POWOJENNE POJAZDY PANCERNE

Transkrypt

1 POWOJENNE POJAZDY PANCERNE OD 1945 DO DZIŚ _Postwar_armored_pl.indd :27:00

2 _Postwar_armored_pl.indd :27:00

3 POJAZDY PANCERNE PRZEWODNIK ENCYKLOPEDYCZNY POWOJENNE POJAZDY PANCERNE OD 1945 DO DZIŚ m i c h a e l e. h a s k e w Przekład: SŁAWOMIR PATLEWICZ _Postwar_armored_pl.indd :27:00

4 Tytuł oryginału: The Essential Vehicle Identification Guide: Postwar Armored Fighting Vehicles Copyright 2010 Amber Books Ltd All rights reserved Copyright in the Polish translation 2011 Wydawnictwo Vesper This translation of The Essential Vehicle Identification Guide: Postwar Armored Fighting Vehicles first published in 2010 is published by arrangement with Amber Books Ltd. Przekład: Sławomir Patlewicz Konsultant militarny: Jarosław Kotarski Redakcja: Krzysztof Krzemień Skład i łamanie: Sławomir Kukurenda Zdjęcia: Art-Tech/Aerospace: 6, 8, 10, 12, 19, 29, 76, 102, 104, 136, 168, 186; Cody Images: 62, 79, 90, 92, 93, 110, 113, 134; U.S. Department of Defense: 9, (wszystkie), 145, (wszystkie), 175; U.S. National Archives: 60 Ilustracje: Art-Tech/Aerospace, oprócz: Mark Franklin: 148, 165 (dół), 166 (góra), 167 (obie), 187 (dół); Alcaniz Fresno s S.A.: 47, 48 (góra), 49 (obie), (wszystkie), (wszystkie), 74 (dół), 118; Oliver Missing: 14, 15 (góra), 68 (środek i dół), 71 (obie), (wszystkie), (wszystkie), 123 (obie), 125 (obie), 127 (dół), 133 (obie), 134 All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without prior written permission of the copyright holder. Wszystkie prawa zastrzeżone. Żadna część książki nie może być reprodukowana bez zgody wydawcy, z wyjątkiem zacytowania krótkich fragmentów przez recenzenta. Wydawnictwo Vesper pragnie zwrócić uwagę, że dane liczbowe w badaniach historycznych często różnią się w zależności od źródeł. Wszelkie watpliwości, sugestie i komentarze prosimy kierować na adres owy: historia@vesper.pl Dystrybucja: In Rock ul. Wieruszowska Poznań tel./fax (061) tomek@inrock.pl milosnik@inrock.pl Vesper Wydanie I Poznań, maj 2011 ISBN Druk i oprawa: Imprima, Poznań _Postwar_armored_pl.indd :27:00

5 Spis treści Wprowadzenie 6 Rozdział 1 Zimna wojna w Europie Rozdział 2 Wojna w Korei Rozdział 3 Wojna wietnamska Rozdział 4 Zimna wojna w Azji 90 Rozdział 5 Bliski Wschód Rozdział 6 Konflikty po zakończeniu zimnej wojny 138 Rozdział 7 Współczesne kierunki rozwoju 168 Bibliografia 188 Indeks 188 Postwar_armored_pl.indd :12:09

6 Postwar_armored_pl.indd :12:10

7 Wprowadzenie Przez ostatnie pięćdziesiąt lat, kiedy to w szybkim tempie rozwijała się sztuka wojenna, wozy pancerne są na przemian wysoko cenione bądź lekceważone przez strategów i taktyków. Wraz z pojawieniem się broni nuklearnej, skutecznych pocisków i min przeciwpancernych może się zdawać, że epoka czołgów przemija. Jednak postęp techniki nie ustaje, także w zakresie pojazdów opancerzonych, dlatego można oczekiwać, że nadal będą znajdować zastosowanie na polu bitwy w XXI wieku i nawet w następnych. Przez dziesięciolecia czynnikami wyznaczającymi konstrukcję i użycie czołgu były siła ognia, jakość pancerza i prędkość. Wóz pancerny zmieniał się, wciąż na nowo projektowany i udoskonalany, wyposażany w najnowocześniejsze urządzenia, wkomponowany w całość planów wojennych państw świata. 3Amerykańska załoga czołgu M60A2 Patton omawia plan działania podczas zimowych ćwiczeń w Niemczech Zachodnich. Czołgi serii M60 były podstawowymi jednostkami w armii USA przez bez mała 30 lat, dopóki w latach 80. nie zastąpiły ich wozy M1 Abrams. 7 Postwar_armored_pl.indd :12:10

8 W p r o W A d Z E n I E Po kataklizmie II wojny światowej poddano rewizji funkcję czołgów i wozów pancernych w ogóle. Podział zadań w obrębie broni pancernej nieuchronnie prowadził do powstania wielozadaniowego, silnego i zwrotnego pojazdu. Koncepcja uniwersalnego czołgu podstawowego wydała się lepsza niż trwanie przy różnorakich czołgach spełniających odrębne funkcje: słabiej uzbrojonych i opancerzonych rozpoznawczych i szybkich, średnich do walki z czołgami nieprzyjaciela, ciężkich do bezpośredniego wspierania piechoty. W myśl tej nowej filozofii w erze zimnowojennej powstał na przykład amerykański Patton z licznymi wariantami, brytyjski Centurion i sowiecki T-55. Wielokrotnie przerabiano je, modyfikowano i ulepszano. Zdolności ofensywne Czołgi wykazały przydatność w walce. Podlegają ciągłemu, wieloaspektowemu udoskonalaniu w zakresie konstrukcji i możliwości. Cięższe, ruchliwsze podwozia unoszą odpowiednio zaprojektowane kadłuby i wieże, a w nich działa większego kalibru, strzelające także przeciwpancernymi pociskami podkalibrowymi, stabilizowanymi brzechwowo, zwanymi sabotami (APFSDS), czasem nawet rakietami przeciwpancernymi. Układ stabilizacyjny pozwala na precyzyjne prowadzenie ognia w ruchu, a laserowe dalmierze oraz wykorzystujące podczerwień noktowizory ułatwiają lokalizację celu niezależnie od zmiennych warunków atmosferycznych, 5Arjun Czołg Arjun (Lew), który wiele wziął ze swego poprzednika Vijayanta, posiada sporo zalet. Konstruowany i ulepszany przez dziesięciolecia, zmuszał inżynierów do mierzenia się z trudnymi problemami technicznymi. Na pokazie w 2010 roku świetnie wypadł w porównaniu z rosyjskim T-90. w różnych strefach klimatycznych. System kontroli pola walki umożliwia śledzenie wielu celów równocześnie i odróżnianie swoich od obcych. Doskonałe narzędzia łączności służą do koordynacji działań na wielką skalę. Niezawodne, łatwe w obsłudze i konserwacji silniki czy to tradycyjne diesle, czy nowocześniejsze turbinowo-gazowe o coraz większej mocy, pozwalają osiągać pożądaną prędkość. Ochrona Lepsze zabezpieczenie załogi i samego czołgu uzyskuje się przez wprowadzenie do konstrukcji kompozytów, odpornego na eksplozje pancerza modułowego, odpowiednie izolowanie magazynu amunicji i odgrodzenie go od załogi drzwiami ogniowymi. Stosuje się także rozwiązania pozwalające skierować falę uderzeniową na zewnątrz, gdyby nieprzyjacielski pocisk dostał się do wieży albo lufy. Czujniki ostrzegają o namierzeniu pojazdu przez laser i wówczas podejmowane są działania zmniejszające prawdopodobieństwo trafienia. 8 Postwar_armored_pl.indd :12:11

9 W p r o W A d Z E n I E Standardem w czołgach są wyrzutniki granatów dymnych. Karabin maszynowy nadal okazuje się niezbędny do obrony przed nisko lecącym samolotem lub piechurami. Dzięki stosownym zabezpieczeniom, pojazdy pancerne zdolne są do działań na obszarach skażonych bronią jądrową, biologiczną czy chemiczną. W naszych czasach paradoksalnie wyzwaniem okazuje się wojna ograniczona. Czołg często nie sprawdza się w bezpośrednim zwarciu na krótki dystans w walkach ulicznych, a improwizowane ładunki wybuchowe bądź miny groźne są nawet dla najnowszych wozów opancerzonych. Wprowadza się zatem środki ochrony specjalnie projektowane na potrzeby wojny asymetrycznej i działań w miastach. Nowa taktyka Wraz z postępem techniki zmienia się także taktyka. Najnowsze doświadczenia potwierdziły zdolność broni pancernej do przełamania linii nieprzyjaciela pójścia za ciosem, czyli gwałtownego wdarcia się na upatrzony teren i utrzymania go we współdziałaniu z piechotą zmotoryzowaną. Ta bardzo mobilna formacja wojsk lądowych posiada działa szybkobieżne, transportery opancerzone, bojowe wozy piechoty, które nie tylko przewożą żołnierzy, lecz zapewniają bezpośrednie 6Strykery Amerykańskie bojowe wozy piechoty M1126 Stryker z grupy bojowej Stryker Brigade Combat Team wzbijają chmury pyłu patrolując rejon Mosulu w Iraku (rok 2005). Pojazdy tego typu umożliwiają piechocie szybki rekonesans i dają wsparcie ogniowe w walce z rebeliantami. SYMBOLE STOSOWANE W SCHEMATACH ORGANIZACJI SIŁ ZBROJNYCH (JEDNOSTEK) D M P ZM I Dywizja albo większy związek taktyczny Pułk albo brygada Batalion albo mniejszy pododdział Dowództwo Jednostka możdzieży Jednostka pancerna Jednostka zmechanizowana Jednostka inżynieryjna (saperów) wsparcie ogniowe od broni maszynowej po rakietowe pociski przeciwpancerne. Czołgi i towarzyszące im wozy pancerne czy samobieżne działa z pewnością będą istotne w przyszłych walkach. Stały postęp techniczny sprawia, że te wszechstronne, zwrotne pojazdy okażą się pierwszorzędną bronią w każdej poważniejszej rozprawie militarnej. Ł C B Z A R AP AS PP PI Jednostka łączności Jednostka broni ciężkiej Bateria Jednostka piechoty zmotoryzowanej Jednostka artylerii Rozpoznanie Jednostka przeciwlotnicza Jednostka dział samobieżnych Jednostka przeciwpancerna Jednostka piechoty 9 Postwar_armored_pl.indd :12:12

10 10 Postwar_armored_pl.indd :12:15

11 Rozdział 1 Zimna wojna w Europie Nim ostatecznie umilkły działa w II wojnie światowej, zwycięska koalicja zaczęła pękać. Dotychczas skrywane rozbieżności ideologiczne ujawniły się w postaci zupełnie odmiennych pomysłów na nowe urządzenie świata. Na kontynencie europejskim, pamiętającym tyle konfliktów, znów wytyczono linie frontu. Wojskowi planiści dowodzili swej determinacji, rozmieszczając siły pancerne ledwie kilka kilometrów od czołgów potencjalnego przeciwnika. Tylko możliwość użycia broni atomowej zdawała się powstrzymywać atak ogromnych zmechanizowanych sił lądowych. 3Czołgi pływające PT-76 należące do Ludowego Wojska Polskiego przeprawiają się przez rzekę. Sowiecka doktryna taktyczna przykładała dużą wagę do forsowania przeszkód wodnych i oskrzydlania nieprzyjaciela z użyciem amfibii. 11 Postwar_armored_pl.indd :12:16

12 Z I M n a w o j n a w E u r o P I E Pierwszy etap zimnej wojny Niemcy zostały pokonane a dotychczasowi sojusznicy, nie ufając sobie nawzajem, szykowali się do nowej rozprawy. Sądzono, że zarzewie kolejnej wojny światowej pojawi się w Europie, w której czołgi i żołnierze pozostawali w nieustannej gotowości. Podczas gdy Armia Czerwona po zwycięstwach w największych we współczesnej historii bitwach pancernych panowała nad wschodem starego kontynentu, a Brytyjczycy i Amerykanie nad zachodem, w czasach gdy utrzymywał się kruchy pokój, ludzkość śledziła zmienną amplitudę politycznego i militarnego napięcia. Uznając, że ZSRS zamierza rozprzestrzenić komunizm na cały świat, Waszyngton i Londyn początkowo prowadziły politykę powstrzymywania. Polegała ona na ciągłej rozbudowie sił i infrastruktury wojskowej w bezpośredniej bliskości imperium sowieckiego, przede wszystkim w Europie, która miała stać się ewentualnym placem boju; na utrzymywaniu amerykańskiej dominacji na Pacyfiku; wreszcie wykorzystywaniu okoliczności, iż to Stany Zjednoczone dysponowały bombą atomową o olbrzymiej sile niszczenia, zademonstrowanej w Hiroszimie i Nagasaki. Z kolei Moskwa rozszerzała swoje wpływy w Europie Środkowo-Wschodniej, zarówno w celu rozprzestrzeniania filozofii komunistycznej, jak i zabezpieczeniu rdzennie rosyjskich ziem przed wciąż z chorobliwą obawą oczekiwanym następnym najazdem z zachodu. Jednocześnie w Azji trwała wojna domowa w Chinach, a propaganda marksistowska zmieszana z patriotyczną wywoływała niepokoje na Półwyspie Indochińskim. Potencjał nuklearny miał zatem szachować władze sowieckie. Zachód zaś na pierwszym miejscu stawiał bezpieczeństwo swej części Europy. Do 1950 roku mocarstwa anglosaskie przeżywały trudności finansowe i wydatki na obronność najczęściej padały ofiarą cięć budżetowych. Obie armie składały się z weteranów II wojny światowej, przez co ich sprawność malała wskutek wyczerpania obowiązkami 6Niemiecki M48 Początkowo formacje pancerne Bundeswehry dysponowały czołgami M48; z czasem jednostki pierwszego rzutu wyposażono w czołgi Leopard. 12 Postwar_armored_pl.indd :12:16

13 Z I M n a w o j n a w E u r o P I E okupacyjnymi i nieuniknionego powojennego rozluźnienia. Administracja wojskowa USA zmieniła strukturę sił zbrojnych. Teoretycznie każdą dywizję piechoty uzupełniono batalionem czołgów i batalionem artylerii przeciwlotniczej; baterię artylerii powiększono o dwa działa, miała więc liczyć ich sześć; kompanie przeciwpancerne zastąpiono pancernymi. W rzeczywistości brakowało sprzętu, ludzi i wyposażenia na taką reorganizację. Gotowość bojowa w Europie stawała się raczej życzeniem niż faktem. Dla Zachodu doktryna powstrzymywania łącznie z jej aspektem wojskowym, była z natury defensywna podpierała się nadzieją na skuteczność broni jądrowej w razie ofensywy sowieckiej. Zakładała utrzymywanie w Europie Zachodniej wojsk lądowych, stojących twarzą w twarz z sowieckimi. W 1948 roku omal nie doszło do eskalacji konfliktu podczas blokady Berlina Zachodniego. Jednak determinacja Amerykanów, efektywnie zaopatrujących miasto poprzez gigantyczny most powietrzny, skłoniła Rosjan do zakończenia oblężenia to rok przełomu w zimnej wojnie. Związek Sowiecki pomyślnie przetestował pierwszy ładunek nuklearny, a Mao Tse-tung zdobył kontrolę nad Chinami kontynentalnymi. Mocarstwa zachodnie wraz z innymi państwami zawarły układ obronny zwany Paktem Północnoatlantyckim, który głosił m.in.: Strony zgadzają się, że zbrojna napaść na jedną lub więcej z nich w Europie lub Ameryce Północnej będzie uznana za napaść przeciwko nim wszystkim (...). Powstanie NATO, wyraźnie skierowanego przeciw ZSRS, utwierdziło tylko Kreml w podejrzeniach co do intencji dawnych sprzymierzeńców. Minęło jeszcze kilka miesięcy i zaczęła się wojna w Korei. Zapowiedzi tego, co miało nastąpić można się dopatrywać w zwycięskiej paradzie sojuszników w Berlinie 7 września 1945 roku. Pierwsza maszerowała piechota z sowieckiego IX Korpusu 5. Armii Uderzeniowej, francuskiej 2. Dywizji Piechoty, brytyjskiej 131. Brygady Piechoty oraz amerykańskiej 82. Dywizji Powietrzno-Desantowej. Następnie prezentowała się broń pancerna. Najpierw trzydzieści dwa lekkie czołgi M24 Chaffee i szesnaście samochodów pancernych M8 z amerykańskiego 705. Batalionu Pancernego. Za nimi pojazdy francuskiej 1. Dywizji Pancernej, dalej dwadzieścia cztery czołgi Comet i trzydzieści samochodów pancernych sławnej brytyjskiej 7. Dywizji Pancernej, na końcu pięćdziesiąt dwa przybyłe prosto z fabryki czołgi IS-3 z 71. Gwardyjskiego Pułku Ciężkich Czołgów Armii Czerwonej. Zachodnich obserwatorów zaskoczył widok tych licznych, nowoczesnych, świeżo wyprodukowanych pojazdów pancernych. Zaczynała się epoka wyścigu zbrojeń, prężenia muskułów i bezwzględnej realizacji własnych interesów. Związek Sowiecki W roku 1955 w reakcji na posunięcia NATO powstał Układ Warszawski, wojskowy sojusz ZSRS i jego europejskich państw satelickich. Niemcy, podzielone na Wschodnie i Zachodnie, wydawały się najbardziej prawdopodobnym pierwszym polem starcia sowieckich i zachodnich sił lądowych, gdyby doszło do wybuchu wojny. RFN oficjalnie przyjęto do Paktu Północnoatlantyckiego 5 maja 1955 roku, a dziewięć dni później z inicjatywy Moskwy powstał Układ Warszawski. Być może ZSRS czuł się szczególnie zagrożony przez zremilitaryzowaną Republikę Federalną. Pierwszą siłą we wschodnim sojuszu była Armia Sowiecka. Polska oraz graniczące z Zachodem NRD i Czechosłowacja także miały dostarczyć żołnierzy i uzbrojenia, a w mniejszym stopniu pozostałe kraje członkowskie. Spoistość zgrupowanego wokół Związku Sowieckiego obozu poddawano w wątpliwość od samego początku pierwszym sprawdzianem okazały się wypadki na Węgrzech w 1956 roku, kiedy to na ulice Budapesztu i innych miast tego kraju wjechało ponad 1100 czołgów z czerwonymi gwiazdami. Ówczesna doktryna wojny pancernej, wyznawana przez Układ Warszawski, stanowiła w dużej części kontynuację tej, która zapewniła sukcesy podczas II wojny światowej: zgromadzone na konkretnym odcinku frontu przeważające siły przełamują linie nieprzyja- 13 Postwar_armored_pl.indd :12:16

14 Z I M n a w o j n a w E u r o P I E IS-2 (model 1944) Sowiecka 3. Gwardyjska Armia Zmechanizowana Niemcy Wschodnie, 1950 Skonstruowany podczas II wojny światowej w odpowiedzi na niemiecką ciężką broń pancerną. Wprowadzony do walki w 1943 roku. Model 1944 otrzymał szybciej strzelające działo D25-T kal. 122 mm (4.8 cala) z dwukomorowym hamulcem wylotowym oraz lepszy układ kierowania ogniem. Sowiecka Samodzielna Gwardyjska Brygada Ciężkich Czołgów, 1947 W pierwszych latach zimnej wojny na zachodnich rubieżach bloku sowieckiego stacjonowały zazwyczaj jednostki gwardyjskie. Posiadające ponad 60 czołgów brygady podzielone były na trzy pułki pancerne i jeden zmechanizowany, dysponujący wsparciem w postaci samobieżnych dział szturmowych. 1. Pułk (3 czołgi dowództwa, 21 czołgów IS-2) DANE TECHNICZNE Załoga: 4 Masa: 46 t Wymiary: długość 9,9 m, szerokość 3,09 m, wysokość: 2,73 m Napęd: 12-cylindrowy diesel 382,8 kw W-2 Osiągi: prędkość 37 km/h, zasięg 240 km Uzbrojenie: działo D-25T kal. 122 mm, trzy karabiny maszynowe DT kal. 7,62 mm jeden przężony z działem, drugi trwale zamocowany z przodu i trzeci obrotowy z tyłu wieży Radio: 10R albo 10RK Dowództwo (3 pojazdy dowodzenia) 3. Pułk (3 czołgi dowództwa, 21 czołgów IS-2) 2. Pułk (3 czołgi dowództwa, 21 czołgów IS-2) Bateria lekkich dział samobieżnych (3 działa SU-76M) Jednostki wsparcia (19 transporterów M3) 14 Postwar_armored_pl.indd :12:27

15 Z I M n a w o j n a w E u r o P I E ciela i szybko wykorzystują powstałą wyrwę. Jako uzupełnienie sprawdzonych średnich czołgów T-34/85 opracowywano w latach pięćdziesiątych czołgi ciężkie w rodzaju IS-3. Poszukiwanie lepszych rozwiązań w tym zakresie nie wychodziło czasem poza stadium prototypu, jednak IS-2 stał się standardowym wyposażeniem ciężkich formacji pancernych na początku zimnej wojny (pułk liczył 21 takich pojazdów). Liczne były także T-34/85. W latach sześćdziesiątych w konstruowaniu sowieckich czołgów nastąpił wyraźny postęp. T-64 po- siadał system automatycznego ładowania, przez co nie była już potrzebna czteroosobowa załoga. Udoskonalono także taktykę piechoty zmechanizowanej wprowadzono rozróżnienie na lekkie i ciężkie dywizje. Wiązało się z tym wprowadzenie pierwszego na świecie specjalnie zaprojektowanego bojowego wozu piechoty BWP-1 oraz szersze zastosowanie używanych od 1950 roku kołowych transporterów opancerzonych BTR-40 i BTR-60. Czołgi dywizji pancernych miały przeć naprzód na głównym kierunku natarcia; idąca w ślad za nimi cięż- 5IS-3 Sowiecka 1. Gwardyjska Armia Pancerna Niemcy Wschodnie, 1952 Znany jako Szczuka z racji charakterystycznego kształtu kadłuba, IS-3 był punktem wyjścia sowieckich konstrukcji epoki zimnowojennej. Niska, spłaszczona wieża zmniejszała wysokość pojazdu, lecz załoga musiała znosić ciasnotę. DANE TECHNICZNE Załoga: 3 Masa: 45,77 t Wymiary: długość 9,85 m, szerokość 3,09 m, wysokość 2,45 m Napęd: 12-cylindrowy diesel 447 kw V-2-JS Osiągi: prędkość 40 km/h, zasięg 185 km Uzbrojenie: działo D-25T kal. 122 mm, przeciwlotniczy ciężki karabin maszynowy DSzK kal. 12,7 mm i sprzężony karabin maszynowy DT kal. 7,62 mm Radio: 10RK 5T-10 Sowiecka 1. Gwardyjska Armia Pancerna Niemcy Wschodnie, 1959 W 1948 roku sowiecki Główny Zarząd Broni Pancernej (Gławnoje Bronietankowyje Uprawlenije, GBTU) zamówił nowy ciężki czołg o wadze ok. 50,8 t. Początkowo nazwano go IS-8, był ostatnim z serii IS, efektem wielu modyfikacji. Po śmierci Stalina w 1953 roku został przemianowany na T-10, uzbrojony w działo D-25TA kal.125 mm. Produkcję zakończono w 1966 roku, a ostatecznie wycofano go ze służby trzydzieści lat później. DANE TECHNICZNE Załoga: 4 Masa: 49,89 t Wymiary: długość 9 m, szerokość 3,27 m, wysokość 2,59 m Napęd: 12-cylindrowy diesel 522 kw Osiągi: prędkość 42 km/h, zasięg 250 km Uzbrojenie: działo kal. 122 mm; 2 karabiny maszynowe kal. 12,7 mm (sprzężony i przeciwlotniczy) Radio: brak danych 15 Postwar_armored_pl.indd :12:28