nr 1/2011 (10) obligacje Zarób na pożyczaniu w (dość) bezpieczny sposób noblista Daniel Kahneman Ekonomia to system wrażliwy na czynnik ludzki

Transkrypt

1 nr 1/2011 (10) obligacje Zarób na pożyczaniu w (dość) bezpieczny sposób noblista Daniel Kahneman Ekonomia to system wrażliwy na czynnik ludzki

2 spis treści edytorial Aktualności Temat numeru Obligacje. Zarób na pożyczaniu w (dość) bezpieczny sposób R y n k i Turcja. Brama do Orientu coraz szerzej otwiera się dla polskich inwestorów Guru Daniel Kahneman. O przygodzie psychologa z ekonomią Warto wiedzieć Płeć inwestowania. Czy faktycznie kobiety nie lubią ryzykować? Moim zdaniem Felieton Macieja Samcika o systematycznym oszczędzaniu Czytelnia Psychologia inwestowania Recenzja książki Po godzinach Autografy zyskowne hobby szanowni państwo Niniejszy numer Moich Funduszy ukazuje się niedługo po wprowadzeniu ważnych zmian i nowości w ofercie Funduszy Arka. Tak się złożyło, że wszystkie one miały miejsce w maju. I tak przede wszystkim zakończył się proces łączenia otwartych Funduszy Arka w fundusz parasolowy. Pod parasol funduszu Arka BZ WBK FIO trafiły trzy ostatnie fundusze Arka, w tym popularny wśród inwestorów fundusz (obecnie już subfundusz) Arka BZ WBK Akcji Środkowej i Wschodniej Europy. Kolejną innowacją jest zmiana polityki inwestycyjnej i nazwy Arki BZ WBK Rozwoju Nowej Europy. Od 28 maja 2011 r. subfundusz działa pod nazwą Arka BZ WBK Akcji Tureckich. Zmiany w polityce inwestycyjnej są dwojakie z jednej strony koncentracja na rynku tureckim, z drugiej rezygnacja ze specjalizacji w branżach finansowej, budowlanej i związanej z rozwojem infrastruktury. Warto podkreślić, że Turcja już na długo przed zmianą stanowiła bardzo ważny segment inwestycji subfunduszu. Na koniec 2010 r. inwestycje w tym kraju stanowiły około 40 proc. jego aktywów. Wydawca: BZ WBK Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., pl. Wolności 16, Poznań Redakcja, projekt graficzny i produkcja: NOVIMEDIA CONTENT PUBLISHING (Novimedia jest częścią Grupy Wydawniczej Zwierciadło) Zespół: Dyrektor Wydawniczy: Leszek MIELCZAREK, Szef Redakcji: Angelika KUCIŃSKA, Szef Studia: Diana BOROWSKA, Wydawca: Basia STARECKA, Senior Art Graphic: Piotr Śliwiński, Fotoedycja: Piotr BARTOSZEK, Korekta: Elżbieta WOŹNIAK, Dyrektor Produkcji: Michał SEREDIN, Administracja/Reklama: Barbara ZIĘCIK reklama@novimedia.pl Na okładce: Daniel Kahneman, foto: AFP/EAST NEWS Kontakt: mojefundusze@arka.pl, web: Wartość aktywów netto niektórych Funduszy (subfunduszy) Arka cechuje się dużą zmiennością ze względu na skład portfela inwestycyjnego. Dane finansowe Funduszy i opis czynników ryzyka znajdują się w Prospektach Informacyjnych dostępnych na stronie: oraz u Dystrybutorów Funduszy. Niektóre Fundusze (subfundusze) mogą inwestować więcej niż 35% aktywów w papiery wartościowe emitowane, gwarantowane lub poręczane przez Skarb Państwa lub NBP. Fundusze nie gwarantują realizacji założonego celu inwestycyjnego ani uzyskania określonego wyniku inwestycyjnego. Uczestnik musi liczyć się z możliwością straty przynajmniej części wpłaconych środków. Materiał jest prezentowany w celach informacyjnych i nie powinien być wyłączną podstawą podejmowania decyzji inwestycyjnych. Informacje zawarte w materiale są dobierane zgodnie z najlepszą wiedzą jego autorów i pochodzą ze źródeł uznawanych za wiarygodne, jakkolwiek autorzy nie gwarantują ich dokładności i kompletności. Bank Zachodni WBK S.A. oraz Dom Maklerski BZ WBK S.A. pełnią rolę dystrybutorów jednostek uczestnictwa zbywanych i odkupywanych przez Fundusze Arka. Foto: Marcin Łobaszewski/Fotorzepa, Shutterstock, materiały promocyjne Nowością sensu stricto jest Arka Optima. Jest to nowa usługa dostępna w Banku Zachodnim WBK i Domu Maklerskim BZ WBK. Arka Optima umożliwia płynne wejście inwestora na rynek akcji, zmniejszając tym samym ryzyko inwestycyjne. Wreszcie w ofercie funduszu Arka Prestiż SFIO pojawiły się dwa nowe subfundusze: Arka Prestiż Akcji Rosyjskich oraz Arka Prestiż Obligacji Korporacyjnych. Politykę inwestycyjną oraz nazwę zmienił także subfundusz Arka Prestiż Obligacji. Obecnie jego nazwa brzmi Arka Prestiż Obligacji Skarbowych. Ewolucja nazwy subfunduszu oddaje sedno zmian jego polityki inwestycyjnej. Ufam, że zmiany w naszej ofercie spotkają się z Państwa uznaniem. Mam również nadzieję, że z zainteresowaniem przeczytają Państwo także to wydanie Moich Funduszy, które z przyjemnością oddaję w Państwa ręce. Jacek Marcinowski Prezes Zarządu BZ WBK TFI S.A. 3 nr 1(10)2011

3 aktualności Koniec wieńczy dzieło: wszystkie Arki pod parasolem W bieżącym numerze Moich Funduszy kończymy swoisty tryptyk informacji o procesie parasolizacji funduszy Arka. Wpoprzednich numerach informowaliśmy najpierw o rozpoczynającym się procesie, a potem o zakończeniu pierwszego etapu prac. Tym razem możemy powiedzieć: koniec wieńczy dzieło. Od 13 maja wszystkie dotychczasowe fundusze inwestycyjne otwarte Arka funkcjonują jako subfundusze funduszu parasolowego Arka BZ WBK FIO. Dzięki temu możliwe jest przenoszenie środków pomiędzy aż 10 subfunduszami bez naliczania podatku Belki. Kwestie związane z naliczaniem podatku od zysków kapitałowych to zapewne dla większości Uczestników najważniejsza zmiana, ale nie jedyna. Warto poznać także inne, ponieważ w szczególnych przypadkach mogą się okazać istotne. Zachęcamy więc do odwiedzin specjalnie przygotowanej strony internetowej: (Prawie) nowy subfundusz Turcja jest jednym z najatrakcyjniejszych rynków wschodzących w naszym regionie. Od 13 maja wszystkie dotychczasowe fundusze inwestycyjne otwarte Arka funkcjonują jako subfundusze funduszu parasolowego Arka BZ WBK FIO. Dzięki temu możliwe jest przenoszenie środków pomiędzy aż 10 subfunduszami bez naliczania podatku Belki. Specjaliści z Arki już od dawna postrzegają Turcję jako jeden z najatrakcyjniejszych rynków wschodzących w naszym regionie. Na tamtejszym rynku działamy już od 2005 r. Na koniec roku 2010 suma naszych inwestycji w Turcji przekroczyła miliard złotych. Można powiedzieć, że uruchomienie funduszu dedykowanego temu rynkowi było kwestią czasu. Rzeczywiście: od 28 maja 2011 r. dotychczasowa Arka BZ WBK Rozwoju Nowej Europy zmieniła nazwę i politykę inwestycyjną, stając się Arką BZ WBK Akcji Tureckich. Skąd ta decyzja? Odpowiedzi warto szukać w dalszej części Moich Funduszy, w tekście Półksiężyc zysku. Foto: Shutterstock Spółka pod lupą Nazwa: Eurocash S.A. Powody inwestycji: Działalność: Największa w Polsce grupa handlowa zajmująca» spółka, która mimo intensywnego rozwoju generuje nadwyżki się hurtową dystrybucją żywności, chemii gospodarczej, alkoholu gotówki i sukcesywnie wypłaca dywidendy, i papierosów.» kultura organizacyjna, której priorytetem jest wzrost efektywności Najbardziej znane marki należące do grupy to Eurocash Cash & Carry i skali działania, sieć 120 hurtowni wyspecjalizowanych w obsłudze małych» mimo osiągnięcia pozycji lidera w branży możliwości dalszego i średnich sklepów, oraz ABC sieć ok. 4 tys. sklepów franczyzowych. ponadprzeciętnego wzrostu, Portfel marek uzupełniają Delikatesy Centrum oraz takie firmy dystrybucyjne jak KWDT, Eurocash Impuls i Eurocash Dystrybucja.» zaangażowany w biznes główny» zarząd konsekwentnie realizujący przyjęte założenia strategiczne, właściciel. Efekty inwestycji:» zmiana wartości akcji w ciągu 12 miesięcy*: 49,4 proc. vs WIG 15,5 proc.» zmiana wartości akcji w ciągu 3 lat**: 147,1 proc. vs WIG + 7,1 proc.» zmiana wartości akcji od początku notowań na GPW***: 948,4 proc. vs WIG 90,3 proc. Próby uniknięcia inwestycji na górce w przypadku jednorazowej wpłaty nie zawsze kończą się sukcesem. * w okresie r. ** w okresie r. *** w okresie r. Zoptymalizuj swoją inwestycję Jeśli ktoś spróbowałby spisać prawa Murphy ego dla inwestorów, jedno z nich brzmiałoby zapewne: Szukając dołka na rynku na rozpoczęcie inwestycji, zawsze wchodzi się na rynek na górce. Rzeczywistość na szczęście nie jest aż tak okrutna, ale to prawda próby uniknięcia inwestycji na górce w przypadku jednorazowej wpłaty nie zawsze kończą się sukcesem. Arka Optima nowa usługa dostępna w Banku Zachodnim WBK S.A. i Domu Maklerskim BZ WBK S.A. pomaga uniknąć tego problemu. Wpłacana przez Inwestora kwota początkowo trafia w całości na Arkę BZ WBK Ochrony Kapitału, a następnie regularnie, miesiąc po miesiącu przez rok, stopniowo przenoszona jest na jeden z wybranych subfunduszy akcyjnych. Prosto, bez wysiłku, automatycznie. Dzięki temu ryzyko rozpoczęcia inwestycji na lokalnej górce jest praktycznie eliminowane. moje fundusze 4 5 nr 1(10)2011

4 temat numeru Słynny amerykański adwokat Ed Fagan wzywa rząd RP do wywiązania się z zobowiązań wobec sześciuset posiadaczy polskich przedwojennych obligacji, którzy starają się o zwrot długu. Zarób na pożyczaniu w (dość) bezpieczny sposób Ubiegły rok to czas, w którym miał miejsce nadzwyczaj dynamiczny rozwój rynku obligacji nieskarbowych. Ten sezon może być podobny. Choć obligacje stają się coraz bardziej modne, warto pamiętać, że mimo wszystko nie są to instrumenty pozbawione ryzyka. Jerzy Jezierowicz Według agencji Fitch Polska, ubiegły rok był wyjątkowy. Wartość wypuszczonych na rynek obligacji nieskarbowych, a więc emitowanych przez firmy i samorządy, przekroczyła 67 mld zł. Oznacza to, że była blisko o 20 mld zł większa niż na koniec roku Tak dużej bo ponad 40-proc. dynamiki nie odnotowaliśmy na przestrzeni ostatnich 10 lat. Spośród wyemitowanych w 2010 roku obligacji 35 proc. stanowiły instrumenty emitowane przez banki. Jednak gdy spojrzeć na tempo wzrostu, można zauważyć, że dynamiczny rozwój rynku to zasługa głównie firm i samorządów. Za ten stan rzeczy paradoksalnie odpowiadają właśnie banki, które w roku 2009 oraz 2010 z coraz większą niechęcią udzielały kredytów. To zmusiło samorządy i przedsiębiorstwa do szukania alternatywnych dróg finansowania swego rozwoju. W tym celu emitowały one obligacje właśnie dlatego wartość emisji obligacji korporacyjnych w ubiegłym roku wzrosła blisko o 45 proc., a komunalnych aż o 57 proc.! Wiele wskazuje na to, że w tym roku dynamika nie powinna być dużo mniejsza. Emisje nowych obligacji zapowiadają podmioty zarówno z sektora przedsiębiorstw, jak i mniejsze oraz większe miasta. Obligacje za 600 mln zł wyemitowała Warszawa, z kolei spośród dużych firm na taki krok zdecydował się PGNiG i PKN Orlen (przy czym w obu przypadkach były to emisje kierowane do spółek z grup kapitałowych), o emisji myśli KGHM, a z mniejszych firm także Gant czy Trakcja Polska. Cały czas liczę też na to, że na rynek zaczną trafiać obligacje firm energetycznych, które byłyby dużym impulsem do rozwoju rynku obligacji w Polsce mówi Witold Garstka, kierownik rynku obligacji w BZ WBK Asset Management SA. Jednak mimo oczywistego rozwoju tego rynku pod znakiem zapytania stoi zainteresowanie inwestorów nowymi emisjami obligacji. Po pierwsze, ostatni kwartał ubiegłego roku pokazał, że nie najlepsze wyniki funduszy inwestycyjnych lokujących środki w obligacjach dość szybko przekładają się na wycofywanie się klientów z inwestycji, a to właśnie fundusze są bardzo ważnymi nabywcami emitowanych papierów dłużnych. Po drugie niewykluczone jest częściowe wycofanie z rynku bardzo istotnego gracza, jakim są otwarte fundusze emerytalne, co ma związek z obniżeniem składki do OFE. Mimo wszystko eksperci przewidują dalszy rozwój rynku. Niekoniecznie jednak będzie on aż tak dynamiczny, jak chcieliby tego emitenci obligacji. Państwu pożyczamy chętnie (?) Przesłanki do tego, że na rynku obligacji skierowanych do inwestorów indywidualnych nie jest aż tak różowo, przyniósł pierwszy w tym roku przetarg na obligacje Skarbu Państwa. W styczniu zainteresowanie obligacjami skierowanymi do osób indywidualnych było o jedną czwartą mniejsze niż miesiąc wcześniej i aż o niemal trzy czwarte mniejsze niż w styczniu W lutym inwestorzy wrócili jednak na rynek i wygląda na to, że styczniowe kłopoty nie były odwrotem od obligacji, a jedynie chwilowym przestojem. Do tego sytuację na rynku obligacji skarbowych trudno przekładać na rynek nieskarbowy. Choć w obydwu przypadkach mamy do czynienia z obligacjami, to jednak jak przekonują fachowcy między tymi produktami są spore różnice. Obligacje emitowane przez Skarb Państwa można właściwie porównać do bankowej lokaty istotny jest tu poziom bezpieczeństwa inwestycji. Oczywiście co za tym idzie nie można tu liczyć na szczególnie duże zyski. W przypadku papierów 2-letnich oprocentowanie jest stałe i wynosi obecnie (maj 2011) 4,5 proc. w skali roku. Trudno uznać to za oszałamiający wynik. W przypadku obligacji 3-, 4- i 10-letnich kierowanych do osób indywidualnych oprocentowanie jest już zmienne, ale też daleko mu do tego, co oferują obligacje komunalne i korporacyjne. Przykład pierwszy z brzegu miasto Zamość w bieżącym okresie odsetkowym oferuje oprocentowanie 6,14 proc. w skali roku. Natomiast wśród emitujących Foto: Marcin Łobaszewski/Fotorzepa TAKŻE SKARBOWE MOGĄ BYĆ NIEPEWNE Oczywiście jedynie w ekstremalnej sytuacji, a taką z pewnością była II wojna światowa. Właśnie to wydarzenie oraz dostanie się Polski pod radziecką strefę wpływów było powodem problemów właścicieli obligacji Skarbu Państwa kupionych w latach 30. ubiegłego wieku. Państwo ich nie wykupiło, a wielu właścicieli (a raczej ich potomków) oraz ci, którzy w ostatnich latach kupili obligacje np. w antykwariatach, do tej pory próbują w sądach odzyskać pieniądze. Kilka lat temu wartość istniejących jeszcze przedwojennych obligacji skarbowych szacowano nawet na kilka miliardów złotych. Do tej pory jednak Skarb Państwa całkiem dobrze radzi sobie z nieoddawaniem tej kwoty. moje fundusze 6

5 temat numeru witold Garstka kierownik rynku obligacji w BZ WBK Asset Management S.A. obligacje firm można znaleźć i takie, które dają ponad 10 proc. rocznie. Trzeba jednak pamiętać, że wyższe zyski nie biorą się z niczego firmy oferują je, bo zdają sobie sprawę, że ich obligacje są obarczone większym ryzykiem niż obligacje Skarbu Państwa. Dlatego wyższe oprocentowanie należy traktować jako zachętę, ale też ostrzeżenie, że inwestycja jest bardziej ryzykowna. Nie oszukujmy się. Jeśli emitent płaci 10 proc. albo więcej, to nie dlatego, że nas lubi, ale dlatego, że nie udało mu się pożyczyć pieniędzy taniej komentuje Witold Garstka. Na tym tle specyficzną grupę stanowią obligacje emitowane przez Bank Gospodarstwa Krajowego z przeznaczeniem na finansowanie Krajowego Funduszu Drogowego. Choć są one zaliczane do grona obligacji korporacyjnych, to ich oprocentowanie wynosi około 6 proc. w skali roku. Ich stosunkowo niskie oprocentowanie jest uzasadnione tym, że BGK to bank państwowy, a same obligacje mają gwarancję Skarbu Państwa. Okiem eksperta jak inwestować w obligacje detaliczne Jak wybrać obligacje dla siebie? Mamy cały wachlarz papierów do wyboru zaczynając od skarbowych detalicznych, poprzez hurtowe (obrót nimi następuje głównie na rynku międzybankowym), na korporacyjnych kończąc. Wszystko zależy od tego, jak duże ryzyko stopy procentowej i ryzyko kredytowe jesteśmy w stanie zaakceptować. Istotna zasada: podobnie jak przy akcjach, tak też przy obligacjach zwłaszcza korporacyjnych nie inwestujmy wszystkich pieniędzy w papiery jednego emitenta. Najlepiej, gdyby obligacje jednej spółki stanowiły najwyżej kilka procent sumy naszych oszczędności. Taki portfel trudno będzie jednak zbudować drobnym inwestorom, dlatego dla nich lepszy jest fundusz inwestycyjny, który dzięki skali działania ogranicza koszty transakcyjne i dywersyfikuje ryzyko. Można też zdecydować się jedynie na obligacje skarbowe, oferujące jednak zazwyczaj niższą rentowność. Na jak długo inwestować w obligacje? Trudno to określić w miesiącach czy latach; najlepsza odpowiedź brzmi: jeśli będziemy potrzebowali pieniędzy już za kilka miesięcy, w ogóle nie inwestujmy w obligacje lepiej założyć lokatę. Jeżeli już wybieramy obligacje, bo planowany okres inwestycji jest dłuższy, postarajmy się mniej więcej określić, kiedy mogą nam być potrzebne pieniądze. I w przypadku inwestowania bezpośrednio wybierzmy papiery, których termin wykupu jest nieco krótszy niż okres, w którym będziemy potrzebowali zainwestowanych w nie pieniędzy. Bo zwłaszcza przy niewielkich inwestycjach koszty transakcyjne mogą być istotne. Lepiej więc potrzymać pieniądze przez chwilę na lokacie, niż sprzedawać obligacje przed terminem na giełdzie. Inwestycja w obligacje za pośrednictwem funduszu eliminuje te niedogodności. Po pierwsze, nie musimy z góry określać terminu, na który lokujemy środki. Po drugie redukujemy koszty transakcyjne. Sam fundusz także ponosi znacznie niższe koszty transakcyjne niż klient indywidualny, zarówno z uwagi na większą wartość pojedynczych transakcji, jak i dzięki dostępowi do rynku międzybankowego. Jak dużą część portfela powinny stanowić obligacje (fundusze obligacji)? Tradycyjny portfel inwestycyjny można podzielić na trzy części: gotówkę (i jej substytuty, czyli aktywa bardzo bezpieczne i bardzo płynne), obligacje (mniej płynne niż gotówka, ale odporne na spadki w okresach dekoniunktury gospodarczej) i akcje (ryzykowne, ale w długim okresie oferujące najwyższe zyski). Udział każdej z tych kategorii należy dostosować do indywidualnych uwarunkowań. Osoba mająca w planach duży wydatek w najbliższym czasie powinna zwiększać część gotówkową. Młody człowiek oszczędzający na emeryturę może postawić na akcje, w obligacje inwestując niewielką część portfela. Z kolei zbliżając się do wieku emerytalnego (a w zasadzie do przejścia na emeryturę), powinno się stopniowo zwiększać udział obligacji kosztem akcji, aby wartość oszczędności, z których można korzystać, była bardziej przewidywalna. Pewny zysk bez ryzyka? Niestety to nie ten adres. Choć obligacje są uznawane za dość bezpieczny instrument, to mimo wszystko z pewnym ryzykiem musimy się liczyć. Jego stopień będzie różny w zależności od rodzaju obligacji (skarbowe, komunalne, korporacyjne), jednak nigdy nie będzie zerowy. Na pierwszy plan wysuwa się ryzyko stopy procentowej to samo, które istnieje w przypadku lokat bankowych. W takiej sytuacji inflacja może pochłonąć nasze odsetki, czyli mimo że po zakończeniu inwestycji pieniędzy będziemy mieć nieco więcej, to kupimy za nie mniej. To ryzyko jest największe, gdy oprocentowanie obligacji jest stałe, a termin wykupu odległy. Reasumując, 2-letnie obligacje Skarbu Państwa będą mniej ryzykowne niż 10-letnie obligacje Warszawy. Warto jednak przy tym zaznaczyć, że do tej pory obligacje komunalne i korporacyjne ze stałym oprocentowaniem były rzadkością. Przed ryzykiem stopy procentowej lepiej uchroni nas oprocentowanie zmienne ustalane jako suma np. wskaźnika WIBOR (którego wartość zmienia się wraz z inflacją, z mniejszą lub większą dokładnością odwzorowując jej zmiany) oraz stałej marży. Teoretycznie takie oprocentowanie powinno nas całkowicie uchronić przed spadkiem wartości naszej inwestycji, niestety nie jest tak zawsze. Istnieje bowiem jeszcze tzw. podatek Belki, czyli danina, jaką płacimy państwu z zysków z inwestycji kapitałowych. W przypadku nieco wyższej inflacji, a do tego niezbyt wysokiego oprocentowania obligacji odsetki netto mogą okazać się niższe niż wzrost cen towarów i usług. Na pierwszy rzut oka mogłoby się zatem wydawać, że najlepiej wybierać obligacje z najwyższym oprocentowaniem. Jednak jako że takie papiery są oferowane przez firmy w tym momencie pojawia się drugi rodzaj ryzyka: tzw. ryzyko kredytowe. Musimy się mianowicie liczyć z tym, że firma może wpaść w kłopoty finansowe i nie być w stanie wykupić w terminie swoich obligacji. W skrajnych przypadkach może nawet dojść do jej upadłości. W takiej sytuacji prawa właściciela obligacji są takie same jak innych wierzycieli może być on spłacony z majątku spółki. Pod warunkiem jednak, że tego majątku wystarczy. Dlatego inwestując w obligacje korporacyjne, należy brać pod uwagę ryzyko, którego nie ma przy obligacjach skarbowych. Trzeba przeanalizować nie tylko to, jak będą się kształtowały inflacja i stopy procentowe, lecz także jakie perspektywy rysują się przed emitentem, jaki będzie przyszły stan gospodarki (gdyż te czynniki mają wpływ na kondycję danej firmy) oraz np. jakie są kompetencje zarządu spółki. W takiej analizie bardzo ważna jest struktura bilansu emitenta poziom zadłużenia w relacji do aktywów i kapitału własnego. Istotny jest także stosunek kosztów odsetkowych do przepływów pieniężnych z działalności nie tylko w danym momencie, ale przez cały okres funkcjonowania obligacji. Jak wycenić ryzyko kredytowe? Jest ono trudne do wyceny, bo nasz rynek obligacji korporacyjnych ma zbyt krótką historię. W Polsce mieliśmy do tej pory zaledwie kilka przypadków, w których firmy nie były w stanie wykupić w terminie swoich obligacji. To za mało, by wyciągać wnioski na przyszłość, dotyczące statystycznego prawdopodobieństwa takich zdarzeń mówi Witold Garstka. Z tego powodu trudno także ocenić, jaka Foto: Materiały promocyjne powinna być uczciwa premia za ryzyko, czyli jak wysokie oprocentowanie powinny dawać spółki. Przez to w ocenie ekspertów inwestowanie w obligacje zwłaszcza korporacyjne nie różni się tak bardzo od inwestowania w akcje. Choć sam instrument ma bezpieczniejszą konstrukcję, to liczba czynników, jakie powinniśmy wziąć pod uwagę, jest tak samo duża. Ponadto, podobnie jak w przypadku akcji, musimy wziąć pod uwagę jeszcze jeden czynnik płynność rynku. Teoretycznie obligacje kupujemy, by odsprzedać je emitentowi po z góry ustalonym okresie. Jednak zawsze może się zdarzyć coś, co skłoni nas do wcześniejszej sprzedaży. I tu napotykamy spory problem bardzo płytki rynek wtórny obligacji. Jesienią 2009 r. warszawska giełda uruchomiła Catalyst platformę handlu obligacjami. Przez fachowców inicjatywa została przyjęta bardzo dobrze, tyle że niestety skala handlu na tym rynku wciąż nie oszałamia. Przeglądając statystyki, bez trudu można znaleźć sesje, podczas których w ogóle nie handlowano obligacjami komunalnymi bądź gdy obroty obligacjami korporacyjnymi sięgały zaledwie około 100 tys. zł. Dla przypomnienia wartość wszystkich obligacji notowanych na tym rynku to ponad 22 mld zł, trudno więc mówić o istotnej aktywności inwestorów. To powoduje, że inwestorowi indywidualnemu może nie być łatwo pozbyć się obligacji przed terminem wykupu. A jeśli emitent ma jakiekolwiek problemy najprawdopodobniej w ogóle nie będzie to możliwe. Zdaj się na fachowca Istnieje sposób na uchronienie się przed ryzykiem związanym z niską płynnością fundusz inwestycyjny otwarty. Warto w tym przypadku pamiętać, że nawet gdyby emitent miał problemy z wykupem obligacji (co uniemożliwiłoby nam ich sprzedaż, gdybyśmy inwestowali indywidualnie), to z funduszu obligacji i tak możemy się wycofać (nie można wykluczyć, że poniesiemy stratę, jednak przynajmniej odzyskamy część zainwestowanych środków). Jakkolwiek by to zabrzmiało problemy emitenta nie będą już tylko naszym zmartwieniem. Oczywiście, tak jak w każdym funduszu inwestycyjnym, także w tym przypadku nikt nie zajmie się naszymi pieniędzmi za darmo. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że opłaty w funduszach obligacji są niższe niż w funduszach akcji. Warto także podobnie jak w przypadku innych rodzajów inwestycji porównać różne fundusze. Niestety nie potrafimy przewidzieć przyszłości, trudno więc stwierdzić, jak dany fundusz poradzi sobie za rok czy dwa lata. Jedyne, co nam pozostaje, to przejrzeć ich historyczne wyniki. Jak wynika z raportów firmy Analizy Online, te mogą dość istotnie różnić się między sobą, zdarzają się miesiące, w których fundusze inwestujące w obligacje mają nie tylko różne stopy zwrotu niektóre z nich przynoszą wręcz straty. Te statystyki uświadomią nam też, na jakie stopy zwrotu w ogóle możemy liczyć. Niestety w krótkich okresach czasowych nie będą one imponujące (np. w ciągu kwartału zysk może wynieść nieco ponad 1 proc.), choć już przy nieco dłuższych inwestycjach (np. 2, 3 lata) wyglądają one całkiem dobrze. Inwestujmy Bez wątpienia obligacje (czy fundusz obligacji) powinien mieć każdy inwestor, który chce być właścicielem rozsądnego, zdywersyfikowanego portfela. Zgodnie z zasadą: Nie wkładaj wszystkich jajek do jednego koszyczka, obligacje nie mogą być jednak jedynymi papierami w naszym posiadaniu. Traktujmy je jako inwestycję średnioterminową, bezpieczniejszą niż akcje, a nie jako główne źródło zysków. Bo choć każdy powinien je mieć, to nawet eksperci zajmujący się nimi na co dzień przyznają, że trudno wyobrazić sobie nawet hipotetycznego inwestora, który miałby tylko obligacje. Obligacje nie skarbowe, ale rozrywkowe Swoje obligacje wyemitował nawet David Bowie. W 1997 r. potrzebował pieniędzy na wykup praw do części swoich piosenek, dlatego zdecydował się na emisję długu. Papiery znalazły nabywców, co przyniosło Bowie emu 55 mln dolarów. Zabezpieczeniem obligacji miały być zyski ze sprzedaży albumów artysty. Nie przewidział on jednak jednego ogromnej popularności formatu MP3 i nielegalnej wymiany plików muzycznych w Internecie, co uderzyło w cały przemysł fonograficzny. W roku 2004 agencja Moody s nadała z tego powodu jego obligacjom rating Baa3, co oznacza, że były tylko nieco lepsze od obligacji śmieciowych. moje fundusze 8 9 nr 1(10)2011

6 rynki półksiężyc Piękne plaże, wspaniałe zabytki, zapach orientalnych przypraw i zyski. Turcja brama do Orientu coraz szerzej otwiera się dla polskich inwestorów. Jerzy Jezierowicz zysku Choć czasy potęgi Imperium Otomańskiego dawno już minęły, to jednak Turcja wyrasta dziś na bardzo istotnego gracza w regionie. Z punktu widzenia globalnej polityki świadczy o tym chociażby jej członkostwo w NATO. Jednak coraz wyraźniej widać, że także w sferze gospodarki ten kraj ma coraz więcej do powiedzenia. Na granicy dwóch światów Turcja od dawna była uważana za łącznik między Europą i Azją. Potrafi mistrzowsko wykorzystać swoje położenie, zwłaszcza Katarzyna Dąbrowska szefowa rynku akcji w BZ WBK Asset Management Okiem eksperta Turcja łącznik Europy i Azji Dzięki reformom Mustafy Kemala Ataturka z początku ubiegłego wieku i zsekularyzowaniu państwa Turcja ma dobry kontakt z Europą, dzięki religii i tradycji Imperium Otomańskiego z krajami swojego regionu i to wszystko potrafi dziś wykorzystać. Co więcej, położona jest między ważnymi producentami i odbiorcami surowców naturalnych, takich jak gaz. Dzięki temu będzie kluczowym partnerem w planowanych inwestycjach w przesył gazu, czyli w rosyjski gazociąg South Stream czy europejski Nabucco. w sytuacjach kryzysowych. Od 10 lat, dzięki reformom i zawiązaniu unii celnej z Unią Europejską, rozwija gospodarkę, skutecznie walczy z deficytem i inflacją oraz jak pokazały dwa ubiegłe lata także z globalnym kryzysem gospodarczym. W 2009 r. w wyniku recesji, która dotknęła m.in. istotną dla niej branżę motoryzacyjną oraz branżę AGD, Turcja zanotowała blisko 5-proc. spadek produktu krajowego brutto. Jednak z tego dołka bardzo szybko udało jej się wydobyć. Pomogły dwa czynniki. Pierwszy to wcześniejsze reformy, dzięki którym rząd mógł sobie pozwolić na plan ratunkowy, polegający na poluzowaniu polityki fiskalnej i monetarnej. Dzięki temu zwiększył się popyt wewnętrzny. Oczywiście nie udało się uniknąć wzrostu deficytu budżetowego, jednak wciąż zachowuje on jednocyfrową wartość. (Warto na marginesie wspomnieć, że w owym feralnym dla tureckiej gospodarki roku główny indeks giełdy w Stambule wzrósł prawie dwukrotnie. Dzięki temu w ciągu kolejnych kilku miesięcy nie tylko odrobił c ałość strat z ostatniej bessy, ale zaczął ustanawiać kolejne historyczne rekordy). Drugi czynnik to częściowe przestawienie eksportu z Zachodu na Wschód. Turcja wykorzystała położenie i związki z krajami regionu i gdy zmalały możliwości wysyłania towarów do Unii Europejskiej, słała je do Zjednoczonych Emiratów Arabskich czy Iranu. To wszystko spowodowało, że już w I kwartale roku 2010 Turcja zanotowała imponujący, ponad 11-procentowy wzrost PKB. W tym roku, według prognoz Międzynarodowego Funduszu Walutowego, wzrost ma wynieść niecałe 4 proc. Jeszcze lepsze prognozy przedstawia OECD w tym i przyszłym roku średnioroczny wzrost może kształtować się na poziomie 5,4 proc., podczas gdy np. w Polsce około 4,1 proc. Stare imperium, młodzi obywatele Ale położenie to nie wszystko. Istotnym atutem Turcji jest społeczeństwo. Po pierwsze, ten kraj liczy 75 mln mieszkańców, po drugie są oni młodzi, więc ich liczba będzie rosła. To sprawia, że sam rynek wewnętrzny jest wart uwagi. Problemem młodych Turków jest dość wysokie bezrobocie (wg Międzynarodowego Funduszu Walutowego, w tym roku wyniesie prawie 11 proc.). Jest to jednak czynnik, który pozwala liczyć na względnie tanich pracowników, a to może przyciągać do kraju zagraniczne inwestycje, tak jak przyciąga do Indii czy w pewnym stopniu do Polski. Turcja to także kraj uznawany za dość przyjazny biznesowi w najnowszej edycji raportu Doing Business przygotowanego przez Bank Światowy znalazła się na 65. pozycji, czyli wyżej niż Polska. Według jego autorów, w Turcji łatwiej założyć firmę, a podatki nie są tak dotkliwe jak nad Wisłą. Kraj z potencjałem Branżą, która z pewnością będzie się rozwijać, jest turystyka. Atutem są oczywiście piękne plaże nad morzami Egejskim i Śródziemnym. Trudno się dziwić, że notuje się tam wzrost ruchu turystycznego. Jeszcze w 1980 r. Foto: Materiały promocyjne, Shutterstock odwiedził ją niecały milion zagranicznych turystów, dzisiaj jest to nawet 30 mln osób rocznie! Turecki rząd prognozuje, że branża turystyczna wciąż będzie się rozwijać. Dodatkowo mogą ją wspomagać wydarzenia w Afryce Północnej. Zawirowania w Egipcie i Tunezji najprawdopodobniej sprawią, że turyści przerzucą się na spokojniejszą, a równie atrakcyjną (krajobrazowo, a także cenowo) Turcję. W przerwach między wylegiwaniem się na tureckiej plaży warto rzucić okiem także na to, co dzieje się na tamtejszej giełdzie. I nie chodzi tu wyłącznie o Kryty Bazar w Stambule z tradycjami sięgającymi czasów Bizancjum, ale przede wszystkim o giełdę papierów wartościowych. Bardzo dobrze widać na niej pozytywny wpływ zmian, jakie w ostatnich latach zachodziły w tureckiej gospodarce mówi Katarzyna Dąbrowska. Dzięki tym procesom w ostatnich 5 latach główny indeks ISE100 w przeliczeniu na dolary średniorocznie zyskiwał ponad 15 proc. Dla porównania wyrażony w dolarach średnioroczny wzrost indeksu WIG w tym samym okresie wyniósł niecałe 11 proc. Rok ubiegły to wzrost ISE100 o ponad 20 proc., podczas gdy WIG poszedł w górę o 15 proc. Oczywiście działającej w zglobalizowanej gospodarce Turcji nie ominą zawirowania obecne na wszystkich światowych rynkach, co pokazał ostatni kryzys. Ale co również dało się dzięki kryzysowi zauważyć Turcja jest coraz lepiej przygotowana, by radzić sobie z trudnościami i potrafi szybko wychodzić z nich obronną ręką. W I kwartale roku 2010 Turcja zanotowała imponujący, ponad 11-proc. wzrost PKB. Jak z tego skorzystać? Najprościej za pomocą funduszu inwestycyjnego, lokującego środki w akcje tureckich spółek. Spółki, w których akcje warto w tym kraju inwestować, to według Katarzyny Dąbrowskiej np. te o międzynarodowej strategii rozwoju, jak chociażby Turkish Airlines. Oprócz niej atrakcyjne wydają się też firmy deweloperskie czy działające w branży handlowej one powinny zyskać na wzroście zamożności społeczeństwa. W sytuacji, gdy prognozowany jest wzrost gospodarczy, wyraźnie widać potencjał wielu branż, a do tego kraj coraz lepiej wykorzystuje wszystkie swoje atuty, ten wzrost zamożności wydaje się przesądzony. Warto z tego skorzystać. moje fundusze nr 1(10)2011

7 guru Biografia współautora rewolucyjnej teorii perspektywy i niestrudzonego tropiciela nieracjonalności ludzkich decyzji jest nie mniej interesująca niż jego teorie naukowe. Hanna Zielińska Daniel Kahneman O przygodzie psychologa z ekonomią Daniel Kahneman, przez wielu uważany za najbardziej wpływowego spośród żyjących psychologów, znany jest przede wszystkim ze swoich odkryć, które okazały się fundamentalne dla ekonomii behawioralnej. Ta interdyscyplinarność w 2002 roku przyniosła mu Nagrodę Nobla, którą można uznać za ukoronowanie zapoczątkowanych ponad dwie dekady wcześniej badań. W 1979 roku Daniel Kahneman i Amos Tversky na łamach czasopisma Econometrica publikują swój głośny artykuł Prospect Theory: An Analysis of Decision under Risk. Wybór pisma specjalizującego się w owym czasie w problematyce podejmowania decyzji sprawia, że proponowana koncepcja trafia także do środowiska ekonomistów, a nie tylko do psychologów. Teoria perspektywy rzuca nowe światło na zagadnienie ryzyka w ekonomii i przyczyny nieracjonalnych wyborów konsumentów. Badacze proponują alternatywę dla dotychczasowych ustaleń, obowiązujących w analizie procesu podejmowania decyzji w warunkach niepewności. W ich artykule po raz pierwszy ekonomia zostaje ukazana nie jako doskonała machina, ale jako system wrażliwy na czynnik ludzki, co wyjaśnia różnice między realnymi zachowaniami konsumentów a oczekiwanymi przez naukowców. Okazuje się, że decyzje ekonomiczne inwestorów można trafniej prognozować i tłumaczyć dzięki zastosowaniu metod psychologii. Teoria perspektywy zauważa między innymi, że podejmując decyzje, ludzie oceniają dostępne możliwości czy coś jest, czy nie jest dla nich korzystne względem pewnego punktu odniesienia, którym może być na przykład bieżąca sytuacja finansowa albo doświadczenia z przeszłości. Względem tego punktu proponowane oferty określane są w kategoriach zysków bądź strat. Ma to istotne znaczenie, ponieważ ludzie w inny sposób oceniają zyski, a inaczej straty. Przyglądając się procesom oceny i podejmowania decyzji, Kahneman i Tversky doszli do wniosku, że bardziej boimy się strat, niż cenimy zyski, co implikuje szereg zachowań. Kim jest człowiek, którego nowatorskie podejście zapoczątkowało rozwój nowej dziedziny nauki ekonomii behawioralnej? I jak doszło do współpracy tego niezwykłego duetu naukowców? Wspomnienia z dzieciństwa Kahneman urodził się w 1934 r. w Tel Awiwie, gdzie jego matka przebywała z wizytą u rodziny. Jego rodzice mieszkali wówczas na stałe w Paryżu. Oboje byli litewskimi Żydami, którzy wyemigrowali do Francji na początku lat 20. Ojciec kierował badaniami w dużej fabryce chemicznej, co gwarantowało całej rodzinie życie na przyzwoitym poziomie. W szkicu autobiograficznym, przygotowanym z okazji otrzymania Nagrody Nobla, Kahneman wspomina, że choć jego rodzice uwielbiali francuską kulturę, mieli także francuskich przyjaciół, to jednak nigdy nie poczuli się w nowej ojczyźnie w pełni bezpiecznie. Rok 1940 i wtargnięcie Niemców do Francji to definitywny koniec sielankowego dzieciństwa przyszłego noblisty. W wychowaniu w żydowskiej tradycji Kahneman upatruje późniejszej fascynacji psychologią. Z przymrużeniem oka wspomina dorastanie w świecie złożonym z ludzi i słów, i... plotek o ludziach właśnie. Dlatego domniemywa nigdy nie nauczył się rozpoznawać kwiatów ani nie zaciekawił się światem zwierząt. Natomiast ludzie w swej złożoności i różnorodności fascynowali go od dzieciństwa. Szczególnie zapadła mu w pamięć historia z czasów okupacji. Był rok 1941 albo Obowiązywała godzina policyjna. Żydzi podlegali nakazowi noszenia Gwiazdy Dawida. Któregoś razu mały Daniel gościł u swojego chrześcijańskiego kolegi i w ferworze zabawy przegapił nastanie wieczoru. Żeby wrócić do domu, który znajdował się kilka bloków dalej, odwrócił swój brązowy sweter na lewą stronę, ukrywając Gwiazdę, i ruszył w dół pustą ulicą. W pewnej chwili z naprzeciwka wyłonił się żołnierz SS. Chłopiec zamarł. Esesman jednak Foto: SIPA Press/East News przywołał go do siebie, uniósł i uściskał. Zanim odszedł, wyjął jeszcze portfel, pokazał zdjęcie jakiegoś chłopca i wręczył Danielowi trochę pieniędzy. Ta przygoda utwierdziła Kahnemana w słuszności poglądu, że ludzie są niebywale interesujący i nieskończenie skomplikowani. Końca okupacji nie doczekał ojciec. Po czasie wojennej tułaczki Daniel wraz z siostrą i matką przenosi się do reszty rodziny w Palestynie. Powołanie: psychologia Przeprowadzka do Palestyny to zwrot w życiu Kahnemana. Tutaj wreszcie może być sobą, odżywa, znajduje przyjaciół, spotyka w szkole inspirujących nauczycieli. Podejmuje także decyzję dotyczącą kierunku studiów. Choć wcześniej interesował się filozofią, zwłaszcza filozofią religii, sam przed sobą przyznał, że w tej problematyce bardziej niż pytanie o istnienie Boga interesuje go pytanie o przyczyny, dla których ludzie w ogóle w Boga wierzą. Tę intuicję potwierdza wizyta u doradcy zawodowego, który sugeruje wybór psychologii. Co ciekawe, wysoko na liście rekomendacji znajduje się także ekonomia Licencjat z psychologii (jako głównego kierunku) i matematyki (kierunku pomocniczego) uzyskuje na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie w 1954 r. Psycholog w wojsku Po studiach, w czasie służby wojskowej, Daniel Kahneman trafia do wydziału psychologii Sił Obronnych Izraela. W ramach obowiązków bierze udział w ocenie kandydatów na szkolenia oficerskie. Opracowuje narzędzia oceny różnych wymiarów osobowości istotnych dla służby w konkretnych oddziałach. Jego praca przynosi dobre rezultaty i na wiele lat pozostaje w użyciu izraelskiej armii. Po zakończeniu służby Kahneman otrzymuje stypendium na studia doktoranckie w Stanach Zjednoczonych. W 1958 r. ląduje razem z żoną Irah w Ameryce i rozpoczyna studia na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley. Teoria perspektywy Kahnemana po raz pierwszy ukazuje ekonomię nie jako doskonałą machinę, ale jako system wrażliwy na czynnik ludzki. Niezwykły duet Po obronie doktoratu Daniel Kahneman wraca do Izraela, by wykładać na Uniwersytecie Hebrajskim. Prawdziwym przełomem w jego karierze staje się spotkanie z Amosem Tverskym. Zaproszony przez Kahnemana do wygłoszenia wykładu dla studentów Tversky opowiada o psychologii decyzji. Po burzliwej dyskusji, jaka odbywa się po wykładzie, panowie umawiają się na lunch i tak zaczyna się historia niezwykłego duetu naukowego. Doświadczenie współpracy z Tverskym Kahneman określa jako magiczne. Nie tylko ze względu na fantastyczne osiągnięcia naukowe, lecz także pokrewieństwo dusz, komplementarność umysłów i szczerą przyjaźń. Naukowcy doskonale się uzupełniają Tversky pracuje nocami, Kahneman preferuje poranki, dzięki temu mają czas na wspólne lunche i popołudnia, które poświęcają pracy. O kolejności nazwisk w pierwszym publikowanym tekście decydują, rzucając monetą; kolejne artykuły podpisują na zmianę. Ta współpraca trwa ponad dekadę i przynosi wiele oryginalnych i rewolucyjnych wyników, z teorią perspektywy na czele. Nagroda Nobla W roku 2002 Daniel Kahneman zostaje laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii za zastosowanie badań psychologicznych i eksperymentów laboratoryjnych w analizie ekonomicznej, ze szczególnym uwzględnieniem procesów decyzyjnych w warunkach niepewności. W przywoływanym tu autobiograficznym szkicu, przygotowanym na tę okoliczność, laureat oddaje hołd Amosowi Tversky emu swojemu przyjacielowi i współautorowi kluczowych koncepcji, który nie dożył tego odznaczenia. Słynny psycholog nie spoczywa na laurach i wciąż jest aktywny zawodowo. Razem z żoną mieszka w Princeton, gdzie wykłada na uniwersytecie na Wydziale Psychologii oraz w Woodrow Wilson School of Public and International Affairs. Można przypuszczać, że jeszcze nas zaskoczy Źródło: Daniel Kahneman autobiography ; Nobelprize.org moje fundusze nr 1(10)2011

8 Płeć inwestowania Temat płci w inwestowaniu pojawia się zazwyczaj w kontekście oceny kobiet jako inwestorek w porównaniu do mężczyzn. Kobiety tradycyjnie uznaje się za bardziej zachowawcze i mniej skłonne do ryzyka. Ile prawdy jest w tym przekonaniu i jaka faktycznie jest zależność między płcią a stylem inwestowania na te pytania próbuje odpowiedzieć między innymi psychologia ekonomii za pomocą koncepcji płci społeczno-kulturowej, czyli gender. Hanna Zielińska Dla zrozumienia znaczenia płci w zachowaniach inwestycyjnych kluczowe jest rozróżnienie dwóch znaczeń samego słowa płeć. Historycznie pierwsze z nich odnosi się do biologii. Mówimy wówczas o płci biologicznej kobiet i mężczyzn (ang. sex ) różniących się od siebie anatomią, gospodarką hormonalną i funkcjami rozrodczymi. Są to cechy uniwersalne, wrodzone i niemożliwe do zmiany w naturalny sposób. W latach 70. XX w. w naukach społecznych upowszechniła się kategoria płci społeczno-kulturowej (ang. gender ). W przeciwieństwie do płci biologicznej odnosi się ona do tego, co nabyte i zmienne zarówno w czasie (np. rola ojca 100 lat temu a dziś), jak i przestrzeni (np. status singielek na wsi a w mieście). Płeć społeczno-kulturowa to zatem pakiet cech, atrybutów, oczekiwań i ról przypisywanych każdej z płci w obrębie danej kultury. Badacze i badaczki różnych dyscyplin przyglądają się jej wpływowi na zachowania kobiet i mężczyzn oraz systemom, w których funkcjonują. Okazuje się, że gender określa nie tylko relacje między płciami, lecz także w olbrzymim stopniu wpływa na nasze wybory życiowe. To dlatego mówiąc w pewnym uproszczeniu dziewczynkom dajemy do zabawy lalki, a chłopcom klocki lego, a gdy warto wiedzieć dziewczynki i chłopcy dorastają, (tradycyjnie) oczekujemy od kobiet, by zajmowały się domem, a od mężczyzn, by na ten dom zarabiali. Także na strategie inwestowania możemy spojrzeć przez pryzmat płci. Płeć i liczby Kobiety uważane są za inwestorki zachowawcze, ostrożne, niezbyt skłonne do ryzyka. Temperament gracza, decyzje podejmowane na granicy ryzyka, a nawet inwestycyjna brawura przypisywane są mężczyznom. Za tymi przekonaniami stoją też liczby. Przykładowo w 2009 r. z okazji Dnia Kobiet Expander opublikował dane składające się na inwestycyjny portret statystycznej Polki. Stworzono go na podstawie wyników 1270 ankiet przeprowadzonych pod koniec listopada 2008 r. w oddziałach Expandera w całym kraju oraz telefonicznie. Pod uwagę wzięto deklarowane skłonności do lokowania w wybrane klasy aktywów. Okazało się, że Polki najchętniej inwestują w lokaty oraz fundusze pieniężne (34,36 proc. udziału w ich inwestycyjnym portfelu), następnie w instrumenty zabezpieczające przed spadkami, w tym produkty strukturyzowane (27,42 proc.). Dopiero w dalszej kolejności kobiety wybierały akcje Foto: Shutterstock udział kobiet i mężczyzn w strukturze klientów tfi arka Udział w strukturze klientów (liczbowy) Kobiety 48% 38% Mężczyźni 52% 62% 100% 100% Udział w strukturze klientów (wartościowy) struktura portfela inwestycyjnego kobiet i mężczyzn fundusze akcji fundusze mieszane fundusze dłużne Kobiety 30,9% 53,3% 15,8% 100% Mężczyźni 43,4% 42,3% 14,3% 100% Kobiety ryzykują dopiero wtedy, gdy mają stałą pracę i zabezpieczenie materialne. Wśród mężczyzn skłonność do ryzyka obserwuje się m.in. u panów po rozwodzie. (mniej niż 20 proc.). W sumie inwestycje uważane za bezpieczne zajęły niemal 62 proc. portfela Polek. Dla porównania w portfelach mężczyzn inwestycje bezpieczne stanowiły mniej niż 55 proc. W tym miejscu warto zadać pytanie: skąd się wzięła ta różnica? Rozważna i pragmatyczna? Co stoi za decyzjami kobiet i mężczyzn, dotyczącymi zarządzania budżetem? Sprawa jest złożona i nie da się jej jak próbują niektórzy wytłumaczyć (stereotypową) słabością płci. Kobiety rzeczywiście jeżeli inwestują, to rozważniej od mężczyzn. I uwarunkowania tej rozwagi bada psychologia ekonomii, korzystając z kategorii gender. Jak w soczewce skupiają się tu rozmaite czynniki. Lori Embrey i Jonathan Fox w artykule Gender Differences in The Investment Decision-Making Process z 1997 r. piszą, że kobiety częściej decydują się na ryzykowne aktywa, gdy spodziewają się odziedziczenia spadku, mają stałą pracę i posiadają większe zabezpieczenie materialne. A więc kiedy ich sytuacja finansowa jest ustabilizowana lub widać perspektywę na jej poprawę. Wśród mężczyzn rosnącą skłonność do ryzyka zaobserwowano m.in. u panów po rozwodzie. Czy mamy tu do czynienia ze swego rodzaju wyzwoleniem z roli głównego zaopatrzyciela rodziny jako katalizatorem bardziej śmiałych inwestycji podejmowanych odtąd na własny rachunek? Wracając na rodzimy grunt: statystyczna Polka obciążona jest podwójnym etatem łączy pracę zawodową z nieodpłatną pracą w domu (według Anny Titkow, Danuty Duch-Krzysztoszek i Bogusławy Budrowskiej, autorek wydanej przez IFiS PAN w 2004 r. Nieodpłatnej pracy kobiet, nasza Polka poświęca na prace domowe średnio 45 godzin 21 minut tygodniowo więcej niż jej partner), jest dyskryminowana na rynku pracy zarabia mniej (nawet do 20 proc.) od swego kolegi na tym samym stanowisku i trudniej jej o awans, a w przypadku rozwodu zostaje z dziećmi na utrzymaniu. Ta niekorzystna sytuacja kobiet na rynku pracy w połączeniu z poczuciem odpowiedzialności za rodzinę (według tego samego źródła role matki i żony to najsilniejsze identyfikacje zamężnych Polek z dziećmi) ukazuje szerszy kontekst dla ich decyzji inwestycyjnych. Przywołane fakty jak możemy sobie wyobrazić mają niebagatelny wpływ na sposób gospodarowania środkami, w tym inwestowanie w szczególności to związane z ryzykiem. Inwestycja może być kobietą W raporcie Gender Differences in Investment Behavior, opublikowanym w 2006 r. autorki Tahira Hira i Cäzilia Loiblo, komentując wyniki badań dotyczących różnic w zachowaniach inwestycyjnych kobiet i mężczyzn, zauważają, że bardzo istotny w kształtowaniu postaw inwestycyjnych jest sposób edukacji ekonomicznej, a widoczną luką brak materiałów specyficznie adresowanych do kobiet. Potwierdzają to także respondentki sondażu przywoływanego w książce Women Want More z 2009 r. autorstwa Michaela Silversteina i Kate Sayre, specjalistów Boston Consulting Group. Kobiety oceniają w nim sektor usług inwestycyjnych jako najmniej (obok sektora motoryzacyjnego) im przyjazny. Płynie stąd wniosek, że być może jedną z ważniejszych przyczyn bardziej zachowawczego podejścia kobiet do inwestowania są nie tylko różnice na poziomie gender, ale także niedostosowana do potrzeb kobiet oferta i komunikacja branży inwestycyjnej. moje fundusze nr 1(10)2011

9 moim zdaniem czytelnia Fundusze inwestycyjne stanęły właśnie przed największą w swej historii szansą na to, by wreszcie trafić pod strzechy. Tę szansę dał powiernikom rząd, zmieniając reformę emerytalną. Teraz mniej pieniędzy ma trafiać do otwartych funduszy emerytalnych, które inwestują składki przyszłych emerytów w akcje i obligacje. Więcej pieniędzy pójdzie zaś do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, który nigdzie tych składek nie inwestuje, wręcz przeciwnie od razu je wydaje na pokrycie bieżących wypłat emerytur. Co prawda nie wszyscy Polacy do końca pojmują sens tej zmiany, ale tych, którzy ją rozumieją, rząd popycha do aktywnego zastanawiania się nad swoją przyszłością. Od kilku tygodni jestem zasypywany przez znajomych pytaniami, jak sporządzić swój prywatny fundusz emerytalny, jak zabrać się do systematycznego gromadzenia oszczędności albo po prostu jak zapewnić sobie dostatnią przyszłość. Z tymi wątpliwościami przychodzą nawet osoby, które do tej pory uważałem za utracjuszy i lekkoduchów. A więc chyba coś się w naszych głowach zmienia. Chciałoby się napisać: wreszcie!. Jednak mimo że w funduszach inwestycyjnych gromadzimy już prawie 120 mld zł wciąż uchodzą one za elitarną formę inwestowania. Dość powiedzieć, że na samych tylko bankowych lokatach trzymamy 460 mld zł. Z kolei do inwestowania pieniędzy w funduszach we wszelkiego rodzaju badaniach opinii publicznej przyznaje się nie więcej niż 2-5 proc. ankietowanych. Dlatego uważam, że moment, w którym fundusze inwestycyjne trafią pod strzechy, jest dopiero przed nami. A reakcja moich znajomych na zamieszanie panujące wokół emerytur daje nadzieję na to, iż jest to przyszłość niedaleka. Bo powiedzmy sobie szczerze to właśnie fundusze inwestycyjne są wymarzonym wehikułem do budowania długoterminowych oszczędności. Piszę o nich od 13 lat w Gazecie Wyborczej, sam trzymam w nich gros swoich oszczędności i jestem ich fanem. Sęk w tym, że do tej pory fundusze rzadko były w modzie. Pieniądze płyną do nich głównie w okresach giełdowej hossy. Wówczas powiernicy uchodzą za magików produkujących na zawołanie kilkudziesięcioprocentowe zyski. I płyną do nich głównie niecierpliwe pieniądze inwestorów w gorącej wodzie kąpanych. Takich, których horyzont inwestycyjny ogranicza się do roku, góra dwóch lat. I takich, którym zależy przede wszystkim na jak najwyższych zyskach, pojęcie ryzyka jest im zaś obce bądź po prostu widzą je mgliście. Systematyczne oszczędzanie będzie wreszcie w cenie? Czy na takich pieniądzach da się zbudować dobrobyt i obyczaj długoterminowego oszczędzania? Oczywiście że nie, bo przecież taka moda przemija wraz z giełdowymi cyklami koniunktury. Po hossie przychodzi nieuchronnie bessa, a wraz z nią od funduszy odpływają inwestorzy zawiedzeni tym, że ich pieniądze, zdeponowane u powierników, potrafią nie tylko zyskiwać na wartości, lecz także na niej tracić. Przypuszczam, że dla funduszy inwestycyjnych najcenniejszymi klientami są ci, którzy wpłacają pieniądze systematycznie, niezależnie od tego, czy na rynkach kapitałowych panuje hossa, czy bessa. Sęk w tym, że do tej pory takich świadomych inwestorów było w Polsce stosunkowo niewielu. Zwykle werbowały ich towarzystwa ubezpieczeniowe, oferujące polisy inwestycyjne typu unit-linked i poszukujące klientów na zasadzie wizyt od drzwi do drzwi. To właśnie takie firmy miały naturalny monopol na pozyskiwanie inwestorów zainteresowanych długoterminowym, systematycznym oszczędzaniem. Rozbudzenie w społeczeństwie potrzeby oszczędzania na emeryturę i fakt, że klienci instytucji finansowych zaczęli aktywnie poszukiwać informacji o zabezpieczaniu swojej przyszłości, to niepowtarzalna okazja dla funduszy inwestycyjnych, by zaprezentowały swoje zalety szerokiej publiczności. By wykreowały się na lidera w organizowaniu planów systematycznego inwestowania. By pokazały, że to właśnie one w ostatnich kilkunastu latach najskuteczniej pomnażały pieniądze klientów. Drugiej takiej okazji powiernicy mogą zbyt szybko nie dostać. A co z klientami? Oni i tak coraz częściej zauważają, że oferta funduszy jest tak rozbudowana obok Maciej Samcik funduszy inwestujących w akcje lub obligacje mamy przecież fundusze Gazeta Wyborcza małych spółek, branżowe, zagraniczne, surowcowe że każdy znajdzie u powierników coś dla siebie. A reszty dokona magia procentu składanego, czyli mnożenie zysków od coraz większej kwoty. Jeśli przez 30 lat będziecie inwestować tylko po 100 zł miesięcznie zakładając średnio 7-8 proc. zysku per annum (a to ostrożne szacunki, bo historia warszawskiej giełdy przyniosła do tej pory średnio 11 proc. rocznego zysku) to uzbieracie jakieś tys. zł albo dobry samochód za stówkę miesięcznie. Jeśli zwiększycie kwotę składki dwu- czy pięciokrotnie kwota uzbierana na koniec również wzrośnie odpowiednio dwu- i pięciokrotnie. To gra warta świeczki, która może opłacić się zdecydowanie bardziej niż odkładanie tych samych pieniędzy na bankowej lokacie. Foto: Materiały promocyjne pracuj ciężko, baw się, zmieniaj świat, czyli Droga innowacji Sławomira Lachowskiego Wyd. Studio Emka, Warszawa 2011 Nie jest tajemnicą, że dla wielu ludzi nieosiągalnym wprost marzeniem jest wykonywanie ciekawej pracy, dającej zadowolenie i satysfakcję materialną. Twórca mbanku i MultiBanku, były prezes BRE, pokazuje, że ludzie nie tylko nie są skazani na bezwładne płynięcie z nurtem z nadzieją, że jakoś to będzie, ale że mogą wykorzystać siłę nurtu do własnych celów. W biznesie jest miejsce na innowacyjne pomysły. To właśnie dzięki nim można się wybić na tle konkurencji. Sławomir Lachowski na przykładzie mbanku i własnych doświadczeń pokazał, że zawsze warto szukać nowych rozwiązań. Zamiast restrukturyzować i zarządzać zmianą, wkroczył na drogę nowych przedsięwzięć. Jak wspomina, czuł, że fala zmian technologicznych i wzrost gospodarczy odmieni całkowicie Polskę i sektor bankowy. Nie pomylił się. Jego książka pokazuje, jak nowatorskie rozwiązania pomagają odnieść sukces w biznesie i przynieść satysfakcję. Przypomina też, że nie jest prawdą, iż jedynym źródłem innowacyjności polskiej gospodarki są wysokie nakłady finansowe na badania i rozwój. Zainteresowany lekturą? Twoja psychika nie pomaga w inwestowaniu, czyli Psychologia inwestowania Johna R. Nofsingera Wyd. Helion, Gliwice 2011 Ludzie, którzy wybierają przemyślane liczby w lotto, uważają, że mają większe szanse na wygraną niż osoby obstawiające przypadkowe liczby. W okresie hossy na rynku inwestorzy przypisują odnoszone sukcesy raczej swoim kompetencjom niż sprzyjającym warunkom, i stają się zbyt pewni siebie. To tylko dwa z licznych przykładów, jakich używa Nofsinger w swojej książce, aby pokazać, jak duży wpływ na nasze decyzje mają elementy nieracjonalne. Autor, wykorzystując liczne przypadki i badania, pokazuje, jak łatwo w podejmowaniu decyzji inwestycyjnych można dać się zwieść własnej psychice i emocjom. Ich ofiarą padają nie tylko laicy, ale i wytrawni inwestorzy, którzy na inwestowaniu zjedli zęby. Dlatego Nofsinger pokazuje, jak kluczowe jest okiełznanie własnych emocji, takich jak panika czy euforia, jak dużo może popsuć nadmierna pewność siebie czy przekonanie, że ma się odpowiednią wiedzę, tylko dlatego, że odniosło się sukces w przeszłości. Autor demaskuje mechanizmy tkwiące w naszej psychice, które mogą nas kosztować duże pieniądze. Pokazuje przy tym, jak nauczyć się z nimi walczyć i za pomocą logicznego myślenia podejmować racjonalne decyzje. Być może jest to książka powierzchowna ale też bardzo inspirująca do wnikliwego spojrzenia na własne decyzje finansowe. Na pierwszych czterech czytelników czekają egzemplarze książki Psychologia inwestowania lub Droga innowacji wystarczy wysłać na adres: konkurs@novimedia.pl o tytule MOJE FUNDUSZE. moje fundusze nr 1(10)2011

10 po godzinach Autografy zyskowne Listonosz chce autograf. Taksówkarz chce zdjęcie. Kelnerka chce uścisk dłoni. Każdy chce kawałek ciebie, skarżył się zmęczony popularnością John Lennon. Z perspektywy czasu widzimy, że najlepszy kawałek Lennona wybrał dla siebie jednak listonosz. Dziś zapewne zaciera ręce z zadowolenia i liczy zyski. Hanna Zielińska hobby Foto: Shutterstock Autograf w potocznym rozumieniu to po prostu odręczny podpis. Jednak podpis podpisowi nierówny, dlatego historia autografów to tak naprawdę dzieje podpisów słynnych ludzi. Z perspektywy rynku najcenniejsze są podpisy osób zasłużonych dla historii kultury i cywilizacji: naukowców, polityków, pisarzy, malarzy, muzyków, gwiazd rozrywki i sportu. Książki, dokumenty, listy czy zdjęcia z ich autografami stanowią łakomy kąsek dla zbieraczy. Autorstwo jest kluczowym, ale nie jedynym czynnikiem decydującym o wartości autografu. Istotne jest także m.in. to, gdzie podpis został złożony czy widnieje na jednym z tysięcy rozdanych fanom zdjęć, czy może na prywatnym liście do bliskiej osoby? Znaczenie ma także czas i kontekst podpisy Baracka Obamy z okresu sprzed wyborów wyceniane są niżej od tych, które złożył już jako prezydent. Ważna jest również dostępność i unikatowość: za najdroższe na świecie uchodzą autografy Williama Szekspira, których do naszych czasów przetrwało zaledwie sześć każdy jest wart ok. 2,5 mln funtów! W pogoni za autografem Do niedawna rynek autografów zdominowany był przez historyków i hobbystów, którzy nie dysponowali zbyt wielkimi środkami i pielęgnowali swoją pasję dla czystej przyjemności. Dzisiaj mamy już do czynienia z 300 mln kolekcjonerów, dla których autografy to sposób na alternatywne inwestowanie. Celebryci skarżą się, że minęły już czasy, kiedy w kolejce po podpis uwielbianego idola ustawiali się wierni i bezinteresowni fani. Teraz w tłumie czekają zawodowcy, wypatrujący każdej okazji do zrobienia interesu. Odkąd w grę zaczęły wchodzić poważne pieniądze, gwiazdy przestały tak chętnie dzielić się swoimi podpisami. Są i tacy, którzy całkowicie zrezygnowali z rozdawania autografów. Neil Armstrong ostatni raz podpisał się dla swych wielbicieli w latach 90. Na reakcję rynku nie trzeba było długo czekać. Amerykański astronauta jest w tej chwili właścicielem najcenniejszego podpisu wśród żyjących sław: od 1997 do 2010 r. wartość jego autografu wzrosła o ponad 1050 proc. z 475 do 5,5 tys. funtów. Jak można się stać właścicielem autografów? Tropienie gwiazd to jeden ze sposobów. Alternatywą jest zwrócenie się z prośbą o podpis bezpośrednio do danej sławy. Jeżeli nam się poszczęści oprócz braku kosztów mamy także gwarancję autentyczności. Jane Boursaw, krytyczka filmowa, kolekcję ponad 100 autografów (m.in. Melanie Griffith i Toma Sellecka) zgromadziła, pisząc e do gwiazd. Jeżeli dysponujemy większymi środkami, warto skorzystać z usług wyspecjalizowanych domów aukcyjnych i biegłych w tym fachu sprzedawców. Obowiązkowo trzeba zajrzeć na strony Paul Fraser Collectibles i Stanley Gibbons Investments. Zyskowne hobby Paul Fraser, szef Paul Fraser Collectibles, także zaczynał od hobby zbierania płyt z autografami ulubionych muzyków. Dziś firma Frasera może się poszczycić sprzedażą pamiątek z podpisami o łącznej wartości 300 mln dol. Napędzany ograniczoną podażą i rosnącym popytem rynek autografów wciąż się rozwija jego wartość w ciągu dekady wzrosła o 300 proc., co przyćmiewa wyniki rynku akcji, nieruchomości czy złota. Jest zatem o co walczyć najcenniejsze autografy to obietnica do 20 proc. zysku w skali roku. Na stronie Frasersautographs.com znajdziemy listę 100 najbardziej pożądanych autografów świata i informacje o wzroście ich rynkowej wartości na przestrzeni lat Na liście znaleźli się m.in.: James Dean (14 tys. funtów, wzrost o 833,3 proc.), księżna Diana (9,5 tys. funtów, wzrost o 691,7 proc.), Fidel Castro (3950 funtów, wzrost o 1216,7 proc.), Salvador Dali (1,5 tys. funtów, wzrost o 400 proc.), Madonna (895 funtów, wzrost o 155,7 proc.), Albert Einstein (9,5 tys. funtów, wzrost o 458,8 proc.) i zespół The Beatles (24,5 tys. funtów, wzrost o 394,9 proc.). Próżno szukać tu jakiegoś słynnego Polaka lub słynnej Polki na Fraser s 100 Autograph Price Index zabrakło naszych rodaków. Prawdziwy biały kruk to na przykład list Henryka VIII do papieża z prośbą o anulowanie ślubu z Katarzyną Aragońską wart 275 tys. funtów. Gitara Jimmy ego Page a podpisana przez muzyka wyceniana jest na 49 tys. funtów. Na początku lat 90. list napisany przez Abrahama Lincolna w obronie Proklamacji Emancypacji, podpisany przez prezydenta w 1863 r., osiągnął cenę 748 tys. funtów. W 2003 r. za ostatnią podpisaną kopię albumu Double Fantasy Johna Lennona i Yoko Ono nabywca zapłacił 525 tys. dol. Kolekcjonowanie autografów to zajęcie, które jak przekonują jego praktycy nie tylko może się stać źródłem zysków, lecz także przynosi olbrzymią satysfakcję. Wiąże się ona z symboliczną wartością gromadzonych przedmiotów. Żadne z moich inwestycji nie dają mi tyle radości co autografy, które sprawiają, że czuję się tak, jakbym trzymał w dłoni kawałek historii, twierdzi Malcolm Forbes. Kolekcji możemy nadawać indywidualny charakter, dobierając do niej elementy według własnego klucza. Pomysłem może być skoncentrowanie się wyłącznie na autografach prezydenckich albo też ograniczenie zbiorów do podpisów członków jednego zespołu muzycznego czy drużyny piłkarskiej. Wyczuć pismo nosem Choć liczby brzmią kusząco, to jednak inwestowanie w podpisy nie jest wolne od pułapek. Prawdziwą zmorą kolekcjonerów są fałszerstwa nie tylko podpisów, ale nawet certyfikatów autentyczności. Zawsze warto więc poprosić o ekspertyzę niezależnego specjalistę. Należy Autografy to hit alternatywnego inwestowania ostatnich lat, a moda na zbieranie pamiątek podpisanych przez wielkie postacie właśnie dociera do Polski. także uważać na pamiątki podpisane za pomocą autopenów (urządzeń do składania podpisów) czy przez pełnomocników choć nie są fałszywe, to jednak są zdecydowanie mniej wartościowe. Trzeba też uzbroić się w cierpliwość: autografy to inwestycja, która nie przyniesie fortuny w krótkim czasie. Istnieje ryzyko braku nabywców wartość naszej kolekcji pozostaje wówczas czysto teoretyczna. Najbezpieczniej inwestować w autografy tych słynnych, którzy już odeszli wartość ich podpisów jest już uznana i może tylko wzrosnąć. Jedno jest pewne: autografy przestały być domeną wyłącznie hobbystów. Jak wszystkim, co może przynosić zysk, zainteresowali się nimi także mniej lub bardziej profesjonalni inwestorzy. moje fundusze nr 1(10)2011

11 Bądź na bieżąco! Wejdź na i poznaj najświeższe informacje o Funduszach Arka Komentarze Wideo Zarządzający poszczególnymi funduszami inwestycyjnymi omawiają aktualne trendy inwestycyjne i komentują bieżące wydarzenia gospodarcze. Opinie Analityków Analitycy BZ WBK Asset Management S.A. w cyklicznym komentarzu podsumowują wydarzenia i zjawiska ekonomiczne szczególnie istotne dla rynków, na których inwestują Fundusze Arka. Narzędzia Interaktywne Aby ułatwić naszym klientom kontrolę oraz ocenę efektywności inwestycji, przygotowaliśmy szereg narzędzi interaktywnych, prezentujących wartość jednostek uczestnictwa Funduszy Inwestycyjnych Arka. Wycenę jednostek można także otrzymać poprzez i SMS opłata zgodna z taryfą operatora BZ WBK Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A. pl. Wolności 16, Poznań tel. (+48) Szukaj nas także na: Fundusze Inwestycyjne Arka