UBEZPIECZENIE ODPOWIEDZIALNOŚCI CYWILNEJ WEDŁUG KODEKSU CYWILNEGO. Marcin Krajewski

Transkrypt

1 UBEZPIECZENIE ODPOWIEDZIALNOŚCI CYWILNEJ WEDŁUG KODEKSU CYWILNEGO Marcin Krajewski Warszawa 2011

2 Spis treści Wykaz skrótów Wprowadzenie Rozdział I Odpowiedzialność objęta ubezpieczeniem OC Uwagi ogólne Wątpliwości związane z odpowiedzialnością kontraktową Odszkodowawczy charakter roszczenia Uwagi ogólne pojęcie odpowiedzialności odszkodowawczej Roszczenia związane z ochroną własności Kara umowna Odsetki z tytułu opóźnienia Roszczenia regresowe pomiędzy osobami współodpowiedzialnymi za szkodę Roszczenie z art. 299 k.s.h Roszczenie o zasądzenie odpowiedniej sumy na wskazany. cel społeczny Roszczenia odszkodowawcze w prawie własności. intelektualnej Cywilnoprawny charakter roszczenia Uwagi ogólne Prawo pracy Prawo administracyjne Prawo karne Odpowiedzialność Skarbu Państwa Ogólna zasada nieubezpieczalności. odpowiedzialności karnej Karnoprawny obowiązek naprawienia szkody Nawiązka

3 Spis treści 6 5. Odpowiedzialność objęta ochroną w poszczególnych. ubezpieczeniach OC Uwagi ogólne Ograniczenia ze względu na reżim odpowiedzialności Ubezpieczenia obowiązkowe Ubezpieczenia dobrowolne Ograniczenia ze względu na sposób określenia odpowiedzialności objętej ubezpieczeniem Ubezpieczenia obowiązkowe Ubezpieczenia dobrowolne Sposób określenia odpowiedzialności a przejście. praw i obowiązków z ubezpieczenia OC Rozdział II Osoba poszkodowanego Uwagi ogólne Osoba poszkodowanego a odpowiedzialność ubezpieczonego Uwagi wstępne Współposiadanie a odpowiedzialność Stosunki między małżonkami Uwagi ogólne Szkoda na mieniu Szkoda na osobie Stosunki między rodzicami a dziećmi Osoba trzecia w art. 822 k.c Wyłączenia właściwe dla poszczególnych ubezpieczeń OC Uwagi ogólne Artykuł 38 ust. 1 pkt 1 u.u.o Wyłączenia odpowiedzialności w ubezpieczeniu OC. rolników Rozdział III Zdarzenie powodujące powstanie obowiązku świadczenia Cechy wypadku ubezpieczeniowego Uwagi ogólne Umyślne wyrządzenie szkody w ubezpieczeniu OC Umyślność a wina umyślna Ubezpieczenie szkód wyrządzonych umyślnie Wątpliwości związane z art. 9 u.u.o

4 Spis treści 2. Wypadek ubezpieczeniowy a trigger Termin trigger Stosunek triggera do wypadku ubezpieczeniowego Poszczególne rodzaje triggerów Act committed Znaczenie triggera Identyfikacja zdarzenia stanowiącego trigger Charakter związku między triggerem a szkodą Skutki braku tożsamości triggera i wypadku na tle poszczególnych przepisów Loss occurence Znaczenie triggera Zdarzenie stanowiące trigger Zdarzenie szkodowe jako proces rozciągnięty. w czasie Zastrzeżenie triggera loss occurence a przepisy. szczególne Loss manifestation Claims made Znaczenie triggera Zdarzenie stanowiące trigger Zastrzeżenie triggera claims made na tle regulacji szczególnych Granice swobody stron przy określaniu triggera Rozdział IV Świadczenie ubezpieczyciela Ogólna charakterystyka świadczenia z ubezpieczenia OC Wnioski wynikające z treści art k.c Świadczenie ubezpieczyciela jako zwolnienie z długu Umowa o zwolnienie dłużnika z obowiązku świadczenia (art. 392 k.c.) Świadczenie odszkodowawcze wypłacane na rzecz ubezpieczonego Ubezpieczenie OC a ubezpieczenie odszkodowania Ubezpieczenie OC a umowa o świadczenie na rzecz. osoby trzeciej Poglądy orzecznictwa i doktryny Kryterium rozstrzygnięcia

5 Spis treści 3.3. Analiza argumentów przeciwnych Ubezpieczenie OC a art. 808 k.c Problem oznaczenia osoby trzeciej Zakres zarzutów ubezpieczyciela Interes ubezpieczonego czy poszkodowanego? Charakter bezpośredniego roszczenia Rola stosunku waluty Roszczenia z tytułu nienależnego świadczenia. w razie wadliwości stosunku pokrycia Roszczenia z tytułu nienależnego świadczenia. w razie wadliwości stosunku waluty Wnioski Specyfika świadczenia odszkodowawczego Uwagi ogólne Pieniężny charakter świadczenia Metoda kosztorysowa określenia wysokości. odszkodowania Podstawy zastosowania Problem podatku VAT Wyłączenia zastosowania metody kosztorysowej Suma gwarancyjna Uwagi ogólne Waloryzacja sumy gwarancyjnej Uwagi ogólne Waloryzacja na podstawie art k.c Waloryzacja na podstawie art k.c Waloryzacja na podstawie art k.c Podział sumy gwarancyjnej między wielu poszkodowanych Świadczenia dodatkowe związane z ubezpieczeniem OC Uwagi ogólne Koszty postępowań Odsetki za opóźnienie Rozdział V Roszczenie o spełnienie świadczenia Roszczenie przysługujące ubezpieczonemu Bezpośrednie roszczenie poszkodowanego Uwagi ogólne

6 Spis treści 2.2. Procesowy czy materialnoprawny charakter actio directa Charakter roszczenia na tle prawa materialnego. i wynikające z tego skutki Uwagi ogólne Roszczenie z tytułu czynu niedozwolonego Roszczenie o naprawienie szkody na osobie Roszczenie o zadośćuczynienie Zarzuty przysługujące ubezpieczycielowi Uwagi ogólne Zarzut potrącenia roszczenia służącego przeciwko ubezpieczającemu Zarzut naruszenia obowiązku deklaracji i notyfikacji. ryzyka (art k.c.) Zarzuty odnoszące się do zdarzeń po wypadku Zakres zastosowania art k.c Skutki zastosowania art k.c Termin spełnienia świadczenia Uwagi ogólne Termin spełnienia świadczenia z art. 817 k.c. a art. 14 u.u.o Skutki niespełnienia świadczenia w terminie Przedawnienie roszczeń Zakres zastosowania art i 3 k.c Bieg terminu przedawnienia Początek biegu Zawieszenie i przerwanie biegu przedawnienia Skutek przedawnienia roszczenia Relacje procesowe roszczeń ubezpieczonego i poszkodowanego Ochrona sądowa roszczenia ubezpieczonego Powaga rzeczy osądzonej i inne kwestie związane ze wzajemnym stosunkiem roszczeń Rozdział VI Zobowiązanie ubezpieczyciela a odpowiedzialność ubezpieczonego Stosunek zobowiązań w chwili powstania obowiązku. świadczenia Zasada akcesoryjności Wpływ ubezpieczenia na obowiązek odszkodowawczy ubezpieczonego (akcesoryjność à rebours)

7 Spis treści Uwagi ogólne Miarkowanie odszkodowania na podstawie. art. 440 k.c Odpowiedzialność na zasadzie słuszności Określanie wysokości zadośćuczynienia za krzywdę Wnioski Więź między zobowiązaniami a dalsze zdarzenia prawne Uwagi ogólne Skutki wyboru formy spełnienia świadczenia Odrzucenie korzyści przez poszkodowanego Przelew wierzytelności Uznanie roszczenia i ugoda Uwagi ogólne Skuteczność uznania i ugody pomiędzy. poszkodowanym a ubezpieczonym Złamanie zakazu uznania i ugody jako przyczyna wygaśnięcia odpowiedzialności ubezpieczyciela Skuteczność czynności ustalających pomiędzy ubezpieczycielem a poszkodowanym Przypadki wygaśnięcia zobowiązania z zaspokojeniem wierzyciela Wygaśnięcie zobowiązania bez zaspokojenia wierzyciela Zwolnienie z długu Konfuzja Zagadnienia procesowe Uwagi ogólne Powództwo przeciwko ubezpieczonemu Powództwo przeciwko ubezpieczycielowi Powództwo przeciwko ubezpieczonemu i ubezpieczycielowi łącznie Rozdział VII Skutki zaspokojenia poszkodowanego Zaspokojenie poszkodowanego przez ubezpieczonego Podstawa roszczenia ubezpieczonego w stosunku. do ubezpieczyciela Przypadki braku roszczenia ubezpieczonego Zakres roszczenia ubezpieczonego

8 Spis treści 1.4. Kwestie szczególne związane z częściowym. zaspokojeniem poszkodowanego Zaspokojenie poszkodowanego przez osobę trzecią. odpowiedzialną za szkodę Zaspokojenie przez ubezpieczyciela mienia Zaspokojenie przez innego ubezpieczyciela OC. (podwójne ubezpieczenie) Zaspokojenie przez inny podmiot Zaspokojenie poszkodowanego przez ubezpieczyciela Regres zwykły Regres nietypowy Możliwe źródła regresu Sposób nabycia uprawnień z tytułu regresu. nietypowego Rozmiar regresu Regres nietypowy a prawo pracy Przedawnienie roszczenia Uwagi końcowe Literatura Skorowidz rzeczowy

9

10 Wykaz skrótów Akty prawne ABGB Allgemeines Bürgerliches Gesetzbuch (austriacki kodeks cywilny) BGB Bürgerliches Gesetzbuch (niemiecki kodeks cywilny) CA Code des Assurances (francuski kodeks ubepieczeń) d. VVG Gesetz über den Versicherungsvertrag (niemiecka ustawa o umowie ubezpieczenia z dnia 30 maja 1908 r., obowiązująca zasadniczo do dnia 31 grudnia 2007 r.) k.c. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) k.p.c. ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) k.s.h. ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz z późn. zm.) k.k. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) k.k.w. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557 z późn. zm.) k.p. ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) k.p.k. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.) 13

11 Wykaz skrótów k.r.o. k.w. k.z. nowela z dnia. 13 kwietnia 2007 r. pr. aut pr. wod. p.u.n. p.w.p. ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 z późn. zm.) ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 46, poz. 275 z późn. zm.) rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. Kodeks zobowiązań (Dz. U. Nr 82, poz. 598 z późn. zm.) ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 82, poz. 557) ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.) ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz z późn. zm.) r. adwokaci rozporządzenie MF z dnia 11 grudnia 2003 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej adwokatów (Dz. U. Nr 217, poz. 2134) r. agenci rozporządzenie MF z dnia 23 czerwca 2005 r. cywilnej z tytułu wykonywania czynności agencyjnych (Dz. U. Nr 122, poz. 1027) r. autoryzac. rozporządzenie MF z dnia 6 października 2010 r. cywilnej jednostki, która uzyskała autoryzację, i jednostki notyfikowanej (Dz. U. Nr 194, poz. 1289) 14

12 Wykaz skrótów r. badacza rozporządzenie MF z dnia 30 kwietnia 2004 r. cywilnej badacza i sponsora (Dz. U. Nr 101, poz z późn. zm.) r. brokerzy rozporządzenie MF z dnia 24 czerwca 2005 r. cywilnej z tytułu wykonywania działalności brokerskiej (Dz. U. Nr 122, poz. 1028) r. certyf. rozporządzenie MF z dnia 16 grudnia 2003 r. cywilnej kwalifikowanego podmiotu świadczącego usługi certyfikacyjne (Dz. U. Nr 229, poz. 2282) r. detektywi rozporządzenie MF z dnia 19 grudnia 2003 r. cywilnej przedsiębiorcy za szkody wyrządzone podczas wykonywania czynności detektywa (Dz. U. Nr 229, poz. 2283) r. dor. podat. rozporządzenie MF z dnia 4 grudnia 2003 r. cywilnej podmiotów wykonujących doradztwo podatkowe (Dz. U. Nr 211, poz. 2065) r. impr. masow. rozporządzenie MF z dnia 11 marca 2010 r. cywilnej organizatorów imprez masowych (Dz. U. Nr 54, poz. 323) r. inż. bud. rozporządzenie MF z dnia 11 grudnia 2003 r. cywilnej architektów oraz inżynierów budownictwa (Dz. U. Nr 220, poz. 2174) r. komornicy rozporządzenie MF z dnia 24 grudnia 2003 r. cywilnej komorników sądowych (Dz. U. Nr 232, poz. 2326) 15

13 Wykaz skrótów r. lekarze rozporządzenie MF z dnia 26 kwietnia 2010 r. cywilnej lekarzy i lekarzy dentystów wykonujących zawód na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 78, poz. 515) r. łowiectwo rozporządzenie MF z dnia 19 lutego 2005 r. cywilnej przedsiębiorcy wykonującego działalność gospodarczą w zakresie łowiectwa (Dz. U. Nr 32, poz. 283) r. maklerzy rozporządzenie MF z dnia 23 października 2009 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej domu maklerskiego (Dz. U. Nr 187, poz. 1449) r. notariusze rozporządzenie MF z dnia 11 grudnia 2003 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej notariuszy (Dz. U. Nr 218, poz. 2148) r. op. zdrow. rozporządzenie MF z dnia 28 grudnia 2007 r. cywilnej świadczeniodawcy udzielającego świadczeń opieki zdrowotnej (Dz. U. z 2008 r. Nr 3, poz. 10) r. pośrednicy rozporządzenie MF z dnia 12 października 2010 r. cywilnej pośrednika w obrocie nieruchomościami (Dz. U. Nr 205, poz. 1358) r. radcowie rozporządzenie MF z dnia 11 grudnia 2003 r. cywilnej radców prawnych (Dz. U. Nr 217, poz. 2135) r. recykling rozporządzenie MF z dnia 9 marca 2006 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej wprowadzającego sprzęt za niewykonanie obowiązku zbierania, przetwarzania, odzysku, w tym recyklingu, i unieszkodliwiania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (Dz. U. Nr 46, poz. 332) 16

14 Wykaz skrótów r. rzecz. patent. rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 20 lipca 2011 r.w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej rzeczników patentowych oraz osób świadczących na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej usługi transgraniczne (Dz. U. Nr 165, poz. 986) r. rzeczoznawcy rozporządzenie MF z dnia 12 października 2010 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej rzeczoznawcy majątkowego (Dz. U. Nr 205, poz. 1357) r. sponsora..rozporządzenie MF z dnia 6 października 2010 r. cywilnej sponsora i badacza klinicznego w związku z prowadzeniem badania klinicznego wyrobów (Dz. U. Nr 194, poz. 1290) r. spraw. finans. rozporządzenie MF z dnia 3 grudnia 2009 r. cywilnej podmiotów uprawnionych do badania sprawozdań finansowych (Dz. U. Nr 205, poz. 1583) r. syndycy rozporządzenie MF z dnia 8 października 2007 r. cywilnej osoby powołanej do wykonywania czynności syndyka, nadzorcy sądowego albo zarządcy (Dz. U. Nr 185, poz. 1313) r. świad. energ. rozporządzenie MF z dnia 28 grudnia 2009 r. cywilnej osoby sporządzającej świadectwa charakterystyki energetycznej budynku, lokalu mieszkalnego lub części budynku stanowiącej samodzielną całość techniczno- -użytkową (Dz. U. Nr 224, poz. 1802) r. usł. ks. rach. rozporządzenie MF z dnia 16 grudnia 2008 r. cywilnej przedsiębiorców wykonujących działalność z zakresu usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych (Dz. U. Nr 234, poz. 1576) 17

15 Wykaz skrótów r. zarządcy rozporządzenie MF z dnia 12 października 2010 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej zarządcy nieruchomości (Dz. U. Nr 205, poz. 1359) szwajc. VVG Bundesgesetz über den Versicherungsvertrag (szwajcarska ustawa o umowie ubezpieczenia z dnia 2 kwietnia 1908 r.) u.d.u. ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 11, poz. 66 z późn. zm.) u.g.n. ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 z późn. zm.) u.o.b.d. ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych (Dz. U. Nr 128, poz z późn. zm.) u.u.o. ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. Nr 124, poz z późn. zm.) u.z.n.k. ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz z późn. zm.) VVG Gesetz über den Versicherungsvertrag (niemiecka ustawa o umowie ubezpieczenia z dnia 23 listopada 2007 r.) Czasopisma, orzecznictwo i inne AUWr BGH BGHZ CzPKiNP Dz. U. Dz. Urz. UE Acta Universitatis Wratislaviensis Bundesgerichtshof (niemiecki sąd najwyższy) Die Entscheidungen des Bundesgerichtshofs in Zivilsachen (Orzeczenia BGH w sprawach cywilnych) Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych Dziennik Ustaw Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 18

16 Wykaz skrótów ETS Europejski Trybunał Sprawiedliwości GSP Gdańskie Studia Prawnicze JZ Juristenzeitung kom. komentarz KPP Kwartalnik Prawa Prywatnego MF Minister Finansów M. Praw. Monitor Prawniczy M.P.Pr. Monitor Prawa Pracy nb numer brzegowy NP Nowe Prawo OC odpowiedzialność cywilna OSA Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSNC Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna OSNKW Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna i Wojskowa OSNP Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSNwSK Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych OSN-ZD Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Zbiór Dodatkowy OSP Orzecznictwo Sądów Polskich (do 1989 r. Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych) OTK-A Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Seria A OWU ogólne warunki ubezpieczeń OWU Allianz prywatne ogólne warunki ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej osób fizycznych w życiu prywatnym, przyjęte uchwałą zarządu TU Allianz Polska S.A. nr 78/2007 z dnia 11 lipca 2007 r. OWU Generali. prywatne 2007 OWU Generali. prywatne 2008 ogólne warunki ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej w życiu prywatnym, przyjęte uchwałą zarządu GENERALI TU S.A. nr GNL/ ob./17/8/2007 z dnia 7 sierpnia 2007 r. i stosowane od dnia 10 sierpnia 2007 r. ogólne warunki ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej w życiu prywatnym, przyjęte uchwałą zarządu GENERALI TU S.A. nr GNL/2/2/8/2008 z dnia 27 sierpnia 2008 r. i stosowane od dnia 15 sierpnia 2008 r. 19

17 Wykaz skrótów OWU Generali gosp. OWU Hestia gosp. ogólne warunki ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej GENERALI TU S.A., przyjęte uchwałą zarządu nr GNL/ob.25/8/2007 w dniu 8 sierpnia 2007 r. i stosowane od dnia 10 sierpnia 2007 r. ogólne warunki ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej lub użytkowania mienia OWU stosowane przez STU ERGO HESTIA S.A. od dnia 10 sierpnia 2007 r. OWU Hestia prywatne ogólne warunki ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej osób fizycznych w życiu prywatnym stosowane od dnia 10 sierpnia 2007 r. przez STU Ergo Hestia S.A. OWU PZU D&O OWU PZU korp. OWU PZU prywatne OWU PZU przeds. ogólne warunki ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej członków organów lub dyrekcji spółki kapitałowej (Directors & Officers), ustalone uchwałą zarządu PZU S.A. nr UZ/351/2007 z dnia 28 czerwca 2007 r., ze zmianami ustalonymi uchwałą nr UZ/40/2011 z dnia 4 lutego 2011 r. ogólne warunki ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej dla klienta korporacyjnego, ustalone uchwałą zarządu PZU S.A. nr UZ/189/2009 z dnia 7 maja 2009 r., ze zmianami ustalonymi uchwałą nr UZ/40/2011 z dnia 4 lutego 2011 r. ogólne warunki ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej osób fizycznych w życiu prywatnym, ustalone uchwałą zarządu PZU S.A. nr UZ/492/2009 z dnia 29 października 2009 r., ze zmianami ustalonymi uchwałą nr UZ/421/2010 z dnia 26 listopada 2010 r. ogólne warunki ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej dla klienta indywidualnego oraz małego i średniego przedsiębiorcy, ustalone uchwałą zarządu PZU S.A. nr UZ/187/2009 z dnia 7 maja 2009 r., ze zmianami ustalonymi uchwałą nr UZ/421/2010 z dnia 26 listopada 2010 r. 20

18 Wykaz skrótów OWU PZU zawod. OWU Warta gosp. OWU Warta prywatne 2002 PA PiM PiP PPH Prok. i Pr. Pr. Bank. Pr. Spółek PS PUG PUR PUSiG PUSiZ RPEiS RU SA SC SI SN St. Pr.-Ek. St. Praw. SU TK TSUE TPP VersR ogólne warunki ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej zawodowej, ustalone uchwałą zarządu PZU S.A. nr UZ/351/2007 z dnia 28 czerwca 2007 r., ze zmianami ustalonymi uchwałą nr UZ/421/2010 z dnia 26 listopada 2010 r. ogólne warunki ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej stosowane przez TUiR WARTA S.A od dnia 30 października 2008 r. ogólne warunki ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej osób fizycznych w życiu prywatnym z dnia 15 sierpnia 2002 r. stosowane przez TUiR WARTA S.A. Prawo Asekuracyjne Prawo i Medycyna Państwo i Prawo Przegląd Prawa Handlowego Prokuratura i Prawo Prawo Bankowe Prawo Spółek Przegląd Sądowy Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego Prawo, Ubezpieczenia, Reasekuracja Przegląd Ubezpieczeń Społecznych i Gospodarczych Przegląd Ubezpieczeń Społecznych i Zdrowotnych Ruch Prawniczy Ekonomiczny i Socjologiczny Rozprawy Ubezpieczeniowe Sąd Apelacyjny Studia Cywilistyczne Studia Iuridica Sąd Najwyższy Studia Prawno-Ekonomiczne Studia Prawnicze Studia Ubezpieczeniowe Trybunał Konstytucyjny Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej Transformacje Prawa Prywatnego Versicherungsrecht 21

19 Wykaz skrótów WU ZNUJ ZNUŁ ZP UKSW Wiadomości Ubezpieczeniowe Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego Zeszyty Prawnicze Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego

20 Wprowadzenie O znaczeniu umowy ubezpieczenia OC dla praktyki obrotu nie trzeba przekonywać. Ma ono odzwierciedlenie w bardzo dużej ilości wypowiedzi zarówno orzecznictwa, jak i przedstawicieli literatury. Wypowiedzi te dotyczą jednak z reguły szczegółowych zagadnień, brak jest natomiast opracowania obejmującego wskazaną problematykę w sposób kompleksowy 1. Takie właśnie zadanie było celem przy tworzeniu niniejszej pracy. Zakres rozważań odnosi się wyłącznie do kwestii, które są specyficzne dla ubezpieczenia OC, co oznacza, że pominięte zostały zagadnienia mające szerszy charakter i dotyczące w równym stopniu wszystkich umów ubezpieczenia czy też wszystkich umów ubezpieczenia majątkowego. Podobnie, nie będą omawiane te kwestie, które mają związek z ubezpieczeniem OC jedynie dlatego, iż odnoszą się ogólnie do odpowiedzialności odszkodowawczej i nie cechują się żadną specyfiką w związku z ubezpieczeniem OC. Z powyższego wynika, że w pracy zostanie pominięta np. problematyka związana z zawarciem, zmianą czy rozwiązaniem umowy, podobnie jak np. zagadnienie związku przyczynowego. W wielu jednak przypadkach zajęcie stanowiska co do kwestii ściśle wiążących się z ubezpieczeniem OC wymaga przyjęcia określonych założeń w odniesieniu do podstawowych zagadnień prawa cywilnego, jak np. pojęcia odpowiedzialności odszkodowawczej. Rozważania będą miały wówczas szerszy charakter. Zgodnie ze swoim tytułem praca poświęcona jest umowie ubezpieczenia OC w kodeksie cywilnym. Nie chodzi więc o jej całościowy obraz na tle prawa polskiego. Oznacza to, że przedmiotem dalszych rozważań nie będzie kompleksowe omówienie przepisów szczególnych poświęconych ubezpieczeniom obowiązkowym, pomimo że ubezpieczenie OC jest podsta- 1 Z najnowszej literatury należy wyróżnić książkę A. Raczyńskiego, Sytuacja prawna poszkodowanego w ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej, Warszawa 2010, która choć z założenia również nie obejmuje całości problematyki dotyczącej ubezpieczenia OC, to jednak odnosi się do jej znacznej części. 23

21 Wprowadzenie wową formą takich ubezpieczeń. Celem pracy nie jest jednak analizowanie rozwiązań o wysokim stopniu szczegółowości, które na dodatek charakteryzują się znaczną zmiennością, ale raczej nakreślenie ogólnego obrazu przedstawianej instytucji prawnej. Obraz taki wynika właśnie z przepisów kodeksu cywilnego, a w szczególności z art. 822 k.c. Nie oznacza to, że kwestie odnoszące się do ubezpieczeń obowiazkowych będą zupełnie pomijane w pracy. Założeniem jest jednak, że przyjęte na ich tle rozwiązania mają służyć bardziej jako ilustracja przedstawianych zagadnień ogólnych, niż stanowić samodzielny przedmiot rozważań. Sformułowanie tematu pozwala również na pominięcie problematyki odpowiedzialności Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego. Istnieją ku temu aż dwa powody. Po pierwsze, odpowiedzialność wymienionego Funduszu nie ma źródła w przepisach kodeksu cywilnego. Po drugie zaś, co wydaje się nawet istotniejsze, odpowiedzialność Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego nie wynika z umowy ubezpieczenia i wątpliwe jest, aby rozważania co do niej mogły być przydatne przy analizie zasadniczych zagadnień stanowiących przedmiot pracy. Odniesienie umowy ubezpieczenia OC wyłącznie do kodeksu cywilnego oznacza jeszcze jedno ograniczenie. Zgodnie z art. 820 k.c. przepisów tego kodeksu o umowie ubezpieczenia nie stosuje się do ubezpieczeń morskich ani do reasekuracji. Umowa reasekuracji nie jest na ogół postrzegana jako rodzaj umowy ubezpieczenia OC, choć z konstrukcyjnego punktu widzenia byłyby do tego podstawy. Nie ulega natomiast wątpliwości, że ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej może występować także w sferze ubezpieczeń morskich. Fakt, że niniejsza praca nie odnosi się do tej problematyki, wynika ze sprzężenia dwóch przyczyn. Po pierwsze, w przepisach kodeksu morskiego brak jest odpowiednika art. 822 k.c. przepisu kompleksowo regulującego umowę ubezpieczenia OC. W związku z tym rozważania odnoszące się do prawa morskiego musiałyby być prowadzone niejako od początku, bez możliwości oparcia ich na tych samych podstawach co rozważania odnoszące się do ubezpieczenia OC w kodeksie cywilnym. Po drugie zaś, przepisy o umowie ubezpieczenia zawarte w polskim kodeksie morskim mają, zwłaszcza w porównaniu do przepisów dotyczących umowy ubezpieczenia w kodeksie cywilnym, zupełnie znikome znaczenie praktyczne. Wynika to nie tylko z faktu ograniczonego znaczenia ryzyk związanych z żeglugą morską w naszej rzeczywistości gospodarczej, ale i z tego, że gdy ryzyka te faktycznie występują, związane są z reguły obrotem międzynarodowym, gdzie prawo polskie nie jest podstawowym 24

22 Wprowadzenie systemem prawnym wybieranym przez strony jako właściwe do regulacji stosunków umownych. Praca z założenia poświęcona jest dogmatycznej analizie norm prawa cywilnego. Oznacza to, że co do zasady brak jest w niej uwag odnoszących się do funkcji spełnianych przez badaną instytucją w obrocie, ich przemian w ujęciu historycznym czy też wzajemnego stosunku ubezpieczenia i odpowiedzialności odszkodowawczej oraz związanych z tym perspektyw na przyszłość. Kwestie te w odniesieniu do ubezpieczenia OC zostały zresztą w polskim piśmiennictwie szczegółowo zanalizowane 2 i pomimo upływu stosunkowo znacznego czasu od przeprowadzenia tej analizy zachowuje ona w znacznym stopniu aktualność. Koncentracja na dogmatyce polskiego prawa cywilnego pozwala również na pominięcie uwag o charakterze historycznym czy porównawczym. Rozwój ubezpieczenia OC na przestrzeni dziejów jest, podobnie jak jego funkcje, dobrze zanalizowany w polskiej literaturze 3 i trudno byłoby tu dodać jakieś znaczące uwagi. Jeżeli zaś chodzi o analizę porównawczą, to wprawdzie ze względu na tematykę pracy brak jest w niej osobnych rozważań poświęconych poszczególnym porządkom prawnym, czy też zestawianiu tych porządków ze sobą nawzajem i w stosunku do prawa polskiego, to jednak w odniesieniu do wielu kwestii szczegółowych prezentowane są także obce rozwiązania prawne. Przedstawienie tych rozwiązań nie jest jednak celem samym w sobie i, przynajmniej z założenia, ma następować wyłącznie wtedy, gdy może coś wnieść do analizy obowiązującego prawa polskiego. Chociaż przedmiotem pracy jest zasadniczo analiza obowiązujących norm prawnych, a nie praktyki ich stosowania, to zupełne oderwanie się od tej praktyki mogłoby sprawić, że prowadzone rozważania stałyby się w jakimś sensie ułomne. Przy analizie tej praktyki skupiono się nie tylko na publikowanym orzecznictwie sądowym, ale również wyrywkowo przedstawiono najbardziej charakterystyczne postanowienia wzorców umownych stosowanych przez kilka z największych działających w Polsce zakładów ubezpieczeń. Zabieg taki wydaje się potrzebny, gdyż analiza praktyki oparta wyłącznie na orzecznictwie sądowym, i to z konieczności ograniczona do orzecznictwa wyższych instancji, nie może dać pełnego obrazu funkcjonowania norm w rzeczywistości społecznej. Z drugiej jednak strony należy również zastrzec, że wybór wzorców umownych będących przedmiotem 2 E. Kowalewski, Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej. Funkcje i przemiany, Toruń Por. tamże, s. 9 55; A. Raczyński, Sytuacja prawna poszkodowanego..., s

23 Wprowadzenie analizy, jak i stosujących je ubezpieczycieli, został dokonany zupełnie subiektywnie i z całą pewnością nie może dać wyczerpującego obrazu funkcjonowania obrotu. Podstawowe znaczenie przy analizie umowy ubezpieczenia OC w kodeksie cywilnym ma art Należy jednak pamiętać, że przepis ten stanowi regulację szczególną w stosunku do art. 805 k.c. Analizując, na czym polega szczególny charakter tego pierwszego przepisu, należy przede wszystkim wskazać, że definiuje on rodzaj zdarzenia, z którym ustawa łączy obowiązek świadczenia ubezpieczyciela w rozumieniu art. 805 k.c., a także określa rodzaj świadczenia, do którego zobowiązany jest ubezpieczyciel. Temu pierwszemu zagadnieniu w szerokim rozumieniu poświęcone zostały pierwsze trzy rozdziały pracy. Ich celem jest odpowiedź na pytanie, jaki rodzaj odpowiedzialności musi zaistnieć, aby powstało zobowiązanie do świadczenia ze strony ubezpieczyciela (rozdział I), wobec kogo zobowiązanie takie powinno być skierowane (rozdział II) oraz jakie konkretnie zdarzenie związane z odpowiedzialnością ubezpieczonego powinno powstać w okresie ubezpieczenia, aby powstało zobowiązanie ubezpieczyciela do spełnienia świadczenia (rozdział III). Kolejne części książki poświęcone są zasadniczo drugiemu wyróżnikowi ubezpieczenia OC w postaci charakteru świadczenia ubezpieczyciela. Treści świadczenia w ścisłym tego słowa znaczeniu poświęcony jest rozdział IV. Kolejno, w rozdziale V omówiono problematykę roszczeń o spełnienie tego świadczenia, gdyż ze względu na szczególną konfigurację podmiotową w przypadku ubezpieczenia OC kwestia ta jest bardziej złożona niż w prostym stosunku zobowiązaniowym i wymaga poświęcenia jej odrębnych rozważań. Rozdział VI poświęcono wzajemnemu stosunkowi zobowiązań do świadczenia, jakie występują po stronie ubezpieczyciela oraz ubezpieczonego. Pracę zamykają uwagi poświęcone skutkom zaspokojenia poszkodowanego (rozdział VII), przy czym omówiono zarówno skutki takiego zaspokojenia przez ubezpieczyciela w wykonaniu umowy ubezpieczenia OC, jak i przez ubezpieczonego lub osobę trzecią odpowiedzialną za szkodę. W ramach wprowadzenia krótkiego wyjaśnienia wymaga terminologia używana w pracy. Nowelą z dnia 13 kwietnia 2007 r. 4 przyjęto w kodeksie cywilnym określenie ubezpieczyciel dla nazwania podmiotu przyjmującego na siebie ryzyko powstania obowiązku spełnienia świadczenia 26 4 Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 82, poz. 557).