Powo³anie Miêdzynarodowej Unii Badañ Czwartorzêdu (INQUA) jako osi¹gniêcie polskich geologów

Transkrypt

1 Powo³anie Miêdzynarodowej Unii Badañ Czwartorzêdu (INQUA) jako osi¹gniêcie polskich geologów Stefan Witold Alexandrowicz 1 Miêdzynarodowa Unia Badañ Czwartorzêdu INQUA, jedna z najbardziej aktywnych organizacji miêdzynarodowych dzia³aj¹cych w zakresie nauk o Ziemi, powsta³a 80 lat temu dziêki inicjatywie i dzia³aniom polskich geologów. Wniosek o jej powo³anie zg³osi³ prof. Mieczys³aw Limanowski w imieniu Polskiego Towarzystwa Geologicznego, w trakcie obrad miêdzynarodowego zjazdu zorganizowanego w Kopenhadze z okazji czterdziestolecia Duñskiego Instytutu Geologicznego. Ten wa ny, ale ma³o znany fakt w pe³ni zas³uguje na przypomnienie i upublicznienie. Okolicznoœci, które do tego doprowadzi³y, zainteresowa³y autora w czasie jego studiów nad kolejnymi etapami badañ stanowiska paleontologicznego w Staruni oraz nad histori¹ geologicznego poznania Galicji (Alexandrowicz, 2004, 2009). W ostatnich latach wyniki studiów nad utworzeniem INQUA by³y prezentowane parokrotnie: podczas sesji naukowej zorganizowanej przez Komisjê Paleogeografii Czwartorzêdu Polskiej Akademii Umiejêtnoœci ( r.), na posiedzeniu naukowym Komisji Historii Nauki PAU ( r.), w trakcie obrad II Miêdzynarodowej Konferencji Europejskiego Stowarzyszenia Historii Nauki (Kraków, r.) oraz na zebraniu Komitetu Badañ Czwartorzêdu PAN (Warszawa, r.). Po zakoñczeniu pierwszej wojny œwiatowej i odzyskaniu przez Polskê niepodleg³oœci powsta³y warunki sprzyjaj¹ce rozwojowi instytucji naukowych o zasiêgu ogólnokrajowym, a zarazem stwarzaj¹ce mo liwoœci ich dzia³ania w skali miêdzynarodowej. W roku 1919 w Warszawie zosta³ powo³any Pañstwowy Instytut Geologiczny, a rok póÿniej Polska Akademia Umiejêtnoœci, na wniosek swojej Komisji Archeologicznej, zg³osi³a nie zrealizowan¹ niestety propozycjê utworzenia placówki naukowo-muzealnej do badañ czwartorzêdu. W nastêpnym roku w Krakowie powsta³o Polskie Towarzystwo Geologiczne, które w krótkim czasie efektywnie przyczyni³o siê do integracji oœrodków naukowych, a zarazem du o uwagi poœwiêca³o badaniom czwartorzêdu. W ramach jego dzia³alnoœci, w kwietniu 1923 r. odby³ siê w Warszawie zjazd badaczy dyluwium, z referatami wyg³oszonymi przez H. Arctowskiego, M. Limanowskiego, J. Lewiñskiego, S. Lencewicza i W. Szafera (Alexandrowicz, 2004). Pierwszym spektakularnym przejawem wspó³pracy miêdzynarodowej by³ udzia³ polskich badaczy w XIII Miêdzynarodowym Kongresie Geologicznym, który odby³ siê w dniach r. w Brukseli. Delegacja polska, dzia³aj¹ca pod przewodnictwem prof. Arctowskiego, zorganizowa³a posiedzenie z udzia³em przedstawicieli Czechos³owacji, Rumunii oraz Królestwa Serbów, Chorwatów i S³oweñców (od roku 1929 Jugos³awia). Uczestnicy 1 Polska Akademia Umiejêtnoœci, ul. S³awkowska 17, Kraków; sz.alex@vp.pl tego spotkania podjêli decyzjê o utworzeniu Zrzeszenia Geologów Karpackich, a delegatami zrzeszenia zostali profesorowie: J. Nowak, R. Kettner, G. Munteanu-Murgoci i V. Petkoviè (Gawe³, 1963). Pierwszy zjazd tej Karpackiej Asocjacji Geologicznej, który zapocz¹tkowa³ jej wieloletni¹ i owocn¹ dzia³alnoœæ, odby³ siê we wrzeœniu 1925 r. w Polsce. Idea integracji badañ geologicznych w Karpatach nasunê³a M. Limanowskiemu, uczestnikowi kongresu w Brukseli, zamys³ zorganizowania podobnego wspó³dzia³ania w zakresie badañ czwartorzêdu pó³nocnej Europy, prowadzonych dot¹d oddzielnie w kilku krajach. Dyskusja podjêta wówczas przez niego z jednym z delegatów niemieckich zaowocowa³a kilka lat póÿniej zg³oszeniem konkretnego projektu w tej sprawie. W tym samym okresie dzia³ania zmierzaj¹ce do integracji badañ czwartorzêdu zosta³y podjête w Niemczech, gdzie w 1924 r. powsta³o stowarzyszenie o nazwie Gesellschaft für Geschiebefreunde, grupuj¹ce badaczy zainteresowanych g³azami narzutowymi, dysponuj¹ce w³asnym wydawnictwem Zeitschrift für Geschiebekunde. Jeszcze wiêksze znaczenie mia³a inicjatywa utworzenia w Zwi¹zku Radzieckim Instytutu Badañ Osadów Czwartorzêdowych, która po pewnej modyfikacji zaowocowa³a decyzj¹ Zgromadzenia Ogólnego Akademii Nauk ZSRR o powo³aniu r. Komissii po Izuèeniju Èetviertiènogo Perioda. Dwa lata póÿniej zapocz¹tkowana zosta³a edycja wydawnictwa Bjulleten Komissii po Izuèeniju Èetviertiènogo Perioda, które ukazuje siê do dziœ (Jakovlev, 1929; Ivanova, 1980). Inicjatywê powo³ania zrzeszenia badaczy zajmuj¹cych siê problematyk¹ dyluwium pó³nocnej Europy zapocz¹tkowa³ list, który dr P. Krusch dyrektor niemieckiego instytutu geologicznego w Berlinie przes³a³ r. do prof. M. Limanowskiego (kopia tego listu znajduje siê w Muzeum Ziemi PAN w Warszawie). Powo³uj¹c siê na wspomniany ju uprzednio kontakt wileñskiego profesora z dr. W. Wunstorfem, sugerowa³ on mo liwoœæ podjêcia odpowiednich kroków w czasie kongresu w Kopenhadze, zaplanowanego na czerwiec tego roku. Reakcja prof. M. Limanowskiego by³a bardzo szybka, bowiem ju dwa tygodnie póÿniej, na jego wniosek, odby³a siê w Krakowie konferencja zwo³ana przez Zarz¹d Polskiego Towarzystwa Geologicznego. Przyjêto na niej uchwa³ê, która zapocz¹tkowa³a przygotowanie formalnego wniosku o utworzenie Asocjacji Glacjologicznej Krajów Pó³nocnej i Œrodkowej Europy, przekazuj¹c jego opracowanie Oddzia³owi Warszawskiemu. W wyniku wymiany korespondencji, prowadzonej przez prezesa i sekretarza Zarz¹du G³ównego PTG (prof. J. Nowak i prof. F. Bieda) oraz przez prof. M. Limanowskiego, Ministerstwo Wyznañ Religijnych i Oœwiecenia Publicznego pismem z dnia r. przyjê³o tê uchwa³ê do wiadomoœci i przyzna³o zasi³ek finansowy w wysokoœci z³, na pokrycie kosztów uczestnictwa szeœciu delegatów wybranych na konferencjê w Danii. Sk³ad delegacji zosta³ w drugiej po³owie maja zatwierdzony przez Zarz¹d PTG, a r. prezes Towarzystwa 210

2 prof. Jan Nowak, przes³a³ organizatorom konferencji odpowiednie zg³oszenie (Arch. PAN-PAU, PTG K I-11): DO S U BY GEOLOGICZNEJ DANII Panowie, mamy zaszczyt zakomunikowaæ, e Polskie Towarzystwo Geologiczne delegowa³o na Kongres 40-lecia swoich cz³onków: P.P. Lencewicza, Lewiñskiego, Limanowskiego, Nowaka, Paw³owskiego i Samsonowicza. Towarzystwo bêdzie reprezentowane przez swojego przewodnicz¹cego Prof. dr. Jana Nowaka. Zechciejcie Panowie i drodzy uczestnicy konferencji przyj¹æ nasze wyrazy g³êbokiego powa ania. Przewodnicz¹cy Polskiego Towarzystwa Geologicznego W sk³ad delegacji Polskiego Towarzystwa Geologicznego weszli ostatecznie profesorowie: J. Nowak, J. Lewiñski, M. Limanowski, B. Rydzewski, S. Paw³owski i S. Lencewicz, a uzupe³nili j¹ prof. J. Morozewicz i dr J. Samsonowicz, zg³oszeni i finansowani przez Pañstwowy Instytut Geologiczny (Alexandrowicz, 2007). Projekt regulaminu nowej asocjacji opracowa³ i napisa³ w jêzyku francuskim prof. J. Lewiñski, w porozumieniu z prof. M. Limanowskim i prof. J. Nowakiem (Maœlankiewicz, 1971). Miêdzynarodowy zjazd geologiczny zorganizowany z okazji czterdziestolecia Duñskiego Instytutu Geologicznego odby³ siê w Kopenhadze w dniach r., z udzia³em 102 uczestników z 17 krajów, a obrady by³y uzupe³nione wycieczkami przed- i pozjazdowymi. Ju w pierwszym dniu konferencji jej przewodnicz¹cy, a zarazem dyrektor instytutu w Kopenhadze prof. V. Madsen, po powitaniu zebranych przedstawi³ sugestiê prof. J. Nowaka, dotycz¹c¹ rozpatrzenia polskiej propozycji utworzenia miêdzynarodowej Asocjacji Badañ Czwartorzêdu Pó³nocnej Europy, która od razu zyska³a pe³n¹ akceptacjê (Neustadt, 1969). Podczas tego pierwszego posiedzenia szczegó³owo udokumentowany wniosek w tej sprawie zaprezentowa³ i omówi³ prof. M. Limanowski. Wskaza³ on, e w dotychczas prowadzonych badaniach wspó³dzia³anie geologów z ró nych krajów jest wysoce niezadowalaj¹ce, a powo³anie asocjacji podobnej do tej, która kilka lat wczeœniej zosta³a utworzona przez kraje karpackie, mog³oby stworzyæ warunki znacznie u³atwiaj¹ce wspó³pracê, kontakty, wymianê publikacji i w³aœciwy postêp prac poznawczych. Mimo w¹tpliwoœci zg³oszonych przez delegacjê szwedzk¹, propozycja spotka³a siê z aprobat¹ przewodnicz¹cego zebrania oraz z pe³nym poparciem delegatów kilku krajów, m.in. Zwi¹zku Radzieckiego, Austrii i Niemiec. Wybrano komitet organizacyjny, licz¹cy 14 osób, z przewodnicz¹cym prof. V. Madsenem i sekretarzem prof. J. Nowakiem (Neustadt, 1969). Nastêpnego dnia ( r.) wniosek zg³oszony przez prof. M. Limanowskiego zosta³ formalnie zatwierdzony przez uczestników posiedzenia plenarnego, którzy jednog³oœnie podjêli uchwa³ê o utworzeniu asocjacji pod nazw¹ L Association pour l étude du Quaternaire europèen (ryc. 1). Przyst¹pi³o do niej 14 krajów: Austria, Belgia, Czechos³owacja, Dania, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Niemcy, Norwegia, Polska, Rosja, Szwecja i Wielka Brytania, a akt powo³ania podpisali tak e przedstawiciele Wêgier i W³och. Na przewodnicz¹cego biura asocjacji zosta³ wybrany prof. D.I. Mušketov, a na cz³onka prof. J. Nowak. Wa nym punktem obrad by³o ponadto przyjêcie statutu asocjacji, którego tekst przygotowany przez prof. J. Lewiñskiego, a przedstawiony przez komitet orga- Ryc. 1. Posiedzenie plenarne miêdzynarodowego zjazdu geologicznego w Kopenhadze ( r.) konstytuuj¹ce L Association pour l etude du Quaternaire européen (Neustadt, 1969, fig. 3). Na reprodukcji fotografii mo na rozpoznaæ kilku uczestników zebrania: w pierwszym rzêdzie, drugi od lewej C. Purkynè (Czechos³owacja), czwarty J. Morozewicz, a nastêpni: V. Madsen (Dania), J.S. Flett (Anglia) i A. Fersman (ZSRR). W drugim rzêdzie, drugi od lewej P. Fourmarier (Belgia), siódmy M. Limanowski (nad g³ow¹ J. Mrozewicza), a nastêpny W. Wolff (Niemcy). W trzecim rzêdzie po prawej stronie trudno rozpoznawalni delegaci polscy (S. Paw³owski, J. Nowak, B. Rydzewski i J. Samsonowicz) 211

3 Ryc. 2. Pierwszy statut Asocjacji dla Badañ Czwartorzêdu Europy, zatwierdzony i przyjêty r. na Miêdzynarodowym ZjeŸdzie Geologicznym w Kopenhadze (Archiwum PAN i PAU, PAU K I-11) nizacyjny, zosta³ zaakceptowany po krótkiej dyskusji. Dokument ten obejmuje 6 paragrafów, w których zapisane s¹: nazwa asocjacji, jej g³ówne cele, schemat organizacyjny, zasady wybierania zarz¹du, obowi¹zki cz³onków, sposób organizowania zjazdów oraz warunki modyfikacji postanowieñ (ryc. 2). Nowa organizacja zosta³a nastêpnie zg³oszona do zarejestrowania w Miêdzynarodowym Instytucie Kooperacji Intelektualnej w Pary u (Neustadt, 1969; Alexandrowicz, 2007). Sukces delegacji polskiej, która w czasie zjazdu w Kopenhadze doprowadzi³a do powstania miêdzynarodowej asocjacji, zosta³ entuzjastycznie przyjêty przez uczestników VIII Zjazdu Naukowego PTG, który odby³ siê we wrzeœniu 1928 r. we Lwowie. Wybrano wówczas komisjê z³o on¹ z przedstawicieli piêciu uniwersytetów (profesorowie: L. Koz³owski, S. Lencewicz, J. Limanowski, S. Paw- ³owski i W. Szafer), która mia³a koordynowaæ w Polsce dzia³ania nowo powo³anej organizacji naukowej. Warunkiem jej funkcjonowania by³o jednak potwierdzenie przez Miêdzynarodowy Kongres Geologiczny i afiliacja do jego struktur. Podczas konferencji poœwiêconej rozwojowi prac nad dyluwium, zorganizowanej r. w Departamencie Nauki i Szkó³ Wy szych w Warszawie, po wyst¹pieniach profesorów M. Limanowskiego i J. Lewiñskiego omówiono potrzebê dalszej aktywnoœci w tej sprawie. Kolejny, XV Miêdzynarodowy Kongres Geologiczny odby³ siê w dniach r. w Pretorii, a uczestniczy³a w nim delegacja Polski z³o ona z czterech profesorów (W. Goetel, J. Lewiñski, J. Loth i J. Morozewicz). Profesor J. Lewiñski, jako przedstawiciel PTG, zg³osi³ i uzasadni³ wniosek o nadanie organizacji zawi¹zanej przed rokiem w Kopenhadze oficjalnej rangi asocjacji, a wiêc takiej samej, jak¹ siedem lat wczeœniej uzyska³a Karpacka Asocjacja Geologiczna. Mimo alternatywnej propozycji przedstawionej przez delegacjê niemieck¹, zmierzaj¹cej do uznania jej za jedn¹ z komisji, polski wniosek uzyska³ pe³n¹ akceptacjê, oznaczaj¹c¹ formalne zatwierdzenie przez kongres Asocjacji Dyluwialnej Pó³nocno-Europejskiej (Alexandrowicz, 2007). Zgodnie z ustaleniami podjêtymi jeszcze w czasie obrad w Kopenhadze, drugi zjazd asocjacji mia³ siê odbyæ w 1931 r. w Wielkiej Brytanii, jednak wskutek wycofania tej mo liwoœci przez delegacjê angielsk¹, przyjêto propozycjê prof. D.I. Mušketova, deklaruj¹c¹ zorganizowanie zjazdu dyluwialnego w Zwi¹zku Radzieckim. Odby³ siê on we wrzeœniu 1932 r. w Leningradzie, Moskwie i Kijowie. Uczestniczy³a w nim czteroosobowa delegacja polska profesorowie: J. Morozewicz, W. Antoniewicz, S. Lencewicz i F. Hirszberg. W trakcie obrad zaakceptowano propozycjê prof. G. Götzingera, postuluj¹c¹ dokooptowanie do 212

4 asocjacji trzech pañstw pozaeuropejskich: Stanów Zjednoczonych, Kanady i Japonii, w wyniku czego przekszta³ci³a siê ona z europejskiej w œwiatow¹ i przybra³a nazwê Weltassotiation für das Studium des Quartärs (Lencewicz, 1932). Dodatkowo na wniosek zg³oszony przez prof. P. Woldstedta postanowiono powo³ywaæ w krajach cz³onkowskich sekcje asocjacji, co doprowadzi³o z czasem do ustanowienia komitetów narodowych. Na zakoñczenie kongresu w imieniu delegatów zagranicznych prof. J. Morozewicz z³o y³ organizatorom podziêkowanie za umo liwienie odbycia konferencji i wycieczek, a ponadto wyg³osi³ okolicznoœciowe przemówienie na spotkaniu z okazji jubileuszu Rosyjskiego Komitetu Geologicznego, którego by³ cz³onkiem w latach , jeszcze gdy by³ to Petersburski Komitet Geologiczny. Trzeci zjazd asocjacji odby³ siê w dniach r. w Wiedniu. Wziê³o w nim udzia³ prawie 200 uczestników, w tym 92 delegatów z 23 krajów. Komitet organizacyjny pracowa³ pod kierunkiem profesorów O. Ampferera i G. Götzingera, a honorowym przewodnicz¹cym by³ s³awny niemiecki geomorfolog prof. Albrecht Penk. W trakcie przygotowañ tego spotkania ostatecznie ukszta³towa³a siê nazwa organizacji (tab. 1). Komitet organizacyjny zjazdu u ywa³ jeszcze terminu angielskiego, zaproponowanego przez H. Gamsa International Association for Quaternary W Polsce dzia³ania zmierzaj¹ce do odnowienia i aktywizacji badañ najm³odszego okresu geologicznego zosta³y podjête przez Polsk¹ Akademiê Umiejêtnoœci ju pó³ roku po zakoñczeniu wojny, a g³ównym ich animatorem by³ prof. W. Szafer, dyrektor Wydzia³u Matematyczno-Przyrodniczego PAU. Na jego wniosek w dniach r. odby³ siê w Krakowie dobrze przygotowany zjazd, a przebieg obrad, teksty wyg³oszonych wyst¹pieñ i treœæ dyskusji zosta³y zamieszczone w numerze 21 wydawnictwa Starunia. Jeden z punktów przyjêtej wówczas rezolucji zawiera³ apel do dyrekcji Pañstwowego Instytutu Geologicznego z wnioskiem o utworzenie w Polsce sekcji INQUA i zapewnienie jej nale ytego udzia³u w pracach tej miêdzynarodowej instytucji. Wzglêdy polityczne przeszkodzi³y próbie urz¹dzenia w 1949 r. czwartego kongresu INQUA w Budapeszcie, tak e odby³ siê on dopiero w 1953 r. w Rzymie i w Pizie. Ograniczenia na³o one przez w³adze komunistyczne spowodowa³y, e Polacy nie mieli mo liwoœci wziêcia w nim udzia³u, a jedynym polskim akcentem by³o przekazanie uczestnikom kongresu pracy W. Szafera o stratygrafii plejstocenu, opublikowanej zaledwie miesi¹c przed rozpoczêciem obrad (Neustadt, 1969). Pierwsz¹ okazj¹ zaprezentowania na arenie miêdzynarodowej postêpu badañ nad czwartorzêdem, prowadzonych w Polsce po wojnie przez 12 lat, w warunkach bardzo Tab. 1. Zmiany nazwy Miêdzynarodowej Unii Badañ Czwartorzêdu INQUA Rok Nazwa asocjacji 1928 Assocjacja Glacjologiczna [Pol. Tow. Geol.] 1928 Unia dla badañ dyluwium pó³nocno-europejskiego [PTG MWRiOP] 1928 Asocjacja Dyluwialna (Assocjacja Dyluwialna) [PTG] 1928 L'Association pour l'etude du Quaternaire européen [I zjazd, Kopenhaga] 1928 Assocjacja dla badañ czwartorzêdu w Europie [Zjazd PTG] 1929 Asocjacja dla badañ Dyluwium [Lewiñski: Kongres Geologiczny, Pretoria] 1929 Assocjacja Dyluwialna Pó³nocno-Europejska [Morozewicz: Kongr. Geol., Pretoria] 1932 Asocjacja dla badañ czwartorzêdu Europy [II Kongres, Leningrad] 1932 Weltassotiation für das Studium des Quartärs [II Kongres, Leningrad] 1933 Association Mondiale pour l'etude du Quaternaire [Kongres Geol., Waszyngton] 1934 International Association for Quaternary Research INQUA [publ. Gams i in.] 1935 Internationale Quartär-Vereinigung [Komitet Organizacyjny III Kongr., Wiedeñ] 1936 International Union for Quaternary Research INQUA [III Kongres, Wiedeñ] Research (INQUA) lub terminu niemieckiego Internationale Quartär-Vereinigung, natomiast w czasie obrad, zgodnie z sugesti¹ G. Götzingera (1935), zosta³a przyjêta nazwa International Union for Quaternary Research INQUA, ju póÿniej nie zmieniana. W sk³ad dziewiêcioosobowej delegacji polskiej, obok profesorów S. Lencewicza i S. Paw- ³owskiego, wchodzili m³odsi pracownicy w stopniu doktora. Byli wœród nich badacze czwartorzêdu, którzy szczególn¹ aktywnoœæ przejawili po II wojnie œwiatowej (M. Klimaszewski, R. Galon, B. Halicki i S. Paw³owski). Obok zagadnieñ merytorycznych rozwa ane by³y propozycje dotycz¹ce organizacji nastêpnego kongresu. Wed³ug wstêpnych propozycji mia³ siê on odbyæ w 1939 r. w Anglii, rok póÿniej w Szwecji albo w kolejnych latach we W³oszech, jednak wybuch II wojny œwiatowej zniweczy³ te plany (Grahmann i in., 1937; Neustadt, 1969). ograniczonych kontaktów miêdzynarodowych, by³ V Kongres INQUA, który obradowa³ we wrzeœniu 1957 r. w Madrycie i Barcelonie. Bardzo aktywna, oœmioosobowa delegacja polska zwróci³a na siebie powszechn¹ uwagê. Najbardziej spektakularnym akcentem jej dzia³añ by³o oficjalne zaproszenie do odbycia w naszym kraju nastêpnego, szóstego kongresu. Podobn¹ propozycjê przedstawi³ w imieniu delegacji niemieckiej (RFN) prof. P. Woldstedt, jednak w tajnym g³osowaniu wniosek polski uzyska³ wiêcej g³osów popieraj¹cych, co przes¹dzi³o ostatecznie o powodzeniu tej inicjatywy (Galon, 1958; Neustadt, 1969). Przygotowania do zorganizowania VI Kongresu INQUA w Polsce trwa³y cztery lata ( ) iby³y prowadzone przez komitet organizacyjny kierowany przez prof. W. Szafera (przewodnicz¹cy) w œcis³ej wspó³pracy z prof. R. Galonem (sekretarz). Obrady, poprzedzone wycieczkami przed- 213

5 zjazdowymi, odby³y siê w Warszawie ( r.), a zamyka³a je wycieczka pokongresowa Od Ba³tyku po Tatry. W ca³ym przedsiêwziêciu wziê³o udzia³ 300 uczestników z zagranicy i podobna liczba Polaków, a opublikowane teksty referatów i przewodniki wycieczek zajê³y oko³o 3 tysi¹ce stron druku (Galon, 1962; y³ka, 1962; Alexandrowicz, 2004, 2007). Akcentem godnym przypomnienia by³o zwrócenie uwagi na problematykê okresu postglacjalnego, a termin holocen zosta³ wprowadzony do literatury w³aœnie w czasie obrad w Warszawie. W skali miêdzynarodowej warszawski kongres INQUA spotka³ siê z wielkim zainteresowaniem i zosta³ bardzo wysoko oceniony. W Polsce zaowocowa³ on znacz¹cym wzrostem zainteresowania problematyk¹ badañ czwartorzêdu. Przejawi³o siê to m.in. utworzeniem specjalnej serii wydawniczej Folia Quaternaria, jako kontynuacji dawnego wydawnictwa Starunia, a tak e powo³aniem Komitetu Badañ Czwartorzêdu Polskiej Akademii Nauk (Alexandrowicz, 2004). Pod tym wzglêdem kongres ten by³ niejako zwieñczeniem polskich starañ o utworzenie 33 lata wczeœniej europejskiej, a póÿniej œwiatowej organizacji prowadz¹cej i koordynuj¹cej badania najm³odszego okresu geologicznego, co zreszt¹ bardzo szybko zosta³o zapomniane i do dziœ niemal zupe³nie nie funkcjonuje w œwiadomoœci krêgu badaczy czwartorzêdu. Na tym tle godna wspomnienia jest wiadomoœæ o udziale M. Limanowskiego w powstaniu INQUA, któr¹ Stephen Porter (by³y przewodnicz¹cy unii) przedstawi³ w trakcie wyst¹pienia na sesji plenarnej jej jubileuszowego kongresu w 2003 r. w Reno (Stany Zjednoczone). By³ to jednak epizod wyj¹tkowy, a informacja ta pojawi³a siê 75 lat pozjeÿdzie za³o ycielskim w Kopenhadze. Wzmiankê o tym poda³ prof. L. Marks w trakcie dyskusji nad referatem wyg³oszonym przez autora na posiedzeniu plenarnym Komitetu Badañ Czwartorzêdu PAN w dniu r. Literatura ALEXANDROWICZ S.W Starunia i badania czwartorzêdu w tradycji i inicjatywach Polskiej Akademii Umiejêtnoœci. Stud. Mat. do dziejów PAU, 3: ALEXANDROWICZ S.W Udzia³ Polaków w powo³aniu i wczesnym etapie dzia³alnoœci INQUA. Pr. Kom. Paleogeogr. Czwart. PAU, 4: ALEXANDROWICZ S.W Dzia³alnoœæ i osi¹gniêcia Sekcji Geologicznej. Stud. Mat. do dziejów PAU, 5: GALON R V Miêdzynarodowy Kongres INQUA w Hiszpanii. Prz. Geogr., 30: GALON R VI Kongres INQUA w Polsce. Prz. Geogr., 34: GAWE A O za³o eniu Asocjacji Karpackiej i jej pierwszym ZjeŸdzie w Polsce. Rocz. Pol. Tow. Geol., 33: GÖTZINGER G Die 2. Internationale Quartärkonferenz und deren Exkursionen in Ruâland, September Z. Gletscherk., 22: GRAHMANN R., KRAUS E. & TROLL C Die dritte Internationale Quartärkonferenz (INQUA) und ihre Belehrungsreisen in Österreich, September Z. Gletscherk., 25: IVANOVA I.K K pjatidecjatiletiju nauènoj, nauèno-organizacjonnoj i izdatelskoj dejatelnosti Komissii po Izuèeniju Èetviertiènogo Perioda. Bjull. Kom. Izuè. Èetvier. Per., 50: JAKOVLEV S.A Dejatelnost Komissii po izuèeniju èetviertiènogo perioda. Bjull. Kom. Izuè. Èetvier. Per., 1: 1 2. LENCEWICZ S Sprawozdanie z miêdzynarodowej konferencji odbytej w Leningradzie w sprawie badañ czwartorzêdu. Prz. Geogr., 12: MAŒLANKIEWICZ K Piêædziesiêciolecie Polskiego Towarzystwa Geologicznego Rocz. Pol. Tow. Geol., 41: NEUSTADT M.I Historique des Congrès. Un. Int. l Et. Quat., Moscou: 97. Y KA R VI Kongres Miêdzynarodowej Asocjacji Badañ Czwartorzêdu (INQUA). Prz. Geol., 10: Praca wp³ynê³a do redakcji r. Po recenzji akceptowano do druku r. 214