Nr 897. Informacja. Zasady funkcjonowania instytucji pieniądza elektronicznego KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ WYDZIAŁ STUDIÓW BUDŻETOWYCH

Transkrypt

1 KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ WYDZIAŁ STUDIÓW BUDŻETOWYCH Zasady funkcjonowania instytucji pieniądza elektronicznego Lipiec 2002 Zofia Szpringer Informacja Nr 897 Zasady funkcjonowania instytucji pieniądza elektronicznego dla banków (instytucji kredytowych) jak i dla innych podmiotów są podobne. Zasady te wywieść można przede wszystkim z aktów prawnych UE, wśród których najistotniejsze znaczenie mają m.in: Zalecenie Komisji Europejskiej nr 97/489/WE z dnia 30 lipca 1997 r. dotyczące transakcji z użyciem elektronicznych instrumentów płatniczych, zwłaszcza między wydawcą a posiadaczem oraz Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/46/WE z dnia 18 września 2000 r. dotycząca podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje pieniądza elektronicznego oraz nadzoru ostrożnościowego nad ich działalnością. W świetle tej Dyrektywy termin instytucja pieniądza elektronicznego oznacza przedsiębiorstwo lub inną osobę prawną, inną niż instytucja kredytowa, która emituje środki płatnicze w formie pieniądza elektronicznego.

2 BSiE 1 Zasady funkcjonowania instytucji pieniądza elektronicznego nie będących bankami (instytucjami kredytowymi) nie odbiegają w sposób istotny od zasad przewidzianych dla banków. Do takiego poglądu można dojść po analizie dotychczasowego rozwoju pieniądza elektronicznego, o czym szerzej w poniższej części informacji. Przypomnieć należy, iż Europejski Bank Centralny już w 1993 r. badał istotę pieniędzy elektronicznych, a więc w czasie, kiedy występowały w formie tzw. kart przedpłaconych (prepaid cards) 1. Efektem badań był raport Europejskiego Instytutu Monetarnego (EMI) z maja 1994 r., w którym banki centralne wskazały na rozwój produktów elektronicznego pieniądza, tak jak by mogły one z zasady udoskonalić efektywność operacji płatniczych dla wszystkich stron zaangażowanych w ten proces, ale jednocześnie zarekomendowały, z licznych powodów, by to tylko banki mogły być dopuszczone do emisji (wydawania) różnorodnych kart przedpłaconych (multi purse prepaid cards). Od 1993 r., wzrosła nie tylko liczba ww. kart, ale także użycie tzw. soft-based electronic money products dla płatności poprzez sieci komputerowe, które zaczęły się rozwijać. W celu pogłębienia badań i rozszerzenia ich na te nowe formy produktów pieniądza elektronicznego, Europejski Instytut Monetarny przy pomocy swojej Grupy Roboczej ds. Systemów Płatniczych i Podkomisji ds. Polityki Monetarnej, rozpoczął nowe badania w 1997 r. Efektem tych badań była opinia Rady EMI, która została opublikowana w 1998 r. jako aneks do Rocznego raportu EMI za Reasumując: raport EMI z 1994 r. koncentrował się na analizie card-based products, tj. przedpłaconej karcie płatniczej (multi purpose prepaid card 3 ) czy portmonetce elektronicznej 4, natomiast raport z 1998 r. uwzględniał także rozwój tzw. software-based products 5. 1 Elektroniczne pieniądze przechowywane na kartach chipowych (elektroniczne portmonetki) 2 Zob. European Central Bank, Report on Electronic Money, August Informacje pokazujące rozwój pieniądza elektronicznego znaleźć można m.in. w następujących publikacjach: Electronic Money. Consumer protection, law enforcement, supervisory and cross border issues, Group of Ten, April 1997, czy w: Retail Payments in Selected Countries: A Comparative Study, Bank For International Settlements, Committee on Payment and Settlement Systems, Basel, Switzerland, September 1999, oraz w : Survey of Electronic Money Developments, Bank for International Settlements, Basel, Switzerland, May Z polskich publikacji zob. R. Janowicz, Rynek kart płatniczych w Polsce na tle rozwiniętych rynków w krajach UE. Stan obecny i perspektywy rozwoju, NBP Materiały i Studia Zeszyt 116, Warszawa, luty 2001 oraz M. Szcześ, S. Jakubiec, Elektroniczne usługi finansowe charakterystyka rynku, wyzwania i inicjatywy regulacyjne (stan na koniec 2001 r.), Materiały i Studia NBP Zeszyt 139, Warszawa luty Zob. Także: Institutional Payment Systems and the Internet, Financial Internet Working Group Issues Paper, 2001, Survey on Electronic Money Developments, Bank for International Settlements, November Muliti purpose prepaid card może być wykorzystywana do szerokiego rodzaju różnorodnych płatności dokonywanych tak w kraju jak i poza jego granicami (ale czasami może być ograniczona tylko do pewnych dziedzin). 4 Portmonetka elektroniczna (electronic purse) definiowana jest jako plastikowa karta zawierająca realną siłę nabywczą, za którą wcześniej nabywcy muszą zapłacić. Może być ona wielokrotnie ładowana i wykorzystywana w płatnościach detalicznych i innych. 5 software-based products wykorzystuje oprogramowanie komputera osobistego i pozwala na transfer elektronicznej wartości poprzez sieci telekomunikacyjne (np. internet).

3 2 BSiE Zasady te wywieść można także z aktów prawnych UE, wśród których najistotniejsze znaczenie mają m.in: Zalecenie Komisji Europejskiej nr 97/489/WE z dnia 30 lipca 1997 r. dotyczące transakcji z użyciem elektronicznych instrumentów płatniczych, zwłaszcza między wydawcą a posiadaczem oraz Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/46/WE z dnia 18 września 2000 r. dotycząca podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje pieniądza elektronicznego oraz nadzoru ostrożnościowego nad ich działalnością. W świetle tej Dyrektywy termin instytucja pieniądza elektronicznego oznacza przedsiębiorstwo lub inną osobę prawną, inną niż instytucja kredytowa, która emituje środki płatnicze w formie pieniądza elektronicznego. 6 Ponieważ oczekuje się, że emisja pieniądza elektronicznego prawdopodobnie będzie mieć znaczący wpływ na politykę monetarną w przyszłości, a ponad wszystko zapewniona musi być stabilność cen i niezagrożona rozrachunkowa funkcja pieniądza (unit of account function of money) muszą być ustanowione jasne zasady dotyczące warunków emisji pieniądza elektronicznego umożliwiające prowadzenie efektywnej polityki monetarnej (strategii polityki monetarnej i kontroli celu operacyjnego). Dodatkowymi powodami ustanowienia zasad i systemu regulacji jest zapewnienia równych warunków konkurencji (level playing-field considerations), efektywnego funkcjonowania systemów płatności, stabilność rynków finansowych i ochrony konsumentów i sprzedawców przed nadużyciami (criminal abuse). ECB wskazuje na pewne minimalne warunki, które muszą być spełnione przy emisji (wydawaniu) pieniądza elektronicznego. 1. Nadzór ostrożnościowy (wydawcy pieniądza elektronicznego muszą być poddani nadzorowi). 2. Solidne i przejrzyste podstawy prawne (prawa i obowiązki wszystkich uczestników - konsumentów, sprzedawców, wydawców elektronicznych pieniędzy i operatorów - w systemie pieniądza elektronicznego powinny być jasno określone i ujawnione oraz wprowadzone w życie we wszystkich systemach prawa krajowego). 3. Techniczne bezpieczeństwo (systemy pieniądza elektronicznego muszą zawierać adekwatne techniczne, organizacyjne i proceduralne zabezpieczenia w celu zapobiegania, zawierania w sobie i wykrywania zagrożenia bezpieczeństwa systemu, w szczególności groźby fałszerstw). 4. Zabezpieczenie przed przestępstwami kryminalnymi czy nadużyciami podlegającymi karaniu, takimi jak np. pranie brudnych pieniędzy. 5. Raportowanie statystyki pieniężnej (systemy pieniądza elektronicznego muszą dostarczać bankowi centralnemu każdą informację, która może być pożądana dla celów prowadzenia polityki pieniężnej). 6 W literaturze można spotkać różne definicje pieniądza elektronicznego, np. w Raporcie EBC pieniądz elektroniczny jest w znaczeniu szerokim definiowany jako elektroniczny zasób wartości pieniężnych znajdujący się na urządzeniu technicznym, który może być wykorzystany do dokonywania płatności przez podmioty inne niż emitent, bez potrzeby angażowania rachunków bankowych w transakcji, ale poprzez przedpłacony przez posiadacza instrument....an electronic store of monetary value on a technical device that may be widely used for making payments to undertakings other than the issuer without necessarily involving bank accounts in the transaction, but acting as a prepaid bearer instrument, zob. European Central Bank, Report on Electronic Money, August 1999, s. 7. Zob. też definicję przyjętą w Dyrektywie 2000/46/WE na str. 58 Druku Sejmowego nr 269.

4 BSiE 3 6. Możliwość wykupu (wydawcy elektronicznych pieniędzy muszą być prawnie zobowiązani do odkupu elektronicznych pieniędzy za pieniądze banku centralnego na żądanie posiadacza tych pieniędzy. Szczegóły dotyczące tego żądania winny być wyspecyfikowane). 7. Konieczność utrzymywania rezerw. Bank centralny musi mieć możliwość nakładania obowiązku utrzymywania rezerw na wszystkich wydawców pieniądza elektronicznego 7. Przy wdrażaniu tych minimalnych wymogów, należy uwzględnić 3 specyficzne aspekty: - mniejsze systemy: w tym przypadku mogą być stosowane łagodniejsze reżimy prawne proporcjonalne do niższego stopnia ryzyka właściwego dla nich. - współpraca między władzami nadzorczymi i kontrolnymi: w ocenie integralności systemów pieniądza elektronicznego, banki centralne w ramach swoich uprawnień jako nadzorców systemów płatniczych, powinny ściśle współpracować z odpowiednimi władzami kontroli i nadzoru. - transgraniczna podaż pieniądza elektronicznego: uwzględniając szeroko światowe aspekty pieniądza elektronicznego, w szczególności pieniądza sieciowego, co niesie za sobą ryzyko przesunięć pieniędzy między krajami, ECB podkreśla konieczność międzynarodowej koordynacji na tym obszarze. W praktyce w większości krajów UE do wydawania elektronicznych instrumentów płatniczych (eip) uprawnione są tylko instytucje kredytowe (banki). Istnieją wszelako kraje dopuszczające emitowanie eip przez instytucje inne niż banki. Po wejściu w życie dyrektywy 2000/46 praktyka ta może być kontynuowana pod warunkiem poddania tych podmiotów nadzorowi ostrożnościowemu. Należy podkreślić, że ani dyrektywa 2000/46, ani dokumenty EBC nie zakazują takiej sytuacji, dopuszczenie instytucji niebankowych wymaga natomiast spełnienia określonych warunków (kraje o takich tradycjach bankowych jak np. Szwajcaria i USA nie zachowują monopolu banków w tej mierze) 8. Dyrektywa 2000/46/WE zawiera szereg zasad dotyczących instytucji pieniądza elektronicznego nie będących bankami. Zasady te nie będą tu szerzej omawiane, gdyż dyrektywa została przetłumaczona i dołączona do druku sejmowego nr 269, warto jednakże zwrócić uwagą na art. 1 i 8 Dyrektywy. W art. 1 ust. 1 stanowi się, iż działalność gospodarcza instytucji pieniądza elektronicznego inna niż emitowanie pieniądza elektronicznego powinna być ograniczona do: - świadczenia ściśle powiązanych usług finansowych i niefinansowych, takich jak administrowanie pieniądzem elektronicznym poprzez wykonywanie funkcji operacyjnych i innych funkcji pomocniczych związanych z jego emisją oraz emitowanie i administrowanie innymi środkami płatniczymi lecz z wyłączeniem udzielania kredytu w jakiejkolwiek formie, oraz - przechowywania danych na nośnikach elektronicznych w imieniu innych podmiotów lub instytucji publicznych. Instytucje pieniądza elektronicznego nie powinny posiadać żadnych udziałów w innych podmiotach, z wyjątkiem sytuacji gdy takie podmioty wykonują funkcje ope- 7 W przypadku Instytucji Pieniądza Elektronicznego kwestia ta budzi wątpliwości. 8 Należy zaznaczyć, że w raporcie ECB z 1994 r. stwierdzono, że krajowe banki centralne mogą akceptować wydawanie e-money przez instytucje inne niż banki, pod warunkiem poddania ich nadzorowi bankowemu, wymogom płynności oraz ograniczeniu ich działalności do emitowania krajowych (lokalnych) instrumentów płatniczych.

5 4 BSiE racyjne lub inne funkcje pomocnicze związane z pieniądzem elektronicznym emitowanym lub dystrybuowanym przez daną instytucję pieniądza elektronicznego. W art. 8 wprowadzono możliwość odstępstw od stosowania niektórych lub wszystkich postanowień tej dyrektywy i dyrektywy 2000/12/WE wobec instytucji pieniądza elektronicznego w przypadkach, gdy: - instytucja w swojej działalności generuje ograniczoną kwotę zobowiązań finansowych wynikających z emisji pieniądza elektronicznego do 5 mln euro (a w wyjątkowych przypadkach 6 mln euro) lub - pieniądz elektroniczny wyemitowany przez instytucję pieniądza elektronicznego jest akceptowany jako środek płatniczy tylko przez podmioty zależne tej instytucji, które wykonują funkcje operacyjne lub inne funkcje pomocnicze związane z pieniądzem elektronicznym emitowanym lub dystrybuowanym przez daną instytucję, jak również przez podmioty dominujące lub podmioty zależne od podmiotów dominujących lub - wyemitowany przez instytucję pieniądz jest akceptowany jako środek płatniczy tylko przez ograniczoną liczbę podmiotów, które odróżniają się ze względu na: a) ich lokalizację w tych samych siedzibach lub innym ograniczonym lokalnie obszarze lub b) ich ścisłe finansowe lub gospodarcze związki z instytucją emitującą, takie jak wspólny plan marketingowy lub schemat dystrybucji. Podstawowe zapisy umowne muszą określać, że urządzenie elektroniczne przechowujące pieniądz elektroniczny, będące w dyspozycji posiadacza w celu dokonywania płatności, posiada ograniczenie maksymalnej kwoty przechowywania nie przekraczającej 150 euro. - Instytucja pieniądza elektronicznego, wobec której odstąpiono od stosowania niektórych lub wszystkich postanowień dyrektywy nie może korzystać z ustaleń dotyczących wzajemnego uznawania licencji wynikających z Dyrektywy 2000/12/WE. - Państwa członkowskie wymagają, aby instytucje pieniądza elektronicznego, wobec których odstąpiono od stosowania dyrektywy 2000/46/WE i 2000/12/WE okresowo składały sprawozdania ze swej działalności włącznie z całkowitą sumą zobowiązań finansowych związanych z pieniądzem elektronicznym. Wyżej wymienione kryteria odstępstw pozostawiają państwom członkowskim szerokie pole manewru co do sposobu ich interpretacji oraz zakresu zastosowania, od czego zależeć będzie w dużej mierze stopień restrykcyjności lub łagodności przepisów regulujących funkcjonowanie pieniądza elektronicznego. Ze względu na transgraniczne aspekty eip i rozwoju możliwości technicznych w tym zakresie (np. przelewania pieniędzy z jednej elektronicznej portmonetki do innej) należy mieć także na uwadze dyrektywę 97/5/WE o transgranicznych przelewach kredytowych, a także ostatnio wydane rozporządzenie o płatnościach transgranicznych w euro 9. 9 Por. Rozp. Nr 2560/2001 Rady i Parlamentu Europejskiego o transgranicznych płatnościach w euro OJ L 344 z 28.XII.2001., które zobowiązuje banki do pobierania za płatności transgraniczne denominowane w euro takich samych opłat jak za podobną usługę krajową. Od 1.VII.2002 rozp. obejmuje transgraniczne elektroniczne transakcje płatnicze dokonywane za pomocą kart płatniczych i bankomatów. Od 1.VII.2003 obejmie ono także przelewy transgraniczne denominowane w euro. Do 31.XII.2005 rozp. dotyczy transakcji do euro, po tym terminie do euro.

6 BSiE 5 UE ma wprawdzie wspólny rynek i euro, nie można jednak narazie mówić o jednolitym obszarze płatniczym. Wielkokwotowe (hurtowe) płatności mogą być dokonywane prawie tak samo szybko i tanio jak krajowe. Nie można tego samego stwierdzić w odniesieniu do niewielkich, masowych płatności detalicznych. Płatności te są szczególnie ważne dla kształtowania zaufania klientów do handlu elektronicznego. Pierwszym krokiem jest pełna implementacja przez kraje członkowskie dyrektywy o transgranicznych przelewach kredytowych. Istotne są także kwestie techniczne np. w zakresie oznaczania i numerowania rachunków czy sporządzania odpowiednich statystyk. Różnice w opłatach dotyczą również transgranicznego i krajowego używania kart płatniczych. Banki są zachęcane do eliminacji tych różnic, a także unifikacji udzielanych klientom informacji o regulaminach, opłatach i kursach wymiany (poza euro). Komisja interesuje się także konkurencyjnymi implikacjami współpracy międzybankowej w ramach systemów kart płatniczych. Od banków oczekuje się zapewnienia interoperacyjności elektronicznych instrumentów płatniczych. Przybywają bowiem nowe narzędzia: np. możliwe jest transgraniczne korzystanie z elektronicznych portmonetek. Różnice między transakcjami zagranicznymi i krajowymi utrzymują się także w systemie opartym na euroczekach. Komisja postawiła 7 celów: Należy poprawić efektywność transgranicznych przelewów kredytowych. Opłaty dla klientów muszą być obniżone. Poprawa infrastruktury w tej mierze jest istotnym usprawnienia innych płatności (debit transfers). Opłaty za transgraniczne przelewy kredytowe powinny być porównywalne z przelewami krajowymi. Okresy rozrachunku za transgraniczne przelewy nie powinny przekraczać odpowiednich okresów w przypadku transferów krajowych (czas ten nie powinien być dłuższy więcej niż o 1 dzień). Opłaty powinien normalnie ponosić nadawca, a nie beneficjent przelewu (taka jest praktyka w przelewach krajowych w większości krajów UE). Istniejące standardy powinny być jednolicie implementowane, zamiast dążenia do ich jednostronnej modyfikacji w poszczególnych krajach członkowskich. Należy zapewnić otwarty dostęp do transgranicznych systemów płatniczych. Implementacja dyrektywy powinna uwzględniać następujące elementy: 1. Klient powinien ex ante (przed dokonaniem transferu) uzyskać informację o taryfach i rodzajach przelewów. 2. Przelew powinien być kredytowany aż do wpłynięcia na rachunek adresata w jasno określonych terminach. 3. Przelewy, w których nadawca płaci wszystkie koszty (typ OUR) powinien być traktowany jako reguła. Pośrednik lub bank adresata nie może dokładać dalszych opłat, w każdym razie nie obciążających adresata (beneficjenta). 4. W przypadku zagubienia lub błędnego skierowania przelewu, należy przewidzieć gwarancję zwrotu kwoty do euro.

7 6 BSiE Powyższe warunki powinny poprawić ochronę klienta, a także ożywić konkurencję międzybankową (przejrzystość taryf, prowizji, terminów, warunków itd.). W zakresie przelewów transgranicznych istnieją obiektywne przesłanki utrzymywania się wysokich opłat za przelewy, dochodzących do 1/4 wartości przelewu. Daleko jest jeszcze bowiem do całkowitej automatyzacji operacji. Brak pełnej automatyzacji wypływa z niedostatków standaryzacji istnieje wiele różnych systemów krajowych (tylko systemy płatnicze wysokokwotowe zostały w skali UE sharmonizowane). Pozostaje również kwestia skali niewielka liczba przelewów transgranicznych (ok.1-2% ogółu transakcji), co wynika nie tylko z dogodności innych instrumentów (np. kart płatniczych w zakresie przelewów debetowych, kiedy konsumenci płacą za dobra lub usługi), ale też z ciągle wysokich prowizji. Utrudnieniem są także nałożone na banki obowiązki sprawozdawcze w związku z przelewami transgranicznymi. Wzorcem są systemy kart płatniczych, w których pełna standaryzacja pozwala znacznie obniżać koszty. Rozwiązania w krajach UE 10 W momencie uchwalenia dyrektywy o instytucjach pieniądza elektronicznego rozwiązania w zakresie wydawania kart płatniczych i elektronicznych pieniędzy w krajach UE (a także poza nią) znacznie się różniły. Dotyczy to zarówno podmiotowego zasięgu instytucji uprawnionych do emisji elektronicznych instrumentów płatniczych (tylko banki czy również parabanki), jak i kwestii ich dopuszczania oraz nadzorowania oraz obowiązków sprawozdawczych czy statystycznych. W Austrii wydawanie eip należy wyłącznie do banków. Zrzeszenie emitentów lub podmioty od nich zależne muszą więc nabyć status banku. Podlegają one zatem nadzorowi bankowemu (w zakresie przedpłaconych kart, czyli elektronicznych portmonetek jest to zgodne z zaleceniem Europejskiego Instytutu Monetarnego z 1994 r.). Wartość na karcie jest traktowana jako depozyt, podlega więc wymogom rezerwy obowiązkowej i uwzględnianiu w obliczaniu agregatów monetarnych. Wartości na kartach nie są na razie traktowane jako zagrożenie dla obiegu banknotów i monet. W Belgii także przedpłacone karty są emitowane wyłącznie przez banki. Jest to zgodne z zaleceniem EBC, by wydawcy kart podlegali nadzorowi ostrożnościowemu. Banki mają swobodę w ustalaniu wysokości opłat ciążących na posiadaczach kart. W świetle raportu EBC z 1998 r., krajowe banki centralne mogą ze względu na politykę pieniężną - nakładać wymogi rezerwy obowiązkowej na wszystkich emitentów e-money. Samo używanie kart jest jednak wolne od opłat. W Belgii wydawaniem wielofunkcyjnych przedpłaconych kart zajmuje się spółka zależna od banków Banksys. Ona też ustala politykę taryfową wobec akceptantów. Elektroniczne pieniądze podlegają zasadzie wykupu, banki centralne rezerwują sobie bowiem możliwość określania ostatecznych narzędzi rozrachunku na rynku międzybankowym. Wartości zawarte na karcie są traktowane podobnie jak depozyt bankowy przemawiają za tym względy ochrony konsumenta. W Finlandii wydawanie e-money nie podlega ograniczeniom. Nie ma formalnego nadzoru nad bezpieczeństwem elektronicznych pieniędzy (w praktyce problem ten dotyczy ich wydawania przez instytucje niebankowe). W świetle prawa emisja kart przedpłaconych nie jest uznawana za monopol banku centralnego. Wartości zawarte na kartach nie są włączane do agregatów monetarnych. Planuje się je wszelako uwzględniać jako depozyty O/N, jak również dochodzenie do 10 Zob. Survey of Electronic Money Developments, Bank for International Settlements, Basel, Switzerland, May 2000.

8 BSiE 7 zgodności z zaleceniami EBC, które wymagają podległości rezerwom, a także (co najmniej) nadzoru ostrożnościowego niezależnie od formy prawnej emitenta lub (optymalnie) zawężenie kręgu podmiotowego wydawców do instytucji kredytowych (banków). We Francji zgodnie z prawem bankowym emisja środków płatniczych jest traktowana podobnie jak przyjmowanie depozytów należy tylko do banków. Przemawiają za tym rozwiązaniem względy bezpieczeństwa i ochrony klientów. Bank Francji wymaga jednak od wydawców opracowania regulaminów, w których znalazłyby się minimalne warunki emisji, a także równe reguły gry dla wszystkich emitentów. Potrzeba ta wypływa z coraz większej konkurencji na rynku bankowym. We Francji na rynku przedpłaconych kart funkcjonują 3 organizacje: MODEUS (poczta, kasy oszczędnościowe i Société Générale, koleje, paryska sieć transportu oraz France Telecom), SEME (należy do niej 7 banków, w tym BNP i Crédit Agricole, we współpracy z Groupement de Cartes Bancaires i niemieckim Zentraler Kreditausschuss), a także kontrolowana przez MasterCard MONDEX (Crédit Mutuel). Wszystkie te systemy należą do aliansu: Sociéte Financiére du Porte-monnaie Electronique Interbancaire (SEPMEI). Organizacja ta określa techniczne i organizacyjne warunki bezpieczeństwa, jest w istocie jednolitym emitentem e-money na mocy umowy wszystkich wydawców. W Niemczech przedpłacone karty są wydawane tylko przez instytucje kredytowe. Istnieją systemy: GeldKarte - (wydawcami są wyłącznie banki i kasy oszczędnościowe zgrupowane w Zentraler Kreditausschuss) oraz PayCard (przedsięwzięcie kolei federalnej: Deutsche Bahn AG, zrzeszenia niemieckich transportowców VDV oraz Deutsche Telekom). Wartość na przedpłaconych kartach objęta jest rezerwą obowiązkową, traktowana jest jako depozyty O/N. Bundesbank uważa, że e-money ma poważny potencjał eliminowania z obiegu tradycyjnych banknotów i monet. Emitenci podlegają nadzorowi bankowemu, możliwe są zwolnienia w indywidualnych przypadkach, kiedy nie ma zagrożeń dla systemu płatniczego (nie oznacza to zwolnienia z obowiązków sprawozdawczych). Istnieje podział na e-money na karcie oraz w sieci (network money). Przesłanką tego podziału są względy ochrony integralności systemu płatniczego oraz ochrony klientów. Nie jest możliwe transgraniczne emitowanie e-money w Niemczech przez wydawcę z innego kraju członkowskiego musiałoby się to odbywać za pośrednictwem agenta lokalnego podlegającego krajowemu nadzorowi bankowemu. Wartość na karcie nie jest uważana za depozyt bankowy ze wszystkimi tego skutkami (rezerwa obowiązkowa, gwarancje depozytów). W niektórych krajach UE (Grecja) nie ma rozwiniętych systemów elektronicznych portmonetek (są one w fazie pilotażowej). We Włoszech istnieją 3 systemy e-money. Cassamat jest systemem lokalnym stworzonym przez zrzeszenie banków spółdzielczych Raiffeisen w regionie Alto Adige (członkami systemu Cassamat są 53 banki). Karta nie pozwala na transfer środków z portmonetki do portmonetki. Podstawą tej technologii jest bezkontaktowa, odnawialna karta chipowa. Innym systemem jest MINIpay - także o zasięgu regionalnym. Środki w tym systemie mogą być wydawane zarówno w automatach (np. telefonicznych), jak i w terminalach sklepowych. Pełni także ona funkcję dokumentu tożsamości. Płatności są kierowane do systemu rozliczeń detalicznych, a rozrachunek międzybankowy jest dokonywany w banku centralnym. Pieniądz sieciowy jeszcze się nie rozwinął. Wydawanie instrumentów płatniczych we Włoszech jest ograniczone do banków. E-money są traktowane podobnie jak inne płynne zobowiązania np. depozyty O/N. A zatem wielofunkcyjne elektroniczne portmonetki tym bardziej wydają wyłącznie banki. E-money podlegają systemowi gwarantowania depozytów (z pewnymi wyjątkami). Nie ma szczególnych regulacji w za-

9 8 BSiE kresie elekronicznych pieniędzy. W 1993 r. pojawiła się jednak możliwość emisji przedpłaconych kart przez niebanki. Chodzi tutaj o karty, które nie mają waloru ogólnego środka płatniczego. Podmioty te to parabanki zajmujące się tylko usługami finansowymi i posiadające opłacony kapitał udziałowy w wysokości mniejszej niż 1 mld ITL. Warunki dotyczą także formy prawnej i kwalifikacji personelu. Karty jednofunkcyjne mogą natomiast wydawać inne firmy niż banki i parabanki. Bank centralny jest odpowiedzialny za organizację i działalność systemów płatniczych. Bank Włoch wydał wytyczne w zakresie emisji e-money. Mówią one min., że: kartę można naładować tylko do pewnej kwoty, nie można dokonywać płatności z karty do karty, wydawcy muszą otworzyć specjalne rachunki, na których zarówno wartości załadowane, jak i wydawane muszą być rejestrowane, rozrachunek transakcji międzybankowych w elektronicznym pieniądzu musi być przeprowadzany w pieniądzu banku centralnego. W Luksemburgu funkcjonuje elektroniczna portmonetka MiniCASH, użyteczna również dla transakcji o niewielkiej wartości. Wzorowana jest ona na niemieckiej GeldKarte. Wprowadzona została w 1999 r. przez spółkę IT będącą w posiadaniu banków, a także pocztę. System utworzono poprzez wbudowanie chipu do istniejących kart debetowych. Nie ma systemu opartego na pieniądzu sieciowym. Systemy e-money mogą być tworzone tylko przez banki oraz pocztę. W kwestiach nadzoru nad emisją pieniądza elektronicznego jest właściwy nadzór bankowy (Commission de Surveillance du Sector Financier). Rozwój kart chipowych w Holandii dokonuje się już od 1989 r. we współpracy banków, organizacji konsumentów oraz detalistów. W 1994 r. wprowadzono system pilotażowy Primeur Card (początkowo tylko w 2 miastach). Elementem tego projektu były programy lojalnościowe dla handlowców. Innym systemem stał się PTT Telecom operatora telefonicznego, który od optycznych kart telefonicznych ewoluował do kart chipowych. W ramach współpracy tych systemów powstała wielofunkcyjna karta Chipknit. Nie ma systemów pieniądza sieciowego. System taki jest opracowany DigiCash - nie jest jednak w praktyce wykorzystany przez banki. W płatnościach internetowych e-commerce stosuje się podobny system I-pay. E-money traktowane są podobnie jak środki na rachunku bieżącym. Bank centralny zmienił zasady sprawozdawczości, by mieć pełen obraz znajdujących się w obiegu elektronicznych pieniędzy. Nie ma szczególnych regulacji dla kart chipowych. Wartość na karcie nie podlega systemowi gwarantowania depozytów (ma jednak własny system ochrony). Wielofunkcyjne, przedpłacone karty wydają tylko banki. Wynika to z definicji instytucji kredytowej zawartej w prawie bankowym. W Hiszpanii istnieją 3 systemy elektronicznych pieniędzy: Sistema 4B (Monedero), SEMP (VISACash) i Spanish Confederation of Savings Banks (Euro 6000). Tylko banki wydają e- money. Wszystkie 3 systemy mają wspólne cechy i są obliczone na dokonywanie niewielkich płatności w sklepach, automatach itp. Środki nie mogą być jednak transferowane z karty do karty. Karty są ładowane w systemie ATM. Opłaty obciążające klientów i handlowców są swobodnie ustalane przez banki (nie są one uzgodnione jednolicie). Nie ma szczególnych regulacji w zakresie elektronicznych portmonetek. Systemy pieniądza sieciowego są na etapie wstępnym. Bank centralny nie traktuje e-money jako realnej alternatywy dla banknotów i monet. Nie zamierza również zajmować się emitowaniem elektronicznych pieniędzy. Elektroniczne portmonetki mogą być wydawane tylko przez banki. Są one bowiem porównywane do kategorii depozytu bankowe-

10 BSiE 9 go rachunku bieżącego. Podlegają tym samym rezerwie obowiązkowej oraz systemowi gwarancyjnemu. Nie ma szczególnej regulacji w zakresie e-money. Systemy e-money zawarły porozumienie w sprawach ujednolicenia norm (Common Electronic Purse Specification CEPS). Portugalia ma tylko jeden system elektronicznego pieniądza (Porta Moedas Multibanco PMB). Uczestnikami są wyłącznie instytucje kredytowe. System został wdrożony przez międzybankowe przedsiębiorstwo usługowe (Interbank Services Company ACH). Nie ma jeszcze form pieniądza sieciowego. Wartości zgromadzone na kartach podlegają w pełni obowiązkom sprawozdawczym na rzecz banku centralnego. Bank Portugalii wydał regulacje związane z e-money, które zdefiniował jako wielofunkcyjne przedpłacone karty emitowane tylko przez banki. Wydawanie kart wymaga odrębnej autoryzacji w ramach, której mogą być nałożone warunki w zakresie emisji i zasad użycia tych kart. Zanim pieniądze trafią do podmiotów sprzedających towary lub usługi, muszą być przeniesione na specjalny rachunek. E-money nie może być użytkowane transgranicznie, przed wprowadzeniem euro były denominowane tylko w escudo. W Szwecji istnieje 1 system kart chipowych Cash Card zorganizowany przez 3 największe banki, które razem mają ok.70% rynku kart płatniczych. Istnieje więc silny bodziec do współpracy. Wprawdzie banki korzystają z jednolitej technologii (Proton), konkurują wszelako między sobą, wydając własne karty. System jest pomyślany dla niewielkich transakcji karta ma być substytutem gotówki. Stosuje się wspólny standard bezpieczeństwa DES. Karta może być doładowana tylko w banku lub bankomacie ATM. Planuje się technicznie możliwy system ładowania przez Internet, co ułatwi handel elektroniczny. System zapewnia anonimowość transakcji podobnie jak to ma miejsce w operacjach gotówkowych. Wartość na karcie nie podlega oprocentowaniu. Do wielofunkcyjnej karty dodaje się ostatnio funkcję dowodu tożsamości. Nie ma pieniądza sieciowego. Tylko banki są uprawnione do wydawania elektroniczych portmonetek. Władze Szwecji uważają wszelako za możliwe poszerzenie kręgu podmiotów-emitentów, pod warunkiem objęcia ich nadzorem ostrożnościowym na wzór banków. Bank Szwecji nie widzi zagrożeń dla banknotów i monet z powodu rozpowszechnienia się e-money. Rozliczenia przebiegają analogicznie jak dla pozostałych płatności detalicznych. W Wielkiej Brytanii istnieją 2 systemy e-money: Mondex i VISA Cash. Bank Anglii popiera rozwój efektywnych i kompatybilnych instrumentów płatniczych. Dostrzega natomiast potrzebę dyskusji nad wpływem elektronicznych portmonetek na politykę monetarną, ryzyko systemowe i ochronę konsumenta. Nie traktuje e-money jako zagrożenia dla dochodów z emisji banknotów i monet (seigniorage) w Wielkiej Brytanii bank centralny nie pobiera tych dochodów, przypadają one Min. Skarbu (HM Treasury). Nie uważa za konieczne ograniczenie kręgu wydawców kart chipowych do instytucji kredytowych. Karty płatnicze - aspekty prawne 11 Tematyka związana z regulacjami prawnymi poświęconymi rynkom kart płatniczych jest omawiana w Unii Europejskiej od kilkunastu lat, zwłaszcza w kontekście ochrony konsumenta. Już pod koniec lat osiemdziesiątych Komisja Europejska wydała dwa zalecenia dotyczące nowej formy rozliczeń: zalecenie Komisji z 8 XII 1987 r., 878/590, w sprawie europejskiego kodeksu postępowania w odniesieniu do płatności elektronicznych oraz zalecenie Komisji z 17 XI 1988 r. 88/590, dotyczące systemów płatniczych, a zwłaszcza relacji między posiadaczami a emitentami 11 Zob. R. Janowicz, op. cit, s. 54 i następne.

11 10 BSiE kart. Już w tych zaleceniach można znaleźć szczegółowe zapisy, dotyczące rynku kart płatniczych. Zwłaszcza w zaleceniu 88/590, którego podstawowym celem jest ochrona konsumenta, będącego użytkownikiem i posiadaczem kart płatniczych. Zawiera ono kilka istotnych zapisów: konsument powinien otrzymać właściwą informację dotyczącą warunków umowy, włączając w to opłaty i inne koszty oraz zakres jego praw i obowiązków, zalecenie 88/590 przewiduje, że od chwili zastrzeżenia karty odpowiedzialność za wszystkie zrealizowane nią transakcje powinna przechodzić na emitenta karty, jeżeli posiadacz karty wywiązał się ze swoich obowiązków umownych tzn. odpowiednio zabezpieczył kartę, zawiadomił emitenta o utracie karty, zalecenie precyzuje że, żadne narzędzie płatności (karta) nie powinno być wysyłane, jeżeli nie zwróci się o to zainteresowana osoba, a umowa z emitentem nie może być wiążąca zanim konsument nie otrzyma karty i nie zapozna się z warunkami umowy 12. Natomiast w zaleceniu Komisji 87/598 można m.in. znaleźć zapisy mówiące o tym, że: płatności elektroniczne są nieodwracalne, zlecenie udzielane poprzez kartę jest nieodwracalne, problemy powstające na tle bezpieczeństwa powinny być między stronami umowy jasno stawiane i załatwiane, umowy nie mogą ograniczać wolności handlowców do działania i konkurowania na rynku, umowy z handlowcami muszą dopuszczać efektywną konkurencję między różnymi emitentami, postanowienia przymusowe powinny być ograniczone do wymogów technicznych 13. Niektóre kraje UE: W. Brytania, Francja oraz Dania wdrożyły niektóre z proponowanych rozwiązań do swoich systemów prawnych. Np. w Wielkiej Brytanii powstał w 1974 r. Consumer Credit Act. Jest to obszerny akt prawny o charakterze ustawy, dotyczy kredytu konsumpcyjnego i sprzedaży ratalnej. Zawiera jednak kilka szczegółowych postanowień dotyczących kart płatniczych m.in. precyzuje, że posiadacz nie odpowiada wobec emitenta za transakcje dokonane kartą przez osoby trzecie, chyba że osoby te działały lub wydawały się działać z upoważnienia posiadacza karty 14. We Francji powstała w 1991 r. ustawa o bezpieczeństwie czeków i kart płatniczych. We Francji funkcjonowała ustawa prawo czekowe i właśnie do niej dołączono zapisy dotyczące kart płatniczych. Ustawa ta przyjmuje m.in. zasadę nieodwołalności zlecenia lub zobowiązania powstałego przy użyciu karty płatniczej chyba, że nastąpił fakt zgubienia lub kradzież karty 15. Poza tym ustawa ta przewiduje karę więzienia, od 1 roku do lat siedmiu i grzywnę pieniężną, za podrabianie lub sfałszowanie kart i ich świadome używanie lub akceptowanie Commission recommendation of 17 November 1988 concerning payment systems, and in particular the relationship between card holder and card issuer (88/590/EEC). 13 Commission recommendation of 8 December 1987 on a European Cod of Conduct relating to electronic payment (Relations between financial institutions, traders and service establishments, and consumers). 87/598/EEC. 14 Consumer Credit Act par Ustawa z 1991 r. o bezpieczeństwie czeków i kart płatniczych, art Ustawa z 1991 r. o bezpieczeństwie czeków i kart płatniczych, art

12 BSiE 11 W Danii natomiast powstała w 1998 r. Ustawa o kartach płatniczych, która kompleksowo reguluje zagadnienia związane z tematyką kart płatniczych, kładąc zwłaszcza duży nacisk ma określenie stosunków pomiędzy posiadaczem i emitentem kart. Komisja Europejska wydała dnia 30 lipca 1997 r. zalecenie dotyczące transakcji elektronicznymi instrumentami płatniczymi a w szczególności stosunków pomiędzy wydawcą i posiadaczem kart, które zastąpiło wspomniane zalecenia z 1987 r. i 1988 r. 17. Jest ono bardziej szczegółowe niż wcześniejsze zalecenia Komisji i znajduje się na tzw. liście screeningowej B 18. Oznacza to, że co prawda nie jest to akt prawny o mocy powszechnie obowiązującej w krajach Unii Europejskiej, jednakże rozwiązania w nim zalecane powinny być uwzględniane przez kraje członkowskie. Zalecenie 97/489 w art. 3. określa minimum informacji regulujących emisję i użytkowanie elektronicznego instrumentu płatniczego, które muszą być zawarte w warunkach umowy. Obejmują one m.in. opis elektronicznego instrumentu płatniczego, opis obowiązków i zakresu odpowiedzialności użytkownika i emitenta, rodzaje opłat ponoszonych przez użytkownika. Natomiast art. 5 zalecenia w sposób precyzyjny określa obowiązki użytkownika, który m.in. jest zobowiązany do: użytkowania elektronicznego instrumentu płatniczego zgodnie z warunkami umowy, w szczególności posiadacz karty ma obowiązek zachowania wszelkich kroków bezpieczeństwa, tak aby zapobiec posługiwaniu się kartą przez osoby nieupoważnione, dołożenia wszelkich kroków ostrożności w celu zabezpieczenia elektronicznego instrumentu płatniczego oraz takich elementów jak PIN, bezzwłocznego zawiadomienia emitenta o fakcie zgubienia/kradzieży karty lub zauważenia na swoim rachunku nie zatwierdzonych transakcji, nie zapisywania swojego PIN-u lub innego kodu na samym instrumencie lub w jakiejkolwiek łatwo odczytywalnej formie, nie odwoływania zlecenia wydanego przy użyciu elektronicznego instrumentu płatniczego. Zgodnie z tym zaleceniem (art.6), do momentu zawiadomienia wydawcy, posiadacz ponosi wszelkie straty będące konsekwencją zgubienia lub kradzieży karty, ale tylko do wysokości 150 EURO, z wyjątkiem gdy posiadacz działał ze skrajnym niedbalstwem, szczególnie nie przestrzegając swoich obowiązków zawartych w art. 5. Od momentu zawiadomienia przez użytkownika emitenta (lub podmiotu przez niego wskazanego), za wyjątkiem sytuacji, w której strata była wynikiem jego oszustwa, użytkownik nie ponosi odpowiedzialności za straty powstałe w konsekwencji utraty lub kradzieży elektronicznego instrumentu płatniczego. Art. 7 określa szczegółowo obowiązki emitenta, który może zmienić warunki umowy, pod warunkiem dostarczenia użytkownikowi odpowiedniego indywidualnego zawiadomienia o takiej zmianie, umożliwiającego mu wycofanie się z umowy. Jeśli użytkownik w ciągu 1 miesiąca nie 17 Comission recommendation of 30 July 1997 concerning transaction by electronic payment instrument and in particular the relationship between issuer and holder (97/489/EC). 18 Listy screeningowe A i B-wykazy aktów prawnych i rekomendacji, obowiązujące w krajach Unii Europejskiej, które wymagają bezwarunkowego wdrożenia do systemu prawnego kraju akcesyjnego (lista A) lub są zalecane do wdrożenia (lista B).

13 12 BSiE wycofał się z umowy to oznacza to akceptację warunków umowy. Poza tym emitent nie może m.in.: ujawniać PIN-u lub innego kodu nikomu poza użytkownikiem, wysyłać nie zamówionego elektronicznego instrumentu płatniczego, chyba że wysyłany zastępuje ten, posiadany przez użytkownika. Natomiast w art. 8 określony jest zakres odpowiedzialności emitenta. Emitent odpowiada za: niewykonanie lub wadliwe wykonanie transakcji użytkownika, transakcje nie zatwierdzone przez użytkownika, błąd lub nieprawidłowość, którą można przypisać emitentowi przy obsłudze rachunku użytkownika. Art. 9 precyzuje sposoby i metody zawiadamiania o utracie elektronicznego instrumentu płatniczego. Emitent (lub podmiot przez niego wskazany) jest zobowiązany dostarczyć środki, za pomocą których posiadacz może w dowolnym czasie dnia i nocy zawiadomić o fakcie zgubienia lub kradzieży swojego elektronicznego instrumentu płatniczego. Emitent (lub podmiot przez niego wskazany) po otrzymaniu zawiadomienia podlega obowiązkowi podjęcia niezbędnych, możliwych działań w celu zatrzymania dalszego użytkowania elektronicznego instrumentu płatniczego, nawet w przypadku, gdy użytkownik postępował rażąco niedbale lub popełnił oszustwo. Jak widać z powyższej analizy aspekty prawne związane z rynkiem kart płatniczych są szeroko poruszane w Unii Europejskiej. Wynika to z faktu, że w krajach tych już dawno zwrócono uwagę, że w parze z dynamicznym rozwojem rynków kart płatniczych muszą iść odpowiednie zapisy i rozwiązania prawne, które stworzą prawne ramy funkcjonowania tych rynków zapewniając odpowiednią ochronę wszystkim podmiotom zaangażowanych w obrót kartami. Ad. 2 Szczegółowość rozwiązań w zakresie instytucji pieniądza elektronicznego (nie będących bankami) uzależniona jest od tego, czy kraje UE, do których skierowana jest Dyrektywa 2000/46/WE uregulowały już w swoim prawodawstwie pewne kwestie wcześniej czy też nie uczyniły tego zastrzegając prawo emisji pieniądza elektronicznego wyłącznie do banków (instytucji kredytowych) 19. Z Dyrektywy (art. 10) wynika celowość wprowadzenia dość szczegółowej regulacji a więc nie tylko ustawowej. Jak dotąd, żadne państwo UE nie dokonało wdrożenia Dyrektywy, a wynika to przede wszystkim z tego, że: - Większość z nich nie widzi korzyści z liberalizacji przepisów w celu rozwoju rynku pieniądza elektronicznego, dlatego też władze wielu krajów starają się zachować w jak największym stopniu istniejące ramy prawne, - Ustawodawcy nie wiedzą jak traktować definicję pieniądza elektronicznego w dyrektywie i jej zastosowanie do nowych produktów rynku, np. do systemów na bazie serwerów (server- 19 W krajach UE w dziedzinie elektronicznych pieniędzy stosuje się różne regulacje np. zawarte w Kodeksach Cywilnych (sfera stosunków umownych), w Kodeksach karnych, w prawie bankowym czy dot. instytucji kredytowych, ustawach o ochronie danych, ustawach o ochronie konsumenta itd. Zob. Electronic Money. Consumer protection, law enforcement, supervisory and cross border issues, Group of Ten, April 1997.

14 BSiE 13 based schemes), programów lojalnościowych 20, dlatego mogą wprowadzać nowe definicje pieniądza elektronicznego; - W niektórych państwach UE potencjalne podmioty wprowadzające produkty software`owe (firmy telekomunikacyjne, firmy oferujące usługi płatnicze) wyrażają umiarkowane zainteresowanie, co do przyjęcia statusu instytucji pieniądza elektronicznego (IPE). Nie jest jasne czy te produkty będą rzeczywistym pieniądzem elektronicznym zgodnie z definicją zawartą w Dyrektywie; - Państwa UE, o tradycyjnie restrykcyjnych regulacjach co do pieniądza elektronicznego, będą kontynuować swoją politykę wykorzystując pole manewru, które zostawia Dyrektywa (warunki zwolnienia z przepisów, szeroka definicja pieniądza elektronicznego). W szczególności, niektóre z nich planują wprowadzenie bardzo restrykcyjnych warunków zwolnienia z przepisów lub nawet brak zwolnień; - Dla większości ustawodawców, za wyjątkiem Niemiec, nowość stanowi kwestia punktów lojalnościowych. Wszyscy zgadzają się, że systemy lojalnościowe, w których uczestniczy wielu detalistów i które dysponują funkcją płatniczą punktów bonusowych będą prawdopodobnie podlegać regulacji, choć większość systemów lokalnych może zostać zwolnionych z przepisów ze względu na niską wartość emitowanego pieniądza elektronicznego. Nie można wykluczyć, że wdrożenie dyrektywy doprowadzi do ostrzejszej regulacji systemów lojalnościowych. 21 Stosunkowo liberalne podejście do dyrektywy ma W. Brytania, która postrzega zjawisko pieniądza elektronicznego i powstawanie nowych instytucji IPE jako okazję do stworzenia nowoczesnych i efektywnych środków płatniczych, które będą sprzyjać handlowi elektronicznemu oraz innym nowoczesnym metodom prowadzenia działalności gospodarczej, a także szansę pozyskania nowych uczestników rynku, takich jak duże firmy detalistów, firmy komputerowe i telekomunikacyjne, do sektora zdominowanego przez główne banki detaliczne. W opublikowanym przez Min. Skarbu dokumencie konsultacyjnym, dotyczącym wdrożeniu dyrektywy o pieniądzu elektronicznym do prawa brytyjskiego zawarto stanowisko rządu w odniesieniu do takich zagadnień, jak 22 : - definicja pieniądza elektronicznego - rozważa się skopiowanie definicji wraz z nadaniem FSA (Financial Services Authority) 23 prawa do jej elastycznej interpretacji lub opuszczenia kryterium, mówiącego, że pieniądz elektroniczny musi być wyemitowany w zamian za środki pieniężne o wartości nie mniejszej niż wartość wyemitowana. - zwolnienia z przepisów - rozważa się wprowadzenie reguły: 4 km 2 (ograniczony obszar działalności) i 100 akceptujących przedsiębiorstw (ograniczona liczba akceptantów) - jako warunków zwolnienia z przepisów art. 8 dyrektywy. Proponuje się szerokie zastosowanie zwolnień i uchylenie możliwie dużej liczby przepisów dyrektywy. Podkreśla się, że nie będzie różnicy po- 20 Systemy punktów bonusowych/lojalnościowych pozwalają klientom na wydanie punktów bonusowych w ramach określonego grona sprzedawców lub organizacji niekomercyjnych. 21 Zob. M. Szcześ, S. Jakubiec, Elektroniczne usługi finansowe charakterystyka rynku, wyzwania i inicjatywy regulacyjne (stan na koniec 2001 r.), Materiały i Studia NBP Zeszyt 139, Warszawa luty 2002, s. 49 i n. Zob. także Innovation and Regulation. The Case of E-money in the EU, Background Paper Nr August 2001, Institute for Prospective Technological Studies, s Zob. M. Szcześ, S. Jakubiec, op. cit. s. 50 i n. oraz Implementation of the Electronic Money Directive, a Consultation Document, HM Treasury, October Zob. www. fsa.gov.uk

15 14 BSiE między stosowaniem regulacji o przeciwdziałaniu praniu brudnych pieniędzy do IPE oraz emitentów zwolnionych z przepisów. Przygotowywane przepisy ustalą procedury ubiegania się o zwolnienie u FSA (FSA byłaby uprawniona także do odwołania zwolnienia). - okres dostosowawczy - przyznaje się instytucjom dotychczas działającym 6- miesięcznego okresu na dostosowanie po wejściu w życie dyrektywy 27 kwietnia 2002 r. - fundusz gwarancyjny - dominuje pogląd o braku potrzeby włączenia systemów pieniądza elektronicznego do takiego systemu. - rozstrzyganie sporów (Arbiter) - ewentualne włączenie emitentów do systemu alternatywnego rozstrzygania sporów (do decyzji FSA).