Monitoring Ptaków Mokradeł. Grzegorz Neubauer, Piotr Zieliński, Przemek Chylarecki, Arek Sikora, Zenon Rohde

Transkrypt

1 Monitoring Ptaków Mokradeł Grzegorz Neubauer, Piotr Zieliński, Przemek Chylarecki, Arek Sikora, Zenon Rohde

2 mokradła: dlaczego są ważne? zajmują ok. 14% powierzchni kraju, w tym 30% torfowisk, bioróżnorodność - nie tylko ptaków - wyższa niż w przeważającym w Polsce krajobrazie kulturowym, zagrożone przez regulacje rzek, melioracje (np. w 2 poł. XX w. zmeliorowano ponad połowę powierzchni mokradeł w kraju Richling & Ostaszewska 2005) i inne formy degradacji, refugia dla szeregu gatunków cennych, mają niezaprzeczalne walory krajobrazowe siedliska mokradłowe mają szczególne znaczenie dla ochrony bioróżnorodności

3 narodziny programu dlaczego kolejny monitoring? dla szeregu gatunków średniolicznych, wskutek ich niskiej frekwencji, MPPL daje niedokładne oszacowania parametrów monitoring w konkretnych siedliskach dedykowany dla określonej grupy ptaków w przypadku ptaków związanych z mokradłami, często są to gatunki o niekorzystnym statusie ochronnym, zagrożone jako grupy, w całości bądź w większości, potrzeba rozpoczęcia monitoringu awifauny mokradłowej na poziomie krajowym

4 niby-pospolite gatunki o niskiej frekwencji w MPPL: remiz (1%)* trzcinniczek (5%) rokitniczka (7%) strumieniówka (7%) krwawodziób (1%) kszyk (5%) bąk (2%) podróżniczek (0) * Średnie dla lat Źródło: Chylarecki P. & Jawińska D Monitoring Pospolitych Ptaków Lęgowych. Raport z lat OTOP, Warszawa.

5 założenia i cel monitoringu ogólnopolski zasięg programu, populacje docelowe krajowe populacje ptaków (obszary sieci NATURA 2000 vs. reszta kraju), reprezentatywność powierzchni próbnych TRENDY ZMIAN wskaźników liczebności i rozpowszechnienia dla grupy gatunków ptaków związanych z siedliskami mokradłowymi, informacja o przyczynach trendów zmian zmiany w siedliskach mokradłowych rejestrowane podczas programu

6 Metody wybór powierzchni próbnych dane Polskiego Atlasu Ornitologicznego (Sikora et al. 2007) z lat (z uzupełnieniami do 2004) losowanie: pula 2057 powierzchni (~100 km 2 ), tylko powierzchnie dobrze zbadane - powyżej 80 gatunków (ok. 70% powierzchni kraju); 3 warstwy różniące się bogactwem awifauny mokradłowej - 50 gatunków docelowych (kaczki, perkozy, czaple, chruściele, siewkowce, wybrane wróblowce); asymetryczna alokacja powierzchni: warstwa 1 (16 i więcej gatunków wskaźnikowych) - 50% (20), warstwa 2 (11-15 gatunków wskaźnikowych) - 30% (12), warstwa 3 (0-10 gatunków wskaźnikowych) - 20% (8).

7 powierzchnie 1 rzędu: km N=39 w 2007, N=45 w % i 1.41% pow. kraju

8 powierzchnie 2 rzędu właściwe powierzchnie próbne - układ systematyczny (2007) 10 km x 10 km E 8 x (1 km x 1 km) H G F B C D 1 km A

9 przykładowa powierzchnia MW

10 przykładowa powierzchnia LD

11 przykładowe transekty: dopasowane do obecności siedlisk mokradłowych: bagien, dolin rzecznych, cieków, podmokłych łąk, zbiorników wodnych etc.

12 protokół kontroli terenowej 1 wizyta wytyczenie transektów, opis siedlisk liczenia ptaków (maj-czerwiec): godziny poranne, dobra pogoda, ptaki liczone w 4. strefach odległości (+ kategoria w locie ) nakłady czasowe na kontrolę jednej powierzchni 1 km 2 (2 x liczenie ptaków + opis siedlisk) szacowane na ok. 3 h, czyli h prac w terenie dla jednej dużej powierzchni (100 km 2 ),

13 Wyniki po pierwszym roku (2007) - ważne pytania jak jest z trafianiem ile gatunków z interesującej nas grupy ma odpowiednią frekwencję? czy warstwy właściwie wskazują bogactwo gatunkowe? czy tereny Natury 2000 są bogatsze pod względem ptasim?

14 frekwencja (w dużych polach) 1. trafność wyboru powierzchni 1,0 0,9 0,8 0,7 0,6 54% ,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0 mogłoby być lepiej

15 po 2007 wyniki dobre, ale mogą być lepsze niska liczba trafień zmiana układu właściwych powierzchni próbnych: 1-4 powierzchnie wskazywane przez obserwatora

16 frekwencja (w dużych polach) trafność wyboru powierzchni 1,0 0,9 0,8 0,7 73% ,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0 Różnica istotna statystycznie: test Wilcoxona: Z=4,56, P<0,0001, N=55 gatunków

17 frekwencja (w małych polach) trafność wyboru powierzchni pola małe 0,6 0, ,4 0,3 0,2 0,1 0,0 Różnica istotna statystycznie: test Wilcoxona: Z=5,70, P<0,0001, N=55 gatunków

18 Jak połączyć dane z różnych powierzchni? Metoda łańcuchowa (chaining method) /08 4 pola 2008/09 8 pól

19 indeks indeks indeks Łańcuchowa metoda łączenia danych 1, (zmienne powierzchnie między latami) 1,0 0,9 1, , ,0 0,9 1,1 1, ,8 0,9 0, ,

20 liczba wszystkich gatunków ptaków 2. bogactwo gatunkowe warstw wszystkie gatunki ptaków W1 W2 W3 W1 W2 W GLM: F 2,36 =3,83, P=0,03 GLM: F 2,42 =0,81, P=0,45

21 liczba docelowych gatunków ptaków 2. bogactwo gatunkowe warstw gatunki docelowe W1 W2 W3 W1 W2 W GLM: F 2,36 =10,10, P=0,0003 GLM: F 2,42 =4,46, P=0,02 warstwa najlepsza (1 - fiolet) podtrzymuje największe bogactwo awifauny związanej z mokradłami

22 liczba wszystkich gatunków ptaków Liczba wszystkich gatunków ptaków 3. obszary OSOP vs reszta kraju: liczba wszystkich gatunków ptaków Różnica między latami istotna dla powierzchni położonych poza OSOP OSOP powierzchnie pozostałe GLM: F 1,38 =2.75, P= wszystkie gatunki ptaków: Na obszarach OSOP średnio 5,5% więcej OSOP powierzchnie pozostałe GLM: F 1,43 =0.05, P=0.82

23 liczba docelowych gatunków ptaków liczba docelowych gatunków ptaków 3. obszary OSOP vs reszta kraju liczba docelowych gatunków ptaków Różnica między latami istotna dla obu typów powierzchni: pow OSOP pozostałe OSOP powierzchnie pozostałe GLM: F 1,37 =5.49, P= Docelowe gatunki ptaków: Na obszarach OSOP 25% więcej OSOP pozostałe powierzchnie GLM: F 1,43 =2.70, P=0.11

24 3. obszary OSOP vs reszta kraju Dane MPPL potwierdzają, że obszary wyznaczone w ramach paneuropejskiej sieci Natura 2000 podtrzymują większe bogactwo gatunkowe ptaków lęgowych niż obszary znajdujące się poza ta siecią. Na losowo wskazanych powierzchniach próbnych ( ) w granicach obszarów Natura 2000 można spotkać o 10-13% gatunków ptaków więcej niż poza nimi. Chylarecki et al. (2006) dane MPM z lat potwierdzają ten wynik i wskazują, że na obszarach naturowych jest więcej gatunków z interesującej nas grupy gatunków docelowych, związanych z siedliskami mokradłowymi

25 wyniki stwierdzono 193 gatunki ptaków (82.4% krajowej awifauny lęgowej), na jednym transekcie średnio notowano 27 gatunków w 2007 i 33 w 2008 (w MPPL 34-35), na powierzchniach dużych stwierdzano (średnio 75 ± 14) gatunków w 2007 i (średnio 79 ± 14) w 2008, w obu latach stwierdzono wszystkie gatunki docelowe (N=50)

26 Frekwencje przykładowych gatunków docelowych: MPPL vs MPM Gatunek MPPL ( )* MPM ( ) Kulik wielki 0.8% 12.1% Krwawodziób 1% 28.0% Rycyk 2% 27.4% Kszyk 5% 44.3% Remiz 1% 41.8% Strumieniówka 7% 56.2% Świerszczak 13% 64.1% Trzcinniczek 5% 63.6% Trzciniak 8% 81.5% Rokitniczka 7% 76.5% Łozówka 32% 87.0% * Chylarecki P. & Jawińska D Monitoring Pospolitych Ptaków Lęgowych. Raport z lat OTOP, Warszawa.

27 Przykładowe indeksy 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 Kulik wielki Numenius arquata ,40 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 Błotniak stawowy Circus aeruginosus Umiarkowany spadek: p<0.05 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 Kokoszka Gallinula chloropus Umiarkowany spadek: p<0.05 Trend niesprecyzowany 1,60 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 Czajka Vanellus vanellus Trend niesprecyzowany

28 Przykładowe indeksy 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 Łozówka Acrocephalus palustris Trend niesprecyzowany 1,60 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 Trzciniak Acrocephalus arundinaceus Trend niesprecyzowany 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 Trzcinniczek Acrocephalus scirpaceus ,40 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 Remiz Remiz pendulinus Silny spadek (p<0.01) Trend niesprecyzowany

29 Siewkowce: porównanie z latami 1980.* dane: Polski Atlas Ornitologiczny ( ) i MPM ( ), odpowiednio 2057 i powierzchni 10 x 10 km, 3 warstwy różniące się bogactwem gatunków mokradłowych, rozpowszechnienie (area of occupancy, AOO), AOO skorelowane z wielkością populacji, 95% przedziały ufności oszacowane metodą bootstrap, * Chylarecki P. & Neubauer G Status of meadow waders breeding in Poland: comparing with the late 1980s. IWSG Conference, Jastrzębia Góra.

30 area of occupancy Kulik wielki Numenius arquata

31 area of occupancy Kszyk Gallinago gallinago

32 area of occupancy Rycyk Limosa limosa

33 area of occupancy Krwawodziób Tringa totanus

34 area of occupancy population index Czajka Vanellus vanellus ,20 1,00 0,80 Dane MPPL: ,60 0,40 0,20 0,00 Spadek 40% w ciągu 8 lat

35 wnioski mokradła jako bogate siedlisko, warstwa 1 - wyższa liczba gatunków, wyższa liczebność, obszary OSOP wyższa liczba gatunków, wyższa liczebność, kontynuacja programu

36 zastosowania danych na poziomie krajowym: ocena trendów zmian rozpowszechnienia i liczebności zastosowania metodyki na poziomie regionalnym i lokalnym: użycie metodyki analogicznej do MPM do uzyskania podobnych wyników

37 Dziękuję za uwagę Podziękowania dla obserwatorów i innych osób które brały udział w MPM : Jacek Betleja, Marcin Bocheński, Sławomir Chmielewski, Wojciech Chmieliński, Przemysław Chylarecki, Paweł Czechowski, Adam Dmoch, Andrzej Dombrowski, Artur Goławski, Jerzy Grzybek, Grzegorz Grzywaczewski, Sebastian Guentzel, Tomasz Iciek, Michał Jasiński, Grzegorz Jędro, Zbigniew Kajzer, Tomasz Kaleta, Zbigniew Kasprzykowski, Tomasz Królak, Stanisław Kuźniak, Wiesław Lenkiewicz, Łukasz Ławicki, Sławomir Michoń, Cezary Mitrus, Paweł Musiuk, Grzegorz Neubauer, Adam Olszewski, Michał Polakowski, Waldemar Półtorak, Tomasz Rafalski, Zenon Rohde, Sławomir Rubacha, Arkadiusz Sikora, Paweł Szewczyk, Marcin Urban, Przemysław Wylegała, Magdalena Zagalska-Neubauer, Piotr Zieliński Slajd tytułowy: dolina Omulwi (Kurpie), ostatni slajd: dolina Neru, powierzchnia LD03 (mapa slajd 10). Obie fot. GN.