Kompetencje i rola jednostek samorządu terytorialnego w zakresie rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich

Transkrypt

1 Kompetencje i rola jednostek samorządu terytorialnego w zakresie rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Warszawa 25 maja 2015 roku 1

2 Wstęp Niezmiernie istotną rolę w rozwoju obszarów wiejskich w Polsce odgrywały i odgrywać będą nadal jednostki samorządu terytorialnego. Na szczeblu gminnym samorząd terytorialny został w Polsce reaktywowany w 1990 roku, po czterdziestoletniej przerwie. Stanowiło to jedno z najistotniejszych dokonań w procesie przechodzenia Polski od modelu autorytarnego do modelu demokratycznego i zdecentralizowanego. Gminie przyznano status jednostki samorządu terytorialnego, która jako odrębny od administracji państwa podmiot władzy publicznej została wyposażona w osobowość prawną, własny majątek oraz sądownie chronioną samodzielność. Wprowadzona w 1999 roku reforma ustrojowa państwa polegała na rozszerzeniu samorządu terytorialnego poprzez powołanie nowych jednostek: powiatów oraz 16 dużych województw - regionów. Administracja samorządowa realizuje zadania publiczne na zasadach samodzielności (we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność) oraz zadania z zakresu administracji rządowej zlecone przez władze państwa. Generalnie do zadań jednostek samorządu terytorialnego należy zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty samorządowej. Zadania związane z zaspokajaniem zbiorowych potrzeb wspólnoty mieszkańców, w szczególności dotyczą: - ładu przestrzennego, gospodarki terenami i ochrony środowiska, - gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego, - wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną, - lokalnego transportu zbiorowego, - ochrony zdrowia, - pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych, - komunalnego budownictwa mieszkalnego, - oświaty, w tym szkół podstawowych, gimnazjów, przedszkoli i innych placówek oświatowo-wychowawczych, - kultury fizycznej, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych, - targowisk i hal targowych, - zieleni komunalnej i zadrzewień, - cmentarzy gminnych, - porządku publicznego i ochrony przeciwpożarowej, - utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych. 1.Kompetencje jednostek samorządu terytorialnego w zakresie rolnictwa Odnośnie do kompetencji jednostek samorządu terytorialnego w rolnictwie, w tym w hodowli zwierząt gospodarskich, zgodnie z art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 29 czerwca 2007 r. o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich (Dz. U. Nr 133, poz. 921, z późn. zm.) sejmik województwa, na wniosek związku hodowców lub innego podmiotu, prowadzących księgę linii pszczół, może, w drodze uchwały, zakazać na terenie województwa lub jego części utrzymywania pszczół lub dopuścić utrzymywanie pszczół określonej linii. W tym zakresie sejmiki wojewódzkie stanowią akty prawa miejscowego. Ponadto samorząd terytorialny, np.: gminy, współpracuje ze związkami hodowców zwierząt przy organizacji wystaw zwierząt hodowlanych. Ma to istotne znaczenie w promowaniu wysokiej jakości zwierząt hodowlanych oraz upowszechnianiu postępu biologicznego w produkcji zwierzęcej. 2

3 Samorządy województw realizują również zadania z zakresu wsparcia procesu konsolidacji producentów rolnych. Do zadań marszałków województw określonych ustawami należy rejestracja grup producentów, w tym producentów owoców i warzyw. W zakresie prowadzenia polityki rozwoju produkcji produktów żywnościowych wysokiej jakości art. 51 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o rejestracji i ochronie nazw i oznaczeń produktów rolnych i środków spożywczych oraz o produktach tradycyjnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 10, poz. 68 oraz z 2008 r. Nr 171, poz i Nr 216, poz. 1368) określa, że marszałek województwa sprawdza wniosek o wpis na listę produktów tradycyjnych pod względem spełniania wymogów formalnych oraz dokonuje oceny w zakresie spełniania przez produkt rolny, środek spożywczy lub napój spirytusowy, którego dotyczy ten wniosek, wymagań jakie musi spełnić produkt, aby zostać wpisany na listę produktów tradycyjnych. Lista produktów tradycyjnych (LPT) to katalog produktów tradycyjnych, które posiadają 25- letnią udokumentowaną historię, są związane z tożsamością społeczności lokalnej oraz stanowią element dziedzictwa kulturowego regionu, w którym są wytwarzane. Lista Produktów Tradycyjnych prowadzona jest przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi wraz z marszałkami województw od 2005 roku. Obecnie na Liście Produktów Tradycyjnych wpisanych zostało ponad 1400 produktów z całego kraju. Samorządy lokalne odgrywają również znaczącą rolę w realizacji zadań administracji rządowej w zakresie wsparcia gospodarstw rolnych. Zgodnie z ustawą z dnia 10 marca 2006 r. o zwrocie podatku akcyzowego zawartego w cenie oleju napędowego wykorzystywanego do produkcji rolnej (Dz. U. Nr 52, poz. 379, z późn. zm.) wójt, burmistrz lub prezydenta miasta dokonuje zwrotu części podatku akcyzowego zawartego w cenie oleju napędowego wykorzystywanego przez producentów rolnych do produkcji rolnej. Zwrot podatku akcyzowego następuje na wniosek producenta rolnego składany w dwóch terminach (luty, sierpień); Ponadto zgodnie z ustawą z dnia 7 lipca 2005 r. o ubezpieczeniach upraw rolnych i zwierząt gospodarskich (Dz. U. Nr 150, poz. 1249, z późn. zm.) wójt (burmistrz, prezydent miasta) i starosta realizują zadanie kontrolne w zakresie spełnienia przez rolnika, który uzyskał płatności bezpośrednie obowiązku ubezpieczenia co najmniej 50% powierzchni upraw rolnych od ryzyka wystąpienia szkód spowodowanych przez powódź, suszę, grad, ujemne skutki przezimowania lub przymrozki wiosenne. Samorząd terytorialny wszystkich szczebli realizuje, ponadto, istotne zadania z zakresu zagospodarowania przestrzennego, w tym gospodarki gruntami zgodnie z przepisami ustawy z dnia 3 lutego 1995 roku o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. z 2013 r. poz z późn. zm.), a tym samym: Samorząd gminny Podstawowym aktem prawa miejscowego sporządzanym i realizowanym przez samorząd gminny jest miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, który ustala przeznaczenie terenu, rozmieszczenie inwestycji celu publicznego oraz określa sposób zagospodarowania i warunki zabudowy terenu, w tym obszary przewidziane na cele rolne. Wymieniona ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych zawiera bowiem szereg uregulowań, które mają przeciwdziałać nieracjonalnej gospodarce przestrzenią produkcyjną rolną i leśną. Uregulowania te wprowadzają ograniczenia administracyjne i ekonomiczne mające na celu ochronę przed przeznaczeniem na cele nierolnicze pod zainwestowanie gleb najlepszej jakości. Ograniczenia te występują już na etapie projektowania inwestycji, dlatego też 3

4 zgodnie z przepisem art. 7 ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych w przypadku projektowania inwestycji na gruntach rolnych klas I-III, położonych na obszarach wiejskich, istnieje obowiązek sporządzania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego i uzyskania zgody Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi na przeznaczenie tych gruntów na cele nierolnicze. Wyrażenie takiej zgody następuje na wniosek wójta (burmistrza), który jest przekazywany do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi przez marszałka województwa wraz z jego opinią w terminie 30 dni od chwili złożenia wniosku przez wójta. Realizując przepisy tej ustawy samorząd gminny przyczynia się do porządkowania obszarów zabudowy na gruntach rolnych przewidzianych pod zainwestowanie, w szczególności na gruntach o najwyższym potencjale produkcyjnym zaliczonych do klas I-III, położonych na obszarach wiejskich. W tym właśnie zakresie rola samorządu gminnego jest szczególnie ważna i bardzo istotna z punktu widzenia ochrony zwartości rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Samorząd powiatowy Przepisy omawianej ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych są również realizowane przez starostów powiatów, bowiem zgodnie z przepisem art. 5 ust. 1 tej ustawy właściwym w sprawach ochrony gruntów rolnych jest starosta, a zadania starosty, o których mowa w tej ustawie są zadaniami z zakresu administracji rządowej. Ww. ustawa oprócz bariery administracyjnej, wprowadzającej ograniczenia w dysponowaniu na cele inwestycyjne glebami dobrej jakości jaką jest wyrażanie zgody na przeznaczenie cele inwestycyjne gruntów rolnych I- III, położonych na obszarach wiejskich wprowadziła również ekonomiczne mechanizmy zmierzające do ograniczenia zainwestowania dobrej jakości gleb poprzez nałożenie na inwestorów realizujących zadania inwestycyjne na gruntach rolnych klas I-III oraz glebach pochodzenia organicznego, obowiązek uiszczania należności i opłat rocznych z tytułu wyłączenia tych gruntów z produkcji. Wielkość tych opłat wyrażana w złotych związana jest z jakością wyłączanych na cele inwestycyjne gruntów rolnych. Decyzje w zakresie wyłączenia tych gruntów z produkcji i ustalenia wysokości należności i opłat rocznych z tego tytułu wydaje właśnie starosta. Starosta jest również organem właściwym do wydania decyzji sankcyjnej na podstawie przepisu art. 28 ust. 1 i ust. 2, jeżeli stwierdzi, że grunty objęte ochroną zostały wyłączone z produkcji niezgodnie z przepisami tej ustawy. Starosta jest również organem właściwym do wydania decyzji na podstawie art. 22 ust. 1 omawianej ustawy nakładającej obowiązek rekultywacji i zagospodarowania gruntów rolnych zdewastowanych i zdegradowanych, położonych na obszarach rolniczej przestrzeni produkcyjnej, a w przypadku nie wykonania tego zabiegu naprawczego do wydania decyzji sankcyjnej wynikającej z art. 28 ust. 4 ustawy. Reasumując, należy podkreślić, że zadania starosty wynikające z omawianej ustawy, mają bardzo duże znaczenie w rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich. Samorząd województwa W ustawie o ochronie gruntów rolnych i leśnych przewidziane zostały również zadania dla samorządów województw, bowiem zgodnie z art. 22b ustawy środki z tytułu wyłączenia z produkcji rolniczej gruntów rolnych gromadzi samorząd województwa na odrębnym rachunku bankowym i przeznacza je tylko na zadania wymienione w ustawie np. rekultywację gruntów, budowę i modernizacje dróg dojazdowych do gruntów rolnych na obszarach wiejskich. System gromadzenia tych środków na szczeblu wojewódzkim, a następnie ich rozdział na poszczególne gminy i powiaty jest więc racjonalny i akceptowany przez zarządy gmin. Funkcjonowanie to oparte jest na założeniu, że straty jakie ponosi rolnictwo z tytułu zabudowywania najlepszych gruntów powinny być rekompensowane w innym miejscu przez zrekultywowanie gruntów lub poprawienie tam warunków produkcji (modernizacja dróg dojazdowych do gruntów rolnych, odkamienianie, odkrzaczanie) za środki, jakie inwestorzy wpłacają z tytułu wyłączenia gruntów z produkcji. Dochody te generuje więc rolnictwo i są one wydatkowane na obszarach wiejskich. 4

5 Podsumowując należy podkreślić, że jedną z najbardziej niezbędnych, również dla przyszłych pokoleń naszego społeczeństwa, gałęzi gospodarki narodowej jest rolnictwo. Dlatego też w dobrze pojmowanym interesie społecznym uzasadniona jest ochrona gruntów rolnych oraz podejmowanie, w procesie planistycznym, skutecznych działań ograniczających, do niezbędnych potrzeb, przeznaczanie na cele nierolnicze najcenniejszych do produkcji rolniczej gruntów rolnych klas I III, a w tym zakresie rola samorządów szczególnie gminnych jest bardzo istotna. Jednym z zadań z zakresu rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich będącym zadaniem z zakresu administracji rządowej ale zaleconym samorządom jest także realizacja scaleń gruntów. Celem scalenia gruntów jest tworzenie korzystniejszych warunków gospodarowania w rolnictwie i leśnictwie poprzez poprawę struktury obszarowej gospodarstw rolnych, lasów i gruntów leśnych, racjonalne ukształtowanie rozłogów gruntów, dostosowanie granic nieruchomości do systemu urządzeń melioracji wodnych, dróg oraz rzeźby terenu, co przyczynia się do szeroko rozumianego rozwoju obszarów wiejskich. Postępowania scaleniowe prowadzone są obecnie na podstawie przepisów ustawy z dnia 26 marca 1982 r. o scalaniu i wymianie gruntów (Dz. U. z 2014 r. poz. 700). Zgodnie z przepisami powyższej ustawy postępowanie scaleniowe wszczynane jest na wniosek zainteresowanych właścicieli gospodarstw rolnych, położonych na projektowanym obszarze scalenia lub na wniosek właścicieli gruntów, których łączny obszar przekracza połowę powierzchni projektowanego obszaru scalenia. Postępowanie scaleniowe oraz zagospodarowanie poscaleniowe przeprowadza i wykonuje starosta jako zadanie zlecone z zakresu administracji rządowej. Prace scaleniowe koordynuje i wykonuje samorząd województwa przy pomocy jednostek organizacyjnych samorządu województwa, którymi są wyspecjalizowane w prowadzeniu tych prac biura geodezji i terenów rolnych. Do momentu wejścia Polski do Unii Europejskiej prace te finansowane były wyłącznie ze środków budżetu państwa. Od momentu akcesji Polski do Unii Europejskiej pojawiła się możliwość finansowania tych prac, z udziałem środków wspólnotowych na zasadach obowiązujących w krajach UE. Projekty realizowane po 2004 roku ze środków wspólnotowych do kosztów kwalifikowalnych zaliczają obok sporządzania dokumentacji geodezyjno-prawnej związanej z prowadzonym postępowaniem scaleniowym, także prace obejmujące zagospodarowanie poscaleniowe (szerzej w dalszej części informacji). Kolejnym ważnym zakresem kompetencji jednostek samorządu terytorialnego szczebla powiatowego i wojewódzkiego są melioracje wodne. W ramach tego zakresu samorząd powiatowy odpowiada za ustalanie szczegółowych zakresów i terminów wykonywania obowiązku utrzymywania urządzeń melioracji wodnych szczegółowych - w sytuacji gdy właściciele zmeliorowanych gruntów nie wywiązują się z tego obowiązku. Ponadto nadzoruje i kontroluje działalność spółek wodnych w następującym zakresie: zatwierdzanie statutu spółki wodnej podwyższanie wysokości składek i innych świadczeń na rzecz spółki wodnej, orzekanie o nieważności uchwał organów spółki wodnej sprzecznych z prawem lub statutem spółki, rozwiązanie zarządu spółki wodnej i ustanowienie zarządu komisarycznego rozwiązanie spółki wodnej oraz powołanie likwidatora spółki wodnej. 5

6 Z kolei samorząd wojewódzki wykonuje zadania z zakresu administracji rządowej polegające na: - wykonywaniu praw właścicielskich w stosunku do wód publicznych stanowiących własność Skarbu Państwa istotnych dla regulacji stosunków wodnych na potrzeby rolnictwa, służących polepszeniu zdolności produkcyjnej gleby i ułatwieniu jej uprawy, - wykonywaniu oraz utrzymywanie urządzeń melioracji wodnych podstawowych, - wykonywaniu urządzeń melioracji wodnych szczegółowych na koszt Skarbu Państwa za zwrotem części kosztów przez zainteresowanych właścicieli gruntów. - prowadzenie ewidencji wód, urządzeń melioracji wodnych i zmeliorowanych gruntów. Ważna rola samorządu terytorialnego polega również na zmniejszaniu dysproporcji rozwojowych między regionami, co jest uzależnione od aktywności poszczególnych jednostek samorządowych, od umiejętności wprowadzania innowacji, a także od zdolności wykorzystania własnego potencjału i przyciągania kapitału zewnętrznego. Zmniejszanie różnic rozwojowych wymaga działań ze strony parlamentu i administracji rządowej, decydujących o zakresie, kierunkach i ekonomicznych instrumentach wspierania rozwoju lokalnego i regionalnego. 2. Kompetencje jednostek samorządu terytorialnego w zakresie rozwoju obszarów wiejskich Administracja samorządowa odgrywa od samego początku znaczącą rolę także w rozwoju obszarów wiejskich. Praktycznie od chwili powstania, jednostki samorządu terytorialnego, realizują zadania w zakresie planowania strategicznego i przestrzennego w zakresie rozwoju lokalnego i regionalnego. Jednostki samorządu terytorialnego odgrywają także wiodącą rolę w rozwoju infrastruktury technicznej (drogi, kanalizacja, komunikacja, wysypiska śmieci, usługi komunalne) na obszarach wiejskich. Od roku 2000 samorząd terytorialny uczestniczy w programowaniu i wdrażaniu programów rozwoju obszarów wiejskich, w ramach których realizowane są m.in. projekty rozwijające i modernizujące infrastrukturę techniczna i społeczną polskiej wsi. Już w ramach Programu SAPARD samorządy lokalne realizowały projekty, przede wszystkim z zakresu gospodarki wodno - ściekowej, zarządzania gospodarką odpadami komunalnymi oraz budowy i modernizacji lokalnych dróg. Samorządy województw z powodzeniem pełniły i pełnią rolę instytucji wdrażających i pośredniczących w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich oraz Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Natomiast samorządy lokalne (gminne i powiatowe) realizowały i realizują projekty finansowane w ramach ww. programów, modernizujące infrastrukturę techniczną oraz budynki i przestrzeń publiczną na obszarach wiejskich. Należy dostrzec również istotną role samorządu terytorialnego w aktywizacji społeczności lokalnych poprzez wdrażanie podejścia Leader. 2.1 PROW dla samorządu terytorialnego Przed administracją samorządową stoi obecnie kolejne wyzwanie. Od jej sprawności zależy w ogromnej mierze wykorzystanie środków Unii Europejskiej przyznanych Polsce na lata i realizacja Regionalnych Programów Operacyjnych, Programu Operacyjnego dla 6

7 Rozwoju Polski Wschodniej, Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój oraz działań samorządowych podjętych w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i środowisko. Administracja samorządowa uczestniczyć będzie także w realizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Samorządom wojewódzkim powierzono realizację działań o charakterze regionalnym dotyczącym rozwoju infrastruktury technicznej, odnowy wsi oraz scaleń gruntów rolnych, a także wdrażanie rozwoju lokalnego kierowanego przez społecznośc (RLKS). Poprzez podejście Leader. W ramach PROW samorządy będą realizowały następujące działania: Podstawowe usługi i odnowa miejscowości na obszarach wiejskich. Działanie wspiera rozwój infrastruktury wiejskiej oraz odnowę wsi, przyczyniając się tym samym do poprawy warunków życia i rozwoju działalności gospodarczej. W zakres działania wchodzą trzy odrębne poddziałania, w ramach których realizowany będzie szereg różnych typów operacji poprzez samorządy wojewódzkie. Beneficjentami tych projektów są przede wszystkim gminy. 1. Poddziałanie: Inwestycje związane z tworzeniem, ulepszaniem lub rozbudową wszystkich rodzajów małej infrastruktury, w tym inwestycje w energię odnawialną i w oszczędzanie energii, obejmuje dwa typy operacji. Gospodarka wodno - ściekowa. Poziom skanalizowania obszarów wiejskich w Polsce jest nadal bardzo niski. Niedostateczne wyposażenie obszarów wiejskich w infrastrukturę wodno ściekową hamuje rozwój przedsiębiorczości oraz wpływa negatywnie na poziom życia mieszkańców. Wsparcie gospodarki wodno ściekowej wpłynie na rozwój gospodarczy obszarów wiejskich oraz poprawę warunków życia. Działanie przyczynia się do realizacji celu szczegółowego dotyczacego wspierania lokalnego rozwoju na obszarach wiejskich oraz poprzez redukcję ścieków wpisuje się w cele przekrojowe UE w zakresie środowiska i klimatu. Maksymalna wysokość pomocy ze środków EFRROW nie może przekroczyć zł na beneficjenta w okresie realizacji Programu. Budowa lub modernizacja dróg lokalnych. Barierą rozwoju społeczno ekonomicznego wielu miejscowości wiejskich w Polsce jest brak dobrej jakości dróg. W warunkach utrudnień komunikacyjnych zahamowany jest rozwój lokalnej przedsiębiorczości, ograniczone są możliwości podejmowania przez mieszkańców zatrudnienia poza miejscem zamieszkania oraz korzystania z usług publicznych (edukacja, zdrowie, kultura). Maksymalna wysokość pomocy ze środków EFRROW nie może przekroczyć zł na beneficjenta w okresie realizacji Programu. 2. Poddziałanie: Badania i inwestycje związane z utrzymaniem, odbudową i poprawą stanu dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego wsi, krajobrazu wiejskiego i miejsc o wysokiej wartości przyrodniczej, w tym dotyczące powiązanych aspektów społecznogospodarczych oraz środków w zakresie świadomości środowiskowej. Ochrona zabytków i budownictwa tradycyjnego. Na obszarach wiejskich znajdują się pojedyncze obiekty zabytkowe, zespoły pałacowo ogrodowe, zespoły folwarczne, układy tradycyjnej zabudowy, które ulegają stopniowej degradacji, a w przypadku braku środków na ich renowacje zostaną całkowicie utracone. Realizacja inwestycji z zakresu ochrony zabytkówi budownictwa tradycyjnego przyczyni się do zachowa dziedzictwa kulturowego i poddniesie atrakcyjność turystyczną tych obszarów. Maksymalna wysokość pomocy ze środków EFRROW nie może przekroczyć zł na miejscowość w okresie realizacji Programu 7

8 3. Poddziałanie: Inwestycje w tworzenie, ulepszanie lub rozwijanie podstawowych usług lokalnych dla ludności wiejskiej, w tym rekreacji i kultury oraz powiązanej infrastruktury obejmuje trzy typy operacji: Inwestycje w obiekty pełniące funkcje kulturalne. Mieszkańcy obszarów wiejskich, w porównaniu do mieszkańców miast, mają słaby dostęp do podstawowych usług kulturalnych. Infrastruktura kulturalna na obszarach wiejskich jest niedoinwestowania. Realizacja inwestycji w obiekty pełniące funkcje kulturalne zapewni odpowiednie warunki do organizowania i animowania uczestnictwa społeczności wiejskiej w wydarzeniach artystycznych, kulturalnych czy integracyjnych. Kształtowanie przestrzeni publicznej. W wielu miejscowościach wiejskich rozwój przestrzenny nie następuje w oparciu o spójną koncepcję rozwoju przestrzennego, przez co miejscowości przestają być atrakcyjne dla mieszkańców, turystów i inwestorów. Inwestycje dotyczące kształtowania przestrzeni publicznej mają podnieść atrakcyjność obszarów wiejskich i promować rozwój przestrzenny w oparciu o zasady kształtowania polityki przestrzennej. Dla ww. zakresów, maksymalna wysokość pomocy ze środków EFRROW nie może przekroczyć zł na miejscowość w okresie realizacji Programu Inwestycje w targowiska lub obiekty budowlane przeznaczone na cele promocji lokalnych produktów. Budowa i modernizacja infrastruktury handlowej (targowisk lokalnych w miejscowościach do 200 tys. mieszkańców) ma na celu stworzenie miejsc gdzie rolnicy będą mogli sprzedawać produkty wytworzone w gospodarstwie. Inwestycje w zakresie targowisk prowadzą do skrócenia łańcucha żywnościowego i zwiększenia udziału rolników w wartości dodanej. Budowa targowisk ułatwi dystrybucję produktów rolnych i umożliwi bezpośrednią sprzedaż produktów rolnych. Ma to szczególne znaczenie dla małych gospodarstw rolnych. Maksymalna wysokość pomocy ze środków EFRROW nie może przekroczyć 1 mln zł na beneficjenta w okresie realizacji Programu. Operacje realizowane w ramach działania są niekomercyjne ponieważ ich realizacja dotyczy zaspokajania zbiorowych potrzeb wspólnoty samorządowej. Scalanie gruntów. Działanie w zakresie scalania powierzone zostało starostom W warunkach polskich wiele gospodarstw użytkuje liczne, rozproszone działki rolnicze, Dla zachowania wzrostu konkurencyjności niezbędne są działania na rzecz poprawy struktury obszarowej gospodarstw poprzez udzielanie pomocy na scalania gruntów rolnych i leśnych. W ramach zagospodarowania poscaleniowego terenu przeprowadza się także prace które obejmują stworzenie funkcjonalnej sieci dróg dojazdowych oraz regulacje stosunków wodnych na obszarze objętym scaleniami. Zakres: a) opracowanie projektu scalenia: do 800 euro/ha dolnośląskie, lubelskie, podkarpackie, małopolskie, śląskie, świętokrzyskie, do 650 euro/ha pozostałe województwa. b) zagospodarowanie poscaleniowe: do 2 tys. euro/ha dolnośląskie, lubelskie, podkarpackie, małopolskie, śląskie, świętokrzyskie, 8

9 Administracja samorządowa współodpowiedzialna jest także za realizację programu Leader oraz za realizację działań w ramach Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich. Leader Mając na uwadze, między innymi potrzebę ograniczenia i ubóstwa i wykluczenia społecznego, wzmocniono w ramach działania Leader wsparcie odnośnie zakładania i rozwijania działalności gospodarczej, któremu towarzyszyć będą szkolenia i doradztwo dostosowane do potrzeb indywidualnych. Wśród projektów realizowanych w ramach LSR premiowane będą projekty wykorzystujące zasoby lokalne i/lub adresowane do grup defaworyzowanych. W PROW w ramach działania Leader, zakłada się realizację poprzez Lokalne Strategie Rozwoju (LSR) znacznie szerszej gamy działań niż było to w PROW Lokalne Grupy Działania przygotowując LSR powinny w nich uwzględniać potrzeby mieszkańców, w tym także zagrożonych ubóstwem i wykluczonych społecznie. Poprzez LSR wspierane będą między innymi operacje mające na celu: wzmocnienie kapitału społecznego, rozwoju przedsiębiorczości, dywersyfikację źródeł dochodu, tworzenie i rozwój inkubatorów przetwórstwa lokalnego, podnoszenie kompetencji osób z obszaru LSR, rozwój produktów lokalnych, rozwój rynków zbytu, zachowanie dziedzictwa lokalnego, rozwój ogólnodostępnej i niekomercyjnej infrastruktury turystycznej, rekreacyjnej lub kulturalnej, technicznej w tym z zakresu gospodarki wodno-ściekowej oraz budowy lub modernizacji dróg lokalnych, tworzenie sieci w zakresie utworzenia krótkich łańcuchów dostaw i rynków lokalnych oraz działań promocyjnych i marketingowych, aktywizowanie bezrobotnych, wykorzystanie technologii informacyjnych w rozwoju pozarolniczych miejsc pracy czy udostępniania zasobów kulturowych, przyrodniczych i turystycznych obszarów wiejskich. Przewidywane wsparcie w ramach realizacji LSR wyniesie do: 300 tys. zł - na operacje, z wyłączeniem operacji z zakresu rozpoczęcie działalności gospodarczej, tworzenia inkubatorów oraz operacji realizowanych przez jednostki sektora finansów publicznych, 500 tys. zł na utworzenie inkubatora przetwórstwa lokalnego, 100 tys. zł. na operację z zakresu rozpoczęcia działalności gospodarczej, 50 tys. zł kwoty pomocy na operację własną. 2.2 Efekty działań realizowanych przez samorząd terytorialny w ramach PROW Działania samorządowe realizowane były też w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata Efekty realizacji tych działań przedstawiają się następująco. Do 31 grudnia 2014 r. zatwierdzono do realizacji 110 operacji w ramach scalania gruntów rolnych i zakończone zostały 34 operacje. Zatwierdzone do realizacji operacje umożliwią scalenie łącznie 91,24 tys. ha gruntów, w tym ponad 82,6 tys. ha gruntów rolnych oraz prawie 8,6 tys. ha gruntów leśnych. W efekcie realizacji operacji dotyczących melioracji wodnych podstawowych: objęto ochroną przeciwpowodziową powierzchnię 129 tys. ha użytków gruntowych, ukształtowano przekrój podłużny i poprzeczny oraz układ poziomego koryta cieku naturalnego na długości 430 km, wybudowano m.in.: wały przeciwpowodziowe o długości ponad 219 km, kanały o długości ponad 58 km, budowle piętrzące, budowle upustowe, stopnie wodne oraz obiekty służące do ujmowania wód 201 obiektów, 9

10 wyremontowano m.in.:przekrój podłużny i poprzeczny oraz układ poziomego koryta cieku naturalnego na długości ponad 168 km, wały przeciwpowodziowe o długości ponad 39 km, kanały o długości ponad 48 km. Zdecydowana większość operacji w ramach działania Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej :dotyczyła gospodarki wodno-ściekowej (2 737 operacji). Zrealizowano także m.in. 303 operacji z zakresu tworzenia systemu zbioru, segregacji lub wywozu odpadów komunalnych, 92 operacji dotyczących wytwarzania lub dystrybucji energii ze źródeł odnawialnych, 126 operacje dotyczące przebudowy, remontu, wyposażenia targowisk oraz 53 operacje dotyczące budowy targowisk. Ponadto wybudowano 18,7 tys. km sieci wodociągowej i kanalizacyjnej z wyłączeniem przyłączy, wykonano prawie 43 tys. sztuk kanalizacji zagrodowych, wybudowano 485 oczyszczalni ścieków, utworzono system zbioru, segregacji i wywozu odpadów komunalnych, umożliwiający zagospodarowanie 252 tys. ton śmieci, stworzono możliwość wytwarzania 152 MW energii ze źródeł odnawialnych. Do 31 grudnia 2014 r. w ramach działania Odnowa i rozwój wsi zrealizowano operacji, m.in.: wybudowano, zmodernizowano lub wyposażono: budynków pełniących funkcje rekreacyjne, sportowe i społeczno-kulturalne, w tym świetlic i domów kultury, obiektów sportowych, placów zabaw, miejsc rekreacji, 198 km ścieżek rowerowych i szlaków turystycznych, 950 obiekty małej architektury, 391 terenów zielonych, parków i innych miejsc wypoczynku; odnowiono: 555 elewacji zewnętrznych i dachów w budynkach architektury sakralnej wpisanych do rejestru zabytków lub objętych wojewódzką ewidencją zabytków i cmentarzy wpisanych do rejestru zabytków, 91 budynków wpisanych do rejestru zabytków lub objęte wojewódzką ewidencją zabytków, użytkowane na cele publiczne, ukształtowano obszarów sprzyjających nawiązywaniu kontaktów społecznych. W ramach osi Leader 335 lokalnych grup działania realizuje lokalne strategie rozwoju na łącznym obszarze 291,3 tys. km 2 zamieszkałym przez ponad 18 mln ludzi. Małe projekty Zrealizowane operacje w ramach małych projektów dotyczyły najczęściej: organizacji imprez kulturalnych, rekreacyjnych lub sportowych operacji, remontu lub wyposażenia świetlic wiejskich 3 424, budowy, odbudowy lub oznakowania małej infrastruktury turystycznej Dzięki tym operacjom m.in.: wybudowano, odbudowano lub przebudowano: obiekty małej infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej; wyremontowano lub odrestaurowano świetlic wiejskich oraz innych obiektów pełniących ich funkcje, 518 obiektów wpisanych do rejestru zabytków lub objętych ewidencją zabytków, utworzono 522 miejsc pracy. Operacje z zakresu działania Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej Zrealizowane operacje dotyczyły najczęściej: usług dla gospodarstw rolnych lub leśnictwa 861 operacji (62%), 10

11 usług dla ludności 194 operacji (14%), usług turystycznych oraz usług związanych ze sportem, rekreacją i wypoczynkiem operacji (12%). Operacje z zakresu działania Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw Udzielone w ramach działania wsparcie dotyczyło najczęściej prowadzenia następujących rodzajów działalności: usługi dla ludności 257 zrealizowane operacje, roboty i usługi budowlane oraz instalacyjne 117, usługi turystyczne oraz związane ze sportem, rekreacją i wypoczynkiem 107. Do 31 grudnia 2014 r. w ramach zrealizowanych operacji stworzono nowych miejsc pracy Operacje z zakresu działania Odnowa i rozwój wsi W efekcie zrealizowanych operacji m.in.: wybudowano, zmodernizowano lub wyposażono: tys. budynków pełniących funkcje rekreacyjne, sportowe i społecznokulturalne, w tym świetlic i domów kultury, obiektów sportowych, placów zabaw, miejsc rekreacji, 511 km ścieżek rowerowych i szlaków turystycznych, 894 obiektów małej architektury, 224 terenów zielonych, parków i innych miejsc wypoczynku; odnowiono: 243 elewacji zewnętrznych i dachów w budynkach architektury sakralnej wpisanych do rejestru zabytków lub objętych wojewódzką ewidencją zabytków i cmentarzy wpisanych do rejestru zabytków, 78 budynki wpisane do rejestru zabytków lub objęte wojewódzką ewidencją zabytków, użytkowane na cele publiczne, ukształtowano obszarów sprzyjających nawiązywaniu kontaktów społecznych. 11