Temat numeru: Przyszłość e-sądu

Transkrypt

1 3/2013 KwartalniK Informacyjny ministerstwa sprawiedliwości Temat numeru: Przyszłość e-sądu ISSN Publikacja bezpłatna Debata NW: Prawo rodzinne - czas na zmiany Wywiad: Sędzia Irena Kamińska Aplikacja i kariera: Magia sprzedaży Opinie: Romer, Bodnar, Dubois, Sobczak, Machura-Szczęsna

2 Zapraszamy na stronę internetową Ministerstwa Sprawiedliwości Zajrzyj, a znajdziesz: aktualne informacje na temat działalności resortu łatwy dostęp do bazy projektów aktów prawnych aktualną i przejrzystą listę teleadresową sądów powszechnych, tłumaczy przysięgłych, komorników sądowych, syndyków przeglądarkę ksiąg wieczystych wyszukiwarkę podmiotów wpisanych do KRS Ministerstwo Sprawiedliwości, Aleje Ujazdowskie 11, Warszawa

3 Od redakcji Spis treści nr 3/2013 Aktualności 3. Personalia Marek Biernacki nowym Ministrem Sprawiedliwości. Cele i priorytety kadencji 4. Personalia Wojciech Więcko: Sędzia europejski wyniki konkursu polskiej sekcji Międzynarodowej Komisji Prawników 5. Jerzy Ferenz: Deregulacja z sukcesem. Sejm przyjął pierwszą transzę deregulacji 6. Marta Rychert: Zmiany w statusie urzędnika. Ruszyły prace zespołu ds. zmiany ustawy o pracownikach sądów i prokuratury 7. Szymon Janczarek: ETPCz, czyli przegląd najnowszych orzeczeń Trybunału Wokanda 10. Temat numeru Sylwia Kotecka, Janusz Łuczyszyn: EPU po poprawkach. Zmiany w e-sądzie wzmocnią pozycję pozwanych 12. Waldemar Szmidt: Korzyść czy strata? Sześć miesięcy po reorganizacji najmniejszych sądów rejonowych 14. Adam Niedzielski, Jakub Michalski: Zarządzanie sprawiedliwością konieczność planowania i koordynacji 16. Jerzy Ferenz: Sposób na przepołowienie? Wyższy próg kwotowy 18. Debata NW Artur Pawlak: Więcej rodziny, mniej państwa. Eksperci debatują o konieczności zmian w praktyce orzeczniczej oraz przepisach prawa rodzinnego i opiekuńczego Dobre praktyki 25. Paweł Nowak: Wiarygodność świadka - ocena z perspektywy komunikacyjnej 28. Teresa Jaśkiewicz-Obydzińska, Ewa Wach: Psycholog w niespecyficznej roli. Odtwarzanie sylwetki samobójcy. 31. Katarzyna Jędrzejewska: Niekonstytucyjność przepisu - skutek ex nunc, skutek ex tunc 33. Standard ETPCz Szymon Janczarek: Strasburg o kontaktach rodziców z dziećmi Aplikacja i kariera 36. Marcin Wystrychowski: Magia sprzedaży. Porady dla młodych radców i adwokatów 38. Artur Pawlak, Katarzyna Jędrzejewska: Władza pod sędziowską kontrolą. Wywiad z Ireną Kamińską, sędzią NSA, przewodniczącą Stowarzyszenia Sędziów Themis 38 Władza pod kontrolą 10 EPU po poprawkach Varia 41. Książki prawnicze Niepoczytalność i psychiatryczne środki zabezpieczające, bezskuteczność czynności prawnej, izolacja sprawcy od ofiary, budowanie państwa prawa 43. Patronaty MS Relacja z konferencji WPiA UAM o kontradyktoryjności w k.p.k., finał ogólnopolskiego konkursu Mistrzowie mediacji Opinie 46. Jolanta Machura-Szczęsna: Z pożytkiem dla przedsiębiorcy, czyli jak usprawniać postępowania w sprawach gospodarczych 48. Mariusz Sygrela, Marcin Przestrzelski: W koronie czy bez? Zdanie odrębne w sprawie modelu dojścia do zawodu sędziego 50. Paweł Kurczyński: Niesprawiedliwe sądy o e-sądzie. Przyczyny i skutki prasowej krytyki Felieton 53. Romer Brzemię wyroku. Kilka słów o moralnej odpowiedzialności sędziego 54. Bodnar Takie Rzeczypospolite, jakie sędziów chowanie. Postulat reformy szkolenia ustawicznego 55. Sobczak Prokuratorski obiektywizm - warunek ograniczenia zjawiska nieuzasadnionych oskarżeń 56. Dubois Adwokat z mgły. Zasady etyczne a publiczna aktywność pełnomocnika 18 Debata NW. Więcej rodziny, mniej państwa 1

4 Od redakcji 3/2013 KwartalniK Informacyjny ministerstwa sprawiedliwości Temat numeru: Przyszłość e-sądu Fot. Krzysztof Wojciewski ISSN Publikacja bezpłatna Debata NW: Prawo rodzinne - czas na zmiany Wywiad: Sędzia Irena Kamińska Aplikacja i kariera: Magia sprzedaży Opinie: Romer, Bodnar, Dubois, Sobczak, Machura-Szczęsna Szanowni Czytelnicy, Przed Państwem kolejny numer kwartalnika. Tematem przewodnim tego wydania jest przyszłość e-sądu działania legislacyjne zmierzające do wzmocnienia pozycji pozwanych w elektronicznym postępowaniu upominawczym. kwartalnik Ministerstwa Sprawiedliwości nr Redakcja, tel : Artur Pawlak (redaktor naczelny) Milena Domachowska (sekretarz redakcji) Kolegium redakcyjne: prof. Jacek Gołaczyński (przewodniczący) Jarosław Bełdowski SSR Agnieszka Błach-Jóźwik dr Adam Bodnar Łukasz Bojarski SNSA Jacek Czaja prof. Zbigniew Ćwiąkalski SSN Stanisław Dąbrowski SSN Katarzyna Gonera prof. Andrzej Herman SSA Krzysztof Józefowicz SSN Grzegorz Misiurek prof. Alojzy Nowak prof. Marek Safjan prof. Jacek Widło prof. Bohdan Zdziennicki prof. Andrzej Zoll Wydawca: Ministerstwo Sprawiedliwości Al. Ujazdowskie 11, Warszawa nawokandzie@ms.gov.pl Skład, druk i dystrybucja: Pracownia C&C, Warszawa Nakład: 10 tys. egz. Zdjęcie na okładce PantherMedia Redakcja nie zwraca materiałów niezamówionych. Stanowiska prezentowane przez autorów niebędących pracownikami Ministerstwa Sprawiedliwości są ich prywatnymi opiniami. Numer zamknięto 3 czerwca 2013 r. Publikacja bezpłatna. Dystrybucja do sądów powszechnych i prokuratur wszystkich szczebli, wydziałów prawa szkół wyższych oraz największych kancelarii prawniczych. W ostatnich miesiącach prasa krytykowała e-sąd jako narzędzie umożliwiające dochodzenie należności przedawnionych bądź takich, o których istnieniu dłużnik dowiadywał się dopiero od komornika. W dużej mierze była to krytyka nieuzasadniona, wynikająca z nieuwzględnienia reguł rządzących instytucją przedawnienia długu oraz skutków prawnych doręczeń per aviso. Niemniej, opisywane w mediach jednostkowe przykłady wykorzystywania e-sądu niezgodnie z jego przeznaczeniem skłoniły ustawodawcę do uszczelnienia systemu. Jak zmieni się elektroniczne postępowanie upominawcze oraz o co tak naprawdę chodzi w awanturze o e-sąd o tym przeczytacie na kolejnych stronach kwartalnika (EPU po poprawkach str. 10, Niesprawiedliwe sądy o e-sądzie str. 50). Z tym wydaniem rozpoczynamy publikowanie debat redakcyjnych dedykowanych istotnym zagadnieniom funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości, w tym gorącym problemom prawnym. Zaczynamy od pożądanych zmian w przepisach rodzinno-opiekuńczych oraz w praktyce orzeczniczej sądów rozstrzygających spory rodzinne. Do debaty zaprosiliśmy ekspertów sędziów, przedstawicieli doktryny, pełnomocników. Warto zapoznać się z ich profesjonalną oceną, m.in. zarzutu o zbyt pochopnym odbieraniu dzieci, pomysłu zniesienia orzekania o winie przy rozwodach czy postulatu lepszego zabezpieczenia prawa obojga skonfliktowanych rodziców do opieki nad dzieckiem (Więcej rodziny, mniej państwa str. 18). Waszej życzliwej uwadze polecam również artykuł podsumowujący efekty reformy najmniejszych sądów rejonowych (Korzyść czy strata? Sześć miesięcy po reorganizacji str. 12) oraz wywiad z Ireną Kamińską z NSA, prezesem stowarzyszenia Themis, ekspertem w sprawach dostępu do informacji publicznej (Władza pod sędziowską kontrolą str. 38). Do tego, jak w każdym wydaniu, w bieżącym numerze znajdziecie publikacje z zakresu dobrych praktyk sądowych, omówienie najnowszych orzeczeń ETPCz, porady dla radców i adwokatów rozpoczynających karierę, a także sporo ciekawej publicystyki. Uprzejmie zapraszam do lektury, Artur Pawlak redaktor naczelny 2

5 Minister Biernacki: cele i priorytety 6 maja 2013 r. prezydent na wiosek premiera powołał Marka Biernackiego na urząd Ministra Sprawiedliwości. Nowy szef resortu z wykształcenia jest prawnikiem, zaś przez ostatnie lata sprawował mandat posła. Aktualności Personalia Marek Biernacki ma 54 lata, urodził się w Sopocie. Ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie Gdańskim. W latach 80. działał w podziemnej Solidarności. W latach był pracownikiem naukowym WPiA UG (Katedra Historii Państwa i Prawa Polskiego), w tym w latach r. pełnił funkcję likwidatora majątku PZPR w Gdańsku wygrywając kilka procesów o rewindykację dóbr przejętych przez SdRP, partię-spadkobiercę PZPR. Od 1997 r. minister Biernacki pełni mandat posła na Sejm RP III, V, VI oraz, obecnie, VII kadencji. Uczestniczył m.in. w pracach Komisji ds. Służb Specjalnych, współtworzył instytucje świadka koronnego i świadka incognito, był współautorem ustawy o IPN, przewodniczył też Komisji śledczej do zbadania okoliczności porwania i zabójstwa Krzysztofa Olewnika. W latach był ministrem spraw wewnętrznych i administracji w rządzie Jerzego Buzka. Marek Biernacki na stanowisku szefa resortu sprawiedliwości zastąpił Jarosława Gowina, który urząd pełnił od listopada 2011 r. Obejmując funkcję Ministra Sprawiedliwości postawiłem sobie za cel uczynienie możliwie dużo, by wymiar sprawiedliwości stał się bardziej przyjazny obywatelom. Niestety, pomimo rozpoczęcia wielu potrzebnych reform, większość Polaków wciąż darzy sądownictwo i prokuraturę niewielkim zaufaniem. Chciałbym, by po zakończeniu mojej misji obywatele mieli poczucie realnej zmiany na lepsze w tym obszarze działań państwa deklaruje Biernacki. Jakie inne priorytety stawia sobie nowy minister? Będę zdecydowanie i konsekwentnie prowadził podjęte przez moich poprzedników działania na rzecz skrócenia czasu postępowań sądowych. Chcę kontynuować starania na rzecz racjonalizacji podziału pracy w sądach i upraszczać procedury biurokratyczne. Istotnym czynnikiem wpływającym na przyspieszenie pracy sądów będzie również dalsza, zakrojona na szeroką skalę, informatyzacja mówi. Minister Biernacki deklaruje też podjęcie działań na rzecz stworzenia systemu ochrony i wsparcia świadka. Planuję przygotować rozwiązania prawne i instytucjonalne, które pozwolą zwiększyć poczucie bezpieczeństwa i komfortu świadków na wszystkich etapach postępowania. Jestem głęboko przekonany, że taka zmiana nie tylko wpłynie pozytywnie na skuteczność pracy sądów, ale także doprowadzi do wzrostu zaufania obywateli do wymiaru sprawiedliwości zapowiada minister. Chcę również doprowadzić do usprawnienia pracy prokuratury i dlatego zamierzam doprowadzić do końca prace nad nowelizacją k.p.k. oraz projektem ustawy Prawo o prokuraturze. Za nie mniej ważne minister uważa działania na rzecz ułatwień dla przedsiębiorców. Będę kontynuować starania moich poprzedników w zakresie likwidacji biurokratycznych barier i usprawnienia sądownictwa gospodarczego. Dalej prowadzone będą też prace nad kolejnymi transzami otwarcia dostępu do zawodów. Deregulacja pozostaje jednym z priorytetów rządu Donalda Tuska mówi. Nowy minister zapowiada jednocześnie szerokie konsultacje prowadzonych w resorcie projektów. Chciałbym, by ostateczne decyzje o kształcie proponowanych rozwiązań poparte były znajomością różnych punktów widzenia. Liczę, że w ministerialnych pracach będziemy mieli okazję na szeroką skalę czerpać z wiedzy i doświadczenia przedstawicieli zawodów prawniczych, pracowników wymiaru sprawiedliwości i reprezentantów środowisk akademickich. Należy jednak pamiętać, że w podejmowanych reformach najważniejszy jest interes obywatela, więc właśnie ten punkt widzenia będzie dla mnie najistotniejszy mówi minister Biernacki. red Fot. Archiwum Nowi prezesi - apelacje i okręgi Od początku grudnia 2012 r. do połowy czerwca 2013 r. Minister Sprawiedliwości powołał łącznie siedmiu sędziów do pełnienia funkcji prezesów sądów apelacyjnych i okręgowych. Do pełnienia funkcji prezesa Sądu Apelacyjnego został powołany: Sędzia Krzysztof Sobierajski Sąd Apelacyjny w Krakowie (z dniem 1 grudnia 2012 r.) sędzia tego sądu od 2001 r., w latach r. jego wiceprezes, zaś w latach wizytator ds. gospodarczych i egzekucji; sędzia jest przewodniczącym Wydziału Wizytacji, orzeka w sprawach cywilnych. Do pełnienia funkcji prezesa Sądu Okręgowego zostali powołani: Sędzia Przemysław Sławomir Banasik Sąd Okręgowy w Gdańsku (z dniem 18 marca 2013 r.) sędzia tego sądu od 2008 r., w latach delegowany do pełnienia obowiązków sędziego w Sądzie Rejonowym w Wejherowie, gdzie pełnił funkcję jego prezesa; sędzia jest przewodniczącym Wydziału Wizytacyjnego, orzeka w sprawach cywilnych i gospodarczych. Sędzia Roman Jan Makowski Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim (z dniem 1 kwietnia 2013 r.) sędzia tego sądu od 1998 r., w latach jego wiceprezes; orzeka w sprawach karnych. Sędzia Jacek Andrzej Gęsiak Sąd Okręgowy w Katowicach (z dniem 14 lutego 2013 r.) sędzia tego sądu od 2005 r., w latach jego wiceprezes; orzeka w sprawach gospodarczych. Sędzia Jolanta Eugenia Górska Sąd Okręgowy we Włocławku (z dniem 1 stycznia 2013 r.) sędzia tego sądu od 1994 r., w latach jego wiceprezes; sędzia orzeka w sprawach karnych. Do pełnienia funkcji wiceprezesa Sądu Okręgowego zostali powołani: Sędzia Aneta Sylwia Pieczyrak-Pisulińska Sąd Okręgowy w Katowicach (z dniem 15 marca 2013 r.) sędzia tego sądu od 2001 r., w latach wizytator ds. wieczystoksięgowych; sędzia orzeka w sprawach cywilnych. Sędzia Sławomir Bagiński Sąd Okręgowy w Łomży (z dniem 18 lutego 2013 r.) sędzia tego sądu od 2004 r., w latach delegowany do pełnienia obowiązków sędziego w Sądzie Rejonowym w Zambrowie, gdzie pełnił funkcję jego prezesa; jest wizytatorem, przewodniczącym Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. red 3

6 Aktualności Personalia Sędzia europejski - nie tylko z nazwy Henryka Lewandowska-Kuraszkiewicz z Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie oraz Artur Wewióra z Sądu Rejonowego dla Łódzi-Śródmieścia zostali zwycięzcami 11. edycji konkursu Sędzia Europejski zorganizowanego przez polską sekcję Międzynarodowej Komisji Prawników. Ideą konkursu jest utrwalanie najwyższych standardów orzeczniczych oraz promowanie wśród polskich sędziów wiedzy o orzecznictwie unijnym. Własne uzasadnienia wyroków (maksymalnie trzy) mógł zgłosić każdy polski sędzia. Łącznie wpłynęły orzeczenia od ok. 20 osób. Oceniało je jury w składzie: prezes Sądu Najwyższego Lech Paprzycki (przewodniczący), prezes Trybunału Konstytucyjnego Andrzej Rzepiński, sekretarz TK Dorota Hajduk, adwokat Marek Zieliński, sędzia Sądu Najwyższego w stanie spoczynku Maria Teresa Romer oraz prof. Zbigniew Lasocik przewodniczy Polskiej Sekcji Komisji Prawników. Konkurs rozstrzygnięto 12 kwietnia br. w gmachu Sądu Najwyższego. Jak przyznaje prezes Paprzycki, w ocenianych orzeczeniach zachwyciła go umiejętność dostrzeżenia przez sędziów właściwych relacji pomiędzy prawem tworzonym przez organy unijne a jego uszczegółowieniem i zastosowaniem do różnych procedur oraz postępowań w Polsce. Próbujemy tym konkursem zachęcać sędziów, żeby szerzej patrzyli na problematykę prawną rozpatrywanych spraw, żeby zaczęli patrzeć na siebie jak na sędziów europejskich. Formalnie nimi są i chcemy, by stali się europejscy również merytorycznie i mentalnie dodaje prof. Zbigniew Lasocik. Europa na co dzień Sędzia Henryka Lewandowska-Kuraszkiewicz do konkursu zgłosiła trzy swoje orzeczenia z 2011 r. Komisja uznała, że cechuje je najwyższy poziom profesjonalizmu. Bardzo się cieszę z wyróżnienia. Zwłaszcza, że orzeczenia nie były specjalnie przygotowywane pod konkurs, to były moje typowe wyroki opowiada zwyciężczyni, od czterech lat orzekająca w WSA w Warszawie, wcześniej sędzia sądów powszechnych. Sędzia Artur Wewióra został doceniony za dostrzeżenie niskiej jakości tłumaczenia na język polski unijnej dyrektywny oraz właściwą interpretację jej zapisów Fot. Krzysztof Wojciewski na podstawie wyjściowych wersji językowych. W sprawie konsumenckiej, w której orzekał, chodziło o zaległą opłatę za udostępnienie miejsca na serwerze (tzw. hosting). Jednym z zarzutów pozwanego było przedawnienie się wierzytelności. Istotnym dla sprawy było ustalenie, czy hosting jest usługą telekomunikacyjną, co rozstrzyga o dwu- lub trzyletnim okresie przedawnienia. Zgodnie z tłumaczeniem na język polski unijnej dyrektywy można było mówić o takiej usłudze. Jednak sędzia dostrzegł, że w wersji angielskiej i francuskiej stanowiła ona coś innego. Powołując się na orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości doszedł do przekonania, że konieczne jest dokonanie wykładni w świetle angielskiej i francuskiej dyrektywy. Jak stwierdza Trybunał, różne wersje językowe wspólnotowego tekstu muszą być interpretowane jednolicie, stąd w przypadku rozbieżności między wersjami, sporne postanowienie musi być interpretowane w odniesieniu do celów i ogólnego systemu reguł, którego jest częścią tłumaczy sędzia Wewióra. W sądzie rejonowym orzeka od 2007 r. najpierw jako asesor, od 2009 r. jako sędzia karnista, obecnie jako cywilista. To było bardzo dobre uzasadnienie ocenia sędzia Lech Paprzycki. Orzeczenia na medal Konkurs Sędzia Europejski miał pierwotnie zachęcać do zapoznawania się z prawem unijnym (wcześniej wspólnotowym). Przed jedenastu laty, kiedy go wymyślono, trwały jeszcze negocjacje odnośnie wstąpienia Polski do Unii Europejskiej. Obecnie największy nacisk organizatorzy kładą na popularyzację profesjonalizmu w pracy sędziów. W zgodnej opinii prezesa Paprzyckiego i prof. Lasocika, sędziowie całkiem dobrze radzą sobie z unijnym prawodawstwem, a najmłodsze pokolenie orzeczników wiedzie tu prym. Do konkursu trafia niewielka porcja ogólnej liczby orzeczeń, jednak czytając je można być optymistą. Oceniani sędziowie piszą uzasadnienia wyroków na bardzo wysokim poziomie, znakomitym językiem, świetnie argumentują. To są naprawdę dobre, nowoczesne orzeczenia stwierdza prof. Lasocik. I choć panuje powszechne przekonanie, że stosowanie unijnych przepisów w codziennym orzekaniu jest nader rzadkie, to laureaci konkursu mają inne zdanie. Sędzia Henryka Lewandowska-Kuraszkiewicz: W większości przypadków spraw rozpoznawanych w moim wydziale trzeba sięgać do prawa unijnego. Choć gros polskich ustaw już implementuje unijne dyrektywy, to jednak kiedy pojawiają się wątpliwości, jak je interpretować trzeba sięgnąć do źródeł. To już chleb powszedni. Sędzia Andrzej Wewióra: W mojej praktyce zazwyczaj wystarczające jest sięganie do polskich przepisów implementujących regulacje unijne. Jednakże, jak w konkursowym przypadku, warto mieć na względzie również przepisy unijnych instytucji, jak i dorobek orzeczniczy unijnych sądów. Czasami, aby należycie ustalić wolę naszego ustawodawcy, należy sięgnąć do przepisów, które były pierwowzorem tych wprowadzanych do polskiego porządku prawnego. W innych przypadkach bieżące orzecznictwo unijne zmusza do modyfikacji dotychczasowego podejścia do wykładni i stosowania norm. W tegorocznej edycji konkursu wyróżniono także trzech innych sędziów: Wiktora Gromieca z Sądu Apelacyjnego w Gdańsku, Marcina Świerka z Sądu Okręgowego w Rzeszowie i Annę Garncarz z Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Śródmieścia. Wojciech Więcko Autor jest dziennikarzem 4

7 Aktualności Deregulacja z sukcesem 19 kwietnia br. Sejm przyjął ustawę o zmianie ustaw regulujących wykonywanie niektórych zawodów, tzw. pierwszą transzę deregulacji. Ułatwi ona dostęp do pięćdziesięciu zawodów, w tym m.in. notariusza, komornika, adwokata, radcy prawnego oraz syndyka. W głosowaniu ustawę poparło 368 posłów. Przyjęta przez Sejm ustawa (obecnie oczekuje na rozpatrzenie poprawek Senatu), powszechnie zwana deregulacyjną, stanowi realizację zapowiedzi z expose premiera z listopada 2011 r. dotyczącej zmniejszenia liczby zawodów regulowanych. Polska, ograniczając dostęp do 380 z nich, była pod tym pod względem rekordzistą w Europie. Zadanie przygotowania stosownych rozwiązań przypadło Ministrowi Sprawiedliwości. Celem deregulacji jest ułatwienie dostępu do zawodów, zwłaszcza dla młodych osób oraz tych, którzy chcą się przekwalifikować. Ma się również zwiększyć liczba miejsc pracy. Korzyścią deregulacji dla przeciętnego obywatela będzie przede wszystkim wzrost konkurencji w zawodach nią objętych, a w efekcie - większa jakość świadczonych na rynku usług oraz dalsza specjalizacja wykonujących je profesjonalistów. Nie bez znaczenia będzie też spodziewany spadek cen niektórych z nich. Przyjęta ustawa to dopiero początek procesu otwierania dostępu do zawodów regulowanych. Druga i trzecia transza deregulacji obejmie bowiem blisko 200 zawodów. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że idea deregulacji ma również zdecydowanych krytyków. Kwestionują oni, by była to właściwa droga do realizacji deklarowanych zamierzeń, twierdzą także, że wprowadzane zmiany przyniosą obniżenie poziomu świadczonych na rynku usług. Zawody prawnicze Pierwsza transza deregulacji objęła zawody prawnicze, w tym zawód adwokata, radcy prawnego, notariusza, syndyka, urzędnika sądowego, urzędnika prokuratury oraz komornika. W przypadku zawodu adwokata i radcy prawnego, po pierwsze, nastąpi poszerzenie katalogu osób uprawnionych do wpisu na listy adwokatów i radców prawnych bez konieczności odbycia odpowiedniej aplikacji i złożenia egzaminów zawodowych. Po drugie, dojdzie do poszerzenia katalogu osób uprawnionych do przystąpienia do tych egzaminów bez wymogu odbycia aplikacji. Po trzecie, skrócono okres stażu umożliwiającego przystąpienie do wyżej wspomnianych egzaminów bez wymogu odbycia aplikacji, a także odstąpiono od części testowej egzaminów zawodowych. W przypadku notariuszy zniesiony zostanie wymóg posiadania obywatelstwa polskiego, co dostosuje polskie przepisy do wymogów stawianych przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości. Ustawa nakłada także na notariuszy obowiązek sprawowania patronatu nad aplikantami niezatrudnionymi oraz wprowadza możliwość powoływania notariusza na okres trzech lat, zamiast odbycia asesury. Nastąpi też poszerzenie kategorii podmiotów uprawnionych do przystąpienia do egzaminu notarialnego bez wymogu odbycia aplikacji notarialnej, a także skrócenie okresu wymaganej w tym przypadku praktyki prawniczej. Trener, przewodnik, pośrednik nieruchomości Pierwsza transza, prócz zawodów prawniczych, objęła także m.in. zawód trenera sportowego, przewodnika turystycznego, pilota wycieczek, taksówkarza, pracownika ochrony, detektywa, rzeczoznawcy majątkowego, a także zarządcy oraz pośrednika nieruchomości. Ustawa zawiera szereg rozwiązań ułatwiających dostęp do wspomnianych zawodów. Dla przykładu, w przypadku przewodnika turystycznego miejskiego, terenowego i górskiego, a także pilota wycieczek, zostanie zniesiony wymóg ukończenia kosztownego kursu oraz zdania egzaminu. W przypadku taksówkarza nastąpi likwidacja obowiązku przeprowadzania egzaminu w gminach liczących nie więcej niż sto tysięcy mieszkańców, zaś w gminach większych - pozostawienie w gestii samorządu decyzji co do przeprowadzania takiego egzaminu. W przypadku instruktora sportu oraz trenera klasy I, II oraz mistrzowskiej dotychczasowe warunki wykonywania tych zawodów zostaną ograniczone do wymogu pełnoletniości oraz legitymowania się średnim wykształceniem. Na skutek postulatów środowiska trenerskiego, ustawodawca zdecydował się również wprowadzić dodatkowy wymóg niekaralności za przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu, wolności, wolności seksualnej i obyczajności, rodzinie i opiece, a także korupcji w sporcie. Przyjęta 19 kwietnia 2013 r. ustawa oczekuje na rozpatrzenie poprawek Senatu i wejdzie w życie po 30 dniach od jej ogłoszenia - z wyjątkiem np. regulacji dotyczących zawodu pracownika ochrony fizycznej, pośrednika i zarządcy nieruchomości, przewodnika turystycznego i pilota, a także detektywa, w przypadku których vacatio legis trwać będzie do 1 stycznia 2014 r. Kolejne etapy Druga transza deregulacyjna, otwierająca dostęp do kolejnych 89 zawodów, jest już po uzgodnieniach międzyresortowych i została wysłana pod obrady rządu. Obejmie ona przede wszystkim zawody budowlane, transportowe oraz finansowe, w tym m.in. agenta celnego, agenta ubezpieczeniowego, biegłego rewidenta, doradcy podatkowego czy maklera papierów wartościowych. Projekt trzeciej ustawy deregulacyjnej, obejmującej 103 zawody, ma wkrótce trafić do konsultacji społecznych i uzgodnień międzyresortowych. W Ministerstwie Sprawiedliwości trwają również prace nad tzw. deregulacją systemową, czyli projektem założeń ustawy o konsultacjach publicznych rządowych projektów aktów normatywnych oraz o ocenie skutków regulacji. Celem tych rozwiązań jest zwiększenie efektywności konsultacji publicznych w procesie legislacyjnym, podniesienie jakości oceny skutków regulacji rządowych projektów legislacyjnych oraz większa transparentność stanowienia prawa. Zmiany mają zapobiec m.in. zbyt dużej ilości uchwalanych ustaw, licznym nowelizacjom, a tym samym spowodować zwiększenie jakości powstających przepisów. Jerzy M. Ferenz Autor jest asystentem Podsekretarza Stanu w MS (fotografia na stronie: riyonol/stock.xchng) 5

8 Aktualności Zmiany w statusie urzędnika Jak poprawić warunki pracy największej, bo liczącej ok. 30 tys. osób, grupy pracowników wymiaru sprawiedliwości? W Ministerstwie Sprawiedliwości powstał zespół, który ma przygotować założenia nowelizacji ustawy o pracownikach sądów i prokuratury. Pierwsze posiedzenie zespołu odbyło się 24 maja br. (prace toczą się z mocy zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 kwietnia 2013 r. w sprawie powołania Zespołu do spraw opracowania założeń projektu ustawy o pracownikach sądów i prokuratury). Uchwalona w 1998 r. i dwukrotnie nowelizowana ustawa wymaga zasadniczych zmian. Pracownicy administracyjni wymianu sprawiedliwości, w sądach m.in. protokolanci, sekretarze sądowi, starsi sekretarze czy księgowi, wskazują na brak jasnej koncepcji zawodu urzędnika, oczekując m.in. wprowadzenia efektywnych systemów motywowania oraz powiązania wysokości ich wynagrodzeń z rzeczywistym nakładem świadczonej pracy. Z kolei przedstawiciele Ministerstwa wskazują na konieczność ustawowego dookreślenia obowiązków urzędników sądów i prokuratury, przejrzystego sformułowania reguł ich wynagradzania i ścieżki awansu, a także zreformowania w tej grupie zawodowej systemu ocen pracowniczych. Fot. Krzysztof Wojciewski Ile pracy, tyle płacy Obecnie stawki wynagrodzenia zasadniczego urzędników sądów i prokuratury kształtowane są na podstawie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości, w formie tzw. widełek płacowych pogrupowanych bez względu na szczebel sądu czy prokuratury zatrudniającej urzędnika, a zatem także bez względu na stopień jego obciążenia pracą. Dodatkowo, jak wskazuje m.in. opublikowany w styczniu br. raport Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka pt. Asystenci sędziów oraz pracownicy sądów jako ważne ogniwo procesu orzeczniczego w sądach, poza wynagrodzeniem dla pracowników zajmujących stanowiska samodzielne, wysokość poborów pozostałych grup urzędników nie jest powiązana z regulacjami dotyczącymi kwoty minimalnego krajowego wynagrodzenia za pracę. Brak jednolicie ukształtowanego systemu wynagrodzeń urzędników sądów i prokuratury wynika z kilku czynników, przede wszystkim z dużej rozpiętości widełek płacowych (np. na stanowiskach samodzielnych płaca może wynieść od 1,8 do 7 tys. zł brutto, na stanowiskach wspomagających od 1,5 do 5,2 tys. zł, zaś na stanowiskach pomocniczych od 1,1 do 2,9 tys. zł), a także odmiennej sytuacji finansowej poszczególnych sądów oraz różnych zasad zarządzania kadrami w tych jednostkach. Zarówno MS, jak i przedstawiciele związków zawodowych reprezentujących urzędników, zgadzają się co do konieczności uzależnienia wysokości wynagrodzenia od jakości i ilości pracy, na wzór regulacji zawartej w art. 78 Kodeksu pracy. Będziemy dążyć do tego, aby wysokość wynagrodzenia dostosować do wartości stanowiska pracy. Powinno być ono proporcjonalne do kwalifikacji urzędnika oraz jakości i ilości jego pracy mówi sędzia Adam Piechota, przewodniczący nowopowołanego zespołu, zastępca Dyrektora Departamentu Sądów, Organizacji i Analiz Wymiaru Sprawiedliwości w MS. Prawny sposób związania wysokości wynagrodzenia z jakością i nakładem pracy pozostaje do dyskusji. Część przedstawicieli urzędników, m.in. NSZZ Pracowników Wymiaru Sprawiedliwości RP, postuluje powrót do dawnego art. 13 ustawy, który uzależniał wysokość poborów urzędników od wysokości wynagrodzenia sędziów. Wspomniany przepis stanowił, że pensja urzędnika docelowo powinna wynosić 50 proc. wynagrodzenia zasadniczego sędziego sądu rejonowego, a zatem ewentualne zmiany w wynagrodzeniu sędziego miały wpływ na wysokość zarobków urzędników. Ile pracownika, ile urzędnika? Szczegółowe propozycje nowych regulacji dotyczących m.in. kwalifikacji i naboru na stanowisko urzędnika, ścieżki jego awansu czy systemu motywacyjnego będą pochodną przyjętego modelu tej profesji. Obecnie ma ona charakter urzędniczo- -pracowniczy, co oznacza, że np. urzędnik sądu nawiązuje umowę o pracę z dyrektorem sądu (w zakresie nieuregulowanym w ustawie stosuje się przepisy Kodeksu pracy). Jednocześnie w jego profesji występuje wiele elementów typowo urzędniczych, na co wskazuje m.in. ustawowa terminologia, instytucja stażu urzędniczego czy możliwość delegowania urzędnika do pracy w Ministerstwie Sprawiedliwości lub w innym sądzie. Prace prowadzone przez zespół mają rozstrzygnąć, czy ostatecznie należy przyjąć tzw. model rynkowy zawodu pracownika sądu, a tym samym oprzeć się na przepisach prawa pracy, czy też podkreślać elementy typowo urzędnicze. Związki zawodowe proponują przyjęcie wzorców funkcjonujących w służbie cywilnej i stworzenie tzw. korpusu służby sądowej. Będziemy postulować przywrócenie statusu urzędnika, ale w taki sposób, aby związane z nim były konkretne profity finansowe podkreśla Elżbieta Urban, przewodnicząca NSZZ Pracowników Wymiaru Sprawiedliwości RP. Z propozycją związków zawodowych nie zgadzają się m.in. dyrektorzy sądów, którym zależy na pewnej swobodzie w doborze pracowników i elastyczności form zatrudnienia, w tym nawiązywaniu współpracy z kadrą urzędniczą na podstawie umów cywilnoprawnych. Dyskusja na temat statusu urzędników będzie sprowadzać się do rozstrzygnięcia, jak daleko w zakres ich obowiązków i praw mają ingerować przepisy ustawowe podobne do tych, które obowiązują pracowników służby cywilnej, a w jakim powinien to robić pracodawca sąd lub prokuratura. Marta Rychert Autorka jest dziennikarką, absolwentką WPiA UW 6

9 Aktualności Rys. Łukasz Jagielski Na ETPCz Prezentujemy omówienie najciekawszych orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka zapadłych między marcem a majem 2013 r. - ze szczególnym uwzględnieniem rozstrzygnięć w sprawach polskich. Wciągu ostatnich trzech miesięcy Trybunał ogłosił jedynie pięć wyroków w sprawach przeciwko państwu polskiemu: dwa dotyczące warunków odbywania kary pozbawienia wolności (Zarzycki przeciwko Polsce oraz Olszewski przeciwko Polsce), jeden dotyczący poszanowania prawa do wolności i bezpieczeństwa osobistego w kontekście przymusowej hospitalizacji skarżącej oraz braku odszkodowania z tego tytułu (Baran przeciwko Polsce), jeden odnoszący się do problematyki długości stosowania tymczasowego aresztowania oraz przeludnienia w jednostce penitencjarnej (Kurkowski przeciwko Polsce) oraz jeden odnośnie prawa do rzetelnego procesu w zakresie dostępu do Naczelnego Sądu Administracyjnego (Kozłowski przeciwko Polsce). Analizując wskazane wyroki, warto zwrócić uwagę, że w czterech z nich Europejski Trybunał Praw Człowieka odwołał się do szeregu przykładów dobrych praktyk podejmowanych przez władze krajowe. Jedynie w przypadku sprawy Baran przeciwko Polsce, Trybunał w pełni podzielił zarzuty podniesione w skardze. Długość aresztowania W sprawie ze skargi Mariusza Kurkowskiego ETPCz nie stwierdził występowania zarzucanego naruszenia art. 5 ust. 3 Konwencji z uwagi na rzekomo nadmierną długość tymczasowego aresztowania skarżącego. W sprawie tej Trybunał uznał, że okres tymczasowego aresztowania trwający prawie rok i jedenaście miesięcy nie był nadmierny z uwagi na uwzględnienie przez sądy decydujące w przedmiocie przedłużenia stosowania środka zapobiegawczego kryteriów wynikających z orzecznictwa ETPCz. Po pierwsze, Trybunału zaakceptował, że uzasadnione podejrzenie popełnienia Fot. Council of Europe przez skarżącego poważnych przestępstw oraz grożąca mu surowa kara stanowiły wystarczającą podstawę stosowania środka na początkowym etapie postępowania. Ponadto, konieczność zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, w szczególności w związku z potrzebą przesłuchania znacznej grupy świadków, uzasadniała kontynuowanie stosowania tymczasowego aresztowania. Trybunał podkreślił również, iż wówczas, gdy potrzeba stosowania środka nie była już uzasadniona, został on przez sąd krajowy uchylony. W związku z powyższym, Trybunał doszedł do wniosku, że przyczyny przywołane przez sądy krajowe były istotne i wystarczające do uzasadnienia stosowania tymczasowego aresztowania przez cały kwestionowany okres. Ponadto, władze krajowe zachowały szczególną staranność prowadząc postępowanie karne bacząc na fakt, iż sprawa była skomplikowana z uwagi na liczbę oskarżonych oraz to, iż dotyczyła złożonych kwestii finansowych. Stwierdzone w tej sprawie przez ETPCz naruszenia odnosiły się natomiast do kwestii arbitralnego ograniczenia kontaktu skarżącego z jego najbliższymi (naruszenie art. 8 Konwencji) oraz do krótkotrwałego umieszczenia go w przeludnionej celi (naruszenie art. 3 Konwencji). Opieka medyczna w zakładzie karnym W dwóch kolejnych sprawach Trybunał nie podzielił stanowiska skarżących co do tego, iż nie zapewniono im należytej opieki medycznej w czasie pobytu w jednostkach penitencjarnych. Pierwszy z nich, Adam Zarzycki, który w wypadku stracił oba przedramiona i wymaga pomocy osoby trzeciej, został tymczasowo aresztowany, a później pozbawiony wolności w konsekwencji wydanego wyroku skazującego. Co do jego osoby, w ocenie Trybunału, władze krajowe podjęły konieczne działania uwzględniające stan jego zdrowia w celu zapewnienia mu odpowiedniej pomocy. W szczególności korzystał on z dłuższych widzeń i pomocy psychologicznej, jak również przysługiwało mu prawo do otrzymywania dodatkowych paczek żywnościowych. Ponadto, za pośrednictwem władz więziennych skarżący otrzymał możliwość zakupu protez mechanicznych, jak również umożliwiono mu zakup protez biomechanicznych na zasadach identycznych jak osobom przebywającym na wolności (z czego jednak nie skorzystał, podobnie jak z rehabilitacji). Przez cały okres pobytu w zakładzie karnym, jak wskazywali lekarze, stan niepełnosprawności skarżącego nie uniemożliwiał jego izolacji. Na kanwie tej sprawy Trybunał przypomniał, iż nawet w przypadku osoby chorej, wymagającej skomplikowanego bądź długotrwałego leczenia, nie istnieje ogólny wymóg umieszczenia jej poza zakładem karnym, o ile zakład dysponuje możliwościami zapewnienia takiemu osadzonemu należytej opieki. Skoro zaś we wspomnianej sprawie poziom dolegliwości związany z umieszczeniem w izolacji nie przekroczył minimalnego progu wskazującego na niedopełnienie standardu z art. 3 Konwencji (zakaz tortur i nieludzkiego traktowania), w sprawie tej nie doszło do naruszenia. W drugiej z tego typu spraw ze skargi wniesionej przez Grzegorza Olszewskiego Trybunał nie stwierdził naruszenia zakazu nieludzkiego i poniżającego traktowania z uwagi na rzekomy brak bada- 7