSOWEGO OBSZARU POWIATU Kwestią kluczową dla poprawy sytuacji społeczno-gospodarczej powiatu jest zwiększenie potencjału finansowego gmin, który umożliwi poprawę stanu infrastruktury drogowej, jakości komunikacji publicznej oraz inwestycje w turystykę oraz promocję oferty gospodarczej i turystycznej. Możliwe jest to poprzez umiejętne wykorzystanie zasobów środowiska oraz rozwój gospodarczy. DOSTĘPNOŚĆ KOMUNIKACYJNA Zagadnienie to odgrywa kluczową rolę dla jakości życia i prowadzenia działalności gospodarczej. Warto wspomnieć również o kształtowaniu spójności wewnętrznej powiatu oraz dużym wpływie na rozwój turystyki. ROZWÓJ ENERGETYKI ODNAWIALNEJ Inwestycje w energetykę odnawialną mogą przynieść gminom spore dochody do budżetów. Kwestią kluczową będzie takie zagospodarowanie przestrzeni powiatu, które będzie powodować jak najmniej konfliktów na linii środowisko, społeczność lokalna, inwestycja. PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ I KAPITAŁ LUDZKI Czynnikiem decydującym o rozwoju jest kapitał ludzki. Należy tworzyć odpowiednie warunki do zwiększania jego potencjału na obszarze Powiatu Bytowskiego. Szczególne znaczenie odgrywać będzie przedsiębiorczość społeczności powiatu, gdyż strategię rozwoju gospodarczego należy przede wszystkim oprzeć na potencjale wewnętrznym kapitału ludzkiego. KULTURA I TOŻSAMOŚĆ Kultura i tożsamość mogą być przewagą konkurencyjną w turystyce, a także w ofercie inwestycyjnej. Dużą rolę odgrywać będą w kształtowaniu lokalnego patriotyzmu, co przełoży się na wzrost postaw przedsiębiorczych i kreatywnych. MARKETING REGIONU Marketing regionu stanowi skuteczne narzędzie zarządzania rozwojem Powiatu i przeciwdziałania procesom spowolnienia gospodarczego. Marketing regionu to szeroko pojęta współpraca podmiotów z obszaru Powiatu i spoza niego ukierunkowana na kreowanie pozytywnych zmian gospodarczych. Marketing regio- 50

51 nu rozumiany jest jako lokalny konsensus w kwestiach kluczowych dla rozwoju, określający wspólne, uzgodnione kierunki sprzedaży regionu. Sektory gospodarki o charakterze wzrostowym i spadkowym. Główne sektory gospodarki w Powiecie Bytowskim to sektor drzewno-meblarski, sektor narzędziowy, sektor metalowy oraz sektor turystyczny. Branże te odznaczają się względną stabilizacją, z tendencją do nieznacznego wzrostu. W przypadku sektora drzewno-meblarskiego, narzędziowego i metalowego wzrost hamowany jest przez brak wykwalifikowanych kadr na rynku pracy. Dla rozwoju turystyki niezbędne są inwestycje w infrastrukturę turystyczną oraz systematyczna i stała promocja. Dużą rolę w gospodarce powiatu odgrywa również rolnictwo i leśnictwo. Są to jednak branże o małym potencjale wzrostu. Potencjał wzrostu możliwy jest w przypadku rolnictwa ekologicznego. Duży potencjał wzrostu możliwy jest także w zakresie ogólnych usług dla ludności i rozwoju mikro i małe przedsiębiorczości. Wg badań w powiecie brakuje następujących usług: kosmetycznych, klubu fitness, gastronomii, usług prawnych, usług komunikacji zbiorowej, sportu i rekreacji. Zawody/kwalifikacje pożądane na rynku pracy. Na podstawie raportów tworzonych przez Powiatowy Urząd Pracy, publikowane są zawody zrównoważone, nadwyżkowe i deficytowe. W roku 2011 w powiecie bytowskim do zawodów zrównoważonych zaliczano m.in. głównego księgowego, nauczyciela/instruktora praktycznej nauki zawodu, doradcę finansowego. Do zawodów nadwyżkowych należały np.: logistyk, fizjoterapeuta, nauczyciel języka niemieckiego czy historii. Z kolei za zawody deficytowe uznano m.in. kierowników działu marketingu, działu sprzedaży czy budowy. Należy zwrócić uwagę na trudności związane z prognozowaniem w czasie zawodów pożądanych na rynku pracy. Związane jest to z szybkimi zmianami jakie następują na lokalnym rynku pracy. Niemniej jednak ustosunkowując się do potrzeb lokalnej gospodarki można zauważyć, że brakuje przede wszystkim wykwalifikowanych pracowników dla głównej branży powiatu, tj. sektora drzewno-meblarskiego. Brakuje przede wszystkim osób z wykształceniem rzemieślniczym w tym sektorze. Podobnie sytuacja wygląda w sektorze metalowym i narzędziowym. Mając na uwadze potencjał rozwojowy, który tkwi w turystyce, rolnictwie ekologicznym oraz ogólnych usługach dla ludności, można podkreślić, że kwalifikacją konieczną do rozwoju tych branż, będą kompetencje związane z prowadzeniem własnych biznesów. Z jednej strony istotna więc będzie wiedza branżowa specyficzna dla danego sektora, czy też konkretnej usług, a z drugiej strony pożądane będą cechy pozwalające na prowadzenie działalności gospodarczej. Takimi cechami mogą być szeroko rozumiana kreatywność i przedsiębiorczość, umiejętność zarządzania firmą, finansami, podstawy rachunkowości, zarządzania małym zespołem ludzkim, sprzedaż i marketing, relacje z klientami. 51

52 WIZJA I MISJA POWIATU BYTOWSKIEGO W ZARZĄDZANIU ZMIANĄ GO- SPODARCZĄ Wizja formułowana w ramach strategii jest swego rodzaju projekcją przyszłości, do jakiej dąży samorząd i społeczność lokalna. Wizja rozwoju opisuje pożądany stan docelowy w perspektywie kilku kilkunastu lat oraz wybrane uwarunkowania, które posłużyły do wyboru i formułowania realnych priorytetów strategicznych. Dobrze sformułowana wizja składa się z dwóch głównych elementów nadrzędnej ideologii i wyobrażanej przyszłości. Definiuje to czym jesteśmy i dlaczego istniejemy (niezmienna nadrzędna ideologia) i jednocześnie wskazuje kim chcemy się stać, co chcemy stworzyć i osiągnąć (wyobrażana przyszłość, która wymaga znaczących zmian i postępu). Podążanie za wizją oznacza zatem takie zestrojenie aspektów organizacyjnych i strategicznych, które zachowuje ideologię i stymuluje postęp prowadzący do osiągnięcia wyobrażanej przyszłości. Umiejętność zestrojenia elementów powołuje wizję do życia, przedkładając ją z dobrych intencji na rzeczywistość 15. Wyróżniającą cechą firm /podmiotów/ jednostek odnoszących sukces w bardzo długim czasie jest fakt, że przez całe swoje istnienie zachowują nadrzędną ideologię, a jednocześnie potrafią stymulować postęp i zmiany we wszystkim co nie jest częścią tej ideologii. Potrafią odróżnić swoje ponadczasowe wartości od metod i procedur działania oraz strategii (które powinny ulegać zmianie wraz ze zmianami w otoczeniu). Poniżej została zaprezentowana wizja rozwoju Powiatu Bytowskiego wypracowana w ramach konsultacji społecznych. Wypracowane w ramach wizji rozwoju sformułowania muszą bezpośrednio przekładać się na priorytety i cele strategiczne oraz programy operacyjne podejmowane w ramach strategii, które stanowiąc narzędzie kreacji sytuacji społeczno-gospodarczej Powiatu Bytowskiego, mają służyć osiągnięciu sformułowanej wizji. WIZJA POWIAT BYTOWSKI: REGION GOSPODARCZY, REGION TURYSTYCZNY, REGION KULTUROWY Powiat Bytowski to region gospodarczy, turystyczny i kulturowy. REGION GOSPODARCZY Dynamiczne rozwijająca się gospodarka powiatu stanowi podstawę dobrobytu jej mieszkańców. Motorem napędowym gospodarki są kreatywni i przedsiębiorczy mieszkańcy, silnie związani z regionem. Oprócz tradycyjnych branż takich jak leśnictwo, rolnictwo, przemysł drzewno-meblarski podstawę dochodów regionu stanowią nowoczesne technologie związane z produkcją energii ze źródeł odnawialnych, turystyka 15 Jim Collins & Jerry I. Porras, Wizjonerskie Organizacje 52

53 oraz produkty regionalne i ekologiczne. Konkurencyjność regionu oparta jest na jego największym kapitale mieszkańcach. REGION TURYSTYCZNY Turystyka jest jedną z kluczowych branż powiatu. Powiat znany jest z walorów przyrodniczo kulturowych oraz z najczystszego w Polsce środowiska przyrodniczego. Turystom oferuje aktywny wypoczynek na rowerze, w trakcie pieszych wędrówek, podczas żeglowania oraz wypraw kajakowych. W sezonie zimowym przyciąga zaś miłośników narciarstwa biegowego. Oferuje również możliwość poznania historii i kultury, a także licznych produktów regionalnych. Wizytówką powiatu jest Zamek Krzyżacki, wielokulturowość i tradycje kaszubskie, Pojezierze Bytowskie oraz Dolina Słupi. REGION KULTUROWY Wielokulturowość oraz Kaszubskość stanowią podstawę tożsamości mieszkańców powiatu. Mieszkańców charakteryzuje silne przywiązanie do tradycji i kultury oraz miejsca zamieszkania. Obserwuje się pozytywne trendy demograficzne (migracji oraz urodzeń), ciągły wzrost postaw przedsiębiorczych, kreatywnych. Tradycja i kultura są ważnym elementem rozwoju społeczno-gospodarczego. WIZJA POWIATU BYTOWSKIEGO PODSUMOWANIE Tak przedstawiona wizja skupia w sobie najważniejszy potencjał POWIATU BYTOWSKIEGO. Wszystkie 3 składowe wizji REGION GOSPODARCZY, TURYSTYCZNY, KULTUROWY, połączone są najważniejszym kapitałem powiatu. Są nim MIESZKAŃCY POWIATU, świadomi tego kim są i gdzie mieszkają. Kultura i tożsamość odgrywa kluczową rolę w STRATEGII dla Powiatu Bytowskiego. Analiza SWOT ukazała, że Powiat Bytowski potencjalnie stoi na dużo gorszej pozycji startowej w stosunku do wielu innych regionów. Świadomość ta powinna determinować właśnie oparcie rozwoju o KAPITAŁ LUDZKI POWIATU. Rozwój w oparciu o kapitał ludzki będzie procesem w czasie. Procesem dynamicznym w długiej perspektywie czasu, a z perspektywy krótkiego czasu niezauważalnym. Dla ułatwienia osiągnięcia tak wyrażonej WIZJI można użyć stwierdzenia: rozwój Powiatu Bytowskiego zależy TYLKO I WYŁĄCZNIE OD NAS SAMYCH. MISJA Ważnym momentem w opracowaniu strategii jest sformułowanie misji głównego przesłania polityki rozwoju. U T. Gołębiowskiego można znaleźć określenie misji jako ujęcia wizji strategicznej dla potrzeb zarządzania 16. Według innych poglądów misja to jedynie narzędzie komunikowania wizji, lub swoisty ekstrakt wizji. 16 T. Gołebiowski, Zarządzanie Strategiczne. Planowanie i Kontrola. Difin, Warszawa

54 Misja jako nadrzędny cel funkcjonowania jest krótkim, syntetycznym określeniem docelowego kierunku rozwoju ze sprecyzowaniem nadrzędnych wartości, które będą przestrzegane. Misja przybiera postać rozwiniętego zdania w czasie przyszłym zapowiadającego ogólny trend rozwojowy, zgodny z oczekiwaniami wszystkich zainteresowanych podmiotów, a zwłaszcza mieszkańców. Misja odpowiada na pytanie : Co powiat ma robić i jak działać aby osiągnąć wizję Regionu w obszarach: GOSPODARCZYM TURYSTYCZNY M KULTUROWYM Przy założeniu, że głównym zasobem jest KAPITAŁ LUDZKI. MISJA POWIATU BYTOWSKIEGO CEL NADRZĘDNY: ROZWÓJ POWIATU BYTOWSKIEGO W OPARCIU O LOKALNY KAPITAŁ LUDZKI NADRZĘDNA IDEOLOGIA Kształtować przedsiębiorczość i kreatywność Kształtować tożsamość mieszkańców Wykorzystywać lokalne zasoby przyrodnicze oraz kulturowe Zapewniać mieszkańcom wysoką jakość życia OBSZARY PRIORYTETOWE, CELE STRATEGICZNE I OPERACYJNE Struktura strategii będzie spójna, jeśli zostanie zbudowana w oparciu o elementy składowe wzajemnie sobie podległe w hierarchii ważności (obszary priorytetowe, cele i wynikające z nich zadania). Realizacji wizji Powiatu i spełnieniu misji służą wyznaczone cele strategiczne (ujęte w obszarach priorytetowych), cele operacyjne i zadania realizacyjne. Priorytety i cele mają charakter ogólny i określają pożądane stany i procesy rozwojowe. Poszczególne cele będą rozwijane w formie programów operacyjnych. Ujęcie zagadnień strategicznych dla rozwoju Powiatu w tych obszarach jest próbą możliwie pełnego opisu funkcjonowania Powiatu Bytowskiego. Obszary te jednak nie mają charakteru zamkniętego, a ich wydzielenie ma charakter umowny. Działania zapisane do realizacji w ramach celu strategicznego / operacyjnego jednego obszaru, często wpływają w sposób bezpośredni lub pośredni, na działania postulowane przez inny cel operacyjny w ramach innego obszaru priorytetowego. 54

55 W ramach obszarów priorytetowych wyszczególniono cele strategiczne, którym podporządkowano cele operacyjne i zadania. SCHEMAT PRIORYTETÓW, CELÓW STRATEGICZNYCH I OPERACYJNYCH. Główne cele strategiczne w sposób bezpośredni nawiązują do wizji i misji. Realizacja programów, prowadząca do osiągnięcia celów będzie prowadziła do osiągnięcia pożądanego statusu określonego w misji i wizji. Obszary priorytetowe, cele strategiczne oraz przyporządkowane im cele operacyjne przedstawiamy w poniższej tabeli. 55

Warsztat strategiczny 1

Warsztat strategiczny 1 Strategia Rozwoju Miasta Nowy Targ na lata 2018-2023 z perspektywą do 2030 roku Warsztat strategiczny 1 Artur Kubica, Bartosz Tyrna Nowy Targ, 12/04/2018 Plan warsztatu Rola strategii rozwoju i jej kształt

Bardziej szczegółowo

WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014

WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 URZĄD STATYSTYCZNY W GDAŃSKU Powierzchnia w km² 43 2014 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km² 2160 WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 Województwo 2014 Miasto SŁUPSK LUDNOŚĆ WEDŁUG PŁCI I WIEKU W

Bardziej szczegółowo

Rynek pracy województwa pomorskiego na wsi i w mieście przemiany, zróżnicowania, wyzwania. Gdańsk, 3 listopada 2011 r.

Rynek pracy województwa pomorskiego na wsi i w mieście przemiany, zróżnicowania, wyzwania. Gdańsk, 3 listopada 2011 r. Rynek pracy województwa pomorskiego na wsi i w mieście przemiany, zróżnicowania, wyzwania Gdańsk, 3 listopada 2011 r. Ludność zamieszkała na wsi w województwie pomorskim w latach 2009-2010 31.12.2009 r.

Bardziej szczegółowo

Miasto BYTOM WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 W KATOWICE. Powierzchnia w km² 69 2014. Województwo 2014 58,2

Miasto BYTOM WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 W KATOWICE. Powierzchnia w km² 69 2014. Województwo 2014 58,2 URZĄD STATYSTYCZNY W KATOWICE Powierzchnia w km² 69 2014 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km² 2481 WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 Województwo 2014 Miasto BYTOM LUDNOŚĆ WEDŁUG PŁCI I WIEKU W

Bardziej szczegółowo

Miasto SIEDLCE WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 W WARSZAWIE. Powierzchnia w km² 32 2014. Województwo 2014 61,4

Miasto SIEDLCE WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 W WARSZAWIE. Powierzchnia w km² 32 2014. Województwo 2014 61,4 URZĄD STATYSTYCZNY W WARSZAWIE Powierzchnia w km² 32 2014 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km² 2404 WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 Województwo 2014 Miasto SIEDLCE LUDNOŚĆ WEDŁUG PŁCI I WIEKU

Bardziej szczegółowo

WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014

WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 URZĄD STATYSTYCZNY WE WROCŁAWIU Powierzchnia w km² 293 2014 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km² 2167 WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 Województwo 2014 Miasto WROCŁAW LUDNOŚĆ WEDŁUG PŁCI I WIEKU

Bardziej szczegółowo

WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014

WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 URZĄD STATYSTYCZNY W RZESZOWIE Powierzchnia w km² 46 2014 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km² 1374 WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 Województwo 2014 Miasto PRZEMYŚL LUDNOŚĆ WEDŁUG PŁCI I WIEKU

Bardziej szczegółowo

Miasto TYCHY WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 W KATOWICE. Powierzchnia w km² 82 2014. Województwo 2014 58,2

Miasto TYCHY WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 W KATOWICE. Powierzchnia w km² 82 2014. Województwo 2014 58,2 URZĄD STATYSTYCZNY W KATOWICE Powierzchnia w km² 82 2014 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km² 1572 WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 Województwo 2014 Miasto TYCHY LUDNOŚĆ WEDŁUG PŁCI I WIEKU W

Bardziej szczegółowo

Miasto ZIELONA GÓRA WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 W ZIELONEJ GÓRZE. Powierzchnia w km² 58 2014. Województwo 2014 56,8

Miasto ZIELONA GÓRA WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 W ZIELONEJ GÓRZE. Powierzchnia w km² 58 2014. Województwo 2014 56,8 URZĄD STATYSTYCZNY W ZIELONEJ GÓRZE Powierzchnia w km² 58 2014 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km² 2038 WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 Miasto ZIELONA GÓRA Województwo 2014 LUDNOŚĆ WEDŁUG PŁCI

Bardziej szczegółowo

Miasto: Sopot. WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010. Powierzchnia w km2 w 2013 r. 17. Miasto 2012 2013. Województwo 2013 2295811 57,8 59,8 63,7 65,4

Miasto: Sopot. WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010. Powierzchnia w km2 w 2013 r. 17. Miasto 2012 2013. Województwo 2013 2295811 57,8 59,8 63,7 65,4 Miasto: Sopot Powierzchnia w km2 w 2013 r. 17 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km2 w 2013 r. 2193 WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010 Miasto 2012 2013 Ludność 38858 38217 37903 Ludność w wieku nieprodukcyjnym

Bardziej szczegółowo

WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014

WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 URZĄD STATYSTYCZNY W BIAŁYMSTOKU Powierzchnia w km² 102 2014 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km² 2893 WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 Miasto BIAŁYSTOK Województwo 2014 LUDNOŚĆ WEDŁUG PŁCI I

Bardziej szczegółowo

WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014

WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 URZĄD STATYSTYCZNY W GDAŃSKU Powierzchnia w km² 262 2014 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km² 1762 WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 Województwo 2014 Miasto GDAŃSK LUDNOŚĆ WEDŁUG PŁCI I WIEKU

Bardziej szczegółowo

WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010

WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010 Miasto: Poznań Powierzchnia w km2 w 2013 r. 262 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km2 w 2013 r. 2092 WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010 Miasto 2012 2013 Ludność 555614 550742 548028 Ludność w wieku nieprodukcyjnym

Bardziej szczegółowo

WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010

WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010 Miasto: Częstochowa Powierzchnia w km2 w 2013 r. 160 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km2 w 2013 r. 1455 WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010 Miasto 2012 2013 Ludność 237203 234472 232318 Ludność w wieku

Bardziej szczegółowo

Miasto: Zielona Góra. WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010. Powierzchnia w km2 w 2013 r. 58. Miasto 2012 2013. Województwo 2013 1021470 55,4

Miasto: Zielona Góra. WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010. Powierzchnia w km2 w 2013 r. 58. Miasto 2012 2013. Województwo 2013 1021470 55,4 Miasto: Zielona Góra Powierzchnia w km2 w 2013 r. 58 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km2 w 2013 r. 2030 WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010 Miasto 2012 2013 Ludność 118950 119023 118405 Ludność w wieku

Bardziej szczegółowo

Miasto: Kielce. WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010. Powierzchnia w km2 w 2013 r. 110. Miasto 2012 2013. Województwo 2013 1268239 59,0 53,3 57,1 59,2

Miasto: Kielce. WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010. Powierzchnia w km2 w 2013 r. 110. Miasto 2012 2013. Województwo 2013 1268239 59,0 53,3 57,1 59,2 Miasto: Kielce Powierzchnia w km2 w 2013 r. 110 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km2 w 2013 r. 1823 WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010 Miasto 2012 2013 Ludność 202450 200938 199870 Ludność w wieku nieprodukcyjnym

Bardziej szczegółowo

Miasto: Kraków. WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010. Powierzchnia w km2 w 2013 r. 327. Miasto 2012 2013. Województwo 2013 3360581 58,5 53,4 56,1 57,8

Miasto: Kraków. WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010. Powierzchnia w km2 w 2013 r. 327. Miasto 2012 2013. Województwo 2013 3360581 58,5 53,4 56,1 57,8 Miasto: Kraków Powierzchnia w km2 w 2013 r. 327 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km2 w 2013 r. 2322 WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010 Miasto 2012 2013 Ludność 757740 758334 758992 Ludność w wieku nieprodukcyjnym

Bardziej szczegółowo

WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010

WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010 Miasto: Wrocław Powierzchnia w km2 w 2013 r. 293 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km2 w 2013 r. 2159 WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010 Miasto 2012 2013 Ludność 630691 631188 632067 Ludność w wieku nieprodukcyjnym

Bardziej szczegółowo

Miasto: Katowice. WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010. Powierzchnia w km2 w 2013 r. 165. Miasto 2012 2013. Województwo 2013 4599447 56,7 54,7 56,7 58,4

Miasto: Katowice. WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010. Powierzchnia w km2 w 2013 r. 165. Miasto 2012 2013. Województwo 2013 4599447 56,7 54,7 56,7 58,4 Miasto: Katowice Powierzchnia w km2 w 2013 r. 165 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km2 w 2013 r. 1849 WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010 Miasto 2012 2013 Ludność 311421 307233 304362 Ludność w wieku nieprodukcyjnym

Bardziej szczegółowo

WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010

WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010 Miasto: Łomża Powierzchnia w km2 w 2013 r. 33 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km2 w 2013 r. 1920 WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010 Miasto 2012 2013 Ludność 63240 62812 62711 Ludność w wieku nieprodukcyjnym

Bardziej szczegółowo

Miasto: Opole. WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010. Powierzchnia w km2 w 2013 r. 97. Miasto 2012 2013. Województwo 2013 1004416 54,5 50,4 53,7 56,1

Miasto: Opole. WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010. Powierzchnia w km2 w 2013 r. 97. Miasto 2012 2013. Województwo 2013 1004416 54,5 50,4 53,7 56,1 Miasto: Opole Powierzchnia w km2 w 2013 r. 97 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km2 w 2013 r. 1244 WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010 Miasto 2012 2013 Ludność 122656 121576 120146 Ludność w wieku nieprodukcyjnym

Bardziej szczegółowo

WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010

WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010 Miasto: Toruń Powierzchnia w km2 w 2013 r. 116 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km2 w 2013 r. 1758 WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010 Miasto 2012 2013 Ludność 205129 204299 203447 Ludność w wieku nieprodukcyjnym

Bardziej szczegółowo

Miasto: Bydgoszcz. WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010. Powierzchnia w km2 w 2013 r. 176. Miasto 2012 2013. Województwo 2013 2092564 57,0 55,1 57,6 59,4

Miasto: Bydgoszcz. WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010. Powierzchnia w km2 w 2013 r. 176. Miasto 2012 2013. Województwo 2013 2092564 57,0 55,1 57,6 59,4 Miasto: Bydgoszcz Powierzchnia w km2 w 2013 r. 176 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km2 w 2013 r. 2042 WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010 Miasto 2012 2013 Ludność 364443 361254 359428 Ludność w wieku

Bardziej szczegółowo

4. Analiza porównawcza potencjału Ciechanowa

4. Analiza porównawcza potencjału Ciechanowa 4. Analiza porównawcza potencjału Ciechanowa Analiza potencjału rozwojowego powinna się odnosić między innymi do porównywalnych danych z miast o zbliżonych parametrach. Dlatego też do tej części opracowania

Bardziej szczegółowo

Miasto: Gliwice. WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010. Powierzchnia w km2 w 2013 r. 134. Miasto 2012 2013. Województwo 2013 4599447 56,7 52,2 54,9 56,5

Miasto: Gliwice. WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010. Powierzchnia w km2 w 2013 r. 134. Miasto 2012 2013. Województwo 2013 4599447 56,7 52,2 54,9 56,5 Miasto: Gliwice Powierzchnia w km2 w 2013 r. 134 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km2 w 2013 r. 1385 WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010 Miasto 2012 2013 Ludność 187830 186210 185450 Ludność w wieku nieprodukcyjnym

Bardziej szczegółowo

Miasto: Siedlce. WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010. Powierzchnia w km2 w 2013 r. 32. Miasto 2012 2013. Województwo 2013 5316840 60,1 51,7 54,7 57,6

Miasto: Siedlce. WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010. Powierzchnia w km2 w 2013 r. 32. Miasto 2012 2013. Województwo 2013 5316840 60,1 51,7 54,7 57,6 Miasto: Siedlce Powierzchnia w km2 w 2013 r. 32 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km2 w 2013 r. 2396 WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010 Miasto 2012 2013 Ludność 76303 76393 76347 Ludność w wieku nieprodukcyjnym

Bardziej szczegółowo

Miasto: Jaworzno. WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010. Powierzchnia w km2 w 2013 r. 153. Miasto 2012 2013. Województwo 2013 4599447 56,7 50,9 52,8 53,6

Miasto: Jaworzno. WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010. Powierzchnia w km2 w 2013 r. 153. Miasto 2012 2013. Województwo 2013 4599447 56,7 50,9 52,8 53,6 Miasto: Jaworzno Powierzchnia w km2 w 2013 r. 153 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km2 w 2013 r. 614 WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010 Miasto 2012 2013 Ludność 94831 94305 93708 Ludność w wieku nieprodukcyjnym

Bardziej szczegółowo

Miasto: Warszawa. WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010. Powierzchnia w km2 w 2013 r. 517. Miasto 2012 2013. Województwo 2013

Miasto: Warszawa. WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010. Powierzchnia w km2 w 2013 r. 517. Miasto 2012 2013. Województwo 2013 Miasto: Warszawa Powierzchnia w km2 w 2013 r. 517 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km2 w 2013 r. 3334 WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010 Miasto 2012 2013 Ludność 1700112 1715517 1724404 Ludność w wieku

Bardziej szczegółowo

Miasto: Olsztyn. WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010. Powierzchnia w km2 w 2013 r. 88. Miasto 2012 2013. Województwo 2013 1446915 54,6 48,8 51,9 53,7

Miasto: Olsztyn. WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010. Powierzchnia w km2 w 2013 r. 88. Miasto 2012 2013. Województwo 2013 1446915 54,6 48,8 51,9 53,7 Miasto: Olsztyn Powierzchnia w km2 w 2013 r. 88 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km2 w 2013 r. 1978 WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010 Miasto 2012 2013 Ludność 175388 174641 174675 Ludność w wieku nieprodukcyjnym

Bardziej szczegółowo

Miasto: Rzeszów. WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010. Powierzchnia w km2 w 2013 r. 117. Miasto 2012 2013. Województwo 2013 2129294 57,1 50,1 52,6 54,6

Miasto: Rzeszów. WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010. Powierzchnia w km2 w 2013 r. 117. Miasto 2012 2013. Województwo 2013 2129294 57,1 50,1 52,6 54,6 Miasto: Rzeszów Powierzchnia w km2 w 2013 r. 117 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km2 w 2013 r. 1574 WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010 Miasto 2012 2013 Ludność 179199 182028 183108 Ludność w wieku nieprodukcyjnym

Bardziej szczegółowo

Miasto: Jelenia Góra. WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010. Powierzchnia w km2 w 2013 r. 109. Miasto 2012 2013. Województwo 2013 2909997 55,8

Miasto: Jelenia Góra. WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010. Powierzchnia w km2 w 2013 r. 109. Miasto 2012 2013. Województwo 2013 2909997 55,8 Miasto: Jelenia Góra Powierzchnia w km2 w 2013 r. 109 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km2 w 2013 r. 751 WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010 Miasto 2012 2013 Ludność 84015 82846 81985 Ludność w wieku nieprodukcyjnym

Bardziej szczegółowo

WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010

WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010 Miasto: Dąbrowa Górnicza Powierzchnia w km2 w 2013 r. 189 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km2 w 2013 r. 657 WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010 Miasto 2012 2013 Ludność 126079 124701 123994 Ludność w

Bardziej szczegółowo

WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010

WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010 Miasto: Bielsko-Biała Powierzchnia w km2 w 2013 r. 125 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km2 w 2013 r. 1395 WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010 Miasto 2012 2013 Ludność 174755 174370 173699 Ludność w wieku

Bardziej szczegółowo

Miasto: Piotrków Trybunalski

Miasto: Piotrków Trybunalski Miasto: Piotrków Trybunalski Powierzchnia w km2 w 2013 r. 67 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km2 w 2013 r. 1129 WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010 Miasto 2012 2013 Ludność 76881 76404 75903 Ludność w

Bardziej szczegółowo

WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010

WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010 Miasto: Świnoujście Powierzchnia w km2 w 2013 r. 197 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km2 w 2013 r. 210 WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010 Miasto 2012 2013 Ludność 41475 41509 41371 Ludność w wieku nieprodukcyjnym

Bardziej szczegółowo

WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010

WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010 Miasto: Elbląg Powierzchnia w km2 w 2013 r. 80 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km2 w 2013 r. 1540 WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010 Miasto 2012 2013 Ludność 124883 123659 122899 Ludność w wieku nieprodukcyjnym

Bardziej szczegółowo

Miasto GDYNIA WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014. Powierzchnia w km² 135 2014. Województwo 2014. w wieku produkcyjnym 59,7 61,6 63,8 59,2

Miasto GDYNIA WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014. Powierzchnia w km² 135 2014. Województwo 2014. w wieku produkcyjnym 59,7 61,6 63,8 59,2 URZĄD STATYSTYCZNY W GDAŃSKU Powierzchnia w km² 135 2014 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km² 1834 WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 Województwo 2014 Miasto GDYNIA LUDNOŚĆ WEDŁUG PŁCI I WIEKU

Bardziej szczegółowo

URZĄD STATYSTYCZNY W WARSZAWIE ul. 1 Sierpnia 21, Warszawa STAN I RUCH NATURALNY LUDNOŚCI W WOJEWÓDZTWIE MAZOWIECKIM W 2016 R.

URZĄD STATYSTYCZNY W WARSZAWIE ul. 1 Sierpnia 21, Warszawa STAN I RUCH NATURALNY LUDNOŚCI W WOJEWÓDZTWIE MAZOWIECKIM W 2016 R. URZĄD STATYSTYCZNY W WARSZAWIE ul. 1 Sierpnia 21, 02-134 Warszawa Informacja sygnalna Data opracowania: 30.05.2017 r. Kontakt: e-mail: sekretariatuswaw@stat.gov.pl tel. 22 464 23 15 faks 22 84676 67 Internet:

Bardziej szczegółowo

WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010

WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010 Miasto: Piekary Śląskie Powierzchnia w km2 w 2013 r. 40 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km2 w 2013 r. 1429 WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010 Miasto 2012 2013 Ludność 58022 57502 57148 Ludność w wieku

Bardziej szczegółowo

WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014

WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 URZĄD STATYSTYCZNY W POZNANIU Powierzchnia w km² 262 2014 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km² 2083 WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 Województwo 2014 Miasto POZNAŃ LUDNOŚĆ WEDŁUG PŁCI I WIEKU

Bardziej szczegółowo

Miasto CHORZÓW WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 W KATOWICE. Powierzchnia w km² 33 2014. Województwo 2014 58,2

Miasto CHORZÓW WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 W KATOWICE. Powierzchnia w km² 33 2014. Województwo 2014 58,2 URZĄD STATYSTYCZNY W KATOWICE Powierzchnia w km² 33 2014 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km² 3319 WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 Województwo 2014 Miasto CHORZÓW LUDNOŚĆ WEDŁUG PŁCI I WIEKU

Bardziej szczegółowo

WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014

WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 URZĄD STATYSTYCZNY W KATOWICE Powierzchnia w km² 160 2014 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km² 1441 WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 Miasto CZĘSTOCHOWA Województwo 2014 LUDNOŚĆ WEDŁUG PŁCI I

Bardziej szczegółowo

Miasto OPOLE WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 W OPOLU. Powierzchnia w km² 97 2014. Województwo 2014 55,6. w wieku produkcyjnym 53,7 56,1 58,4

Miasto OPOLE WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 W OPOLU. Powierzchnia w km² 97 2014. Województwo 2014 55,6. w wieku produkcyjnym 53,7 56,1 58,4 URZĄD STATYSTYCZNY W OPOLU Powierzchnia w km² 97 2014 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km² 1238 WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 Województwo 2014 Miasto OPOLE LUDNOŚĆ WEDŁUG PŁCI I WIEKU W 2014

Bardziej szczegółowo

Miasto GORZÓW WIELKOPOLSKI

Miasto GORZÓW WIELKOPOLSKI URZĄD STATYSTYCZNY W ZIELONEJ GÓRZE Powierzchnia w km² 86 2014 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km² 1448 WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 Województwo 2014 Miasto GORZÓW WIELKOPOLSKI LUDNOŚĆ WEDŁUG

Bardziej szczegółowo

WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014

WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 URZĄD STATYSTYCZNY W BYDGOSZCZY Powierzchnia w km² 116 2014 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km² 1756 WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 Województwo 2014 Miasto TORUŃ LUDNOŚĆ WEDŁUG PŁCI I WIEKU

Bardziej szczegółowo

WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014

WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 URZĄD STATYSTYCZNY W BYDGOSZCZY Powierzchnia w km² 84 2014 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km² 1351 WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 Miasto WŁOCŁAWEK Województwo 2014 LUDNOŚĆ WEDŁUG PŁCI I WIEKU

Bardziej szczegółowo

WYBRANE DANE STATYSTYCZNE

WYBRANE DANE STATYSTYCZNE URZĄD STATYSTYCZNY W KATOWICE Powierzchnia w km² 125 2014 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km² 1390 WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 Miasto BIELSKO-BIAŁA Województwo 2014 LUDNOŚĆ WEDŁUG PŁCI

Bardziej szczegółowo

Stan i ruch naturalny ludności. w województwie zachodniopomorskim w 2016 r.

Stan i ruch naturalny ludności. w województwie zachodniopomorskim w 2016 r. Urząd Statystyczny w Szczecinie Stan i ruch naturalny ludności w województwie zachodniopomorskim w 2016 r. OPRACOWANIA SYGNALNE Szczecin, maj 2017 Stan i struktura ludności W województwie zachodniopomorskim

Bardziej szczegółowo

Miasto JELENIA GÓRA WYBRANE DANE STATYSTYCZNE Powierzchnia w km² Województwo w wieku produkcyjnym 57,6 59,8 62,5 57,5

Miasto JELENIA GÓRA WYBRANE DANE STATYSTYCZNE Powierzchnia w km² Województwo w wieku produkcyjnym 57,6 59,8 62,5 57,5 URZĄD STATYSTYCZNY WE WROCŁAWIU Powierzchnia w km² 109 2014 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km² 745 WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 Miasto JELENIA GÓRA Województwo 2014 LUDNOŚĆ WEDŁUG PŁCI

Bardziej szczegółowo

NIEDOSTOSOWANIE KWALIFIKACJI ZAWODOWYCH DO POTRZEB OPOCZYŃSKIEGO RYNKU PRACY W ŚWIETLE ZAWODÓW W DEFICYTOWYCH I NADWYŻKOWYCH

NIEDOSTOSOWANIE KWALIFIKACJI ZAWODOWYCH DO POTRZEB OPOCZYŃSKIEGO RYNKU PRACY W ŚWIETLE ZAWODÓW W DEFICYTOWYCH I NADWYŻKOWYCH NIEDOSTOSOWANIE KWALIFIKACJI ZAWODOWYCH DO POTRZEB OPOCZYŃSKIEGO RYNKU PRACY W ŚWIETLE ZAWODÓW W DEFICYTOWYCH I NADWYŻKOWYCH Małgorzata Pawlak Specjalista ds. Programów ANALIZA BEZROBOCIA WEDŁUG ZAWODÓW

Bardziej szczegółowo

RANKING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYŻKOWYCH W POWIECIE ŻAGAŃSKIM ZA 2012 ROK

RANKING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYŻKOWYCH W POWIECIE ŻAGAŃSKIM ZA 2012 ROK - POWIATOWY URZĄD PRACY W ŻAGANIU RANKING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYŻKOWYCH W POWIECIE ŻAGAŃSKIM ZA 2012 ROK (ABSOLWENCI) ŻAGAŃ LIPIEC 2013 WSTĘP Cel opracowania Powiatowy Urząd Pracy w Żaganiu zgodnie

Bardziej szczegółowo

MĘŻCZYŹNI. 85 i więcej WYBRANE DANE STATYSTYCZNE

MĘŻCZYŹNI. 85 i więcej WYBRANE DANE STATYSTYCZNE URZĄD STATYSTYCZNY W BIAŁYMSTOKU GMINA WIEJSKA AUGUSTÓW POWIAT AUGUSTOWSKI Liczba miejscowości sołectw 42 36 LUDNOŚĆ WEDŁUG PŁCI I WIEKU W 2010 R. MĘŻCZYŹNI 85 i więcej WYBRANE DANE 2008 2009 2010 80-84

Bardziej szczegółowo

Miasto: Leszno. WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010. Powierzchnia w km2 w 2013 r. 32. Miasto 2012 2013. Województwo 2013 3467016 57,1 53,1 56,4 58,7

Miasto: Leszno. WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010. Powierzchnia w km2 w 2013 r. 32. Miasto 2012 2013. Województwo 2013 3467016 57,1 53,1 56,4 58,7 Miasto: Leszno Powierzchnia w km2 w 2013 r. 32 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km2 w 2013 r. 2027 WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010 Miasto 2012 2013 Ludność 64654 64722 64589 Ludność w wieku nieprodukcyjnym

Bardziej szczegółowo

Miasto: Szczecin. WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010. Powierzchnia w km2 w 2013 r. 301. Miasto 2012 2013. Województwo 2013 1718861 55,2 52,7 55,8 57,7

Miasto: Szczecin. WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010. Powierzchnia w km2 w 2013 r. 301. Miasto 2012 2013. Województwo 2013 1718861 55,2 52,7 55,8 57,7 Miasto: Szczecin Powierzchnia w km2 w 2013 r. 301 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km2 w 2013 r. 1358 WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010 Miasto 2012 2013 Ludność 410245 408913 408172 Ludność w wieku nieprodukcyjnym

Bardziej szczegółowo

Miasto: Rybnik. WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010. Powierzchnia w km2 w 2013 r. 148. Miasto 2012 2013. Województwo 2013 4599447 56,7 51,4 53,4 54,6

Miasto: Rybnik. WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010. Powierzchnia w km2 w 2013 r. 148. Miasto 2012 2013. Województwo 2013 4599447 56,7 51,4 53,4 54,6 Miasto: Rybnik Powierzchnia w km2 w 2013 r. 148 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km2 w 2013 r. 945 WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010 Miasto 2012 2013 Ludność 141036 140789 140173 Ludność w wieku nieprodukcyjnym

Bardziej szczegółowo

Miasto KONIN WYBRANE DANE STATYSTYCZNE W POZNANIU. Powierzchnia w km² Województwo ,4

Miasto KONIN WYBRANE DANE STATYSTYCZNE W POZNANIU. Powierzchnia w km² Województwo ,4 URZĄD STATYSTYCZNY W POZNANIU Powierzchnia w km² 82 2014 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km² 931 WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 Województwo 2014 Miasto KONIN LUDNOŚĆ WEDŁUG PŁCI I WIEKU W

Bardziej szczegółowo

WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010

WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010 Miasto: Suwałki Powierzchnia w km2 w 2013 r. 66 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km2 w 2013 r. 1058 WYBRANE DANE(a) STATYSTYCZNE 2010 Miasto 2012 2013 Ludność 69245 69404 69317 Ludność w wieku nieprodukcyjnym

Bardziej szczegółowo

Miasto ZABRZE WYBRANE DANE STATYSTYCZNE W KATOWICE. Powierzchnia w km² Województwo ,2

Miasto ZABRZE WYBRANE DANE STATYSTYCZNE W KATOWICE. Powierzchnia w km² Województwo ,2 URZĄD STATYSTYCZNY W KATOWICE Powierzchnia w km² 80 2014 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km² 2204 WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 Województwo 2014 Miasto ZABRZE LUDNOŚĆ WEDŁUG PŁCI I WIEKU

Bardziej szczegółowo

Miasto TARNÓW WYBRANE DANE STATYSTYCZNE W KRAKOWIE. Powierzchnia w km² Województwo ,2

Miasto TARNÓW WYBRANE DANE STATYSTYCZNE W KRAKOWIE. Powierzchnia w km² Województwo ,2 URZĄD STATYSTYCZNY W KRAKOWIE Powierzchnia w km² 72 2014 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km² 1539 WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 Województwo 2014 Miasto TARNÓW LUDNOŚĆ WEDŁUG PŁCI I WIEKU

Bardziej szczegółowo

Miasto LEGNICA WYBRANE DANE STATYSTYCZNE Powierzchnia w km² Województwo w wieku produkcyjnym 54,6 56,1 58,1 57,5

Miasto LEGNICA WYBRANE DANE STATYSTYCZNE Powierzchnia w km² Województwo w wieku produkcyjnym 54,6 56,1 58,1 57,5 URZĄD STATYSTYCZNY WE WROCŁAWIU Powierzchnia w km² 56 2014 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km² 1800 WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 Województwo 2014 Miasto LEGNICA LUDNOŚĆ WEDŁUG PŁCI I WIEKU

Bardziej szczegółowo

WYBRANE DANE STATYSTYCZNE

WYBRANE DANE STATYSTYCZNE URZĄD STATYSTYCZNY W SZCZECINIE Powierzchnia w km² 197 2014 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km² 209 WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 Miasto ŚWINOUJŚCIE Województwo 2014 LUDNOŚĆ WEDŁUG PŁCI I

Bardziej szczegółowo

WYBRANE DANE STATYSTYCZNE

WYBRANE DANE STATYSTYCZNE URZĄD STATYSTYCZNY W LUBLINIE Powierzchnia w km² 49 2014 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km² 1163 WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2012 2013 2014 Miasto BIAŁA PODLASKA Województwo 2014 LUDNOŚĆ WEDŁUG PŁCI

Bardziej szczegółowo

RAPORT Z REALIZACJI. Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata za okres

RAPORT Z REALIZACJI. Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata za okres RAPORT Z REALIZACJI Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2011 2020 za okres 2011 2013 SPIS TREŚCI CEL GŁÓWNY...9 Wskaźniki osiągnięć... 9 OBSZAR 1. GOSPODARKA WIEDZY I AKTYWNOŚCI... 11 Wskaźniki

Bardziej szczegółowo

RANKING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYŻKOWYCH W POWIECIE ŻAGAŃSKIM ZA 2011 ROK

RANKING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYŻKOWYCH W POWIECIE ŻAGAŃSKIM ZA 2011 ROK POWIATOWY URZĄD PRACY W ŻAGANIU RANKING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYŻKOWYCH W POWIECIE ŻAGAŃSKIM ZA 2011 ROK (ABSOLWENCI) ŻAGAŃ SIERPIEŃ 2012 WSTĘP Cel opracowania Powiatowy Urząd Pracy w Żaganiu zgodnie

Bardziej szczegółowo

Sytuacja na rynku pracy i jej wpływ na strukturę kształcenia w województwie opolskim

Sytuacja na rynku pracy i jej wpływ na strukturę kształcenia w województwie opolskim Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego Sytuacja na rynku pracy i jej wpływ na strukturę kształcenia w województwie opolskim Opole, 23 listopad 2007 r. Departament Edukacji i Rynku Pracy 1 Cechy gospodarki

Bardziej szczegółowo

Lokalna Grupa Działania Piękna Ziemia Gorczańska

Lokalna Grupa Działania Piękna Ziemia Gorczańska Lokalna Grupa Działania Piękna Ziemia Gorczańska Analiza SWOT Wrzesień 2015 Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie. Zadanie współfinansowane

Bardziej szczegółowo

Rynek pracy w woj. pomorskim z uwzględnieniem obszarów wiejskich

Rynek pracy w woj. pomorskim z uwzględnieniem obszarów wiejskich Rynek pracy w woj. pomorskim z uwzględnieniem obszarów wiejskich Michał Bruski kierownik Wydział Regionalnej Polityki Rynku Pracy Wojewódzki Urząd Pracy w Gdańsku Chmielno, dnia 8 listopada 2016 r. Ludność

Bardziej szczegółowo

RANKING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYŻKOWYCH W POWIECIE ZAWIERCIAŃSKIM W 2013 ROKU

RANKING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYŻKOWYCH W POWIECIE ZAWIERCIAŃSKIM W 2013 ROKU POWIATOWY URZĄD PRACY W ZAWIERCIU RANKING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYŻKOWYCH W POWIECIE ZAWIERCIAŃSKIM W 2013 ROKU CZĘŚĆ II PROGNOSTYCZNA Zawiercie, lipiec 2014 r. Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych

Bardziej szczegółowo

Rozwój lokalnych rynków pracy a strategie powiatów ziemskich

Rozwój lokalnych rynków pracy a strategie powiatów ziemskich Rozwój lokalnych rynków pracy a strategie powiatów ziemskich Maciej Tarkowski Sympozjum Wsi Pomorskiej. Obszary wiejskie - rozwój lokalnego rynku pracy - przykłady, szanse, bariery 31 maja - 1 czerwca

Bardziej szczegółowo

Miasto KROSNO WYBRANE DANE STATYSTYCZNE DEMOGRAFICZNEGO W RZESZOWIE. Powierzchnia w km² Województwo ,1

Miasto KROSNO WYBRANE DANE STATYSTYCZNE DEMOGRAFICZNEGO W RZESZOWIE. Powierzchnia w km² Województwo ,1 URZĄD STATYSTYCZNY W RZESZOWIE Powierzchnia w km² 44 2015 Gęstość zaludnienia w osobach na 1 km² 1075 WYBRANE DANE STATYSTYCZNE 2013 2014 2015 Województwo 2015 Miasto KROSNO LUDNOŚĆ WEDŁUG PŁCI I WIEKU

Bardziej szczegółowo

II CZĘŚĆ. Raportu z monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych. rok 2009 Powiat Międzychodzki

II CZĘŚĆ. Raportu z monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych. rok 2009 Powiat Międzychodzki II CZĘŚĆ Raportu z monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych rok 2009 Powiat Międzychodzki WSTĘP 1. Analiza bezrobocia wśród absolwentów szkół powiatu międzychodzkiego 1.1. Absolwenci roku szkolnego

Bardziej szczegółowo

Lokalna Grupa Działania. Perły Ponidzia

Lokalna Grupa Działania. Perły Ponidzia Lokalna Grupa Działania Perły Ponidzia Analiza SWOT Październik 2015 Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie. Zadanie współfinansowane ze środków

Bardziej szczegółowo

PROGNOZA DEMOGRAFICZNA NA LATA DLA WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO

PROGNOZA DEMOGRAFICZNA NA LATA DLA WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO PROGNOZA DEMOGRAFICZNA NA LATA 214-25 DLA WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO Niniejsza informacja została opracowana na podstawie prognozy ludności na lata 214 25 dla województw (w podziale na część miejską

Bardziej szczegółowo

Przedsięwzięcie strategiczne w obszarze szkolnictwa zawodowego odpowiedzią na potrzeby gospodarcze

Przedsięwzięcie strategiczne w obszarze szkolnictwa zawodowego odpowiedzią na potrzeby gospodarcze Przedsięwzięcie strategiczne w obszarze szkolnictwa zawodowego odpowiedzią na potrzeby gospodarcze Adam Krawiec Dyrektor Departament Edukacji i Sportu UMWP POMORSKIE PERSPEKTYWY ZAWODOWE Gdańsk, 13 lutego

Bardziej szczegółowo

MONITORING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH LESKIM

MONITORING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH LESKIM POWIATOWY URZĄD PRACY W LESKU MONITORING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYŻKOWYCH W POWIECIE LESKIM Część II Oparta na wynikach badań GUS oraz danych o absolwentach z Systemu Informacji Oświatowej MEN.:: Lipiec

Bardziej szczegółowo

KONSULTACJE SPOŁECZNE Projekt nowej Lokalnej Strategii Rozwoju na lata 2014-2020 ANALIZA SWOT + CELE

KONSULTACJE SPOŁECZNE Projekt nowej Lokalnej Strategii Rozwoju na lata 2014-2020 ANALIZA SWOT + CELE Spotkania konsultacyjne współfinansowane są przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, Europa inwestująca w obszary wiejskie w ramach działania 19 Wsparcie dla Rozwoju Lokalnego

Bardziej szczegółowo

Lokalna Grupa Działania Przyjazna Ziemia Limanowska. Analiza SWOT

Lokalna Grupa Działania Przyjazna Ziemia Limanowska. Analiza SWOT Lokalna Grupa Działania Przyjazna Ziemia Limanowska Analiza SWOT Wrzesień 2015 Analiza SWOT jest to jedna z najpopularniejszych i najskuteczniejszych metod analitycznych wykorzystywanych we wszystkich

Bardziej szczegółowo

WIELKOPOLSKI KONGRES GOSPODARCZY 2018

WIELKOPOLSKI KONGRES GOSPODARCZY 2018 WIELKOPOLSKI KONGRES GOSPODARCZY 2018 Innowacyjność i konkurencyjność regionu Dr hab. Agnieszka Ziomek, prof. nadzw. UEP agnieszka.ziomek@ue.poznan.pl Wielkopolska 4 m-ce w kraju pod względem PKB Gospodarka

Bardziej szczegółowo

RANKING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYŻKOWYCH W POWIECIE GRAJEWSKIM W 2011 ROKU

RANKING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYŻKOWYCH W POWIECIE GRAJEWSKIM W 2011 ROKU Powiatowy Urząd Pracy w Grajewie RANKING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYŻKOWYCH W POWIECIE GRAJEWSKIM W 2011 ROKU Część II (prognoza) Grajewo, lipiec 2012 roku 1 WSTĘP Niniejszy raport jest drugą częścią

Bardziej szczegółowo

Załącznik do uchwały nr VIII/51/2011 Rady Powiatu Grodziskiego z dnia 31 maja 2011 r.

Załącznik do uchwały nr VIII/51/2011 Rady Powiatu Grodziskiego z dnia 31 maja 2011 r. Załącznik do uchwały nr VIII/51/2011 Rady Powiatu Grodziskiego z dnia 31 maja 2011 r. POWIATOWY PROGRAM PROMOCJI ZATRUDNIENIA ORAZ AKTYWIZACJI LOKALNEGO RYNKU PRACY NA LATA 2011-2015 MAJ 2011 WSTĘP Bezrobocie

Bardziej szczegółowo

Chojnicko Człuchowski Miejski Obszar Funkcjonalny. w ramach Analiza SWOT

Chojnicko Człuchowski Miejski Obszar Funkcjonalny. w ramach Analiza SWOT Chojnicko Człuchowski Miejski Obszar Funkcjonalny w ramach Analiza SWOT Analiza SWOT Mocne strony wszystko to, co stanowi atut, przewagę konkurencyjną, zaletę MOFu; Słabe strony wszystko to, co stanowi

Bardziej szczegółowo

STAN I RUCH NATURALNY LUDNOŚCI W WOJEWÓDZTWIE ŚWIĘTOKRZYSKIM W 2007 ROKU

STAN I RUCH NATURALNY LUDNOŚCI W WOJEWÓDZTWIE ŚWIĘTOKRZYSKIM W 2007 ROKU STAN I RUCH NATURALNY LUDNOŚCI W WOJEWÓDZTWIE ŚWIĘTOKRZYSKIM W 2007 ROKU STAN I STRUKTURA LUDNOŚCI W końcu 2007 r. liczba ludności województwa świętokrzyskiego wyniosła 1275,6 tys. osób, co odpowiadało

Bardziej szczegółowo

KOBIETY I MĘŻCZYŹNI NA RYNKU PRACY

KOBIETY I MĘŻCZYŹNI NA RYNKU PRACY KOBIETY I MĘŻCZYŹNI NA RYNKU PRACY Dane prezentowane w niniejszym opracowaniu zostały zaczerpnięte z reprezentacyjnego Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL), z rejestrów bezrobotnych prowadzonych

Bardziej szczegółowo

Edukacja w powiecie bytowskim Wstęp do diagnozy. Piotr Zbieranek Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową

Edukacja w powiecie bytowskim Wstęp do diagnozy. Piotr Zbieranek Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową Edukacja w powiecie bytowskim Wstęp do diagnozy Piotr Zbieranek Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową I. Edukacja w percepcji mieszkańców powiatu bytowskiego Edukacja jako wartość Wolność / swoboda Silny

Bardziej szczegółowo

Sytuacja demograficzno-społeczna gminy Sierakowice

Sytuacja demograficzno-społeczna gminy Sierakowice Sytuacja demograficzno-społeczna gminy Sierakowice Zbigniew Pietrzak Aleksandra Sarnowska Urząd Statystyczny w Gdańsku 17.09.2019 Gdańsk 1 UWARUNKOWANIA DEMOGRAFICZNE Stan i struktura ludności 2 3 Ludność

Bardziej szczegółowo

URZĄD STATYSTYCZNY W WARSZAWIE ul. 1 Sierpnia 21, Warszawa STAN I RUCH NATURALNY LUDNOŚCI W WOJEWÓDZTWIE MAZOWIECKIM W 2014 R.

URZĄD STATYSTYCZNY W WARSZAWIE ul. 1 Sierpnia 21, Warszawa STAN I RUCH NATURALNY LUDNOŚCI W WOJEWÓDZTWIE MAZOWIECKIM W 2014 R. URZĄD STATYSTYCZNY W WARSZAWIE ul. 1 Sierpnia 21, 02-134 Warszawa Informacja sygnalna Data opracowania: 29.05.2015 r. Kontakt: e-mail: sekretariatuswaw@stat.gov.pl tel. 22 464 23 15, 22 464 23 12 faks

Bardziej szczegółowo

ZAŁĄCZNIK NR 4 DELIMITACJA RADOMSKIEGO OBSZARU FUNKCJONALNEGO

ZAŁĄCZNIK NR 4 DELIMITACJA RADOMSKIEGO OBSZARU FUNKCJONALNEGO ZAŁĄCZNIK NR 4 DELIMITACJA RADOMSKIEGO OBSZARU FUNKCJONALNEGO STRESZCZENIE OPRACOWANA PRZEZ MAJ 2014, GDAŃSK Spis treści Wprowadzenie... 2 Definicja ROF... 2 Określenie szczegółowego kontekstu przestrzennego

Bardziej szczegółowo

MONITORING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYŻKOWYCH POWIAT RADOMSKI 2012 ROK

MONITORING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYŻKOWYCH POWIAT RADOMSKI 2012 ROK POWIATOWY URZĄD PRACY W RADOMIU ul. Ks. Łukasika 3, 26-600 Radom Tel: 048 384-20-74/75, Fax: 048 363 48 73 www.pupradom.pl e-mail: wara@praca.gov.pl MONITORING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYŻKOWYCH POWIAT

Bardziej szczegółowo

Powiatowy Urząd Pracy w Sanoku MONITORING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYŻKOWYCH W POWIECIE SANOCKIM II CZĘŚĆ RAPORTU ZA 2013 ROK (UZUPEŁNIENIE)

Powiatowy Urząd Pracy w Sanoku MONITORING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYŻKOWYCH W POWIECIE SANOCKIM II CZĘŚĆ RAPORTU ZA 2013 ROK (UZUPEŁNIENIE) Powiatowy Urząd Pracy w Sanoku MONITORING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYŻKOWYCH W POWIECIE SANOCKIM II CZĘŚĆ RAPORTU ZA 2013 ROK (UZUPEŁNIENIE) Lipiec 2014 WYNIKI BADANIA W SZKOŁACH PONADGIMNAZJALNYCH Na

Bardziej szczegółowo

Wnioski z analizy sytuacji społeczno-ekonomicznej województwa pomorskiego w obszarach oddziaływania EFS ( )

Wnioski z analizy sytuacji społeczno-ekonomicznej województwa pomorskiego w obszarach oddziaływania EFS ( ) Wnioski z analizy sytuacji społeczno-ekonomicznej województwa pomorskiego w obszarach oddziaływania EFS (2015-2017) Patrycja Szczygieł Departament Rozwoju Regionalnego i Przestrzennego XIV posiedzenie

Bardziej szczegółowo

Osoby powyżej 50 roku życia na rynku pracy Sytuacja w województwie zachodniopomorskim. Zachodniopomorskie Regionalne Obserwatorium Terytorialne

Osoby powyżej 50 roku życia na rynku pracy Sytuacja w województwie zachodniopomorskim. Zachodniopomorskie Regionalne Obserwatorium Terytorialne Zachodniopomorskie Regionalne Obserwatorium Terytorialne Analizy i informacje Osoby powyżej 50 roku życia na rynku pracy Sytuacja w województwie zachodniopomorskim Biuro Programowania Rozwoju Wydział Zarządzania

Bardziej szczegółowo

STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO - GOSPODARCZEGO GMINY KWIDZYN NA LATA PROJEKT

STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO - GOSPODARCZEGO GMINY KWIDZYN NA LATA PROJEKT STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO - GOSPODARCZEGO GMINY KWIDZYN NA LATA 2014-2020 PROJEKT Opracowano: dr inż. Marcin Duda Kwidzyn 2014 Spis treści Wprowadzenie... 4 Metodologia prac... 5 Harmonogram prac...

Bardziej szczegółowo

Strategia Rozwoju Gminy Gruta Spotkanie konsultacyjne, 8 kwiecień 2014 r. Urząd Gminy Gruta

Strategia Rozwoju Gminy Gruta Spotkanie konsultacyjne, 8 kwiecień 2014 r. Urząd Gminy Gruta Strategia Rozwoju Gminy Gruta 214 22 Spotkanie konsultacyjne, 8 kwiecień 214 r. Urząd Gminy Gruta Ważne dokumenty Strategia nie powstaje w oderwaniu od istniejących dokumentów o podobnym charakterze: 1.

Bardziej szczegółowo

POWIATOWY URZĄD PRACY W KWIDZYNIE Kwidzyn, ul. Grudziądzka 30

POWIATOWY URZĄD PRACY W KWIDZYNIE Kwidzyn, ul. Grudziądzka 30 POWIATOWY URZĄD PRACY W KWIDZYNIE 82-501 Kwidzyn, ul. Grudziądzka 30 RAPORT Z MONITORINGU ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYŻKOWYCH W POWIECIE KWIDZYŃSKIM ZA 2011 ROK CZĘŚĆ II PROGNOSTYCZNA Lipiec 2012 Spis

Bardziej szczegółowo

POWIATOWY URZĄD PRACY

POWIATOWY URZĄD PRACY POWIATOWY URZĄD PRACY W OLEŚNICY ul.wojska Polskiego 13, 56-400 Oleśnica, tel. (71) 314-20-89, 314-32-76, fax: wew 281. e'mail: wrol@praca.gov.pl www.pup-olesnica.prv.pl NIP: 911-17-40-383, Regon: 932106659

Bardziej szczegółowo

Ocena sytuacji demograficznej Gdańska ze szczególnym uwzględnieniem jednostki pomocniczej Wrzeszcz Górny

Ocena sytuacji demograficznej Gdańska ze szczególnym uwzględnieniem jednostki pomocniczej Wrzeszcz Górny Dr Krzysztof Szwarc Ocena sytuacji demograficznej Gdańska ze szczególnym uwzględnieniem jednostki pomocniczej Wrzeszcz Górny Gdańsk 2011 Po transformacji gospodarczej nastąpiły w Polsce diametralne zmiany

Bardziej szczegółowo

RANKING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYŻKOWYCH W POWIECIE CZĘSTOCHOWSKIM W 2011 ROKU OPRACOWANIE

RANKING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYŻKOWYCH W POWIECIE CZĘSTOCHOWSKIM W 2011 ROKU OPRACOWANIE RANKING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH I NADWYŻKOWYCH W POWIECIE CZĘSTOCHOWSKIM W 2011 ROKU OPRACOWANIE CZĘŚĆ II PROGNOSTYCZNA Kraków 2012 Spis treści Wstęp... 3 Bezrobotni absolwenci wg zawodów... 3 Tegoroczni

Bardziej szczegółowo

RANKING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH i NADWYŻKOWYCH w POWIECIE ŚWIDNICKIM w 2007r.

RANKING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH i NADWYŻKOWYCH w POWIECIE ŚWIDNICKIM w 2007r. Świdnica, dnia 12.08.2008r. RAPORT RANKING ZAWODÓW DEFICYTOWYCH i NADWYŻKOWYCH w POWIECIE ŚWIDNICKIM CZĘŚĆ II RAPORTU - PROGNOSTYCZNA 1. ANALIZA ZAREJESTROWANYCH ABSOLWENTÓW WG SZKÓŁ I ZAWODÓW. I. Struktura

Bardziej szczegółowo

INFORMACJA O SYTUACJI NA RYNKU PRACY W POWIECIE OPOLSKIM I MIEŚCIE OPOLU ZA ROK 2002

INFORMACJA O SYTUACJI NA RYNKU PRACY W POWIECIE OPOLSKIM I MIEŚCIE OPOLU ZA ROK 2002 POWIATOWY URZĄD PRACY W OPOLU ul. mjr Hubala 21, 45-266 Opole tel. 44 22 929, fax 44 22 928, e-mail: opop@praca.gov.pl INFORMACJA O SYTUACJI NA RYNKU PRACY W POWIECIE OPOLSKIM I MIEŚCIE OPOLU ZA ROK 2002

Bardziej szczegółowo

II część raportu Monitoring Zawodów Deficytowych i Nadwyżkowych w Powiecie Sztumskim w 2009r. ABSOLWENCI SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH

II część raportu Monitoring Zawodów Deficytowych i Nadwyżkowych w Powiecie Sztumskim w 2009r. ABSOLWENCI SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH POWIATOWY URZĄD PRACY W SZTUMIE Z/S W DZIERZGONIU ul. Zawadzkiego 11, 82-440 Dzierzgoń, tel: 055 276 22 50, fax: 055 276 33 74 www. pupsztum.mojbip.pl e-mail: gdsz@praca.gov.pl II część raportu Monitoring

Bardziej szczegółowo