SACRAMENTUM CARITATIS

Transkrypt

1 POSYNODALNA ADHORTACJA APOSTOLSKA SACRAMENTUM CARITATIS OJCA WITEGO BENEDYKTA XVI DO BISKUPÓW DO KAPŁANÓW I DIAKONÓW DO ZAKONNIKÓW I ZAKONNIC ORAZ DO WSZYSTKICH WIERNYCH O EUCHARYSTII, RÓDLE I SZCZYCIE YCIA I MISJI KOCIOŁA WPROWADZENIE 1. SAKRAMENT MIŁOCI, Najwitsza Eucharystia jest darem, jaki Jezus Chrystus czyni z samego siebie, objawiajc nam nieskoczon miło Boga wobec kadego człowieka. W tym przedziwnym sakramencie objawia si miło najwiksza, ta, która przynagla, by ycie swoje odda za przyjaciół swoich (J 15, 13). Istotnie, Jezus do koca ich umiłował (J 13, 1). Tymi słowami zapowiada Ewangelista Jego gest nieskoczonej pokory: zanim umarł na krzyu za nas, przepasawszy si rcznikiem, umył uczniom nogi. Tak te, w sakramencie Eucharystii Jezus nadal miłuje nas a do koca, a po dar ze swego ciała i swojej krwi. Jakie zdziwienie musiało napełni serca Apostołów wobec czynów i słów Pana podczas tej Wieczerzy! Jaki zachwyt winna wzbudzi w naszym sercu tajemnica Eucharystii! Pokarm prawdy 2. W sakramencie Ołtarza, Pan przychodzi do człowieka, stworzonego na obraz i podobiestwo Boe (por. Rdz 1, 27), stajc si jego towarzyszem w drodze. W tym sakramencie, Pan staje si rzeczywicie pokarmem dla człowieka zgłodniałego prawdy i wolnoci. Skoro tylko prawda moe nas uczyni wolnymi (por. J 8, 36), to Chrystus staje si dla nas pokarmem Prawdy. Z przenikliw znajomoci ludzkiej kondycji, w. Augustyn zwrócił uwag na to, i człowiek działa spontanicznie, a nie z przymusu, kiedy staje wobec czego, co go pociga i wzbudza w nim pragnienie. Pytajc tedy, co moe człowieka ostatecznie od wewntrz poruszy, wity Biskup zawołał: Czego dusza pragnie na sposób bardziej arliwy ni prawdy?. Kady bowiem człowiek niesie w sobie niezniszczalne pragnienie prawdy, ostatecznej i definitywnej. Dlatego Pan Jezus, który jest Drog, Prawd i yciem (J 14, 6) zwraca si do wzdychajcego serca człowieka, który czuje si pielgrzymem i spragnionym, do serca tsknicego za ródłem ycia, do serca, które ebrze o Prawd. Jezus Chrystus istotnie jest Prawd i jednoczenie Osob, która pociga do siebie wiat. Jezus jest gwiazd polarn wolnoci ludzkiej: bez Niego traci ona orientacj, poniewa bez poznania prawdy wolno si wynaturza, izoluje i redukuje do poziomu jałowego kaprysu. Wraz z Nim, wolno si odnajduje. W sakramencie Eucharystii, Jezus ukazuje w sposób szczególny prawd o miłoci, która jest sam istot Boga. I to jest ta prawda ewangeliczna, która interesuje kadego człowieka i całego człowieka. Dlatego Kociół, który znajduje w Eucharystii swoje yciowe centrum, cigle podejmuje wysiłek głoszenia w por i nie w por (por. 2 Tm 4, 2), e Bóg jest miłoci. Włanie dlatego, e Chrystus stał si dla nas pokarmem Prawdy, Kociół zwraca si do człowieka, zapraszajc go, by dobrowolnie przyjł dar Boy. Rozwój eucharystycznego obrzdu 3. Spogldajc na dwutysicletni histori Kocioła Chrystusowego, kierowan mdrym działaniem Ducha witego, pełni wdzicznoci podziwiamy dokonujcy si w czasie rozwój form obrzdowych, poprzez które sprawujemy pamitk wydarzenia naszego zbawienia. Od wielorakich form pierwszych wieków, które nadal janiej w obrzdach staroytnych Kociołów Wschodnich, a po rozprzestrzenienie si obrzdku rzymskiego; od jasnych wskaza Soboru Trydenckiego i mszału w. Piusa V a po odnow liturgiczn zamierzon przez Sobór Watykaski II: na kadym etapie historii Kocioła celebracja eucharystyczna, bdca ródłem i szczytem jego ycia i misji, janieje poprzez obrzd liturgiczny z całym swym rónorodnym bogactwem. XI Zwyczajne Zgromadzenie Ogólne Synodu Biskupów, które si odbyło w dniach od 2 do 23 padziernika 2005 r. w Watykanie, złoyło Bogu głbokie dzikczynienie wobec tej historii, rozpoznajc w jej działaniu przewodnictwo Ducha witego. Ojcowie synodalni stwierdzili oraz potwierdzili dobroczynny wpływ, jaki miała na ycie Kocioła reforma liturgiczna podjta przez Sobór Watykaski II. Synod Biskupów miał mono oceni jej przyjcie w okresie posoborowym. Bardzo liczne były wyrazy uznania. Stwierdzono, e trudnoci, jak równie niektóre zauwaone naduycia, nie mog przesłoni 1

2 dobrodziejstw oraz wanoci liturgicznej odnowy, która zawiera bogactwa nie w pełni jeszcze wykorzystane. Głównie chodzi o to, by odczytywa zmiany, jakich pragnł Sobór w obrbie tej jednoci, któr stanowi rozwój historyczny samego obrzdu, nie stosujc nienaturalnego przerwania tej jednoci. Synod Biskupów oraz Rok Eucharystii 4. Naley ponadto podkreli zwizek niedawnego Synodu Biskupów na temat Eucharystii z tym, co si wydarzyło w ostatnich latach w yciu Kocioła. Nade wszystko musimy nawiza do Wielkiego Jubileuszu roku 2000, poprzez który mój umiłowany Poprzednik, Sługa Boy Jan Paweł II, wprowadził Kociół w trzecie tysiclecie chrzecijastwa. Rok Jubileuszowy bez wtpienia był nacechowany mocnym akcentem eucharystycznym. Nie naley bowiem zapomina, i Synod Biskupów był poprzedzony, i w jakim sensie przygotowany, Rokiem Eucharystycznym, którego z przenikliwoci zapragnł Jan Paweł II dla całego Kocioła. Ten Rok rozpoczł si Midzynarodowym Kongresem Eucharystycznym w Guadalajara w padzierniku 2004 r. i zakoczył si 23 padziernika 2005 r. Podczas XI Zgromadzenia Synodalnego kanonizacj piciu błogosławionych odznaczajcych si szczególn pobonoci eucharystyczn: biskupa Józefa Bilczewskiego, kapłanów Kajetana Catanoso, Zygmunta Gorazdowskiego i Alberta Hurtado Cruchaga oraz zakonnika, kapucyna, Feliksa da Nicosia. Dziki nauczaniu Jana Pawła II zawartemu w licie apostolskim Mane nobiscum, Domine oraz cennym sugestiom Kongregacji ds. Kultu Boego i Dyscypliny Sakramentów diecezje i róne kocielne instytucje podjły liczne inicjatywy dla obudzenia i wzrostu wiary w Eucharysti, dla poprawienia starannoci celebracji, rozwinicia adoracji eucharystycznej, a take zachcenia wiernych do czynnej solidarnoci, która wychodzc od Eucharystii dociera do potrzebujcych. W kocu trzeba wspomnie znaczenie ostatniej encykliki mego czcigodnego Poprzednika, Ecclesia de Eucharistia, w której zostawił nam właciwe odniesienie do Magisterium o Eucharystii oraz ostatnie wiadectwo o centralnym miejscu, jakie ten Boski sakrament zajmował w jego yciu. Cel niniejszej adhortacji 5. Niniejsza posynodalna adhortacja apostolska ma na celu zebranie bogactwa rónorodnych refleksji oraz propozycji zwizanych z pracami niedawnego Zwyczajnego Zgromadzenia Ogólnego Synodu Biskupów poczwszy od Lineamenta a po Propositiones, poprzez Instrumentum laboris, Relationes ante et post disceptationem, wypowiedzi Ojców synodalnych, auditores oraz delegatów bratnich Kociołów z zamiarem wyjanienia niektórych zasadniczych linii zaangaowania, majcych obudzi w Kociele nowy impuls oraz eucharystyczn arliwo. Bdc wiadomy ogromnego dziedzictwa doktrynalnego i dyscyplinarnego, jakie w cigu wieków narosło wokół Najwitszego Sakramentu, uwzgldniajc te głos Ojców synodalnych, pragn w obecnym dokumencie poleci nade wszystko, by lud chrzecijaski pogłbił wi istniejc pomidzy tajemnic eucharystyczn, akcj liturgiczn oraz now słub duchow wynikajc z Eucharystii jako sakramentu miłoci. W tej perspektywie pragn ustawi obecn adhortacj w relacji z moj pierwsz encyklik Deus caritas est, w której wielokrotnie mówiłem o Eucharystii, by podkreli jej wi z miłoci chrzecijask, czy to w odniesieniu do Boga, czy w odniesieniu do bliniego: Wcielony Bóg przyciga nas wszystkich do siebie. To pozwala zrozumie, e agape staje si teraz take okreleniem Eucharystii: w niej agape Boga przychodzi do nas cielenie, aby nadal działa w nas i poprzez nas. CZ PIERWSZA EUCHARYSTIA, TAJEMNICA WIARY Na tym polega dzieło zamierzone przez Boga, abycie uwierzyli w Tego, którego On posłał (J 6, 29) Wiara eucharystyczna Kocioła 6. Oto, wielka tajemnica wiary!. Tym wyraeniem, ogłoszonym natychmiast po słowach konsekracji, kapłan głosi sprawowane misterium i odsłania swój zachwyt nad substancjaln przemian chleba i wina w Ciało i Krew Pana Jezusa, rzeczywistoci, która przekracza wszelkie ludzkie zrozumienie. W istocie Eucharystia jest w całym tego słowa znaczeniu tajemnic wiary, streszczeniem i podsumowaniem całej naszej wiary. Wiara Kocioła jest istotowo wiar eucharystyczn i karmi si ona w szczególny sposób przy stole Eucharystii. Wiara i sakramenty to dwa uzupełniajce si aspekty ycia kocielnego. Wzbudzona przez głoszenie słowa Boego, dziki łasce wiara karmi si i wzrasta w spotkaniu ze zmartwychwstałym Panem, które realizuje si w sakramentach: Wiara wyraa si w obrzdzie a obrzd zwiksza i umacnia wiar. Dlatego te sakrament Ołtarza pozostaje zawsze w centrum ycia Kocioła; dziki Eucharystii, Kociół odradza si cigle na nowo!. Im ywsza jest wiara eucharystyczna w Ludzie Boym, tym głbsze jest jego uczestnictwo w yciu kocielnym poprzez wiadome przylgnicie do misji, jak Chrystus powierzył swoim uczniom. wiadczy o tym sama historia Kocioła. Kada wielka reforma wie si, w jaki sposób, z odkryciem w wierze obecnoci eucharystycznej Pana wród swego ludu. 2

3 PRZENAJWITSZA TRÓJCA I EUCHARYSTIA Chleb, który zstpił z nieba 7. Pierwsz rzeczywistoci wiary eucharystycznej jest sama tajemnica Boga, czyli miło trynitarna. W rozmowie Jezusa z Nikodemem znajdujemy wyjanienie tego zagadnienia: Tak bowiem Bóg umiłował wiat, e Syna swego Jednorodzonego dał, aby kady, kto w Niego wierzy, nie zginł, ale miał ycie wieczne. Albowiem Bóg nie posłał swego Syna na wiat po to, aby wiat potpił, ale po to, by wiat został przez Niego zbawiony (J 3, 16-17). Te słowa wskazuj na ostateczny korze daru Boego. Jezus w Eucharystii daje nie co, ale siebie samego; ofiaruje on swoje ciało i przelewa swoj krew. W ten sposób daje cał sw egzystencj, objawiajc pierwotne ródło tej miłoci. Jest On wiecznym Synem danym nam przez Ojca. Słyszymy ponadto w Ewangelii, jak Jezus po nakarmieniu tłumu przez rozmnoenie chleba i ryb, mówi do swych rozmówców, którzy poszli za Nim a do synagogi w Kafarnaum: Ojciec mój da wam prawdziwy chleb z nieba. Albowiem chlebem Boym jest Ten, który z nieba zstpuje i ycie daje wiatu (J 6, 32-33); i dochodzi do utosamienia samego siebie, swego własnego ciała i swojej własnej krwi z tym chlebem: Ja jestem chlebem ywym, który zstpił z nieba. Jeli kto spoywa ten chleb, bdzie ył na wieki. Chlebem, który Ja dam, jest moje ciało za ycie wiata (J 6, 51). W ten sposób, Jezus objawia si jako chleb ycia, który Ojciec przedwieczny daje ludziom. Bezinteresowny dar Przenajwitszej Trójcy 8. W Eucharystii odsłania si zamysł miłoci, który kieruje cał histori zbawienia (por. Ef 1, 10; 3, 8-11). W nim Deus Trinitas, który w sobie samym jest miłoci (por. 1 J 4, 7-8), w pełni angauje si w nasz ludzk kondycj. W chlebie i winie, pod których postaciami Chrystus nam si daje w paschalnej uczcie (por. Łk 22, 14-20; 1 Kor 11, 23-26), całe Boe ycie dociera do nas i udziela si w formie sakramentu. Bóg jest doskonał komuni miłoci pomidzy Ojcem, Synem i Duchem witym. Ju w stworzeniu człowiek został powołany do udziału, w jakiej mierze, w oywczym Boym tchnieniu (por. Rdz 2, 7). Ale w Chrystusie umarłym i zmartwychwstałym oraz w wylaniu Ducha witego, danym bez miary ( por. J 3, 34) stajemy si uczestnikami Boej zayłoci. Jezus Chrystus, który przez Ducha wiecznego złoył Bogu samego siebie jako nieskalan ofiar (Hbr 9, 14) w darze eucharystycznym udziela nam to samo Boe ycie. Chodzi o dar absolutnie bezinteresowny, który jest jedynie odpowiednikiem obietnic Boych, spełnionych ponad wszelk miar. Kociół przyjmuje, celebruje, adoruje ten dar w wiernym posłuszestwie. Tajemnica wiary jest tajemnic miłoci trynitarnej, do uczestnictwa w której jestemy przez łask wezwani. Take wic i my musimy zawoła wraz z w. Augustynem: Jeli widzisz miło, widzisz Trójc. EUCHARYSTIA: JEZUS PRAWDZIWYM BARANKIEM ZŁOONYM W OFIERZE Nowe i wieczne Przymierze we krwi Baranka 9. Misja, dla której Jezus przybył do nas, osiga swoje spełnienie w tajemnicy paschalnej. Z wysokoci krzya, z którego przyciga wszystkich do siebie (por. J 12, 32), zanim odda Ducha, mówi: Wykonało si (J 19, 30). W tajemnicy Jego posłuszestwa a do mierci, i to mierci krzyowej (por. Flp 2, 8), spełnia si nowe i wieczne Przymierze. Wolno Boa i wolno ludzka spotkały si w sposób definitywny w Jego ukrzyowanym ciele, w nierozerwalnym zwizku, wanym na zawsze. Równie i grzech człowieka został raz na zawsze zado uczyniony przez Syna Boego (por. Hbr 7, 27; 1 J 2, 2; 4, 10). Jak miałem ju okazj stwierdzi, w Jego mierci na krzyu dokonuje si owo zwrócenie si Boga przeciwko samemu sobie, poprzez które On ofiarowuje siebie, aby podnie człowieka i zbawi go jest to miło wyraona w najbardziej radykalnej formie. W tajemnicy paschalnej dokonało si rzeczywicie nasze uwolnienie od zła i mierci. Przy ustanowieniu Eucharystii Jezus sam mówił o nowym i wiecznym Przymierzu, zawartym w Jego przelanej krwi (por. Mt 26, 28; Mk 14, 24; Łk 22, 20). Ten ostateczny cel Jego misji był ju widoczny na pocztku Jego ycia publicznego. Istotnie, kiedy nad brzegiem Jordanu Jan Chrzciciel widzi przychodzcego Jezusa, woła: Oto Baranek Boy, który gładzi grzech wiata (J 1, 29). Jest znaczce, e to samo wołanie powtarza si podczas kadej celebracji Mszy w., kiedy kapłan zaprasza bymy si zbliyli do ołtarza: Oto Baranek Boy, który gładzi grzechy wiata. Błogosławieni, którzy zostali wezwani na Jego uczt. Jezus jest prawdziwym barankiem paschalnym, który spontanicznie ofiarował samego siebie w ofierze za nas, zawizujc w ten sposób nowe i wieczne Przymierze. Eucharystia zawiera w sobie t radykaln nowo, która jest nam ponownie przedstawiana w kadej celebracji. Ustanowienie Eucharystii 3

4 10. W ten sposób doszlimy do refleksji nad ustanowieniem Eucharystii podczas Ostatniej Wieczerzy. Dokonuje si ono w kontekcie obrzdowej uczty, która była pamitk wydarzenia kształtujcego lud Izraela: uwolnienia z niewoli egipskiej. Ta obrzdowa uczta, zwizana ze składaniem w ofierze baranków (por. Wj 12, ) była pamitk przeszłoci, ale równoczenie, była te pamitk profetyczn, a wic zapowiedzi przyszłego uwolnienia. Lud bowiem dowiadczał, i to uwolnienie nie było definitywne, gdy jego historia była naznaczona zniewoleniem i grzechem. Pamitka starodawnego wyzwolenia otwierała si w ten sposób na pytanie i oczekiwanie zbawienia głbszego, bardziej radykalnego, powszechnego i definitywnego. To w tym kontekcie Jezus wprowadza nowo swego daru. W modlitwie uwielbienia, Berakah, dzikuje On Ojcu nie tylko za wielkie wydarzenia minionej historii, ale take za swoje własne wywyszenie. Ustanawiajc sakrament Eucharystii, Jezus antycypuje i włcza w ni ofiar krzya i zwycistwo zmartwychwstania. Równoczenie objawia si jako prawdziwy baranek złoony w ofierze i przewidziany w zamyle Ojca przed załoeniem wiata, jak to jest podane w Pierwszym Licie w. Piotra (por. 1, 18-20). Umiejscawiajc swój dar w tym kontekcie, Jezus objawia zbawczy sens swojej mierci i zmartwychwstania, tajemnicy, która staje si rzeczywistoci odnawiajc histori oraz cały kosmos. Istotnie, ustanowienie Eucharystii pokazuje, jak ta mier, sama w sobie gwałtowna i absurdalna, w Jezusie stała si najwyszym aktem miłoci oraz definitywnym wyzwoleniem ludzkoci od zła. Figura transit in veritatem 11. W ten sposób Jezus wnosi do staroytnej ydowskiej uczty ofiarnej swoje radykalne novum. Tej uczty, my chrzecijanie nie musimy ponawia. Jak słusznie mówi Ojcowie Kocioła, figura transit in veritatem: to, co zapowiadało przyszł rzeczywisto, teraz pozostawia miejsce dla samej prawdy. Staroytny obrzd spełnił si i został definitywnie przekroczony przez dar miłoci wcielonego Syna Boego. Pokarm prawdy, Chrystus złoony w ofierze za nas, dat figuris terminum. Poleceniem: Czycie to na moj pamitk (Łk 22, 19; 1 Kor 11, 25) prosi On nas, bymy odpowiedzieli na Jego dar i bymy go uobecnili na sposób sakramentalny. W tych słowach Pan wyraa, mona powiedzie, oczekiwanie, e Jego Kociół, zrodzony z Jego ofiary, przyjmie ten dar, rozwijajc pod kierownictwem Ducha witego form liturgiczn sakramentu. Pamitka Jego doskonałego daru w rzeczywistoci nie składa si z prostego powtarzania Ostatniej Wieczerzy, ale włanie z Eucharystii, czyli z radykalnej nowoci chrzecijaskiego kultu. W ten sposób Jezus dał nam, jako zadanie, wejcie w Jego godzin : Eucharystia włcza nas w akt ofiarniczy Jezusa. Nie tylko otrzymujemy, w sposób statyczny Logos wcielony, ale zostajemy włczeni w dynamik Jego ofiary. On włcza nas w siebie samego. Substancjalne przekształcenie chleba i wina w Jego Ciało i Jego Krew wnosi do wntrza stworzenia fundament radykalnej przemiany, co w rodzaju nuklearnego rozszczepienia, by uy znanego dzi obrazu, wnikajcego w najskrytszy poziom bytu, przemiany majcej za cel wywołanie procesu przekształcenia rzeczywistoci, którego kresem ostatecznym bdzie przemienienie całego wiata, a do stanu, w którym Bóg stanie si wszystkim we wszystkich (por. 1 Kor 15, 28). Jezus i Duch wity DUCH WITY I EUCHARYSTIA 12. Swoim słowem oraz chlebem i winem sam Pan udzielił nam istotnych elementów nowego kultu. Kociół, Jego Oblubienica, jest wezwany do celebrowania uczty eucharystycznej, dzie po dniu, na Jego pamitk. Wpisuje w ten sposób odkupiecz ofiar swego Oblubieca w histori ludzi i na sposób sakramentalny uobecni j we wszystkich kulturach. Ta wielka tajemnica jest sprawowana według form liturgicznych, które Kociół, kierowany przez Ducha witego, rozwija w czasie i przestrzeni. W zwizku z tym trzeba wzbudzi w nas wiadomo decydujcej roli, jak Duch wity spełnia w rozwoju form liturgicznych oraz w naszym zgłbianiu Boskich tajemnic. Paraklet, pierwszy dar dla wierzcych, działajcy ju w stworzeniu (por. Rdz 1, 2), jest w pełni obecny w całej egzystencji Słowa wcielonego: w rzeczywistoci Jezus Chrystus poczł si z Dziewicy Maryi za spraw Ducha witego (por. Mt 1, 18; Łk 1, 35); na pocztku swej publicznej misji, nad brzegiem Jordanu Jezus widzi Go zstpujcego Na w postaci gołbicy (por. Mt 3, 16 i par.); w tyme samym Duchu działa On, przemawia i raduje si (por. Łk 10, 21); w Nim moe ofiarowa samego siebie (por. Hbr 9, 14). W tak zwanej mowie poegnalnej przekazanej przez w. Jana, Jezus jasno ukazuje zwizek daru ze swego ycia w tajemnicy paschalnej z darem Ducha danym swoim uczniom (por. J 16, 7). Po zmartwychwstaniu, noszc na swoim ciele znaki mki, Jezus moe tchn Ducha witego (por. J 20, 22) sprawiajc, e uczniowie uczestnicz w Jego misji (por. J 20, 21). Póniej Duch wity uczy uczniów wszystkiego i przypomina im wszystko, co Chrystus im powiedział (por. J 14, 26), poniewa to na Niego, jako na Ducha Prawdy (por. J 15, 26) przypada doprowadzenie uczniów do całej prawdy (por. J 16, 13). W opisie podanym w Dziejach Apostolskich Duch wity zstpuje na Apostołów zebranych na modlitwie wraz z Maryj w dzie Pi dziesitnicy (por. 2, 1-4), i oywia ich do misji głoszenia wszystkim ludziom Dobrej Nowiny. Co wicej, to moc działania Ducha witego sam Chrystus pozostaje obecny i działajcy w swoim Kociele, poczwszy od ywotnego orodka Kocioła, jakim jest Eucharystia. 4

5 Duch wity i celebracja eucharystyczna 13. W tej perspektywie mona poj decydujc rol Ducha witego w celebracji eucharystycznej, a w szczególnoci w przeistoczeniu. wiadomo tego jest dobrze udokumentowana u Ojców Kocioła. w. Cyryl Jerozolimski, w swoich Katechezach przypomina, e wzywamy Boga miłosiernego, aby zesłał swego Ducha witego na wyłoone dary ofiarne, aby przemienił chleb w Ciało Chrystusa i wino w Krew Chrystusa. To, co Duch wity dotyka jest przez Niego całkowicie uwicone i przemienione. Równie w. Jan Chryzostom podkrela, e kapłan wzywa Ducha witego, gdy celebruje ofiar: jak Eliasz mówi on szafarz przywołuje Ducha witego, aby gdy łaska spływa na ofiar, przez ni rozpalały si dusze wszystkich. Jake konieczna jest dla ycia duchowego wiernych janiejsza wiadomo bogactwa anafory: wraz ze słowami wypowiedzianymi przez Chrystusa podczas Ostatniej Wieczerzy, zawiera ona epiklez, czyli prob skierowan do Ojca, aby zesłał dar Ducha witego, by chleb i wino stały si Ciałem i Krwi Jezusa Chrystusa i by cała wspólnota stała si jeszcze bardziej ciałem Chrystusa. Duch wity wezwany przez celebransa nad darami chleba i wina wyłoonymi na ołtarzu jest tym samym, który jednoczy wiernych w jednym ciele, czynic z nich duchow ofiar, mił Ojcu. EUCHARYSTIA I KOCIÓŁ Eucharystia, przyczynow zasad Kocioła 14. Poprzez sakrament Eucharystii Jezus włcza wiernych w swoj własn godzin ; w ten sposób ukazuje nam wi, jak pragnł nawiza pomidzy sob a nami, pomidzy swoj osob a Kociołem. Bowiem, to sam Chrystus w ofierze krzya zrodził Kociół jako swoj Oblubienic i swoje Ciało. Ojcowie Kocioła obszernie rozwaali zwizek pomidzy utworzeniem Ewy z boku picego Adama (por. Rdz 2, 21-23) a now Ew, Kociołem, zrodzonym z otwartego boku Chrystusa, pogronego w sen mierci: z przebitego boku, pisze w. Jan, wypłynła krew i woda (por. J 19, 34), symbol sakramentów. Spojrzenie kontemplacyjne na Tego, którego przebodli (J 19, 37) doprowadza nas do rozwaenia przyczynowego zwizku pomidzy ofiar Chrystusa, Eucharysti i Kociołem. Kociół w rzeczywistoci yje dziki Eucharystii. Poniewa w niej ofiara zbawcza Chrystusa staje si obecna, naley nade wszystko rozpozna, e istnieje zwizek przyczynowy pomidzy Eucharysti a samym pocztkiem Kocioła. Eucharystia jest Chrystusem, który nam si daje, budujc nas nieustannie jako swoje ciało. Dlatego, w sugestywnym ruchu kołowym pomidzy Eucharysti, która buduje Kociół i samym Kociołem, który sprawuje Eucharysti, pierwotn przyczyn jest ta, która wyraa si w stwierdzeniu: Kociół moe celebrowa i adorowa tajemnic Chrystusa obecnego w Eucharystii włanie dlatego, e sam Chrystus dał si w niej pierwszy poprzez ofiar Krzya. Moliwo czynienia Eucharystii przez Kociół jest całkowicie zakorzeniona w darze, jaki Chrystus złoył z samego siebie. Równie i tutaj znajdujemy przekonywujcy aspekt słów w. Jana: On pierwszy nas umiłował (1 J 4, 19). Tak wic i my w kadej celebracji wyznajemy prymat daru Chrystusa. Wpływ przyczynowy Eucharystii na pocztek Kocioła objawia definitywnie uprzednio nie tylko chronologiczn, ale take ontologiczn Jego umiłowania nas najpierw. Przez cał wieczno, On jest tym, który pierwszy nas umiłował. Eucharystia i komunia eklezjalna 15. Eucharystia zatem konstytuuje byt i działanie Kocioła. Dlatego te staroytno chrzecijaska okrelała tym samym wyraeniem Corpus Christi ciało zrodzone z Dziewicy Maryi, Ciało eucharystyczne oraz to Ciało, którym jest Kociół. Ten fakt mocno obecny w Tradycji ułatwia nam wzrastanie w wiadomoci nierozerwalnej wizi midzy Chrystusem i Kociołem. Pan Jezus dajc siebie samego w ofierze za nas, poprzez swój dar skutecznie zapowiedział tajemnic Kocioła. Jest znaczce, e druga modlitwa eucharystyczna, wzywajc Parakleta formułuje w ten sposób modlitw o jedno Kocioła: aby Duch wity zjednoczył nas wszystkich przyjmujcych Ciało i Krew Chrystusa. Ten cytat pozwala poj, jak rzeczywisto sakramentu Eucharystii stanowi jedno wiernych w kocielnej komunii. Eucharystia ukazuje si nam w ten sposób u pocztków Kocioła jako tajemnica komunii. Sługa Boy Jan Paweł II w swej encyklice Ecclesia de Eucharistia zwrócił ju uwag na relacj pomidzy Eucharysti i communio. Mówił on o pamitce Chrystusa jako o najwyszym sakramentalnym wyrazie komunii w Kociele. Jedno komunii kocielnej objawia si konkretnie we wspólnotach chrzecijaskich i odnawia si w akcie eucharystycznym, który je jednoczy i charakteryzuje jako Kocioły partykularne, in quibus et ex quibus una et unica Ecclesia catholica exsistit. Włanie rzeczywisto jednej Eucharystii, sprawowanej w kadej diecezji wokół własnego biskupa, pozwala zrozumie, jak Kocioły partykularne trwaj in i ex Ecclesia. W rzeczywistoci z jedynoci i niepodzielnoci eucharystycznego Ciała Pana wynika jedyno Jego Ciała mistycznego, którym jest jeden i niepodzielny Kociół. Z eucharystycznego centrum wypływa jako konieczna konsekwencja otwarto kadej celebrujcej wspólnoty, kadego Kocioła 5

6 partykularnego: kto pozwala, by objły go otwarte ramiona Pana, zostaje włczony w Jego jedyne i niepodzielne Ciało. Z tej racji w celebracji Eucharystii kady wierny znajduje si w swoim Kociele, to znaczy w Kociele Chrystusowym. W tej perspektywie eucharystycznej pojtej właciwie, komunia kocielna jawi si jako rzeczywisto z natury swej katolicka. Podkrelenie tych eucharystycznych korzeni komunii kocielnej moe take skutecznie przyczyni si do dialogu ekumenicznego z Kociołami i Wspólnotami kocielnymi, które nie s w pełnej komunii ze Stolic Piotrow. Eucharystia bowiem ustanawia obiektywnie mocn wi jednoci pomidzy Kociołem katolickim a Kociołami prawosławnymi, które zachowały autentyczn i pełn natur tajemnicy Eucharystii. Równoczenie doniosło przyznana kocielnemu charakterowi Eucharystii moe sta si elementem uprzywilejowanym take w dialogu ze Wspólnotami zrodzonymi z Reformacji. Sakramentalno Kocioła EUCHARYSTIA I SAKRAMENTY 16. Sobór Watykaski II przypomniał, e pozostałe (...) sakramenty, tak jak i wszystkie kocielne posługi i dzieła apostolstwa, wi si ze wit Eucharysti i ku niej zmierzaj. W najwitszej Eucharystii zawiera si bowiem całe dobro duchowe Kocioła, to znaczy sam Chrystus, nasza Pascha i Chleb ywy, który przez swoje oywione przez Ducha witego i oywiajce Ciało daje ycie ludziom i w ten sposób zaprasza i pobudza, eby samych siebie, swoj prac i wszystkie rzeczy stworzone wraz z Nim składali w ofierze. T cisł relacj Eucharystii ze wszystkimi pozostałymi sakramentami i z yciem chrzecijaskim pojmuje si w całej głbi kontemplujc tajemnic samego Kocioła jako sakramentu. Sobór Watykaski II stwierdził w tej kwestii, e Kociół jest w Chrystusie jakby sakramentem, czyli znakiem i narzdziem wewntrznego zjednoczenia z Bogiem i jednoci całego rodzaju ludzkiego. Kociół, jako lud jak mówi w. Cyprian zgromadzony w jednoci Ojca, Syna i Ducha witego jest sakramentem trynitarnej komunii. Fakt, e Kociół jest powszechnym sakramentem zbawienia ukazuje, jak ekonomia sakramentalna okrela ostatecznie sposób, w jakim Chrystus, jedyny Zbawiciel, dosiga poprzez Ducha naszej egzystencji w swoistoci jej bytowania. Kociół przyjmuje siebie i tym samym siebie wyraa w siedmiu sakramentach, poprzez które łaska Boa wpływa konkretnie na egzystencj wiernych, aby całe ich ycie, odkupione przez Chrystusa, stało si ofiar mił Bogu. W tej perspektywie chciałbym tutaj podkreli pewne elementy wskazane przez Ojców synodalnych. Mog one pomóc w ukazaniu zwizku wszystkich sakramentów z tajemnic Eucharystii. I. EUCHARYSTIA I CHRZECIJASKIE WTAJEMNICZENIE Eucharystia, pełnia chrzecijaskiego wtajemniczenia 17. Jeeli rzeczywicie Eucharystia jest ródłem i szczytem ycia i misji Kocioła, to z tego wynika nade wszystko, e punktem odniesienia na drodze wtajemniczenia chrzecijaskiego jest moliwo przystpienia do tego sakramentu. W zwizku z tym musimy zapyta - jak to uczynili Ojcowie synodalni - czy w naszych wspólnotach chrzecijaskich wystarczajco rozpoznaje si cisł wi pomidzy Chrztem, Bierzmowaniem i Eucharysti. Nie naley bowiem zapomina, e jestemy ochrzczeni i bierzmowani jako przyporzdkowani do Eucharystii. Z tego faktu wynika zadanie, by w praktyce duszpasterskiej dy do bardziej zintegrowanego rozumienia przebiegu chrzecijaskiego wtajemniczenia. Sakrament Chrztu, poprzez który stajemy si upodobnieni do Chrystusa, wcieleni w Kociół i stajemy si dzie mi Boga, stanowi bram wejciow do wszystkich sakramentów. Poprzez Chrzest jestemy włczeni w jedno Ciało Chrystusa (por. 1 Kor 12, 13), w lud kapłaski. Jednak to udział w Ofierze eucharystycznej udoskonala w nas to, co zostało nam dane w Chrzcie. Take i dary Ducha witego s dane dla budowania ciała Chrystusa (1 Kor 12) oraz dla dawania wikszego, ewangelicznego wiadectwa w wiecie. Dlatego najwitsza Eucharystia prowadzi do pełni chrzecijaskiego wtajemniczenia i stanowi orodek i cel całego ycia sakramentalnego. Porzdek sakramentów wtajemniczenia 18. W tym miejscu naley zwróci uwag na spraw porzdku sakramentów wtajemniczenia chrzecijaskiego. W Kociele istniej róne tradycje. Ta rónorodno jest widoczna wyranie w obyczajach kocielnych Wschodu, a take w praktyce zachodniej, odnonie do wtajemniczenia dorosłych w porównaniu z wtajemniczeniem dzieci. Jednake te zrónicowania nie s natury dogmatycznej, lecz maj charakter duszpasterski. Ujmujc zagadnienie konkretnie naley zweryfikowa, jaka praktyka moe w rzeczywistoci lepiej dopomóc wiernym, by postawi sakrament Eucharystii w centrum, jako rzeczywisto, do której cała inicjacja chrzecijaska zmierza. W cisłej współpracy z kompetentnymi dykasteriami Kurii Rzymskiej konferencje biskupów zweryfikuj skuteczno aktualnego toku wtajemniczenia po to, by 6

7 działalno wychowawcza naszych wspólnot pomagała chrzecijaninowi w coraz pełniejszym dojrzewaniu, by doszedł on do przyjcia w swoim yciu autentycznie eucharystycznego fundamentu, tak, aby mógł w sposób odpowiadajcy naszym czasom zdawa spraw z własnej nadziei (por. 1 P 3, 15). Wtajemniczenie, wspólnota kocielna i rodzina 19. Naley zawsze mie na uwadze, e całe chrzecijaskie wtajemniczenie jest drog nawrócenia, któr podejmuje si z pomoc Bo i w cigłym odniesieniu do wspólnoty kocielnej, czy to w przypadku dorosłego, który prosi o przystpienie do Kocioła co si zdarza na terenach pierwszej ewangelizacji lub na terenach zsekularyzowanych czy to w przypadku rodziców, którzy prosz o sakramenty dla swych dzieci. W tym kontekcie pragn zwróci uwag nade wszystko na zaleno pomidzy chrzecijask inicjacj a rodzin. W pracy duszpasterskiej, na drodze wtajemniczenia naley zawsze angaowa rodzin. Przyjcie Chrztu, Bierzmowania i przystpienie po raz pierwszy do Eucharystii s momentami decydujcymi nie tylko dla osoby, która przyjmuje te sakramenty, ale równie dla całej rodziny; w tym zadaniu wychowawczym rodzina winna by wspierana przez wszystkie wspólnoty kocielne. Tu chciałbym podkreli znaczenie pierwszej Komunii w. U wielu wiernych ten dzie pozostaje słusznie na zawsze w pamici jako pierwszy moment, w którym, cho jeszcze w zalku, rozpoznało si wag osobistego spotkania z Jezusem. Duszpasterstwo parafialne winno odpowiednio doceni t tak wan okazj. Ich istotny zwizek II. EUCHARYSTIA I SAKRAMENT POJEDNANIA 20. Słusznie Ojcowie synodalni potwierdzili, e miło Eucharystii wiedzie do coraz głbszego docenienia sakramentu Pojednania. Ze wzgldu na wi istniejc pomidzy tymi sakramentami, autentyczna katecheza odnoszca si do znaczenia Eucharystii nie moe by oddzielona od zaproponowania drogi pokutnej (por. 1 Kor 11, 27-29). To prawda, e w naszych czasach stwierdzamy, i wierni s zanurzeni w kulturze, która zmierza do zanegowania poczucia grzechu, sprzyjajc płytkiej postawie prowadzcej do zapominania o koniecznoci trwania w łasce Boej, aby móc godnie przystpi do sakramentalnej Komunii. W rzeczywistoci, zagubienie wiadomoci grzechu zawsze wiedzie do pewnej płycizny, równie w pojmowaniu miłoci samego Boga. Wielk korzy przynosi wiernym przywoływanie tych wtków, które w czasie obrzdu Mszy w. wyraaj wiadomo własnej grzesznoci i równoczenie miłosierdzia Boego. Ponadto, wi pomidzy Eucharysti i Pojednaniem przypomina, e grzech nigdy nie jest rzeczywistoci wyłcznie indywidualn; zawiera on zawsze ran zadan wntrzu wspólnoty kocielnej, w któr jestemy włczeni przez Chrzest. Dlatego Pojednanie, jak mówili Ojcowie Kocioła, jest laboriosus quidam baptismus, podkrelajc w ten sposób, e rezultatem drogi nawrócenia jest take przywrócenie pełnej komunii kocielnej, która si wyraa w ponownym przystpieniu do Eucharystii. Niektóre uwagi duszpasterskie 21. Synod przypomniał, e zadaniem duszpasterskim biskupa jest promowanie we własnej diecezji zdecydowanego przywracania form wychowawczych wiodcych do nawrócenia, które rodzi si z Eucharystii oraz rozwijanie wród wiernych praktyki czstej spowiedzi. Niech wszyscy kapłani hojnie, z zaangaowaniem i kompetencj oddaj si sprawowaniu sakramentu Pojednania. Naley przy tym zwróci uwag, by konfesjonały w naszych kociołach były widoczne i by wskazywały na znaczenie tego sakramentu. Wzywam pasterzy, by czuwali uwanie nad celebracj sakramentu Pojednania, ograniczajc praktyk rozgrzeszenia ogólnego wyłcznie do przypadków przewidzianych prawem, aby indywidualna spowied była zwyczajn form udzielania tego sakramentu. Ze wzgldu na konieczno ponownego odkrycia sakramentalnego przebaczenia, w kadej diecezji powinien by penitencjarz. W kocu, dla nowego uwiadomienia relacji pomidzy Eucharysti a sakramentem Pojednania, moe by pomocn zrównowaona i pogłbiona praktyka odpustów zyskiwanych dla siebie lub za zmarłych. Poprzez nie otrzymuje si darowanie wobec Boga kary doczesnej za grzechy, zgładzone ju co do winy. Korzystanie z odpustów ułatwia nam zrozumienie, e własnymi siłami nie zdołamy naprawi popełnionego zła, oraz e grzechy kadego przynosz szkod całej wspólnocie; ponadto praktyka odpustów -zawierajc oprócz nauki o nieskoczonych zasługach Chrystusa równie nauk o witych obcowaniu - mówi nam, jak głbok jednoci w Chrystusie jestemy zjednoczeni midzy sob, i jak bardzo nadprzyrodzone ycie jednostki moe dopomóc drugim. Skoro sama formuła odpustu przewiduje wród warunków jego uzyskania przystpienie do spowiedzi i do Komunii sakramentalnej, to ta praktyka moe skutecznie podtrzyma wiernych na drodze nawrócenia oraz odkrycia centralnej roli Eucharystii w yciu chrzecijaskim. III. EUCHARYSTIA I NAMASZCZENIE CHORYCH 7

8 22. Jezus nie tylko posłał swych uczniów, by uzdrawiali chorych (por. Mt 10, 8; Łk 9, 2; 10, 9), ale take ustanowił do tego celu specjalny sakrament: Namaszczenie chorych. List w. Jakuba potwierdza obecno tego sakramentalnego gestu ju w pierwszej wspólnocie chrzecijaskiej (por. 5, 14-16). O ile Eucharystia ukazuje, jak cierpienia i mier Chrystusa zostały przemienione w miło, to Namaszczenie chorych jednoczy ze swej strony cierpicego z ofiar, jak Chrystus złoył z samego siebie dla zbawienia wszystkich, tak, by i on mógł równie w tajemnicy witych obcowania uczestniczy w zbawieniu wiata. Zwizek pomidzy tymi sakramentami równie objawia si, gdy zdrowie chorego si pogarsza: Tym, którzy kocz swoje ziemskie ycie, Kociół poza Namaszczeniem chorych ofiaruje Eucharysti jako wiatyk. W przejciu do Ojca, przyjcie w Komunii witej Ciała i Krwi Paskiej objawia si jako zadatek ycia wiecznego i moc zmartwychwstania: Kto spoywa moje ciało i pije moj krew, ma ycie wieczne, a Ja go wskrzesz w dniu ostatecznym (J 6, 54). Skoro wity wiatyk odsłania przed chorym pełni tajemnicy paschalnej, to konieczne jest zapewnienie tej posługi. Uwaga i troska duszpasterska wobec tych, którzy dowiadczaj choroby, na pewno przynosi korzy duchow całej wspólnocie, gdy wiemy, e comy uczynili najmniejszym, uczynilimy samemu Jezusowi (por. Mt 25, 40). In persona Christi capitis IV. EUCHARYSTIA I SAKRAMENT WICE 23. Wewntrzny zwizek pomidzy Eucharysti a sakramentem wice wynika z samych słów Jezusa wypowiedzianych w Wieczerniku: To czycie na moj pamitk (Łk 22, 19). Jezus bowiem, w wigili swej mierci ustanowił Eucharysti oraz równoczenie kapła stwo Nowego Przymierza. On jest kapłanem, ofiar i ołtarzem: porednikiem pomidzy Bogiem Ojcem i swoim ludem (por. Hbr 5, 5-10), ofiar ekspiacji (por. 1 J 2, 2; 4, 10), który siebie samego ofiaruje na ołtarzu krzya. Nikt nie moe powiedzie to jest ciało moje i to jest kielich krwi mojej inaczej, jak tylko w imi i zastpujc osob Chrystusa, jedynego najwyszego kapłana nowego i wiecznego Przymierza (por. Hbr 8-9). Ju podczas wczeniejszych zgromadze Synod Biskupów podjł temat kapłastwa ministerialnego, czy to w odniesieniu do istoty tej posługi, czy te do formacji kandydatów. Przy tej okazji, w wietle dialogu, jaki miał miejsce podczas ostatniego zgromadzenia synodalnego, chciałbym przywoła niektóre wane wtki dotyczce zwizku pomidzy sakramentem Eucharystii i sakramentem wice. Nade wszystko naley stwierdzi, e wi pomidzy wiceniami i Eucharysti jest widoczna najbardziej podczas Mszy w., której przewodniczy biskup lub prezbiter w osobie Chrystusa Głowy. Kociół w swym nauczaniu stwierdza, e wicenia kapłaskie s warunkiem koniecznym dla wanoci celebracji Eucharystii. W rzeczywistoci, w słubie eklezjalnej wywiconego kapłana jest obecny w swoim Kociele sam Chrystus jako Głowa swojego Ciała, jako Pasterz swojej trzody, Arcykapłan odkupieczej ofiary. Niewtpliwie wywicony kapłan działa take w imieniu całego Kocioła, gdy zanosi do Boga modlitw Kocioła, a zwłaszcza, gdy składa Ofiar eucharystyczn. Dlatego konieczne jest, by kapłani mieli wiadomo, e cała ich posługa nigdy nie powinna wynosi na pierwszy plan ich samych lub ich opinie, ale Chrystusa. Kada próba stawiania siebie w centrum celebracji liturgicznej sprzeciwia si tosamoci kapłaskiej. Kapłan przede wszystkim jest sług i winien cigle stara si by znakiem, który jako posłuszne narzdzie w rkach Chrystusa, odsyła do Niego. Wyraa si to szczególnie w pokorze, z jak kapłan przewodzi liturgii, w posłuszestwie wobec obrzdu, słuc mu sercem i umysłem, unikajc wszystkiego, co moe sprawia wraenie niestosownego stawiania siebie na pierwszym miejscu. Polecam zatem duchownym, by zawsze pogłbiali wiadomo własnej posługi eucharystycznej jako pokornej słuby wobec Chrystusa i Jego Kocioła. Kapłastwo, jak mawiał w. Augustyn, jest amoris officium - urzdem dobrego pasterza, który ofiaruje swoje ycie za owce (por. J 10, 14-15). Eucharystia i kapłaski celibat 24. Ojcowie synodalni zechcieli podkreli, e kapłastwo słuebne wymaga pełnego upodobnienia si do Chrystusa poprzez wicenia. Szanujc rón praktyk i tradycj wschodni, trzeba potwierdzi głboki sens kapłaskiego celibatu, który słusznie jest uwaany za nieoceniony skarb, co potwierdza równie wschodnia praktyka dokonywania wyboru biskupów tylko sporód tych, którzy yj w celibacie i okazywanie wielkiego szacunku wobec wyboru celibatu, jakiego dokonuj liczni prezbiterzy. Bowiem w tym wyborze kapłana znajduje si szczególny wyraz oddania, które upodabnia do Chrystusa oraz wyłczny dar z siebie dla Królestwa Boego. Fakt, e sam Chrystus, wieczny kapłan przeył swoj misj a do ofiary krzya w stanie dziewiczym - stanowi bezpieczny punkt odniesienia dla zrozumienia sensu tradycji Kocioła łaciskiego w tej sprawie. Ponadto, nie wystarcza rozumienie celibatu kapłaskiego na sposób wyłcznie funkcjonalny. W rzeczywistoci wyraa on szczególne upodobnienie stylu ycia kapłana do samego Chrystusa. Taki wybór jest przede wszystkim oblubieczy; jest utosamieniem si z sercem Chrystusa Oblubieca, który daje ycie dla swej Oblubienicy-Kocioła. Nawizujc do wielkiej tradycji kocielnej, do 8

9 Soboru Watykaskiego II oraz do papiey, mych poprzedników, potwierdzam pikno oraz znaczenie ycia kapłaskiego przeytego w celibacie jako wyrazisty znak całkowitego i wyłcznego oddania Chrystusowi, Kociołowi oraz Królestwu Boemu, i dlatego potwierdzam obowizywanie celibatu dla tradycji łaciskiej. Kapłaski celibat przeyty w sposób dojrzały, z radoci i oddaniem jest ogromnym błogosławiestwem dla Kocioła i równie dla całego społeczestwa. Braki kapłanów oraz duszpasterstwo powołaniowe 25. Odnonie do zwizku zachodzcego pomidzy sakramentem wice a Eucharysti, Synod zatrzymał si nad problemem, jaki rodzi si w rónych diecezjach, w których zaznacza si brak kapłanów. Zdarza si to nie tylko na niektórych terenach pierwszej ewangelizacji, ale równie w wielu krajach o długiej tradycji chrzecijaskiej. Na pewno przydałoby si bardziej równomierne rozmieszczenie duchowiestwa. Potrzeba solidnej pracy nad budzeniem osobistej wraliwoci. Niech biskupi angauj do pracy duszpasterskiej instytuty ycia konsekrowanego oraz nowe kocielne wspólnoty, z poszanowaniem ich własnych charyzmatów i niech wzywaj wszystkich duchownych do jeszcze wikszej dyspozycyjnoci w słubie Kociołowi tam gdzie s potrzeby, równie, gdy wymaga to ofiary. Ponadto, w trakcie Synodu dyskutowano na temat duszpasterskiej troski, jak naley podj w celu rozwijania, zwłaszcza wród młodych, wewntrznej otwartoci na powołanie kapłaskie. Nie znajdzie si rozwizania tej sytuacji jedynie poprzez zwykłe zabiegi pragmatyczne. Naley unika sytuacji, w których biskupi, ze wzgldu na zrozumiałe zatroskanie organizacyjne, spowodowane brakiem duchowiestwa, zaniedbaliby odpowiednie rozeznanie powoła i dopuciliby do formacji wiodcej do wice kandydatów, którym brak cech koniecznych przy pełnieniu posługi kapłaskiej. Kapłani niewystarczajco uformowani a dopuszczeni bez odpowiedniego rozeznania do wice, z trudem bd mogli da wiadectwo zdolne wzbudzi u innych pragnienie odpowiedzi z wielkodusznoci na wezwanie Chrystusa. W rzeczywistoci duszpasterstwo powołaniowe winno angaowa do swojej pracy cał wspólnot chrzecijask. Oczywicie w tej odpowiedzialnej pracy duszpasterskiej mieci si równie zadanie uwraliwiania rodzin, czsto obojtnych lub wrcz przeciwnych moliwoci powołania kapłaskiego. Niech otworz si one z hojnoci na dar ycia i niech wychowuj dzieci, by były dyspozycyjne wobec woli Boej. Ujmujc krótko, trzeba nade wszystko mie odwag proponowania młodym radykalnoci pójcia za Chrystusem, ukazujc jego urok. Wdziczno i nadzieja 26. W kocu trzeba mie wiksz wiar i pokłada ufno w mocy Boego działania. Jeli nawet w niektórych regionach dostrzega si brak duchowiestwa, to nie powinna nigdy słabn nadzieja, e Chrystus nadal bdzie powoływał mczyzn, którzy porzucajc wszelkie inne zajcia, oddadz si całkowicie celebracji witych tajemnic, głoszeniu Ewangelii i posłudze duszpasterskiej. Przy tej okazji pragn da wyraz wdzicznoci całego Kocioła za wszystkich biskupów i prezbiterów, którzy z wiernym oddaniem i zaangaowaniem spełniaj swoj misj. Oczywicie, wdziczno Kocioła obejmuje równie diakonów, na których zostały nałoone rce nie dla kapłastwa, lecz dla posługi. Zgodnie z sugesti Zgromadzenia Synodu, wyraam szczególne podzikowanie kapłanom fidei donum, którzy z kompetencj i hojnym oddaniem buduj wspólnot, głoszc jej słowo Boe i łamic Chleb ycia, nie szczdzc energii w słubie misji Kocioła. Naley dzikowa Bogu za tak wielu kapłanów, którzy cierpieli a do ofiary z ycia, aby słuy Chrystusowi. Przez nich, przez wymow ich czynu, odsłania si, co to znaczy by kapłanem do koca. Chodzi o wzruszajce wiadectwa, które mog by dla tak wielu młodych inspiracj, by i oni poszli za Chrystusem, i by wydali swoje ycie dla innych, znajdujc w ten sposób prawdziwe ycie. V. EUCHARYSTIA I MAŁESTWO Eucharystia, sakrament oblubieczy 27. Eucharystia, sakrament miłoci, wykazuje szczególny zwizek z miłoci midzy mczyzn i kobiet, którzy s złczeni małestwem. Koniecznoci szczególn naszych czasów jest pogłbienie tego zwizku. Papie Jan Paweł II szereg razy miał okazj potwierdzi charakter oblubieczy Eucharystii i jej szczególny zwizek z sakramentem Małestwa: Eucharystia jest sakramentem naszego Odkupienia. Jest sakramentem Oblubieca i Oblubienicy. Zreszt całe ycie chrzecijaskie nosi znami oblubieczej miłoci Chrystusa do Kocioła. Ju Chrzest w. jako wejcie do wspólnoty Ludu Boego wyraa tajemnic zalubin. Jest on, jeli tak mona powiedzie, obmyciem weselnym, które poprzedza uczt weseln Eucharysti. Eucharystia wzmacnia w sposób niewyczerpany jedno i nierozerwaln miło kadego chrzecijaskiego małestwa. W nim, na mocy sakramentu, wzeł małeski jest wewntrzne powizany z jednoci eucharystyczn Chrystusa-Oblubieca z Kociołem-Oblubienic (por. Ef 5, 31-32). Wzajemne wyraenie zgody, któr m i ona wypowiada w Chrystusie, i która czyni z nich wspólnot ycia i miłoci, ma równie wymiar eucharystyczny. W rzeczywistoci w teologii Pawłowej, miło małeska jest znakiem sakramentalnym miłoci Chrystusa do swego Kocioła, miłoci, która ma swój punkt kulminacyjny w Krzyu, 9

10 który jest wyrazem Jego zalubin z ludzkoci, a zarazem ródłem i centrum Eucharystii. Dlatego Kociół okazuje szczególn blisko duchow wszystkim, którzy oparli swoj rodzin na sakramencie Małestwa. Rodzina Kociół domowy - jest podstawow przestrzeni ycia Kocioła, szczególnie ze wzgldu na jej decydujc rol w chrzecijaskim wychowywaniu dzieci. W tym kontekcie Synod polecił równie uznanie szczególnej misji kobiety w rodzinie i w społeczestwie, misji, której naley broni, strzec oraz popiera. To, e kobieta jest małonk i matk stanowi rzeczywisto, której nigdy nie naley pomija ani deprecjonowa. Eucharystia i jedno małestwa 28. Włanie w wietle tej wewntrznej relacji zachodzcej pomidzy małestwem, rodzin i Eucharysti jest moliwe rozwaenie niektórych problemów duszpasterskich. Wierna, nierozerwalna i wyłczna wi, która łczy Chrystusa z Kociołem, i która znajduje wyraz sakramentalny w Eucharystii, łczy si z pierwotn antropologiczn zasad, według której mczyzna winien by złczony w sposób definitywny z jedn tylko kobiet i, na odwrót, ona z jednym tylko mczyzn (por. Rdz 2, 24; Mt 19, 5). W tym horyzoncie mylowym, Synod Biskupów podjł temat praktyki duszpasterskiej w odniesieniu do tych, którzy spotykaj si z głoszeniem Ewangelii a pochodz z kultur, w których jest praktykowana poligamia. Tym, którzy si znajduj w takiej sytuacji i otwieraj si na wiar chrzecijask naley pomóc, by zintegrowali swój program yciowy z radykaln nowoci w Chrystusie. Podczas katechumenatu Chrystus dotyka ich w specyficznej ich kondycji i wzywa do pełnej prawdy o miłoci, do której dochodzi si przechodzc poprzez konieczne wyrzeczenia, majc na widoku pełn kocieln komuni. Kociół niech im towarzyszy duszpasterstwem pełnym łagodnoci, ale zarazem stanowczoci, ukazujc nade wszystko wiatło, które promieniuje z tajemnicy wiary chrzecijaskiej na natur ludzk i ludzkie uczucia. Eucharystia i nierozerwalno małestwa 29. Skoro Eucharystia wyraa nieodwracalno miłoci Boga w Chrystusie do swego Kocioła, to jest zrozumiałe, dlaczego ta miło zawiera, w odniesieniu do sakramentu Małestwa, t nierozerwalno, której kada prawdziwa miło nie moe nie pragn gorco. Wicej ni uzasadniona jest wic uwaga duszpasterska, jak Synod powicił bolesnym sytuacjom, w których niemało wiernych si znalazło, gdy po zawarciu sakramentu Małestwa rozwiedli si i zawarli nowy zwizek. Chodzi o delikatny i złoony problem, o prawdziw plag w dzisiejszych społecznych stosunkach, która coraz bardziej niszczy równie i katolickie krgi. Pasterze, z miłoci dla prawdy, s zobowizani dobrze rozeznawa róne sytuacje, aby w stosowny sposób wspiera duchowo wiernych, których to dotyczy. Synod Biskupów potwierdził praktyk Kocioła, opart na Pimie witym (por. Mk 10, 2-12), niedopuszczania do sakramentów osób rozwiedzionych, które zawarły nowe zwizki, poniewa swoim stanem i sytuacj yciow obiektywnie sprzeciwiaj si tej jednoci w miłoci pomidzy Chrystusem i Kociołem, która jest oznaczona i realizowana w Eucharystii. Niemniej jednak osoby rozwiedzione, które zawarły ponowne zwizki, nadal - pomimo ich sytuacji - przynale do Kocioła, który ze szczególn trosk im towarzyszy w ich pragnieniu kultywowania, na tyle na ile to jest moliwe, chrzecijaskiego stylu ycia poprzez uczestnictwo we Mszy w., cho bez przyjmowania Komunii w., słuchanie słowa Boego, adoracj eucharystyczn, modlitw, uczestnictwo w yciu wspólnotowym, szczer rozmow z kapłanem czy ojcem duchownym, oddawanie si czynnej miłoci, dziełom pokuty oraz zaangaowaniu w wychowanie dzieci. Tam, gdzie rodz si uprawnione wtpliwoci, co do wanoci małestwa sakramentalnie zawartego, naley podj takie kroki, które s konieczne dla zweryfikowania ich zasadnoci. Naley nastpnie z całkowitym poszanowaniem dla prawa kanonicznego, zapewni obecno trybunałów kocielnych na danym terytorium, ich duszpasterski charakter oraz ich poprawn i szybk działalno. Trzeba, aby w kadej diecezji była wystarczajca liczba osób przygotowanych dla sprawnego funkcjonowania trybunałów kocielnych. Przypominam, e powanym obowizkiem jest staranie si o to, aby działania instytucyjne Kocioła w trybunałach stawały si coraz blisze wiernym. Jednak trzeba unika traktowania troski duszpasterskiej, jakby była ona przeciwstawna wymogom prawa. Naley nade wszystko wychodzi z załoenia, i fundamentalnym punktem spotkania prawa i duszpasterstwa jest miło prawdy: ta za nigdy nie jest abstrakcyjna, ale konkretyzuje si w ludzkiej i chrzecijaskiej drodze kadego wiernego. W kocu, w przypadku, gdy niewano wzła małeskiego nie jest stwierdzona i gdy wystpuj obiektywne okolicznoci, które sprawiaj, i ycie wspólne jest nieodwracalne, Kociół zachca tych wiernych, aby zobowizali si przeywa swój zwizek według wymogów prawa Boego, jako przyjaciele, jak brat i siostra; w ten sposób bd oni mogli ponownie przystpowa do stołu eucharystycznego, uwzgldniajc wymogi przewidziane przez sprawdzon kocieln praktyk. Taka droga, poniewa jest moliwa i owocna, winna spotka si ze wsparciem duszpasterzy oraz odpowiednich inicjatyw kocielnych, unikajc w kadym przypadku, błogosławienia tyche zwizków, aby nie powodowało to wród wiernych zamieszania odnonie do wartoci małestwa. 10

11 Zwaywszy na złoono kulturalnego kontekstu, w którym Kociół yje w wielu krajach, Synod polecił nastpnie dołoy maksymalnej troski duszpasterskiej w przygotowanie nowoeców i w uprzednie zweryfikowanie ich przekona odnonie do niepodwaalnych zobowiza wpływajcych na wano sakramentu Małestwa. Powane rozeznanie tego zagadnienia moe pomóc unikn sytuacji, w których poruszenia uczuciowe i płytkie racje skłaniaj dwoje młodych do podjcia odpowiedzialnoci, której nie potrafi potem uszanowa. Zbyt wielkie jest dobro, którego Kociół i całe społeczestwo oczekuj od małestwa i od rodziny na nim opartej, aby nie zaangaowa si dogłbnie w to specyficzne zadanie duszpasterskie. Małestwo i rodzina s instytucjami, które powinny by wspierane i bronione przed kad moliw dwuznacznoci w pojmowaniu prawdy o nich, poniewa wszelka szkoda im wyrzdzona jest w rzeczywistoci ran zadan ludzkiemu współyciu jako takiemu. EUCHARYSTIA I ESCHATOLOGIA Eucharystia: dar dany człowiekowi, który jest w drodze 30. Jeli prawd jest, e sakramenty s rzeczywistoci, która przynaley do Kocioła pielgrzymujcego w czasie ku pełnemu ukazaniu si zwycistwa Chrystusa zmartwychwstałego, to jest równie prawd, e szczególnie w liturgii eucharystycznej, jest ju nam dane uprzednie kosztowanie eschatologicznego spełnienia, ku któremu kady człowiek i całe stworzenie zmierza (por. Rz 8, 19 nn.). Człowiek jest stworzony dla prawdziwej i wiecznej szczliwoci, któr moe da jedynie miło Boa. Nasza zraniona wolno zbłdziłaby, gdyby nie było moliwe ju teraz dowiadczenie czego z przyszłego spełnienia. Zreszt, kady człowiek, aby mógł kroczy w słusznym kierunku potrzebuje ukierunkowania ku ostatecznej mecie. T ostateczn met w rzeczywistoci jest sam Chrystus Pan, zwycizca grzechu i mierci, który staje si obecny dla nas w szczególny sposób w celebracji eucharystycznej. I tak, bdc jeszcze obcymi i przybyszami (1 P 2, 11) w tym wiecie, w wierze ju uczestniczymy w pełni ycia zmartwychwstałego. Uczta eucharystyczna, objawiajc swój wymiar cile eschatologiczny, wspiera nasz wolno w drodze. Uczta eschatologiczna 31. Rozwaajc t tajemnic moemy powiedzie, e Jezus przez swoje przyjcie wszedł w relacje z oczekiwaniami ludu Izraela, całej ludzkoci, i jeszcze głbiej całego stworzenia. Darem z siebie samego rozpoczł czas eschatologiczny. Chrystus przyszedł, aby zgromadzi rozproszony Lud Boy (por. J 11, 52), jasno odkrywajc zamysł zebrania wszystkich w jedn wspólnot Przymierza, aby doprowadzi do spełnienia si obietnic Boych danych naszym ojcom (por. Jer 23, 3; 31, 10; Łk 1, 55.70). W powołaniu Dwunastu, co naley powiza z dwunastoma pokoleniami Izraela i w poleceniu danym podczas Ostatniej Wieczerzy przed swoj odkupiecz Mk - by sprawowali Jego pamitk - Jezus ukazał, i pragnie, by cała przez Niego załoona wspólnota była w historii znakiem i narzdziem eschatologicznego spotkania, które On zapocztkował. Dlatego te, w kadej celebracji eucharystycznej realizuje si sakramentalnie eschatologiczne gromadzenie si Ludu Boego. Uczta eucharystyczna jest dla nas rzeczywist antycypacj ostatecznej uczty, zapowiedzianej uprzednio przez proroków (por. Iz 25, 6-9) i opisanej w Nowym Testamencie jako gody Baranka (Ap 19, 7-9), któr si celebruje w radoci witych obcowania. Modlitwa za zmarłych 32. Uczta eucharystyczna, w której głosimy mier Pana, wyznajemy Jego zmartwychwstanie i oczekujemy Jego przyjcia, jest zadatkiem przyszłej chwały, w której równie i nasze ciała bd uwielbione. Celebrujc Pamitk naszego zbawienia wzmacnia si w nas nadzieja zmartwychwstania ciał oraz moliwoci ponownego spotkania, twarz w twarz z tymi, którzy przed nami odeszli ze znakiem wiary. W tej perspektywie, wraz z Ojcami synodalnymi chciałbym przypomnie wszystkim wiernym znaczenie modlitwy w intencji zmarłych i w szczególnoci odprawiania za nich Mszy w., aby oczyszczeni mogli osign ogldanie Boga w chwale. Odkrywajc eschatologiczny wymiar zawarty w Eucharystii, celebrowanej i adorowanej, otrzymujemy wsparcie w naszej drodze oraz jestemy pocieszeni nadziej chwały (por. Rz 5, 2; Tt 2, 13). EUCHARYSTIA I DZIEWICA MARYJA 33. Z relacji zachodzcej pomidzy Eucharysti i poszczególnymi sakramentami oraz ze znaczenia eschatologicznego witych tajemnic jawi si całociowy obraz chrzecijaskiej egzystencji, wezwanej do składania w kadej chwili duchowego kultu, poprzez ofiar z samego siebie, która jest miła Bogu. I jeli prawd jest, e my wszyscy jestemy jeszcze w drodze ku pełnemu spełnieniu si naszej nadziei, to nie odbiera nam to moliwoci uznania ju teraz z wdzicznoci, e to, czego nam Bóg udzielił, znajduje swoj 11

12 doskonał realizacj w Dziewicy Maryi, Matce Boga i naszej Matce: Jej Wniebowzicie wraz z ciałem i dusz jest dla nas znakiem pewnej nadziei, poniewa wskazuje nam, pielgrzymom w czasie, ten eschatologiczny cel, który sakrament Eucharystii ju teraz daje nam kosztowa. W Najwitszej Maryi widzimy doskonał realizacj tego sposobu sakramentalnego działania, przez które Bóg dociera do ludzkiego stworzenia i angauje je w swoj zbawcz inicjatyw. Od Zwiastowania do Zesłania Ducha witego Maryja z Nazaretu jawi si jako osoba, której wolno jest całkowicie poddana woli Boej. Jej Niepokalane Poczcie odsłania si włanie w jej bezwarunkowym posłuszestwie słowu Boemu. Posłuszna wiara jest postaw, jak w swoim yciu przyjmuje w kadej chwili wobec Boego działania. Zasłuchana Dziewica yje w pełnej harmonii z wol Bo; zachowuje Ona w swoim sercu słowa, które pochodz od Boga, i składajc je razem jak w mozaice uczy, jak je dogłbnie pojmowa (por. Łk 2, ); Maryja jest t wielk Wierzc, która pełna ufnoci oddaje siebie w rce Boe, zdajc si na Jego wol. Tajemnica ta potguje si a do Jej pełnego włczenia w odkupiecz misj Jezusa. Jak to potwierdził Sobór Watykaski II: Błogosławiona Dziewica postpowała naprzód w pielgrzymce wiary i utrzymywała wiernie swe zjednoczenie z Synem a do krzya, pod którym stanła nie bez postanowienia Boego (por. J 19, 25), najgłbiej współpracowała ze swym Jednorodzonym i z Jego ofiar złczyła si matczynym duchem, z miłoci godzc si na ofiarowanie zrodzonej z Niej ertwy; a wreszcie przez tego Jezusa Chrystusa, umierajcego na krzyu, oddana została jako matka uczniowi tymi słowami: «Niewiasto, oto syn twój» (por. J 19, 26-27). Od Zwiastowania a do Krzya Maryja jest t, która przyjmuje Słowo, które w Niej stało si ciałem i łczy si Ona z Nim a do Jego zamilknicia w ciszy mierci. To Ona w kocu przyjmuje w swoich ramionach ofiarowane ciało, teraz bez ycia, Tego, który rzeczywicie umiłował swoich a do koca (J 13, 1). Dlatego te, za kadym razem, kiedy w liturgii eucharystycznej przystpujemy do sprawowania ofiary Ciała i Krwi Chrystusa, kierujemy si równie do Tej, która w pełni łczc si z ofiar Chrystusa, przyjła j dla całego Kocioła. Słusznie Ojcowie synodalni potwierdzili, e Maryja inauguruje uczestnictwo Kocioła w ofierze Odkupiciela. Ona jest Niepokalan, która bezwarunkowo przyjmuje dar Boy i w ten sposób jest włczona w dzieło zbawienia. Maryja z Nazaretu, ikona rodzcego si Kocioła jest wzorem wskazujcym, jak kady z nas powinien przyjmowa dar, jaki Jezus czyni z siebie samego w Eucharystii. CZ DRUGA EUCHARYSTIA, TAJEMNICA CELEBROWANA Zaprawd, zaprawd powiadam wam: Nie Mojesz dał wam chleb z nieba, ale dopiero Ojciec mój da wam prawdziwy chleb z nieba (J 6, 32) Lex orandi i lex credendi 34. Na Synodzie biskupów rozwaano wiele na temat wewntrznej relacji pomidzy wiar i celebracj, wydobywajc jasno zwizek pomidzy lex orandi i lex credendi oraz podkrelajc prymat czynnoci liturgicznej. Eucharysti naley przeywa jako tajemnic wiary autentycznie celebrowan, w pełnej wiadomoci, e intellectus fidei w Kociele pozostaje w pierwotnym zwizku z czynnoci liturgiczn. W tym zakresie refleksja teologiczna nie moe nigdy abstrahowa od porzdku sakramentalnego, ustanowionego przez samego Chrystusa. Z drugiej za strony akcja liturgiczna nigdy nie moe by rozwaana powierzchownie, w oderwaniu od tajemnicy wiary. ródłem naszej wiary i liturgii eucharystycznej jest bowiem samo wydarzenie: dar, jaki Chrystus uczynił z samego siebie w tajemnicy paschalnej. Pikno i liturgia 35. Zwizek pomidzy tajemnic, w któr si wierzy i tajemnic, któr si celebruje wyraa si w sposób szczególny w teologicznej i liturgicznej wartoci pikna. Liturgia bowiem, jak i zreszt Objawienie chrzecijaskie, ma wewntrzny zwizek z piknem: jest veritatis splendor, blaskiem prawdy. W liturgii janieje tajemnica paschalna, poprzez któr sam Chrystus pociga nas do siebie i wzywa do komunii. W Jezusie, jak miał zwyczaj mówi w. Bonawentura, kontemplujemy pikno i blask pocztków. Odnoszenie si do atrybutu pikna nie jest jedynie estetyzmem, ale jest sposobem docierania do nas prawdy o miłoci Boga w Chrystusie poprzez pikno. Fascynuje nas i porywa, odrywajc nas od nas samych i pocigajc nas ku naszemu prawdziwemu powołaniu: ku miłoci. Bóg pozwala si dostrzec ju w stworzeniu, w piknie i harmonii kosmosu (por. Mdr 13, 5; Rz 1, 19-20). W Starym Testamencie znajdujemy równie liczne znaki blasku mocy Boej, która objawia sw chwał poprzez cuda dokonywane wród narodu wybranego (por. Wj 14; 16, 10; 24, 12-18; Lb 14, 20-23). W Nowym Testamencie ta epifania pikna dokonuje si ostatecznie w objawieniu Boga w Jezusie Chrystusie: On jest pełnym objawieniem chwały Boej. W uwielbieniu Syna janieje i udziela si chwała Ojca (por. J 1, 14; 8, 54; 12, 28; 17, 1). Ponadto, to pikno nie jest prost 12

13 harmoni formy; najpikniejszy z synów ludzkich (Ps 45/44, 3), jest równoczenie w tajemniczy sposób Tym, który nie miał wdziku ani te blasku, aby na Niego popatrze (Iz 53, 2). Jezus Chrystus ukazuje nam, jak prawda miłoci potrafi przemieni ciemn tajemnic mierci w jasne wiatło zmartwychwstania. Tu blask chwały Boej przekracza wszelkie wewntrz-wiatowe pikno. Prawdziwym piknem jest miło Boga, która definitywnie objawiła si nam w tajemnicy paschalnej. Pikno liturgii jest czci tej tajemnicy; ona jest najwyszym wyrazem chwały Boej i stanowi, w pewnym sensie, otwarcie si Nieba ku ziemi. Pamitka odkupieczej ofiary niesie w sobie lady tego pikna Jezusa, o którym Piotr, Jakub i Jan dali wiadectwo, gdy Mistrz, w drodze do Jerozolimy, zechciał przemieni si wobec nich (por. Mk 9, 2). Pikno nie jest wic jedynie czynnikiem dekoracyjnym liturgii; ono jest jej elementem konstytutywnym, gdy jest atrybutem samego Boga i Jego Objawienia. Wszystko to winno sprawi, bymy byli wiadomi, jak naley zachowa uwag, by liturgia janiała zgodnie z jej właciw natur. CELEBRACJ EUCHARYSTYCZN SPRAWUJE CHRISTUS TOTUS Christus totus in capite et in corpore 36. Wewntrzne pikno liturgii ma jako swój właciwy podmiot Chrystusa zmartwychwstałego i uwielbionego w Duchu witym, w którym mieci si Kociół wraz ze swym działaniem. W tej perspektywie bardzo odpowiednie bdzie przywołanie na myl słów w. Augustyna, które trafnie opisuj dynamik wiary właciw Eucharystii. Wielki wity z Hippony, włanie w odniesieniu do tajemnicy eucharystycznej ukazuje, jak Chrystus upodabnia nas do siebie: Chleb ten, który widzicie na ołtarzu, powicony słowem Boym, jest Ciałem Chrystusa. Kielich ten, a raczej to, co jest w kielichu, powicone słowem Boym, jest Krwi Chrystusa. W ten sposób chciał Chrystus Pan da Ciało swe i Krew swoj, któr wylał za nas na odpuszczenie grzechów. Jeli dobrze przyjlicie Ciało Paskie, to stalicie si tym, co do serc swoich przyjlicie, tzn. Chrystusem. A zatem, nie tylko stalimy si chrzecijanami, lecz Chrystusem. Dlatego moemy kontemplowa tajemnicze działanie Boga, w którym mieci si głboka jedno pomidzy nami i Panem Jezusem: Nie jest Chrystus w ten sposób głow, iby nie był w ciele, lecz cały jest Chrystus i głow i ciałem. Eucharystia i zmartwychwstały Chrystus 37. Skoro liturgia eucharystyczna jest ze swej istoty actio Dei, która włcza nas w Jezusa poprzez Ducha, to jej fundament nie zaley od naszego upodobania i uczestniczenie w niej nie moe by poddane presji chwilowej mody. Niepodwaalne znaczenie ma tu stwierdzenie w. Pawła: Fundamentu bowiem nikt nie moe połoy innego, jak ten, który jest połoony, a którym jest Jezus Chrystus (1 Kor 3, 11). I znowu, to Apostoł narodów zapewnia nas, e w odniesieniu do Eucharystii nie przekazuje nam swojej osobistej nauki, ale t, któr on sam otrzymał (por. 1 Kor 11, 23). Celebracja Eucharystii zakłada wic yw tradycj. Kociół celebruje Ofiar eucharystyczn w posłuszestwie wobec nakazu Chrystusa, wychodzc od spotkania ze Zmartwychwstałym oraz od wylania Ducha witego. Z tej racji, wspólnota chrzecijaska od pocztku jednoczy si dla fractio panis w dniu Paskim. Dzie, w którym Chrystus powstał z martwych, niedziela, jest równie pierwszym dniem tygodnia, w którym tradycja starotestamentalna widziała pocztek stworzenia. Dzie stworzenia stał si teraz dniem nowego stworzenia, dniem naszego wyzwolenia, w którym sprawujemy pamitk Chrystusa umarłego i zmartwychwstałego. ARS CELEBRANDI 38. Podczas prac synodalnych szereg razy wskazywano na konieczno przezwycienia wszelkiego moliwego oddzielenia ars celebrandi, to znaczy sztuki właciwego celebrowania od pełnego, czynnego i owocnego uczestnictwa wszystkich wiernych. Rzeczywicie, pierwszym warunkiem, który sprzyja uczestnictwu Ludu Boego w witym obrzdzie jest odpowiednia jego celebracja. Ars celebrandi jest najlepszym warunkiem actuosa participatio. Ars celebrandi wypływa z wiernego posłuszestwa wobec norm liturgicznych w całej ich spójnoci, poniewa to włanie ten sam, od dwóch tysicy lat, sposób celebrowania zapewnia ycie wiary wszystkim wierzcym, którzy s powołani do przeywania celebracji jako Lud Boy, królewskie kapłastwo, naród wity (por. 1 Pt 2, ). Biskup, liturgiem w pełnym tego słowa znaczeniu 39. Jest prawd, e cały Lud Boy uczestniczy w liturgii eucharystycznej, tym niemniej w odniesieniu do poprawnego ars celebrandi wyjtkowe zadanie przypada tym, którzy otrzymali sakrament wice. Biskupi, kapłani i diakoni, kady według swego stopnia, powinni uwaa celebracj za swe zasadnicze zadanie. 13

14 Nade wszystko biskup diecezjalny: on zreszt, jako pierwszy szafarz Boych tajemnic w powierzonym mu Kociele jest opiekunem, zwierzchnikiem i stróem całego ycia liturgicznego. To wszystko decyduje o yciu Kocioła partykularnego nie tylko dlatego, e komunia z biskupem jest warunkiem, by kada celebracja na danym terytorium była uprawniona, ale równie dlatego, e on sam jest liturgiem w tym Kociele w całym tego słowa znaczeniu. Jemu przypada troska o zapewnienie jednoci w celebracjach w jego diecezji. Dlatego biskup winien zabiega o to, aby prezbiterzy, diakoni i wierni wieccy zdobywali coraz pełniejsze zrozumienie głbokiego sensu obrzdów i tekstów liturgicznych i dziki temu byli prowadzeni do czynnego i owocnego udziału w sprawowaniu Eucharystii. W szczególnoci, wzywam, by uczyniono wszystko, co naley, by celebracje liturgiczne sprawowane przez biskupa w Kociele katedralnym odbywały si z pełnym uszanowaniem ars celebrandi, tak by mogły by uznane za wzór dla wszystkich kociołów rozsianych na terytorium diecezji. Szacunek dla ksig liturgicznych oraz dla bogactwa znaków 40. Podkrelajc znaczenie ars celebrandi zwraca si uwag na znaczenie norm liturgicznych. Ars celebrandi winno sprzyja rozwijaniu zmysłu sacrum i posługiwaniu si takimi zewntrznymi formami, które ten zmysł wychowuj, jak na przykład harmonia obrzdu, szat liturgicznych, sprztów i miejsc witych. Celebracja liturgiczna przynosi poytek tam, gdzie kapłani oraz odpowiedzialni za duszpasterstwo liturgiczne staraj si, by obowizujce ksigi liturgiczne i stosowne normy były znane, wydobywajc wielkie bogactwa Ogólnego wprowadzenia do Mszału Rzymskiego oraz Wprowadzenia do czyta mszalnych. Zakłada si, e we wspólnotach kocielnych s one znane i szanowane, cho bywa, e tak nie jest. W rzeczywistoci s to teksty, w których s zawarte bogactwa chronice i wyraajce wiar oraz drog Ludu Boego w cigu dwóch tysicy lat jego historii. Tak samo, dla właciwego ars celebrandi, wane jest zwrócenie uwagi na wszystkie formy jzykowe przewidziane w liturgii: słowa i piew, gesty i milczenie, ruch ciała, kolory liturgiczne oraz paramenty. Liturgia, ze swej natury zawiera rónorodno rodków komunikacji, które prowadz do zaangaowania si całej ludzkiej istoty. Prostota gestów i umiarkowanie znaków przewidzianych w okrelonym porzdku i w czasie liturgii przekazuj i angauj wiernych bardziej ni sztuczne, niestosowne dodatki. Czujno i posłuszestwo wobec właciwej struktury obrzdu wyraaj zrozumienie charakteru Eucharystii jako niewysłowionego daru, i objawiaj wol celebransa przyjcia go w posłusznej wdzicznoci. Sztuka w słubie celebracji 41. Głboki zwizek pomidzy piknem a liturgi domaga si szczególnej uwagi dla wszystkich rodków artystycznych, które słu celebracji. Wanym składnikiem sztuki sakralnej jest niewtpliwie architektura kociołów, która powinna zachowa jedno poszczególnych elementów prezbiterium: ołtarza, krucyfiksu, tabernakulum, ambony, krzeseł. Naley mie wiadomo, e celem architektury sakralnej jest dostarczenie Kociołowi, który celebruje tajemnice wiary a w szczególnoci Eucharysti, przestrzeni najbardziej dostosowanej do właciwego przebiegu czynnoci liturgicznych. Zreszt charakter chrzecijaskiej wityni jest podporzdkowany samej liturgii, która zakłada gromadzenie si wiernych (ecclesia), bdcych ywymi kamieniami wityni (por. 1 P 2, 5). Ta sama zasada odnosi si do wszelkiej sztuki sakralnej w ogólnoci, a w szczególnoci do malarstwa i rzeby. Religijna ikonografia winna by nakierowana na sakramentaln mistagogi. Pogłbiona znajomo form, które sztuka sakralna wypracowała w cigu wieków, moe by wielk pomoc dla tych, którzy s odpowiedzialni za zamawianie u architektów i artystów dzieł sztuki zwizanych z liturgi. Jest wic rzecz konieczn, by w formacji seminarzystów i ksiy była przewidziana historia sztuki, jako wana dyscyplina, ze szczególnym uwzgldnieniem charakteru budowli przeznaczonych do sprawowania kultu w wietle norm liturgicznych. W kocu jest konieczne, by w tym wszystkim, co odnosi si do Eucharystii, było zachowane wyczucie pikna. Trzeba równie zachowa szacunek i trosk o paramenty, ozdoby, sakralne naczynia, aby wzajemnie zharmonizowane, w sposób uporzdkowany karmiły zachwyt nad misterium Boga, wyraały jedno wiary oraz wzmacniały pobono. piew liturgiczny W ramach ars celebrandi znaczce miejsce zajmuje piew liturgiczny. Słusznie w. Augustyn w swym słynnym kazaniu stwierdza: Nowy człowiek zna nowe pieni. piew jest objawem wesołoci. Jeli wnikliwiej to rozpatrzymy, stwierdzimy, e to sprawa miłoci. Lud Boy zebrany na celebracji piewa chwał Bogu. Kociół, w swej dwutysicletniej historii tworzył i nadal tworzy muzyk i piewy, które stanowi dziedzictwo wiary i miłoci, i których nie naley zagubi. Naprawd w liturgii nie moemy powiedzie, e jeden piew jest równy innemu. Naley przy tym unika ogólnej improwizacji lub wprowadzania takich gatunków muzycznych, które nie szanuj zmysłu liturgii. piew, jako element liturgiczny, winien by włczony we 14

15 właciw form celebracji. W konsekwencji wszystko tekst piewu, melodia i wykonanie powinno odpowiada znaczeniu celebrowanej tajemnicy, poszczególnym czciom obrzdu oraz okresowi liturgicznemu. W kocu, biorc pod uwag róne kierunki i róne, godne pochwały tradycje, pragn przypomnie, o co prosili Ojcowie synodalni, by odpowiednio doceniono chorał gregoriaski, jako właciwy dla liturgii rzymskiej. STRUKTURA CELEBRACJI EUCHARYSTYCZNEJ 43. Po przypomnieniu głównych elementów ars celebrandi, które wypłynły podczas prac synodalnych, chciałbym zwróci szczególniejsz uwag na pewne czci celebracji eucharystycznej, jakie w naszych czasach wymagaj specyficznej troski dla zachowania wiernoci głbokiemu zamierzeniu odnowy liturgicznej, proponowanej przez Sobór Watykaski II, w cigłoci z cał wielk tradycj kocieln. Wewntrzna jedno celebracji liturgicznej 44. Nade wszystko konieczne jest rozwaenie wewntrznej jednoci obrzdu Mszy w. Naley unika, czy to w katechezie czy w sposobie celebracji, sprawiania wraenia jakoby były sobie przeciwstawne dwie czci obrzdu. Liturgia słowa i liturgia eucharystyczna poza obrzdem wprowadzenia i zakoczenia tak cile łcz si ze sob, e stanowi jeden akt kultu. W rzeczywistoci istnieje wewntrzny zwizek pomidzy słowem Boym i Eucharysti. Poprzez słuchanie słowa Boego rodzi si i wzmacnia wiara (por. Rz 10, 17); w Eucharystii Słowo, które stało si Ciałem daje si nam jako pokarm duchowy. I tak, z dwóch stołów słowa Boego i Ciała Chrystusa, Kociół otrzymuje i ofiaruje wiernym Chleb ycia. Dlatego naley stale mie na uwadze, e słowo Boe, czytane w Kociele i głoszone w liturgii prowadzi do Eucharystii jako do swego właciwego celu. Liturgia słowa 45. Wraz z Synodem prosz, by liturgia słowa była zawsze odpowiednio przygotowywana oraz przeywana. Dlatego ywo polecam, by przykładano wielk wag do czytania podczas liturgii słowa Boego, przez lektorów dobrze do tego przygotowanych. Nie zapominajmy nigdy, e gdy w Kociele czyta si Pismo wite, sam Bóg przemawia do swego ludu, a Chrystus, obecny w swoim słowie, zwiastuje Ewangeli. Jeli s stosowne okolicznoci, mona pomyle o kilku słowach wprowadzenia, które ułatwi wiernym ponowne uwiadomienie sobie ich treci. Aby słowo Boe było dobrze zrozumiane powinno by wysłuchane i przyjte w duchu Kocioła i w wiadomoci jego jednoci z sakramentem Eucharystii. W rzeczywistoci słowo, które głosimy i którego słuchamy jest Słowem, które stało si Ciałem (por. J 1, 14). Ma ono wewntrzne odniesienie do osoby Chrystusa oraz do Jego sakramentalnej obecnoci. Chrystus nie przemawia w przeszłoci, ale w naszej teraniejszoci, jako Ten, który jest obecny w czynnoci liturgicznej. W tej sakramentalnej perspektywie chrzecijaskiego Objawienia, znajomo i studiowanie słowa Boego pozwalaj doceni, celebrowa i lepiej przeywa Eucharysti. Równie i tutaj objawia si w całej swej prawdzie twierdzenie, i nieznajomo Pisma witego jest nieznajomoci Chrystusa. W tym celu konieczne jest, by wiernym udzielono pomocy w docenieniu skarbów Pisma witego obecnych w lekcjonarzu, przez duszpasterskie inicjatywy, celebracje słowa oraz modlitewn lektur (lectio divina). Ponadto, nie naley zapomina o promowaniu form modlitwy potwierdzonych przez tradycj: Liturgii Godzin, nade wszystko jutrzni, nieszporów, komplety oraz celebracji wigilii. Modlitwa Psalmami, czytania biblijne oraz lektury wzite z wielkiej tradycji zawarte w Oficjum Boym mog podprowadzi do pogłbionego dowiadczenia tego wydarzenia, jakim jest Chrystus oraz ekonomia zbawienia, co z kolei moe wzbogaci zrozumienie i uczestnictwo w celebracji eucharystycznej. Homilia 46. Ze wzgldu na wag słowa Boego, rodzi si konieczno poprawienia jakoci homilii. Jest ona bowiem czci czynnoci liturgicznej ; ma za zadanie dopomaga pełnemu zrozumieniu oraz oddziaływaniu słowa Boego na ycie wiernych. Dlatego wywiceni szafarze winni dokładnie przygotowa homili opierajc si na stosownej znajomoci Pisma witego. Naley unika homilii ogólnych i abstrakcyjnych. W szczególnoci prosz duchownych, by głoszone słowo Boe było cile powizane z celebracj sakramentaln i z yciem wspólnoty tak, by słowo Boe było rzeczywistym wsparciem dla ycia Kocioła. Naley mie na uwadze katechetyczny i zachcajcy cel homilii. Jest wskazane, by wychodzc od trzyletniego cyklu lekcjonarza, przedstawiano wiernym w sposób właciwy homilie tematyczne, w których omówiono by w cigu roku liturgicznego wielkie zagadnienia wiary chrzecijaskiej. Tre do nich naley czerpa w sposób pewny z Magisterium w oparciu o cztery «filary» okrelone przez Katechizm Kocioła 15

16 Katolickiego i niedawno ogłoszone Kompendium, a wic: wyznanie wiary, celebracja misterium chrzecijaskiego, ycie w Chrystusie, modlitwa chrzecijaska. Przygotowanie darów 47. Ojcowie synodalni zwrócili równie uwag na przygotowanie darów. Nie chodzi tutaj po prostu o co w rodzaju przerwy pomidzy liturgi słowa i liturgi eucharystyczn. Takie rozumienie podwayłoby sens jednego obrzdu złoonego z dwóch połczonych ze sob czci. Ten prosty i pokorny gest jest w rzeczywistoci pełen wielkiego znaczenia: w chlebie i winie, jakie zanosimy na ołtarz, Chrystus Odkupiciel przyjmuje całe stworzenie, by je przemieni i ofiarowa Ojcu. W tej perspektywie zanosimy na ołtarz równie całe cierpienie i ból wiata, wierzc, e wszystko jest cenne w oczach Boych. By ten gest był prawdziwie przeywany nie potrzebuje podkrelenia przez niepotrzebne dodatki. Pozwala on doceni pierwotne uczestnictwo, jakiego oczekuje Bóg od człowieka, aby doprowadzi do spełnienia w nim swego dzieła oraz nadania pełnego znaczenia dla pracy ludzkiej, która poprzez celebracj eucharystyczn jest zjednoczona z ofiar odkupiecz Chrystusa. Modlitwa eucharystyczna 48. Modlitwa eucharystyczna jest orodkiem i szczytem całej celebracji. Jej znaczenie zasługuje na stosowne podkrelenie. Poszczególne modlitwy eucharystyczne zawarte w Mszale zostały nam przekazane przez yw tradycj Kocioła i wyróniaj si nieprzebranym teologicznym oraz duchowym bogactwem. Wiernych naley nauczy, by je cenili. Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego ułatwia to przypominajc podstawowe elementy kadej modlitwy eucharystycznej: dzikczynienie, aklamacj, epiklez, narracj o ustanowieniu, konsekracj, anamnez, ofiarowanie, modlitwy wstawiennicze oraz kocow doksologi. Duchowo eucharystyczna i refleksja teologiczna bd szczególnie nawietlone, gdy si rozway głbok jedno w anaforze (modlitwie eucharystycznej) pomidzy wezwaniem Ducha witego a słowami ustanowienia, w którym dokonuje si ofiara, jak sam Chrystus ustanowił podczas Ostatniej Wieczerzy. Rzeczywicie w szczególnym wezwaniu Kociół błaga o zesłanie mocy Ducha witego, aby dary złoone przez ludzi zostały konsekrowane, czyli stały si Ciałem i Krwi Chrystusa, i by niepokalana Hostia, przyjmowana w Komunii witej, przyczyniła si do zbawienia tych, którzy j bd spoywa. Znak pokoju 49. Eucharystia ze swej natury jest sakramentem pokoju. Ten wymiar tajemnicy eucharystycznej znajduje w celebracji liturgicznej specyficzny wyraz w obrzdzie przekazywania znaku pokoju. Bez wtpienia chodzi o znak majcy wielk warto (por. J 14, 27). W naszych czasach, tak bardzo obcionych konfliktami, ten gest nabiera szczególnego znaczenia równie z punktu widzenia zbiorowej wraliwoci, w miar, jak Kociół wci i coraz bardziej dostrzega błaganie Pana o dar pokoju i jednoci dla samego Kocioła, i dla całej ludzkiej rodziny, jako swoje zadanie. Pokój jest na pewno nieprzepartym pragnieniem, obecnym w sercu kadego. Kociół daje wyraz probie o pokój i o pojednanie, która wyrywa si z duszy kadego człowieka osoby dobrej woli, kierujc j do Tego, który jest naszym pokojem (Ef 2, 14), i który potrafi uspokoi ludy i osoby, równie i tam, gdzie ludzkie próby nie przynosz rezultatu. To pozwala rozumie dlaczego z tak intensywnoci podchodzi si do obrzdu znaku pokoju w czasie celebracji liturgicznej. W zwizku z tym jednak, podczas Synodu Biskupów poruszono potrzeb stonowania tego gestu, który moe przybra nadmierny wyraz, wzbudzajc pewne zamieszanie w zgromadzeniu wiernych, włanie w chwili poprzedzajcej Komuni w. Dobrze jest przypomnie sobie, e dla zachowania klimatu właciwego dla celebracji konieczna jest powcigliwo w stosowaniu tego gestu, co nie odbiera mu nic z jego wysokiej wartoci, ograniczajc si na przykład do przekazania tego znaku jedynie tym, którzy stoj obok. Udzielanie i przyjmowanie Eucharystii 50. Inny moment celebracji, o którym koniecznie trzeba wspomnie, to udzielanie i przyjmowanie Komunii witej. Prosz wszystkich, w szczególnoci wywiconych szafarzy oraz tych, którzy po stosownym przygotowaniu, w przypadku rzeczywistej koniecznoci, s upowanieni do posługi udzielania Eucharystii, by uczynili wszystko, aby ten gest w swej prostocie odpowiadał znaczeniu osobistego spotkania z Panem Jezusem w sakramencie. Gdy idzie o przepisy dotyczce właciwej praktyki, odsyłam do dokumentów niedawno ogłoszonych. Wszystkie wspólnoty chrzecijaskie niech si wiernie dostosuj do obowizujcych norm, widzc w nich wyraz wiary i miłoci, jak wszyscy winnimy mie wobec tego wzniosłego sakramentu. Ponadto, niech nie zostanie pominity cenny czas dzikczynienia po Komunii w.: poza wykonaniem stosownego piewu, poyteczne bdzie te trwanie w milczcym skupieniu. 16

17 W zwizku z tym chciałbym zwróci uwag na problem duszpasterski napotykany czsto w naszych czasach. Chodzi o fakt, i w niektórych okolicznociach, na przykład podczas Mszy w. odprawianej z okazji lubu, pogrzebu czy analogicznych wydarze, podczas celebracji s obecni oprócz praktykujcych wiernych, równie i inni, którzy by moe od lat nie przystpowali do ołtarza lub moe znajduj si w sytuacji yciowej, która nie pozwala im na przystpienie do sakramentów. Innym razem zdarza si, e s obecne osoby nalece do innego chrzecijaskiego wyznania lub nawet do innej religii. Podobne okolicznoci zdarzaj si równie w kociołach, odwiedzanych przez turystów, szczególnie w miastach o bogatej sztuce. W takich przypadkach zrozumiała jest konieczno przypomnienia w sposób krótki i rzeczowy znaczenia Komunii sakramentalnej oraz warunków wymaganych do jej przyjcia. Tam, gdzie wystpuj sytuacje, w których nie mona zagwarantowa koniecznej jasnoci, co do znaczenia Eucharystii, powinno si rozway słuszno zastpienia celebracji eucharystycznej celebracj słowa Boego. Rozesłanie: Ite missa est 51. Chciałbym równie zatrzyma si nad tym, co Ojcowie synodalni powiedzieli w zwizku ze słowami rozesłania na kocu celebracji Eucharystii. Po błogosławiestwie, diakon lub kapłan rozsyła lud słowami: Ite, missa est. Wyraaj one zwizek pomidzy sprawowan Msz w. a chrzecijask misj w wiecie. W staroytnoci słowo missa oznaczało po prostu rozesłanie. Jednak w uyciu chrzecijaskim nabyło ono jeszcze głbszego znaczenia. Wyraz dimissio odesłanie w rzeczywistoci przemienił si w misj. To słowo poegnania wyraa w sposób syntetyczny natur misyjn Kocioła. Dlatego dobrze jest przy okazji dopomóc Ludowi Boemu w pogłbieniu tego konstytutywnego wymiaru ycia kocielnego. Dlatego moe si okaza poyteczne dostarczenie odpowiednich, zatwierdzonych tekstów modlitwy nad ludem oraz do kocowego błogosławiestwa, które wyjani ten zwizek pomidzy Msz w. a chrzecijask misj. Autentyczne uczestnictwo ACTUOSA PARTICIPATIO 52. Sobór Watykaski II słusznie połoył szczególny nacisk na czynne, pełne i owocne uczestnictwo całego Ludu Boego w celebracji eucharystycznej. Na pewno, odnowa dokonana w minionych latach sprzyja znaczcemu postpowi, jak tego pragnli Ojcowie soborowi. Niemniej jednak, nie powinnimy ukrywa faktu, e niekiedy objawia si pewne niezrozumienie znaczenia tego uczestnictwa. Wypada przeto jasno stwierdzi, e przez to wyraenie nie rozumie si jedynie prostej zewntrznej aktywnoci podczas celebracji. W rzeczywistoci czynne uczestnictwo, którego pragnł Sobór, winno by rozumiane w sensie głbszym, poczwszy od wikszej wiadomoci tajemnicy, która jest celebrowana, a do jej zwizku z codzienn egzystencj. Nadal w pełni wane jest polecenie soborowej Konstytucji Sacrosanctum Concilium, która wzywała wiernych, by nie uczestniczyli w liturgii eucharystycznej jak obcy i milczcy widzowie, ale by w witej czynnoci uczestniczyli wiadomie, pobonie i czynnie. Sobór rozwijajc refleksj, postulował, by wierni byli kształtowani przez słowo Boe, posilali si przy stole Ciała Paskiego i składali Bogu dziki, a ofiarujc niepokalan hosti nie tylko przez rce kapłana, lecz take razem z nim, uczyli si samych siebie składa w ofierze i za porednictwem Chrystusa z kadym dniem doskonalili si w zjednoczeniu z Bogiem i wzajemnie z sob. Uczestnictwo i kapłaska posługa 53. Pikno i harmonia czynnoci liturgicznej znajduj znaczcy wyraz w porzdku, według którego kady jest wezwany do czynnego uczestnictwa. Oznacza to uznanie rónych hierarchicznych ról zawartych w samej celebracji. Warto przypomnie, e czynne w niej uczestniczenie nie pokrywa si samo przez si ze spełnianiem okrelonej posługi. Nade wszystko, nie słuy sprawie czynnego uczestnictwa wiernych zamieszanie spowodowane niezdolnoci rozrónienia w kocielnej wspólnocie rónych zada przypadajcych na poszczególne osoby. W szczególnoci potrzebna jest jasno co do specyficznych zada kapłana. On, w sposób niezastpiony, jak potwierdza tradycja Kocioła, jest tym, który przewodniczy całej celebracji eucharystycznej od pocztkowego pozdrowienia a do ostatniego błogosławiestwa. Na mocy otrzymanych wice reprezentuje on Jezusa Chrystusa, Głow Kocioła oraz, w sposób sobie właciwy, take sam Kociół. Kada celebracja Eucharystii, w rzeczywistoci, jest kierowana przez biskupa osobicie albo przez prezbiterów, jego współpracowników. Pomaga mu diakon, który ma podczas celebracji pewne okrelone zadania: przygotowanie ołtarza i posługiwanie kapłanowi, głoszenie Ewangelii, ewentualnie głoszenie homilii, proponowanie wiernym intencji modlitwy powszechnej, udzielanie wiernym Eucharystii. W powizaniu z tymi czynnociami, zwizanymi z sakramentem wice, s jeszcze inne funkcje liturgiczne, chwalebnie spełniane przez zakonników i przygotowanych wieckich. 17

18 Celebracja eucharystyczna i inkulturacja 54. Wychodzc od fundamentalnych twierdze Soboru Watykaskiego II podkrelono wiele razy znaczenie czynnego uczestnictwa wiernych w Ofierze eucharystycznej. Sprzyjajc temu zaangaowaniu, mona zezwoli na pewne adaptacje do rónych okolicznoci oraz innych kultur. To, e zdarzały si pewne naduycia nie rzuca cienia na jasno tej zasady, któr naley zachowa zgodnie z rzeczywistymi potrzebami Kocioła, który yje i celebruje t sam tajemnic Chrystusa w rónych sytuacjach kulturowych. Pan Jezus w rzeczywistoci, włanie w tajemnicy Wcielenia, rodzc si z niewiasty jako doskonały człowiek (por. Ga 4, 4), ma bezporedni zwizek nie tylko z oczekiwaniami obecnymi w Starym Testamencie, ale równie z tymi, które ywi wszyscy ludzie. Wykazał On, e Bóg pragnie do nas dotrze w naszych yciowych uwarunkowaniach. Dlatego, dla bardziej skutecznego uczestnictwa wiernych w witych tajemnicach, poyteczne jest kontynuowanie procesu inkulturacji w zakresie celebracji eucharystycznej, biorc pod uwag dostosowania podane w Ogólnym wprowadzeniu do Mszału Rzymskiego, oraz moliwoci interpretacyjne w wietle kryteriów ustalonych przez IV Instrukcj Kongregacji ds. Kultu Boego i Dyscypliny Sakramentów Varietates legitimae z 25 stycznia 1994 roku, jak te wskaza wymienionych przez papiea Jana Pawła II w adhortacjach posynodalnych Ecclesia in Africa, Ecclesia in America, Ecclesia in Asia, Ecclesia in Oceania, Ecclesia in Europa. W tym celu polecam Konferencjom Biskupów, by tak postpowały, aby sprzyja zachowaniu słusznej równowagi pomidzy dyrektywami ju wydanymi i nowymi dostosowaniami, zawsze w zgodzie ze Stolic Apostolsk. Osobiste warunki dla actuosa participatio 55. Rozwaajc temat actuosa participatio wiernych w witym obrzdzie, Ojcowie synodalni zwrócili uwag na osobiste warunki, które kady powinien spełnia, by jego uczestnictwo było owocne. Jednym z nich jest na pewno duch cigłego nawracania si, który winien charakteryzowa ycie wszystkich wiernych. Nie mona oczekiwa czynnego uczestnictwa w liturgii eucharystycznej, jeli przystpuje si do niej w sposób płytki, bez stawiania sobie pyta dotyczcych własnego ycia. Takiej wewntrznej dyspozycji sprzyja, na przykład, skupienie i cisza, przynajmniej przez chwil przed rozpoczciem liturgii, post, i jeli to jest konieczne, spowied sakramentalna. Serce pojednane z Bogiem uzdalnia do prawdziwego uczestnictwa. W szczególnoci warto przypomnie wiernym fakt, i actuosa participatio w witych tajemnicach nie moe wystpi, jeli wierny nie stara si równoczenie uczestniczy czynnie w yciu kocielnym w jego całoci, w czym mieci si take zaangaowanie misyjne polegajce na wprowadzaniu miłoci Chrystusa w ycie społeczne. Bez wtpienia, pełne uczestnictwo w Eucharystii wystpuje wtedy, kiedy osobicie przystpuje si do ołtarza, aby przyj Komuni. Niemniej jednak naley zwróci uwag, by to słuszne stwierdzenie nie wprowadziło pewnego automatyzmu wród wiernych, tak jakby przez sam fakt znalezienia si w kociele podczas liturgii miało si prawo albo nawet i obowizek przystpienia do Stołu eucharystycznego. Nawet wtedy, kiedy nie jest moliwe przystpienie do sakramentalnej Komunii, uczestnictwo we Mszy w. pozostaje konieczne, wane, znaczce i owocne. W tej sytuacji, dobrze jest ywi pragnienie pełnego zjednoczenia z Chrystusem, za pomoc, na przykład, praktyki komunii duchowej, przypomnianej przez Jana Pawła II i polecanej przez witych mistrzów ycia duchowego. Uczestnictwo chrzecijan nie-katolików 56. Rozwaajc zagadnienie uczestnictwa musimy stan przed koniecznoci omówienia kwestii chrzecijan nalecych do Kociołów lub Wspólnot kocielnych, które nie s w pełnej łcznoci z Kociołem katolickim. W tej sprawie, trzeba by powiedzie, e wewntrzny zwizek istniejcy pomidzy Eucharysti i jednoci Kocioła z jednej strony sprawia, i arliwie pragniemy dnia, w którym bdziemy mogli odprawi Bosk Eucharysti razem ze wszystkimi wierzcymi w Chrystusa i w ten sposób widocznie wyrazi pełni jednoci, której Chrystus chciał dla swoich uczniów (por. J 17, 21). Z drugiej jednak strony, szacunek, jaki winnimy ywi dla sakramentu Ciała i Krwi Chrystusa nie pozwala nam traktowa go jedynie jako rodka, którym moglibymy si posłuy bez właciwego rozrónienia, dla celu osignicia teje jednoci. Eucharystia bowiem nie wyraa tylko naszej osobistej komunii z Jezusem Chrystusem, ale zakłada take pełn communio z Kociołem. To jest wic powodem, dla którego z bólem, ale nie bez nadziei, prosimy chrzecijan nie-katolików, by zrozumieli i uszanowali nasze przekonanie, które siga do Biblii i Tradycji. My utrzymujemy, e Komunia eucharystyczna i komunia Kocioła tak wewntrznie nawzajem do siebie przynale, e w zasadzie jest niemoliwe przystpowanie przez chrzecijan nie-katolików do jednej bez cieszenia si z drugiej. Tym bardziej pozbawiona sensu byłaby prawdziwa i cisła koncelebra z duchownymi Kociołów i Wspólnot kocielnych, które nie s w pełnej jednoci z Kociołem katolickim. Pozostaje jednak prawd, i ze wzgldu na wieczne zbawienie, istnieje moliwo udzielenia poszczególnym chrzecijanom 18

19 nie-katolikom Eucharystii, sakramentu Pokuty oraz Namaszczenia chorych. Zakłada to jednak konieczno sprawdzania, czy istniej okrelone i wyjtkowe oraz usprawiedliwione warunkami okolicznoci. One s jasno wyłoone w Katechizmie Kocioła Katolickiego oraz w jego Kompendium. Kady jest zobowizany do wiernego ich przestrzegania. Uczestnictwo poprzez rodki komunikacji społecznej 57. Ze wzgldu na niebywały rozwój rodków komunikacji, w ostatnich dziesicioleciach słowo uczestnictwo nabyło szerszego znaczenia ni w przeszłoci. Z zadowoleniem wszyscy uznajemy, e te narzdzia daj nowe moliwoci równie w odniesieniu do celebracji eucharystycznej. Wymaga to od duszpasterzy w tym sektorze specjalnego przygotowania oraz ywego zmysłu odpowiedzialnoci. Msza w., transmitowana przez telewizj ma bez wtpienia charakter pewnego wzorca. Naley wic dołoy szczególnego starania, aby w celebracji, poza tym, e odbywa si ona w miejscach godnych i dobrze przygotowanych, szanowano normy liturgiczne. Na koniec, jeli chodzi o warto uczestnictwa we Mszy w., które stało si moliwe dziki rodkom komunikacji, ktokolwiek korzysta z takiej transmisji powinien wiedzie, e w normalnych warunkach, nie spełnia witecznego obowizku. Jzyk obrazu bowiem przedstawia rzeczywisto, ale jej samej nie uobecnia. Jeli jest bardzo godne pochwały to, e starsi i chorzy uczestnicz w witecznej Mszy w. Transmitowanej przez radio i telewizj, to nie mona jednak tego powiedzie o kim, kto ze wzgldu na te transmisje chciałby si zwolni z pójcia do kocioła oraz uczestnictwa w celebracji eucharystycznej ywego Kocioła. Actuosa participatio chorych 58. Rozwaajc warunki tych, którzy z powodu stanu zdrowia lub staroci nie mog uda si do miejsc kultu, chciałbym zwróci uwag całej wspólnoty kocielnej na duszpastersk konieczno zapewnienia duchowego wsparcia chorym, którzy pozostaj we własnych domach lub znajduj si w szpitalach. Wiele razy podczas Synodu biskupi nawizywali do ich sytuacji. Naley zadba, aby ci nasi bracia i siostry mogli przyjmowa czsto Komuni sakramentaln. Wzmacniajc w ten sposób zwizek z Chrystusem ukrzyowanym i zmartwychwstałym bd mogli czu si w pełni egzystencjalnie włczeni w ycie i misj Kocioła poprzez ofiar z własnego cierpienia w zjednoczeniu z ofiar naszego Pana. Szczególn uwag naley powici ludziom niepełnosprawnym. Jeli ich kondycja na to pozwala, wspólnota chrzecijaska winna wspiera ich uczestnictwo w celebracji sprawowanej w miejscach kultu. W zwizku z tym naley zadba, by w budynkach sakralnych zostały usunite wszelkie architektoniczne przeszkody, uniemoliwiajce dostp niepełnosprawnym. W kocu, naley równie zapewni Komuni eucharystyczn, na tyle, na ile to jest moliwe, osobom upoledzonym umysłowo, ochrzczonym i bierzmowanym: otrzymuj oni Eucharysti w wierze, równie w wierze ich rodziny lub wspólnoty, która im towarzyszy. Troska o winiów 59. Duchowa tradycja Kocioła, idc za precyzyjnym wskazaniem Chrystusa (por. Mt 25, 36), wyróniła jako jeden z uczynków miłosiernych wobec ciała odwiedzanie uwizionych. Ci, którzy znajduj si w takiej sytuacji, maj szczególn potrzeb, by sam Pan odwiedził ich w sakramencie Eucharystii. Dowiadczenie bliskoci wspólnoty kocielnej, uczestniczenie w Eucharystii i przyjcie Komunii w. w tak szczególnym i bolesnym okresie ycia moe na pewno przyczyni si do osobistego postpu w wierze i do pełnego społecznego uzdrowienia osoby. Wyraajc pragnienia sformułowane podczas zgromadzenia synodalnego, prosz diecezje, by w miar moliwoci zaangaowały odpowiednie siły w posług duszpastersk wobec uwizionych. Emigranci i uczestnictwo w Eucharystii 60.Poruszajc problem ludzi, którzy z rónych powodów zmuszeni s do opuszczenia swojego własnego kraju, Synod wyraził szczególn wdziczno wobec tych, którzy zajmuj si duszpasterstwem emigrantów. Szczególn uwag naley powici tym emigrantom, którzy nale do katolickich Kociołów wschodnich, a dla których oderwanie od własnego domu łczy si z trudnoci uczestniczenia w liturgii eucharystycznej we własnym obrzdku. Tam, gdzie to jest moliwe, naley zatroszczy si o posług duszpastersk kapłanów ich obrzdku. W kadym przypadku prosz biskupów, by tych braci przyjmowali w miłoci Chrystusa. Spotkanie wiernych rónych obrzdków moe sta si równie okazj do wzajemnego ubogacenia. W szczególnoci myl o korzyciach dla duchowiestwa, jakie mog wynika z poznania rónych tradycji. Wielkie celebracje 19

20 61. Zgromadzenie synodalne powiciło te uwag refleksji nad jakoci uczestnictwa podczas wielkich celebracji, które maj miejsce w szczególnych okolicznociach. Bior w nich udział równie poza wielk liczb wiernych liczni koncelebrujcy kapłani. Z jednej strony, łatwo dostrzec warto tych momentów, szczególnie, gdy zgromadzeniu przewodniczy biskup otoczony prezbiterium oraz diakonami, z drugiej strony mog si w takich okolicznociach pojawi trudnoci w wyraeniu odczuwalnej jednoci prezbiterium, szczególnie podczas modlitwy eucharystycznej oraz trudnoci przy udzielaniu Komunii witej. Naley dołoy stara, by takie wielkie koncelebry nie wprowadzały rozproszenia. Mona si o to zatroszczy poprzez stosowne zabiegi koordynacyjne oraz odpowiednie urzdzenie miejsca kultu, by zapewni prezbiterom oraz wiernym pełne i rzeczywiste uczestnictwo. W kadym razie warto mie na uwadze, e chodzi tutaj o koncelebry o charakterze wyjtkowym i ograniczone do okazji nadzwyczajnych. Jzyk łaciski 62. Majc to na uwadze, nie naley jednak podwaa wartoci takich wielkich celebracji liturgicznych. Myl w tym momencie, w szczególnoci o celebracjach, podczas midzynarodowych spotka, dzi coraz czstszych, które powinny by docenione. Aby lepiej wyrazi jedno oraz uniwersalno Kocioła, chciałbym poleci to, co zostało zasugerowane przez Synod Biskupów, zgodnie ze wskazaniami Soboru Watykaskiego II: z wyjtkiem czyta, homilii oraz modlitwy wiernych, dobrze bdzie, jeli takie celebracje bd odprawiane w jzyku łaciskim. W ten sposób bd recytowane po łacinie modlitwy najbardziej znane z tradycji Kocioła czy te wykonywane fragmenty z chorału gregoriaskiego. Prosz zatem, aby przyszłych kapłanów ju w seminarium przygotowywano do rozumienia i celebrowania Mszy w. po łacinie, a take do posługiwania si tekstami łaciskimi, i do wykonywania chorału gregoriaskiego. Nie naley te zaniedba moliwoci, by sami wierni zostali wychowani tak, aby znali najbardziej powszechne modlitwy po łacinie i piewali niektóre czci liturgii na sposób gregoriaski. Celebracje eucharystyczne w małych grupach 63. Zupełnie odmienna jest pojawiajca si w niektórych duszpasterskich okolicznociach sytuacja, gdy naley sprzyja celebracji w małych grupach ze wzgldu na bardziej wiadome, czynne i owocne uczestnictwo. Uznajc warto formacyjn takich wyborów, konieczne jest uwiadomienie, e powinny one by zharmonizowane z całoci duszpasterskiego programu diecezji. Takie dowiadczenia straciłyby w istocie swój charakter wychowawczy, gdyby były przeywane równolegle lub w rywalizacji z Kociołem partykularnym. W zwizku z tym Synod podał pewne zasady, do których naley si stosowa : małe grupy powinny słuy jednoczeniu wspólnoty, a nie rozbijaniu jej, o czym maj wiadczy konkretne zachowania; grupy te powinny wspiera uczestnictwo całej wspólnoty, oraz zachowywa, na tyle, na ile to moliwe, jedno ycia liturgicznego w poszczególnych rodzinach. Katecheza mistagogiczna WEWNTRZNE UCZESTNICTWO W CELEBRACJI 64. Wielka tradycja liturgiczna Kocioła naucza, i dla owocnego uczestnictwa konieczne jest osobiste zaangaowanie, aby mona było odpowiedzie na tajemnic, któr si celebruje poprzez dar złoony Bogu z własnego ycia, w jednoci z ofiar Chrystusa dan dla zbawienia całego wiata. Z tego te powodu Synod Biskupów zalecił trosk o zgodno wewntrznej dyspozycji z gestami i wypowiadanymi słowami. Gdyby, pomimo oywienia, naszym celebracjom zabrakło tego, groziłoby nam zejcie do poziomu zewntrznego rytualizmu. Dlatego naley rozwija wychowanie w wierze eucharystycznej, która uzdalnia wiernych do osobistego przeywania tego, co si celebruje. Majc na uwadze istotne znaczenie tego osobistego i wiadomego participatio, pytamy jakie mog by odpowiednie do tego rodki formacyjne? Ojcowie synodalni jednomylnie wskazali na drog katechezy mistagogicznej, która pomaga wiernym głbiej wnika w sprawowane tajemnice. W szczególnoci, gdy chodzi o zwizek pomidzy ars celebrandi a actuosa participatio, naley nade wszystko stwierdzi, e najlepsz katechez o Eucharystii jest sama Eucharystia dobrze celebrowana. Liturgia ma bowiem z samej swej istoty pedagogiczn zdolno wprowadzania wiernych w pojmowanie celebrowanej tajemnicy. Dlatego w najstarszej tradycji Kocioła droga formacyjna chrzecijanina - bez zaniedbywania systematycznego nauczania prawd wiary - miała zawsze charakter dowiadczalny, w którym ywe i przekonywujce spotkanie z Chrystusem głoszonym przez autentycznych wiadków odgrywało zasadnicz rol. W tym rozumieniu, ten, kto wprowadza w misterium chrzecijaskie, jest nade wszystko wiadkiem. To spotkanie na pewno pogłbia si podczas katechezy, ale znajduje swoje ródło i swój szczyt w celebracji Eucharystii. Z tego podstawowego 20