Inwazyjna choroba meningokokowa w województwie śląskim w latach

Transkrypt

1 Inwazyjna choroba meningokokowa w województwie śląskim w latach Renata Cieślik Tarkota 1, 2 1 Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Katowicach 2 Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach Wydział Nauk o Zdrowiu Sepsa, posocznica, meningokoki to słowa, które u większości ludzi wzbudzają niepokój, każdy z nas powinien znać kilka podstawowych informacji, by mógł szybko i właściwie zareagować w sytuacji w której liczą się godziny, a nawet minuty. Inwazyjna choroba meningokokowa jest ciężką chorobą wywołaną przez bakterię Neisseria Meningitidis. Bakteria ta jest gram-ujemnym ziarniakiem, który tworzy pary (dwoinki), swoim wyglądem dwa połączone ziarenka kawy. Bakteria ta posiada otoczkę, która stanowi główny czynnik zjadliwości. Natomiast zróżnicowanie antygenowe otoczek jest podstawą klasyfikacji tych bakterii na grupy serologiczne. Większość zakażeń wywoływanych jest przez serotypy Neisseria meningitidis grup A, B, C, Y i W-135. Choroba ta może przebiegać pod postacią posocznicy zwanej inaczej sepsą lub zapalenia opon mózgowo rdzeniowych [1]. Rezerwuar bakterii Neisseria meningitidis stanowi człowiek chory lub nosiciel, u którego nie występują objawy choroby. Liczba nosicieli w środowisku jest określana jako 5-10% w populacji ludzi dorosłych i 1% dzieci i ludzi starszych [2]. Natomiast w środowiskach zamkniętych (koszary, więzienia, domy dziecka, domy opieki) liczba nosicieli może sięgać od 40 do 80% [3]. Do transmisji Neisseria meningitidis dochodzi drogą kropelkową lub przez bezpośredni kontakt z wydzieliną górnych dróg oddechowych do którego może dojść podczas pocałunku, picia z jednej butelki, jedzenia tej samej kanapki, używania tych samych sztućców. Do zakażenia drogą kropelkową dochodzi podczas kaszlu, kichania, głośnych rozmów itd. Okres wylęgania choroby to zazwyczaj 3-4 dni, ale może wynosić od 2 do 10 dni. U niemowląt i małych dzieci choroba może przebiegać piorunująco i w ciągu kilku godzin może zakończyć się śmiercią [4]. Objawy posocznicy (sepsy) w przebiegu inwazyjnej choroby meningokokowej są mało charakterystyczne, wśród nich należy wymienić: - bóle głowy, - wysoką gorączkę, - dreszcze, 1

2 - nadmierne pocenie się, - spadek ciśnienia krwi, - zimne dłonie i stopy, - bladość skóry, - bóle w okolicach lędźwi (wylewy do nadnerczy), - na skórze pojawiają się wybroczyny skórne, które mogą przechodzić w większe zmiany krwotoczne, jednakże objaw ten pojawia się u około 10-50% chorych. Przy zmianach skórnych warto przeprowadzić test przy użyciu szklanki: bok szklanki przykładamy do zmian skórnych i obserwujemy czy bledną. W sytuacji gdy zmiany wysypkowe nie bledną, można podejrzewać, że jest to wysypka krwotoczna występująca w przebiegu inwazyjnej choroby meningokokowej [2, 4]. Objawy zapalenia opon mózgowo rdzeniowych to: - objawy oponowe (silne bóle głowy, sztywność karku, światłowstręt) - wysoka gorączka, - pobudzenie psychoruchowe, - zaburzenia świadomości, przeczulica, - objaw Kerniga, objaw Brudzińskiego (przy przygięciu głowy do klatki piersiowej następuje zgięcie kończyn dolnych w stawach), - karkowo- midriatyczny Flataua (przy biernym pochyleniu głowy do przodu dochodzi do rozszerzenia źrenic) [1, 5]. Postępowanie w przypadku podejrzenia inwazyjnej choroby meningokokowej z uwagi na jej bardzo piorunujący przebieg, polega na jak najszybszym kontakcie z lekarzem (pogotowie, szpitalny oddział ratunkowy, izba przyjęć szpitala). Lekarz, który będzie podejrzewał chorobę, natychmiast podejmie działanie zmierzające do diagnostyki i wdroży natychmiastowe leczenie. Osobom z otoczenia zalecane jest ograniczenie kontaktów do absolutnego minimum z uwagi na możliwość zakażenia oraz w przypadku ryzyka zakażenia, podanie profilaktyczne antybiotyku po konsultacji z lekarzem. Każda osoba z kontaktu z chorym na IChM musi być jak najszybciej skonsultowana przez lekarza, celem rozważenia konieczności podania chemioprofilaktyki [4, 6]. Powikłania to między innymi martwica, która występuje w miejscach krwawych wylewów i zmian wybroczynowych w skórze i narządach wewnętrznych. Rozległa martwica w obrębie kończyn górnych i dolnych może skutkować koniecznością amputacji. Wśród innych powikłań należy wymienić reaktywne zapalenie stawów, zapalenie błon surowiczych (w tym 2

3 wysięki do jamy osierdziowej w sercu i jamy opłucnej), głuchotę i uszkodzenie nerwów czaszkowych [7]. Leczeniem z wyboru pozostaje zastosowanie antybiotyków z grupy penicylin oraz leczenie objawowe. Inwazyjna choroba meningokokowa jest zagrożeniem życia, w którym ważna jest każda minuta, dlatego też leczenie antybiotykiem musi być wdrożone jak najszybciej. Im szybciej zostanie wdrożone leczenie tym większa szansa na wyleczenie i mniejsze ryzyko powikłań [4]. Profilaktyka swoista polega na uodpornieniu osób przy zastosowaniu dostępnych szczepionek. W Polsce są dostępne preparaty szczepionkowe uodparniające przeciwko meningokokom wszystkich najczęściej wywołujących chorobę serotypów meningokoków. Do tej pory zarejestrowano preparaty szczepionkowe uodparniające przeciwko meningokom: - grupy B, - grupy C, - grupy A+ C, - grup A, C, W-135, Y. Uodpornienie przeciwko meningokokom można już rozpocząć po ukończeniu 1 miesiąca życia dziecka (przeciwko meningokokom grupy B) lub 2 miesiąca życia (przeciwko meningokokom grup A, C, W-135, Y). Sczepienia te oczywiście mogą być wykonywane również u osób dorosłych. W związku z tym, iż dostępnych jest kilka preparatów szczepionkowych lekarz dokonuje doboru właściwych preparatów szczepionkowych [8]. Profilaktyka nieswoista polega na zachowaniu właściwej higieny, która zmniejsza ryzyko zachorowania na inwazyjną chorobę meningokokową. Należy unikać następujących zachowań: - picia z jednego naczynia (szklanki, butelki itp.), - wspólnego jedzenia tej samej kanapki, ciastka, owocu, lodów, - palenia tego samego papierosa, - używania tych samych sztućców [9]. Epidemiologia zachorowań: wśród potwierdzonych laboratoryjnie przypadków zachorowań o etiologii bakteryjnej 90% stanowią zakażenia wywołane przez Neisserię meningitidis i Streptococcus pneumoniae [10]. TO DLA CIEBIE WAŻNE! MENINGOKOKI WYWOŁUJĄ CHOROBY, KTÓRE MOGĄ ZAKOŃCZYĆ SIĘ ŚMIERCIĄ. 3

4 Sytuacja epidemiologiczna inwazyjnej choroby meningokokowej na terenie województwa śląskiego. roku. Inwazyjna choroba meningokokowa jest monitorowana na terenie Polski od 1956 W latach do Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa śląskiego nie zgłoszono zachorowań na Inwazyjną chorobę meningokokową. Pierwsze zachorowania odnotowano w 1971 roku. Obserwując zachorowania na terenie województwa śląskiego należy stwierdzić, iż na przestrzeni lat najwięcej zachorowań odnotowano w 2007 roku (58 osób). 4

5 2017 r r r r r r r r r r r r r r r r r. 2000r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r Wykres 1. Liczba zachorowań na inwazyjną chorobę meningokokową w latach W przypadku wystąpienia inwazyjnej choroby meningokokowej, na przestrzeni ostatnich 9 lat 99,1% chorych było hospitalizowanych (224 osób na 226 chorych). Śmiertelność w tej jednostce chorobowej wyniosła 11,5% (zmarło 26 osób). Do 15 marca 2018 roku na inwazyjną chorobę meningokokową w województwie śląskim zachorowało 5 osób, z czego 1 zmarła. Był to 5 letni chłopiec zamieszkały w Rybniku. Tabela 1. Liczba zachorowań na inwazyjną chorobę meningokokową, ilość osób hospitalizowanych oraz liczba zgonów, w latach

6 rok Liczba zachorowań Zapadalność hospitalizacja liczba zgonów , , , , , , , , , razem rok Inwazyjna choroba meningokokowa może przebiegać pod postacią posocznicy (sepsy), zapalenia opon mózgowo rdzeniowych ale i również jako połączenie dwóch ww. W analizowanym okresie 45,6% zachorowań przebiegało pod postacią posocznicy, 38,5% pod postacią zapalenia opon mózgowo- rdzeniowych oraz 19% pod postacią zapalenia opon mózgowo rdzeniowych i posocznicy. Tabela 2. Postacie inwazyjnej choroby meningokokowej, w latach zapalenie opon mózgowo rdzeniowych posocznica zapalenie opon mózgowo rdzeniowych i posocznica zapalenie opon mózgowo rdzeniowych i mózgu zapalenie mózgu i posocznica inna określona i nieokreślona choroba meningokokowa razem

7 Najczęściej inwazyjna choroba meningokokowa była wywołana serogrupą B Neisseria meningitidis 63,7% spośród wszystkich zachorowań. Neisseria meningitidis serogrupy C wywołała 24,8% zachorowań. Wystąpiły też pojedyncze zachorowania wywołane typami A, W 135 i Y. Dodatkowo w analizowanym okresie w przypadku 8,8% zachorowań nie przyporządkowano Neisseria meningitidis do żadnej z serogrup. Tabela 3. Serotypy Neisseria meningitidis wywołujące IChM w latach rok/ serotyp razem Neisseria meningitidis A B C W Y nie ustalono Na terenie województwa śląskiego zachorowania występowały u pacjentów w każdym wieku, jednakże najczęściej u małych dzieci w grupie wiekowej do 4 lat- 141 osób chorych (62,4%). Drugi przedział wiekowy osób, u których występowała zwiększona ilość zachorowań to przedział wiekowy między 15 a 44 rż., zachorowały 52 osoby (23%). Dlatego też należałoby podkreślić, iż szczepienia przeciwko meningokokom należy rozpoczynać jak najwcześniej, gdyż najbardziej narażoną grupą wiekową są małe dzieci. Tabela 4. Grupy wiekowe osób chorych na inwazyjną chorobę meningokokową, w latach Okres zachorowań/ wiek r r r r r r

8 2011 r r r razem W grupie wiekowej powyżej 65 roku życia rejestrowane są pojedyncze zachorowania, w związku z tym iż producenci niektórych szczepionek nie posiadają badań klinicznych dotyczących badań skuteczności szczepionki w tej grupie wiekowej należy rozważyć zaszczepienie się we wcześniejszym okresie r r r r r r r r r. 0-4 r.ż 5-14 r.ż r.ż r.ż. 65+ r.ż Wykres 2. Inwazyjna choroba meningokokowa w województwie śląskim, z podziałem na grupy wiekowe w latach Profilaktyka w postaci szczepień ochronnych ciągle jest zbyt mało rozpowszechniona. W latach przeciwko meningokokom uodporniono osób, głównie były to dzieci i młodzi dorośli do 19 roku życia- 93,5% spośród wszystkich zaszczepionych. 8

9 r.ż. 20 i pow. Wykres 3. Szczepienia przeciwko meningokokom w województwie śląskim z podziałem na grupy wiekowe w latach Inwazyjna choroba meningokokowa jest bardzo ciężką chorobą, o piorunującym przebiegu, która może się kończyć zgonem. Tylko swoista profilaktyka w postaci szczepień ochronnych, izolowanie osób chorych oraz obejmowanie osób z kontaktu chemioprofilaktyką mogą poprawić sytuację epidemiologiczną tej groźnej choroby. Literatura: 1. Patrick Murray, Ken Rosenthal, Michael Pfaller. Mikrobiologia. wydawnictwo Elsevier Urban& Partner, Wrocław ISBN Wiesław Magdzik, Danuta Naruszewicz Lesiuk, Andrzej Zieliński, Choroby zakaźne i pasożytnicze epidemiologia i profilaktyka, Wyd. α-medica Press, Bielsko- Biała ISBN Anna Skoczyńska, Marcin Kadłubowski, Waleria Hryniewicz. Inwazyjna choroba meningokokowa i inne bakteryjne zakażenia ośrodkowego układu nerwowego- zasady postępowania. Wyd. α-medica Press, Warszawa ISBN X 4. Piotr Albrecht, Waleria Hryniewicz i inni. Rekomendacje postępowania w zakażeniach bakteryjnych ośrodkowego układu nerwowego. Wyd. Narodowy Instytut Leków, Warszawa 2011 r. ISBN Zdzisław Dziubek. Choroby zakaźne i pasożytnicze, Wyd. PZWL Warszawa ISBN Ulotka informacyjna Śląskiego Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego: Inwazyjna choroba meningokokowa, posocznica (sepsa) meningokokowa. Umieszczona na stronie internetowej WSSE w Katowicach (data dostępu r.) Opracowana przez: Renata Cieślik- Tarkota. 7. Barbara Bannister, Norman Begg, Stephen Gillespie. Choroby zakaźne. Wyd. Urban& Partner. Wrocław 1998: ISBN Jacek Wysocki, Hanna Czajka. Szczepienia w pytaniach i odpowiedziach. Wydawnictwo Help Med., Kraków 2014 r. INBN

10 9. Andrzej Wojtyła. Ulotka informacyjna: Uwaga Meningokoki opracowana na potrzeby Społecznej Kampanii przeciwko meningokokom, koordynowanej przez Główny Inspektorat Sanitarny. 10. Liberski Paweł P., Kozubski Wojciech, Katz Michael. Choroby zakaźne układu nerwowego. Wyd. PZWL. Warszawa 2015 oraz materiały pochodzące ze sprawozdań opracowywanych przez Oddział Epidemiologii WSSE w Katowicach i analizy własne. 10