RAPORT KOŃCOWY DIAGNOZY DLA PARTNERSTWA LOKALNEGO W DĄBROWIE GÓRNICZEJ

Transkrypt

1 RAPORT KOŃCOWY DIAGNOZY DLA PARTNERSTWA LOKALNEGO W DĄBROWIE GÓRNICZEJ \ Wykonał: mgr Mirosław Przewoźnik przy udziale Członków Zespołu Badawczego w składzie: dr Sławomir Mandes dr Sylwia Pelc dr Małgorzata Porąbaniec mgr Marcin Sochocki Zamawiający Caritas Diecezji Kieleckiej w ramach projektu systemowego 1.18 Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej w zadaniu (nr 4) w zakresie standaryzacji pracy z bezdomnymi w tym: opracowanie modelu Gminnego Standardu Wychodzenia z Bezdomności Rzeszów, styczeń 2012r. Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej

2 Spis treści: 1. Wstęp... 3 a) Cel główny oraz cele szczegółowe realizowanych diagnoz...3 b) Zakres realizacji diagnozy lokalnej: techniki badawcze, próba, analizowane dokumenty terminy Charakterystyka gminy na obszarze Partnerstwa Lokalnego... 7 a) Podstawowe zmienne społeczno-demograficzne,... 7 b) Wskaźniki zatrudnienia... 8 c) Wskaźniki bezrobocia... 9 d) Typ gminy - miejski, miejsko-wiejski, wiejski e) Wskaźniki mierzące skalę korzystania z systemu pomocy społecznej.10 f) Kwestie związane z polityką mieszkaniową - zasoby gospodarki komunalnej, struktura własności mieszkań, kwestie związane z eksmisjami g) Kwestie związane z usamodzielnianiem się mieszkaniowym osób opuszczających placówki opiekuńczo-wychowawcze i rodziny zastępcze Ogólna charakterystyka problemów społecznych na obszarze Partnerstwa Lokalnego a) Krótka charakterystyka problemów społecznych występujących na terenie b) zawiązanego Partnerstwa na podstawie DR..17 c) Hierarchia problemów społecznych na podstawie DR.31 d) Przedstawienie problematyki bezdomności w kontekście innych problemów społecznych na podstawie DR e) Hierarchia problemów społecznych w ujęciu osób kluczowych (IDI) Szczegółowa analiza problemu bezdomności w kontekście materiałów zastanych (DR) b) Dane ilościowe pochodzące z DR dotyczące bezdomności gromadzone przez ośrodki pomocy społecznej c) Metodologiczna oraz merytoryczna ocena diagnozy bezdomności d) Działania mające rozwiązywać problem bezdomności e) Konkretne formy działań z bezdomnymi...40 f) Finanse Postrzeganie bezdomności jako lokalnego problemu społecznego z perspektywy kluczowych informatorów (IDI) a) Znaczenie (ranga) bezdomność wśród problemów społecznych gminy oraz stosunek do bezdomności przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit b) Ocena skali zjawiska bezdomności w gminie zdaniem respondentów c) Charakter bezdomności i ewentualnie dynamika zmian oraz najważniejsze potrzeby osób bezdomnych w gminie d) Stosunek społeczności lokalnej do bezdomności Ocena systemu wsparcia osób bezdomnych na terenie Partnerstwa Lokalnego (IDI z osobami kluczowymi)... 45

3 a) Funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie prewencji bezdomności b) Funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie świadczenia usług z zakresu pomocy doraźnej c) Funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie świadczenia usług z zakresu integracji społecznej d) Współpraca międzyinstytucjonalna e) Najważniejsze wady i zalety lokalnego systemu pomocy osobom bezdomnym.. 48 f) Najpilniejsze potrzeby systemu pomocy osobom bezdomnym w Partnerstwie Ocena systemu wsparcia dokonana przez osoby bezdomne...50 a) Charakterystyka badanej grupy b) System wsparcia w opinii osób bezdomnych a) poziom obłożenia systemu wsparcia b) działanie systemu wsparcia c) ocena placówki c) Sytuacja społeczno-ekonomiczna osób bezdomnych a) położenie na rynku pracy i sytuacja finansowa b) różne zachowania społeczne...61 c) sytuacja finansowa d) Sytuacja prawna osób bezdomnych e) Profil psychospołeczny badanych osób bezdomnych a) patologie społeczne b) kapitał społeczny c) wsparcia społeczne d) dobrostan psychiczny f) Sytuacja zdrowotna badanych osób bezdomnych g) Wchodzenie i wychodzenie z bezdomności a) wychodzenie z bezdomności b) przyczyny bezdomności Wnioski i rekomendacje dla systemu wsparcia w Partnerstwie Lokalnym podstawie IDI z osobami kluczowymi, wywiadów kwestionariuszowych z osobami bezdomnymi oraz analizy dokumentów a) Zakres prewencji b) Zakres pomocy sprofilowanej c) Rozwiązania systemowe ANEKS a) Lista analizowanych dokumentów w analizie desk research b) Dyspozycje do indywidualnych wywiadów pogłębionych c) Kwestionariusz wywiadu z osobą bezdomną d) Spis tabel i rysunków... 94

4 1.Wstęp a) Cel główny oraz cele szczegółowe realizowanych diagnoz lokalnych Celem głównym diagnozy przeprowadzenie systematycznej, wszechstronnej i pogłębionej analizy problemu bezdomności poprzez opis skali i charakteru problemu bezdomności występującej na terenie partnerstwa lokalnego oraz analizy realnie funkcjonującego systemu wsparcia osób bezdomnych: zasobów, którymi partnerstwo dysponuje, instytucjonalnych zależności i braków w systemie wsparcia. Cele szczegółowe diagnozy to: a. dostarczenie Partnerstwom Lokalnym aktualnej, przeprowadzonej w sposób zobiektywizowany, analizy pokazującej system wsparcia osób bezdomnych, b. diagnoza będzie punktem odniesienia dla ekspertów opiekunów Partnerstw Lokalnych. c. wskazanie potencjalnych luk w systemie wsparcia osób bezdomnych oraz możliwych sposobów wykorzystania Standardów do podniesienia jakości świadczonych usług. d. diagnoza będzie dokumentem, który może być wykorzystany przez samorząd jako materiał uzupełniający Gminne Strategie Rozwiązywania Problemów Społecznych, e. diagnoza może być podstawą przygotowania modeli wychodzenia z bezdomności. b) Zakres realizacji diagnozy lokalnej: techniki badawcze, próba, analizowane dokumenty, terminy. A. Charakterystyka metody badawczej analiza źródeł wtórnych (desk research). Analiza źródeł wtórnych (dalej: desk research) to poszukiwanie informacji, które w postaci spisanej istnieją w wielu rodzaju dokumentach. W zależności od celu i przedmiotu badania, desk research mogą służyć jako badania właściwe lub jako rozpoznawcze jakościowe badania poprzedzające np. badania ankietowe. Do najczęściej analizowanych dokumentów zaliczyć należy: a) publikacje, b) raporty, c) biuletyny, d) bazy danych, lokalne dane statystyczne WUS, dane GUS e) katalogi, f) informacje dostępne na internetowych stronach www i inne zasoby internetowe, g) oficjalne dokumenty lokalne (strategie, programy, itp.), h) wyniki innych badań społecznych w zakresie interesującej badacza tematyki. Ten rodzaj materiału empirycznego jest bardzo istotny w realizacji diagnoz lokalnych w zakresie bezdomności, w ramach trwania Projektu 1.18 Zadania nr 4. Metoda desk research z założenia nie wymaga prac terenowych, praca odbywa się w oparciu o ustalony katalog dokumentów interesujących badacza. Analizowane dokumenty muszą w sposób bezpośredni nawiązywać do interesującego badacza problemu, a ich liczba

5 nie jest z góry ustalona i jako taka może się zmieniać w zależności od lokalnych uwarunkowań. Metoda ta nie posiada określonego czasu/fazy realizacji. Oznacza to, że pozyskiwanie i eksploracja danych trwa przez cały okres realizacji projektu badawczego (diagnozy lokalnej). Głównym celem desk research jest zobrazowanie, jak kształtuje się problem bezdomności w świetle oficjalnych dokumentów będących w posiadaniu Partnerstwa Lokalnego tj. na ile problem bezdomności zakorzeniony jest w lokalnych dokumentach będących w posiadaniu Partnerstwa Lokalnego? Celami szczegółowymi prowadzonych badań staje się próba odpowiedzi na następujące pytania: a) czy w materiałach są odniesienia do dokumentów strategicznych i programowych, np. Strategia Rozwoju Kraju, Strategia Rozwoju Województwa, POKL, RPO, itp.? b) czy w analizowanych dokumentach zawarto propozycje działań wobec bezdomnych w zakresie pomocy doraźnej, streetworkingu, pracy socjalnej, mieszkalnictwa, zatrudnienia, edukacji oraz zdrowia? c) jak kształtuje się problematyka bezdomności na przestrzeni określonego czasu powstawania różnorodnych dokumentów? d) jakie są aktualnie ponoszone środki finansowe związane z problemem bezdomności? e) jaki rodzaj pomocy świadczony jest osobom bezdomnym na terenie zawiązanego Partnerstwa Lokalnego? f) w jaki sposób były wypracowywane, promowane i wdrażane oficjalne dokumenty regulujące kwestie bezdomności? Sposób doboru próby oraz charakterystyka dokumentów. Do analizy desk research i analizy treści wykorzystywanych podczas realizacji diagnoz lokalnych w zakresie bezdomności postanowiono włączyć wszystkie dokumenty, które: a) w sposób bezpośredni nawiązują do problematyki bezdomności, b) w sposób bezpośredni nawiązują do kwestii pomocy społecznej (w sposób pośredni nawiązują do problemu bezdomności), c) w sposób bezpośredni nawiązują do kwestii polityki społecznej (w sposób pośredni nawiązują do problemu bezdomności). Poniżej zamieszczono spis dokumentów, które objęte zostaną analizą desk research. Lista ta może zostać rozszerzona w trakcie procesu zbierania materiałów oraz ich opracowywania: 1. Strategia rozwoju gminy, 2. Gminna strategia rozwiązywania problemów społecznych, 3. Programy pomocy społecznej, wychodzenia z bezdomności oraz inne związane z problemami bezdomności, 4. Sprawozdawczość statystyczna i analizy własne: sprawozdanie MPiPS-03, a. Bilans potrzeb w zakresie pomocy społecznej, b. Uchwały budżetowe c. Sprawozdania roczne OPS przedstawione Radzie Gminy, d. Sprawozdania z realizacji programów, e. Roczniki statystyczne GUS, WUS, f. Dane policji, straży miejskiej dotyczące bezdomnych g. Raporty badawcze zrealizowane przez ośrodki pomocy społecznej, organizacje

6 pozarządowe, lokalne ośrodki badawcze i placówki edukacyjne. 5. Dokumenty organizacyjne gminy takie jak statuty czy regulaminy, 6. Dokumenty organizacyjne ośrodka pomocy społecznej statuty, regulaminy organizacyjne, 7. Projekty systemowe i konkursowe PO KL i inne. Ogółem analizie poddano 12 dokumentów zastanych (zawarte w Aneksie) oraz dane statystyczne ze stron internetowych miasta, dane Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego i Powiatowego Urzędu Pracy. B. Zestandaryzowany wywiad kwestionariuszowy skierowany do osób bezdomnych. Charakterystyka metody badawczej. Badania ankietowe są najpopularniejszą formą realizacji badań społecznych. Badania ankietowe to bardzo dobre narzędzie do gromadzenia informacji o rozkładzie częstości deklaracji dotyczących opinii, ocen czy właściwości. Pozwalają one poznać opinię jakiejś kategorii, grupy społecznej na temat wydarzenia, procesów, instytucji czy konkretnych osób. Narzędziem do realizacji badania ankietowego jest kwestionariusz. Cechą charakterystyczną ankiety jest to, że zawiera określoną liczbę pytań, do których dodane są odpowiedzi. Osoba biorąca udział w badaniu respondent odpowiada na pytanie wybierając jedną z przygotowanych uprzednio odpowiedzi. Dopuszcza się stosowanie w kwestionariuszu pytań nie zawierających z góry określonych odpowiedzi, jednak pytania takie stanowią zwykle tylko niewielką część ankiety. Istnieje szereg sposobów przeprowadzania ankiety. W przeszłości popularną metodą było wysyłanie kwestionariusza pocztą, obecnie popularne są wywiady kwestionariuszowe przez telefon. Wadą tej metody jest to, że w takim wywiadzie należy zadawać proste pytania, na które odpowiedź nie wymaga dłuższego namysłu. Innym sposobem realizacji kwestionariusza jest rozdanie go grupie osób, tak aby wszyscy odpowiadali w tym samym czasie pod nadzorem odpowiedzialnej za badanie osoby. Metoda ta nazywana jest audytoryjną. Najlepszą, najbardziej efektywną i skuteczną metodą realizacji kwestionariusza (zastosowaną w badaniu osób bezdomnych) jest oddanie go w ręce wykwalifikowanej osoby: ankietera. Ankieter zadaje pytania i notuje udzielone odpowiedzi. Zalety tej metody wynikają z wielu przyczyn, spośród najważniejszych warto wymienić następujące: 1) pytania zadawane przez osobę, z którą ma się kontakt wzrokowy są traktowane poważniej, a udzielane odpowiedzi są bardziej przemyślane; 2) ankieter kontroluje proces zadawania pytań, pilnuje aby wszystkie pytania były zadane, aby badane odpowiedział na nie samodzielnie; 3) ankieter może wspomóc badanego, jeśli ten nie rozumie jakiegoś pytania; 4) w kwestionariuszu realizowanym przez ankietera można zadawać pytania bardziej szczegółowe i rozbudowane. Cele realizacji badań. Zaplanowane w ramach diagnozy badanie osób bezdomnych ma dwa główne cele: - zebrać informacje o sytuacji społecznej i ekonomicznej osób bezdomnych, - badanie ma na celu dokonanie oceny systemu prewencji, interwencji oraz integracji działającej na terenie partnerstwa. Na podstawie zebranych danych osoby odpowiedzialne w partnerstwie za pomoc osobom bezdomnym powinny wiedzieć, jaki jest profil społeczno-demograficzny bezdomnego, jakie ma problemy zdrowotne i prawne. Powinien również otrzymać informację o profilu psychospołecznym osób pozbawionych dachu nad głową.

7 W badaniu bezdomni są również proszeni o opis form i zakresu korzystania z usług instytucji zajmujących się pomocą społeczną i pracą socjalną (oraz, w mniejszym zakresie, o ocenę ich funkcjonowania). Na podstawie tych pytań będzie można ocenić zróżnicowanie i adekwatność działającego w partnerstwie systemu pomocy. Sposób doboru próby i realizacji badania. Ze względu na cele badania oraz metodologię niezwykle ważne jest ścisłe przestrzeganie przyjętego sposobu realizacji badania. W badaniu brali udział tylko i wyłącznie bezdomni mieszkający w miejscach stałego pobytu (schroniskach i noclegowniach) w chwili realizacji badania. Wykluczeni są bezdomni usamodzielnieni lub bezdomni mieszkający w miejscach niemieszkalnych. Przyjęto, że bezdomni mieszkający w miejscach stałego pobytu mają najpełniejszą wiedzę o działającym systemie pomocy. Nie bez znaczenia jest również fakt, że do grupy tej można dotrzeć względnie łatwo poprzez instytucje. Liczebność próby była dostosowana do wielkości partnerstwa. Przyjęto, że liczba osób bezdomnych, która powinna zostać przebadana wynosiła 60 osób bezdomnych C. Indywidualny wywiad pogłębiony (IDI). Charakterystyka metody badawczej. Ten element diagnozy odwołuje się do metodologii jakościowej Zgodnie z przyjętą perspektywą, analiza koncentruje się na opisie zakresu i zróżnicowania wybranego spektrum problemowego, stwarzając zarazem możliwość modyfikacji pierwotnego obszaru badań i dostosowywania go, do poznawanych w trakcie prowadzenia badań lokalnych uwarunkowań. Gromadzony w ten sposób i na bieżąco analizowany materiał pozwala pełniej i trafniej opisać problem badawczy. Należy jednak podkreślić, że zebrane w ten sposób dane nie są użyteczne w analizach ilościowych ten aspekt diagnoz realizowany jest za pośrednictwem innych metod i technik badawczych użytych w diagnozach. Podstawowym powodem, który zadecydował o wyborze koncepcji metodologicznej relacjonowanego elementu projektu badawczego, była stwarzana dzięki niej możliwość poznania specyfiki, uprzednio nieznanych, lokalnych uwarunkowań. Badania służyć mają właśnie wstępnemu rozpoznaniu i dookreśleniu obszarów diagnoz, a przez to być użyteczne w trakcie realizacji kolejnych, przewidzianych w projekcie, etapów badań. W dalszej perspektywie, zgromadzony materiał stanowić może podstawę do tworzenia typologii (w oparciu o zbiorczą analizę wszystkich przeprowadzonych diagnoz). Praktyczne wdrażanie wyżej opisanego podejścia wymaga sporych kompetencji w realizacji badań terenowych, którymi dysponują zwykle osoby mające już pewne doświadczenie w posługiwaniu się technikami jakościowymi, a także w analizowaniu materiału empirycznego. Cele realizacji badań. Celem badań jest zobrazowanie opinii, ocen, uwag i propozycji tzw. kluczowych informatorów na temat funkcjonowania lokalnego systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie: a) postrzegania bezdomności jako lokalnego problemu społecznego (w tym: charakterystyka bezdomności ewentualnie dynamika zmian, najważniejsze potrzeby, próba oceny skali zjawiska, stosunek do bezdomności lokalnej społeczności oraz przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit);

8 b) funkcjonowania systemu pomocy osobom bezdomnym w wymiarze prewencji, pomocy doraźnej i integracji społecznej (w tym: adekwatności, skuteczności i efektywność działań; oceny potrzeby i możliwość wprowadzenia modyfikacji w funkcjonowaniu programów/instytucji/organizacji, postulowane zmiany); c) współpracy międzyinstytucjonalnej (w tym: formy i zakres kooperacji, powiązania nieformalne w kontekście funkcjonowania instytucji działających na rzecz osób bezdomnych, postulowane zmiany). Celem badań jest także dostarczenie materiału w postaci rozwiązań i propozycji modyfikacji działania systemu pomocy (lub konkretnych instytucji), a także ocen lokalnych uwarunkowań do wykorzystania w trakcie dyskusji prowadzonych w ramach zogniskowanych wywiadów grupowych. Uzupełnieniem w/w zakresu tematycznego są informacje pozwalające na przedstawienie charakterystyki respondentów obejmującej: podstawowe dane socjodemograficzne, doświadczenie zawodowe oraz zaangażowania w działania z zakresu pomocy osobom bezdomnym i pracy socjalnej. Sposób doboru próby Respondentami były osoby mające wiedzę na temat funkcjonowania systemu pomocy osobom bezdomnym na danym obszarze: przedstawiciele organizacji i instytucji tworzących ten system. Wybrani zostali po konsultacji z przedstawicielami Partnerstw Lokalnych (szczególnie z terenowym koordynatorem badań), z uwzględnieniem zróżnicowania i specyfiki danego Partnerstwa. Liczbę osób do badań przyjęto na 6 osób. 2. Charakterystyka gminy na obszarze Partnerstwa Lokalnego (DR). a) Podstawowe zmienne społeczno-demograficzne. Opracowano na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego. Obecnie liczba ludności Dąbrowy Górniczej wynosi osób (w tym prawie kobiet), co stanowi 2,8% ludności województwa śląskiego. Pod względem liczby ludności Dąbrowa Górnicza zajmuje 11 miejsce wśród 19 miast na prawach powiatu województwa śląskiego. Gęstość zaludnienia miasta wynosi 680 osób na 1 km2 i jest wyraźnie wyższa niż średnia w województwie (377 osób na 1 km2). Dominującą grupę ludności w Dąbrowie Górniczej stanowią osoby w wieku produkcyjnym, tj. ponad 71% ( osób). Strukturę ludności zamieszkującej Dąbrowę Górniczą przedstawia poniższa tabela. Dane Ludność wg faktycznego miejsca zamieszkania Przyrost naturalny na 1 tys. ludności - 2,0-1,8-1,2-1,5-0,1 Mieszkańcy w wieku lata (%) 17,4 17,98 18,4 18,6 18,4 Mieszkańcy w wieku powyżej 60 lat (%) 17,1 17,8 18,5 19,3 20,3 Mieszkańcy w wieku przedprodukcyjnym (%) 15,6 15,3 15,1 15,0 15,1 Mieszkańcy w wieku produkcyjnym (%) 69,4 69,3 69,1 68,6 68,0 Mieszkańcy w wieku poprodukcyjnym (%) 15,0 15,4 15,8 16,3 16,9 Wskaźnik obciążenia demograficznego: 44,1 44,4 44,8 45,7 47,1 mieszkańcy w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w

9 wieku produkcyjnym Dzietność 1,10 1,20 1,32 1,26 1,38 Saldo migracji wewnętrzne Saldo migracji zagraniczne Tabela 1Wskaźniki demograficzne dla Dąbrowy Górniczej w latach r. Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS Pozytywnym zjawiskiem w Dąbrowie Górniczej są zmniejszające się wielkości wskaźników dotyczących migracji wewnętrznych i zagranicznych oraz wzrastające wskaźniki związane z dzietnością i przyrostem naturalnym. Niepokojąca jest natomiast tendencja zmniejszania się liczby mieszkańców w wieku produkcyjnym na rzecz wzrostu liczby ludności w wieku poprodukcyjnym. b) Wskaźniki zatrudnienia. Opracowano na podstawie GUS oraz danych Urzędu Miasta. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego (stan na dzień 31 grudnia 2008 r.) na terenie Dąbrowy Górniczej funkcjonowało rożnego rodzaju podmiotów gospodarczych. Najliczniejszą grupę stanowiły osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą ponad 77% ogółu zarejestrowanych podmiotów (9127). Pozostałą część podmiotów stanowiły osoby prawne i jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej w liczbie 2750 (23%), wśród których było 826 spółek handlowych, 1127 spółek cywilnych, 23 spółdzielnie oraz 3 przedsiębiorstwa państwowe. Aktualniejsze dane dotyczące sytuacji gospodarczej Dąbrowy Górniczej przedstawia poniższa tabela. Dane gospodarcze Podmioty gospodarki narodowej ogółem Podmioty gospodarki sektor prywatny sektor prywatny - osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą Jednostki nowo zarejestrowane ogółem Jednostki nowo zarejestrowane sektor prywatny Jednostki nowo zarejestrowane osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą Jednostki wykreślone ogółem Jednostki wykreślone sektor prywatny Jednostki wykreślone osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą Podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności Jednostki nowo zarejestrowane w rejestrze REGON na 10 tys ludności Jednostki wykreślone z rejestru REGON na 10 tys. ludności Przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego Produkcja sprzedana przemysłu na 1 mieszkańca (zł) bd Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach na 1 mieszkańca bd Wartość brutto środków trwałych na 1 mieszkańca bd Tabela 2 Sytuacja gospodarcza w Dąbrowie Górniczej Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS

10 Pracujący w 2008r. według faktycznego miejsca pracy; bez podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących do 9 osób oraz pracujących w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie. Ogółem Z ogółem- sektor W tyś. W tym Publiczny Prywatny kobiety W % 41,2 36,6 28,5 71,5 Tabela 3 Rynek pracy Dąbrowa Górnicza Źródło: Struktura pracujących według rodzajów działalności w 2008r.Według faktycznego miejsca pracy; bez podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących do 9 osób oraz pracujących w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie. Rolnictwo, Przemysł i Usługi rynkowe Usługi łowiectwo i budownictwo nierynkowe leśnictwo; rybactwo W % Tabela 4 Rynek pracy: Struktura pracujących według rodzajów działalności w 2008r Źródło: Dane te przedstawione są procentowo. Jeśli chodzi o dane liczbowe to przedstawiają się one następująco. Stan zatrudnienia w zarejestrowanych podmiotach gospodarczych wynosi osób. W sektorze publicznym pracuje osób, a w prywatnym osób. Najwięcej osób zatrudnionych jest w przemyśle i budownictwie osób, pozostali pracują w usługach: rynkowych osób, nierynkowych osób. c) Wskaźniki bezrobocia. Opracowano na podstawie statystyk Powiatowego Urzędu Pracy oraz lokalnego programu rewitalizacji. Na dzień r. liczba osób bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Dąbrowie Górniczej wyniosła 6131, co stanowiło 10,7% ogółu osób aktywnych zawodowo. Oznacza to, iż w porównaniu ze stanem na koniec 2008 roku liczba zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy zwiększyła się o 1936 osób, a stopa bezrobocia wzrosła w tym okresie o 3,4%. Analiza stopy bezrobocia miesiąc po miesiącu pokazuje, że ponad 76% niniejszego wzrostu wygenerowana została na przełomie 2008 i 2009 roku, kiedy to stopa bezrobocia wzrosła z 7,3% w grudniu do 8,8% w styczniu (wzrost o 1,5%) oraz na przełomie dwóch pierwszych miesięcy 2009 roku, kiedy to stopa bezrobocia wzrosła z 8,8% w styczniu do 9,6% w lutym (wzrost o 0,8%). Kolejne miesiące 2009 roku przyniosły wyraźną stabilizację stopy bezrobocia przy utrzymaniu niewielkiej tendencji wzrostowej.

11 Charakterystyka bezrobotnych Liczba bezrobotnych ogółem Liczba bezrobotnych kobiet Bezrobotni do 25 lat Długotrwale bezrobotni Bezrobotni z wykształceniem wyższym Bezrobotni z wykształceniem policealnym średnim i zawodowym Bezrobotni z wykształceniem średnim ogólnym Bezrobotni z wykształceniem zawodowym Bezrobotni z wykształceniem gimnazjalnym Bezrobotni zarejestrowani z prawem do zasiłku Bezrobotni zarejestrowani pozostający bez pracy dłużej niż 1 rok Stopa bezrobocia rejestrowanego 15,5 11,6 7,5 11,4 11,2 Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku 10,2 7,7 4,7 7,0 11,2 produkcyjnym Tabela 5 Bezrobocie w Dąbrowie Górniczej 1 Źródło: dane uzyskane z Powiatowego Urzędu Pracy w Dąbrowie Górniczej Wzrost stopy bezrobocia, mimo zmniejszenia się liczby osób bezrobotnych, wskazuje na spadek liczby ludności aktywnej zawodowo. Istotnym problemem dąbrowskiego rynku pracy jest postępujący proces starzenia się zasobów siły roboczej. Zmniejsza się liczba bezrobotnych w przedziale lata. O ile jeszcze w 2008r. to właśnie kategoria wiekowa była najliczniej reprezentowaną, o tyle rok później została wyprzedzona przez kategorię lata i sytuacja ta została utrzymana w roku 2010 należało do niej 1724 bezrobotnych, tj. 28,5% ogółu zarejestrowanych. d) Typ gminy - miejski. Dąbrowa Górnicza, znajdująca się na południu Polski w województwie śląskim. Jest najbardziej rozległym miastem na prawach powiatu Województwa Śląskiego. Zajmuje powierzchnię 189km 2. Jest to gmina o charakterze miejsko-wiejskim, z dużym naciskiem na wielość obszarów wiejskich, co stanowi dość szczególny, jak na aglomerację górnośląską, przypadek. Typowe przestrzenie zwartej zabudowy, zajmują mniejszą część wspomnianego obszaru. Większa jego część charakteryzuje się niską zabudową, przechodzącą często w funkcjonalność o charakterze rolniczym. Dodatkowo wspomniany obszar industrialny zdominowany jest przez infrastrukturę użytkową dawnej Huty Katowice, co stanowi istotny punkt przemysłowego odniesienia miasta. Dąbrowa Górnicza składa się z kilku głównych dzielnic, wydzielonych zwyczajowo, zróżnicowanych pod względem struktury, liczby ludności, rodzaju zabudowy i funkcjonalności. e) Wskaźniki mierzące skalę korzystania z systemu pomocy społecznej. Opracowano na podstawie systemu analiz samorządowych, sprawozdania z działalności MOPS oraz sprawozdania MPiPS Lokalny Program Rewitalizacji Dąbrowy Górniczej do roku 2020.

12 Pod względem wydatków na pomoc społeczną, na 1 mieszkańca, Dąbrowa Górnicza ze wskaźnikiem 365,63 zł (dane za rok 2009 System Analiz Samorządowych ZMP) sytuowała się poniżej średniej dla miast, wynoszącej 520,36 zł. Wydatki majątkowe na pomoc społeczną, w przeliczeniu na 1 mieszkańca (27,13 zł w roku 2009) znacznie przekraczały średnią dla miast wynoszącą wówczas 18,79 zł. Sytuację osób i rodzin korzystających z zasiłków pomocy społecznej ilustrują dane zamieszczone w poniższej tabeli. Okoliczność udzielenia pomocy Ubóstwo osoby samotne Ubóstwo rodziny Ubóstwo osoby w rodzinach Bezrobocie osoby samotne Bezrobocie rodziny Bezrobocie osoby w rodzinach Niepełnosprawność osoby samotne Niepełnosprawność rodziny Niepełnosprawność osoby w rodzinach Rodziny niepełne bezradność Rodziny niepełne bezradność (osoby w rodzinach) Rodziny wielodzietne bezradność Rodziny wielodzietne bezradność (osoby w rodzinach) Pobierający zasiłki Pobierający zasiłki rodziny Pobierający zasiłki osoby w rodzinach Tabela 6 Pomoc społeczna udzielana w Dąbrowie Górniczej Źródło: dane uzyskane z Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Dąbrowie Górniczej Najczęstszymi powodami udzielania pomocy osobom i rodzinom w 2010r. było: Opracowano na podstawie sprawozdania z działalności miejskiego ośrodka pomocy społecznej za 2010 rok: ubóstwo 1804 sieroctwo 7 bezdomność potrzeba ochrony macierzyństwa- 56 w tym: wielodzietność 37 bezrobocie niepełnosprawność -839 długotrwała lub ciężka choroba 263 bezradność w sprawach opiekuńczo wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego 622 w tym: rodziny niepełne- 420 rodziny wielodzietne 202 przemoc w rodzinie alkoholizm 151 narkomania 21 trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego - 28

13 trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą 4 zdarzenia losowe 39 sytuacja kryzysowa 284 Rysunek 1 Najczęstsze powody udzielania pomocy społecznej w 2010r. Źródło: Sprawozdanie z działalności MOPS W roku 2010 Dział Realizacji Świadczeń wydał decyzji administracyjnych, w tym: decyzji, na podstawie których przyznano świadczenia na łączną kwotę ,49 zł. 175 decyzji odmownych.

14 Rysunek 2 Decyzje dotyczące przyznania prawa do pomocy społecznej Źródło: Sprawozdanie z działalności MOPS Wypłacono: zasiłki stałe dla 411 osób całkowicie niezdolnych do pracy z powodu wieku lub niepełnosprawności (w tym dla 329 osób samotnie gospodarujących) na łączną kwotę ,40 zł. Rysunek 3 Liczba zasiłków stałych Źródło: sprawozdanie z działalności MOPS zasiłki okresowe dla osób (w tym 562 osoby samotnie gospodarujące i 740 osób pozostających w rodzinie), w szczególności z powodu: bezrobocia 975 osób, długotrwałej choroby 57 osób, niepełnosprawności 260 osób, możliwości utrzymania lub nabycia uprawnień do świadczeń z innych systemów zabezpieczenia społecznego 2 osoby na łączną kwotę ,27 zł. Wykres przedstawiający powody przyznania zasiłku okresowego

15 Rysunek 4 4 powody przyznania zasiłku okresowego Źródło: sprawozdanie z działalności MOPS zasiłki celowe na łączną kwotę ,76 zł z przeznaczeniem na: zakup leków dla 503 osób, zakup opału dla 577 osób, zakup odzieży dla osób, zakup żywności dla 274 osób, remont mieszkania dla 30 osób, pokrycie kosztów pobytu dziecka w żłobku lub przedszkolu dla 5 osób, zakup niezbędnych przedmiotów użytku domowego dla 7 osób, pokrycie wydatków powstałych w wyniku zdarzenia losowego dla 21 osób, pokrycie kosztów wyjazdu na zielone kolonie dla 52 dzieci.

16 Rysunek 5 Przeznaczenie zasiłków celowych Źródło: sprawozdanie z działalności MOPS zasiłki celowe specjalne dla 196 osób na łączną kwotę ,34 zł (świadczenie to przyznaje się osobom, których dochód przekroczył ustawowe kryterium dochodowe, lecz ich sytuacja uzasadniała przyznanie świadczenia), zasiłki aktywizacyjne z przeznaczeniem na zaspokojenie bieżących potrzeb wynikających z kontraktu socjalnego dla 81 osób biorących udział w realizacji Projektu INTEGRA Program Integracji Zawodowej i Społecznej osób w Dąbrowie Górniczej współfinansowanego przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, na łączną kwotę ,04 zł. Ponadto w 2010 roku: zrealizowano 24 świadczenia w formie sprawienia pogrzebu na kwotę ,40 zł, opłacono składki zdrowotne dla osób pobierających zasiłek stały z pomocy społecznej niepodlegających obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego z innego tytułu dla 368 osób na łączną kwotę ,00 zł, opłacono składki zdrowotne dla 2 osób realizujących kontrakt socjalny niepodlegających obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego z innego tytułu na kwotę 400 zł. f) Kwestie związane z polityką mieszkaniową - zasoby gospodarki komunalnej, struktura własności mieszkań, kwestie związane z eksmisjami. Opracowano na podstawie danych GUS i lokalnego programu rewitalizacji oraz danych z kwestionariusza do wypełnionego przez MOPS. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego Dąbrowa Górnicza posiada zasoby mieszkaniowe na poziomie: 2004: z czego zasobów komunalnych: 6 675, 2005: z czego zasobów komunalnych: 6 489,

17 2006: z czego zasobów komunalnych: 6 489, 2007: z czego zasobów komunalnych: 6 017, 2008: mieszkań (brak danych Głównego Urzędu Statystycznego o zasobach komunalnych). Przeważającą część zasobów mieszkaniowych w mieście (prawie 50%) stanowią budynki spółdzielcze należące do dąbrowskich spółdzielni: Lokator, Sami swoi, Fenix, Koksik, Metalurg, Podlesie, Górnik, Partner, Spółdzielni Mieszkaniowej przy Hutniczym Przedsiębiorstwie Remontowym nr 4, Damel Młodzieżowej Spółdzielni Mieszkaniowej. Największą spółdzielnią jest S.M. Lokator. Spółdzielnia ta w swych zasobach posiada szereg dużych budynków mieszkalnych. Kolejne znaczne grupy stanowią: - budynki prywatne, budynki komunalne, budynki zakładowe; - budynki wspólnot mieszkaniowych przy czym w ostatnich latach zaobserwowano wzrost liczby zasobów wspólnot mieszkaniowych. Ważnym czynnikiem świadczącym o poziomie zamożności mieszkańców miasta oraz pośrednio o procesach ekonomicznych są zaległości w opłatach za mieszkania i podjęte działania eksmisyjne z zasobów spółdzielni mieszkaniowych. Od roku 2005 zadłużenie lokali spółdzielczych maleje. W roku 2005 średnie zadłużenie wynosiło: ,6 zł natomiast w roku 2007: 4 902,60 zł. Zauważalna jest poprawa płatności jak i zmniejszająca się kwota zadłużenia. Wynikać ona może z wielu czynników. Między innymi z poziomu dofinansowania opłat za mieszkania oraz odszkodowań gminy za pozostawanie w zasobach osób posiadających wyrok eksmisyjny do lokali socjalnych. Dziedzina / rok Mieszkania spółdzielnie mieszkaniowe bd komunalne bd zakłady pracy bd zasoby wspólnot mieszkaniowych bd bd bd Przeciętna powierzchnia mieszkania (m2) 58,2 58,3 58,4 58,7 Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę 22,4 22,7 22,8 23,1 (m2) Zasoby spółdzielcze: zaległości w opłatach ponad 3 mies. (liczba mieszkań/wartość zaległości w tys. zł) , ,1 bd ,6 Zasoby gminne: zaległości w opłatach ponad 3 mies. (liczba mieszkań/wartość zaległości w tys. zł) , ,4 bd ,0 Wspólnoty mieszkaniowe: zaległości w opłatach ponad 3 mies. (liczba mieszkań/wartość zaległości w tys. zł) , ,2 bd ,7 Zakłady pracy: zaległości w opłatach za mieszkania ponad 3 mies. (liczba mieszkań/wartość zaległości w tys. zł) , ,4 bd ,7 Dodatki mieszkaniowe: liczba/ wartość w zł zasoby spółdzielni zasób gminy wspólnoty mieszkaniowe

18 - zasoby prywatne Tabela 7 Sytuacja mieszkaniowa w Dąbrowie Górniczej 2 Źródło: Bank Danych Lokalnych (GUS) W rejestrach prowadzonych w Dąbrowie Górniczej w Wydziale Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej, według stanu na dzień 30 września 2010 r., zarejestrowanych jest 475 wyroków, z przyznanym prawem do lokalu socjalnego na rzecz zobowiązanych 3. Z danych przedstawionych przez Lidera wynika, iż w 2010r. wykonano w Dąbrowie 47 eksmisji, w tym przez spółdzielnie mieszkaniowe 17, przez gospodarkę komunalną 24 i przez prywatnych właścicieli- 6. Eksmisjami objęto 144 osoby/ rodziny w tym: 131 rodzin pełnych i 13 osób samotnych. Wszystkie eksmisje zostały wykonane do lokali socjalnych. g) Kwestie związane z usamodzielnianiem się mieszkaniowymi osób opuszczających placówki opiekuńczo-wychowawcze i rodziny zastępcze. Opracowano na podstawie sprawozdania z działalności MOPS oraz sprawozdania MPiPS-03. Zasady udzielania pomocy materialnej na usamodzielnianie osób opuszczających placówki opiekuńczo-wychowawcze i rodziny zastępcze, określa Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 23 grudnia 2004 r. w sprawie udzielania pomocy na usamodzielnienie, kontynuowanie nauki oraz zagospodarowanie. W myśl tego rozporządzenia indywidualny program usamodzielnienia przygotowuje osoba usamodzielniana wraz z opiekunem usamodzielnienia. Przy współpracy właściwego do przyznania pomocy powiatowego centrum pomocy rodzinie, co najmniej na miesiąc przed osiągnięciem pełnoletniości, biorąc pod uwagę sposób i formy: 1) współdziałania i wspierania osoby usamodzielnianej w kontaktach z rodziną i środowiskiem; 2) uzyskania wykształcenia zgodnego z możliwościami i aspiracjami osoby usamodzielnianej; 3) uzyskania kwalifikacji zawodowych; 4) pomocy w ustaleniu uprawnień do ubezpieczenia zdrowotnego; 5) osiedlenia się osoby usamodzielnianej w powiecie innym niż miejsce zamieszkania przed umieszczeniem w placówce lub rodzinie zastępczej; 6) pomocy w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, w szczególności przez: a) umożliwienie zamieszkania w mieszkaniu chronionym przez czas określony, b) całkowite lub częściowe pokrycie wydatków związanych z wynajmem pokoju, c) ułatwienie uzyskania mieszkania socjalnego z zasobów gminy, d) umożliwienie osobie usamodzielnianej uczącej się w gimnazjum, szkole ponadgimnazjalnej lub ponadpodstawowej zamieszkania w bursie lub internacie do czasu ukończenia nauki, e) całkowite lub częściowe pokrycie osobie usamodzielnianej studiującej w szkole wyższej wydatków związanych z zakwaterowaniem; 7) podjęcia zatrudnienia; 8) pomocy w uzyskaniu przysługujących świadczeń. 2 Lokalny Program Rewitalizacji Dąbrowy Górniczej do roku

19 Przygotowując indywidualny program usamodzielnienia, osoba usamodzielniana uwzględnia w nim plan podejmowanych działań wynikających z programu oraz terminy ich realizacji. Jeśli chodzi o Dąbrowę Górniczą to w 2010 roku udzielono: 4 a. pomocy pieniężnej na kontynuowanie nauki dla 57 wychowanków, b. jednorazowej pomocy pieniężnej przeznaczonej na usamodzielnienie dla 3 wychowanków, c. pomocy pieniężnej przeznaczonej na zagospodarowanie dla 10 wychowanków, d. pracy socjalnej polegającej na wsparciu wychowanków, ukierunkowaniu zawodowym oraz nadzorowaniu działań w procesie usamodzielnienia z 57 wychowankami, e. pomocy w formie schronienia w mieszkaniu chronionym dla 8 wychowanków. Warunkiem kontynuacji pomocy w formie schronienia w mieszkaniu chronionym była stała, aktywna współpraca wychowanka z pracownikiem socjalnym i wskazanymi opiekunami w realizacji indywidualnego programu usamodzielnienia. Natomiast wszelka pomoc pieniężna dla pełnoletnich wychowanków udzielana była na podstawie przyjętego Indywidualnego Programu Usamodzielnienia. Łączna pomoc pieniężna dla pełnoletnich wychowanków w 2010r. wyniosła ,51zł. 3. Ogólna charakterystyka problemów społecznych na obszarze Partnerstwa Lokalnego. a) Krótka charakterystyka problemów społecznych występujących na terenie zawiązanego Partnerstwa na podstawie DR. Opracowano na podstawie danych PUP, lokalnego programu rewitalizacji, danych GUS oraz sprawozdania z działalności MOPS i powiatowego zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności. Na dzień r. liczba osób bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Dąbrowie Górniczej wyniosła 6131, co stanowiło 10,7% ogółu osób aktywnych zawodowo. Oznacza to, iż w porównaniu ze stanem na koniec 2008 roku liczba zarejestrowanych w dąbrowskim Urzędzie Pracy zwiększyła się o 1936 osób, a stopa bezrobocia wzrosła w tym okresie o 3,4%. Analiza stopy bezrobocia miesiąc po miesiącu pokazuje, że ponad 76% niniejszego wzrostu wygenerowana została na przełomie 2008 i 2009 roku, kiedy to stopa bezrobocia wzrosła z 7,3% w grudniu do 8,8% w styczniu (wzrost o 1,5%) oraz na przełomie dwóch pierwszych miesięcy 2009 roku, kiedy to stopa bezrobocia wzrosła z 8,8% w styczniu do 9,6% w lutym (wzrost o 0,8%). Kolejne miesiące 2009 roku przyniosły wyraźną stabilizację stopy bezrobocia przy utrzymaniu niewielkiej tendencji wzrostowej. Charakterystyka bezrobotnych Liczba bezrobotnych ogółem Liczba bezrobotnych kobiet Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 23 grudnia 2004 w sprawie udzielania pomocy na usamodzielnienie, kontynuowanie nauki oraz zagospodarowanie.

20 Bezrobotni do 25 lat Długotrwale bezrobotni Bezrobotni z wykształceniem wyższym Bezrobotni z wykształceniem policealnym średnim i zawodowym Bezrobotni z wykształceniem średnim ogólnym Bezrobotni z wykształceniem zawodowym Bezrobotni z wykształceniem gimnazjalnym Bezrobotni zarejestrowani z prawem do zasiłku Bezrobotni zarejestrowani pozostający bez pracy dłużej niż 1 rok Stopa bezrobocia rejestrowanego 15,5 11,6 7,5 11,4 11,2 Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku 10,2 7,7 4,7 7,0 11,2 produkcyjnym Tabela 8 Bezrobocie w Dąbrowie Górniczej 5 Źródło: dane uzyskane z Powiatowego Urzędu Pracy w Dąbrowie Górniczej Wzrost stopy bezrobocia, mimo zmniejszenia się liczby osób bezrobotnych, wskazuje na spadek liczby ludności aktywnej zawodowo. Istotnym problemem dąbrowskiego rynku pracy jest postępujący proces starzenia się zasobów siły roboczej. Zmniejsza się liczba bezrobotnych w przedziale lata. O ile jeszcze w 2008r. to właśnie ta kategoria wiekowa była najliczniej reprezentowaną, o tyle rok później została wyprzedzona przez kategorię lata i sytuacja ta została utrzymana w roku 2010 należało do niej 1724 bezrobotnych, tj. 28,5% ogółu zarejestrowanych. Działania Powiatowego Urzędu Pracy w zakresie ograniczania bezrobocia Pośrednictwo pracy - Pośrednictwo jest realizowane w dwóch podstawowych formach: - Pośrednictwo zamknięte - Realizowane bezpośrednio przez pośredników pracy w kontakcie z klientem. - Pośrednictwo otwarte Część ofert pozyskuje pośrednik nawiązując kontakt z pracodawcami z terenu miasta. Znacząca większość to miejsca pracy zgłaszane przez przedsiębiorców poszukujących pracowników. W 2008 dąbrowski urząd pracy legitymował się efektywnością rzędu 38,4%. Giełdy pracy Ta forma pozwala pracodawcy na przedstawienie propozycji zatrudnienia i wymagań grupie kandydatów, a osobom bezrobotnym umożliwia bezpośrednią rozmowę z potencjalnym pracodawcą. Giełdy takie przygotowywane są na potrzeby konkretnej firmy, co zwiększa szanse na właściwy dobór personelu i efektywność rekrutacji. Kontakt z firmami Działającymi na terenie miasta (m.in. Bakal Center, ESM Logistics, Wader, Saint Gobain, Alba, sieci handlowe). Poszukiwanie nowych inwestorów Kontakty z biurami doradztwa personalnego i agencjami pośrednictwa pracy (m. in. Impel Job Service, Work Service, Randstad, Adecco). Współpraca z mediami lokalnymi. Europejskie Służby Zatrudnienia Wraz z wejściem Polski w szeregi państw Unii Europejskiej do Powiatowego Urzędu Pracy w Dąbrowie Górniczej napływać zaczęły oferty pracy spoza kraju. Sieć EURES 5 Lokalny Program Rewitalizacji Dąbrowy Górniczej do roku 2020.