Wiedza ciężarnych kobiet na temat przedwczesnych porodów

Transkrypt

1 PRACE ORYGINALNE Piel. Zdr. Publ. 2014, 4, 4, ISSN Copyright by Wroclaw Medical University Piotr Hańczyc e, f, Marta Pakuła a d Wiedza ciężarnych kobiet na temat przedwczesnych porodów Knowledge of Pregnant Women About Preterm Delivery Studenci kierunku polożnictwo, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu, Wrocław A koncepcja i projekt badania; B gromadzenie i/lub zestawianie danych; C analiza i interpretacja danych; D napisanie artykułu; E krytyczne zrecenzowanie artykułu; F zatwierdzenie ostatecznej wersji artykułu Streszczenie Wprowadzenie. Poród przedwczesny i wynikające z niego wcześniactwo to problemy niezmiernie często występujące na oddziałach patologii ciąży oraz intensywnej opieki neonatologicznej. Mimo rozwoju medycyny perinatologicznej obserwuje się zwiększenie liczby przedwczesnych porodów. Wcześniactwo w dalszym ciągu jest jedną z głównych przyczyn umieralności noworodków i zwiększonej ich zachorowalności. Cel pracy. Analiza wiedzy kobiet na temat przedwczesnych porodów. Materiał i metody. Badaniu poddano 100 ciężarnych kobiet hospitalizowanych na oddziale patologii ciąży. Narzędziem badawczym był samodzielnie skonstruowany kwestionariusz ankietowy. Wyniki. Ankietowane wiedzą, że stres, używki, przedwczesne pęknięcie błon płodowych, problemy z łożyskiem powodują przedwczesny poród. Wiedzą, że jest konieczna hospitalizacja i oszczędzający tryb życia w przypadku ryzyka wystąpienia takiego porodu. Znają skutki przedwczesnego porodu dla noworodka. Jako profilaktykę porodu przedwczesnego wskazały zapobieganie zakażeniom, kontrolę USG szyjki macicy, zakładanie szwu Mc Donalda, eliminację stresu oraz oszczędzający tryb życia. Wnioski. Analiza wyników sondażu wykazała, że kobiety w ciąży mają wiedzę o porodach przedwczesnych, ale nie jest ona w pełni zadowalająca. Z tego właśnie względu istnieje konieczność większego zaangażowania się personelu medycznego w proces edukacji ciężarnych odnośnie do właściwego trybu życia w ciąży jako elementu profilaktyki zagrażającego porodu przedwczesnego (Piel. Zdr. Publ. 2014, 4, 4, ). Słowa kluczowe: poród przedwczesny, wcześniactwo, przedwczesne pęknięcie błon płodowych, profilaktyka porodu przedwczesnego. Abstract Background. Preterm delivery and the problems resulting from prematurity frequently occur on the pregnancy pathology and neonatal intensive care units. Despite the development of medicine the increased number of premature births is observed. Prematurity remains a major cause of infant mortality and increased morbidity. Objectives. The aim of this study was to analyze women s knowledge about premature births. Material and Methods. We studied 100 pregnant women hospitalized in the department of pathology of pregnancy. The research tool was a self-constructed questionnaire. Results. The respondents know that stress, stimulants, PROM (premature rupture of membranes), and problems with the placenta cause premature delivery. They know that hospitalization and lifestyle changes are required to save lives in the case of pre-term labor. They know the consequences of preterm birth for a newborn. They also know different types of premature birth prevention such as prevention of infection, cervical ultrasound control, the McDonald s suturing, and the elimination of stress. Conclusions. The analysis of the survey results showed that pregnant women have knowledge about premature births, but it is not fully satisfactory. For this reason, there is a need for greater involvement of medical personnel in pregnant education process regarding the proper lifestyle during pregnancy as part of the prevention of pre-term labor (Piel. Zdr. Publ. 2014, 4, 4, ). Key words: preterm delivery, prematurity, premature rupture of membranes, prevention of premature birth.

2 372 P. Hańczyc, M. Pakuła Poród przedwczesny definiuje się jako ukończenie ciąży po skończonym 22. tygodniu ciąży, a przed upływem 37. Jako poród przedwczesny rozumie się także ukończenie ciąży przed osiągnięciem przez płód wieku, który umożliwiłby mu optymalną zdolność do życia poza macicą matki [1]. Mimo poprawy jakości opieki zdrowotnej obserwuje się tendencję wzrostową porodów przedwczesnych, co jest przyczyną zwiększonej umieralności i liczby zachorowań wśród noworodków. Wcześniactwo to nie tylko problem dla rodziców, których dziecko zdecydowanie za wcześnie przyszło na świat, ale także dla całego społeczeństwa. Wcześniactwo odbija się na jego sferze ekonomicznej, demograficznej, populacyjnej, społeczno-socjologicznej, rodzinnej oraz psychologicznej. Na oddziałach patologii ciąży zwiększa się liczba ciężarnych, którym zagraża przedwczesny poród. Niestety, ale zwiększa się także w zawrotnym tempie liczba przedwczesnych porodów i ich negatywnych skutków dla noworodków. Wiele ciężarnych kobiet nie rozumie tego problemu, nie zdaje sobie sprawy, że one same mogą swoim postępowaniem zmniejszyć ryzyko wystąpienia u siebie przedwczesnego porodu. Czasem wystarczy zmienić swój styl życia, co zdecydowanie obniży ryzyko takiego porodu. W dzisiejszych czasach, w dobie gonitwy za pieniądzem, lepszym statusem zawodowym i społecznym ludzie nie mają czasu i ochoty zająć się swoim stanem zdrowia. Tak też jest w przypadku ciężarnych kobiet. Wiele z nich, mimo zajścia w ciążę, nie zmienia swojego stylu życia, nie zwalnia jego tempa, nie zdaje sobie sprawy, że są odpowiedzialne za rozwijające się nowe życie w ich łonie. A gdy nagle coś złego się wydarzy, często jest już za późno. Celem niniejszej pracy była ocena wiedzy ciężarnych kobiet hospitalizowanych na oddziale patologii ciąży na temat porodu przedwczesnego. Materiał i metody Badania przeprowadzono wśród 100 losowo wybranych ciężarnych kobiet przebywających na oddziale patologii ciąży w okresie od 12 czerwca do 8 sierpnia 2011 r. Grupa badana była zróżnicowana pod względem wieku, miejsca zamieszkania, wykształcenia, stanu cywilnego, warunków bytowych, liczby ciąż oraz wieku ciążowego. Badanie przeprowadzono za pomocą kwestionariusza ankietowego skonstruowanego do celów tej pracy, zawierającego 28 pytań. Ankietowane kobiety odpowiadały na 2 rodzaje pytań zamknięte oraz otwarte. W pytaniach zamkniętych należało wybrać jedną bądź kilka przedstawionych odpowiedzi. W pytaniach otwartych natomiast ciężarne kobiety na podstawie własnej wiedzy oraz doświadczeń wpisywały odpowiedź. W większości pytania zamknięte były jednokrotnego wyboru, ale w przypadku 8 pytań można było wybrać kilka spośród podanych odpowiedzi (wielokrotnego wyboru). Wszystkie pacjentki zostały poinformowane o dobrowolności oraz anonimowości badania. Przekazano im także, że uzyskane dzięki ankietom dane posłużą wyłącznie do celów naukowych. Wyniki Badana grupa ciężarnych kobiet była zróżnicowana pod względem wieku. Wśród respondentek najwięcej było pacjentek w przedziale wiekowym lat aż 51 (51%), w grupie wiekowej lat było 36 kobiet (36%), między 16. a 20. r.ż. 9 (9%), a najmniejszą grupę badanej populacji stanowiły ciężarne powyżej 39. r.ż. 4 kobiety (4%). Spośród wszystkich ankietowanych 40 (40%) poinformowało, że jest w pierwszej ciąży, w drugiej ciąży było 31 ankietowanych (31%), w trzeciej 17 (17%), w czwartej 5 (5%), w piątej 2 (2%), a w szóstej 4 (4%). Jedynie 1 ankietowana (1%) podała, że jest w 8. ciąży. Dwadzieścia respondentek (20%) zaznaczyło, że w przeszłości wystąpiło u nich poronienie. Najwięcej ciężarnych było w 37. i 38. tygodniu ciąży po 11 (11%), po 10 respondentek (10%) było w 34., 36. i 40. tygodniu ciąży, 9 (9%) wskazało na 39. tydzień ciąży, w 35. tygodniu ciąży było 7 ciężarnych (7%), po 6 respondentek (6%) było w 38. i 33. tygodniu, 4 ciężarne (4%) wskazały na 29. tydzień trwania ciąży, a jedynie 3 ciężarne (3%) podały, że ich ciąża w chwili przeprowadzania ankiety trwała 26 tygodni, 2 ciężarne (2%) były w 22. i 31. tygodniu, a w 41. i 27. tygodniu ciąży były 2 ciężarne (po 1%). Prawie połowa, bo aż 49 ankietowanych (49%), zaznaczyła odpowiedź, że ich ciąża była planowana, niewiele mniej 47 kobiet (47%) przyznało, że ich ciąża nie była planowana. Cztery ciężarne (4%) zaznaczyły natomiast, że ich ciąża była skutkiem zastosowania wspomagania rozrodu. Więcej niż połowa, bo 54 respondentki (54%), zaznaczyła następującą definicję porodu przedwczesnego: ukończenie ciąży między 22. a 37. tygodniem ciąży, aż 40 kobiet (40%) zaznaczyło, że poród przedwczesny to urodzenie dziecka do 37. tygodnia ciąży, 6 ankietowanych (6%) nie wskazało żadnej odpowiedzi. Wśród respondentek będących obecnie w ciąży problem zagrażającego porodu przedwczesnego dotyczył 30 kobiet (30%), w poprzedniej/poprzednich ciążach 7 (7%), 4 respondentki (4%) wskazały,

3 Wiedza ciężarnych kobiet na temat przedwczesnych porodów 373 że takie ryzyko pojawiło się zarówno w poprzedniej ciąży, jak i w obecnej, a u 59 (59%) ciężarnych nie zaobserwowano objawów przedwczesnego porodu. Spośród 56 ankietowanych, u których ten problem się pojawił, 18 (32%) podało, że główną przyczyną zagrażającego porodu przedwczesnego było rozwieranie i skracanie się szyjki macicy, na drugim miejscu była przedwczesna czynność skurczowa mięśnia macicy 11 respondentek (20%), a przedwczesne pęknięcie pęcherza płodowego wystąpiło u 10 ciężarnych (18%). Po 3 ankietowane (5%) wskazały w odpowiedziach: ciążę bliźniaczą, plamienie/krwawienie, niewydolność cieśniowo-szyjkową. Wśród pozostałych odpowiedzi pojawiły się przedwczesne odklejenie się łożyska 1 ciężarna (3%) oraz zaznaczone przez 2 kobiety wielowodzie (4%), zakażenia (4%). Ankietowane kobiety w zdecydowanej większości jako przyczyny wywołujące przedwczesny poród wybrały przedwczesne pęknięcie pęcherza płodowego oraz używki kolejno 79 (79%) i 76 (76%). Równie liczna grupa ankietowanych wskazała na niewydolność cieśniowo-szyjkową 65 (65%). Stres i przemęczenie oraz patologie związane z łożyskiem zaznaczyły po 63 respondentki (63%). Niewiele ponad połowa ankietowanych 51 (51%) zaznaczyła stratę poprzednich ciąż, poród przedwczesny w poprzedniej ciąży, a 49 (49%) ciążę mnogą. 43 (43%) i 39 (39%) ciężarnych kobiet wybrało ponadto zakażenia układu moczowopłciowego oraz mięśniaki i wady macicy. Wiek poniżej 18 bądź powyżej 35 lat jest uważany za przyczynę przedwczesnego porodu przez 33 ankietowane (33%). Najmniej ciężarnych zaznaczyło choroby wikłające ciążę, wielowodzie oraz techniki wspomaganego rozrodu kolejno 29 (29%), 28 (28%) i 19 (19%). Według największej liczby respondentek najczęstszą przyczyną przedwczesnego porodu są zakażenia wewnątrzmaciczne 34 ankietowane (34%). Na drugim miejscu znalazła się niewydolność cieśniowo-szyjkowa 24 ciężarne kobiety (24%), a 21 (21%) i 17 (17%) ankietowanych zaznaczyło łożysko przodujące i ciążę mnogą. Najwięcej respondentek uważa, że objawem przedterminowego porodu jest przedwczesne odejście wód płodowych 86 (86%). Równie często były wybierane odpowiedzi: bezobjawowe rozwieranie się szyjki macicy i wystąpienie czynności skurczowej kolejno 76 (76%) i 75 (75%) respondentek. Wśród pozostałych odpowiedzi 46 (46%) ciężarnych wybrało bóle podbrzusza i napięcie brzucha, 27 (27%) ból w krzyżu i ucisk w miednicy, 24 (24%) zmienioną wydzielinę pochwową. Najmniej respondentek uważało, że biegunka i częstsze oddawanie moczu mogą być objawem przedwczesnego porodu 9 (9%) i 7 (7%). Zdaniem 86 (86%) respondentek najwłaściwszym postępowaniem w przypadku zagrożenia przedwczesnym porodem jest konieczność hospitalizacji, według 69 (69%) wykonywanie kontrolnych USG i KTG, 68 (68%) uważa, że należy hamować czynność skurczową mięśnia macicy, a 62 (62%) osoby są za podawaniem leków na dojrzewanie pęcherzyków płucnych płodu. 50 (50%) respondentek uważa za wskazane częściowe lub całkowite wykluczenie z życia zawodowego i prac domowych, a 45 (45%) ankietowanych antybiotykoterapię w przypadku przedwczesnego odejścia płynu owodniowego. Najmniej respondentek jest zdania, że eliminacja stresu u ciężarnej kobiety ma znaczenie w postępowaniu w sytuacji zagrożenia wystąpienia porodu przedwczesnego zaledwie 42 (42%) ankietowane. Najwięcej respondentek uważa, że ciąża powinna być zakończona w sposób indywidualnie dostosowany do sytuacji położniczej 60 (58%). 27 ankietowanych (26%) sądzi natomiast, że powinno być wykonane cesarskie cięcie, 10 (9%) jest zdania, że należy rodzić siłami natury w każdym przypadku, a 7 kobiet (7%) wybrało odpowiedź: poród siłami natury po ukończonym 33. tygodniu ciąży przy położeniu podłużnym główkowym. 28 respondentek (22%) jest zdania, że częste wizyty kontrolne u lekarza prowadzącego ciążę mają znaczenie profilaktyczne. Po 21 ankietowanych (16%) podało, że należy zrezygnować ze stosowanych używek oraz wyeliminować stres. 14 kobiet ciężarnych (11%) uważa ponadto, że zachowaniem prozdrowotnym będzie dbałość o higienę osobistą. Według ciężarnych kobiet pozytywny wpływ na zapobieganie przedwczesnemu porodowi mają: zdrowa dieta i styl życia 12 ankietowanych (9%), odpoczynek 11 (8%), umiarkowany wysiłek fizyczny 10 (7%) oraz stosowanie się do zaleceń lekarza i położnej 5 (4%). 7 respondentek (5%) wybrało inne odpowiedzi, wśród których pojawiły się: rezygnacja z pracy zawodowej, ograniczenie czynników ryzyka, rezygnacja ze współżycia z partnerem, szybkie zgłoszenie się do szpitala, kontrola stanu dziecka oraz unikanie czynników negatywnie wpływających na rozwój dziecka oraz przebieg ciąż. Większość respondentek, bo aż 82 (82%), uważa za formę profilaktyki analizę czynników ryzyka, częstsze badania kobiet w ciąży ryzykownej. Liczna grupa kobiet 75 (75%) uznała, że wczesne rozpoznanie zagrożenia przedwczesnym porodem i wczesne rozpoczęcie leczenia mają znaczący wpływ na zapobiegnięcie porodowi przedwczesnemu. Dla 57 ankietowanych (57%) ważna jest kontrola ultrasonograficzna szyjki macicy, unikanie stresów oraz ustalenie odpowiedniego stylu życia, 56 ciężarnych kobiet (56%) wybrało zapobieganie

4 374 P. Hańczyc, M. Pakuła zakażeniom, a 41 (41%) profilaktyczne zakładanie szwu szyjkowego. Według 98 (98%) respondentek najpoważniejszym dla noworodka skutkiem przedterminowego porodu są problemy z oddychaniem z powodu niedojrzałości układu oddechowego. 75 (75%) wskazało natomiast na większe ryzyko wystąpienia zakażeń na skutek niedojrzałości układu odpornościowego, a 62 (62%) na retinopatię wcześniaczą. Według 57 respondentek (57%) powikłaniem u noworodka będzie uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego, a zdaniem 55 ankietowanych (55%) kłopoty z odżywianiem. Najmniej ciężarnych kobiet uważało, że na skutek przedterminowego porodu u noworodka dojdzie do zaburzeń metabolicznych oraz wychłodzenia organizmu odpowiednio 28 (28%) i 27 (27%). Omówienie Poród przedwczesny jest ogromnym problemem dla matki, jej partnera, ich dziecka, ale także dla całego społeczeństwa. Ciężarna, której zagraża przedwczesny poród bardzo często wymaga hospitalizacji przez wiele tygodni, a z tym wiąże się niezmiernie droga farmakoterapia, wszelkiego rodzaju badania laboratoryjne oraz specjalistyczne. Wcześniak natomiast od pierwszych minut swojego życia wymaga wielospecjalistycznej opieki. Postęp medycyny perinatologicznej jest ogromny, noworodki z coraz krócej trwających ciąż są w stanie przeżyć. Należy zapobiegać przedwczesnym porodom, uświadamiać ciężarne o objawach, przyczynach takich porodów i możliwościach ich uniknięcia. Ciężarne powinny znać profilaktykę przedwczesnego porodu, żeby w jak największym stopniu odsunąć od siebie ryzyko urodzenia dziecka przed wyznaczonym terminem [2]. Według wielu autorów najczęstszymi przyczynami przedwczesnych porodów są: zakażenia i stany zapalne, przedwczesne pęknięcie błon płodowych (PROM), krwawienia wewnątrzmaciczne, nadmierne rozciągnięcie mięśnia macicy. Do takiego porodu predysponuje także poród przedwczesny w poprzedniej ciąży, choroby wikłające przebieg ciąży, używki, wielorodność, zapłodnienie pozaustrojowe. Niestety, lista przyczyn przedwczesnego ukończenia ciąży stale się zwiększa [1, 3, 4]. Ankietowane zgodnie przyznały, że stres, używki, przedwczesne pęknięcie pęcherza płodowego, niewydolność cieśniowo-szyjkowa, problemy z łożyskiem to przyczyny przedwczesnego porodu te odpowiedzi wskazała ponad połowa respondentek. Niewielka grupa ankietowanych uważa jednak, że przyczyną przedwczesnego ukończenia ciąży mogą być choroby wikłające przebieg ciąży, stosowanie technik wspomaganego rozrodu oraz wiek ciężarnej poniżej 18. i powyżej 35. r.ż. Na pytanie o najczęstszą przyczynę przedwczesnego porodu 34 ciężarne (34%) wskazały na zakażenie wewnątrzmaciczne, 24 (24%) na niewydolność cieśniowo- -szyjkową, a więc tak naprawdę kobiety w ciąży nie są do końca w tej kwestii wyedukowane. Dużą wagę przykłada się do profilaktyki przedwczesnego porodu jako sposobu jego zapobiegania lub znacznego zmniejszania ryzyka jego wystąpienia. Liczna grupa autorów podkreśla, że dużą rolę w profilaktyce odgrywa zmiana stylu życia, a więc rezygnacja z używek, zdrowy i higieniczny tryb życia, wyłączenie z pracy zawodowej, unikanie sytuacji stresujących, częstsze badania ciężarnych w ciąży podwyższonego ryzyka [1, 4]. Z badań własnych autorów niniejszego artykułu wynika, że na 100 respondentek 26 (26%) paliło papierosy, 4 (4%) nadużywały alkoholu, a 2 (2%) się narkotyzowały. Aż 52 ankietowane (52%) przyznały, że ich zdaniem nie ma zachowań prozdrowotnych podczas ciąży, które miałyby zminimalizować ryzyko przedwczesnego porodu. Pozostała grupa ankietowanych, tj. 48 (48%), wymieniła jednak wiele takich zachowań. Do najczęściej wskazywanych należały: częstsze kontrole u lekarza prowadzącego ciążę, rezygnacja z używek, eliminacja stresu, dbanie o higieną osobistą, zdrowa dieta i styl życia. Ważnym zagadnieniem jest także sposób rozwiązania ciąży. Trzeba indywidualnie zdecydować, czy dany wcześniak powinien urodzić się przez cesarskie cięcie, czy też można podjąć próbę porodu siłami natury, ponieważ sposób porodu wpływa w znacznym stopniu na jego dalsze losy. Według wielu autorów w przypadku skrajnego wcześniactwa, a więc przed ukończonym 28. tygodniem ciąży, należy wykonać cesarskie cięcie. Poród siłami natury może się odbyć po 32. tygodniu ciąży przy położeniu płodu podłużnym główkowym [1, 5]. Świadomość, że sposób zakończenia ciąży powinien być indywidualnie dostosowany do sytuacji położniczej miało 60 (60%) respondentek. Nierozłącznie z problematyką przedwczesnego porodu jest związane wcześniactwo, gdyż noworodek urodzony przedwcześnie jest właśnie wcześniakiem. Według Sawulickiej-Oleszczuk i Kostuch u noworodka urodzonego za wcześnie zaburzenia występują praktycznie w każdym układzie, każdy układ jest niedojrzały. Na skutek niedojrzałości układu oddechowego dochodzi do zespołu zaburzeń oddychania, dysplazji oskrzelowo-płucnej. Taki noworodek bardzo często wymaga zastosowania mechanicznej wentylacji za pomocą CPAP-u, metody Infant Flow bądź respiratora. Im dłużej trwa tlenoterapia, tym większe jest ryzyko wystąpienia retinopatii wcześniaczej. Wcześniaki urodzone

5 Wiedza ciężarnych kobiet na temat przedwczesnych porodów 375 przed 34. tygodniem ciąży nie mają rozwiniętego odruchu ssania, a więc wymagają karmienia pozajelitowego bądź przez sondę dożołądkową. Układ termoregulacji nie jest w pełni rozwinięty, gdyż występuje za mała ilość brunatnej tkanki tłuszczowej, a więc takie dziecko ma ogromne trudności z utrzymaniem właściwej temperatury ciała i w y- chładza swój organizm. U wcześniaków pojawiają się zaburzenia w gospodarce elektrolitowej, najczęściej dochodzi do hipoglikemii [6, 7]. Z analizy badań wynika, że kobiety w ciąży mają świadomość, że u wcześniaka występują problemy z oddychaniem tę odpowiedź wskazały prawie wszystkie respondentki, tj. 92 (92%) kobiety. Ciężarne zdają sobie sprawę z tego, że u wcześniaków zdecydowanie częściej zwiększa się ryzyko wystąpienia infekcji tę odpowiedź wskazało 75 respondentek (75%). Nieliczna grupa ankietowanych wskazała jako skutki wcześniactwa zaburzenia metaboliczne oraz zaburzenia termoregulacji kolejno 28 (28%) i 27 (27%). Zadowalająca jest wiedza ciężarnych na temat postępowania w sytuacji zagrażającego porodu przedwczesnego. Respondentki zdają sobie sprawę, że jest konieczna hospitalizacja i ocena stanu płodu za pomocą USG i KTG, a także hamowanie czynności skurczowej oraz podaż steroidów w celu przyspieszenia dojrzewania pęcherzyków płucnych płodu. W mniejszym stopniu przyznają, że wyeliminowanie stresu może okazać się konieczne. Jeśli natomiast chodzi o objawy zagrażającego porodu przedwczesnego, to prawie żadna ankietowana nie wskazała częstszego oddawania moczu i biegunki. Zdecydowana większość zaznaczyła objawy: bezobjawowe rozwieranie się szyki macicy, przedwczesne odpłynięcie płynu owodniowego oraz wystąpienie czynności skurczowej mięśnia macicy. Należy zatem poszerzyć wiedzę dotyczącą porodu przedwczesnego oraz na temat prozdrowotnych zachowań wśród ciężarnych kobiet, ponieważ od świadomości ciężarnych zależy ograniczenie występowania przedwczesnych porodów. Lepiej jest zapobiegać niż leczyć. Należy podkreślić tutaj rolę położnych oraz ginekologów, którzy mają za zadanie, oprócz sprawowania opieki nad ciężarną kobietą i jej dzieckiem, także prowadzić edukację wśród ciężarnych. Przeprowadzone badania wskazują, że kobiety w ciąży wymagają usystematyzowania ich wiedzy z zakresu objawów i przyczyn przedwczesnego porodu, skutków dla noworodka oraz sposobów eliminowania zagrożenia porodem przedwczesnym. Wnioski Analiza zebranych danych umożliwiła wyciągnięcie następujących wniosków: porody przedwczesne to problem współczesnego położnictwa dotykający coraz większą liczbę ciężarnych kobiet, ciężarne mają zadowalającą wiedzę odnośnie do sposobów postępowania w przypadku zagrażającego porodu przedwczesnego, kobiety ciężarne powinny mieć większą wiedzę dotyczącą przyczyn oraz objawów przedterminowego porodu, kobiety w ciąży mają wystarczającą wiedzę na temat skutków przedwczesnych porodów dla noworodka, należałoby poszerzyć wiedzę ciężarnych kobiet na temat profilaktyki przedwczesnego porodu, a więc zwrócić uwagę na ich właściwe i prozdrowotne postępowanie podczas ciąży. Piśmiennictwo [1] Czajka R.: Nieprawidłowy czas trwania ciąży. [W:] Ciąża wysokiego ryzyka. Red.: Bręborowicz G.H. Ośrodek Wydawnictw Naukowych, Poznań 2006, [2] Markwitz W.: Poród przedwczesny. [W:] Położnictwo. Red.: Bręborowicz G.H. PZWL, Warszawa 2006, [3] Skoczylas M., Bac zyńska M.: Późny poród przedwczesny punkt widzenia położnika. Część II. Perinatol. Neonatol. Ginekol. 2011, 4, [4] Czajka R.: Metody przewidywania i zapobiegania porodom przedwczesnym. Klin. Perinatol. Ginekol. 2007, 3, [5] Czajka R., Torbe A.: Analiza wskazań do cięcia cesarskiego w porodzie przedwczesnym. Klin. Perinatol. Ginekol. 2007, 4, [6] Sawulicka-Oleszczuk H.: Klasyfikacja noworodków. [W:] Opieka nad noworodkiem. Red.: Bałanda A. PZWL, Warszawa 2009, [7] Kostuch M.: Noworodek urodzony przedwcześnie odrębności anatomiczne i fizjologiczne. [W:] Opieka nad wcześniakiem. Red.: Pilewska-Kozak A. PZWL, Warszawa 2009,

6 376 P. Hańczyc, M. Pakuła Adres do korespondencji: Marta Pakuła ul. Baworowo Leśna tel.: Konflikt interesów: nie występuje Praca wpłynęła do Redakcji: r. Po recenzji: r. Zaakceptowano do druku: r. Received: Revised: Accepted: