Ryzyko ubezpieczeniowe
|
|
- Henryka Kołodziej
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Joanna Biedacha Ryzyko ubezpieczeniowe Spis treści 1. Istota ryzyka Pojęcie ryzyka Faktory ryzyka Definicje ryzyka Klasyfikacja ryzyka ubezpieczeniowego Źródła ryzyk ponoszonych przez zakład ubezpieczeń Proces zarządzania ryzykiem Istota zarządzania ryzykiem Metody manipulacji ryzykiem Podsumowanie rozwiązania organizacyjne Bibliografia... 12
2 1. Istota ryzyka 1.2 Pojęcie ryzyka Ryzyko jest nie tylko jednym z kluczowych pojęć ubezpieczeniowych, ale w zasadzie towarzyszy wszelkim przejawom działalności człowieka. Uniwersalność pojęcia ryzyka oraz fakt, że działanie w warunkach ryzyka jest nieodłącznym atrybutem każdej gospodarki powodują, że istota ryzyka, jego przyczyny, skutki i metody pomiaru są od dawna obiektem badań wielu dyscyplin naukowych. Selektywne ujmowanie różnych aspektów ryzyka i różne podejścia badawcze prowadziły do formułowanie wieloznacznych i często sprzecznych definicji. Aby zrozumieć istotę ryzyka można sięgnąć do etymologii samego terminu ryzyko. W języku perskim rizi(k) oznacza los, dzienną zapłatę, a także chleb. W hiszpańskim, ar-risco oznacza odwagę i zarazem niebezpieczeństwo - podobnie jak w języku francuskim. W języku angielskim risk, to sytuacja powodująca niebezpieczeństwo, choć synonimem potencjalnego źródła zagrożenia jest częściej używane słowo hazard. W wielu encyklopediach słowo ryzyko wyprowadza się z języka łacińskiego, gdzie czasownik risicare znaczy omijać coś - podobnie jak w języku włoskim ris(i)co oznacza rafę, którą statek (kupiecki) powinien ominąć. Dominującym akcentem słowa ryzyko w większości kultur było historycznie niebezpieczeństwo zagrażające żeglarzom i handlowcom. Według współczesnej definicji zawartej w Małym Słowniku Języka Polskiego ryzyko to "przedsięwzięcie, którego wynik jest nieznany, zależny od przypadku; możliwość, że coś się uda lub nie uda; odważenie się na taką ewentualność, ryzykowanie". Znajdujemy w niej kilka, bardzo ważnych stwierdzeń. Po pierwsze ryzyko wiąże się z przypadkiem bądź niepewnością. Po drugie ryzyko może obejmować nie tylko stratę, ale i zysk. Po trzecie wreszcie oznacza samo przystąpienie do działania - powiedzielibyśmy: "podjęcie ryzyka". 1.2 Faktory ryzyka Bazując na dorobku teorii ryzyka ubezpieczeniowego ryzyko należałoby traktować raczej jako proces, niż jako stan świata zewnętrznego. Ryzyko jest pojęciem stadialnym, co oznacza, że dzieli się na poszczególne części (elementy, stadia). Głównymi elementami (faktorami) ryzyka są niebezpieczeństwo oraz hazardy. Niebezpieczeństwo identyfikuje się jako przyczynę lub źródło straty. Można wyróżnić niebezpieczeństwo potencjalne (zagrożenie), niebezpieczeństwo bezpośrednie (akt, realizację zagrożenia) oraz efekty nim wywołane (skutki niebezpieczeństwa). Ujęcie procesowe ryzyka ubezpieczeniowego ZAGROŻENIA /źródło ryzyka/ (hazards) wpływają na prawdopodobieństwo realizacji NIEBEZPIECZEŃ- STWA /zdarzenia losowe/ (perils) są przyczyną STRAT /ekonomiczny efekt ryzyka/ (losses) - 2 -
3 Potocznie hazard jest utożsamiany z sytuacją, w której ryzyko jest podejmowane w celu osiągnięcia korzyści majątkowych. W ubezpieczeniowej teorii ryzyka natomiast przez hazard rozumie się zespół uwarunkowań i okoliczności wpływających bezpośrednio na akt realizacji niebezpieczeństwa a więc determinujących prawdopodobieństwo zajścia i rozmiar szkody. 1 Wyróżnia się trzy podstawowe kategorie hazardu: Hazard fizyczny (physical hazard) Hazard moralny (moral hazard) Hazard duchowy bądź motywacyjny (morale hazard) Hazard fizyczny (physical hazard) ma charakter pozapodmiotowy i jest to zespół warunków zewnętrznych lub cechy fizyczne (stan, własności, okoliczności), które mają bezpośredni wpływ na szansę realizacji danego ryzyka, a w szczególności wpływają na wzrost obiektywnego prawdopodobieństwa nastąpienia wypadku ubezpieczeniowego (straty) lub prawdopodobny rozmiar szkody; np. w kontekście ryzyka pożaru do tych okoliczności zaliczymy takie elementy, jak: typ budowli, jej konstrukcję, lokalizację, przeznaczenie, sposób wykorzystania oraz stan i rodzaj zabezpieczeń przeciwpożarowych. Hazard moralny (moral hazard) odnosi się do warunków i atrybutów podmiotowych danej osoby (ubezpieczonego) i wynika z nieuczciwości i innych defektów charakteru jednostki wyrażających się w negatywnych tendencjach charakterologicznych bądź osobowościowych. Chodzi głównie o skłonności do defraudacji czy do zawierania umów ubezpieczenia tylko w celu wyłudzenia odszkodowania; np. ubezpieczony podpala swój dom, aby uzyskać odszkodowanie od zakładu ubezpieczeń. Hazard motywacyjny lub duchowy (morale hazard) z kolei to indywidualna reakcja ubezpieczającego się, wywołana świadomością istnienia ochrony ubezpieczeniowej. Polega na obniżeniu jego staranności, niedbalstwie a także przyjmuje formę beztroskiej obojętności względem szkód objętych ubezpieczeniem. Chodzi zatem nie o pewne wrodzone defekty charakteru jak przy hazardzie moralnym, lecz o wtórne postawy motywacyjne, wywołane faktem istnienia ubezpieczenia; np. ubezpieczony nie dba o to czy dom spłonie, czy nie. 1.3 Definicje ryzyka W ubezpieczeniach ryzyko rozumiane jest wieloaspektowo i nie ma jednolitego poglądu, co do koncepcji ryzyka. Cechami wspólnymi prezentowanych ujęć są zazwyczaj nieokreśloność rezultatu oraz alternatywna możliwość wystąpienia szkody. W literaturze ubezpieczeniowej najczęściej termin ryzyko określa się jako: Szansę nastąpienia straty (a właściwie straty bądź zysku, czyli możliwość zaistnienia pewnych wypadków mogących doprowadzić do powstania zysku bądź straty. Nie możemy przy tym określić czy te wypadki (i w którą stronę) zajdą. Dobrym 1 Można w tym miejscu zauważyć, że niebezpieczeństwo i hazard często są trudne do rozróżnienia w praktyce ubezpieczeniowej. Na przykład choroba może być uznana za niebezpieczeństwo dla ryzyka śmierci, ponieważ stwarza zagrożenie śmierci, ale jednocześnie zachorowanie może zwiększyć możliwość zgonu, więc chorobę można także uznać za hazard
4 przykładem może tu być giełda, gdzie nigdy nie możemy być na 100% pewni kierunku zmiany kursów giełdowych) Możliwość nastąpienia straty Stan, w którym istnieje możliwość zysku lub straty (będzie to stan, kiedy może zajść wydarzenia inne niż oczekiwane. Czasem określa się takie rozumienie 'ryzyka' jako "ciszę przed burzą") Dyspersja rezultatów rzeczywistych i oczekiwanych Prawdopodobieństwo wyniku innego niż oczekiwany (tutaj podkreśla się matematyczne podejście do problemu. Często aktuariusze ubezpieczeniowi posługują się tym właśnie rozumieniem 'ryzyka' określając, jakie jest prawdopodobieństwo zajścia konkretnego zdarzenia. Np. prawdopodobieństwo spalenia się w ciągu roku konkretnego budynku wynosi 0,2) Niepewność Niebezpieczeństwo (tak zwykle rozumiemy 'ryzyko' w mowie potocznej, a przecież trudno nazwać niebezpieczeństwem np. ryzyko macierzyństwa) Przedmiot ubezpieczenia (ujęcie charakterystyczne dla języka technicznoubezpieczeniowego, używane w codziennej praktyce) Dla zakładu ubezpieczeń ryzykiem jest możliwość niekorzystnego odchylenia się rzeczywistej wielkości roszczeń (a co za tym idzie odszkodowań) od ich wartości oczekiwanej ustalonej przy pomocy rachunku prawdopodobieństwa. 2. Klasyfikacja ryzyka ubezpieczeniowego Dla lepszego zbadania istoty ryzyka a także dla wyodrębnieniu z masy potencjalnych zagrożeń tych ryzyk, które można następnie poddać ocenie według standardów ubezpieczeniowych konieczna jest klasyfikacja ryzyka. Grupowanie ryzyk w ramach pewnych działów czy grup ubezpieczeń nie tylko pozwala na selekcję ryzyk, ale również na kwantyfikację tych ryzyk w celu wyceny taryfowej. Różnorodność ryzyk sprawia, że nie możliwa jest konstrukcja jednej, uniwersalnej i wyczerpującej klasyfikacji, a prezentowane klasyfikacje uzupełniają i przenikają się wzajemnie. Ze względu na charakter strat ryzyka dzieli się na finansowe i niefinansowe. Ryzyka finansowe, w przeciwieństwie do ryzyk niefinansowych, powodują straty dające się ująć finansowo. Jeśli za kryterium podziału przyjmiemy wpływ czasu to można wyróżnić ryzyka występujące niezależnie od upływu czasu, tzw. ryzyka statyczne, oraz ryzyka dynamiczne, będące funkcją czasu. Pierwsze mogą hipotetycznie pojawić się bez względu na postęp ekonomiczny czy technologiczny (np. klęska żywiołowa związana z wystąpieniem tsunami), drugie są pochodną zmian cywilizacyjnych. Kierując się źródłem ryzyka a także masowością jego oddziaływania i rozmiarami następstw (kryterium ilościowo-jakościowe) zachodzi podział na ryzyka fundamentalne, czyli bezosobowe, dotykające najczęściej całe społeczeństwo, oraz partykularne, których źródła tkwią w aktywności jednostki i powodują straty w skali indywidualnej. Uznawany za najbardziej użyteczny w analizie ryzyka ubezpieczeniowego jest podział wprowadzony przez A. H. Mowbray a z 1961 r., który opiera się na konsekwencjach, jakie pociąga za sobą ryzyko. W tym kontekście wyróżnia się ryzyko - 4 -
5 czyste (pure risk) i ryzyko spekulatywne (speculative risk). Realizacja ryzyka czystego powoduje stratę, a jej brak nie przynosi żadnych korzyści. Ryzyko czyste Strata Brak straty W przypadku ryzyka spekulatywnego realizacja ryzyka wiąże się ze stratą albo z zyskiem. Ryzyko spekulatywne Strata Brak straty i zysku Zysk Przykładem ryzyka spekulatywnego może być ryzyko związane z podjęciem inwestycji albo gra na giełdzie. W obu przypadkach można mieć szczęście i odnieść korzyści albo stracić, gdy los nie sprzyja. Wstrzymanie się od podjęcia ryzyka nie przyniesie oczywiście ani straty ani zysku. 2 W praktyce ubezpieczeniowej w zasadzie ubezpiecza się jedynie ryzyka czyste, które są w większym stopniu mierzalne i łatwiej przewidywalne od spekulatywnych. Kolejnym podziałem, tym razem ze względu na możliwości i metody kwantyfikacji ryzyka, będzie wyróżnienie ryzyk probabilistycznych i estymacyjnych. Ryzyka probabilistyczne można dalej podzielić na ryzyka aprioryczne, czyli dające się obliczyć metodami matematycznymi, i na ryzyka statystyczne, wyliczane tylko na podstawie danych statystycznych. Oceniając ryzyko estymacyjne można teoretycznie stosować metody rachunku prawdopodobieństwa, jednak jest to związane z dużą możliwością błędów. W efekcie ryzyka estymacyjne są bliskie niepewności a przez to często nieubezpieczalne. W zasadzie jedynie ryzyka statystyczne nadają się w pełni do zastosowania ubezpieczeniowych metod kwantyfikacji i są ryzykami ubezpieczalnymi. Ryzyka można podzielić również na przyrodnicze (elementarne), które kreowane są przez siły natury, oraz ryzyka społeczne, wynikające z działalności człowieka jako jednostki lub zbiorowości. Ze względu na przedmiot ubezpieczenia pojawia się podział na ryzyka osobowe, zagrażające dobrom osobistym (tj.: życie, zdrowie, zdolność do pracy) i majątkowe, powodujące 2 Jak powszechnie wiadomo, kto nie gra ten nie wygrywa, ale i nie straci
6 uszczerbek w dobrach materialnych. Według klasyfikacji wynikającej z różnych aspektów niepewności w procesie realizacji ryzyka wyróżnia się 3 grupy ryzyk: Ryzyka związane z niepewnością co do samego faktu zajścia zdarzenia losowego niepewność incertitudo an Ryzyka, których realizacja jest pewna, natomiast niepewność pojawia się przy terminie zajścia określonego zdarzenia losowego niepewność incertitudo quando Ryzyka, których realizacja i czas jej zajścia są pewne, ale nie wiadomo, jakie będą skutki niepewność incertitudo effectus. Odrębnego potraktowania wymaga podział na ryzyko obiektywne i ryzyko subiektywne. Ryzyko obiektywne to ryzyko rzeczywiste, niezależne od odbiorcy i mierzalne za pomocą prawdopodobieństwa. Można wyróżnić prawdopodobieństwo a priori wynikające z cech i okoliczności warunkujących zajście zdarzenia losowego związanego z danym ryzykiem (np. z konstrukcji monety wynika prawdopodobieństwo wypadnięcia orła równe ½), oraz prawdopodobieństwo a posteriori szacowane na podstawie obserwacji serii doświadczeń losowych. Ryzyko subiektywne z kolei to indywidualne wyobrażenie ryzyka przez jednostkę. Można je zatem określić jako psychologiczną niepewność związaną z mentalnym nastawieniem jednostki konstatującej obecność ryzyka obiektywnego (wynikającą ze stanu intelektualnego lub sposobu myślenia; jest to krytyczne nastawienie z powodu braku wiedzy o przyszłości). Ma na nie wpływ wiele czynników tj.: poziom wykształcenia, doświadczenie, inteligencja, wiek, płeć. Cytując I. Pfeffera można najoględniej stwierdzić, że ryzyko jest stanem świata realnego; niepewność stanem umysłu Źródła ryzyk ponoszonych przez zakład ubezpieczeń W przedsiębiorstwie ubezpieczeniowym można wyróżnić dwie grupy ryzyk, z którymi związane jest funkcjonowanie zakładu. Po pierwsze są to ryzyka wynikające z zarządzania ryzykami ubezpieczeniowymi przyjmowanymi od klientów 4. Po drugie ryzyka związane z działalnością zakładu ubezpieczeń jako szczególnego podmiotu funkcjonującego na rynku. Ryzyka z drugiej grupy, na których koncentruje się niniejsza praca, są generowane zarówno przez czynniki zewnętrzne jak i przez czynniki o charakterze wewnętrznym. Zagrożenia o charakterze zewnętrznym mają swoje źródło w otoczeniu zakładu ubezpieczeń. Na wszystkie zakłady ubezpieczeń oddziałują ryzyka z otoczenia ogólnego, które są wynikiem istnienia i działalności sił przyrody, układów prawnych i politycznych a także uwarunkowań ekonomicznych, technologicznych, społecznych, demograficznych i zmian na arenie międzynarodowej. Istotne znaczenie mają zagrożenia generowane przez działalność na rynku konkurencyjnych zakładów ubezpieczeń. Wreszcie źródłem ryzyk w 3 M. Sobczak, Matematyka finansowa. Podstawy teoretyczne, przykłady, zadania, Agencja Wydawnicza PLACET, Warszawa Zarządzanie selekcją i oceną ryzyka ubezpieczeniowego nosi nazwę underwritingu. Jest to podstawowy element składowy działalności ubezpieczeniowej a jego celem jest zapewnienie opłacalności tejże działalności. Underwriting zawiera w sobie dwa elementy, a mianowicie selekcję i klasyfikację. Selekcja polega na ocenie stopnia niebezpieczeństwa związanego z ryzykiem zgłaszanym do ubezpieczenia i ma na celu wybór potencjalnych ubezpieczonych zgodnie z zasadami przyjętymi w danym przedsiębiorstwie ubezpieczeniowym. Klasyfikacja natomiast to proces przydziału ubezpieczonego lub przedmiotu ubezpieczenia do grupy jednostek o zbliżonych prawdopodobieństwach oczekiwanej szkody
7 działalności ubezpieczyciela jest otoczenie własne, inaczej nazywane operacyjnym, charakteryzujące produkty, klientów i rynek, na którym prowadzi działalność firma. Analiza zagrożeń wewnętrznych zakładu ubezpieczeń dotyczy procesów zachodzący w obszarach strategii i zarządzania, działalności ubezpieczeniowej oraz zasobów. Zagrożenia na poziomie zarządzania strategicznego wiążą się zazwyczaj z wdrażaniem strategii, brakiem właściwych zasobów, niezdolnością do zmian, nieprzewidzeniem zagrożeń albo nie dość szybkim reagowaniem na zmiany potrzeb klientów. Druga grupa zagrożeń wewnętrznych związana jest z underwritingiem, marketingiem, likwidacją szkód oraz zarządzaniem aktywami. Jeśli chodzi o selekcję, ocenę ryzyka, dystrybucję i sprzedaż wymienić można min. zagrożenia wynikające z nieprawidłowego zawierania umów ubezpieczeniowych, słabszych wyników i efektywności sprzedaży w porównaniu do konkurencji, niekompetentnej lub nieefektywnej obsługi klientów, niedostosowania produktów i wysokości składek, nadmiernych kosztów pośrednictwa, nieodpowiedniego poziom reasekuracji i wreszcie oszustw i wyłudzeń ubezpieczeniowych. Zagrożenia wiążące się z obsługą szkód to np.: wystąpienie szkód katastroficznych, nadmierna koncentracja terytorialna lub rodzajowa szkód, zła obsługa klienta i niezgodne z procedurami ustalanie i likwidowanie szkód, a także niedokładne zgłaszanie szkód, przestępstwa szkodowe i związane z nimi nieuzasadnione wypłaty odszkodowań i innych świadczeń. Natomiast w zarządzaniu aktywami typową listę zagrożeń tworzą min.: niedostateczna wiedza i umiejętności decydentów, nietrafna wycena instrumentów finansowych i zbyt duża koncentracja na jednym typie instrumentów, nieprzewidziane zmiany warunków rynkowych, szczególnie zmiany stóp procentowych i kursów walutowych, niespłacenie przez dłużnika wierzytelności i brak odpowiedniego zabezpieczenia wierzytelności, niewystarczająca płynność. Pozostałe zagrożenia odnoszą się do zarządzania finansowego, zarządzania zasobami ludzkimi oraz do technologii. Główne zagrożenia w zarządzaniu finansowym stanowią: niedostosowanie cen do szkodowości, nieadekwatność utworzonych rezerw technicznoubezpieczeniowych, zbyt optymistyczny plan budżetowy, a także brak właściwych systemów technologicznych i motywacyjnych oraz specjalistów podatkowych i fluktuacja kluczowego personelu. Do zagrożeń związanych z zarządzanie kadrami należy zaliczyć niską produktywność pracowników i nieumiejętne zarządzanie, nieskuteczny system motywacyjny i brak motywacji, wysoką fluktuację personelu oraz brak pracowników o wymaganych kwalifikacjach. W obszarze technologii można dostrzec zagrożenia wynikające z nieefektywności systemów (zawodność, problemy z integralnością i elastycznością, korzystanie z nietestowanych systemów) oraz złym obiegiem informacji (opóźnienia, nieadekwatność). 4. Proces zarządzania ryzykiem 4.1 Istota zarządzania ryzykiem Zarządzanie ryzykiem (risk management) to proces świadomego diagnozowania i sterowania ryzykiem (kontroli ryzyka). Najogólniej rzecz ujmując, risk management polega na identyfikacji zagrożeń oraz na wyborze najbardziej adekwatnych metod i technik w celu - 7 -
8 zabezpieczenia się tymi zagrożeniami. Klasyczny risk management (zajmujący się jedynie ryzykami czystymi 5 ) zakłada trzy podstawowe etapy działania: W pierwszym kroku analiza ryzyka identyfikacja i oszacowanie ryzyka oraz ustalenie hierarchii ważności ryzyk Następnie aktywne podejście do ryzyka czyli eliminowanie, ograniczanie, segmentowanie, podział, kontrola i przemieszczenie ryzyka I ostatecznie finansowanie ryzyka rozeznanie możliwości samoubezpieczenia lub transfer ryzyka Stosując podział bardziej złożony, sekwencję czasową procedur związanych z zarządzaniem ryzykiem można przedstawić też następująco: Etap 1. Identyfikacja ryzyk polega na szczegółowym i systematycznym przebadaniu istniejących procesów danej organizacji oraz na wykryciu i zdefiniowaniu potencjalnych zagrożeń, czyli ryzyk, na jakie jest narażona organizacja. Wśród narzędzi wykorzystywanych w tej fazie wymienić można min.: kwestionariusze oceny ryzyka, listy kontrolne, schematy procesów i operacji, analizy raportów finansowych, inspekcje miejsc przebiegu procesów a także dane o szkodach historycznych. Etap 2. Oszacowanie potencjalnych szkód obejmuje szacowanie możliwości wystąpienia szkody i jej potencjalnego rozmiaru (na podstawie teoretycznych rozkładów częstości i wysokości szkód dopasowywanych do danych empirycznych); wymaga także ustalenia relatywnej (np. biorąc pod uwagę finansowe zagrożenie dla firmy) hierarchii zagrożeń. Etap 3. Wybór metody manipulacji ryzykiem czyli ustalenie sposobu obchodzenia się z ryzykiem (methods of handling risk). Etap 4. Wdrożenie, administrowanie i kontrola programu zarządzania ryzykiem jest realizacją decyzji podjętej w poprzednim etapie procedury zarządzania ryzykiem i wiąże się z zaprojektowaniem, wcieleniem w życie i nadzorowaniem pewnego programu działania oraz oceną efektywności wybranej metody. 4.2 Metody manipulacji ryzykiem Najprostszą metodą manipulacji ryzyka ale niestety mało skuteczną jest unikanie ryzyka (risk avoidance). Polega ona na świadomej odmowie akceptacji nawet chwilowego ryzyka. W zasadzie metoda te redukuje szansę wystąpienia ryzyka praktycznie do zera, jednak jednocześnie prowadzi do przyjmowania pasywnych postaw, co może znacznie ograniczyć a nawet sparaliżować działalność gospodarczą. Wydaje się, że jest to metoda 5 Obecnie również niektóre ryzyka spekulatywne (np. ryzyko kursu walutowego, ryzyko stopy procentowej) są przedmiotem procesu zarządzania ryzykiem (tzw. współczesny risk management) - 8 -
9 odpowiednia dla ryzyk, których prawdopodobieństwa realizacji są duże a wartości strat nimi wywołanych wysokie. Zatrzymanie ryzyka (risk assumption) to jedna z najczęściej stosowanych metod sterowania ryzykiem. Polega na wewnętrznym finansowaniu skutków ryzyk w przypadku ich realizacji. W przypadku, gdy zatrzymanie ryzyka jest następstwem świadomej decyzji, mówimy o aktywnym zatrzymaniu ryzyka. Jeśli natomiast zatrzymanie ryzyka następuje bezwiednie na skutek zaniedbania, ignorancji, obojętności czy lenistwa, mamy do czynienie z pasywnym zatrzymaniem ryzyka. Ogólnie zatrzymanie ryzyka jest metodą tańszą niż zastosowanie innych metod, szczególnie w przypadku strat niższej wartości. Metoda ta pozwala na wygenerowanie oszczędności poprzez pobudzenie stosowana działań prewencyjnych. Zazwyczaj stosują ją firmy o stabilnej sytuacji finansowej dysponujące dużymi kapitałami. Najczęściej zatrzymywane są ryzyka, których realizacja, zakładając najgorszy scenariusz, nie będzie stanowiła zagrożenia dla standingu finansowego przedsiębiorstwa, a także te, które z dużym prawdopodobieństwem można przewidzieć. Wreszcie zatrzymywane są też te ryzyka, dla których inne metody manipulacji nie są dostępne. Specyficzną formą aktywnego zatrzymania ryzyka jest samoubezpieczenie, czyli gromadzenie rezerw pieniężnych na wypadek zmaterializowania się ryzyka w postaci strat. Jest ono stosowane, gdy szkody są przewidywalne. Co prawda, samoubezpieczenie nie gwarantuje zabezpieczenia w przypadku szkód katastrofalnych i nie wiąże się z dodatkowymi usługami (np. prewencją szkodową) oferowanymi zazwyczaj niejako automatycznie przez firmy ubezpieczeniowe, ale jest tańsze niż ubezpieczenie (do składki ubezpieczeniowej tzw. czystej, dolicza się różnego rodzaju narzuty, których to kosztów brak w przypadku samoubezpieczenia), szkodowość jest niższa a składki nie są zawyżane w celu wyrównania portfela ubezpieczeń, jak ma to często miejsce w ubezpieczeniach. Kontrola ryzyka (risk control) jest pozytywną metodą obchodzenia się z ryzykiem. W pierwszej kolejności składają się na nią działania zmierzające do ograniczenia ryzyka, głównie poprzez zmniejszenie częstości występowania strat (prewencja szkodowa). Jeżeli pomimo działań prewencyjnych dojdzie do realizacji ryzyka, podejmuje się wówczas kroki mające na celu ograniczenie poniesionych strat (redukcja szkód). Repartycja strat (risk distribution), nazywana inaczej dystrybucją lub dzieleniem ryzyka, polega na rozłożeniu skutków finansowych realizacji danego ryzyka na określoną grupę podmiotów. Podmiotami tymi są najczęściej uczestnicy wspólnego konsorcjum, funduszu, przedsięwzięcia, itp. Transfer ryzyka jest przeciwieństwem zatrzymania ryzyka. Celem tej metody jest przeniesienie ryzyka na inny podmiot. Metoda polega na finansowaniu skutków realizacji ryzyka ze środków finansowych będących w posiadaniu otoczenia przedsiębiorstwa eksponowanego na ryzyko. Transfer ryzyka gwarantuje firmie stabilność finansową, co pozwala w dużym stopniu uodpornić się na ryzyko bankructwa bądź poważnych kłopotów finansowych w przypadku realizacji ryzyka. To z kolei pozwala na realizowanie długoterminowych planów inwestycyjnych i zapewnia firmie dobrą reputację. Transfer - 9 -
10 ryzyka dokonany może zostać na dwa sposoby: jako transfer działalności obarczonej ryzykiem albo jako transfer zobowiązania do pokrycia (umowa cywilno-prawna). O opłacalności tej metody można mówić, gdy korzyści z inwestowania uwolnionych środków (pierwotnie wykorzystywanych do samodzielnego zarządzania ryzykiem) przewyższają koszty transferu. Warto w tym miejscu wspomnieć o dość specyficznej formie manipulacji ryzykiem, jaką jest utworzenie ubezpieczeniowego towarzystwa zależnego (captive insurance company) nazywanego w skrócie captive. Jest to rozwiązanie pośrednie pomiędzy zatrzymaniem (samoubezpieczeniem) a transferem ryzyka. Captive jest siostrzanym, należącym lub kontrolowanym przez firmę przedsiębiorstwem ubezpieczeniowym, funkcjonującym zgodnie z jej żądaniami i potrzebami. Captive nie oferuje swoich usług na rynku, lecz koncentruje się wyłącznie na obsłudze firmy właścicielskiej a jego głównym celem jest ubezpieczenie wszystkich bądź części jej ryzyk. Ubezpieczenie ryzyka (insurance) bywa określane jako jedna z form transferu ryzyka (transfer ubezpieczeniowy), ale w zasadzie stanowi połączenie kilku omówionych już metod: transferu, kontroli i dystrybucji ryzyka. Jest to metoda najbardziej powszechna a o jej popularności decydują min.: W zasadzie nieograniczona podaż usług ubezpieczeniowych i powszechna dostępność ubezpieczenia Stabilizacja sytuacji finansowej firmy i zmniejszenie niepewności Względna szybkość i pewność kompensacji Zazwyczaj bezkonfliktowy charakter procedur odszkodowawczych Względnie niewysoki koszt ubezpieczenia wiążący się z możliwością wliczenia składki w koszty firmy Uzyskanie usług związanych z zarządzaniem ryzykiem Metoda ta posiada jednak liczne wady. Przede wszystkim nie każde ryzyko można ubezpieczyć. Aby było to możliwe, strata powstała w wyniku realizacji ryzyka musi być definitywna i mierzalna i zazwyczaj nie może mieć charakteru katastrofalnego. Następstwa ryzyka muszą mieć charakter nadzwyczajny bądź przypadkowy, a aby móc racjonalnie estymować straty odpowiednio duża liczba jednostek musi być narażona na ryzyko 6. Niekiedy ubezpieczyciel może odmówić ochrony ubezpieczeniowej a kompensacja w zasadzie nigdy nie jest pełna. 6 Dopiero wówczas, gdy portfel jest odpowiednio duży, zgodnie z teorią prawdopodobieństwa, można skorzystać z prawa wielkich liczb
11 5. Podsumowanie rozwiązania organizacyjne Warunkiem efektywności zarządzania ryzykiem w zakładzie ubezpieczeń jest wprowadzenie i stosowanie systemu polityk i procedur we wszystkich ważniejszych obszarach działalności, uwzględniając w pierwszej kolejności underwriting, inwestycje finansowych i reasekurację. Ze względu na szczególny charakter działalności ubezpieczeniowej 7, obszary te są również objęte szeregiem regulacji prawnych. Aby zwiększyć bezpieczeństwo działania przedsiębiorstwa ubezpieczeniowego, wszystkie systemy, procesy, operacje, a także funkcje i czynności w zakładzie powinny podlegać systemowi kontroli. Organem sprawującym nadzór we wszystkich dziedzinach działalności zakładu jest rada nadzorcza. W zależności od uregulowań statutowych rada ma wpływ na znaczną część norm i regulacji dotyczących funkcjonowania zakładu, a przez to pośrednio oddziałuje na metody i techniki manipulacji ryzykiem. Rada nadzorcza nie jest jedyną komórką czuwającą nad prawidłowością procesów i bezpieczeństwem organizacji. Kontrola wewnętrzna w zakładzie ubezpieczeń realizuje się również w formie funkcjonalnej i dotyczy indywidualnych działań każdego pracownika, oraz w formie instytucjonalnej przez wyodrębnioną jednostkę kontroli wewnętrznej. Oprócz tego, walne zgromadzenie albo rada nadzorcza powołują audytora zewnętrznego, którego głównym zadaniem jest wydanie przez biegłego rewidenta opinii wraz z raportem o rocznym sprawozdaniu finansowym zarządu przedsiębiorstwa. Podsumowując, należy stwierdzić, że audyt wewnętrzny i zewnętrzny są istotnymi czynnikami przy manipulacji ryzykiem, ponieważ pozwalają na wczesne wykrycie zagrożeń, co zazwyczaj pozwala na ich ograniczenie bądź wyeliminowanie. 7 Wynika to z faktu, że usługa ubezpieczeniowa jest przyrzeczeniem kompensacji a konstrukcja produktu, jakim jest ubezpieczenie daje zakładowi możliwość dyskryminowania niektórych klientów lub nadużywania swojej pozycji wobec nich
12 6. Bibliografia 1. Michalski T., Ryzyko w działalności człowieka, w: Podstawy ubezpieczeń tom I mechanizmy i funkcje, pod red. J. Monkiewicza, Poltext, Warszawa Ortyński K., Zarządzanie ryzykiem w zakładzie ubezpieczeń, w: Podstawy ubezpieczeń tom III przedsiębiorstwo, pod red. J. Monkiewicza, Poltext, Warszawa
Ryzyko. Ekonomika i organizacja produkcji. Materiały do zajęć z EiOP - L. Wicki Niebezpieczeństwo. Hazard. Zarządzanie ryzykiem
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego Katedra Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw Ekonomika i organizacja produkcji Ryzyko Zarządzanie ryzykiem Dr inż. Ludwik Wicki Pojęcia występujące w ubezpieczeniowej
Bardziej szczegółowoRISK MANAGEMENT W ZAKŁADZIE UBEZPIECZEŃ CZYLI JAK ZARZĄDZAĆ
RISK MANAGEMENT W ZAKŁADZIE UBEZPIECZEŃ CZYLI JAK ZARZĄDZAĆ I NIE RYZYKOWAĆ Aleksandra Wojnarowska Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie Streszczenie Risk management, czyli zarządzanie ryzykiem
Bardziej szczegółowoSystematyka ryzyka w działalności gospodarczej
Systematyka ryzyka w działalności gospodarczej Najbardziej ogólna klasyfikacja kategorii ryzyka EFEKT Całkowite ryzyko dzieli się ze względu na kształtujące je czynniki na: Ryzyko systematyczne Ryzyko
Bardziej szczegółowoFinansowanie ryzyka. Metody finansowania. Katedra Mikroekonomii WNEiZ US
Finansowanie ryzyka Metody finansowania FINANSOWANIE RYZYKA Finansowanie ryzyka Definicja: oznacza zarówno faktyczne finansowanie ryzyka jak i finansowanie strat Jest działalnością pasywną w odniesieniu
Bardziej szczegółowodr Hubert Wiśniewski 1
dr Hubert Wiśniewski 1 Agenda: 1. Istota gospodarki finansowej. 2. Cechy charakterystyczne gospodarki finansowej zakładów ubezpieczeń. 3. Wybrane elementy sprawozdawczości finansowej zakładów ubezpieczeniowych:
Bardziej szczegółowoDefinicja ryzyka ubezpieczeniowego, cechy ryzyka, faktory ryzyka.
Podstawowe pojęcia ubezpieczeniowe. Klasyfikacja ubezpieczeń Ubezpieczenia dzielimy na: Społeczne, Gospodarcze. Ubezpieczenia społeczne naleŝą do sektora publicznego, są ściśle związane z pracownikiem
Bardziej szczegółowoAkademia Młodego Ekonomisty
Akademia Młodego Ekonomisty Zarządzanie ryzykiem dr Grzegorz Głód Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach 14.10.2013 r. Kto chce mieć absolutną pewność przed podjęciem decyzji nigdy decyzji nie podejmie 1
Bardziej szczegółowoSłowo ryzyko pochodzi od starowłoskiego risicare, które oznacza odważyć się.
RYZYKO Słowo ryzyko pochodzi od starowłoskiego risicare, które oznacza odważyć się. Ryzyko jest raczej wyborem, a nie nieuchronnym przeznaczeniem. Wiążąc ryzyko z wyborem, potwierdzamy nierozerwalny związek
Bardziej szczegółowoUBEZPIECZENIA. Co to jest ubezpieczenie??? Warunki zaliczenia 2014-12-03. Literatura: Literatura: Słownik języka polskiego
Warunki zaliczenia Egzamin pisemny: 22 stycznia 2012 r. Godz. 11.05-12.40 w Sali RA3. UBEZPIECZENIA Prowadzący: dr Jacek Rodzinka Katedra Makroekonomii pokój A 109, tel. (17) 866 11 34 1 jrodzinka@wsiz.rzeszow.pl
Bardziej szczegółowoRyzyko w działalności przedsiębiorstw przemysłowych. Grażyna Wieteska Uniwersytet Łódzki Katedra Zarządzania Jakością
Ryzyko w działalności przedsiębiorstw przemysłowych Grażyna Wieteska Uniwersytet Łódzki Katedra Zarządzania Jakością Plan Prezentacji Cel artykułu Dlaczego działalność przemysłowa wiąże się z ryzykiem?
Bardziej szczegółowoZarządzanie projektami. Zarządzanie ryzykiem projektu
Zarządzanie projektami Zarządzanie ryzykiem projektu Warunki podejmowania decyzji Pewność Niepewność Ryzyko 2 Jak można zdefiniować ryzyko? Autor S.T. Regan A.H. Willet Definicja Prawdopodobieństwo straty
Bardziej szczegółowoRYZYKO UBEZPIECZENIOWE
Daria Stefańska Magdalena Szymkiewicz UMK Toruń RYZYKO UBEZPIECZENIOWE 1. WPROWADZENIE Konferencja Organizacyjno prawne aspekty funkcjonowania ubezpieczeń, w której bierzemy udział ma na celu poszerzyć
Bardziej szczegółowoAkademia Młodego Ekonomisty. Zarządzanie ryzykiem
Akademia Młodego Ekonomisty dr Bartłomiej J.Gabryś Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach 25 września 2017 r. bo przypadek to taka dziwna rzecz, której nigdy nie ma dopóki się nie zdarzy bo przypadek to
Bardziej szczegółowoPRAKTYCZNE METODY BADANIA NIEWYPŁACALNOŚCI ZAKŁADÓW UBEZPIECZEŃ
PRAKTYCZNE METODY BADANIA NIEWYPŁACALNOŚCI ZAKŁADÓW UBEZPIECZEŃ Autor: Wojciech Bijak, Wstęp Praca koncentruje się na ilościowych metodach i modelach pozwalających na wczesne wykrycie zagrożenia niewypłacalnością
Bardziej szczegółowoPOLITYKA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM
POLITYKA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM ROZDZIAŁ I Postanowienia ogólne 1.1.Ilekroć w dokumencie jest mowa o: 1) ryzyku należy przez to rozumieć możliwość zaistnienia zdarzenia, które będzie miało wpływ na realizację
Bardziej szczegółowoPOLITYKA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM W SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 2 W KROŚNIE ODRZAŃSKIM
Załącznik nr 3 do Zarządzenia Dyrektora Nr 6/2011 z dnia 14.12.2011 POLITYKA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM W SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 2 W KROŚNIE ODRZAŃSKIM POLITYKA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM 1.1.Ilekroć w dokumencie jest
Bardziej szczegółowoREASEKURACJA KONSPEKT
REASEKURACJA 231170 KONSPEKT 1 Literatura 1. E.J. Voughen, T.Voughen Fundamentals of Risk and Insurance 8-th edition W&S,1999 r. 2. E. Montalbetti Reasekuracja PWE, Warszawa 1970r. 3. K Ciuman Reasekuracja
Bardziej szczegółowoUbezpieczenia gospodarcze (majątkowe i osobowe) są jeszcze niedocenianym elementem działalności wielu zamawiających.
Ubezpieczenia gospodarcze (majątkowe i osobowe) są jeszcze niedocenianym elementem działalności wielu zamawiających. Ubezpieczenia gospodarcze (majątkowe i osobowe) są jeszcze niedocenianym elementem działalności
Bardziej szczegółowoODDZIAŁYWANIE FIRM UBEZPIECZENIOWYCH NA BEZPIECZEŃSTWO POŻAROWE W ZAKŁADACH PRZEMYSŁOWYCH
ODDZIAŁYWANIE FIRM UBEZPIECZENIOWYCH NA BEZPIECZEŃSTWO POŻAROWE W ZAKŁADACH PRZEMYSŁOWYCH Dr inż. Dariusz Gołębiewski Kierownik Zespołu Oceny Ryzyka Funkcja ubezpieczeń Szkoda zdarzenie losowe Przy założeniu
Bardziej szczegółowoUBEZPIECZENIE KALKULACJA SKŁADEK
Ustalanie składek oraz świadczeń i odszkodowań. Składki, świadczenia i odszkodowania stanowią pozycje główne strumieni finansowych uruchamianych przez działalność ubezpieczeniową, główne pozycje rachunków
Bardziej szczegółowospecjalnościowy obowiązkowy polski letni wykład ćwiczenia laboratorium projekt inne C.EFEKTY KSZTAŁCENIA I METODY SPRAWDZANIA EFEKTÓW KSZTAŁCENIA
KARTA MODUŁU / KARTA PRZEDMIOTU Kod modułu Z-EKO2-689 Nazwa modułu Ubezpieczenia i ryzyko w działalności gospodarczej Nazwa modułu w języku angielskim Insurance and Risk in Business Obowiązuje od roku
Bardziej szczegółowoSpis treści. Przedmowa... 13. Część I. Wprowadzenie do ubezpieczeń... 15
Spis treści Przedmowa... 13 Część I. Wprowadzenie do ubezpieczeń... 15 Rozdział 1. Podstawy prowadzenia działalności ubezpieczeniowej. Regulacje prawne (Stanisław Borkowski)... 17 1.1. Historia i rola
Bardziej szczegółowoKod przedmiotu: PLPILA02-IEEKO-L-5s13-2012ZMISPS Pozycja planu: D13
Kod przedmiotu: PLPILA02-IEEKO-L-5s1-2012ZMIP Pozycja planu: D1 C1 C2 C INFORMACJE O PRZEDMIOCIE A. Podstawowe dane 1 Nazwa przedmiotu Ubezpieczenia i ryzyko gospodarcze 2 Rodzaj przedmiotu pecjalnościowy/obowiązkowy
Bardziej szczegółowoSpis treści. Notki o autorach Założenia i cele naukowe Wstęp... 17
Notki o autorach................................................... 11 Założenia i cele naukowe............................................ 15 Wstęp............................................................
Bardziej szczegółowoZarządzanie ryzykiem. Opracował: Dr inŝ. Tomasz Zieliński
Zarządzanie ryzykiem Opracował: Dr inŝ. Tomasz Zieliński I. OGÓLNE INFORMACJE O PRZEDMIOCIE Cel przedmiotu: Celem przedmiotu jest zaprezentowanie studentom podstawowych pojęć z zakresu ryzyka w działalności
Bardziej szczegółowoOcena ryzyka kontraktu. Krzysztof Piłat Krajowy Rejestr Długów Biuro Informacji Gospodarczej
Ocena ryzyka kontraktu Krzysztof Piłat Krajowy Rejestr Długów Biuro Informacji Gospodarczej Plan prezentacji Główne rodzaje ryzyka w działalności handlowej i usługowej przedsiębiorstwa Wpływ udzielania
Bardziej szczegółowoSpis treści. 1. Analiza zmian i tendencje rozwoju rynku ubezpieczeń komunikacyjnych
Spis treści Wstęp... 9 1. Analiza zmian i tendencje rozwoju rynku ubezpieczeń komunikacyjnych w Polsce... 11 1.1. Charakterystyka i regulacje prawne rynku ubezpieczeń komunikacyjnych w Europie... 11 1.2.
Bardziej szczegółowoProcedury zarządzania ryzykiem w Zespole Szkolno-Przedszkolnym
Załącznik Nr 1 do Zarządzenia Nr 13/12/2015 Dyrektora Zespołu Szkolno-Przedszkolnego w Halinowie z dnia 28 grudnia 2015r. Procedury zarządzania ryzykiem w Zespole Szkolno-Przedszkolnym w Halinowie. Ilekroć
Bardziej szczegółowoOpis systemu zarządzania, w tym systemu zarządzania ryzykiem i systemu kontroli wewnętrznej w Banku Spółdzielczym w Ropczycach.
Opis systemu zarządzania, w tym systemu zarządzania ryzykiem i systemu kontroli wewnętrznej w Banku Spółdzielczym w Ropczycach. System zarządzania w Banku Spółdzielczym w Ropczycach System zarządzania,
Bardziej szczegółowoPrawne aspekty szkód wyrządzonych przez dzikie zwierzęta w Polsce
Prawne aspekty szkód wyrządzonych przez dzikie zwierzęta w Polsce Towarzystwo rzeczoznawców i likwidatorów szkód Michał Wójcik Odpowiedzialność odszkodowawcza Szkody łowieckie (w tym zasady odpowiedzialności
Bardziej szczegółowoZARZĄDZENIE NR WÓJTA GMINY DOBROMIERZ. z dnia 10 wrzesień 2014 r.
ZARZĄDZENIE NR 0050.104. 2014 WÓJTA GMINY DOBROMIERZ z dnia 10 wrzesień 2014 r. w sprawie organizacji zarządzania ryzykiem w Urzędzie Gminy Dobromierz Na podstawie art. 68 i art. 69 ust. 1 ustawy z dnia
Bardziej szczegółowoUbezpieczenia majątkowe
Wprowadzenie do ubezpieczeń Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu Instytut Nauk Ekonomicznych i Społecznych 2016/2017 Literatura N. L. Bowers i inni, Actuarial Mathematics, The Society of Actuaries, Itasca,
Bardziej szczegółowoH. Sujka, Wroclaw University of Economics
H. Sujka, Wroclaw University of Economics Zarządzanie ryzykiem w tworzeniu wartości na przykładzie spółki z branży włókienniczej i tekstylnej Working paper Słowa kluczowe: Zarządzanie wartością i ryzykiem
Bardziej szczegółowoMonitoring kształtowania wysokości taryf w świetle zmieniających się czynników ryzyka
Monitoring kształtowania wysokości taryf w świetle zmieniających się czynników ryzyka 1 Przepisy prawa ustawa z dnia 22 maja 2003r. o działalności ubezpieczeniowej art. 18. 1. Wysokość składek ubezpieczeniowych
Bardziej szczegółowoKarta Produktu. zgodna z Rekomendacją PIU. dla ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym XYZ
Karta Produktu zgodna z Rekomendacją PIU dla ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym XYZ Ubezpieczony Klient: Jan Kowalski Ubezpieczyciel: Towarzystwo Ubezpieczeń na Życie ABC S.A.
Bardziej szczegółowoZarządzanie ryzykiem w rozwiązaniach prawnych. by Antoni Jeżowski, 2014
Zarządzanie ryzykiem w rozwiązaniach prawnych by Antoni Jeżowski, 2014 Najbardziej ryzykuje ten, kto lekceważy ryzyko 2 www.mf.gov.pl 3 Ryzyko definicje Ryzyko prawdopodobieństwo, że określone zdarzenie
Bardziej szczegółowo(Jan Łazowski, Wstęp do nauki o ubezpieczeniach)
UBEZPIECZENIE Ubezpieczenie to urządzenie gospodarcze zapewniające pokrycie przyszłych potrzeb majątkowych, wywołanych u poszczególnych jednostek przez odznaczające się pewną prawidłowością zdarzenia losowe,
Bardziej szczegółowoPOLITYKA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM ROZDZIAŁ I. Postanowienia ogólne
POLITYKA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM ROZDZIAŁ I Postanowienia ogólne 1. 1. Zarządzanie ryzykiem jest elementem łączącym kontrolę zarządczą z audytem wewnętrznym. Należy dążyć do minimalizacji ryzyka w funkcjonowaniu
Bardziej szczegółowoLiczba godzin Punkty ECTS Sposób zaliczenia
Wydział: Zarządzanie i Finanse Nazwa kierunku kształcenia: Finanse i Rachunkowość Rodzaj przedmiotu: specjalnościowy Opiekun: prof. dr hab. Tadeusz Szumlicz Poziom studiów (I lub II stopnia): I stopnia
Bardziej szczegółowoRyzyko operacyjne w świetle NUK. dr Grzegorz Kotliński, Katedra Bankowości AE w Poznaniu
1 Ryzyko operacyjne w świetle NUK 2 Nowoczesny bank to: ludzie błędy, niewiedza, brak wyobraźni, samowola, zemsta prawo luki w prawie, niedostosowanie do zmian w przepisach, zła interpretacja przepisów
Bardziej szczegółowoMatematyka ubezpieczeń majątkowych r.
Matematyka ubezpieczeń majątkowych..00 r. Zadanie. Proces szkód w pewnym ubezpieczeniu jest złożonym procesem Poissona z oczekiwaną liczbą szkód w ciągu roku równą λ i rozkładem wartości szkody o dystrybuancie
Bardziej szczegółowoBION w bankach mapa klas ryzyka i ich definicje
BION w bankach mapa klas ryzyka i ich definicje Ryzyko kredytowe ryzyko nieoczekiwanego niewykonania zobowiązania lub pogorszenia się zdolności kredytowej zagrażającej wykonaniu zobowiązania. Ryzyko kontrahenta
Bardziej szczegółowoKarta Produktu. Ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym XYZ
Klient: Jan Kowalski Karta Produktu Ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym XYZ Ubezpieczyciel: Towarzystwo Ubezpieczeń na Życie ABC S.A. Agent ubezpieczeniowy: Zbigniew Nowak Karta
Bardziej szczegółowoInformacja Banku Spółdzielczego w Chojnowie
BANK SPÓŁDZIELCZY W CHOJNOWIE Grupa BPS Informacja Banku Spółdzielczego w Chojnowie wynikająca z art. 111a ustawy Prawo Bankowe według stanu na dzień 31.12.2016 r. 1. Informacja o działalności Banku Spółdzielczego
Bardziej szczegółowoK A R T A P R Z E D M I O T U ( S Y L L A B U S )
K A R T A P R Z E D M I O T U ( S Y L L A B U S ) Kod Nazwa w języku polskim Ubezpieczenia w języku angielskim Insurance Wersja Wydział Kierunek Specjalność Specjalizacja/kier. dyplomowania Poziom (studiów)
Bardziej szczegółowoPodejmowanie decyzji o formie wejścia na zagraniczne rynki
2 Podejmowanie decyzji o formie wejścia na zagraniczne rynki Kluczowa jest sekwencja wykonywanych czynności: punktem wyjścia musi być dookreślenie strategii w zakresie internacjonalizacji (jeśli strategia
Bardziej szczegółowoStrategia identyfikacji, pomiaru, monitorowania i kontroli ryzyka w Domu Maklerskim Capital Partners SA
Strategia identyfikacji, pomiaru, monitorowania i kontroli ryzyka zatwierdzona przez Zarząd dnia 14 czerwca 2010 roku zmieniona przez Zarząd dnia 28 października 2010r. (Uchwała nr 3/X/2010) Tekst jednolity
Bardziej szczegółowoKlasyfikacje ryzyka w działalności bankowej. dr Grzegorz Kotliński, Katedra Bankowości AE w Poznaniu
1 Klasyfikacje ryzyka w działalności bankowej 2 Porozmawiajmy o wystąpieniach Wystąpienia na temat: Afera Art B Upadek Banku Staropolskiego SA w Poznaniu Upadek banku Barings Upadek Banku Allfirst Upadek
Bardziej szczegółowoSpis treści CZĘŚĆ I. UBEZPIECZENIA GOSPODARCZE
Spis treści Wykaz skrótów......................................................... 8 Wstęp................................................................. 9 CZĘŚĆ I. UBEZPIECZENIA GOSPODARCZE 1. RYZYKO
Bardziej szczegółowoZarządzanie jakością w logistyce ćw. Artur Olejniczak
ćw. artur.olejniczak@wsl.com.pl Plan spotkań Data Godziny Rodzaj 18.03.2012 4 godziny ćw. 14:30-15:30 dyżur 14.04.2012 4 godziny ćw. 28.04.2012 4 godziny ćw. 14:30-15:30 dyżur 19.05.2012 4 godziny ćw.
Bardziej szczegółowoAudit&Consulting services Katarzyna Kędziora. Wielowymiarowość zasad rachunkowości finansowej zakładów ubezpieczeń
Wielowymiarowość zasad rachunkowości finansowej zakładów www.acservices.pl Warszawa, 24.10.2013r. Agenda 1. Źródła przepisów prawa (PSR, MSSF, UE, podatki, Solvency II) 2. Przykłady różnic w ewidencji
Bardziej szczegółowoOpis subskrypcji Załącznik do Deklaracji Przystąpienia do Ubezpieczenia na życie i dożycie NORD GOLDEN edition
Opis produktu Ubezpieczenie na życie i dożycie NORD GOLDEN edition to grupowe ubezpieczenie ze składką w PLN, płatną jednorazowo, w którym ochrony ubezpieczeniowej udziela MetLife Towarzystwo Ubezpieczeń
Bardziej szczegółowoCo to jest ubezpieczenie???
SYSTEM UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH Prowadzący: dr Jacek Rodzinka Co to jest ubezpieczenie??? INSTYTUT BADAŃ i ANALIZ FINANSOWYCH pokój RA 50, tel. (17) 866 15 29 1 jrodzinka@wsiz.rzeszow.pl 2 Słownik języka
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE MINISTRA FINANSÓW 1) z dnia 2 listopada 2010 r.
1409 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA FINANSÓW 1) z dnia 2 listopada 2010 r. w sprawie zakresu informacji zawartych w rocznym raporcie o stanie portfela ubezpieczeń i reasekuracji zakładu ubezpieczeń Na podstawie
Bardziej szczegółowoINFORMACJA BANKU SPÓŁDZIELCZEGO W SZCZYTNIE
INFORMACJA BANKU SPÓŁDZIELCZEGO W SZCZYTNIE wynikająca z art. 111a ustawy Prawo bankowe Stan na 31 grudnia 2016 roku Spis treści 1. Informacja o działalności Banku Spółdzielczego w Szczytnie poza terytorium
Bardziej szczegółowoBroker ubezpieczeniowy. Leszek Niedałtowski Wiceprezes Zarządu STBU Brokerzy Ubezpieczeniowi Sp. z o.o. Poznań, 26.01.2010
Leszek Niedałtowski Wiceprezes Zarządu STBU Brokerzy Ubezpieczeniowi Sp. z o.o. Poznań, 26.01.2010 Program 1. STBU i Brokerownia Umiejętności; 2. Ryzyko i Ubezpieczenia; 3. Struktura Rynku. Rola Brokera;
Bardziej szczegółowoOkres sprawozdawczy oznacza okres od 7 stycznia 2010 roku do 31 grudnia 2010 roku objęty ww. sprawozdaniem finansowym.
Informacja w zakresie adekwatności kapitałowej Domu Maklerskiego ALFA Zarządzanie Aktywami S.A. (dalej: DM ALFA lub Dom Maklerski ). Stan na 31 grudnia 2010 roku na podstawie zbadanego przez biegłego rewidenta
Bardziej szczegółowoWażną umiejętnością jest zdolność inwestora do przewidywania i szacowania skutków ryzyka.
Podstawowe składniki sprawozdania finansowego jako element procesu identyfikowania ryzyka związane Ważną umiejętnością jest zdolność inwestora do przewidywania i szacowania skutków ryzyka. Zjawisko czy
Bardziej szczegółowoPYTANIA NA EGZAMIN MAGISTERSKI KIERUNEK: EKONOMIA STUDIA DRUGIEGO STOPNIA. CZĘŚĆ I dotyczy wszystkich studentów kierunku Ekonomia pytania podstawowe
PYTANIA NA EGZAMIN MAGISTERSKI KIERUNEK: EKONOMIA STUDIA DRUGIEGO STOPNIA CZĘŚĆ I dotyczy wszystkich studentów kierunku Ekonomia pytania podstawowe 1. Cele i przydatność ujęcia modelowego w ekonomii 2.
Bardziej szczegółowoKarta Produktu dla ubezpieczenia na życie i dożycie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym Nowa Czysta Energia Zysku
Niniejszy dokument stanowi przykład Karty Produktu przygotowanej w związku z VI subskrypcją ubezpieczenia na życie i dożycie z UFK Nowa Czysta Energia Zysku, uwzględniający kwotę w wysokości 10 tys. zł.
Bardziej szczegółowoPOLITYKA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM W MIEJSKO-GMINNYM OŚRODKU KULTURY SPORTU I REKREACJI W GNIEWKOWIE
Strona1 ZAŁĄCZNIK NR 2 do Zarządzenia Nr DOK.0151.2.7.2016 Dyrektora MGOKSIR z dnia 30.08.2016r. POLITYKA ZARZĄDZANIA RYZYKIEM W MIEJSKO-GMINNYM OŚRODKU KULTURY SPORTU I REKREACJI W GNIEWKOWIE zwana dalej:
Bardziej szczegółowoMATRYCA EFEKTÓW KSZTAŁCENIA
ZAŁĄCZNIK NR 2 MATRYCA EFEKTÓW KSZTAŁCENIA Studia podyplomowe ZARZĄDZANIE FINANSAMI I MARKETING Przedmioty OPIS EFEKTÓW KSZTAŁCENIA Absolwent studiów podyplomowych - ZARZĄDZANIE FINANSAMI I MARKETING:
Bardziej szczegółowoInformacje, o których mowa w art. 222b Ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi ( Ustawa ) 1. Udział procentowy aktywów, które są
Bardziej szczegółowoBiuletyn edukacyjny BODiE Nr 1/03/2019
Biuletyn edukacyjny BODiE Nr 1/03/2019 Oferta szkoleń dla członków Rad Nadzorczych Banków Spółdzielczych Bankowy Ośrodek Doradztwa i Edukacji opracował program szkoleniowy dla Rad Nadzorczych Banków Spółdzielczych.
Bardziej szczegółowoREGULAMIN UBEZPIECZENIOWYCH FUNDUSZY KAPITAŁOWYCH (kod: RE EFZD UKO/2013/01/01)
REGULAMIN UBEZPIECZENIOWYCH FUNDUSZY KAPITAŁOWYCH (kod: RE EFZD UKO/2013/01/01) dostępnych w ramach grupowych ubezpieczeń z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym, których warunki zostały określone w Warunkach
Bardziej szczegółowoWstęp 1. Misja i cele Zespołu Szkół Integracyjnych w Siemianowicach Śląskich 2
Załącznik do Zarządzenia Nr 10/2011-2012 Dyrektora Zespołu Szkół Integracyjnych z dnia 8 stycznia 2011r. Instrukcja zarządzania ryzykiem Instrukcja zarządzania ryzykiem Wstęp 1 1. Instrukcja zarządzania
Bardziej szczegółowoKredytowe instrumenty a stabilność finansowa
Monografie i Opracowania 563 Paweł Niedziółka Kredytowe instrumenty a stabilność finansowa Warszawa 2009 Szkoła Główna Handlowa w Warszawie OFICYNA WYDAWNICZA Spis treści Indeks skrótów nazw własnych używanych
Bardziej szczegółowoEkonomika Transportu. Przedsiębiorstwo transportowe. Przedsiębiorstwo transportowe. Przedsiębiorstwo transportowe. Przedsiębiorstwo transportowe
Ekonomika Transportu każda zorganizowana postać podażowej strony rynku usług przemieszczania, mająca swoją nazwę i oferującą specyficzny produkt - usługę transportową Cechy: odrębność ekonomiczna odrębność
Bardziej szczegółowoZastosowanie modelu regresji logistycznej w ocenie ryzyka ubezpieczeniowego. Łukasz Kończyk WMS AGH
Zastosowanie modelu regresji logistycznej w ocenie ryzyka ubezpieczeniowego Łukasz Kończyk WMS AGH Plan prezentacji Model regresji liniowej Uogólniony model liniowy (GLM) Ryzyko ubezpieczeniowe Przykład
Bardziej szczegółowoSPOŁECZNE ASPEKTY ROZWOJU RYNKU UBEZPIECZENIOWEGO
SPOŁECZNE ASPEKTY ROZWOJU RYNKU UBEZPIECZENIOWEGO Wstęp Ogólny zamysł napisania książki wywodzi się ze stwierdzenia, iż dalszy rozwój rynku ubezpieczeniowego w Polsce jest uzależniony od znacznego zwiększenia
Bardziej szczegółowoZagadnienia egzaminacyjne z przedmiotów podstawowych
Zagadnienia egzaminacyjne z przedmiotów podstawowych 1. Pojęcie i rodzaje benchmarkingu 2. Wady i zalety stosowania outsourcingu 3. Metoda zarządzania KAIZEN 4. Rynek pracy i bezrobocie 5. Polityka pieniężna
Bardziej szczegółowoUbezpieczenia non-life. Redaktor: Ewa Wierzbicka
Ubezpieczenia non-life. Redaktor: Ewa Wierzbicka Wprowadzenie -Ewa Wierzbicka 11 1. Rynek ubezpieczeń non-life w Polsce -Kazimierz Ortyński 15 1.1. Pojęcie i funkcje rynku ubezpieczeń 15 1.2. Struktura
Bardziej szczegółowoStrategia zarządzania ryzykiem w DB Securities S.A.
Strategia zarządzania ryzykiem w S.A. 1 Opis systemu zarządzania ryzykiem w S.A 1. Oświadczenia S.A. dąży w swojej działalności do zapewnienia zgodności z powszechnie obowiązującymi aktami prawnymi oraz
Bardziej szczegółowoREGULAMIN FUNDUSZY POSTANOWIENIA OGÓLNE
Załącznik nr 2 z 3 do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia indywidualnego na życie i dożycie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym REGULAMIN FUNDUSZY Kod OWU: UB_OLIR132 W poszczególnych Strategiach inwestycyjnych
Bardziej szczegółowoZagadnienia na egzamin magisterski na kierunku Finanse i Rachunkowość
Zagadnienia na egzamin magisterski na kierunku Finanse i Rachunkowość 1. Gospodarcze i społeczne koszty inflacji 2. Znaczenie operacji depozytowych i kredytowych w polityce pienięŝnej 3. Popyt na pieniądz
Bardziej szczegółowoREGULAMIN UBEZPIECZENIOWYCH FUNDUSZY KAPITAŁOWYCH
REGULAMIN UBEZPIECZENIOWYCH FUNDUSZY KAPITAŁOWYCH (kod: RE EFII UKO/2018/01/01) oferowanych w ramach umów ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym zawartych na podstawie ogólnych
Bardziej szczegółowoTomasz Redliński - Manager, Departament Bezpieczeństwa, PBSG Sp. z o.o. Janusz Słobosz Risk Consulting Manager, Aon Polska Sp. z o.o.
Rola Zintegrowanego Zarządzania Ryzykiem w organizacji Tomasz Redliński - Manager, Departament Bezpieczeństwa, PBSG Sp. z o.o. Janusz Słobosz Risk Consulting Manager, Aon Polska Sp. z o.o. Agenda 1. Ryzyko
Bardziej szczegółowoUBEZPIECZENIA DLA PRZEDSIĘBIORSTW
UBEZPIECZENIA DLA PRZEDSIĘBIORSTW Książka przeznaczona jest dla przedsiębiorców, którzy chcą pogłębić swoją wiedzę na temat ubezpieczeń gospodarczych, ale również dla pracowników sektora ubezpieczeń oraz
Bardziej szczegółowoSzkoła Podstawowa nr 336 im. Janka Bytnara Rudego - Ursynów
RAPORT OCENA KONTROLI ZARZĄDCZEJ Szkoła Podstawowa nr 336 im. Janka Bytnara Rudego - Ursynów raport za rok: 2015 Strona 1 z 12 I. WSTĘP: Kontrolę zarządczą w jednostkach sektora finansów publicznych stanowi
Bardziej szczegółowoWYKŁAD 2. Temat: REZERWY, ICH CHARAKTERYSTYKA, WYCENA, DOKUMENTACJA I UJĘCIE W KSIĘGACH RACHUNKOWYCH ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ
WYKŁAD 2 Temat: REZERWY, ICH CHARAKTERYSTYKA, WYCENA, DOKUMENTACJA I UJĘCIE W KSIĘGACH RACHUNKOWYCH ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ 1. Istota, pojęcie i podstawy tworzenia rezerw Rezerwy w rachunkowości to potencjalne
Bardziej szczegółowoRekomendacja dobrych praktyk informacyjnych, dotyczących ubezpieczeń na życie związanych z ubezpieczeniowymi funduszami
Rekomendacja dobrych praktyk informacyjnych, dotyczących ubezpieczeń na życie związanych z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi Polska Izba Ubezpieczeń, Warszawa, 11 kwietnia 2013 r. Prace nad rekomendacją
Bardziej szczegółowoSPRAWOZDANIE Z ADEKWATNOŚCI KAPITAŁOWEJ DOMU MAKLERSKIEGO PRICEWATERHOUSECOOPERS SECURITIES SPÓŁKA AKCYJNA
SPRAWOZDANIE Z ADEKWATNOŚCI KAPITAŁOWEJ DOMU MAKLERSKIEGO PRICEWATERHOUSECOOPERS SECURITIES SPÓŁKA AKCYJNA ZA OKRES OD 1 STYCZNIA 2012 r. DO 31 GRUDNIA 2012 r. PricewaterhouseCoopers Securities S.A., Al.
Bardziej szczegółowoOGŁOSZENIE O ZMIANACH STATUTU SFIO AGRO Kapitał na Rozwój
Warszawa, 31 lipca 2013 r. OGŁOSZENIE O ZMIANACH STATUTU SFIO AGRO Kapitał na Rozwój Niniejszym Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych AGRO Spółka Akcyjna z siedzibą w Warszawie ogłasza poniższe zmiany statutu
Bardziej szczegółowoK A R T A P R Z E D M I O T U ( S Y L L A B U S )
K A R T A P R Z E D M I O T U ( S Y L L A B U S ) Kod UTHRad/E/A/HES / Nazwa w języku polskim: Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych w języku angielskim: Motor Third
Bardziej szczegółowoZarządzanie ryzykiem projektu
Zarządzanie ryzykiem projektu Zasada I jeśli coś w projekcie może pójść niezgodnie z planem, to należy oczekiwać, że sytuacja taka będzie miała miejsce. Ryzyko definicja - wszystko to co może pójść źle
Bardziej szczegółowoDyrektora Gminnego Zespołu Szkół w Ozimku
ZARZĄDZENIE nr 31/2012 Dyrektora Gminnego Zespołu Szkół w Ozimku z dnia 17 października 2012 r. w sprawie organizacji zarządzania ryzykiem w GZS w Ozimku Na podstawie art.. 68 oraz art. 69 ust.1 pkt 3
Bardziej szczegółowoREGULAMIN FUNKCJONOWANIA KONTROLI ZARZADCZEJ W POWIATOWYM URZĘDZIE PRACY W GIśYCKU. Postanowienia ogólne
Załącznik Nr 1 do Zarządzenia Nr 29 z 01.07.2013r. REGULAMIN FUNKCJONOWANIA KONTROLI ZARZADCZEJ W POWIATOWYM URZĘDZIE PRACY W GIśYCKU Postanowienia ogólne 1 1. Kontrola zarządcza w Powiatowym Urzędzie
Bardziej szczegółowoSpis treści Wstęp 1. Ryzyko a pojęcie cykliczności, procykliczności i antycykliczności zjawisk sfery realnej i systemu finansowego gospodarki
Wstęp... 11 1. Ryzyko a pojęcie cykliczności, procykliczności i antycykliczności zjawisk sfery realnej i systemu finansowego gospodarki... 23 1.1. Wprowadzenie... 23 1.2. Definicje zjawiska cyklu koniukturalnego,
Bardziej szczegółowoZasady kontroli zarządczej w Zespole Szkolno - Przedszkolnym nr 8 w Warszawie
Zasady kontroli zarządczej w Zespole Szkolno - Przedszkolnym nr 8 w Warszawie 1. Kontrola zarządcza w Zespole Szkolno - Przedszkolnym nr 8 w Warszawie, zwanym dalej zespołem, to ogół działań podejmowanych
Bardziej szczegółowoZarządzanie bezpieczeństwem informacji przegląd aktualnych standardów i metodyk
Zarządzanie bezpieczeństwem informacji przegląd aktualnych standardów i metodyk dr T Bartosz Kalinowski 17 19 września 2008, Wisła IV Sympozjum Klubu Paragraf 34 1 Informacja a system zarządzania Informacja
Bardziej szczegółowoZARZĄDZANIE RYZYKIEM W LABORATORIUM BADAWCZYM W ASPEKCIE NOWELIZACJI NORMY PN-EN ISO/ IEC 17025:
ZARZĄDZANIE RYZYKIEM W LABORATORIUM BADAWCZYM W ASPEKCIE NOWELIZACJI NORMY PN-EN ISO/ IEC 17025:2018-02 DR INŻ. AGNIESZKA WIŚNIEWSKA DOCTUS SZKOLENIA I DORADZTWO e-mail: biuro@doctus.edu.pl tel. +48 514
Bardziej szczegółowoKURS DORADCY FINANSOWEGO
KURS DORADCY FINANSOWEGO Przykładowy program szkolenia I. Wprowadzenie do planowania finansowego 1. Rola doradcy finansowego Definicja i cechy doradcy finansowego Oczekiwania klienta Obszary umiejętności
Bardziej szczegółowoZARZĄDZENIE Nr 132/12 BURMISTRZA PASŁĘKA z dnia 28 grudnia 2012 roku
ZARZĄDZENIE Nr 132/12 BURMISTRZA PASŁĘKA z dnia 28 grudnia 2012 roku w sprawie wprowadzenia procedury zarządzania ryzykiem w Urzędzie Miejskim w Pasłęku Na podstawie art. (69 ust. 1 pkt 3 w związku z art.
Bardziej szczegółowoProcedura zarządzania ryzykiem w Urzędzie Gminy Damasławek
Załącznik nr 3 do Zarządzenia Nr Or. 0152-38/10 Wójta Gminy Damasławek z dnia 31 grudnia 2010 r. Procedura zarządzania ryzykiem w Urzędzie Gminy Damasławek celem procedury jest zapewnienie mechanizmów
Bardziej szczegółowoZestawy zagadnień na egzamin magisterski dla kierunku EKONOMIA (studia II stopnia)
Zestawy zagadnień na egzamin magisterski dla kierunku EKONOMIA (studia II stopnia) Obowiązuje od 01.10.2014 Zgodnie z Zarządzeniem Rektora ZPSB w sprawie Regulaminu Procedur Dyplomowych, na egzaminie magisterskim
Bardziej szczegółowoSprawozdanie Zarządu X-Trade Brokers Dom Maklerski S.A. z działalności Grupy Kapitałowej za rok obrotowy 2014
Sprawozdanie Zarządu X-Trade Brokers Dom Maklerski S.A. z działalności Grupy Kapitałowej za rok obrotowy 2014 1 Czynniki Ryzyka i Zagrożenia Jednym z najważniejszych czynników ryzyka, wpływających na zdolność
Bardziej szczegółowoSPRAWOZDANIE ZARZĄDU Z DZIAŁALNOŚCI SANTANDER FINANSE Sp. z o. o.
SPRAWOZDANIE ZARZĄDU Z DZIAŁALNOŚCI SANTANDER FINANSE Sp. z o. o. Spis treści I. Podstawowe informacje...2 II. Sytuacja finansowa w 2018 roku...6 III. Oświadczenia Zarządu...8 2 I. Podstawowe informacje
Bardziej szczegółowoWarszawa, dnia 21 czerwca 2013 r. Poz. 15 OBWIESZCZENIE KOMISJI NADZORU FINANSOWEGO. z dnia 21 czerwca 2013 r.
DZIENNIK URZĘDOWY Warszawa, dnia 21 czerwca 2013 r. Poz. 15 OBWIESZCZENIE z dnia 21 czerwca 2013 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu uchwały Nr 384/2008 Komisji Nadzoru Finansowego w sprawie wymagań
Bardziej szczegółowoZagadnienie rozliczenia składki za okres karencji
Zagadnienie rozliczenia składki za okres karencji MAGDALENA SZCZEPAŃSKA Zagadnienie rozliczenia składki za okres karencji Na wstępie należy podkreślić, że umowa ubezpieczenia ma skomplikowany charakter.
Bardziej szczegółowoPRAWNY TRANSFER RYZYKA WARSZAWA, STYCZEŃ 2016
PRAWNY TRANSFER RYZYKA WARSZAWA, STYCZEŃ 2016 TRANSFER RYZYKA PRZEKAZUJĄCY RYZYKO przyjęcie ryzyka cena transferu ryzyka PRZYJMUJĄCY RYZYKO Czy dane ryzyko jest ryzykiem transferowalnym? Jaki jest zakres
Bardziej szczegółowo