Wzrost i rozwój gospodarczy. Analiza z perspektywy okresu długiego i krótkiego

Transkrypt

1 Wzrost i rozwój gospodarczy Analiza z perspektywy okresu długiego i krótkiego

2 Wzrost a rozwój Wzrost gospodarczy Zwiększanie zasobu dóbr konsumpcyjnych i produkcyjnych Zmiany ilościowe w gospodarce Miarą wzrostu gospodarczego jest przyrost realnego produktu krajowego brutto (PKB) i PKB przypadającego na 1 mieszkańca. Rozwój proces zmian jakościowych, związanych ze zmianą struktury gospodarki UNDP definiuje rozwój społeczny jako proces poszerzania wyborów ludzkich, które prowadzą do długiego i zdrowego życia, zdobywania wiedzy i utrzymania przyzwoitego standardu życia Koncepcja rozwoju zrównoważonego Wskaźnik rozwoju społecznego (Human Development Indeks, HDI)

3 Mierniki wzrostu gospodarczego: stopa wzrostu produkcji i indeks wzrostu produkcji Stopa wzrostu produkcji - stosunek przyrostu produkcji w badanym okresie (t₁) do poziomu produkcji w okresie wyjściowym (t₀) Y₁ - Y₀ g = Y/Y₀ = Y₀ g stopa (tempo) wzrostu produkcji, Yo wartość produkcji (mierzonej PKB bądź też dochodem narodowym) w okresie wyjściowym, Y₁ wartość produkcji w okresie badanym, Y przyrost produkcji między okresem badanym a okresem wyjściowym Indeks wzrostu produkcji - stosunek poziomu produkcji w badanym okresie do poziomu produkcji w okresie poprzednim Y₁ = Y₀ g = - 1

4 Dynamika PKB w cenach stałych Indeks PKB stopa zmiany PKB (%) Rok poprzedni = = = = = ,0 101,6 101,4 103,3 103,8 102,9 226,6 174,9 150,5 119,4 5,0 1,6 126,6 Źródło: Rocznik Statystyczny 2017, GUS, s. 693.

5 Produkcja potencjalna i faktyczna Zdolności wytwórcze gospodarki i związana z nimi produkcja potencjalna zależą od dwóch czynników: 1) wielkości zasobów czynników produkcji istniejących w gospodarce, 2) efektywności wykorzystania tych czynników. Produkcja potencjalna to wielkość produkcji, jaką można wytworzyć w gospodarce przy pełnym efektywnym wykorzystaniu czynników produkcji.

6 Czynniki wzrostu i rozwoju gospodarczego ujęcie klasyczne Wielkość zatrudnienia i wydajność pracy Podział pracy Akumulacja kapitału, oszczędzanie Warunki instytucjonalne: ustrój oparty na własności prywatnej, wolności i konkurencji.

7 Czynniki produkcji Zasoby pracy tworzą osoby w wieku produkcyjnym zdolne do pracy i gotowe do jej podjęcia na warunkach istniejących w gospodarce. Wielkość tych zasobów zależy od liczby ludności w wieku produkcyjnym oraz tzw. współczynnika aktywności zawodowej, wskazującego, jaka część ludności w wieku produkcyjnym jest gotowa podjąć pracę. Zmiany pracy mogą być wynikiem wzrostu liczby ludności w wieku produkcyjnym i zmiany współczynnika aktywności zawodowej Kapitał ludzki, oświata Kapitał - rzeczowe elementy procesu produkcji, jak maszyny, narzędzia i urządzenia produkcyjne, budynki i hale fabryczne. Technologia Organizacja Zasoby naturalne Zdolności wytwórcze wyznaczają wielkość produkcji, jeżeli A. Zdolności wytwórcze są w pełni wykorzystane B. Nie ma trudności zbytu: prawo Say a

8 Agregatowa funkcja produkcji Założenia A. Zdolności wytwórcze są w pełni wykorzystane B. Nie ma trudności zbytu: prawo Say a Y = F(K, Z) Y produkcja wytworzona w gospodarce (dochód narodowy), K nakłady kapitału, Z nakłady pracy (zatrudnienie) Agregatowa funkcja produkcji opisuje zależność między wielkością produkcji wytworzonej w całej gospodarce a nakładami czynników produkcji Y = A F(K, Z) A zasób wiedzy naukowotechnicznej

9 Produkcja a wydajność pracy Y = Z w Produkcja zależy od zatrudnienie (Z) i wydajności pracy (w). Wydajność pracy to produkcja na jednego zatrudnionego w = Y/Z Wydajność pracy jest funkcją technicznego uzbrojenia pracy czyli od wyposażenia pracy w kapitał w = f (K/Z)

10 Krzywa jednakowego produktu i postęp techniczny Istotą postępu technicznego jest zmniejszenie ogólnych nakładów niezbędnych do wyprodukowania danego produktu. Nakłady kapitału B D A C Nakłady pracy Postęp techniczny pracooszczędny - rośnie stosunek nakładu kapitału do pracy A B Postęp techniczny kapitałooszczędny zmniejsza się stosunek kapitału do pracy A C Postep techniczny neutralny w jednakowym stopniu oszczędza kapitał i pracę A D Y₁ Y₂ Krzywa Y₁ jest zbiorem punktów obrazujących kombinacje nakładów kapitału i pracy pozwalającym wyprodukowad dany produkt w okresie 1. Krzywa Y₂ obrazuje zbiór dostępnych technik produkcji w okresie 2. Przejście z każdego punktu krzywej Y₁ na krzywą Y₂ oznacza postęp techniczny.

11 Model Kaleckiego Uwaga: We wzorze Kaleckiego symbol D zastępuje nasze Y, k to współczynnik kapitałochłonności, a ubytek aparatu wytwórczego odpowiadający amortyzacji, u - współczynnik usprawnień organizacyjnych Stopa wzrostu gospodarczego zależy od współczynnika kapitałochłonności i stopy inwestycji k = K/Y Ile jednostek kapitału jest niezbędne do wyprodukowania jednostki DN Stopa inwestycji (I/Y) to udział inwestycji w dochodzie narodowym

12 Model wzrostu Solowa G = ΔY/Y= ΔA/A + α(δk/k) + (1-α)(ΔZ/Z) G = ΔY/Y stopa wzrostu gospodarczego ΔA/A stopa wzrostu produkcyjności czynników produkcji wskutek postępu technicznego ΔK/K stopa wzrostu kapitału ΔZ/Z stopa wzrostu zatrudnienia α udział kapitału we wzroście produkcji 1-α udział pracy we wzroście gospodarczym

13 Źródło: B. Czarny, R. Rapacki, Podstawy ekonomii, PWE, Warszawa 2002, s. 580

14 Analiza krótkookresowa Odrzucamy założenia, że A. zdolności wytwórcze są w pełni wykorzystane B. nie ma trudności zbytu: prawo Say a

15 Dwa stanowiska Problem to produkcja Produkcja jest źródłem dochodów i popytu Pieniądz jest tylko środkiem wymiany Mechanizmy gospodarki rynkowej zapewniają realizację wytworzonej produkcji Zgodność interesów -ludzie wzajemnie tworzą dla siebie popyt Problem to sprzedaż Gospodarkę kapitalistyczną cechuje sprzeczność między produkcją a konsumpcją Występuje problem nadprodukcji i sprzedaży Przyczyną jest niedostateczny popyt, co jest konsekwencją stosunków podziału i nadmiernego oszczędzania Sprzeczności interesów

16 Założenia krótkookresowego modelu dochodu narodowego John M. Keynes: w długim okresie wszyscy będziemy nieboszczykami Niepełne wykorzystanie mocy wytwórczych Sztywne ceny Znaczenie globalnego popytu Oszczędności mogą być nadmierne Znaczenie popytowego efektu inwestycji i

17 Gospodarkę rynkową charakteryzuje równowaga przy niepełnym zatrudnieniu. Gospodarka może pozostawać w stanie, któremu towarzyszy mniejsze bądź większe bezrobocie przymusowe. Warunkiem równowagi gospodarczej jest równość zamierzonych oszczędności i inwestycji. Ponieważ Y = C + I i S = Y C zatem czyli S = (C + I) C S = I Trudność polega na tym, że nie zawsze wszystkie oszczędności przekształcają się w wydatki inwestycyjne. Jeżeli I<S, agregatowy popyt w gospodarce jest niewystarczający.

18 Następstwa nierówności I i S W okresie krótkim I>S Pp>Pd ożywienie I<S Pp<Pd kryzys W okresie długim I<S tendencja do stagnacji sekularnej

19 Cykl jest napędzany przez efekt popytowy, a hamowany przez ich efekt podażowy. Tragedia inwestycji polega na tym, że wywołują kryzysy, bo są pożyteczne. Niewątpliwie wielu uzna tę teorię za paradoksalną. Paradoksalna jest jednak nie teoria, ale jej przedmiot gospodarka kapitalistyczna. (Kalecki) Wznoszenie piramid, trzęsienia ziemi, nawet wojny mogą się przyczynić do wzrostu bogactwa, jeśli nasi mężowie stanu wychowani na zasadach ekonomii klasycznej nie potrafią zdobyć się na nic lepszego.( Keynes, 1985, s. 153, podkreśl.. J.G.L.)

20 Zmienne wpływające na wielkość konsumpcji i inwestycji krańcowa skłonność do konsumpcji - stosunek przyrostu wydatków na konsumpcję do przyrostu dochodu Δ C/Δ Y = ksk krańcowa skłonność do oszczędzania - stosunek przyrostu oszczędności do przyrostu dochodu ΔS/ΔY = kso ksk + kso =1 krańcowa rentowność kapitału - stosunek przewidywanego dochodu z nowobudowanego obiektu kapitałowego do kosztu jego wytworzenia. stopa procentowa

21 Popytowe ujęcie dochodu narodowego Zasada efektywnego popytu Y = APp = C+I+G+(Ex-Im) Wydatki konsumpcyjne i oszczędności zależą od dochodu, Funkcja konsumpcji: C = Co + ksk Y Wydatki inwestycyjne zależą od krańcowej rentowności kapitału i stopy procentowej. Zał.: I = Ia Zmiany inwestycji powodują mnożnikowe zmiany dochodu i popytu Y = mi I Mnożnik inwestycyjny zależy od krańcowej skłonności do konsumpcji 1 1 mi = = ksk kso

22 Teoria mnożnika inwestycyjnego Przyrost inwestycji prowadzi do wielokrotnego wzrostu dochodu. I = c = 0.80 Y = m I Y m = I i td... Y =I+Ic+Ic 2 +Ic = I ( 1 + c + c 2 + c ) = I ( 1/1-c ) Uwaga: c = Ksk = C/ Y

23 Prosty model keynesowski Y = C+I C = CA + c Y I = I0 Wydatki C+I0+G C+I0 C Yb Y# Y Zb Z# Y/Z Zatrudnienie

24 Model keynesowski 1. Sztywne ceny 2. Niepełne wykorzystanie czynników produkcji Cena Pd Pp Y Y Y Dochód realny Zmiany popytu prowadzą do zmiany stopnia wykorzystania czynników wytwórczych i w efekcie do zmiany podaży i dochodów w ujęciu realnym. Dopiero przekroczenie poziomu dochodu Y odpowiadającego stanowi pełnego wykorzystania czynników wytwórczych spowoduje wzrost cen.

25 Model klasyczny; 1.Giętkie ceny 2.Szybki powrót rynku do równowagi 3.Pełne wykorzystanie czynników produkcji Dzięki giętkim cenom i szybkim dostosowaniom decyzji podmiotów gospodarczych do zmiany popytu gospodarka pozostaje w stanie pełnego wykorzystania czynników produkcji. O wielkości produkcji i dochodzie realnym decyduje zasób czynników produkcji. Zmiany popytu prowadzą tylko do zmiany poziomu cen. Pieniądz jest neutralny, tzn. nie ma wpływu na wielkości realne. Cena Pd Pp Y Dochód realny

26 Krzywe agregatowego popytu i podażyujęcie kompromisowe Poziom cen APd APp Yp Dochód narodowy

27 Czynniki popytowe Globalny popyt w gospodarce AD = C+I+G+(Ex-Im) Czynniki wpływające na AD Stopy procentowe Płace realne Ceny aktywów (akcji, domów) Kurs wymiany Podatki Oczekiwania konsumentów i przedsiębiorców

28 Czynniki instytucjonalne Ustrój politycznogospodarczy Wolność i własność prywatna Kultura, postawy, przekonania Zasada rządów prawa Demokracja Stabilność polityczna Raport Doing Business (RDB) RDB jest przykładem badań pokazujących jak prawo wpływa na warunki działalności gospodarczej i w konsekwencji na PKB kings %C5%BAnik_%C5%82atwo%C 5%9Bci_prowadzenia_dzia%C5 %82alno%C5%9Bci_gospodarcz ej

29

30

31 Jak zmieniała się gospodarka z perspektywy stuleci? Spojrzenie Roberta Fogla

32 Robert William Fogel Ur. w Nowym Jorku w 1926, zm. 11 czerwca 2013 w Oak Lawn, Illinois Nagrodę Nobla otrzymał w 1993r. za nowatorskie badania w dziedzinie historii gospodarczej - zastosowanie teorii ekonomicznej i metod ilościowych do wyjaśnienia zmiany ekonomicznej i instytucjonalnej. The Escape from Hunger and Premature Death, , Cambridge University Press 2004 The Fourth Great Awakening and Future of Egalitarianism, The University of Chicago Press 2000.

33 Motto Bezustanny pesymizm pomimo niekwestionowanych osiągnięć sugeruje, że problemy z ekonomią są głównie natury moralnej i psychologicznej. Wszystko wydaje się niewłaściwe, kiedy punktem odniesienia jest doskonałość. (Fogel 2000, s. 82)

34 Stopa wzrostu PKB per capita Europa Zachodnia 0,13 0,15 0,95 1,32 0,76 4,08 1,78 Zachód II 0,00 0,34 1,42 1,81 1,55 2,44 1,94 Japonia 0,03 0,09 0,19 1,48 0,89 8,05 2,34 Azja 0,05 0,00-0,11 0,38-0,02 2,92 3,54 Europa Wsch i ZSRR 0,04 0,10 0,64 1,15 1,50 3,49-1,10 Afryka ,01 0,12 0,64 1,05 2,07 0,01 Świat 0,05 0,05 0,53 1,30 0,91 2,93 1,33

35 Stopa wzrostu dochodu per capita Francja 1,5 1,8 Niemcy 1,6 2,0 w. Brytania 1,7 1,8 Japonia 1,9 2,7 Stany Zjednoczone 1,7 1,8 OECD 1,6 1,9

36 Godziny pracy i PKB (w tys. $ z 1990) na 1 mieszkańca Rok W. Brytania USA Japonia Godziny pracy PKB na 1 mieszk. Godziny pracy PKB na 1 mieszk. Godziny pracy PKB na 1 mieszk , , , , , , , , , , , , , , , , , ,40 Źródło: A. Maddison 2001, s. 185, 215

37 Zmiany czasu pracy i czasu wolnego (R.W. Fogel, s. ) ? Roczny czas pracy w godzinach Tygodniowy czas pracy (w godz.) Ilość dni urlopu w roku Ilość dni choroby w roku ,

38 Skutki uwzględnienia czasu wolnego w rachunku zmian dochodu narodowego Znaczący wzrost szacunku dochodu capita per Znacząca zmiana podziału na niekorzyść najbogatszego decyla Zmiana struktury konsumpcji

39 Średnia ilość chorób przewlekłych na 1 mężczyznę w USA Wiek Średnioroczna stopa spadku ,3 1,0 1, ,5 1,4 1, ,6 1,6 1, ,2 1,9 1,3

40 Średnia długość życia źródła: Fogel, Maddison III-I w. p.n.e W.Bryt Francja USA Egipt India Chiny Japonia Świat 30 66

41 Miary nierówności społecznej Ekonomiczne: zróżnicowanie i stopa zmian dochodów, płac realnych, współczynnik koncentracji (Gini) Biomedyczne: wzrost, BMI, średnia długość życia

42 Teoria ewolucji Współdziałanie ekonomii i biomedycyny - synergiczne W ciągu ostatnich 300 lat człowiek uzyskał bezprecedensowy stopień kontroli nad swoim środowiskiem homo sapiens oddalił się nie tylko od innych gatunków, ale także od wszystkich poprzednich Zwiększenie jego średniej masy ciała o 50%, wydłużenie czasu życia od 1800 r. o więcej niż 100% i ogromne udoskonalenie zdrowia i Synergizm między rozwojem technologicznym a fizjologicznym doskonaleniem człowieka.

43 Zmiany liczby ludności i ważne wydarzenia w historii techniki i nauki

44 Struktura konsumpcji we Francji w końcu XVIII w. (wartość średnia kcal) Decyle Dzienna konsumpcja kcal Narastająco w %

45 Przyczyny wydłużenia ludzkiego życia Rozwój systemów państwowej opieki zdrowotnej Postęp w odżywianiu i innych warunkach życia Demokratyzacja edukacji Rozwój medycyny

46 Struktura konsumpcji gospodarstwa domowego (w dolarach bieżących i %) $ % $ % Żywność Ubranie Mieszkanie Zdrowie 12 1, Edukacja Inne Nie uwzględniono wydatków na emerytury i bezpieczeństwo socjalne Kolumny % nie sumują się do 100 z powodu zaokrągleń

47 Struktura konsumpcji z uwzględnieniem czasu wolnego Źródło: Fogel 2000 i $ % $ % Żywność , ,8 Ubranie , ,6 Mieszkanie , ,5 Zdrowie 12 1, ,9 Edukacja 8 0, ,6 Inne 48 5, ,1 Czas wolny , ,5 Wartość czasu wolnego oceniono na podstawie dochodu, z którego rezygnowali ludzie korzystający z czasu wolnego

48 Możliwości samorealizacji 1880 człowiek zajęty zarabianiem pieniędzy na podstawowe produkty warunkujące przetrwanie 1990 dobra i usługi dostępne w XIX w. dla wybranych, stały się udziałem większości, skrócenie czasu pracy umożliwia działania służące rozwojowi duchowemu