OCENIANIE PRACY STUDENTÓW Z WYKORZYSTANIEM SYSTEMU ZARZĄDZANIA NAUCZANIEM MOODLE

Transkrypt

1 Andrzej Kluza, Stanisław Jabłonowski, Jolanta Kotlarska, Arkadiusz Orłowski, Marian Rusek Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie OCENIANIE PRACY STUDENTÓW Z WYKORZYSTANIEM SYSTEMU ZARZĄDZANIA NAUCZANIEM MOODLE Artykuł opisuje doświadczenia i wnioski wyniesione z prowadzenia kursów z przedmiotów informatycznych realizowanych w Katedrze Ekonometrii i Informatyki SGGW z pomocą systemu portalowego Moodle. Opisano funkcjonowania studentów w interakcji system student - nauczyciel. Opisano proces oceniania, jego treści i formy. Wnioski, dotyczące pracy studentów z systemem, pracy nauczyciela, jak i oceniania, pozwalają na pozytywne zaklasyfikowanie tego typu narzędzia do wspomagania procesu dydaktycznego. W podsumowaniu ujęto możliwe dalsze kierunki rozwoju prac w Moodle. Wstęp Technologia zdalnego nauczania staje się coraz bardziej obecna w nauczaniu na studiach wyższych w obrębie różnych kierunków nauczania. Jej odmiany, wyposażone w różnym stopniu w środki techniczne 1 i w różnym stopniu ogarniające zakres procesu dydaktycznego pozwalają na unowocześnienie przekazywanych treści, jak i stwarzają nowe możliwości strukturalizacji zajęć dydaktycznych. W ramach realizowanych przedmiotów w Katedrze Ekonometrii i Informatyki Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie wykorzystywana jest portalowa platforma zarządzania nauczaniem Moodle 2,3. W semestrze letnim roku akademickiego 2003/2004 platforma wspierała realizację poszczególnych przedmiotów, a także samodzielnych aktywności studentów w zakresie doskonalenia obsługi środowiska 1

2 Moodle i poznawania innego oprogramowania. Jednostki zarządzania nauczaniem, zwane kursami, umieszczone na omawianym portalu Moodle można zebrać w trzy grupy: A) Informatyka: Bazy danych SQL cz.2, Portale w technologii PHP, System operacyjny UNIX, Systemy Operacyjne - laboratorium Windows, Warsztaty komputerowe, Algorytmy i struktury danych, Języki skryptowe, Programowanie obiektowe w C++ cz.2, Programowanie obiektowe w środowisku graficznym, Wprowadzenie do programowania w języku C++, Informatyka bankowa, B) Matematyka: Ekonomia matematyczna, Logika matematyczna, C) Wspieranie nauki samodzielnej, doskonalenie obsługi środowiska: Excel dla cierpliwych, Windows 2000 materiały, Przykładowe testy. W poniższym artykule do objaśnień funkcjonalności środowiska Moodle, posłużono się przykładem kursu Bazy danych SQL cz.2. Kurs odbywał się w formie nauczania synchronicznego mieszanego, czyli wspierającego tradycyjny tok nauczania. Prawdopodobnie najbliższy tej formie model kształcenia to ICARE (Introduction, Connect, Apply, Reflect, Extend), wypracowany przez San Diego State University Tools, Templates and Training ITI workshop 4. W szczególny sposób uwzględniono proces oceny pracy studentów. Aktywności studentów w systemie Uczestnicząc w zajęciach wspieranych systemem Moodle, studenci są zarówno bierną, jak i aktywną stroną interakcji z komputerem 5. Pracując, wykorzystują funkcje administracyjne, publikacyjne i ewaluacyjne systemu. Studenci samodzielnie rejestrują się na portalu i zapisują na udostępnione kursy, a na początku pracy dokonują uwiarygodnienia za pomocą hasła. W czasie zajęć oraz po ich zakończeniu mogą korzystać z udostępnianych przez prowadzących materiałów dla danego kursu. Materiały te mogą być wyświetlane bezpośrednio jako tekst w formacie HTML albo w różnych formatach obsługiwanych przez dostępne w pracowniach aplikacje. Wszystkie dostępne materiały można podzielić na: 2

3 a) Materiały wykładowe w formie pliku MS Word, Acrobat Reader, MS Excel i innych; b) Opisy bieżących ćwiczeń laboratoryjnych, zadania do wykonania, zadania domowe; c) Rozwiązania zadań z ćwiczeń laboratoryjnych, w tym np. kody programów; d) Schematy objaśniające trudniejszy materiał zastępujące rysunki na tablicy; e) Informacje organizacyjne (terminy zajęć, sposoby odbywania kolokwiów, zakres materiału do kolokwiów, własne oceny z dotychczasowych aktywności). Oprócz tak prostych aktywności jak przeglądanie opublikowanych w kursie materiałów czy przeglądanie uzyskanych dotychczas ocen, student ma możliwość uzyskania bardziej skomplikowanej interakcji z systemem w różnych momentach swej nauki. Wykorzystanie funkcji ewaluacyjnych systemu MOODlE. Podczas obserwacji bieżącej pracy z systemem Moodle okazało się, że istotnym elementem pracy dydaktycznej jest ocenianie pracy studentów. Studenci, pracujący w czasie semestru, byli na niektórych przedmiotach poddawani systematycznemu ocenianiu, które podsumowywało ich osiągnięcia z tygodnia na tydzień. Do tego zadania był użyty system quizów. Dzięki wielu dostępnym typom pytań, skomplikowanej strukturze oceniania i możliwościom ilustrowania pytań, formy oceniania mogły mieć nietrywialną postać tak, aby skłonić odpowiadającego do głębszego zastanowienia. W praktyce okazało się to być bardzo przydatnym i efektywnym narzędziem i powodowało przyjmowanie poważnej postawy studentów w stosunku do przeprowadzanych testów. W szerokiej galerii możliwości ewaluacyjnych systemu Moodle, można wyróżnić następujące grupy funkcji dostępnych odpowiednio albo nauczycielowi (N) albo studentom (S): - tworzenie i modyfikowanie elementów sprawdzających w ramach kursu (N), - wypełnianie testów sprawdzających nabytą wiedzę (S), - wypełnianie ankiet i ocenianych forów dyskusyjnych (S, N), - przesyłanie rozwiązań zadań do sprawdzenia przez prowadzącego (S), - zestawienie dotychczasowych ocen dla poszczególnego użytkownika (S, N), 3

4 - przeglądanie rozwiązania zadania studenta, przyznawanie oceny i komentarza (N), - zestawienie zbiorcze postępów studentów w nauce (N), - tworzenie kopii zapasowych całego kursu lub jego wybranej części, w tym zestawu ocen (N). Narzędzie ewaluacyjne implementowane w systemie Moodle jest konkretną strukturą umożliwiającą przeprowadzenie procesu oceniania. Poniżej omówiono najczęściej wykorzystywane typy narzędzi ewaluacyjnych i ich zastosowanie. Przesłanie zadania wykonanego poza systemem - jest to aktywność równorzędna z dostarczaniem przez studenta pracy za pomocą dyskietki, poczty elektronicznej lub pracy w formie drukowanej. Wśród tych sposobów przesłanie pracy przez system zarządzania nauczaniem wyróżnia się zapisem pliku, daty przesłania oraz weryfikacją dotrzymania terminu przesłania i wielkości przesłanego pliku. W jednym z kursów automatycznie sprawdzanym warunkiem było przesłanie pliku raportu z zajęć laboratoryjnych, wykonanego w edytorze Word, posiadającego wewnątrz zrzuty ekranowe. Możliwe było określenie przez prowadzącego wielkości tego pliku wybrano 1MB. Studenci musieli więc mieć na uwadze to, że plik, który tworzyli, musiał spełniać poza kryteriami dotyczącymi zawartości jeszcze kryterium wielkości. Dotrzymanie tego warunku było ważne, szczególnie z powodu specyfiki przedmiotu Systemy Operacyjne. Kierowało to uwagę studentów na kulturę zachowania się użytkowania w systemie. Okazywało się, że wybór takiego kryterium był istotny, ponieważ ok. 25% studentów wywierało na prowadzącego nacisk, aby przyjął prace większe, tak, aby nie musieli zastanawiać się co zrobić, aby ograniczyć wielkość swego pliku. Ocena aktywności studenta na zajęciach. Praca ze studentami w laboratoryjnej sali ćwiczeniowej przynosi naturalny podział na osoby bardziej i mniej aktywne podczas zajęć. Taka różnica jest rejestrowana przez niektórych prowadzących w formie plusów, mających charakter nagrody za ponadprzeciętną aktywność. System Moodle umożliwia dodanie tego typu oceny do oceny sumarycznej w postaci oceny pracy wykonanej poza systemem (w trybie off-line). 4

5 Pytania testowe - w systemie Moodle posiadają strukturę hierarchiczną, co daje dużą elastyczność w edycji. Jeden kurs może zawierać w sobie wiele quizów. W ramach jednego quizu zawartych może być wiele pytań (Rys. 1.). Pytania w ramach jednego quizu mogą reprezentować różne typy pytań, np. jednokrotna odpowiedź, wielokrotna odpowiedź, odpowiedź tak/nie, odpowiedź krótka, dobieranie odpowiedzi z listy do listy pytań. Przy tak dużym zróżnicowaniu typów pytań łatwo można dostosować pytanie do sprawdzanego materiału. Rys.1. Lista pytań w obrębie testu i przeglądanie testu już rozwiązanego przez studenta. Źródło: badania własne autorów. Wiedząc, jakie są podstawowe typy narzędzi oceniania, przejdźmy do opisu sposobu oceny całego kursu. Sposób oceniania testów oparty jest na sumowaniu punktów z poszczególnych odpowiedzi, pomnożonych przez wagi określające stopień istotności pytania. Sumaryczna ocena z przedmiotu jest obliczana na podstawie sumy ocen ze wszystkich testów, lecz może być modyfikowana, np. oceną z kolokwium wykładowego, oceną z aktywności. Oto uproszczony wzór przedstawiający wartość oceny pracy studenta po przeprowadzeniu wszystkich quizów, zakładając, że ocena kursu opiera się wyłącznie na quizach. 5

6 O = m ( v nj j j= 1 i= 1 gdzie j - numer quizu, i - numer pytania, n - liczba pytań w j-tym quizie, o ij ocena otrzymana za odpowiedź na i-te pytanie z j-tego testu, w ij - waga i-tego pytania w ramach j-tego testu, v ij - waga j-tego quizu w punktacji całego kursu. Uproszczenie polega na tym, że zaniedbane zostało wielokrotne przeliczenie z punktów na ocenę w procentach na 100. Na rysunku 2 przedstawiono hierarchiczną strukturę kursu z podziałem na obiekty quizu i obiekty pytania. W ramach tej struktury podano mechanizmy przeliczania ocen na poszczególnych poziomach. w o ij ij ), Rys. 2. Struktura oceny kursu z podziałem na quizy i pytania. Cały kurs Pojedynczy test Pojedyncze pytanie: Oceń odpowiedź na pytanie w %, wg przyznanych przez nauczyciela wartości dla poszczególnych odpowiedzi, Oceń pytanie w punktach, przeliczając wg ustalonego maksimum punktów dla pytania. o Sumuj punkty ze wszystkich pytań, o Przelicz ocenę sumaryczną na ułamek procentowy, o Przelicz ocenę całego testu z ułamka procentowego na punkty według ustalonego maksimum punktów dla tego testu Sumuj punkty z poszczególnych testów Źródło: badania własne autorów. Możliwości ustalania i modyfikacji wysokości punktacji za quiz pojawiają się w wielu miejscach: a) Ocena pojedynczej odpowiedzi na pytanie testowe. Na pytanie testowe można odpowiedzieć poprzez wybór najlepszej własnym zdaniem odpowiedzi. Dostępna ocena, ustalana przez prowadzącego dla poszczególnych 6

7 odpowiedzi, zawiera się w zakresie 0-100%. Do poszczególnych pojedynczych odpowiedzi nauczyciel może dołączyć informacje zwrotne dla studenta. b) Ocena pojedynczego pytania w całym quizie. Punkty otrzymane za odpowiedzi na poszczególne pytania są dodawane w obrębie quizu wraz z ustalanymi, całkowitoliczbowymi wagami przedstawiającymi istotność pytania. c) Ocena całego quizu w obrębie kursu Można ustalać ocenę: punktów za cały quiz. Po wypełnieniu testu studentowi była natychmiastowo przedstawiana strona z jego wynikami. Zawierała ona podświetlone na zielono poprawne rozwiązania dla każdego pytania, rozwiązanie zaznaczone przez studenta, liczbę punktów uzyskanych za pojedyncze pytanie oraz sumaryczną liczbę punktów za test, także w formie procentowej. Problemem była niemożność odczytania, z powodu konstrukcji systemu, która z odpowiedzi pozytywnie ocenionych (ponad 0%) jest tą najlepszą. Tu studenci często przeżywali frustracje, chcąc dowiedzieć się o najlepszą odpowiedź. d) Ocena całego quizu w ramach kursu. Oceny z poszczególnych quizów sumowały się wraz z oceną innych aktywności do sumarycznego wyniku punktowego całego kursu. Zdobyte doświadczenia i wnioski Złożone z nowoczesnego sprzętu i oprogramowania instrumentarium powodowało u studentów zaspokojenie potrzeby uczenia się w nowoczesnym środowisku, zadowolenie, a nawet pewien podziw, co dało w efekcie poważne podejście do zajęć. Oprócz tego złożone, wysoce ustrukturalizowane podejście do uczącego umożliwiło w znacznym stopniu zaspokojenie pragnienia zajmowania się nim, m.in. natychmiastowego odpowiadania na jego potrzeby. Dobrze było to zauważalne w konieczności dostępu do materiałów kursowych, jak i przy otrzymywaniu natychmiastowych informacji o ocenach z testu. Z przeprowadzonych zajęć prowadzący wynieśli przekonanie, iż młodzi ludzie bardzo sobie cenią wysoki stopień strukturalizacji zajęć. Można przypuszczać, że daje on studentom poczucie, iż nie są lekceważeni. 7

8 Takie przypuszczenie można wywnioskować na podstawie dobrego obeznania studentów wiodącego kierunku ekonomiczno-technologicznego z zalewem techniki medialnej oraz ich oczekiwań, że całe ich środowisko, razem z zajęciami dotyczącymi wykorzystania technologii informatycznych, będą równie dobrze uzbrojone technologicznie. System zarządzania nauczaniem Moodle nie tylko umożliwia zaspokojenie takiej potrzeby strukturalizacji medialnej w obrębie technologii komputerowej, ale również w znacznym stopniu wspomaga działania nauczyciela akademickiego w przygotowaniach efektywnej i jednocześnie atrakcyjnej zawartości zajęć. Z praktyki zajęć laboratoryjnych przeprowadzanych z użyciem portalu Moodle można wnioskować, że najbardziej żmudne elementy pracy nauczyciela, które można zastąpić pracą interaktywnego systemu komputerowego w dużej części zostały przerzucone na maszynę. Nauczyciele pracujący z tym systemem niejednokrotnie podkreślali, że czas, jaki przeznaczali dotychczas na ocenianie kolokwiów testowych mogą przeznaczyć teraz na lepsze przygotowanie samych zajęć oraz pytań testowych. Niestety, tworzenie niektórych części zawartości zajęć w formie elektronicznej wymagało więcej wkładu pracy niż w tradycyjnej formie dydaktycznej. Nie bez znaczenia była kwestia odciążenia emocjonalnego nauczyciela, który nie musiał narażać się za każdym razem na presję studentów. Tu można doszukiwać się także, chociaż częściowego, rozwiązania problemu różnorodnych asocjalnych zachowań studentów 6,7. Częste, z praktyki autorów, naciski ze strony studentów, chcących za bezcen otrzymać wyższą ocenę, widocznie obniżały intensywność, wobec obiektywności oceniania testowego z zastosowaniem komputera. W przypadku informowania o ocenach studentów, którzy inaczej wyobrażali sobie własne stopnie, mitologia systemu komputerowego, który wie lepiej działa w tym przypadku na korzyść prowadzących. Ponadto przy systematycznym ocenianiu wszystkich studentów w grupie, nie tylko niektórych, i jednoczesnym ograniczeniu zakresu materiału, obserwowano wzmożenie poziomu bieżącego przygotowania wszystkich studentów. Pewnym problemem dla studentów okazało się istnienie w pytaniu testowym kilku dobrych odpowiedzi, z których tylko jedna była najlepsza. Wiele razy zadawane były 8

9 pytania o to, jakie mają być stosowane kryteria, aby rozpoznać najlepszą odpowiedź. Poprzez dyskusję z prowadzącym dochodzono do wniosku, że takimi kryteriami są adekwatność i kompletność odpowiedzi. Można w tym miejscu zauważyć zdecydowane odejście od powszechnie obserwowanego modelu odtwarzania nieprzetworzonej wiedzy w procesie oceniania. Oprócz koniecznej wiedzy, pojawiły się: potrzeba jej umiejętnego zastosowania i rozpoznanie odpowiedzi najwłaściwszej. Mimo więc pojawiającego się u studentów kłopotu, jest to w sumie korzystne, że tak ułożone pytania wymusiły konieczność większej aktywności niż tylko proste odtwarzanie treści. Można stwierdzić, iż z wdrożenia systemu zarządzania nauczaniem, a w tym z obecnych w nim narzędzi ewaluacyjnych, skorzystały obie strony procesu nauczania, co skłania do rozwoju tej formy nauczania. Jest to zgodne z wcześniej stawianymi zaleceniami w stosunku do zmian w procesie nauczania przedmiotów informatycznych 8 obecnych w programach zajęć kierunków ekonomicznych szkół wyższych 9,10. Jednakże z praktyki dydaktycznej można zaobserwować, iż nie wszystkie aspekty tego wdrożenia można nazwać bezwzględnie pozytywnymi. Abstract Paper presents some experiences and conclusions from running learning support system in Department of Econometrics and Computer Science, Warsaw Agriculture University, Poland. Student functioning behavior in the Moodle information system was described. The focus was placed in a process, content and form of a course assessment. Positive appraisal of this type of support tool was drawn from conclusions concerning student and teacher work and evaluation process. Some hypothesis were drawn regarding student in-course behavior. Summary presents some further work directions proposals. 9

10 Przypisy: 1 Barański W.M., Walkowiak T., Internetowa technologia zdalnego nauczania, [w:] 35 lecie Instytutu Cybernetyki Technicznej Politechniki Wrocławskiej, wyd. Politechniki Wrocławskiej, Wrocław grudzień 2004, w druku. 2 Rusek M., Orłowski A., E-learning na platformie Moodle: wstępne doświadczenia z nauczania przedmiotów informatycznych [materiały pokonferencyjne CD-ROM] Uniwersytet Wirtualny: model, narzędzia i praktyka, III Konferencja OKNO, Politechnika Warszawska, Warszawa, Dougiamas M., Taylor P.C., Moodle: Using Learning Communities to Create an Open Source Course Management System, Proceedings of the World Conference on Education Multimedia, Hypermedia and Telecomunications (ED-MEDIA), 2003, pp Kształcenie Online [w:] Wirtualna Edukacja - Archiwum, czasopismo elektroniczne [online], nr.20/ , Rusek M., Orłowski A., Zarządzanie pracą grupy studenckiej - kurs logiki w systemie Moodle, [w:] Monografia: Informatyka Narzędziem Zarządzania w XXI wieku, pod red. J. Kisielnickiego, Wydawnictwo PJWSTK, Warszawa, 2003, str Kluza A., Komputerowe wspomaganie nauczania w celu zaspokajania potrzeb studentów. [w:] Materiały Międzynarodowej Konferencji Naukowej Metodyka zastosowań informatyki w dydaktyce i pracach badawczych, Zakład Informatyki, Akademia Rolnicza w Szczecinie, listopad Kluza A., Umiejętności interpersonalne nauczyciela w sytuacji istnienia ukrytych celów studentów w czasie nauczania. [w:] Student-Nauczyciel Akademicki. Monografie Ogólnopolskiego Seminarium Pedagogiki Szkoły Wyższej, pod red. E. Kadeckiego, ss , tom 1, Wyd. PoNaD, Szczecin Uniwersytet Szczeciński, Fundacja Badań Edukacyjnych. 8 Derda M., Kluza A., Parlińska M., Wierzbicki M., Nauczanie ekonometrii, statystyki i informatyki na Wydziale Ekonomiczno-Rolniczym SGGW w Warszawie. Materiały 10

11 konferencji Zmiany w nauczaniu przedmiotów ekonomicznych w europejskich uczelniach rolniczych organizowanej w ramach programu TEMPUS, pod red. E. Majewskiego, G. Entwistle, s , Wydawnictwo SGGW, Warszawa Kluza A., Nauczanie przedmiotu Bazy Danych w Katedrze Ekonometrii i Informatyki SGGW. Dydaktyka informatyki i przedmiotów matematyczno-statystycznych w uczelniach rolniczych, pod red. B. Borkowskiego, s , Wyd. SGGW, Warszawa Chalmers D., McAusland W.D.M., Computer-assisted Assessment, [w:] The Handbook for Economics Lecturers: Assessment, [online] pod red. Houston J., Whigham D. Economics Learning and Teaching Support Network, Bristol 2002,