SUBREGIONU NYSA-KWISA-BÓBR

Transkrypt

1 Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego SUBREGIONU NYSA-KWISA-BÓBR Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. ul. 1 Maja 27, Jelenia Góra tel fax fd@karr.pl, Jelenia Góra

2 Mamy dość czasu, jeśli wykorzystujemy go właściwie Johann Wolfgang Goethe 2

3 Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Nysa-Kwisa-Bóbr została opracowana przez zespoły w składzie: Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego S. A. : dr Andrzej Raszkowski tel. kom.: andrzej.raszkowski@ue.wroc.pl mgr Mariusz Zbadyński tel. kom.: mariusz.zbadynski@ue.wroc.pl mgr Maria Fruba maria.fruba@interia.pl Autorzy opracowania pragną podziękować wszystkim osobom i instytucjom, których wiedza i doświadczenie pozwoliły na powstanie niniejszej Koncepcji. 3

4 Wstęp W dobie nasilonej konkurencji, także między Jednostkami Samorządu Terytorialnego, wiedza o posiadanych zasobach, umiejętność właściwego kreowania produktów turystycznych staje się kluczowym czynnikiem w aspekcie długofalowej strategii konkurencyjnej każdego regionu. Regiony, które w odpowiednim czasie wykreują własne unikalne produkty turystyczne mają szansę na szybszy rozwój i podniesienie jakości życia mieszkańców, które powinno być jednym z ważniejszych efektów finalnych wdrażanej Koncepcji. W każdej jednostce terytorialnej tkwi ukryty potencjał turystyczny, marketingowy, wizerunkowy. Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Nysa Kwisa Bóbr ma na celu optymalne wykorzystanie silnych stron i pojawiających się szans w otoczeniu w zakresie pozyskiwania turystów, inwestorów i rezydentów. Jest ona odpowiedzią na zapotrzebowanie w obszarze kreowania silnych produktów turystycznych i wzmacniania marki danego obszaru. Różnicowanie swojej oferty na tle konkurencji jest jednym ze skutecznych sposobów promowania produktów turystycznych danej Jednostki Samorządu Terytorialnego. Organizowane imprezy, zabytki, produkty lokalne, szlaki turystyczne, zasoby naturalne właściwie wypromowane, pozwalają anonimowym dotychczas obszarom przekształcić się w atrakcyjne i chętnie odwiedzane przez turystów regiony. Zrównoważony rozwój w zakresie turystyki powinien być wspomagany przez subregionalne sieciowe produkty turystyczne. Proponowana Koncepcja może być podstawą do przygotowania wniosków o dofinansowanie przedsięwzięć związanych z turystyką, która w nowym okresie programowania traktowana jest jako jeden z priorytetów, a co za tym idzie przeznaczona jest znaczna pula środków pozabudżetowych na ten cel (m.in. Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Dolnośląskiego na lata ). Mamy nadzieję, że w niedalekiej przyszłości wykorzystanie Koncepcji Subregionalnego Produktu Turystycznego Nysa Kwisa Bóbr przyczyni się do wzmocnienia pozycji konkurencyjnej Subregionu i rozwoju turystyki na jego terytorium. Autorzy 4

5 Spis treści Wstęp 4 Spis treści 5 1. Analiza potencjału turystycznego Subregionu Gmina i Miasto Gryfów Śląski Atrakcyjność turystyczna regionu Infrastruktura turystyczna regionu Dominujące formy turystyki Gmina Leśna Atrakcyjność turystyczna regionu Infrastruktura turystyczna regionu Dominujące formy turystyki Gmina Lubomierz Atrakcyjność turystyczna regionu Infrastruktura turystyczna regionu Dominujące formy turystyki Gmina i Miasto Lwówek Śląski Atrakcyjność turystyczna regionu Infrastruktura turystyczna regionu Dominujące formy turystyki Gmina Sulików Atrakcyjność turystyczna regionu Infrastruktura turystyczna regionu Dominujące formy turystyki Gmina Wleń Atrakcyjność turystyczna regionu Infrastruktura turystyczna regionu Dominujące formy turystyki Gmina Zgorzelec Atrakcyjność turystyczna regionu Infrastruktura turystyczna regionu Dominujące formy turystyki Miasto i Gmina Bogatynia Atrakcyjność turystyczna regionu Infrastruktura turystyczna regionu Dominujące formy turystyki Gmina Lubań Atrakcyjność turystyczna regionu Infrastruktura turystyczna regionu Dominujące formy turystyki Gmina Miejska Zawidów Atrakcyjność turystyczna regionu Infrastruktura turystyczna regionu Dominujące formy turystyki Gmian Miejska Zgorzelec Atrakcyjność turystyczna regionu Infrastruktura turystyczna regionu Dominujące formy turystyki Powiat Lubański 142 5

6 Atrakcyjność turystyczna regionu Infrastruktura turystyczna regionu Dominujące formy turystyki Powiat Lwówecki Atrakcyjność turystyczna regionu Infrastruktura turystyczna regionu Dominujące formy turystyki Analiza wizerunku Subregionu Analiza wizerunku Subregionu System Identyfikacji Wizualnej Subregionu Nysa Kwisa Bóbr Analiza aktywności marketingowej Subregionu Analiza aktywności społeczności lokalnej oraz branży turystycznej w Subregionie Analiza wskaźnikowa ruchu turystycznego w subregionie Analiza SWOT Kierunki programu rozwoju turystycznego Subregionu Założenia strategiczne realizacji Koncepcji Subregionalnego Produktu Turystycznego Nysa Kwisa Bóbr Wizja i misja turystyczna Subregionu Nysa Kwisa Bóbr Cele strategiczne rozwoju Subregionu Nysa Kwisa Bóbr Zbieżność założeń Koncepcji Subregionalnego Produktu Turystycznego Nysa Kwisa Bóbr z zewnętrznymi planami strategicznymi Kierunki programu rozwoju Subregionu Nysa Kwisa - Bóbr Cele operacyjne realizacji Subregionalnego Produktu Turystycznego Nysa- Kwisa Bóbr Program promocji Subregionalnego Produktu Turystycznego Nysa Kwisa Bóbr Projekcja współpracy w implementacji założeń Koncepcji Subregionalnego Produktu Turystycznego Nysa Kwisa Bóbr Założenia do Studium Wykonalności Koncepcji SPT Inwestycje w Subregionie sprzyjające rozwojowi turystyki Gmina i Miasto Gryfów Śląski Gmina Leśna Gmina Lubomierz Gmina i Miasto Lwówek Śląski Gmina Sulików Gmina Wleń Gmina Zgorzelec Miasto i Gmina Bogatynia Gmina Lubań Gmina Miejska Zawidów Gmian Miejska Zgorzelec Powiat Lubański Powiat Lwówecki Inwestycje turystyczne, w tym: rozbudowa bazy komunikacyjnej, noclegowej, gastronomicznej Inwestycje wspierające rozwój turystyki w subregionie / infrastruktura paraturystyczna i informacyjna / Inwestycje w działania promocyjne i wizerunkowe Finansowanie i dostępność funduszy Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Dolnośląskiego na lata Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka na lata Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko na lata Program Operacyjny Kapitał Ludzki na lata Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska Rzeczpospolita Polska Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Polska Saksonia

7 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata LEADER Zarządzanie SPT i monitoring Zarządzanie SPT Monitorowanie i ocena SPT Etapy realizacji SPT 387 Zakończenie 388 Spis tabel 389 Spis rysunków 391 Załączniki Kwestionariusz ankietowy adresowany do jednostek samorządu terytorialnego Kwestionariusz ankietowy adresowany do turystów odwiedzających Subregion Mapy System Identyfikacji Wizualnej dla Subregionu 402 7

8 1. Analiza potencjału turystycznego Subregionu W skład Subregionu wchodzą następujące jednostki samorządu terytorialnego: Gmina i Miasto Gryfów Śląski Gmina Leśna Gmina Lubomierz Gmina i Miasto Lwówek Śląski Gmina Sulików Gmina Wleń Gmina Zgorzelec Miasto i Gmina Bogatynia Gmina Lubań Gmina Miejska Zawidów Gmina Miejska Zgorzelec Powiat Lubański Powiat Lwówecki Poniżej prezentujemy położenie subregionu na tle województwa dolnośląskiego. Rysunek 1. Położenie subregionu Nysa-Kwisa-Bóbr na tle województwa dolnośląskiego. Źródło: Opracowanie własne. 8

9 1.1. Gmina i Miasto Gryfów Śląski Atrakcyjność turystyczna regionu Położenie regionu ogólna charakterystyka na tle województwa Gmina Gryfów Śląski położona jest w zachodniej części województwa dolnośląskiego, w powiecie lwóweckim, na Pogórzu Izerskim. Teren gminy rozciąga się na wysokości 325 m n.p.m. W centralnym punkcie gminy znajduje się miasto Gryfów Śląski oddalone od stolicy powiatu Lwówka Śląskiego o 18 kilometrów. W odległości 50 kilometrów od Gryfowa Śląskiego znajduje się przejście graniczne z Czechami w Jakuszycach, a 36 km jest do przejścia granicznego z Niemcami Jędrzychowic zaś stolica województwa położona jest w odległości 134 kilometrów. Gmina Gryfów zajmuje powierzchnię 6661 ha i ma charakter miejsko-wiejski. Graniczy od północy z gminą Nowogrodziec, od wschodu z gminą Lwówek Śląski, od południa z gminą Mirsk oraz Lubomierz oraz od zachodu z gminą Lubań i Olszyna. Obszar wiejski podzielony jest administracyjnie na sołectwa: Gryfów Śląski Krzewie Wielkie Młyńsko Proszówka Rząsiny Ubocze Wieża Wolbromów Walory turystyczne Walory wypoczynkowe regionu Za walory wypoczynkowe przyjmuje się takie uwarunkowania środowiska naturalnego, które umożliwiają powrót do zdrowia oraz regenerację sił fizycznych i psychicznych. Z uwagi na to, gmina Gryfów Śląski spełnia te funkcje, dzięki swoim walorom turystycznym, sprzyjającym klimatem jak również znajdującym się na terenie gminy atrakcyjnych miejsc, takich jak malownicze wzgórza oraz dolina rzeki Kwisy i Zalew Złotnicki. Sprzyjają one wypoczynkowi, pieszym wędrówkom, rowerowym wycieczkom oraz uprawianiu sportów wodnych. Przez teren gminy prowadzą ciekawe i niepowtarzalne szlaki turystyczne z licznymi pomnikami przyrody i historii oraz rzadkimi okazami flory i fauny Walory krajoznawcze regionu Gmina Gryfów Śląski położona jest na terenie dawnego księstwa świdnickojaworskiego. W toku dziejów tereny te były pod władaniem Korony Czeskiej (od 1392 roku do 1741 roku), następnie weszły w skład Prus, by dalej przejść pod władanie Cesarza Niemieckiego. Od 1945 roku ponownie tereny te są częścią Polski. Tereny gminy obfitują w liczne zabytki z okresu średniowiecza, renesansu i baroku. Niezwykle cennym jest renesansowy dwór w Rząsinach, który w dobie baroku został przebudowany na okazały pałac. Równie cenne są ruiny średniowiecznych zamków obronnych. XII wieczny zamek Gryf wraz z parkiem na górze zamkowej u podnóża którego znajduje się XIX wieczny dwór. Zamek Gryf był siedzibą rodu 9

10 Schaffgotschów. Zamek Podskale w Rząsinach z przełomu XIII i XIV w., siedziba rodu Talkenbergów. Na terenie sołectwa Ubocze zachowały się do dzisiaj, choć w różnym stopniu, cztery rezydencje majątków ziemskich, które niegdyś istniały na obszarze wsi. Ponadto na uwagę zasługują również: kościół N.M.P. w Uboczu późnogotycki kościół w Rząsinach park przypałacowy w Uboczu Średnim, gdzie w XVIII-XIX wieku istniał pałac park przypałacowy w Uboczu Dolnym park przypałacowy z Wolbromowie cmentarz w Uboczu oraz Wolbromowie Kościół parafialny św. Jadwigi - Gryfów Śląski, Plac Kościelny Kościół cmentarny św. Wawrzyńca - Gryfów Śląski, ul. Lubańska Ratusz - Gryfów Śląski Kamienice w Rynku - Gryfów Śląski pozostałości obwarowań miejskich - Gryfów Śląski Pomnik ku czci 63 Rosjan - Gryfów Śląski Fontanna (kamienna rzeźba) - Gryfów Śląski, Rynek Kaplica Św. Anny (Leopolda) Proszówka Kościół filialny Jana Nepomucena Wolbromów Krzyże pokutne przy żółtym szlaku turystycznym z Lubomierza do Gryfowa Śląskiego. Cennym elementem krajobrazu są również liczne kamienne mosty i wiadukty, dworce i urządzenia kolejowe. Na terenie gminy, w szczególności w okolicach Ubocza, Wolbromowa, Gryfowa oraz Proszówki, zidentyfikowano 140 stanowisk archeologicznych. W gminie Gryfów Śląski można podziwiać piękne widoki z czterech punktów widokowych: 1. Zamek Gryf (448 m n.p.m.) położony w Proszówce na szczycie wzgórza zamkowego. Rozległy widok w kierunku południowym i południowo wschodnim. Obejmuje całe Góry Izerskie i Karkonosze aż po przełęcz Okraj. 2. Wzgórze Kapliczne (423 m.p.m.) położone na wschód od wsi Proszówka. Rozległy widok na Karkonosze, Pogórze Izerskie i część Gór Izerskich. Dostęp drogą z centrum wsi (ok. 0,5 km podejścia). 3. Ulica Partyzantów w Gryfowie Śląskim, doskonały widok na Góry Izerskie i Karkonosze oraz południową część Pogórza Izerskiego z zamkiem Gryf i wzgórzami nad Proszówką. 4. Fragment drogi widokowej przy wyjeździe szosą z Lwówka Śląskiego z Lasu Uboczańskiego na Ubocze. Widok na Karkonosze i Góry Izerskie. Atrakcyją w Gryfowie Śląskim, w czasie wakacji, są Kwisonalia. Jest to cykliczne Święto Miasta. Nazwa nawiązuje do przepływającej przez Gryfów rzeki Kwisy o bogatej faunie i florze. Trzydniowy blok imprez kulturalno rozrywkowych odbywa się w niecodziennej scenerii. Na specjalnie do tego celu przygotowanym kilkuhektarowym, malowniczo położonym nad rzeką terenie organizowanych jest wiele atrakcji m.in.: są to występy estradowe, imprezy sportowe i rekreacyjne: turniej piłki plażowej, przeprawa przez Kwisę Na czym kto może, a także organizowane wspólnie z organizatorem Festiwalu Smaku Mistrzostwa Polski w potrawach z pstrąga dla kucharzy 10

11 zawodowych oraz dla amatorów ze Związku Gmin Kwisa. Promocja pstrąga występującego w wodach rzeki Kwisy oraz produkt regionalny Pstrąg po gryfowsku. Każdego roku Miejsko Gminny Ośrodek Kultury organizuje imprezy z okazji świąt państwowych oraz inne imprezy rocznicowe i kulturalne, takie jak: - święto miasta, - Święto Konstytucji 3 M-aja, - Dzień Zwycięstwa, - rocznica wybuchu Powstania Warszawskiego, - Dzień Wojska Polskiego, - Rocznica wybuchu II Wojny Światowej, - Rocznica Bitwy pod Lenino, - Święto Niepodległości, - przegląd zespołów kolędniczych, - powitanie wiosny, - wystawy plastyczne w ratuszu i budynku MGOK, - obchody Święta Wsi Polskiej, - obchody wstąpienia Polski do Unii Europejskiej, - gminne uroczystości dożynkowe, - turniej tańca towarzyskiego, - zabawy taneczne Walory specjalistyczne regionu Na obszarze gminy krzyżują się trzy szlaki turystyczne: żółty, niebieski i zielony. Na uwagę zasługuje szlak żółty prowadzący z Zawidowa przez przełom Kwisy do Lubomierza z licznymi zabytkami i interesującymi krajobrazowo terenami. Miasto Gryfów Śląski stanowi punkt węzłowy sześciu tras: Gryfów Olszyna Radostów Uniegoszcz Lubań (znaki niebieskie, 3 godz. 45min.) Gryfów Płóczki Górne Lwówek Śląski (znaki zielone, 4 godz. 5 min). Gryfów Lubomierz (znaki żółte i zielone, 1 godz. 40 min.) Gryfów zamek Gryf Gierczyn Świeradów Zdrój (znaki zielone i niebieskie, 3 godz.) Gryfów Biedrzychowice Leśna (znaki żółte, potem bez znaków, 2 godz. 45min). Gryfów zamek Czocha Leśna (znaki żółte, 3 godz. 35 min) Jezioro Złotnickie, w którego wodach występują rozliczne gatunki ryb słodkowodnych (m.in. leszcz, płoć, karp, amur, sandacz, szczupak, sum) oraz górska rzeka Kwisa (m.in. pstrąg potokowy) stanowią doskonałą bazę do uprawiania wędkarstwa Stan środowiska naturalnego KLIMAT Rejon gminy Gryfów Śląski został zakwalifikowany do regionu zgorzeleckiego obszaru najcieplejszego w Sudetach. Średnia roczna temperatura nie przekracza 8ºC. Średnia temperatura w miesiącu styczniu wynosi 1,7ºC, a lipca 18,1ºC. Okres wegetacji trwa średnio 222 dni, a lato 90 dni. Pokrywa śnieżna zalega w ciągu roku przeciętnie przez dni. 11

12 Opady roczne kształtują się na poziomie od 737 mm (stacja Rząsiny) do 798 mm (stacja Krzewie). W rejonie Gryfowa Śląskiego dominują wiatry z kierunków południowo-zachodniego, zachodniego oraz północno-zachodniego. FAUNA W gminie występuje bogata fauna. Jest to spowodowane między innymi położeniem gminy nad rzeką Kwisą. A ta znana jest jako Perła Dolnośląskich Rzek, nie tylko ze względu na swoje walory przyrodnicze ale także ze względu na bogactwo wielu rzadkich i chronionych gatunków zwierząt. W dorzeczu Kwisy zlokalizowano występowanie ok. 50 gatunków ssaków. Spotkać możemy np. z parzystokopytnych - jelenia, sarnę, daniela, dzika, lisa; z łasicowatych - borsuka, kunę leśną i domową, tchórza, gronostaja, łasicę; z owadożernych - jeża zachodniego, jeża wschodniego, kreta; z ryjówkowatych - ryjówkę aksamitną, ryjówkę malutką, ryjówkę górską, rzęsorka rzeczka, ziębiełka karliczka; z pospolitych gryzoni występują nornikowate i myszowate, a z wiewiórkowatych - wiewiórka ruda i wiewiórka czarna; z pilchowatych stwierdzono występowanie orzesznicy, niestety, pięknej popielicy nie udało się aktualnie zlokalizować; największy gryzoń - bóbr, który został całkowicie wytępiony został wysiedlony na ten teren z północno-wschodniej Polski. Do zwierząt związanych z rzeką należą takie ssaki jak np. dobrze znana wydra i piżmak oraz największy gatunek europejski ryjówkowatych - rzęsorek rzeczek, karczownik ziemnowodny i nietoperze, a wśród nich najmniejszy polski i europejski nietoperz karlik malutki. Te jedyne, zdolne do aktywnego lotu ssaki znajdują się w sytuacji nieustannego zagrożenia z powodu kurczących się zasobów pokarmowych, niszczenia siedlisk i zimowisk. Na tym terenie rozpoznano aż 8 gatunków nietoperzy. Nad Kwisą żyje około 155 gatunków ptaków, z których większość jest pod całkowitą ochroną, a 10 gatunków jest niestety zagrożonych. W tym latającym towarzystwie królują; zimorodek, pluszcz, pliszka górska, słowik szary, bocian czarny, łabędź niemy, żuraw, kania rdzawa, błotniak łąkowy, puchacz oraz cietrzew i głuszec. Dość liczna jest grupa ptaków drapieżnych. W dziuplach dębów tuż nad rzeką można zobaczyć tracza nurogęsia - największego z traczy oraz gągoła (gatunek zagrożony), jedyne w Polsce kaczki gnieżdżące się w dziuplach. Na stosunkowo bystrym nurcie unoszą się majestatycznie - objęte całkowitą ochroną - łabędzie nieme. Niektóre pary mają tu swoje miejsca stałego gniazdowania i pobytu inne zaś przylatują tylko na zimowiska. Dość wartki nurt nie pozwala na szybkie zamarzanie wody i daje im szansę przetrwania w niekorzystnych warunkach. Z płazów możemy spotkać salamandrę plamistą, rzekotkę drzewną, traszkę zwyczajną, górską i grzebieniastą, ropuchę szarą i żaby, a spośród gadów zaskrońca zwyczajnego, jaszczurkę zwinkę, jaszczurkę żyworodną, żmiję zygzakowatą, padalca. Wszystkie gady w Polsce są pod całkowitą ochroną. Inwentaryzacje przyrodnicze nie zajmują się drobnymi zwierzętami, a szczególnie bezkręgowcami. Jedynym źródłem w tym aspekcie są obserwacje i informacje od hobbystów. Stąd jest wiadome, że w dorzeczu Kwisy występują takie chronione owady wśród chrząszczy jak: liszkarz tęcznik, biegacz fioletowy i biegacz skórzasty, jelonek rogacz, i prawdopodobnie kozioróg bukowiec. Bogaty świat motyli ma i tutaj swoich przedstawicieli a z gatunków chronionych: mieniaka strużnika, mieniaka tęczowca, pazia królowej, pazia żeglarza, przeplatkę aurinię, strzępotka edypusa, postojaka wiesiołkowa oraz pięknego motyla nocnego zmierzchnicę trupią główkę. Żyją tu także trzmiele, które wszystkie są w Polsce pod ochroną. Charakterystyczne dla terenów Kwisy są też dwa piękne motyle: rusałka pawik i rusałka żałobnik. 12

13 W wodach rzeki nie spotkamy niestety już naszego polskiego raka rzecznego, który został wyparty przez sprowadzonego przed laty raka amerykańskiego. Nie spotkamy też skójki perłorodnej (słodkowodnego małża perłopława). Kwisę zasiedla 26 gatunków ryb i jeden gatunek minoga. W wodzie uwijają się pstrągi potokowe, lipienie, brzany, klenie i miętusy. Żyją wśród nich cztery gatunki ryb ściśle chronionych: strzebla potokowa, śliz, różanka i piskorz. Natomiast minóg strumieniowy został wpisany do "Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt". Szczególnie bogate w rybostan są wody dolnego biegu Kwisy w przeciwieństwie do odcinka górnego, gdzie przy zakwaszeniu wody, powyżej 4,3 ph w niektórych miejscach ryby zupełnie nie występują. Wędkarze w dolnym odcinku rzeki spotkali dwa nowe gatunki z rodziny łososiowatych - głowacice, która introdukowana w Bobrze przez Polski Związek Wędkarski przeszła do Kwisy, oraz troć wędrowną. Podobnie jak sama rzeka tak i dwa jeziora, będące integralnymi elementami hydrologicznymi Kwisy, tj. Jezioro Leśnianskie i Jezioro Złotnickie, są intensywnie zarybiane cennymi gospodarczo gatunkami. Za gospodarkę rybną w Kwisie odpowiada Polski Związek Wędkarski. Zagrożeniem dla rybostanu rzeki są kłusownicy, którzy wyrządzają największe szkody. Zagrożeniem dla całej rzeki są nieodpowiedzialni ludzie wyrzucający do niej śmieci, urządzający nad brzegami dzikie wysypiska i odprowadzający ścieki. FLORA Lasy gminy Gryfów Śląski stanowiące ponad 25% powierzchni gminy położone są w V Śląskiej Krainie Przyrodniczo-Leśnej w Dzielnicy Przedgórza Sudeckiego. Warunki orograficzne, glebowe i klimatyczne przyczyniły się do tego, iż na obszarze gminy występuje kilka typów siedlisk leśnych. Dominują lasy mieszane wyżynne z przewagą świerku, uzupełnianego przez sosnę, buk, dąb i topolę. Drugim pod względem zajmowanego obszaru jest kompleks wyżynny, którego tworzy świerk przy znacznym współudziale buku oraz brzoza, sosna, modrzew, dąb i jesion oraz lipa. Mniejsze znaczenie odgrywa bór mieszany wyżynny z dominującym gatunkiem sosną oraz ols rozpościerający się w dolinach cieków wodnych, z przewagą olszy i świerka. Większość kompleksów leśnych na terenie gminy powstał wskutek sztucznych nasadzeń i ma przeważnie charakter wodochronny. Z gatunków flory dominujących w krajobrazie gminy należy wymienić: kruszynę pospolitą, kalinę koralową, kopytnika zwyczajnego, storczykowate, parzydło leśne, wilczełyko, naparstnicę purpurową, bluszcz pospolity spotykane w parkach i na cmentarzach. Na terenie gminy nie występują rezerwaty przyrody. Z obiektów objętych ochroną należy wymienić pomniki przyrody: Platan klonolistny Gryfów Śląski, ul. Partyzantów; w centrum parku klon jawor Proszówka, Góra Zamkowa; przy zielonym szlaku turystycznym jesion wyniosły Proszówka, Góra Zamkowa; przy zielonym szlaku turystycznym W 1994 roku wokół Jeziora Złotnickiego ustanowiono na mocy Uchwały Rady Miejskiej w Gryfowie Śląskim strefę ciszy. GLEBY Na terenie gminy Gryfów Śląski dominują gleby bielicowe i brunatne, a w dolinach rzek mady. Użytki rolne w przeważającej mierze znajdują się na glebach utworzonych z pyłów ilastych i glin średnich i są zaliczane do gleb klasy IIIa-IVa kompleks pszenny górski. Mniej powszechne są gleby zaliczane do kompleksu pszennego wadliwego gleby klasy IVa-IVb, gleby klasy IVb-V kompleks żytni dobry na podłożu piaskowym, klasy V- VI kompleks żytni słaby wytworzone na 13

14 piaskach lub szkielecie oraz mady i mady średnie dość żyzne i często podmokłe (użytki zielone). Zgodnie z ustawą z dnia 3 lutego 1995 roku o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. Nr 16 poz. 78 z późniejszymi zmianami) ochronie przed przeznaczeniem na grunty nierolnicze i nieleśne podlegają gleby klas III-IV. WODA Obszar Gminy Gryfów Śląski pod względem hydrograficznym, poza niewielkim obszarem lasów znajdujących się w jej północno-zachodniej części, należy do zlewni Kwisy. Teren w północno- zachodniej części należy do zlewni Bobru. Do Kwisy stanowiącej główną oś hydrograficzną obszaru dopływają: Oldza z Młyńską Strugą, Długi Potok, Olszówka i Wilka ze swoimi dopływami. W północnej części gminy znajdują się tereny źródliskowe Luciąży i Sowinki. Na terenie gminy poniżej Gryfowa Śląskiego znajduje się jeden z dwóch zbiorników zaporowych na rzece Kwisa Jezioro Złotnickie. Kwisa jest rzeką typową górską charakteryzująca się szybkim przyborem wód podczas roztopów i deszczy nawalnych przypadających na lipiec-sierpień. Jest rzeką uregulowaną umocnioną murami oporowymi w miejscach, gdzie przepływa w sąsiedztwie terenów zajętych przez różnego rodzaje inwestycje. Brak jest jednak pełnej ochrony przeciwpowodziowej. Wały przeciwpowodziowe zbudowano na terenach najbardziej narażonych na zalanie. Na terenie gminy nie ma również wyznaczonych administracyjnie terenów zalewowych. W rejonie Długiego Potoku istnieje największy na terenie gminy kompleks stawów hodowlanych Stawy Rębiszowskie. Mniejszy zespół stawów znajduje się w dolinie Oldzy. Generalnie teren gminy charakteryzuje się dość dużą liczbą małych przydomowych stawów i sadzawek. Stan czystości rzeki Kwisy badany poniżej ujścia Czarnego Potoku oraz poniżej ujścia Oldzy wskazuje na odcinku od ujścia Oldzy do Zbiornika Złotnickiego kwaśny odczyn, przez co została ona zaliczona do III klasy czystości, przy czym pozostałe parametry odpowiadały I i II klasie czystości, podobnie jak w odcinku powyżej. Pod względem biologicznym wody Kwisy spełniają wymogi II klasy czystości, natomiast pod względem sanitarnym nie odpowiadają normom. Wody Czarnego Potoku zawierały zbyt duże stężenie bakterii typu coli, a pozostałe wskaźniki kwalifikowały go do III klasy czystości wód. Oldza została zakwalifikowana do rzek silnie zanieczyszczonych. Jej stan czystości jest zbliżony do Czarnego Potoku, jednak w wodach Oldzy stwierdzono dodatkowo przekroczenie stężenia fosforu ogólnego. Na terenie gminy Gryfów Śląski nie występuje żaden z głównych zbiorników wód podziemnych. Występuje kilka poziomów wodonośnych uwarunkowanych rodzajem podłoża geologicznego i morfologią. Pierwsze zwierciadło wód podziemnych zalega na głębokości 5-20 metrów w rejonie Gryfowa Śląskiego i Ubocza, powyżej 20 metrów w północnej części gminy. Dużo płycej zalega woda gruntowa w dolinach rzek i potoków. Pod warstwą piasków i żwirów woda gruntowa występuje tu na głębokości od kilkudziesięciu centymetrów do około 2,5 metra. W utworach krystalicznych przeważają wody szczelinowe, a w utworach ilastych w postaci sączeń. Prowadzone w stacji w Uboczu pomiary jakości wód podziemnych pokazują, iż jakość wód utrzymuje się w klasie Ib. Można uznać, że podobnymi parametrami charakteryzują się wody na terenie całej gminy. Lokalne obniżenie jakości wód może wystąpić w rejonach przy składowisku odpadów, dzikich wysypiskach śmieci, zakładach przemysłowych, np. Fabryki Nawozów Fosforowych w Uboczu. 14

15 Infrastruktura turystyczna regionu Infrastruktura turystyczna i jej ocena stanowią kluczowy element budowania profesjonalnych produktów turystycznych, szczególnie w odniesieniu do poszczególnych miast i miejscowości. W kontekście rozwoju turystyki należy ocenić elementy podstawowej bazy turystycznej, na którą składają się baza noclegowa i gastronomiczna oraz szeroko rozumiana infrastruktura uzupełniająca (szlaki turystyczne, obiekty sportowo-rekreacyjne, ośrodki turystyki aktywnej itp.), jak i dostępność komunikacyjna. Ich aktualny stan, poziom jakości usług, oryginalność oraz perspektywy rozwoju w znacznym stopniu determinują rozwój turystyki w danym mieście czy regionie Baza noclegowa Baza noclegowa stanowi podstawę turystyki pobytowej. Bazę noclegową turystyki i wypoczynku w gminie przedstawia poniższa tabela. Tabela 1. Baza noclegowa gminy Gryfów Śląski NAZWA ADRES LICZBA MIEJSC AGROTURYSTYKA NAD STAWAMI ul. Nad Stawami Gryfów Śląski 50 AGROTURYSTYKA PODSKALE Rząsiny 28, Gryfów Śląski 10 AGROTURYSTYKA KASZTANEK Rząsiny 25, Gryfów Śląski 6 POKOJE GOŚCINNE WILLE-TRANS ul. Wojska Polskiego, Gryfów Śląski 6 AGROMURENA ul. Nad Stawami 2, Gryfów Śląski 10 miejsc noclegowych Źródło: Opracowanie na podstawie materiałów JST Baza gastronomiczna Bazę gastronomiczną na terenie gminy przedstawia poniższa tabela. Tabela 2. Baza gastronomiczna gminy Gryfów Śląski Nazwa Adres i telefon Ilość miejsc Specjalność PUB YOY Rynek 30 Bar piwny PIZZERIA LA STORIA Wojska Polskiego Pizza 15

16 RESTAURACJA-PIZZERIA TREVI Rynek Pizza Kuchnia chińska RESTAURACJA AVANTI PIZZERIA PASJA Jeleniogórska 7 25 Kolejowa Kuchnia domowa Włoskie Staropolskie Fusion SMAŻALNIA MURENA RYB Nad Stawami 2 80 Grill Smażalnia BAR KONSUMPCYJNY MLECZNO- Rynek Kuchnia Polska BAR SZERY Wiśniowa Bar piwny BAR-ROŻNO RELAX Lubańska Fast ford IMBISS Jeleniogórska - Fast ford VITANA Uczniowska Bar Fast ford MINI IMBIS Proszówka 75 A 8 Bar piwny KLUBO-KAWIARNIA Proszówka Bar piwny BAR Krzewie Wielkie 48 a 20 Bar piwny Źródło: Opracowanie na podstawie materiałów JST piwny Baza paraturystyczna Niezależnie od rozwoju turystyki na danym obszarze infrastruktura turystyczna uzupełniana jest infrastrukturą ogólną (paraturystyczną). Wyróżnia się: środki komunikacji danego obszaru turystycznego, urzędy administracyjno-usługowe, kulturalne, socjalne. Głównym zadaniem urządzeń infrastruktury paraturystycznej jest obsługa stałych mieszkańców danego regionu, a turyści są jedynie pewną częścią użytkowników. W Gryfowie istnieje Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury, w którego skład wchodzą: Gryfowski Ośrodek Kultury, Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy świetlice wiejskie we wsiach: Krzewie Wielkie, Młyńsko, Proszówka, Rząsiny, Ubocze, Wieża, Wolbromów, Klub Seniora, W Gryfowie działa kilka klubów sportowych które reprezentują kilka dyscyplin sportowych. Są to: Gryfowski Klub Sportowy "GRYF", Ludowe Zespoły Sportowe: Ludowy Klub Sportowy Zryw Ubocze Ludowy Klub Sportowy Rolnik w Rząsinach Klub Sportowy LZS Błękitni Uczniowski Klub Sportowy Mirkus w Gryfowie Śląskim 16

17 Uczniowski Klub Sportowy Zespołu Szkół Ogólnokształcących i Zawodowych w Gryfowie Śląskim Uczniowski Klub Sportowy Atleta w Rząsinach Dostępność komunikacyjna Infrastruktura drogowa Drogi przecinające teren gminy stwarzają odpowiednie uwarunkowania dla rozwoju gospodarczego, pozwalają także na łatwy dojazd do innych ośrodków miejskich i dogodne skomunikowanie miejscowości wchodzących w skład gminy. Gryfów leży blisko przejść granicznych z Czechami i Niemcami. Krzyżują się tutaj ważne trasy o znaczeniu wojewódzkim, ogólnopolskim i lokalnym. Przez gminę przebiega łącznie 123,5 km dróg, z tego: - 5,2 km drogi krajowej nr 30 zwanej drogą podsudecką stanowiącą gospodarczą oś subregionu łączącą najważniejsze jego miasta i przebiegającą od Zgorzelca przez Lubań, Gryfów Śl., Jelenią Górę, Bolków, Świebodzice, Świdnicę, Dzierżoniów i Ząbkowice Śląskie. Sieć dróg na terenie gminy przedstawia się następująco: - 14,7 km dróg wojewódzkich, - 40,1 km dróg powiatowych, - 63,5 km dróg gminnych. Przez miasto przebiegają drogi: - droga krajowa nr 30 (Zgorzelec Lubań Jelenia Góra) - droga wojewódzka nr 360 (Gryfów Śląski Giebułtów) - droga wojewódzka nr 364 (Gryfów Śląski Lwówek Śląski Legnica) Oraz liczne drogi lokalne m.in. do Leśnej, Lubomierza, Olszyny Infrastruktura kolejowa Podstawową siecią komunikacyjną w gminie jest sieć drogowa. Sieć kolejowa straciła na znaczeniu i obecnie funkcjonują tylko stacja kolejowa w Gryfowie Śląskim, Uboczu i Młyńsku Infrastruktura lotnicza/wodna Połączenie z lotniskami kraju i Europy zapewnia Gminie Gryfów Śląski Międzynarodowy Port Lotniczy we Wrocławiu, odległy około 135 km. Istnieje także możliwość skorzystania z międzynarodowego portu lotniczego w kraju w Katowicach, Poznaniu oraz za granicą w Pradze (Czechy), Dreźnie i Berlinie (Niemcy). Na terenie gminy nie istnieje infrastruktura wodna służąca do przewozów towarów i ludzi Dominujące formy turystyki Na to jakie formy turystyki stają się dominujące na danym obszarze wpływa wiele czynników. Najistotniejszymi z nich są uwarunkowania demograficzne, infrastruktura społeczna, infrastruktura techniczna, struktura gospodarcza i uwarunkowania ekonomiczne oraz atrakcyjność oferty danego miejsca. 17

18 Wielkość i struktura ruchu turystycznego w regionie Do zilustrowania intensywności ruchu turystycznego zastosować można następujące wskaźniki: funkcji turystycznych Baretje a (relacja liczby miejsc noclegowych do liczby stałych mieszkańców), intensywności ruchu turystycznego według Schneidera (relacja korzystających z noclegów do liczby stałych mieszkańców), intensywności ruchu turystycznego według Charvata (relacja udzielonych noclegów do liczby stałych mieszkańców), wykorzystania pojemności noclegowej (relacja udzielonych noclegów do liczby miejsc noclegowych), gęstości ruchu (relacja korzystających z noclegów do powierzchni w km 2 ), gęstość bazy noclegowej (relacja miejsc noclegowych do powierzchni w km 2 ), wskaźnik rozwoju bazy noclegowej (relacja korzystających z noclegów do liczby miejsc noclegowych). Ze względu na brak dostępnych danych w GUSie 1 oraz brak informacji ze strony gminy, obliczenie tychże wskaźników jest niemożliwe Sezonowość ruchu turystycznego w regionie Ze względu na występowanie w gminie walorów do uprawiani turystyki kwalifikowanej pieszej, rowerowej oraz wodnej występuje sezonowość. Najwięcej turystów przybywa w okresach ciepłych, umożliwiających korzystanie z turystycznych walorów Modele przyjazdu do regionu Przyjazd do gminy jest związany przede wszystkim z korzystaniem z walorów specjalistycznych na tym obszarze. Dużą rolę o przyjeździe odgrywa prezentacja gminy Gryfów Śląski jako turystycznego obszaru należącego do Związku Gmin Kwisa oraz pozytywne relacje przekazywane przez znajomych. Przeważająca część odwiedzających przyjeżdża własnym samochodem, rzadziej autobusem. Dominują przyjazdy grupowe z rodziną i przyjaciółmi. Głównymi motywami przyjazdu jest wypoczynek, turystyka aktywna oraz zwiedzanie Postrzeganie regionu Gmina Gryfów Śląski stanowi obszar bardzo atrakcyjny pod względem turystycznym. Świadczą o tym liczne zabytki oraz ciekawe obiekty przyrodnicze. Jednak gminie Gryfów Śląski potrzebna jest lepsza promocja walorów turystycznych i zorganizowanie działań marketingowych, które pozwoliłyby wypromować oryginalną formułę rozwoju turystyki dostosowaną do specyfiki regionu. Ważną rolę w promocji gminy spełnia przynależność do Związku Gmin Kwisa któremu gmina zawdzięcza pozytywne postrzeganie obszaru. Gmina znajduje się w pobliżu znanych, atrakcyjnych i bogatych regionów turystycznych Struktura społeczno ekonomiczna odwiedzających region Struktura społeczno-ekonomiczna stanowi zespół uwarunkowań rozwoju turystyki na danym obszarze. Popyt na usługi turystyczne uzależniony jest w znacznym stopniu od wieku, płci, poziomu edukacji i wychowania oraz zasobności społeczeństwa. 1 GUS nie prowadzi ewidencji turystów przybywających do gminy oraz nocujących ze względu na brak w gminie obiektu należącego do grupy dużych obiektów noclegowych. 18

19 Gminę charakteryzuje zróżnicowana struktura turystów są to zarówno osoby młode jak i starsze, płeć także nie gra istotnej roli. W zależności od wieku osoby odwiedzające gminę preferują różne formy rozrywki, które mają miejsce nie tylko w samej gminie ale również w okolicznych miejscowościach. Osoby młodsze częściej zainteresowane są imprezami kulturalnymi oraz masowymi. Osoby w średnim wieku również najczęściej wybierają imprezy masowe i artystyczne, natomiast osoby starsze najbardziej zainteresowane są poznawaniem historii i architektury. Poziom wykształcenia również ma wpływ na wybór uczestnictwa w konkretnej imprezie czy formę spędzania czasu. I tak, osoby z wykształceniem niższym niż średnie najczęściej uczestniczą w imprezach masowych. Osoby z wykształceniem średnim również wybierają imprezy masowe, ale także imprezy artystyczne oraz turystykę krajoznawczą. Osoby z wyższym wykształceniem preferują przede wszystkim imprezy artystyczne. WNIOSKI: Sprzyjający klimat oraz atrakcyjne miejsca (punkty widokowe, szlaki rowerowe i piesze trasy) sprawiają, iż gmina to miejsce, do którego warto przybyć w celu wypoczynkowym, Liczne zabytki w gminie świadczą o bogatej historii zapisanej na jej terenach, Nie tylko walory przyrodnicze są atrakcją gminy, ale również znane w całym regionie cykliczne imprezy, jak np. Kwisonalia, przyciągające liczne grono turystów i wycieczkowiczów, Występujące na obszarze wody to miejsca stwarzające dobrą bazę do uprawiania wędkarstwa, Bazę noclegową stanowią głównie gospodarstwa agroturystyczne brak hoteli. 19

20 1.2. Gmina Leśna Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Atrakcyjność turystyczna regionu Położenie regionu ogólna charakterystyka na tle województwa Gmina miejsko-wiejska Leśna w powiecie lubańskim zajmuje powierzchnię 104,48 km² (miasto Leśna 8,66 km², pozostała część gminy 95,82 km²). Gmina położona jest w południowo - zachodniej części województwa dolnośląskiego, na Pogórzu Izerskim, nad rzeką Kwisą. Gmina Leśna graniczy z gminami Platerówka, Lubań, Olszyna, z miastem Świeradów Zdrój (gminy powiatu lubańskiego) oraz gminami Gryfów Śląski i Mirsk z powiatu lwóweckiego, a także z Republiką Czeską. Gmina Leśna położona jest w zachodniej części Bloku Przedsudeckiego, w mezoregionie Pogórza Izerskiego. Na terenie gminy można wydzielić następujące mikroregiony: Przedgórze Izerskie (południowa część gminy), Wzgórza Zalipiańskie (północno-zachodnia część gminy), Dolina Kwisy (północno-środkowa część gminy), Wzniesienia Radoniowskie (północno-wschodnia część gminy). W skład gminy wchodzą sołectwa: Bartoszówka, Grabiszyce (obejmuje Grabiszyce Dolne, Grabiszyce Górne i Grabiszyce Średnie), Kościelniki Górne, Kościelniki Średnie, Miłoszów, Pobiedna, Smolnik, Stankowice, Szyszkowa, Świecie, Wolimierz, Zacisze, Złotniki Lubańskie, Złoty Potok oraz miejscowości bez statusu sołectwa: Kościelniki Górne-Janówka, Smolnik-Jurków, Stankowice-Sucha. 20

21 Walory turystyczne Walory wypoczynkowe regionu Walory wypoczynkowe stanowią jeden z ważniejszych elementów przyciągających turystów w ten region. Taki rodzaj turystyki służy przede wszystkim odpoczynkowi od wielkomiejskiego zgiełku, regeneracji zarówno fizycznej jak i psychicznej organizmu. W grupie walorów wypoczynkowych wyróżnić można zespół cech niezbędnych, których występowanie stanowi minimum warunków do wypoczynku oraz zespół cech korzystnych podnoszących wartości wypoczynkowe terenu. Do pierwszych zaliczyć można czyste powietrze (wolne od zanieczyszczeń), ciszę, niski stopień urbanizacji, występowanie walorów estetycznych krajobrazu, brak zasadniczych przeciwwskazań klimatycznych. Do cech korzystnych zakwalifikować można szczególnie walory wypoczynkowe krajobrazu, warunki do uprawiania czynnego wypoczynku, przydatność terenów do wędrówek pieszych, kolarskich, wodnych oraz przydatność wód do kąpieli i sportów wodnych Walory krajoznawcze regionu Obszar gminy należy do jednego z atrakcyjniejszych obszarów turystycznych województwa dolnośląskiego. Największym atutem gminy jest jej rekreacyjny charakter co zapewnia bezpośredni dostęp do lasów, gór oraz wody (rzeka Kwisa i 2 zbiorniki zaporowe). Ta różnorodność stwarza doskonałe warunki do rozwoju turystyki na terenie gminy, można uprawiać sporty wodne m.in. kajakarstwo, wioślarstwo, żeglarstwo i szeroko pojętą rekreację nad wodą. Szczególną rolę odgrywa tu kajakarstwo górskie na rzece Kwisie zorganizowano tor slalomowy dla kajakarzy. Jest to jedyny obiekt na Dolnym Śląsku umożliwiający uprawianie tej dyscypliny. Zróżnicowane ukształtowanie terenu na obszarze gminy sprzyja także uprawianiu turystyki pieszej. Przez gminę przebiega kilka szlaków turystycznych, które udostępniają ważniejsze obiekty kultury. Największą atrakcją turystyczną gminy jest przepięknie położony zamek Czocha, który obecnie jest popularnym obiektem hotelowym. Pobyty na zamku uatrakcyjniają częste imprezy plenerowe z pokazami walk rycerskich i występami zespołów muzyki dawnej i kameralnej. W rozwijaniu działalności kulturalnej i sportowej na terenie gminy przyczynia się Ośrodek Kultury i Sportu. Od ponad 20 lat działa tu jedyna w całej zachodniej Polsce sekcja kajakarstwa górskiego obecnie pod nazwą Ludowo-Uczniowski Klub Sportowy Kwisa. Jego zawodnicy swoje umiejętności zdobywają pływając na jednym z najlepszych w naszym kraju, pięknie położonym w przełomie rzeki Kwisy, torze kajakowym. Wychowankowie sekcji stanowiący czołówkę polskich slalomistów, corocznie zdobywają mistrzowskie tytuły w imprezach krajowych i zagranicznych. Cyklicznie latem organizowane są Ogólnopolska Olimpiada Młodzieży w Slalomie Kajakowym oraz międzynarodowy Puchar Kwisy w kajakarstwie górskim. Wzbudzają one wielkie zainteresowanie kibiców i goszczących w Leśnej turystów. Ci, którzy chcą poznać smak pływania kajakiem po górskiej rzece mogą to uczynić pod okiem wykwalifikowanych instruktorów leśniańskiej sekcji. W mieście i gminie Leśna odbywa się szereg imprez kulturalnych i sportowych. Najważniejsze z nich to: TAMA muzyczny Międzynarodowy Festiwal Coverów, Ogólnopolska Olimpiada Młodzieży w Slalomie Kajakowym, Puchar Kwisy 21

22 w kajakarstwie górskim, Międzynarodowy Turniej Orki Konnej, Wielka Gonitwa Chłopska (ogólnopolskie zawody konne), Międzynarodowy Abstynencki Festiwal Muzyczny, Dni Zamku "Czocha", Zawody o Puchar Burmistrza Leśnej, Wyścigi Rowerowe, Sportowe Turnieje - "Ze sportem na ty", Bieg na orientację, Mistrz warcabów, Turniej tenisa stołowego. Władze Miasta i Gminy Leśna podpisały umowy partnerskie z następującymi gminami z zagranicy: Leutersdorf z Niemiec, Horni Rasnice, Dolni Rasnice Nowe Mesto pod Smrkem i Jindrichovice pod Smrkem z Czech oraz Fundacją (PPL) Program Pomocy Leśnej z Heemstede w Holandii. Gmina posiada 34 obiekty wpisane do rejestru zabytków, poza tym 449 obiektów posiadających cenne walory kulturowe najcenniejsze z nich zlokalizowane w Pobiednej i w Wolimierzu. Na uwagę zasługują też liczne stanowiska archeologiczne, szczególnie interesujące wytypowano do ekspozycji terenowej zamek Czocha i szubienica w Stankowicach oraz zamek w Świeciu. Zamek "Czocha" Hotel Położony na wysokim cyplu skalnym w zakolu rzeki Kwisy - Zalew Leśniański. Powstał jako czeska warownia graniczna, na granicy śląsko-czeskiej. Od 1329 r. należał do Henryka I Jaworskiego. Później do rycerskich rodów śląskich. W XVI w. został przebudowany w stylu renesansowym. Dzisiejszy kształt zamkowi nadano w r. dokonując rekonstrukcji i przebudowy. Atrakcyjnie położony jest dużą atrakcją Leśnej. Znajduje się w nim również część muzealna przeznaczona do zwiedzania. Zalew Leśniańsko - Złotnicki W przełomowej dolinie rzeki Kwisy między Gryfowem Śląskim a Leśną położony jest jeden z największych i najpiękniejszych terenów rekreacyjnych na Dolnym Śląsku. Zalewy te powstały w wyniku spiętrzenia wody rzeki Kwisy. Na uwagę zasługują zapory wodne oraz tunele na zaporze Złotnickiej. Główne przeznaczenie zbiorników to energetyczne i retencyjne. Oba zbiorniki wodne obfitują w ryby, co stanowi dużą atrakcję dla wędkarzy. Są wymarzonym terenem do uprawiania sportów wodnych oraz biwakowania. "Sztolnie" Na obrzeżach miasta Leśna, w kierunku Świeradowa znajdują się sztuczne groty, wybudowane w czasie II wojny światowej przez więźniów obozu koncentracyjnego. Sztolnie w Leśnej w ramach programu Natura 2000 wpisane są na listę specjalnych obszarów ochrony siedlisk. Zajmują powierzchnię 0,5 km². Obszar ostoi obejmuje dwa zespoły sztolni Boborowo i Leśna. Sztolnie są miejscem zimowania, służą jako kwatery przejściowe i miejsca godowe dla wielu unikatowych gatunków nietoperzy. Na terenie gminy Leśna odbywają się cykliczne imprezy kulturalno-sportowe i należą do nich: TAMA cykl imprez plenerowych, Dni Zamku Czocha, Międzynarodowy Abstynencki Festiwal Muzyczny Międzynarodowy Turniej Orki Konnej, Wielka Gonitwa Chłopska (ogólnopolskie zawody konne), Organizowane są również imprezy sportowe o znaczeniu krajowym i gminnym: Ogólnopolską Olimpiadę Młodzieży w Slalomie Kajakowym; Międzynarodowy Puchar Kwisy w kajakarstwie górskim; 22

23 Mistrzostw Polski Seniorów w Kajak Polo. Zlokalizowany na rzece Kwisie tor slalomowy kajakarstwa górskiego jest jedynym tego typu obiektem na Dolnym Śląsku i w całej południowo-zachodniej części Polski. Umożliwia on uprawianie tej oryginalnej dyscypliny sportu - w mieście, od 24 lat działa sekcja kajakarstwa górskiego, będąca chlubą gminy Walory specjalistyczne regionu Turystyczny Szlak Rowerowy Przez teren miasta i gminy Leśna przebiegają oznakowane szlaki rowerowe. Główną osią jest euroregionalny szlak rowerowy ER-7 biegnący z Görlitz do Świeradowa- Zdroju. Jest to trasa niezwykle urozmaicona pod względem widokowym i poznawczym, przebiegająca w pobliżu najciekawszych obiektów zabytkowych, turystycznych i przyrodniczych. Uzupełnieniem tej trasy są oznakowane różnymi kolorami szlaki rowerowe przebiegające przez atrakcyjne miejsca gminy. Informacje o przebiegu szlaków rowerowych umieszczone są na mapie turystycznej: Gmina Leśna-szlakiem wygasłych wulkanów oraz na tablicach informacyjnych ustawionych na terenie całej gminy. Szczegółowy przebieg poszczególnych tras rowerowych oraz inne niezbędne informacje dla rowerzystów umieszczone są na stronie internetowej Gminy Leśna ( w zakładce rowery. Szlaki rowerowe gminy Leśna łączą się z trasami rowerowymi w Republice Czeskiej i Umożliwiają uprawianie turystyki rowerowej po Pogórzu i Górach Izerskich. Przyczyniają się też do poznawania walorów przyrodniczych i atrakcji turystycznych naszych południowych sąsiadów. Od momentu wejścia Polski do strefy Schengen wycieczki rowerowe po terenach przygranicznych stały się jeszcze bardziej atrakcyjne umożliwiając dotarcie do miejsc nieosiągalnych wcześniej. Krótka charakterystyka oznakowanych tras rowerowych na terenie gminy Leśna: Trasa Nr 1 Leśna stożki wulkaniczne: Perkuna i Światowida Miłoszów Długość trasy: 11 km; Trasa Nr 2 Leśna Smolnik Szyszkowa Kościelniki Średnie Janówka Bożkowice Leśna Długość trasy: 16 km; Trasa Nr 3 Leśna tzw. Droga Giebułtowska Stankowice Augustów Długość trasy: 7 km z Leśnej do Augustowa, powrót do Leśnej przez Świecie: 10,5 km, przez Zacisze, Złotniki Lubańskie: 12 km, szlakiem rowerowym ER-7: 10 km; Trasa Nr 4 Leśna Orle Skały Ośrodek Wypoczynkowy Baworowa zapora na Jeziorze Leśniańskim Leśna Długość trasy: 6,5 km; Trasa Nr 5 Leśna tzw. piaskownia Miłoszów Świecie Wola Sokołowska Pobiedna Leśna Długość trasy: 23 km; Trasa Nr 6 Główny szlak rowerowy ER-7: Görlitz - Świeradów-Zdrój, przez teren Gminy Leśna przebiega przez następujące miejscowości: Grabiszyce Średnie Miłoszów Leśna Stankowice Długość trasy: 19 km (na terenie gminy) Trasa Nr 7 tzw. zerwany most w Stankowicach Stankowice Długość trasy: 5 km. Szlak kajakarstwa górskiego 23

24 W Leśnej od ponad 20 lat działa jedyna w całej zachodniej Polsce sekcja kajakarstwa górskiego obecnie Ludowo-Uczniowski Klub Sportowy Kwisa. Jego zawodnicy swoje umiejętności zdobywają pływając na jednym z najlepszych w naszym kraju, pięknie położonym w przełomie rzeki Kwisy, torze slalomowym. Wychowankowie sekcji stanowiący czołówkę polskich slalomistów, corocznie zdobywają mistrzowskie tytuły w imprezach krajowych i zagranicznych. Cyklicznie latem organizowane są międzynarodowe i krajowe zawody kajakowe i w kajak-polo Wzbudzają one wielkie zainteresowanie kibiców i goszczących w Leśnej turystów. Ci, którzy chcą poznać smak pływania kajakiem po górskiej rzece mogą to uczynić pod okiem wykwalifikowanych instruktorów leśniańskiej sekcji Stan środowiska naturalnego KLIMAT Klimat obszaru gminy Leśna kształtuje się pod wpływem mas powietrza napływających znad Atlantyku i Skandynawii, rzadziej znad północnej Afryki i południowej Europy. Jest to zatem klimat o dominujących cechach oceanicznych, umiarkowanie chłodny i wilgotny. Najzimniejszym miesiącem jest styczeń, najcieplejszym lipiec, przy czym rozkład temperatur pozostaje w związku z wysokością: przeciętnie co 100 m temperatura obniża się o 0,5ºC. Suma opadu rocznego wynosi od 870 do 1020 mm. Maksimum opadowe wypada w lipcu, minimum w lutym. Śnieg utrzymuje się około 50 dni. Dominują wiatry zachodnie: zimą z południowego zachodu, latem z północnego zachodu. Najkorzystniejsze warunki pogodowe panują we wrześniu i w lutym - marcu. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 6,4ºC. Okres wegetacyjny trwa tu około 30 tygodni. FLORA Lasy i tereny zadrzewione zajmują powierzchnię ha, co stanowi około 23% obszaru miasta i gminy, średnia dla kraju wynosi 28,6%. Struktura własności terenów leśnych przedstawia się następująco: Lasy Państwowe Nadleśnictwo Świeradów 2414 ha Lasy prywatne 74 ha Lasy AWRSP 71 ha Lasy Skarbu Państwa Starosta 6 ha Lasy Skarbu Państwa inne 5ha (w tym 4 ha Wojskowa Agencja Mieszkaniowa) Lasy komunalne 7 ha Lasy inne 31 ha Jak widać z powyższego zestawienia lasy państwowe w stosunku do powierzchni leśnej gminy stanowią 92%, lasy prywatne zaś 2%. Obszary prawnie chronione: Pomniki przyrody: Na terenie miasta i gminy Leśna znajduje się 14 pomników przyrody, z czego 12 dotyczy przyrody ożywionej, a 2 - nieożywionej. Pomniki przyrody ożywionej to drzewa, które wyróżniają się z otoczenia ciekawą formą, rozmiarami czy wiekiem. Kilka znajduje się na terenie przedszkola w obrębie Smolnik, inne wokół zamku,,czocha" w Stankowicach - Suchej. Trzy szczególnie atrakcyjne pomniki przyrody ożywionej znajdują się na terenie miasta Leśna. Dwa obiekty są pomnikami przyrody nieożywionej. Są nimi wulkaniczne stożki zbudowane ze skały bazaltowej, położone na terenie sołectw wiejskich: Smolnik 24

25 (Stożek Perkuna) i Miłoszów (Stożek Światowida), w odległości około 800 m od siebie. Dokładne zestawienie przedstawia poniższa tabela. Tabela 3. Pomniki przyrody w gminie Leśna Choinka kanadyjska Leśna ul. Świerczewskiego m w kierunku Miłoszowa (w parku obok przedszkola, przy ogrodzeniu, 3 m od ulicy) Cis pospolity Leśna Świerczewskiego 4, z Rynku 50 m w kierunku Miłoszowa, między wejściami 4C i 4D Cis pospolity Stankowice ogród z kamienną altaną przed wejściem (50 m) od zamku Czocha (po prawej stronie) Cyprysik groszkowy Leśna ul. Świerczewskiego 42, 750 m w kierunku Miłoszowa (w parku obok przedszkola 12 m od części narożnej budynku obok piaskownicy) Sosna wejmutka Leśna ul. Świerczewskiego m w kierunku Miłoszowa (w parku obok przedszkola 25 m od części narożnej budynku) Bluszcz pospolity Stankowice wschodnia część parku przy zamku Czocha, na wysokości drugiej przypory od strony północnej Buk pospolity Leśna ul. Świerczewskiego m w kierunku Miłoszowa (w parku obok przedszkola 25 m od części narożnej budynku) Dąb czerwony Leśna - ul. Świerczewskiego m w kierunku Miłoszowa (w parku obok nieczynnego żłobka, przy ogrodzeniu i bramie posesji) Dąb szypułkowy Leśna ul. Świerczewskiego m w kierunku Miłoszowa (w parku obok przedszkola, w narożniku ogrodzenia, 80 m od budynku, 2,5 m od ulicy) Klon jawor Leśna ul. Kościuszki 9 przy szkole podstawowej nr 1 w narożniku ogrodzenia (mur i siatka) 20 m od budynku szkoły Lipa szerokolistna Miłorząb dwuklapowy, miłorząb japoński Stankowice ok. 2 km od Leśnej, 250 m od stacji paliw, 750 m od zamku Czocha (po lewej stronie na ostrym zakręcie drogi) Stankowice ogród z kamienną altaną przed wejściem (50 m) do zamku Czocha (po prawej stronie) Skała bazaltowa stożek wulkaniczny Stożek Perkuna Skała bazaltowa stożek wulkaniczny Stożek Światowida Źródło: Urząd Miejski w Leśnej Miłoszów - ok. 2,3 km na południowy zachód od stacji kolejowej Leśna Miłoszów - ok. 3 km na południowy zachód od stacji kolejowej Leśna 25

26 Obszary wartościowe pod względem przyrodniczym i zasługujące na ochronę: Las Miłoszowski i Góra Bobrzycka ha Kompleks Leśny i Dolina Potoku Bruśnik ha Przełomowy odcinek Kwisy ha Wąwóz Kwisy koło Złotników Lubańskich ha Wulkany ha Łąki koło Pobiednej - 57 ha Dolina Grabiszówki - 38 ha Las Bukowy na Górze Liściastej - 25 ha. Planuje się też utworzenie Leśniańsko Złotnickiego Parku Krajobrazowego wokół jezior zaporowych na rzece Kwisie. Na terenie gminy Leśna jego obszar liczyłby około 800 hektarów powierzchni, a zajmowałby fragmenty Kościelnik Górnych, Złotnik Lubańskich, Złotego Potoku i miasta Leśnej. GLEBY Występuje zdecydowana przewaga gleb średnich (IV klasa) - 54,5% powierzchni użytków rolnych i dobrych (III klasa) - 37,2% w gminie. Najlepsze gleby występują we wsi: Grabiszyce Dolne (81,34% gleb klasy II i III), Kościelnik Górny, Kościelnik Średni i Szyszkowa (76,05%gleb klasy II i III). Najniższy wskaźnik bonitacji gleb w gminie występuje we wsiach: Świecie (95,48% gleb IV-VI klasy), Pobiedna (91,71% gleb IV-VI klasy), Stankowice i Wolimierz. Występują tu gleby górnostokowe, o dużej zawartości szkieletu skalnego, zaliczane do górskich kompleksów: zbożowo-ziemniaczanego i owsiano-pastewnego. W północnej części spotyka się kompleks zbożowy górski i rzadziej pszenny górski. Wartość bonitacyjna gleb w gminie przedstawia się następująco: Gleby klasy II - 94,26 ha (1,39 %) Gleby klasy III ,58 ha (37,19 %) Gleby klasy IV ,96 ha (54,53%) Gleby klasy V - 442,88 ha (6,53%) Gleby klasy VI - 23,91 ha (0,35%) WODY Obszar całej gminy leży w dorzeczu górnego odcinka rzeki Kwisy. Charakteryzuje się ona dużą zmiennością przepływu wód spowodowaną gwałtownymi i długotrwałymi opadami latem oraz szybkim topnieniem śniegów wiosną, co stwarza niebezpieczeństwo powodzi. W celu zapobiegania powodziom wybudowano 2 zbiorniki retencyjne na rzece: Leśniański i Złotnicki. Zbiorniki te ze względu na przypisane im funkcje winny podlegać szczególnej ochronie. Na terenie gminy Leśna Kwisę zasila szereg potoków największymi z nich są dopływy lewobrzeżne: Bruśnik, Miłoszowski Potok i Grabiszówka. Wszystkie cieki wodne wraz z ich licznymi dopływami mają charakter rzek górskich. Wymienione cieki stanowią jednocześnie urządzenia melioracji podstawowych. Na terenie gminy Leśna zlokalizowane są 4 najważniejsze cieki Złotniczka, Bruśnik, Grabieszówka, Miłoszówka oraz wały przeciwpowodziowe (2,1 km). Łączna długość cieków w gminie wynosi 27,2 km Infrastruktura turystyczna regionu Infrastruktura turystyczna i jej ocena stanowią kluczowy element budowania profesjonalnych produktów turystycznych, szczególnie w odniesieniu do poszczególnych miast i miejscowości. W kontekście rozwoju turystyki należy ocenić elementy podstawowej bazy turystycznej, na którą składają się baza noclegowa 26

27 i gastronomiczna oraz szeroko rozumiana infrastruktura uzupełniająca (szlaki turystyczne, obiekty sportowo-rekreacyjne, ośrodki turystyki aktywnej itp.), jak i dostępność komunikacyjna. Ich aktualny stan, poziom jakości usług, oryginalność oraz perspektywy rozwoju w znacznym stopniu determinują rozwój turystyki w danym mieście czy regionie Baza noclegowa Odwiedzający tereny leśniańskie mogą dziś korzystać z licznych hoteli, pensjonatów, ośrodków wczasowych, kwater agroturystycznych, które oferują turystom, oprócz bazy noclegowej, aktywne formy wypoczynku. Największą atrakcją turystyczną gminy jest przepięknie położony zamek Czocha, który obecnie jest popularnym obiektem hotelowym. Na terenie gminy funkcjonuje kilka gospodarstw agroturystycznych oferujących łącznie 67 miejsc noclegowych. Oprócz bazy noclegowej oferują one aktywne formy wypoczynku, jak imprezy plenerowe, wędkowanie, ogniska i piesze wędrówki. Rozwój turystyki wspomagany jest przez rozwój bazy noclegowej, gmina oferuje na dzień dzisiejszy około 267 miejsc noclegowych w całorocznych i 277 okresowych ośrodkach wczasowych oraz gospodarstwach agroturystycznych. Baza noclegowa w gminie jest reprezentowana głównie cztery całoroczne obiekty noclegowe: Zamek Czocha w Stankowicach Hotel Leliwa w Leśnej Ośrodek Szkoleniowo - Wypoczynkowy "Złoty Sen" w Złotnikach Lubańskich Ośrodek Wypoczynkowy Baworowa w Leśnej Znajduje się też kilka ośrodków sezonowych o łącznej liczbie ok. 300 miejsc. Tabela 4. Baza noclegowa w gminie Leśna w 2008 roku NAZWA MIEJSCOWOŚĆ, ULICA NR DOMU Czerwony Dom Wolimierz Pod Topolami Franciszka Gawkowska Podgórna 23 6 Gospodarstwo Agroturystyczne " Na Starej Skibie" Wolimierz Gościnny Dom Przysłupowy "EDUCARE" Dagmar, Ursula Muller Wolimierz Gospodarstwo Agroturystyczne U Wioli Wioletta i Ryszard Sosnowscy Wolimierz 4 10 "Gościniec u Buckich" Sudeckie Gospodarstwo Agroturystyczne Jerzy Bucki Stankowice-Sucha Andrzej Chudziński, Katarzyna Wójtowicz "Farma pod Wulkanem" Miłoszów Andrzej Szeremet "Lulandia" Grabiszyce Górne 23 6 Gospodarstwo Eko-Agroturystyczne "Bikówka" Justyna i Dariusz Bik Świecie Hotel "Leliwa**" Rynek 8 40 Gospodarstwo Agroturystyczne "Alchemik" Monika Fijałkowska-Mokosa Wolimierz Gospodarstwo agroturystyczne Krzysztof Rozenbajger Stankowice 54 6 Ośrodek Szkoleniowo Stankowice - Sucha 111 LICZBA MIEJSC NOCLEGOWYCH 27

28 Wypoczynkowy "Zamek Czocha" Ośrodek Szkoleniowo Wypoczynkowy "Złoty Sen" Złotniki Lubańskie 100 Złoty Potok Resort Złoty Potok Ośrodek Wczasowy "Baworowa" Baworowo Ilona Cichoń Złoty Potok 21 4 Gospodarstwo Agroturystyczne HUSKY FARM Wolimierz Gospodarstwo Agroturystyczne Na Wzgórzu Magdalena Kuźniarz Wolimierz Agroturystyka u Ronalda Stankowice 111 Źródło: Opracowanie na podstawie materiałów dostarczonych przez JST Subregionu Baza gastronomiczna Baza gastronomiczna jest drugim, obok bazy noclegowej, podstawowym elementem infrastruktury turystycznej. Duże znaczenie mają usługi świadczone przez indywidualnych restauratorów. Do obiektów gastronomicznych w gminie należą: NAZWA KOD POCZTA MIEJSCOWOŚĆ, ULICA Bar - Pizzeria "Toscana" Dariusz Twardowski Leśna Rynek 9 Bar "Piekiełko" Dorota Bielecka Leśna Kochanowskiego 16 Bar "Top" Leśna Grabiszyce Górne 1 Bar Olimp Leśna Rynek 16 Kawiarnia - Ośrodek "Złoty Sen" Leśna Złotniki Lubańskie Restauracja Leliwa Leśna Rynek 8 Kawiarnia "Zamek Czocha" Leśna Stankowice-Sucha 2 Mini Bar Janina Bucka Leśna Czocha Pawilon Gastronomiczny Henryk Dudziński Leśna Miłoszów 17 Pizzeria "Magic" Leśna Miłoszów 5 Restauracja Zamek Czocha Leśna Stankowice-Sucha 2 Zamek Czocha "Bar" Leśna Stankowice-Sucha 2 Źródło: Opracowanie na podstawie materiałów dostarczonych przez JST Subregionu NR DOMU Baza paraturystyczna Na terenie miasta i gmina Leśna podstawową jednostką kulturalną jest Ośrodek Kultury i Sportu, w skład którego wchodzą następujące placówki: Dom Kultury w Leśnej Wiejski Dom Kultury w Stanowicach Wiejski Dom Kultury w Grabiszycach Filia Biblioteki w Pobiednej Filia Biblioteki w Kościelniku Biblioteka Publiczna w Leśnej. Basen w Leśnej Stadion sportowy w Leśnej Boiska sportowe w Pobiednej i Szyszkowej W zakresie kultury fizycznej, sportu i rekreacji miasto dla swoich mieszkańców oferuje ponadto możliwość uprawnia sportu w Ludowo-Uczniowskim Klubie Sportowym Kwisa, Miejsko-Gminnym Klubie Sportowym Włókniarz, w Klubie Żeglarskim Izery oraz w Zespołach Ludowych w Pobiednej, Świeciu, 28

29 Obiekty sportowe w gminie: Tor slalomowy kajakarstwa górskiego na rzece Kwisie Stadion miejski Basen kąpielowy Zespół boisk w O.W. Baworowa Hala sportowa przy S.P. w Smolniku Boiska sportowe (trawiaste z zapleczem) w Leśnej, Świeciu, Pobiednej, Miłoszowie korzystanie po uzgodnieniu z klubami sportowymi. Do pozostałych atrakcji w gminie należą: Tor kajakowy na rzece Kwisie, Leśna, ul. Reja 3 LUKS Kwisa Leśna cały rok Husky Farm Wolimierz nauka jazdy zaprzęgami z psami husky cały rok Jazdy konne, skoki konne przez przeszkody na torze Złoty Potok cały rok Kąpielisko i plaża z wypożyczaniem sprzętu pływającego Czocha (Jezioro Leśniańskie) i Klub Żeglarski Izery koło Stankowic w sezonie letnim. Większość gestorów turystyki z Gminy Leśna oferuje zintegrowany pakiet usług turystycznych w ramach Łużyckiej Karty Turystycznej ( funkcjonującej na terenie Powiatu Lubańskiego Dostępność komunikacyjna Infrastruktura drogowa W gminie Leśna jest 51,3 km dróg powiatowych, w tym 4 km o nawierzchni tłuczniowej, długość dróg gminnych wynosi 62 km, w tym 11 km dróg o nawierzchni asfaltowej (łącznie z ulicami miejskim). Pozostałe drogi to drogi tłuczniowe. W gminie brak jest połączeń kolejowych. Na sieć komunikacyjną gminy składają się: Drogi wojewódzkie - 3 Drogi powiatowe - 11 Drogi gminne Drogi wojewódzkie mają w gminie długość 28,4 km: Nr 358 Włosień Leśna Czerniawa Zdrój Nr 359 Lubań Leśna Nr 360 Gryfów Śląski Giebułtów - granica państwa. Drogi powiatowe w gminie o długości 47,3 km : Nr Leśna Złotniki Lubańskie droga nr 360. Leśna Miłoszów granica państwa Nr Miłoszów Grabiszyce Nr Złoty Potok Zacisze Odcinek drogi nr Wola Sokołowska Pobiedna Odcinek drogi nr Stankowice droga 360 Drogi gminne w gminie mają długość 73 km. Planowane inwestycje dotyczą modernizacji wybranych ciągów drogowych oraz budowy nowych odcinków przede wszystkim dróg wylotowych z Leśnej w kierunku Lubania, Pobiednej i Miłoszowa. Na terenie Miasta i Gminy Leśna znajduje się przejście graniczne w Miłoszowie. 29

30 Infrastruktura kolejowa Do Leśnej prowadzi linia kolejowa nr 337 obecnie używana dla ruchu towarowego. Stacja została zamknięta na początku lat dziewięćdziesiątych. Budynek stacji został adaptowany do innych celów, a plac przed dworcem został przekształcony w dworzec autobusowy. W 2008 roku reaktywowano na tej linii przewozy towarowe Infrastruktura lotnicza/wodna Najbliższym krajowym międzynarodowym lotniskiem, z którego korzystają najczęściej mieszkańcy to port Wrocław Strachowice oddalone o około 151 km (ok. 140 minut) od Leśnej. Istnieje także możliwość skorzystania z międzynarodowego portu lotniczego w Katowicach. W związku z bliskim położeniem przy granicy mieszkańcy gminy mogą skorzystać z portów lotniczych w Dreźnie (Niemcy), w Pradze (Czechy) oraz w Berlinie (Niemcy) Dominujące formy turystyki Na to jakie formy turystyki stają się dominujące na danym obszarze wpływa wiele czynników. Najistotniejszymi z nich są uwarunkowania demograficzne, infrastruktura społeczna, infrastruktura techniczna, struktura gospodarcza i uwarunkowania ekonomiczne oraz atrakcyjność oferty danego miejsca Wielkość i struktura ruchu turystycznego w regionie Do zilustrowania intensywności ruchu turystycznego w gminie zastosować można następujące wskaźniki: - funkcji turystycznych Baretje a (relacja liczby miejsc noclegowych do liczby stałych mieszkańców), - intensywności ruchu turystycznego według Schneidera (relacja korzystających z noclegów do liczby stałych mieszkańców), - intensywności ruchu turystycznego według Charvata (relacja udzielonych noclegów do liczby stałych mieszkańców), - wykorzystania pojemności noclegowej (relacja udzielonych noclegów do liczby miejsc noclegowych), - gęstości ruchu (relacja korzystających z noclegów do powierzchni w km 2 ), - gęstość bazy noclegowej (relacja miejsc noclegowych do powierzchni w km 2 ), - wskaźnik rozwoju bazy noclegowej (relacja korzystających z noclegów do liczby miejsc noclegowych). Wskaźniki dla gminy Leśna z roku 2007 przedstawiają się następująco (w nawiasach podano wskaźniki dla miasta Leśna): - funkcji turystycznych Baretje a 4,3 (4,1) - intensywności ruchu turystycznego według Schneidera 143,3 (47,9) - intensywności ruchu turystycznego według Charvata 299,8 (104,4) - wykorzystania pojemności noclegowej 69,4 (25,6) - gęstości ruchu 147,5 (256,5) - gęstość bazy noclegowej 4,4 (22,7) - wskaźnik rozwoju bazy noclegowej 33,2 (11,7) 30

31 Sezonowość ruchu turystycznego w regionie Ze względu na walory przyrodnicze, kulturalne i turystyczne największy ruch turystyczny odnotowuje się w miesiącach letnich kiedy możliwy jest wypoczynek i czynna rekreacja. W miesiącach jesienno - zimowych przyjazdy turystów jest mniejszy, przybywają oni w tym czasie między innymi ze względu na odbywające się imprezy Modele przyjazdu do regionu Model przyjazdu do gminy można określić jako typowo rekreacyjno-turystyczny. Gmina jest przede wszystkim celem zabawy, rozrywki i turystyki, a także celem spotkań z historią (np. ciekawa historia Zamku Czocha). Na trenie gminy najczęściej spotykana jest turystyka indywidualna, rodzinna, oraz w grupach zorganizowanych. Dotyczy to zarówno uczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych czy imprezach masowych, jak i korzystania z walorów specjalistycznych gminy. Czas pobytu jest z reguły ściśle związany z długością trwania konkretnej imprezy i wynosi od jednego do dwóch dni. Wypoczynek wakacyjny trwa zazwyczaj około od 7 do 10 dni Postrzeganie regionu Obszar gminy należy do jednego z atrakcyjniejszych obszarów turystycznych województwa dolnośląskiego. Największym atutem gminy jest jej rekreacyjny charakter co zapewnia bezpośredni dostęp do lasów, gór oraz wody (rzeka Kwisa i 2 zbiorniki zaporowe). Obie zapory do dziś stanowią niezwykłą atrakcję dla wszystkich turystów a okalające je tereny są wymarzonym miejscem do letniego wypoczynku. Ich specyfika pozwala na uprawianie m.in. sportów wodnych w szerokim zakresie oraz doskonały relaks, chociażby poprzez wędkowanie Struktura społeczno ekonomiczna odwiedzających region Struktura społeczno-ekonomiczna stanowi zespół uwarunkowań rozwoju turystyki na danym obszarze. Popyt na usługi turystyczne uzależniony jest w znacznym stopniu od wieku, płci, poziomu edukacji i wychowania oraz zasobności społeczeństwa. Istotnym czynnikiem, który wpływa na wybór określonej formy rozrywki, jest wiek. Na analizowanym obszarze osoby młodsze częściej zainteresowane są imprezami kulturalnymi oraz masowymi. Osoby w średnim wieku również najczęściej wybierają imprezy masowe i artystyczne, natomiast osoby starsze rzadziej uczestniczą w tego typu wydarzeniach. Korzystanie z walorów specjalistycznych będące wcześniej domeną przeważnie osób młodych staje się powoli niezależne od wieku, chociaż nadal widać znaczną przewagę osób młodych i w średnim wieku. Jeśli chodzi o strukturę płci odwiedzających powiat, to w takim samym stopniu na teren gminy przyjeżdżają kobiety i mężczyźni. Znaczącym czynnikiem wpływającym na wybór uczestnictwa w konkretnej imprezie czy na formę spędzania czasu jest także wykształcenie. I tak, osoby z wykształceniem niższym niż średnie najczęściej uczestniczą w imprezach masowych. Osoby z wykształceniem średnim również wybierają imprezy masowe, ale także imprezy artystyczne oraz turystykę krajoznawczą. Osoby z wyższym 31

32 wykształceniem preferują przede wszystkim imprezy artystyczne. Poziom wykształcenia nie wpływa istotnie na korzystanie z obiektów rekreacyjnych. Struktura ekonomiczna turystów przyjeżdżających do gminy uzależniona jest od takich czynników jak cena noclegu, wyżywienia, koszt dojazdu i pobytu (bilety, karty wstępu, pamiątki). Wielu turystów korzysta ze zintegrowanego systemu obsługi gości w ramach funkcjonującej na terenie gminy Łużyckiej karty Turystycznej. WNIOSKI: Gmina znana jest z rekreacyjnego charakteru, co idealnie przyczynia się do rozwoju turystycznego, Magnesem przyciągającym turystów jest Zamek Czocha, Imprezy organizowane w gminie mają charakter regionalny, krajowy a nawet międzynarodowy, Baza noclegowa gminy jest rozwinięta, i podobnie jak baza gastronomiczna spełnia oczekiwania przyjezdnych, Baza gastronomiczna i noclegowa umiejscowiona jest na całym obszarze gminy, Dobre połączenie komunikacyjne sprzyja rozwojowi turystycznemu. 32

33 1.3. Gmina Lubomierz Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Atrakcyjność turystyczna regionu Położenie regionu ogólna charakterystyka na tle województwa Gmina Lubomierz położona jest w województwie dolnośląskim, w powiecie lwóweckim, na Pogórzu Izerskim, rozciągająca się pomiędzy Wzgórzami Rębiszowskimi, Radoniowskimi i Radomickimi. Występują tu doliny przełomowe Bobru, Kwisy, Srebrnej, Kózki i Oldzy. Takie ukształtowanie terenu powoduje, że prawie każde wzgórze jest doskonałym punktem widokowym na obszar gminy oraz pasmo górskie Karkonoszy i Gór Izerskich. Od siedziby województwa gmina Lubomierz jest odległa o ok. 120 km. Gmina Lubomierz zajmuje powierzchnię 130,39 km 2, z tego 68% zajmują użytki rolne i 24% użytki leśne. Miasto i Gmina Lubomierz obejmuje jednostki Pogórza Izerskiego, wśród których pod względem krajobrazowym na wyróżnienie zasługują: Wzgórza Radomickie oraz Wzniesienie Radoniowskie. Pierwsze z nich stanowią obszar o zróżnicowanej morfologii, utworzony przez kopulaste wzgórza, urozmaicone dolinami często o charakterze wciosowym i przełomowym. Jest on atrakcyjny krajobrazowo, a jego walory estetyczne podnoszą dobrze zachowane kompleksy leśne. Drugie wyróżnia występowanie płaskich i łagodnych pagórków oraz sieć niewielkich dolin o wyraźnych i stromych zboczach Walory turystyczne Walory wypoczynkowe regionu Za walory wypoczynkowe przyjmuje się takie uwarunkowania środowiska naturalnego, które umożliwiają powrót do zdrowia oraz regenerację sił fizycznych i psychicznych. Z uwagi na to, gmina Lubomierz spełnia te funkcje, dzięki swoim walorom turystycznym, sprzyjającym klimatem jak również znajdujących się na terenie gminy atrakcyjnych miejsc, takich jak malownicze wzgórza widokowe. Sprzyjają one wypoczynkowi, pieszym wędrówkom, rowerowym wycieczkom Walory krajoznawcze regionu Ukształtowanie terenu gminy oraz małe zalesienie powoduje, że prawie każde wzgórze na terenie gminy jest doskonałym punktem widokowym zarówno na obszar gminy jak i Karkonosze oraz Góry Izerskie. Widoki roztaczające się z tych wzgórz porównywalne są z widokami z gór Kaczawskich na Karkonosze. Mimo tego są one bardzo mało znane. Widoki roztaczające się z wzgórz odznaczają się nie tylko wielkimi walorami estetycznymi, ale także poznawczymi, a nawet naukowymi. Umożliwiają one studiowanie i zapoznanie się z ukształtowaniem terenu znacznej części Sudetów Zachodnich. Do najbardziej interesujących punków gminy należą: 1. Bojanka (440 m) na południe od Pasiecznika 2. Stanek (350 m) na południowy wschód od Pokrzywnika 3. Krzywdy (492 m) na południe od Popielówka 4. Koziarki (481 m) na południowy zachód od Maciejowca 5. Zabawa (434 m) na wschód od Pasiecznika 33

34 6. Rozwalisko (442 m) położenie Wojciechów (kopalnia bazaltu) 7. Milęcicka Góra (467m) w połowie drogi między Wojciechowem, a Golejowem 8. Skalnik (Kamiennik) (469 m) na północ od Lubomierza 9. Polna (479 m) na północny wschód od Milęcic 10. Wzgórze (452 m) na południe od Janic 11. Głębiec (422 m) na północ od Radoniowa. Cennymi zabytkami w Lubomierzu są: Zespół budynków dawnego klasztoru s.s. benedyktynek, stanowiący wyraźną dominantę przestrzenną w układzie zabudowy całego Lubomierza. Składa się on z kompleksu zabudowań samego klasztoru oraz kościoła p.w. Wniebowzięcia NMP i św. Maternusa, a także z budynków służebnych, takich jak plebania, budynki dla świeckich oficjalistów i służby oraz obiekty gospodarcze. Rynek - zachował niemal w niezmienionym kształcie swój jeszcze średniowieczny układ urbanistyczno przestrzenny. W rynku dominuje budynek Ratusza, którego bryła i wystrój ulegały wielokrotnym przekształceniom. Dom Płócienników z renesansowym układem przestrzennym z sienią przelotową pośrodku i wewnętrzną wiatą, doświetlającą ulokowaną tu klatkę schodową. Kościół cmentarny p.w. św. Anny Kościół p.w. św. Krzyża Zespół Szkół Ogólnokształcących i Zawodowych - dawne Katolickie Seminarium Nauczycielskie Szkoła Podstawowa dawny katolicki sierociniec Obwarowania miejskie zachowane fragmenty pochodzą z XV i XVI wieku. Na uwagę zasługują ponadto: liczne zespoły rzeźbiarskie, kapliczki, figury, krzyże pokutne oraz inne detale architektoniczne, które stwarzają niepowtarzalną atmosferę tego miejsca. Rejestr obiektów zabytkowych obejmuje 55 pozycji na terenie miasta i 18 pozycji na terenie gminy. Do obiektów o dużej wartości zabytkowej na terenie Gminy należy zaliczyć: Zespół pałacowo-parkowy w Maciejowcu jeden z najpiękniejszych kompleksów zabytkowych, niestety mocno zaniedbany, w skład którego wchodzi zdewastowany dwór renesansowy z I poł. XVII w oraz towarzyszące mu zabudowania gospodarcze, pałac klasycystyczny z I poł. XIX w, kaplica z XVII w, mauzoleum z XIX w i rozległy romantyczny park z I poł. XIX w. Kościoły w Chmieleniu, Golejowie, Maciejowcu, Olesznej Podgórskiej, Pasieczniku, Pławnej, Popielówku, Radoniowie i Wojciechowie. Ważnym zabytkiem o znaczeniu ponadregionalnym jest zespół budynków klasztoru sióstr Benedyktynek. W zespole tym najcenniejszym obiektem jest kościół p.w. Wniebowzięcia NMP i Św. Maternusa, budynki klasztoru, oraz budynki służebne stanowiące imponujący i zwarty kompleks budynków. W kościele oraz na pobliskiej plebanii znajduje się najbogatszy zespół ruchomych dzieł sztuki, który licząc ok. 300 obiektów stanowi po zespole krzeszowskim najbogatszą grupę dzieł sztuki sakralnej na terenie byłego województwa jeleniogórskiego. Na terenach wiejskich w rejestrze zabytków znajdują się: a) W Chmieleniu: 34

35 - Kościół parafialny p.w. Św. Mikołaja, - Cmentarz przykościelny, b) W Golejowie: - Kościół p.w. Św. Feliksa i Adaukta, c) W Maciejowcu: - Dwór, - Park, - Pałac, - Kaplica, - Mauzoleum, d) W Olesznej Podgórskiej: - Kościół poewangelicki, e) W Pasieczniku: - Kościół fil. p.w. Św. Michała, - Cmentarz przykościelny, - Wieża dzwonnicy po kościele ewangelickim, f) W Pławnej: - Spichlerz, - Kościół parafialny p.w. Św. Tekli, - Cmentarz przykościelny, g) W Popielówku: - Kościół fil. p.w. Św. Katarzyny, - Cmentarz przykościelny, h) W Radoniowie: - Kościół fil. p.w. Podwyższenia Św. Krzyża, i) W Wojciechowie: - Kościół parafialny p.w. Św. Bartłomieja. Oprócz wspaniałych zabytków architektury znakomitą atrakcję stanowi Muzeum "Kargula i Pawlaka. Są w nim zgromadzone rekwizyty filmowe, przede wszystkim z najpopularniejszej polskiej komedii filmowej z tryptyku Sylwestra Chęcińskiego Sami Swoi, Nie ma mocnych i Kochaj albo rzuć. Warto zaznaczyć, że walory architektoniczne oraz plenerowe były podstawą nakręcenia w Lubomierzu 8 filmów a wśród reżyserów były takie znakomitości filmu jak: Kazimierz Kutz, Magdalena i Piotr Łazarkiewiczowie, Sylwester Chęciński, Teresa Kolarczyk, Jacek Bromski, Agnieszka Holland. Od 1997 roku zawsze w połowie sierpnia organizowany jest Ogólnopolski Festiwal Filmów Komediowych. Do miasteczka przybywają niezliczone rzesze turystów, ekipy telewizyjne, radiowe i oczywiście aktorzy i twórcy filmowi, dla których utworzono Zaułek Filmowy z wmurowanymi tablicami pamiątkowymi. W Szkole Podstawowej można podziwiać ekspozycję - Dziedzictwo Historyczne i Kulturowe Ziemi Lubomierskiej. Na terenie gminy znajduje się także 200 stanowisk archeologicznych. Jednym z nich jest grodzisko średniowieczne z XIII wieku położone w Milęcicach, pozostałe - to stanowiska pochodzące z różnych okresów historycznych, osady, grodziska, znaleziska luźne, relikty górnictwa kruszców. 35

36 Walory specjalistyczne regionu Za walory turystyczne specjalistyczne uznaje się uznaje się cechy środowiska przyrodniczego, w oparciu o które możliwe jest uprawianie różnych form turystyki kwalifikowanej aktywnej. Baza specjalistyczna gminy nie jest wysoko rozwinięta. Przez teren gminy przebiegają cztery szlaki turystyczne doprowadzające turystów do Jeleniej Góry (25 km), Świeradowa Zdroju (16 km), Lwówka Śląskiego (16km) Stan środowiska naturalnego KLIMAT Pod względem klimatycznym Gmina należy do regionu przejściowego podgórskiego gdzie średnia roczna temperatura wynosi 7,5ºC, a okresu wegetacyjnego, trwającego 210 dni poniżej 14ºC. Ilość opadów przypadająca na okres wegetacyjny jest stosunkowo duża i wynosi średnio ok. 555 mm. Największe opady występują najczęściej w lipcu zaś minimum opadów przypadają na luty. Największe opady śniegu przypadają na miesiąc styczeń. Na terenie gminy przeważają wiatry z kierunku południowego i południowozachodniego, następnie z kierunku zachodniego i północno - zachodniego. Wiatry z kierunku południowego i południowo-zachodniego, w chłodnych porach roku występują jako fazy, przynoszące ze sobą ciepłe i suche masy powietrza, które na wiosnę powodują szybkie topnienie śniegu. Procent zachmurzenia w roku wynosi ok. 60%, a ilość dni słonecznych ok. 40%. FLORA Lasy, grunty leśne i zadrzewione zajmują powierzchnię ok. 3 tys. ha co stanowi ok. 24% ogólnej powierzchni Gminy. Większe partie lasów występują głównie w środkowej i południowo wschodniej części Gminy. Dominującym typem siedliskowym jest las i bór mieszany wyżynny, a gatunkiem świerk, sosna, dąb. Zdecydowaną większość stanowią lasy państwowe, pełniące głównie funkcję gospodarczą. Tereny południowo-wschodnie Gminy, za miejscowościami Pokrzywnik i Maciejowiec (ok.660 ha) włączone zostały w obszar Parku Krajobrazowego Doliny Bobru, a tereny leżące na wschód od drogi Pasiecznik - Lwówek Śląski zajmuje otulina tego Parku. Jednym z najcenniejszych fragmentów Parku Krajobrazowego Doliny Bobru jest tzw. Dziki Wąwóz prowadzący z Maciejowca do doliny Bobru, gdzie przewidziany jest do utworzenia leśny rezerwat Dolina Dzikiego Potoku, rosną tu unikalne buki, jesiony i graby. Tereny Dzikiego Wąwozu wraz z pobliskim, położonym na powierzchni ok. 30 ha parkiem przy pałacu i dworze w Maciejowcu tworzą unikalną w skali ponadregionalnej całość. Sam park pochodzący z XIX wieku tworzy bardzo wartościowy obiekt przyrodniczy, rośnie w nim 59 gatunków drzew, w tym wiele egzotycznych, dobrze zaaklimatyzowanych drzew oraz gatunków krzewów. Drugim cennym krajobrazowo terenem, przewidzianym do ochrony rezerwatowej jest przełom Bobru pomiędzy górą Stanek a Wysokimi Skałami obejmujący skalisty cypel Stanek przy ujściu Kamienicy do Bobru oraz na drugim brzegu Bobru grupę skał tzw. Wysokie Skały. Obok założenia parkowego w Maciejowcu na szczególne wyróżnienie zasługują także przyklasztorne założenia parkowe w Lubomierzu z XIX w. wraz z ogrodem i stawem założonymi w XVII w. z rosnącymi tu 29 gatunkami i odmianami drzew. GLEBY 36

37 Na terenie gminy największą powierzchnię użytków rolnych ok. 50% zajmują gleby wietrzeniowe utworzone z glin pylastych lekkich i średnich, średnio-głębokie zalegające na szkielecie lub rumoszu skalnym. Na gruntach ornych gleby te zaliczone są głównie do kompleksu zbożowego górskiego. Następną pozycję ok. 30 % pow. użytków rolnych zajmują gleby wytworzone z glin pylastych całkowite lub głębokie, zalegające na utworach szkieletowych. W gruntach ornych gleby te w całości zaliczono do kompleksu pszennego górskiego. Dalszą pozycję zajmują gleby wytworzone z glin pylastych i lekkich, płytkie, zalegające na szkielecie lub rumoszu skalnym. Udział tych gleb w obszarze użytków rolnych wynosi ok. 10%. Są to gleby wietrzeniowe szkieletowe zaliczone do kompleksu zbożowo-pastewnego górskiego i kompleksu żytniego słabego. Podobne właściwości mają gleby wytworzone z piasków gliniastych i gliny lekkiej, płytkie, zalegające na podłożu przepuszczalnym. Stanowią one ok. 3% użytków rolnych. Gleby te zaliczane są do kompleksu żytniego słabego. Gleby wytworzone z glin pylastych średnio-głębokie zalegające na przepuszczalnym podłożu zajmują również ok. 3% obszaru użytków rolnych. Zaliczane są do kompleksu zbożowego żytniego. Pozostałe 4% użytków rolnych zajmują gleby wytworzone z utworów lessowych i pyłów ilastych. Są to gleby całkowite i niecałkowite, zalegające na glinach lub na utworach szkieletowych. Gleby te należą do najlepszych na terenie gminy, zaliczane są do kompleksu pszennego górskiego. Omawiane gleby w 95% należą do gleb średnio ciężkich do uprawy. Wykazują one skład mechaniczny najczęściej gliny średniej pylastej lub pyłu ilastego. Pozostałe 5% zajmują gleby lekkie do uprawy o składzie mechanicznym piasków gliniastych. Poza ciężkością na terenie gminy występują trudności w uprawie spowodowane znacznymi nachyleniami pól uprawnych położonych na stokach i szkieletowością gleb. WODY Pod względem hydrograficznym gmina leży w dorzeczu Bobru (zlewnie Kamiennej, Kózki i mniejszych dopływów Bobru) oraz Kwisy (zlewnie Oldzy, Długiego Potoku i Młyńskiej Strugi) będącej dopływem Bobru. Głównym ciekiem gminy jest Potok Oldza o długości 14 km przepływający przez jej środek z płd-zach na pn-zach i wpadający w Gryfowie do Kwisy. Na terenie Gminy nie ma naturalnych zbiorników wody. W granicach gminy jest natomiast fragment największego zbiornika zaporowego w Sudetach zachodnich - jeziora pilchowickiego. Powstało ono ok r. po wybudowaniu zapory w przełomowym odcinku Bobru ok. 1,7 km na południe od Pilchowic. Spiętrza ona wodę Bobru do wys. max. ok. 44 m. Objętość w ten sposób powstałego jeziora wynosi ok. 50 mln m 3. Inne sztuczne akweny wodne to niewielkie stawy (Lubomierz, Oleszna Podgórska, Wojciechów, Maciejowiec), oraz zbiorniki powstałe w nieczynnych wyrobiskach piaskowni i kamieniołomów. W obszarze Gminy występują dwa rodzaje wód podziemnych: poziomu czwartorzędowego oraz poziomu paleozoicznego. Najzasobniejszy jest poziom czwartorzędowy, występujący w Obniżeniu Lubomierza. Woda gruntowa występuje tu w piaskach i żwirach tworzących przewarstwienie w glinach na głębokości 5-10m. Wydajność przeciętna szacowana jest na ok m 3 /h, większą stwierdza się w pojedynczych studniach. Rejon doliny Oldzy stwarza największe możliwości dla ujęcia wód podziemnych. Ich zwierciadło występuje na zmiennej głębokości często na kilku poziomach, przeciętnie od 2,4 do 13m. 37

38 Infrastruktura turystyczna regionu Infrastruktura turystyczna i jej ocena stanowią kluczowy element budowania profesjonalnych produktów turystycznych, szczególnie w odniesieniu do poszczególnych miast i miejscowości. W kontekście rozwoju turystyki należy ocenić elementy podstawowej bazy turystycznej, na którą składają się baza noclegowa i gastronomiczna oraz szeroko rozumiana infrastruktura uzupełniająca (szlaki turystyczne, obiekty sportowo-rekreacyjna, ośrodki turystyki aktywnej itp.), jak i dostępność komunikacyjną. Ich aktualny stan, poziom jakości usług, oryginalność oraz perspektywy rozwoju w znacznym stopniu determinują rozwój turystyki w danym mieście czy regionie Baza noclegowa Istniejąca w diagnozowanej gminie baza noclegowa stanowi niezastąpiony element zagospodarowania turystycznego i ma kluczowe znaczenie dla rozwoju turystyki na danym terenie. Obiekty noclegowe przedstawia poniższa tabela. Tabela 5. Baza noclegowa w gminie Lubomierz Lokalizacja Nazwa Adres Lubomierz Internat Zespołu Szkół Ogólnokształcących i Zawodowych w Pokoje Gościnne w Plac Kościelny 4 Plac Wolności 35 Lubomierzu Chmieleń Pokoje gościnne "La Petite France" Chmieleń 84 Gospodarstwo Chmieleń 1 Agroturystyczne "Gościniec Monika" - Monika Wiśniowska Golejów Gospodarstwo Golejów 55 Agroturystyczne "Zbójecka Debra" Maciejowiec Schronisko Młodzieżowe "Maciejówka" w budynku Szkoły Podstawowej "Gospodarstwo Maciejowiec 29 agroturystyczne "Sokolik" Grażyna i Tadeusz Sokolińscy Oleszna Podgórska Gospodarstwo Agroturystyczne "Agata" Gospodarstwo agroturystyczne "Lawinowe Wzgórze" "Prawdziwa ta wieś" Oleszna Podgorska 86 Oleszna Podgorska 124 Pasiecznik Agroturystyka "Kulczyk" Pasiecznik 106 Pławna Pensjonat agroturystyczny Pławna Dolna 87 "Jaśmin" "Cafe Galerie Miliński" Pławna Dolna 93 Pod Grotą - Agroturystyka Pławna Dolna 13 38

39 Pokrzywnik Popielówek Radoniów Źródło: Opracowanie własne na podstawie portalu gminy Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Baza gastronomiczna "Dom Gościnny Pokrzywnik 11 Pokrzywnik 11" "Zaczarowana Dolinka" Pokrzywnik 35 Gospodarstwo Popielówek 23 agroturystyczne Gospodarstwo Radoniów 2 Agroturystyczne "Radoniów" Baza gastronomiczna jest drugim, obok bazy noclegowej, podstawowym elementem infrastruktury turystycznej. Obiekty gastronomiczne w gminie przedstawia poniższa tabela. Tabela 6. Baza gastronomiczna gminy Lubomierz Lokalizacja Nazwa Adres Lubomierz Pizzeria "NORRA" Pl. Wolności 37 Chmieleń Art Bar Cegielski Chmieleń 93 Pławna Pub Adam Pławna Dolna 92 Pub Bungalow, Pławna Dolna 93 Chmieleń Restauracja - Bistro La Chmieleń 84 Petite France Źródło: Opracowanie własne na podstawie portalu gminy Baza paraturystyczna Turystyczna baza uzupełniająca obejmuje szlaki i trasy turystyczne, ośrodki turystyki aktywnej, obiekty sportowo-rekreacyjne. Umożliwiają one uprawianie turystyki aktywnej i sportu, zaś dobre zaplecze rekreacyjno-sportowe daje możliwości organizowania ciekawych imprez, nawet o zasięgu ogólnopolskim czy międzynarodowym. Infrastruktura paraturystyczna to także instytucje i urządzenia które nie są rozstrzygająco limitowane przez ruch turystyczny i których egzystencja nie opiera się przede wszystkim na popycie turystycznym. W chwili obecnej baza towarzysząca nie jest rozbudowana. Do najczęściej wymienianych zadań przez mieszkańców gminy zaliczymy: poprawę stanu bazy obiektów kulturalnych - świetlic i klubów oraz ich doposażenie, modernizację istniejącego Muzeum Kargula i Pawlaka, utworzenie Muzeum Detalu Architektonicznego w Maciejowcu, budowę boisk sportowych, poprawę bazy infrastruktury obiektów sportowych, modernizację kąpieliska miejskiego, budowę nowej sali sportowej Dostępność komunikacyjna Infrastruktura drogowa Drogi przelotowe przez miasto Lubomierz jak i poszczególne wsie stanowią drogi kategorii powiatowej, krajowej, wojewódzkiej. Są one pod zarządem Generalnej 39

40 Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad we Wrocławiu, Zarządu Województwa i Zarządu Powiatu. Sieć dróg krajowych i wojewódzkich, łączących gminę z najbliższymi głównymi ośrodkami osadniczymi województwa tj. Bolesławcem, Lwówkiem Śląskim, Jelenią Górą i Zgorzelcem oraz głównymi przejściami w Jakuszycach i w Zgorzelcu tworzą następujące drogi : 1. Nr Jelenia Góra - Pasiecznik - Pławna - Lwówek - Bolesławiec (droga IV kl. technicznej o zmiennych parametrach technicznych, stanowiąca główną oś komunikacyjną o znaczeniu regionalnym w kierunku północ-południe w województwie, doprowadzająca ruch z zachodniej części kraju do Kotliny Jeleniogórskiej i w rejon Karkonoszy). 2. Nr 30 Pasiecznik-Zgorzelec (droga IV kl. technicznej, stanowiąca główną oś komunikacyjną o znaczeniu regionalnym w kierunku wschód-zachód w południowej części województwa, łącząca przejście graniczne w Zgorzelcu z Kotliną Jeleniogórską i obszarem Sudetów Zachodnich). 3. Nr 2491 D Pławna Wleń. Stan techniczny w/w dróg krajowych jest niezadowalający, co wiąże się ze znacznym ich zużyciem oraz brakiem prac modernizacyjnych, w wyniku których korektom uległaby geometria układu tych dróg, ich szerokość oraz stan nawierzchni. Sieć dróg powiatowych obsługujących bezpośrednio gminę tworzą drogi klasy V klasy technicznej: Nr 2494D Pasiecznik-Janice Nr 2510D Pilchowice-Pasiecznik Nr 2511D Radoniów-Lubomierz-Pławna do drogi 297 Nr 2598D Chmieleń- Młyńsko Nr 2517D Chmieleń-Lubomierz Nr 2522D Wojciechów-Maciejowiec Nr 2523D Maciejowiec Pokrzywnik Nr 2524D Lubomierz-Wojciechów do drogi 297 Nr 2525D Lubomierz Oleszna Podgórska Nr 2529D Milęcice-Wojciechów Nr 2535D Lubomierz-Popielówek-Chmieleń Stan techniczny i parametry tych dróg są niezadowalające. Przebiegają one przez gęstą zabudowę, a zabudowania często wchodzą w koronę dróg. Nienormatywne łuki poziome, pionowe, znaczne spadki podłużne, brak widoczności, stwarzają zagrożenia dla bezpieczeństwa ruchu i ograniczają przepustowość tych dróg. Ich nawierzchnie posiadają niedostateczną nośność dla potrzeb np. ciężkiego sprzętu. Sieć dróg gminnych tworzą pozostałe drogi ogólnodostępne obsługujące poszczególne jednostki osiedleńcze. Długość dróg gminnych i lokalnych o numerach D D wynosi łącznie 37,1 km z tego utwardzonych jest 19,5 km Infrastruktura kolejowa Nie odnaleziono informacji dotyczących infrastruktury kolejowej na terenie gminy Infrastruktura lotnicza/wodna Podobnie jak w innych opisywanych wcześniej gminach, w gminie Lubomierz nie istnieje infrastruktura lotnicza oraz wodna. Połączenie z lotniskami kraju i Europy 40

41 zapewniają Międzynarodowe Porty Lotnicze na przykład we Wrocławiu, Dreźnie, Berlinie Dominujące formy turystyki Na to jakie formy turystyki stają się dominujące na danym obszarze wpływa wiele czynników. Najistotniejszymi z nich są uwarunkowania demograficzne, infrastruktura społeczna, infrastruktura techniczna, struktura gospodarcza i uwarunkowania ekonomiczne oraz atrakcyjność oferty danego miejsca Wielkość i struktura ruchu turystycznego w regionie Do zilustrowania intensywności ruchu turystycznego w gminie zastosować można następujące wskaźniki: - funkcji turystycznych Baretje a (relacja liczby miejsc noclegowych do liczby stałych mieszkańców), - intensywności ruchu turystycznego według Schneidera (relacja korzystających z noclegów do liczby stałych mieszkańców), - intensywności ruchu turystycznego według Charvata (relacja udzielonych noclegów do liczby stałych mieszkańców), - wykorzystania pojemności noclegowej (relacja udzielonych noclegów do liczby miejsc noclegowych), - gęstości ruchu (relacja korzystających z noclegów do powierzchni w km 2 ), - gęstość bazy noclegowej (relacja miejsc noclegowych do powierzchni w km 2 ), - wskaźnik rozwoju bazy noclegowej (relacja korzystających z noclegów do liczby miejsc noclegowych). Wskaźniki dla gminy Lubomierz z roku 2007 przedstawiają się następująco: - funkcji turystycznych Baretje a 0,6 - intensywności ruchu turystycznego według Schneidera 7,9 - intensywności ruchu turystycznego według Charvata 17,3 - wykorzystania pojemności noclegowej 29,4 - gęstości ruchu 3,6 - gęstość bazy noclegowej 0,3 - wskaźnik rozwoju bazy noclegowej 13, Sezonowość ruchu turystycznego w regionie Napływ turystów do Gminy obserwuje się w miesiącach wiosennych i letnich, kiedy możliwe jest uprawianie turystyki pieszej i rowerowej. W tym czasie również odbywa się Festiwal Filmów Komediowych. W 2009 roku dożynki powiatowe będą odbywać się właśnie w Lubomierzu, co wpłynie na wzrost napływu turystów w okresie letnim. W miesiącach zimowych turyści odwiedzają gminę zdecydowanie rzadziej Modele przyjazdu do regionu Modele przyjazdu do gminy można określić typowo kulturalno - rekreacyjno - turystyczne. Gmina jest przede wszystkim celem spotkania z historią, kulturą i naturą. Dominują przyjazdy zorganizowane (z rodziną oraz w gronie znajomych). 41

42 Postrzeganie regionu Lubomierz stanowi jedno z najciekawszych, wykształconych jeszcze w średniowieczu miasteczek Dolnego Śląska. Do dziś zachował układ przestrzenny i strukturę zabudowy. Do Lubomierza niewątpliwie przyciąga turystów fakt kręcenia znanego filmu Sylwestra Chęcińskiego Sami swoi, potwierdza to liczne grono przyjeżdżających turystów z całej Polski na Festiwal Filmów Komediowych. Również walory przyrodnicze gminy stanowią o pozytywnym postrzeganiu przez odwiedzających omawianego obszaru Struktura społeczno ekonomiczna odwiedzających region Struktura społeczno-ekonomiczna stanowi zespół uwarunkowań rozwoju turystyki na danym obszarze. Popyt na usługi turystyczne uzależniony jest w znacznym stopniu od takich zmiennych, jak wiek, płeć, poziom edukacji i wychowania oraz zasobność społeczeństwa. Istotnym czynnikiem, który wpływa na wybór określonej formy rozrywki, jest wiek. Na analizowanym obszarze organizowanymi wydarzeniami kulturalnymi, które mają miejsce w gminie najczęściej zainteresowane są osoby młodsze. Osoby w średnim wieku także wybierają udział w imprezach masowych oraz artystycznych. Najrzadziej z takiej formy korzystają osoby starsze. W równym stopniu, zarówno osoby młodsze, jak i osoby w średnim wieku czy też starsze są zainteresowane dziedzictwem przyrodniczo - kulturowym, jak i tradycją polskiej wsi. Tutaj warto zauważyć, że umożliwiają im to zasoby oraz zabytki gminy, gdyż w gminie Lubomierz zachował się układ przestrzenny i struktura zabudowy. Analizując strukturę społeczno ekonomiczną odwiedzających gminę Lubomierz, warto podkreślić, że ani poziom wykształcenia, jak i struktura płci turystów nie wypływa jednoznacznie na korzystanie z obiektów turystyczno rekreacyjnych, gdyż w takim samym stopniu przyjeżdżają osoby bardziej, jak i mniej wykształcone, a także w porównywalnym stopniu kobiety i mężczyźni. WNIOSKI: Ukształtowanie terenu sprawia, iż teren gminy jest atrakcyjny krajobrazowo istnieje wiele punktów widokowych, Na terenie gminy znajdują się zabytki sakralne oraz świeckie, Koncentracja ruchu turystycznego występuje w okresie letnim. Szczególnym okresem jest miesiąc, w którym odbywa się Ogólnopolski Festiwal Filmów Komediowych, przyciągający turystów z całego kraju. Oprócz zabytków magnesem przyciągającym wycieczkowiczów jest Muzeum Kargula i Pawlaka, Bazę noclegową stanowią głównie gospodarstwa agroturystyczne, Baza gastronomiczna nie jest rozwinięta. Połączenie gminy z innymi ośrodkami miejskimi zapewnia komunikacja drogowa. 42

43 1.4. Gmina i Miasto Lwówek Śląski Atrakcyjność turystyczna regionu Położenie regionu ogólna charakterystyka na tle województwa Gmina Lwówek Śląski leży w południowo-zachodniej Polsce. Administracyjnie położona jest w południowo-zachodniej części województwa dolnośląskiego. Wraz z gminami Gryfów Śląski, Mirsk, Wleń i Lubomierz, Lwówek Śląski należy do powiatu lwóweckiego. Na obszar gminy składają się: miasto Lwówek Śląski oraz 28 sołectw. Od południa Lwówek Śląski graniczy z gminami Wleń i Lubomierz, od południowegozachodu z gminą Gryfów Śląski, od północnego-zachodu z gminą Nowogrodziec, od zachodu z gminami Bolesławiec i Warta Bolesławiecka, a od wschodu z gminą Pielgrzymka. Gmina Lwówek Śląski graniczy również od północy z powiatem bolesławieckim, a od wschodu z powiatem złotoryjskim. Siedzibą władz gminy jest Lwówek Śląski. Lwówek Śląski jest także siedzibą władz powiatu lwóweckiego. Rysunek 2. Położenie gminy Lwówek Śląski Źródło: Powierzchnia gminy wynosi 240,37 km 2. Stanowi to 33,8% powierzchni powiatu lwóweckiego. Gmina Lwówek Śląski jest siódmą co do wielkości gminą województwa dolnośląskiego. W skład sołectw gminy wchodzą: Bielanka, Brunów, Chmielno, Dębowy Gaj, Dłużec, Dworek, Gaszów, Górczyca, Gradówek, Kotliska, Mojesz, Nagórze, Niwnice, Pieszków, Płóczki Dolne, Płóczki Górne, Radłówka, Radomiłowice, Rakowice Małe, 43

44 Rakowice Wielkie, Skała, Skorzynice, Sobota, Ustronie, Włodzice Małe, Włodzice Wielkie, Zbylutów, Żerkowice Walory turystyczne Walory wypoczynkowe regionu Zgodnie z definicją, za walory wypoczynkowe przyjmuje się takie uwarunkowania środowiska naturalnego, które umożliwiają powrót do zdrowia oraz regenerację sił fizycznych i psychicznych Walory krajoznawcze regionu Lwówek Śląski jest jednym z najstarszych miast Dolnego Śląska. Prawa miejskie zostały Lwówkowi nadane przez Henryka I Brodatego w 1217 r. Świetność miasta przypada na okres średniowiecza i związana była z położeniem na znanym szlaku handlowym zwanym Królewską Drogą (Via Regia) oraz z wydobywanym w okolicy złotem. W późniejszym okresie miasto nigdy nie odzyskało już swojej wcześniejszej świetności. Z okresu świetności pozostały jednak na terenie miasta i gminy cenne zabytki. Niestety wiele zabytków Lwówka Śląskiego zostało zniszczonych podczas II wojny światowej m.in. wyniosłe, renesansowe kamienice, zdobiące południową pierzeję rynku oraz barokowe domy pierzei północnej, mieszczące ongiś gospody i piwiarnie. Najważniejszym zabytkiem na terenie gminy jest ratusz w Lwówku Śląskim, który po wrocławskim uważany jest za najcenniejszy na Dolnym Śląsku. Początki historii ratusza sięgają połowy XIII w. W Lwówku Śląskim uwagę przyciągają ponadto dość dobrze zachowane i należące do najciekawszych na Dolnym Śląsku mury obronne. W mieście zachowały się także średniowieczne wieże: Wieża Bramy Bolesławieckiej oraz Wieża Bramy Lubańskiej. Zespół fortyfikacji miejskich sprawił, że turyści nazywają Lwówek Śląski polskim Carcassone. W Lwówku Śląskim cennymi zabytkami są ponadto: XIV-wieczny Kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia NMP Kościół o.o. franciszkanów Dawna Komandoria Joannitów Wieża kościoła ewangelickiego Pałac w Lwówku Śląskim przy ul. Pałacowej. Godnym uwagi jest także pochodzący z 1558 r. kamienny most na Bobrze oraz położony przy drodze do Gryfowa Śląskiego XIX-wieczny pałac książęcy Hohenzollernów. Poza miastem Lwówek Śląski cenniejsze i najlepiej zachowane zabytki znajdują się w: Brunowie zespół pałacowo-parkowy Chmielnie kościół filialny p.w. Narodzenia NMP. Niwnicach pałac klasycystyczny Zbylutowie kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia NMP Problemem Gminy jest brak wystarczających funduszy na ochronę zabytków. Główne inwestycje kierowane są na stopniowy remont ratusza. Poza zabytkami znajdującymi się na terenie Gminy, jej obszar atrakcyjny jest także ze względów krajobrazowych. Na terenie gminy znajduje się Park Krajobrazowy Doliny Bobru. Na szczególną uwagę zasługują Jaskinie Piaskowcowe w Żerkowicach, Panieńskie Skały (zespół skał piaskowcowych) i Lwóweckie Skały 44

45 (tzw. Szwajcaria Lwówecka ) - są to bardzo cenne geologicznie i geomorfologicznie formy skalne, utworzone w wyniku wietrzenia czerwonych i szarych piaskowców. W celu uatrakcyjnienia oferty turystyczno-kulturalnej gmina organizuje na swoim terenie cykliczne imprezy plenerowe. Najważniejsza z nich to Lwóweckie Lato Agatowe odbywające się rokrocznie w połowie lipca święto kopaczy agatów. Ta plenerowa impreza ściąga kilkadziesiąt tysięcy osób z pobliskich terenów oraz turystów z Polski i zagranicy. We wrześniu 2004 r. Lwóweckie Lato Agatowe otrzymało certyfikat dla najlepszej imprezy turystycznej przyznawany przez Polską Organizację Turystyczną. Dodatkowo organizowane są na terenie gminy: w lutym Zimowe Marsze na Orientacje w kwietniu Ogólnopolska Impreza na Orientację (III runda Pucharu Polski) w maju Międzynarodowy Spływ Kajakowy na Bobrze w maju Rajd Turystyczny im. H. Brodatego w maju - Rajd Nocny w październiku Rajd Babie Lato w grudniu - Jasełka Uliczne Ponadto organizowane są na terenie gminy cykliczne wystawy Galerii Klatka Walory specjalistyczne regionu Walory krajobrazowe predysponują gminę do rozwoju turystyki pieszej oraz rowerowej. Na terenie gminy usytuowany jest dobrze rozbudowany system szlaków turystycznych przeznaczonych do wędrówek pieszych. Są to: Szlak Agatowy: Lwówek Śląski Płóczki Dolne (jaskinie) Płóczki Górne - Wzgórze Lipień (pola agatowe) Szpitalna Góra - Lwówek Śląski. Długość - 12,5 km Szlak żółty: Lwówek Śl. - Radłówka Niwnice. Długość - 10 km Szlak żółty: Lwówek Śl. - Lwóweckie Skały - Dębowy Gaj zamek Lenno Wleń. Długość 15 km Szlak żółty: Gradówek - Pirszyn - Kołodziej Pławna. Długość 13 km Szlak zielony: Lwówek Śl. - Płóczki Górne Nagórze Oleszna Podgórska Gryfów. Długość 18 km Szlak zielony: Lwówek Śl. - Chmielno - Skała - Żerkowice - Włodzice Wielkie. Długość 15 km Szlak czerwony: Dworek - Sobota - Radomiłowice Ostrzyca. Długość 11 km Szlak niebieski: Lwówek Śl. - Skałka - Dworek - Bielanka zamek Grodziec. Długość 21 km Szlak czarny: Lwówek Śl. - Płóczki Dolne (jaskinie) - Pirszyn Rząsiny. Długość 11 km Gmina rozwija także na swoim terenie turystykę rowerową. Na terenie gminy zlokalizowane są trasy rowerowe oraz ścieżki rowerowe. Ścieżka rowerowa Lwówek Śląski Pławna - 7,6 km Trasa rowerowa - LW ,3 km (PTTK) (Lwówek Śląski - Dworek - Sobota - Bielanka - Skorzynice - Zbylutów - Chmielno - Ustronie - Skała - Żerkowice - Włodzice Wielkie - Rakowice Małe - Kotliska - Niwnice - Radłówka - Lwówek Śląski) Euroregionalne trasy rowerowe ER-4 i ER-6 Ofertę turystyczno-rekreacyjną w gminie uzupełniają: wyciąg narciarski na Górę Okrąg o długości 200 m oraz powstająca na terenie gminy infrastruktura 45

46 wspinaczkowa. Ukształtowanie terenu gminy sprzyja adoptowaniu skał na potrzeby wspinaczki skałkowej. Do wspinaczki przeznaczona jest już tzw. Skała z medalionem, a planowane są kolejne adaptacje Stan środowiska naturalnego Gmina Lwówek Śląski położona jest w północnej części Sudetów Zachodnich. Na terenie Gminy znajdują się dwa mezoregiony: Pogórza Kaczawskiego i Pogórza Izerskiego. Pierwszy składa się z czterech mikroregionów: Doliny Bobru, Wzniesień Płakowickich, Rowu Zbylutowa oraz Pogórza Bolesławieckiego. Mezoregion Pogórza Izerskiego składa się natomiast z trzech mikroregionów: Niecki Lwóweckiej, Wzniesienia Gradowskiego oraz Wzgórza Radomickiego. Teren gminy leży na wysokości ok m n.p.m. Najwyższym punktem jest szczyt Kołodziej (442 m n.p.m.). KLIMAT Klimat obszaru Gminy, podobnie jak klimat Sudetów Zachodnich i całej południowozachodniej Polski, kształtuje się głównie pod wpływem mas powietrza napływających znad Atlantyku i Skandynawii. Dominują w nim cechy oceaniczne. Średnia roczna temperatura w gminie wynosi ok. 8 C. Najcieplejszymi miesiącami są lipiec (śr. temp. 17,5 C) oraz sierpień (16,4 C), a najzimniejszymi są styczeń (-1,7 C) i luty (-0,4 C). Liczba dni z temperaturą powyżej 5 C wynosi ok. 217, z temp. powyżej 10 C - 155, zaś z temp. powyżej 15 C - 79 dni. Lato i zima trwają tu po ok. 12 tygodni. Okres wegetacyjny zaczyna się między 31 marca a 5 kwietnia i trwa ok. 32 tygodnie. Roczna suma opadów wynosi ok mm. Największe opady występują w lipcu (12,8 mm) i sierpniu (11 mm). Natomiast najmniej opadów jest w lutym (5,9 mm), marcu i listopadzie (6,5 mm). Pierwszy opad śniegu występuje średnio ok listopada, natomiast ostatni opad średnio ok kwietnia. Średnia długość okresu potencjalnego opadu śnieżnego wynosi ok dni, z kolei średnia liczba dni z tym opadem wynosi ok. 45 dni. FAUNA Świat zwierzęcy jest znacznie uboższy od roślinnego, ze względu m.in. na wytępienie w XVII-XIX w. dużych drapieżników (niedźwiedź, ryś, żbik i wilk). Obecnie największym zwierzęciem jest jeleń. Pospolitymi zwierzętami występującymi w lasach gminy są sarny, lisy, dziki, kuny, łasice, wiewiórki czarne i rude, zające oraz jeże. Bogaty jest świat drobnych ssaków, występują tu m.in. nornice, ryjówki i myszy. Licznie występują również ptaki, a wśród nich m.in. zięby, rudziki, sójki, sikory, drozdy, dzięcioły, pliszki, jaskółki oraz ptaki drapieżne jak jastrzębie, myszołowy, a nawet odnaleziono jedno orle gniazdo. Rzadziej spotkać można gady, np. padalca, zaskrońca, salamandrę plamistą czy żmiję zygzakowatą. W rzekach, potokach i wyrobiskach żwirowych występują m.in. pstrągi potokowe, lipienie, karasie, płocie, głowacze, szczupaki oraz sumy. W 1999 r. na terenie gminy zinwentaryzowano, na ogólną liczbę 112 gatunków ptaków, 11 gatunków objętych ochroną gatunkową (m.in. bocian czarny, bielik, puchacz, sóweczka), które uznawane są za zagrożone wyginięciem w Polsce. W rzekach Płóczce, Kwilicy oraz Srebrnej występują chronione gatunki ryb: szczebla potokowa, śliz oraz chronione tarliska pstrąga potokowego. FLORA Roślinność obszaru Gminy należy do piętra pogórza, gdzie rozległe tereny zajmują pola uprawne i łąki, rzadziej występują większe kompleksy leśne. Lasy stanowią jedynie 2,1% powierzchni gminy. Na tle innych gmin województwa dolnośląskiego 46

47 procent zalesienia nie jest jednak mały (Gmina plasuje się pod tym względem na piętnastym miejscu w województwie). Ponadto należy do tej liczby dodać liczne zadrzewienia występujące na terenie gminy. Znaczną powierzchnię lasów zajmują lasy grupy I ochronne (wodochłonne i glebochłonne) oraz lasy masowego wypoczynku (kompleksy położone w bezpośrednim sąsiedztwie miasta Lwówek Śląski, przeznaczone do rekreacji). Te ostatnie cenne są ze względu na swe walory krajobrazowe i geologiczne. Najpospolitszymi zespołami leśnymi są grądy, w których dominuje grab zwyczajny, dąb szypułkowy i bezszypułkowy oraz lipa drobnolistna, a towarzyszą im m.in. klon, jawor i buk. W dolinach rzek występują łęgi podgórskie z olchą czarną i siwą, jesionem oraz jaworem. W części północnej i wschodniej gminy (okolice Kotlisk, Niwnic, Płakowic, Bielanki) rosną podgórskie bory z sosną i świerkiem o ubogim runie, z borówką czarną i czerwoną, tomką wonną, wrzosem zwyczajnym i śmiałkiem pogiętym. Na terenie Gminy znajduje się 29 drzew chronionych jako pomniki przyrody ożywionej. Teren Gminy jest częściowo objęty prawną ochroną przyrody. Południowowschodnia część gminy znajduje się bowiem w obrębie Parku Krajobrazowego Doliny Bobru i jego otuliny. W parku usytuowana jest część Lwówka Śląskiego wraz z Dębowym Gajem. Park Krajobrazowy utworzony został w 1989 r. Zajmuje powierzchnię ha, a jego otulina ha. Na terenie gminy znajdują się także trzy pomniki przyrody. Są to: 1. Jaskinia Zimna Dziura w Lwówku Śląskim 2. Ostaniec piaskowcowy w Żerkowicach Skałka z medalionem 3. Zespół jaskiń Czerwona, Krótka oraz Lisia w Płóczkach Dolnych. Grupa skalna Lwóweckie Skały oraz Panieńskie Skały są wpisane do programu NATURA GLEBY Gleby na terenie Gminy są średniej jakości. Przeważają tu gleby bielicowe powstałe na skałach osadowych i osadach polodowcowych. Ponadto na terenie Gminy występują tzw. gleby bielicowo-brunatne oraz gleby brunatne terenów górzystych. Dominuje III i IV klasa bonitacyjna gleb, które mogą być przeznaczone pod wszelką uprawę polową oraz intensywne warzywnictwo. Sporadycznie występują gleby klasy II (najwięcej w Gorczycy i Sobocie). Szczególnie przydatne do zagospodarowania rolnego są znajdujące się na terenie gminy gleby nizinne i wyżynne. Użytki rolne stanowią 63,4 % powierzchni gminy. WODY Sieć hydrograficzna na terenie Gminy jest gęsta i dobrze rozwinięta. Gmina w całości leży w dorzeczu Bobru dopływu Odry, w zlewisku Morza Bałtyckiego. Bóbr to rzeka o łącznej długości 268 km i powierzchni zlewni 5938 km 2. Na terenie Gminy przeważa powierzchniowo lewa część dorzecza Bobru. Najważniejszym lewobrzeżnym dopływem Bobru jest Płóczka z jej dopływem Słotwiną. Drugim lewobrzeżnym dopływem jest Srebrna, a jej dopływy to Wilczyca i Kwilica. Obie rzeki, Płóczka i Srebrna wpływają do Bobru w Lwówku Śląskim. Lewobrzeżnym dopływem Bobru jest również Rakówka. Wśród prawobrzeżnych dopływów Bobru najważniejszymi są Widnica, Bukownica oraz Chmielowski Potok płynący w Rowie Zbylutowskim. Wszystkie wymienione rzeki i potoki mają typowo górski charakter. Charakteryzują się śnieżno-deszczowym ustrojem zasilania. Topnienie śniegu na stokach wzniesień i gór powoduje wysokie stany wody na wiosnę (marzec, kwiecień). Z letnim maksimum opadowym (czerwiec, lipiec, sierpień) 47

48 wiążą się wezbrania letnie, które niejednokrotnie powodują poważne powodzie w dolinach (np. w 1997 r.). Ważniejszymi zbiornikami wodnymi na tym obszarze jest kilka wyrobisk po żwirowniach w Rakowicach Wielkich i Małych. W występujących w dolinach rzecznych piaskach i żwirach znajdują się wody podziemne warstwowo-szczelinowe lub szczelinowe. Natomiast w skałach osadowych np. w piaskowcu, głównie występują wody gruntowe warstwowe, które wypełniają próżnie międzyskalne Infrastruktura turystyczna regionu Infrastruktura turystyczna i jej ocena stanowią kluczowy element budowania profesjonalnych produktów turystycznych, szczególnie w odniesieniu do poszczególnych miast i miejscowości. W kontekście rozwoju turystyki należy ocenić elementy podstawowej bazy turystycznej, na którą składają się baza noclegowa i gastronomiczna oraz szeroko rozumiana infrastruktura uzupełniająca (szlaki turystyczne, obiekty sportowo-rekreacyjne, ośrodki turystyki aktywnej itp.), jak i dostępność komunikacyjna. Ich aktualny stan, poziom jakości usług, oryginalność oraz perspektywy rozwoju w znacznym stopniu determinują rozwój turystyki w danym mieście czy regionie Baza noclegowa Gmina posiada na swoim terenie siedem zorganizowanych miejsc/terenów noclegowych. Na infrastrukturę noclegową składają się: dwa hotele, cztery kwatery prywatne - dwie o charakterze agroturystycznym, jedno pole namiotowe oraz dwa miejsca na rozbijanie namiotów przy kwaterach prywatnych. Zaletą miejsc noclegowych na terenie gminy jest ich relatywnie niski koszt. Komfort miejsc noclegowych jest w większości standardowy. Tabela 7. Baza noclegowa gminy Lwówek Śląski Nazwa i typ obiektu Miejscowość Ilość miejsc noclegowych Hotel Olimp Wzgórze Kombatantów Hotel Piast Lwówek Śląski 56 (+ 4 miejsca dla przyczep kempingowych) Dom pod Kasztanem kwatera prywatna, agroturystyka Dodatkowa infrastruktura Lwówek Śląski 31 (+ 30 miejsc do plac zabaw dla rozbicia namiotów) dzieci, miejsce na ognisko, taras, sauna, kort tenisowy, boisko do piłki nożnej, koszykówki, lekkiej atletyki, siłownia, sale konferencyjne, parking ogród/park, plac zabaw dla dzieci, taras, sale konferencyjne, parking, możliwość przyjazdu ze zwierzętami Rakowice Małe 20 boisko, miejsce na ognisko, plac zabaw, parking 48

49 Poturówka kwatera prywatna i pole namiotowe Pokoje gościnne i pole namiotowe Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Brunów 20 parking, możliwość przyjazdu ze zwierzętami Włodzice 12 (+ pole plac zabaw, miejsce Wielkie namiotowe) na ognisko, taras, parking, garaże Pokoje gościnne Płóczki Dolne Agroturystyka Dłużec 10 parking, możliwość przyjazdu ze zwierzętami, miejsce na ognisko, plac zabaw dla dzieci Źródło: Baza gastronomiczna Na terenie gminy funkcjonuje dość zróżnicowana baza gastronomiczna. Większość restauracji i barów znajduje się w Lwówku Śląskim. Na bazę gastronomiczną na terenie gminy składają się: Restauracja w Hotelu "Piast" - Lwówek Śl., ul. Jaśkiewicza 1 Restauracja "Pod Czarnym Krukiem" - Lwówek Śl., pl. Wolności (rynek) Kawiarnia w Hotelu "Olimp" - Lwówek Śl., ul. Kościuszki 3 Pizzeria - Lwówek Śl., al. Wojska Polskiego 26 Pizzeria Fantazja, Lwówek Śl., ul. Jaśkiewicza 2 Bar Mikro - Lwówek Śl. ul. Dworcowa Bar "Krokus" - Lwówek Śl., al. Wojska Polskiego 3 Bar "Skrzat" - Lwówek Śl., ul. T. Kościuszki Baza paraturystyczna Gmina Lwówek Śląski planuje rozwój turystyczny regionu także w obszarze rekreacji i turystyki wodnej. Na terenie gminy w miejscowości Rakowice znajduje się atrakcyjny do zagospodarowania na potrzeby turystyczno-rekreacyjne zbiornik wodny. Gmina poczyniła pierwsze kroki w celu zagospodarowania zbiornika, tworząc plany rozwoju terenów wokół zbiornika. W planie przewidziano budowę zespołu plaż wokół zbiornika, budowę brodzika dla dzieci oraz wydzielonych basenów. Wokół zbiornika powstać ma infrastruktura dla turystów. Składać się na nią mają przebieralnie, toalety, obiekty usługowo-gastronomiczne, ścieżki do spacerowania, ścieżki rowerowe, parkingi (pojemność na około 750 pojazdów) oraz dojazdy. Ponadto planuje się zagospodarowanie miejsca na pola namiotowe. Przy jeziorze zlokalizowana ma zostać również przystań dla sprzętu wodnego. Na terenie przyległym do zbiornika w Rakowicach planuje się budowę placu z estradą przeznaczonego na plenerowe festyny i koncerty (wielkość na ok. 10 tys. uczestników). W centrum miasta znajduje się punkt informacji turystycznej, w którym można zasięgnąć informacji na temat atrakcji miasta i gminy, sieci noclegowej i gastronomicznej oraz znaleźć materiały informacyjne (mapy, przewodniki, publikacje). Punkt należy do Sieci Informacji Turystycznej. W gminie znajduje się 1 biblioteka Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna w Lwówku Śląskim. Biblioteka dysponuje dodatkowo jednym Oddziałem Dziecięco- Młodzieżowym w Lwówku Śląskim oraz 8 filiami na terenie gminy (Chmielno, 49

50 Gradówek, Kotliska, Płóczki Górne, Radłówka, Sobota, Rakowice Wielkie, Niwnice). Zdecydowana większość woluminów znajduje się jednak w Powiatowej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Lwówku Śląskim (prawie 93%). W gminie nie ma funkcjonującego kina. Jedyne istniejące jest nieczynne. Gmina dysponuje dobrym dostępem do Internetu. We wszystkich szkołach na terenie gminy działają pracownie komputerowe z dostępem do Internetu. Na terenie Lwówka Śląskiego przy ul. Oświęcimskiej znajduje się stadion sportowy należący do miejscowego OSiR-u. Stadion wykorzystywany jest głównie przez funkcjonujące w Lwówku Śląskim sekcje piłkarskie. Gmina dofinansowuje korzystające ze stadionu drużyny piłkarskie (różne grupy wiekowe). Na terenie miasta zlokalizowany jest również odkryty basen (przy ul. Betleja). Gorzej infrastruktura sportowa wygląda w szkołach na terenie gminy. Jedynie Gimnazjum w Lwówku Śląskim posiada salę gimnastyczną. Szkoły podstawowe takich sal albo nie posiadają, albo do zajęć sportowych adaptowane są małe sale. Na terenie Gminy zlokalizowanych są 4 stacje benzynowe - trzy znajdują się w Lwówku Śląskim, jedna w Rakowicach Wielkich, 4 bankomaty, 3 apteki oraz 2 biura podróży Dostępność komunikacyjna Infrastruktura drogowa Gmina posiada dobrze rozwinięty system sieci drogowej. Pod względem gęstości sieci układ drogowy jest wystarczający. Łączna długość dróg publicznych na terenie gminy wynosi 225 km. Przez gminę nie przebiegają drogi o znaczeniu krajowym. Lwówek Śląski położony jest jednak w niedużej odległości od autostrady A4 do oraz autostrady A8. Miasto Lwówek Śląski jest położone w odległości 42 km od przejścia granicznego w Czerniawie Zdrój na granicy polsko-czeskiej oraz w odległości 55 km od przejścia granicznego w Zgorzelcu na granicy polsko-niemieckiej. Na układ drogowy gminy Lwówek Śląski składają się: drogi wojewódzkie 35 km drogi powiatowe 106 km drogi gminne 84 km Najważniejszymi drogami w gminie, stanowiącymi podstawowy układ komunikacyjny są: Droga wojewódzka nr 297 Jelenia Góra Lwówek Śląski Bolesławiec Szprotawa Droga wojewódzka nr 364 Gryfów Śląski Lwówek Śląski Złotoryja - Legnica Drogi wojewódzkie nr 297 oraz nr 364 są drogami o parametrach klasy G (6 metrów szerokości jezdni oraz nieutwardzone pobocze). Układ drogowy uzupełniony jest drogami powiatowymi: Nr Lwówek Śląski Sobota Rząśnik Nr Nowogrodziec Lwówek Śląski Nr Brzeźnik Rakowice Lwówek Śląski Nr Brunów - Raciborowice Nr Sobota Dłużec - Pielgrzymka Nr Gradówek Kotliska - Rakowice 50

51 Nr Gradówek - Wolbromów Nr Gościszów Włodzice Wielkie Nr Chmielno Zbylutów Skorzynice Nr Żerkowice - Gaszów Nr Ustronie - Żeliszów Nr Lwówek Śląski (d. Płakowice) - Bielanka Nr Pławna Sobota Nr Dworek Sobota Nr Płóczki Dolne Nagórze Sieć dróg powiatowych na terenie gminy jest siecią o niepełnych parametrach klasy Z (szerokość jezdni 5,5 m z obustronnymi poboczami szer. 1,0-1,5 m). Na terenie gminy istnieje sieć połączeń autobusowych (PKS). Dworzec autobusowy znajduje się w Lwówku Śląskim. Miasto posiada połączenia z większością wsi na terenie gminy oraz z innymi miastami Polski m.in. Bolesławcem, Głogowem, Gryfowem Śląskim, Jelenią Górą, Lubinem, Szklarską Porębą, Wrocławiem, Zieloną Górą, Zgorzelcem, Złotoryją, Koszalinem, Szczecinem Infrastruktura kolejowa Przez gminę przebiega linia kolejowa nr 283 relacji Jelenia Góra Zebrzydowa Żagań oraz linia nr 284 relacji Legnica Złotoryja Jerzmanice Zdrój Lwówek Śląski. Ruch pasażerski odbywa się tylko na trasie Jelenia Góra Lwówek Śląski Jelenia Góra. Dziennie kursują na tej linii cztery pociągi. Liczba pociągów kursujących przez teren gminy sukcesywnie spada. Połączeniu z Jelenią Górą także grozi likwidacja Infrastruktura lotnicza/wodna W gminie nie istnieje infrastruktura lotnicza. Najbliższe lotniska znajdują się we Wrocławiu, Katowicach, Poznaniu, Dreźnie, Pradze oraz Berlinie. W gminie zlokalizowana jest zapora wodna we Włodzicach Małych. Pełni ona funkcję małej elektrowni wodnej Dominujące formy turystyki Na to jakie formy turystyki stają się dominujące na danym obszarze wpływa wiele czynników. Najistotniejszymi z nich są uwarunkowania demograficzne, infrastruktura społeczna, infrastruktura techniczna, struktura gospodarcza i uwarunkowania ekonomiczne oraz atrakcyjność oferty danego miejsca Wielkość i struktura ruchu turystycznego w regionie Do zilustrowania intensywności ruchu turystycznego w gminie zastosować można następujące wskaźniki: - funkcji turystycznych Baretje a (relacja liczby miejsc noclegowych do liczby stałych mieszkańców), - intensywności ruchu turystycznego według Schneidera (relacja korzystających z noclegów do liczby stałych mieszkańców), - intensywności ruchu turystycznego według Charvata (relacja udzielonych noclegów do liczby stałych mieszkańców), 51

52 - wykorzystania pojemności noclegowej (relacja udzielonych noclegów do liczy miejsc noclegowych), - gęstości ruchu (relacja korzystających z noclegów do powierzchni w km 2 ), - gęstość bazy noclegowej (relacja miejsc noclegowych do powierzchni w km 2 ), - wskaźnik rozwoju bazy noclegowej (relacja korzystających z noclegów do liczby miejsc noclegowych). Wskaźniki dla gminy Lwówek Śląski z roku 2007 przedstawiają się następująco (w nawiasach podano wskaźniki dla miasta Lwówek Śląski): - funkcji turystycznych Baretje a 1,8 (2,9) - intensywności ruchu turystycznego według Schneidera 37,5 (62,2) - intensywności ruchu turystycznego według Charvata 68,8 (115,5) - wykorzystania pojemności noclegowej 38,7 (40,4) - gęstości ruchu 28,1 (356,2) - gęstość bazy noclegowej 1,3 (16,4) - wskaźnik rozwoju bazy noclegowej 21,1 (30,6) Sezonowość ruchu turystycznego w regionie Ze względu na występujące na terenie gminy Lwówek Śląski walory turystyczne, ruch turystyczny może praktycznie występować przez cały rok. Jednak nasilenie ruchu turystycznego występuje w miesiącach wiosennych i letnich za sprawą imprez kulturalnych i masowych. Dzieje się tak szczególnie w okresie, kiedy w mieście odbywa się Agatowe Lato. Również w okresie tym więcej osób zwiedza elementy kultury materialnej i duchowej. Walory specjalistyczne miasta takie jak szlaki turystyczne i trasy rowerowe również przyciągają turystów częściej w miesiącach ciepłych (od kwietnia do października). W miesiącach zimowych liczba osób odwiedzających miasto w celach turystycznych jest niższa niż w miesiącach letnich Modele przyjazdu do regionu Modele przyjazdu do gminy można określić typowo rekreacyjno - turystycznye. Gmina jest przede wszystkim celem spotkania z historią i naturą. Ze względu na występowanie na obszarze Gminy Lwówek Śląski Parku Krajobrazowego Doliny Bobru, licznych obiektów zabytkowych, pomników przyrody i szlaków turystycznych, coraz większą rolę w gminie odgrywa turystyka oraz wypoczynek indywidualny i zorganizowany Postrzeganie regionu Lwówek Śląski należy do grupy najstarszych miast Dolnego Śląska. Niestety stan obiektów dziedzictwa kulturowego jest niezadowalający. Wiele z zabytków, które znajdują się w rejestrze zabytków jest w ogólnie złym stanie, a część pozostaje w ruinie. Co powoduje niekorzystny wpływ na postrzeganie regionu. Urząd Gminy i Miasta oraz jednostki organizacyjne gminy w swojej działalności starają się podnieść walory turystyczne oraz zwiększyć atrakcyjność obszaru gminy poprzez podniesienie estetyki obiektów i terenu, poprzez likwidację dzikich wysypisk, systematyczne sprzątanie miasta, utrzymanie zieleni miejskiej oraz w miarę możliwości modernizacje dróg. 52

53 Struktura społeczno ekonomiczna odwiedzających region Struktura społeczno-ekonomiczna stanowi zespół uwarunkowań rozwoju turystyki na danym obszarze. Popyt na usługi turystyczne uzależniony jest w znacznym stopniu od wieku, płci, poziomu edukacji i wychowania oraz zasobności społeczeństwa. Istotnym czynnikiem, który wpływa na wybór określonej formy rozrywki, jest wiek. Osoby młodsze częściej zainteresowane są imprezami kulturalnymi (np. artystycznymi, literackimi, muzycznymi i teatralnymi) oraz masowymi. Osoby w średnim wieku również najczęściej wybierają imprezy masowe i artystyczne, natomiast osoby starsze najbardziej zainteresowane są poznawaniem historii i architektury miasta. Pobyt w obiektach rekreacyjnych jest niezależny od wieku. Jeśli chodzi o strukturę płci odwiedzających Lwówek Śląski, to w takim samym stopniu do miasta przyjeżdżają kobiety i mężczyźni. Znaczącym czynnikiem wpływającym na wybór uczestnictwa w konkretnej imprezie czy na formę spędzania czasu jest także wykształcenie. I tak, osoby z wykształceniem niższym niż średnie najczęściej uczestniczą w imprezach masowych. Osoby z wykształceniem średnim również wybierają imprezy masowe, ale także imprezy artystyczne oraz turystykę krajoznawczą. Osoby z wyższym wykształceniem preferują przede wszystkim imprezy artystyczne. Poziom wykształcenia nie wpływa również istotnie na korzystanie z obiektów rekreacyjnych. WNIOSKI: Istniejące na terenie gminy cenne zabytki świadczą o jej bogatej historii, Istotnym elementem wpływającym na rozwój turystyki jest dobre połączenie komunikacyjne i kolejowe, Celem przyjazdu do gminy jest nie tylko chęć zwiedzania zabytków oraz atrakcyjnych miejsc, ale również uczestnictwo w organizowanych imprezach Bardzo dobrze rozwinięta jest sieć szlaków pieszych i rowerowych, Wspinaczka skałkowa tworzy potencjał sprzyjający rozwojowi turystycznemu, Baza noclegowa oraz gastronomiczna spełnia oczekiwania przyjezdnych. 53

54 1.5. Gmina Sulików Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Atrakcyjność turystyczna regionu Położenie regionu ogólna charakterystyka na tle województwa Gmina Sulików to obszar o powierzchni 95 km 2 leżący w powiecie Zgorzeleckim w bezpośrednim sąsiedztwie granicy z Czechami i gminami Platerówka, Siekierczyn, Zgorzelec oraz Miastem Zawidów. Z racji swojego usytuowania jest dobrze połączona z pobliskimi przejściami granicznymi z Czechami w Zawidowie (8 km), oraz z Niemcami w Zgorzelcu (8km), Jędrzychowicach (10 km), Sieniawce (30 km) i w Radomierzycach (5 km). Gmina należy do Euroregionu "Nysa" i współpracuje w ramach Związku Gmin Ziemi Zgorzeleckiej. W skład gminy wchodzi 16 sołectw: Sulików, Bierna, Mała Wieś Dolna, Mała Wieś Górna, Miedziana, Mikułowa, Radzimów Dolny, Radzimów Górny, Stary Zawidów, Skrzydlice, Studniska Dolne, Studniska Górne, Wilka, Wilka Bory, Wrociszów Dolny, Wrociszów Górny. Obszar gminy znajduje się w obrębie Pogórza Izerskiego, które można podzielić na cztery części fizyczno-geograficzne: Wzgórza Zalipiańskie, Wysoczyznę Siekierczyńską, Obniżenie Zawidowa i Równinę Zgorzelecką. Najbardziej urozmaiconą rzeźbę terenu i najwyższe wysokości względne mają Wzgórza Zalipiańskie leżące w południowo-wschodniej części gminy Sulików (m. Miedziana, Bierna, Radzimów Górny). Najwyższym punktem jest szczyt Wyszyny (ponad 414 m n.p.m.). Druga, co do wysokości jest Góra Piekielna 385 m n.p.m. Wzgórza rozcięte są doliną Czerwonej Wody i jej dopływów. Kształt dolin uzależniony jest od materiału, z jakiego zbudowane jest podłoże. Spotyka się doliny wciosowe z wysokimi skarpami oraz płaskie doliny nieckowate. Kształt doliny zmienia się na różnych jej odcinkach. Największa część gminy to Wysoczyzna Siekierczyńska, zajmująca część centralną i północno-wschodnią. Przeważają tu rozległe lekko sfalowane powierzchnie o spadkach do 5%. Rzeźbę terenu urozmaicają lokalnie pagóry (na ogół bazaltowe) o kopulastych kształtach. Największy z nich zwany Górą Ognistą posiada wysokość względną ok. 70 m i jest eksploatowany przez kopalnię bazaltu. Wysoczyzna porozcinana jest malowniczymi wciosowymi dolinkami Lipy, Czerwonej Wody i Płonki. Na południowo-zachodnią część gminy przypada Obniżenie Zawidowskie, które jest zapadliskiem tektonicznym łagodnie pochylonym ku zachodowi. Główną doliną Obniżenia jest dolina Witki, szeroka, podmokła, wykorzystana w dużej mierze przez jezioro zaporowe, którego lustro znajduje się poniżej 210 m n.p.m. Mniejsze dolinki, np. Kociego Potoku, mają wyraźny, nieckowaty kształt i są na ogół podmokłe. Północno-zachodnią część gminy zajmuje Równina Zgorzelecka. Jest najniżej położoną częścią gminy od 200 do 230 m n.p.m. Lokalnie tylko w rejonie wierzchołka góry Pop wysokość wynosi 242 m n.p.m. Równina porozcinana jest dość gęstą siecią szerokich, nieckowatych dolinek. Największą z nich jest dolina Czerwonej Wody i Lipy - do 700 m szerokości. Ogólnie obszar gminy Sulików można scharakteryzować jako lekko falisty, pochyły i otwarty na północ. 54

55 Walory turystyczne Walory wypoczynkowe regionu Zgodnie z definicją, za walory wypoczynkowe przyjmuje się takie uwarunkowania środowiska naturalnego, które umożliwiają powrót do zdrowia oraz regenerację sił fizycznych i psychicznych Walory krajoznawcze regionu Atrakcyjność turystyczna to określona cecha przyciągająca turystów w pewne tereny dzięki walorom krajobrazu naturalnego, klimatu, pomników historii, a także różnych interesujących obiektów zagospodarowania turystycznego. Do takich w gminie Sulików niewątpliwi należą: Kościół Parafialny pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego w Sulikowie - najstarszy kościół w Sulikowie był drewniany ale już w 1234 roku funkcjonował jako parafialny. W 1524 roku Hans Frenzel, ówczesny właściciel miasteczka sprowadził na probostwo do Sulikowa wypędzonego ze Zgorzelca luterańskiego kaznodzieję Benedykta Fischera. Tym sposobem Sulików stał się pierwszą gminą luterańską w Łużycach Górnych. Obecny wygląd kościół uzyskał po odbudowie w 1668 roku. Pracami budowlanymi kierował wówczas Hans Leonard z Żytawy. Bogata snycerka wyszła spod dłuta budziszyńskiego rzeźbiarza Daniela Richtera. Dzwony kościelne odlał znany zgorzelecki ludwisarz Abraham Sievert. Od 1945 roku, wraz z napływem osiedleńców z kresów wschodnich, kościół pełni funkcję kościoła parafialnego parafii rzymsko-katolickiej p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego w Sulikowie. Kościół filialny parafii Sulików p.w. Świętej Anny w Studniskach Dolnych - Kościół wzniesiony został w XIII wieku. Budowlę przebudowywano i restaurowano w latach 1759 i Podczas tej ostatniej przebudowy kościół otrzymał nowy dach. W XIX wieku dostawiono wysoką przybudówkę po stronie południowej oraz od zachodu. W wyniku przekształceń otworów okiennych kościół utracił pierwotny wygląd. Jednak mimo to zachował się romański portal oraz sklepienia krzyżowo-żebrowe. W kościele znajduje się ołtarz z 1610 r. i ambona z pierwszej połowy XVII wieku. Obok kościoła stoi dawna pastorówka z 1736 r. Po II wojnie światowej świątynia stała się kościołem filialnym parafii rzymsko-katolickiej p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego w Sulikowie. Kościół filialny Parafii Zawidów pod wezwaniem Świętych Piotra i Pawła w Miedzianej - Kościół istniał już od 1346 roku i należał do parafii Zawidów, jednak już w początkach XV wieku utworzono tutaj probostwo. Podczas wojny trzydziestoletniej kościół wraz z plebanią został spalony. W latach postawiono nową, murowaną świątynię, która w niezmienionym kształcie zachowała się do czasów obecnych i jest jednym z piękniejszych wiejskich kościołów barokowych. Inicjatorem budowy był baron Otto Konrad von Hoberg, ołtarz i ambonę wykonał mistrz Lindner, a organy z 17 registrami były dziełem żytawianina Jana Tamitio. Na wieży zamontowano 3 dzwony, z których jeden, ufundowany w 1798 roku przez dziedzica Biernej Krzysztofa von Linnenfelda, zachował się do dzisiaj. Interesującym zabytkiem w kościele jest rokokowy piec kaflowy pochodzący z 1730 roku. Po II wojnie światowej świątynia stała się kościołem filialnym parafii rzymsko-katolickiej pod wezwaniem św. Józefa Robotnika w Zawidowie. 55

56 Kościół parafialny p.w. Świętej Marii Magdaleny w Radzimowie - jest kościołem parafialnym Parafii Rzymsko-Katolickiej pod tym samym wezwaniem w Radzimowie. Kościół istniał już w 1346 roku i podlegał dziekanowi zgorzeleckiemu i proboszczowi Sulikowa. W 1686 roku miała miejsce gruntowna przebudowa kościoła, któremu dobudowano wtedy nową wieżę. W XVIII wieku w kościół kilkakrotnie uderzały pioruny. Grożący zawaleniem, a ponadto nie mieszczący już wszystkich parafian kościół, został w 1803 roku rozebrany, a na jego miejsce został wzniesiony nowy, murowany obiekt, który w niezmienionym kształcie zachował się do czasów obecnych. Jego oddanie i konsekracja miały miejsce w październiku 1806 roku. Po drugiej wojnie światowej, wraz z osiedlaniem się w Radzimowie i Biernej (miejscowości aktualnie wchodzące w skład Parafii) katolickiej ludności polskiej z byłych kresów wschodnich, poprotestancki kościół został oddany w jej użytkowanie i przystosowany do sprawowania liturgii katolickiej. Do pozostałych miejsc turystycznych należą: Dom Łużycki w Sulikowie, Zespół pałacowo parkowy w Miedzianej, Pałac w Mikułowej, Zalew Witka, Ścieżka Edukacyjna w Sulikowie Szwajcaria Sulikowska. Gminny Ośrodek Kultury organizuje wiele imprez kulturlno-rekreacyjnych. Wydarzenia odbywające się w poprzednim roku przedstawia poniższa tabela. Do cyklicznych imprez należą Gminne Dożynki oraz Rajd Rowerowy Szlakami Gminy Sulików. Tabela 8. Kalendarz imprez kulturalno-rekreacyjno-sportowych gminy Sulików obowiązujący 2007 roku. Wydarzenie Sposób realizacji Organizator Styczeń Luty Finał WOŚP Zbiórka pieniędzy GOK Sulików Rozpisanie konkursu literackiego GOK Sulików Moje myśli Przygotowanie dekoracji do przedstawienia grupy dziecięcej Wykonanie dekoracji i strojów do przedstawienia Dorośli Dzieciom Organizacja spotkań z okazji Dnia Babci i Dziadka Kulig Bal karnawałowy Rozpisanie Gminnego Konkursu Recytatorskiego Utworzenie regulaminu konkursu. Rozpropagowanie regulaminu na terenie Gminy. Promocja form literackich. Organizacja wieczoru literackiego Malowanie dekoracji na płótnie o wymiarach 300*550 cm Malowanie i wykańczanie eksponatów Spotkanie dziadków i babć z wnukami przy cieście i kawie. Prezentacje programu artystycznego Wyjazd do świetlicy w Platerówce Nieodpłatne udostępnienie sali Pisemne powiadomienie szkół GOK Sulików GOK Sulików Świetlice: Mikułowa, Stary Zawidów, Studniska Górne, Bierna Świetlice w Mikułowej Publiczne Przedszkole w Sulikowie GOK Sulików 56

57 Marzec Kwiecień Ferie zimowe w GOK Sulików Zabawy plastyczne wykonanie obrazów metodą kolage, prezentów walentynkowych, origami. Konkursy gry planszowe Drużynowe konkurencje sprawnościowe Zajęcia komputerowe Zajęcia ruchowokorekcyjne Ferie zimowe w świetlicach Zabawy plastyczne, konkursy, zabawy walentynkowe Gminny Konkurs Recytatorski Rozpisanie konkursu na najpiękniejszą wielkanocną pisankę i dekorację świąteczną Dzień kobiet Przesłuchanie uczestników konkursu: klas I-III, klas IV-VI oraz klas gimnazjalnych Zorganizowanie wystawy zebranych eksponatów Zorganizowanie spotkania dla kobiet Propagowanie obrzędów Praca z dziećmi nad: ludowych stroikami, pisankami, palmami, wykonanie Marzanny Wieczornica dla dzieci Czytanie bajek Andersena Finał Konkursu Moje Myśli Wieczornica połączona z prezentacją twórczości mieszkańców naszej gminy, rozstrzygnięcie konkursu i wręczenie nagród J. Ch. Andersen Poetyckie spotkania na których bibliotekarz i uczniowie czytają wybraną poezję Brzechwy a następnie wykonują do niej ilustrację. Zapoznanie dzieci z historią życia pisarza, wspólna zabawa w teatr dzieci przychodzą przebrane w jedną z postaci bajek autora GOK Sulików Świetlica w: Starym Zawidowie, Miedzianej, Mikułowej, Studniskach Górnych GOK Sulików GOK Sulików Świetlica w: Starym Zawidowie, Miedzianej, Mikułowej, Studniskach Górnych Świetlica w: Starym Zawidowie, Miedzianej, Mikułowej, Świetlica w Mikułowej GOK Sulików GOK Sulików 57

58 Maj Lipiec 1 z 10 Konkurs ekologiczny Doroczny konkurs ekologiczny dla dzieci i młodzieży szkolnej zorganizowany na wzór teleturnieju 1 z 10 z okazji obchodów Dnia Ziemi III Festiwal piosenki przedszkolnej Prezentacja utworów muzycznych w wykonaniu dzieci przedszkolnych Z ekologią za pan brat Krzyżówka ekologiczna dla dzieci ze szkoły podstawowej Sprzątanie świata Akademia patriotyczna z okazji Montaż słowno uchwalenia Konstytucji 3 maja muzyczny w wykonaniu młodzieży Dzień Matki Spotkanie dzieci z mamami Spotkania majowe Festyn dla mieszkańców wsi Spektakl teatralny - spektakl teatralny Teatru Babki Reginy Dorośli Dzieciom Pt. Pinokio, GOK Sulików Przedszkole Sulikowie Świetlica w Biernej Świetlica w Mikułowej GOK Sulików Świetlice: Miedziana, Mikułowa, Stary Zawidów, Studniska Górne, Bierna Świetlica w Biernej Świetlice wiejskie GOK Sulików w Sierpień Wrzesień Październik Listopad Półkolonie letnie Akcja letnia dla dzieci GOK Sulików Świetlice: Miedziana, Mikułowa, Stary Zawidów, Studniska Górne, Bierna Festyn Impreza plenerowa Świetlice w Mikułowej, Starym Zawidowie Sezon urlopowy GOK Sulików Święto Ziemniaka Gry i zabawy dla Świetlica w Miedzianej dzieci, konkursy sprawnościowe, zakończone ogniskiem Impreza plenerowa GOK Sulików Dożynki Gminne 2007 Pożegnanie lata Dyskoteka Świetlica w Biernej Jesienne Spotkania Muzyczne Koncert dzieci i GOK Sulików młodzieży ze Szkoły Muzycznej w Zgorzelcu Wieczorne spotkania z bajką Spotkanie literackie z GOK Sulików dziećmi w ramach akcji Cała Polska Czyta Dzieciom Otwarty Turniej Tenisa Stołowego Zawody Sportowe Świetlica w Mikułowej Spotkania patriotyczne Akademia z okazji GOK Sulików rocznicy Odzyskania Niepodległości Maraton filmowy Pokaz filmów w GOK Sulików ramach DKF 58

59 Grudzień Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Zabawa Andrzejkowa Zabawa dla dorosłych GOK Sulików Świetlice: Miedziana, Mikułowa, Stary Zawidów, Studniska Górne, Bierna Mikołajki Impreza dla dzieci Spotkania Mikołaja z dziećmi i mieszkańcami miejscowości Wspólne zabawy Rozdawanie prezentów GOK Sulików Świetlice: Miedziana, Mikułowa, Stary Zawidów, Studniska Górne, Bierna Bal Sylwestrowy Impreza dla dorosłych GOK Sulików Świetlice: Miedziana, Mikułowa, Stary Zawidów, Bierna Źródło: Walory specjalistyczne regionu Za walory turystyczne specjalistyczne uznaje się cechy środowiska przyrodniczego, w oparciu o które możliwe jest uprawianie różnych form turystyki kwalifikowanej aktywnej a w przypadku obecności wód mineralnych i korzystnych warunków klimatycznych. W gminie Sulików do takich walorów należy: Ścieżka edukacyjno-rekreacyjna w Sulikowie Ścieżki rowerowe na terenie gminy. Planowane jest utworzenie: Ścieżki rowerowej do granicy z Czechami w Miedzianej Ścieżki rowerowej do Łowina Stan środowiska naturalnego Przeprowadzono wstępną inwentaryzację przyrodnicza całego terenu gminy (wyszukiwanie obiektów nadających sie do objęcia konserwatorską ochrona przyrody). Na podstawie wyników inwentaryzacji zaprojektowano sieć obiektów, które należy objąć konserwatorską ochroną przyrody, by zachować różnorodność przyrody gminy oraz wkład gminy do różnorodności biologicznej regionu i kraju. Walory o randze lokalnej występujące w gminie to: Obiekty w dolinie strumienia Czerwona Woda: fragmenty lasów zboczowych i łąk ze stanowiskami roślin lokalnie rzadkich. Kompleks zbiorników wodnych na północ od Studnisk Dolnych. Roślinność naskalna na zboczach kamieniołomu na północny-wschód od Sulikowa. Walory gminy Sulików na tle innych gmin regionu i pasa przygraniczneg. W porównaniu z innymi gminami, w gminie Sulików nie stwierdzono obszarów z wyraźnymi skupieniami wartości przyrodniczych. Brak obiektów o randze ponadregionalnej i regionalnej oraz występowanie przeciętnej liczby obiektów lokalnie cennych, stawiają gminę wśród przeciętnych pod względem przyrodniczym gmin pasa przygranicznego. Do specyficznych elementów przyrody gminy Sulików, odróżniających ją od innych gmin pasa przygranicznego, należą: 59

60 Urozmaicony krajobraz kulturowy charakterystyczny dla obszaru Pogórza Izerskiego. Charakterystyczny układ roślinności, szczególnie leśnej, w dolinach i na zboczach cieków wodnych, obecność lasów typu gradów zboczowych z wysokim udziałem klonu i lipy w drzewostanie. Obecność wychodni skalnych z interesującą roślinnością ciepłolubną. Potencjalną roślinność niemal całego obszaru stanowią grądy podgórskie. GLEBY Leżąca w obrębie Pogórza Izerskiego gm. Sulików jest gminą rolniczą - przeważającą część powierzchni stanowią użytki rolne. Przeważają tu gleby kompleksu pszennego dobrego (III i IV klasy bonitacyjnej). WODY Na trenie gminy Sulików w południowej części zlokalizowano 2/3 zalewu Witka jest to zbiornik zaporowy, popiętrzony - zapora w Niedowie Infrastruktura turystyczna regionu Infrastruktura turystyczna i jej ocena stanowią kluczowy element budowania profesjonalnych produktów turystycznych, szczególnie w odniesieniu do poszczególnych miast i miejscowości. W kontekście rozwoju turystyki należy ocenić elementy podstawowej bazy turystycznej, na którą składają się baza noclegowa i gastronomiczna oraz szeroko rozumiana infrastruktura uzupełniająca (szlaki turystyczne, obiekty sportowo-rekreacyjne, ośrodki turystyki aktywnej itp.), jak i dostępność komunikacyjna. Ich aktualny stan, poziom jakości usług, oryginalność oraz perspektywy rozwoju w znacznym stopniu determinują rozwój turystyki w danym mieście czy regionie Baza noclegowa Baza noclegowa na ternie Gminy Sulików nie jest rozwinięta. Należą do niej dwa obiekty: Dom Łużycki Ostry Narożnik Gospodarstwo Agroturystyczna Farma na rozdrożu w Mikułowej Baza gastronomiczna Baza gastronomiczna jest bardzo istotnym elementem infrastruktury turystycznej, jednak podobnie jak w przypadku bazy noclegowej praktycznie nie istnieje. W gminie znajduje się tylko jeden obiekt gastronomiczny: Bar u Jana Baza paraturystyczna Turystyczna baza paraturystyczna obejmuje szlaki i trasy turystyczne, ośrodki turystyki aktywnej, obiekty sportowo-rekreacyjne. Stanowią one o atrakcyjności obszaru w szczególności dla amatorów turystyki aktywnej i sportu. W przypadku gminy oprócz występujących sieci szlaków pieszych i rowerowych istnieje Gminny Ośrodek Kultury w Sulikowie - Gminny Ośrodek Kultury w ramach swej stałej działalności prowadzi: zajęcia teatralne, kółko taneczne, radę kobiet, posiada pracownię komputerową. 60

61 Dostępność komunikacyjna Infrastruktura drogowa Z racji swojego usytuowania Gmina Sulików jest dogodnie połączona z pobliskimi przejściami granicznymi w Zawidowie do Czech ok. (8 km), oraz z Niemcami w Zgorzelcu (8 km), Jędrzychowicach (10 km.), w Radomierzycach (5 km) i Sieniawce (30 km) Infrastruktura kolejowa Przez Sulików przebiega linia kolejowa z przejścia granicznego w Zawidowie i z Bogatyni w kierunku Węglińca oraz Jeleniej Góry. W Sulikowie znajduje się stacja towarowa z rampą przeładunkową Infrastruktura lotnicza/wodna W gminie nie istnieje infrastruktura lotnicza ani wodna utworzona w celach przewozu towarowego oraz osobowego. Jednak bliskie położenie z granicą państwa, umożliwia skorzystanie z najbliższych lotnisk znajdujących się Dreźnie (122 km 1,5 h), Pradze (151 km - 2,2 h) czy we Wrocławiu (165 km 2,2 h) Dominujące formy turystyki Na to jakie formy turystyki stają się dominujące na danym obszarze wpływa wiele czynników. Najistotniejszymi z nich są uwarunkowania demograficzne, infrastruktura społeczna, infrastruktura techniczna, struktura gospodarcza i uwarunkowania ekonomiczne oraz atrakcyjność oferty danego miejsca Wielkość i struktura ruchu turystycznego w regionie Do zilustrowania intensywności ruchu turystycznego zastosować można następujące wskaźniki: funkcji turystycznych Baretje a (relacja liczby miejsc noclegowych do liczby stałych mieszkańców), intensywności ruchu turystycznego według Schneidera (relacja korzystających z noclegów do liczby stałych mieszkańców), intensywności ruchu turystycznego według Charvata (relacja udzielonych noclegów do liczby stałych mieszkańców), wykorzystania pojemności noclegowej (relacja udzielonych noclegów do liczby miejsc noclegowych), gęstości ruchu (relacja korzystających z noclegów do powierzchni w km 2 ), gęstość bazy noclegowej (relacja miejsc noclegowych do powierzchni w km 2 ), wskaźnik rozwoju bazy noclegowej (relacja korzystających z noclegów do liczby miejsc noclegowych). Ze względu na brak dostępnych danych w GUSie 2 oraz brak informacji ze strony gminy, obliczenie tychże wskaźników jest niemożliwe Sezonowość ruchu turystycznego w regionie Turyści odwiedzający gminę najczęściej przybywają tutaj w miesiącach letnich w celu skorzystania z walorów przyrodniczych, które przyczyniają do wypoczynku. Niestety w gminie brak jest rozwiniętej infrastruktury turystycznej umożliwiającej dłuższy pobyt. 2 GUS nie prowadzi ewidencji turystów przybywających do gminy oraz nocujących ze względu na brak w gminie obiektu należącego do grupy dużych obiektów noclegowych. 61

62 Modele przyjazdu do regionu Model przyjazdu do gminy jest rekreacyjno wypoczynkowy. Turyści przyjeżdżają do gminy w celach wędrówkowych czy też w celu uczestniczenia w wydarzeniach kulturalnych organizowanych przez Gminny Ośrodek Kultury Postrzeganie regionu Gmina Sulików jest gminą typowo rolniczą. Niewielka ilość zabytków i atrakcyjnych miejsc stawiają gminę w nienajlepszym świetle. Brak jest również wydarzeń kulturalnych o zasięgu większym niż lokalny Struktura społeczno ekonomiczna odwiedzających region Zespół uwarunkowań rozwoju turystyki na danym obszarze stanowi struktura społeczno-ekonomiczna. Popyt na usługi turystyczne uzależniony jest w znacznym stopniu od wieku, płci, poziomu edukacji i wychowania oraz zasobności społeczeństwa. Korzystanie z walorów przyrodniczych gminy jest niezależne od wieku, podobnie organizowane w gminie nieliczne imprezy przyciągają na swoje tereny osoby w różnym przedziale wiekowym. Jeśli chodzi o strukturę płci odwiedzających Gminy, to w takim samym stopniu do regionu przyjeżdżają kobiety i mężczyźni. WNIOSKI: Urozmaicona rzeźba terenu sprzyja wędrówkom pieszym, Organizowane imprezy maja charakter lokalny, co nie wpływa na rozwój turystyczny Niewielka liczba zabytków oraz atrakcyjnych miejsc stawiają gminę w cieniu sąsiadujących z nią gmin, Baza noclegowa i gastronomiczna nie jest rozwinięta, Połączenia z gminą zapewnia tylko komunikacja drogowa. 62

63 1.6. Gmina Wleń Atrakcyjność turystyczna regionu Położenie regionu ogólna charakterystyka na tle województwa Geograficznie Wleń położony jest między Górami Kaczawskimi a Pogórzem Kaczawskim w centralnej części Parku Krajobrazowego Doliny Bobru, 18 km od Jeleniej Góry i Lwówka Śl. Uważany za jedno z najpiękniej położonych miasteczek Dolnego Śląska. Od wschodu otoczony rzeką Bóbr, a od północnego zachodu zamknięty potężną górą bazaltową na szczycie której znajdują się ruiny średniowiecznego zamku z dobrze zachowaną basztą. Gmina Wleń położona jest w południowej części województwa dolnośląskiego. Administracyjnie graniczy od południa i południowego wschodu z gminą wiejską Jeżów Sudecki, od zachodu z gminą miejsko wiejską Lubomierz, od północy z gminą miejsko wiejską Lwówek Śląski oraz od wschodu z gminą wiejską Pielgrzymka i gminą miejsko wiejską Świerzawa. Gmina Wleń położona jest na terenie powiatu lwóweckiego, stanowi ona 12% jego powierzchni i jest jedną z najmniejszych gmin pod względem zajmowanego tu obszaru. Pod względem geograficznym obszar gminy należy do Sudetów Zachodnich i mieści się w obrębie mezoregionów: Góry Kaczawskie, Pogórze Kaczawskie i Pogórze Izerskie. Rzeźba terenu jest mocno zróżnicowana i charakteryzuje się znacznym rozczłonkowaniem wzgórz, przy gęstej sieci dolin rzecznych. W krajobrazie gminy wyraźnie wyróżnia się przełomowa dolina Bobru, rozcinająca południkowo Pogórze. Posiada ona strome zbocza, często o charakterze krawędziowym w postaci skalnych progów. W skład miasta i gminy wchodzą miasto Wleń i 12 wsi sołeckich: Klecza, Radomice, Pilchowice, Strzyżowiec, Nielestno, Modrzewie, Tarczyn, Bystrzyca, Bełczna, Przeździedza, Marczów, Łupki. Miasto i gmina Wleń prawie w całości położone są na terenie Parku Krajobrazowego Doliny Bobru. Z ogólnej powierzchni gminy 8600 ha w granicach Parku znajduje się 6049 ha, co stanowi 70,3% jej powierzchni Walory turystyczne Walory wypoczynkowe regionu Na walory wypoczynkowe składają się takie uwarunkowania środowiska naturalnego, które umożliwiają powrót do zdrowia oraz regenerację sił fizycznych i psychicznych. Czyste tereny, nieskażona przyroda i spokój oraz piękne widoki zdecydowanie sprzyjają wypoczynkowi w gminie Walory krajoznawcze regionu Miasto, aż do XVIII w. znane było na Śląsku z targów gołębiami, które odbywały się w każdą Środę Popielcową. W rocznicę 700 lecia miasta (1914 r.) wystawiono przed ratuszem posąg dziewczyny karmiącej gołębie. Obecnie Wleń jest niewielkim ośrodkiem miejskim o charakterze turystycznoletniskowym i uzdrowiskowym. Do ciekawych miejsc w gminie należą: 63

64 ZESPÓŁ PAŁACOWO-PARKOWY - Pałac wybudowany przez Adama Koulhasa w latach Przebudowany w stylu barokowym w XVIII w. przez Grunfelda. Jest to niewielki budynek o trzech kondygnacjach, kryty mansardowym dachem. Wewnątrz freski z XVII w. Reprezentacyjna kamienna klatka schodowa. Nad wejściem do pałacu herby rodowe właścicieli. W skład zespołu ponadto wchodzi: pawilon reprezentacyjny zwany "Salą Rycerską", zabytkowy gołębnik, budynki gospodarcze, ozdobny ogród z renesansowymi rzeźbami. RUINY ZAMKU - Budowę zamku przypisuje się Bolesławowi Krzywoustemu ( ). Potwierdza to bulla Papieża Hadriana IV z 1155 r. Bolesław Wysoki umacnia zamek konstrukcjami murowanymi. Henryk Brodaty zbudował wnętrze zamku, wznosząc kaplicę p.w. NMP, budynek mieszkalny oraz więżę sześciokątną i cylindryczną ostatecznej obrony. W czasie wojny trzydziestoletniej w 1646 r. zamek został wysadzony na rozkaz generała Montecuculi i do dziś pozostaje w ruinie. W latach prowadzono na zamku badania archeologiczne (Katedra Archeologii Uniwersytetu we Wrocławiu). Założeniem tych badań było dalsze poznanie rozwoju przestrzennego zamku oraz identyfikacji wzmiankowanej w źródłach pisanych historii Kasztelanii Wleńskiej. Dobrze zachowana baszta udostępniona jest dla turystów, z której przy pięknej pogodzie możemy podziwiać pasmo Karkonoszy a także panoramę Gór Kaczawskich i Pogórza Izerskiego. KOŚCIÓŁ PW. ŚW. JADWIGI - Wzniesiony w XIII w. na polecenie księżnej Jadwigi. Pierwsza udokumentowana wzmianka o kościele położonym poza murami zamku z 1349 r. Przebudowany w XVI w. W czasie wojny trzydziestoletniej doszczętnie zniszczony. Odbudowany w 1662 r. przez Adama von Koulhasa. W czasie odbudowy wykorzystano fragmenty ze starszej budowli. Pozostała zakrystia i fragmenty renesansowej polichromii. Nad wejściem do kościoła fundator wmurował kartusz herbowy i tablicę fundacyjną. Wewnątrz rzeźbiony ołtarz główny z początku XVII w. W krypcie obok ołtarza znajdują się dwa sarkofagi rodziny Grunfeldów, oparte na orłach ciosanych w piaskowcu. W murze cmentarnym obok kościoła znajduje się średniowieczna kapliczka pokutna z piaskowca. Od 1971 r. jest kościołem filialnym Parafii Rzym.-Kat. we Wleniu. WLEŃSKI GRÓDEK - Największą atrakcją zabytkową Wlenia jest zamek i cały zespół architektoniczny przy nim, zwany Wleńskim Gródkiem. Obejmuje on ruiny średniowiecznej warowni, zespół pałacowoparkowy, kościół p.w. Św. Jadwigi oraz rezerwat przyrody "Góra Zamkowa". SANATORIUM - Założone w 1893 roku, w następnych latach rozbudowane przez Zgromadzenie Sióstr Elżbietanek. Był to zakład leczniczy o charakterze belneologicznym, w którym stosowano metody lecznicze opracowane przez Sebastiana Kneippa. Ordynującym lekarzem w sanatorium był dr KarI Scholz. Obecnie sanatorium jest Ośrodkiem Rehabilitacyjnym i Opiekuńczym. W parku sanatoryjnym znajduje się kapliczka z tufu wulkanicznego, podarowanego Siostrom Elżbietankom przez Jana Henryka Hochberga z Książa. Obok sanatorium rośnie tzw. Dąb Pokoju, posadzony po wojnie trzydziestoletniej. PAŁAC WE WLENIU - Jest do dwuryzalitowa budowla w stylu baroku francuskiego prawdopodobnie z XVI w. Wielokrotnie przebudowywany i modernizowany. Od 64

65 strony dziedzińca znajduje się dwuprzęsłowy podcień wsparty na kolumnach, nad którym umieszczono osiem herbów rodów śląskich. KRZYŻ POKUTNY - W narożniku ul. Dworcowej w ogrodzie należącym do plebani, tkwi okazały krzyż typu maltańskiego wykuty w piaskowcu. Jest to krzyż o podwójnie wykutym wizerunku narzędzi zbrodni (miecz i topór). Pokuta za dokonane bratobójstwo w 1362 r. Jedyny tego typu w Polsce. KOŚCIÓŁ P.W. ŚW. MIKOŁAJA - Pierwsza budowla powstała z fundacji biskupa Wawrzyńca w latach Przebudowany w latach w stylu neogotyckim na miejscu budowli średniowiecznej, z której zachowała się czworoboczna wieża z ok roku. We wnętrzu renesansowa chrzcielnica z XVI w. Polichromia wykonana przez wlenianina Maxa Schulza w 1899 roku. W murze cmentarnym płyty nagrobne z XVII wieku. RYNEK - Dookoła rynku wznoszą się domy z XIX wieku ustawionych kalenicowo do rynku, tworząc przyjemny nastrój, pełen lirycznego ciepła i spokoju. Do ciekawszych pod względem architektonicznym zaliczyć można budynki z pierzei wschodniej i północnej rynku. U zbiegu ulic Kościelnej i Pocztowej zachował się stary budynek sprzed 1813 roku. RATUSZ - Wzniesiony w pierwszej połowie XIV w. W obecnej postaci zbudowany został w latach , po wielkim pożarze miasta w 1813 r. Jest to budynek jednopiętrowy, pokryty dwuspadowym mansardowym dachem, ze smukłą wieżą, zwieńczoną kopulastym hełmem i wejściem w trójosiowym ryzalicie. Nad wejściem do budynku umieszczono łacińską sentencję: "Post nubila Phocbus - Excinere Phoenix " (Po deszczu słońce, z popiołów odradza się Feniks).Gmina przyciąga na swoje tereny turystów nie tylko dzięki swoim walorom przyrodniczym oraz kulturowym. W ciągu roku organizowanych jest wiele wydarzeń kulturalnych. Poniższa tabela prezentuje plan imprez kulturalno rekreacyjnych na rok Tabela 9. Plan imprez gminy Wleń na rok 2008 Lp. NAZWA IMPREZY TERMIN MIEJSCE 1. I Gminny Przegląd Kolęd i Pastorałek "Aniołowie w Betlejemie Bogu chwałę wyśpiewali" 11 stycznia OKSiT Wleń 2. Biesiada Sołtysów 26 stycznia OKSiT Wleń 3. IV Targi Gołębi Pocztowych 10 lutego OKSiT Wleń 4 Droga Krzyżowa ulicami miasta 14 marca Ulice Miasta Wleń 5. Jarmark Wielkanocny ( niedziela palmowa ) 16 marca Rynek Miasta Wleń 6. Wleńscy Pielgrzymi- Wielkiemu Pielgrzymowi - wystawa zdjęć Medjugorie marca OKSiT Wleń 7. Koncert III rocznicę śmierci Jana Pawła II 2 kwietnia Kościół Parafialny we Wleniu 8. Gminny Przegląd Recytatorski 20 kwietnia OKSiT Wleń 9. Michałki - plener malarski ( pamięci Michała Fludra ) 5-9 maja OKSiT Wleń 10. XVII Memoriał Uliczny im. Michała Fludra 11 maja Rynek i ulice miasta Wleń 11. Wleńlandia - Miasto Dzieci 2-3 czerwca Rynek i ulice miasta Wleń 65

66 12. II Gminny festiwal Piosenki Dziecięcej " Zakręcona Nutka" 3 czerwca OKSiT Wlen 13. Dni Miasta i Gminy Wleń lipca Rynek i ulice miasta Wleń 14. Ognie św. Wawrzyńca sierpień Wleń 15. Dożynki Gminne wrzesień Gmina Wleń 16. III Europejskie Dni Dziedzictwa Kulturowego wrzesień Miasto i gmina Wleń Pałac Lenno 17. VI Festiwal Tańca Towarzyskiego Wleń Open 2008 październik Hala sportowa 18. II Jarmark Adwentowy 20 grudnia Rynek Miasta Źródło: Walory specjalistyczne regionu Warto zauważyć bardzo ciekawe możliwości rozwoju oferty turystycznej okolic Wlenia. Nie są one obecnie wykorzystane w pełni, ponieważ nowoczesna turystyka wymaga poważnych nakładów finansowych i wspomagania ze strony władz. Gmina leży w dość atrakcyjnym terenie woda las, co automatycznie umożliwia tworzenie warunków i infrastruktury dla różnorodnych form czynnego wypoczynku. Z punktu widzenia interesu gminy inwestycje w infrastrukturę turystyczną mają za zadanie przyciągnięcie bogatszej klienteli na teren Wlenia w jak najszerszym zakresie w ciągu całego roku. Jest to możliwe wyłącznie przez stworzenie szczególnych atrakcji oraz nowoczesnych, aktywnych form wypoczynku przede wszystkim w przyległych do miasta sołectwach. Spływy wodne Tereny gminy położone są prawie w całości w zlewni różnicowej Bobru z dopływami. Do najbardziej malowniczych odcinków rzeki Bóbr należą: przełom Borowego Jaru, gdzie na długości około 4 km rzeka wcięła się na głębokość m w bardzo odporne granitognejsy i granity, tworząc skalisty, zalesiony dzisiaj wąwóz zamknięty sztuczną tamą i Jeziorem Modrym; przełom w okolicach Wrzeszczyna (z kolejną zaporą i Jeziorem Wrzeszczyńskim), którego niepowtarzalny charakter podziwiać można ze skalnego wzniesienia "Stanek", przy ujściu Kamienicy do Bobru; przełom między Wleniem a Marczowem, gdzie Bóbr wśród licznych wzgórz opływa zakolem miasto. Rzeka stanowi naturalną atrakcję turystyczną. Wskazane jest utworzenie stanicy wodnej oraz małej żeglugi turystycznej w okolicy Wlenia. Turystyka kajakowa - spływ z Nielestna do Marczowa trwa ok. 3 godziny, - spływy: do Lwówka Śląskiego (7 godzin) oraz do Żagania (4 dni). Z kajaków korzystają osoby w każdym wieku. Bóbr jest rzeką w miarę łatwą i bezpieczną. Można również wypożyczyć sobie kajak i popływać po Zalewie Pilchowickim. Szlaki turystyczne Przez miasteczko przebiegają szlaki turystyczne: Żółty Szlak - Szlak Wygasłych Wulkanów [Wleń - Tarczyn - Babiniec ( 486m npm.) - Rogatka ( 490m npm.) - Okole (721m npm.) - Lubiechowa Świerzawa] [Wleń - Wleński Gródek - Łupki - Marczów - Lwóweckie Skały - Lwówek Śl]. 66

67 Zielony Szlak - Szlak Zamków Piastowskich [Wleń - Ostrzyca (501m npm.) - Rochów - Chojniec - Czaple - Nowa Wieś Grodziska - Zamek Grodziec] [Wleński Gródek - Wietrznik (482m npm.) - Radomice - Maciejowiec - Dziki Wąwóz - jezioro Pilchowickie - Siedlęcin - Perła Zachodu - Wzgórze Krzywoustego - Jelenia Góra] Ścieżka św. Jadwigi Śląskiej - Trasa ma ok. 2 km i jest możliwa do pokonania pieszo. Prowadzi od szkoły do kościoła na górze zamkowej, dalej wiedzie górą, obok cmentarza komunalnego i kończy się pod pomnikiem przyrodydębem "Pokoju". Na trasie postawiono 6 kamieni z tablicami, na których widnieją ryciny oraz napisy. Bogata przeszłość historyczna oraz walory przyrodnicze sprawiły, że obszar gminy jest doskonałym miejscem do uprawiania turystyki zmotoryzowanej, rowerowej, pieszej oraz sportów wodnych. Stadniny koni Ośrodek Turystyki Jeździeckiej OTJ Radomice zaprasza wszystkich pragnących wypocząć w ciszy i spokoju w kontakcie z naturą. Ośrodek położony jest na Pogórzu Izerskim w gminie Wleń na obszarze Parku Krajobrazowego Doliny Bobru. Ośrodek prowadzi od kilku lat hodowlę koni rasy huculskiej. Głównym kierunkiem aktywności turystycznej jest organizacja wycieczek i rajdów konnych po górach Izerskich, Kaczwskich i Rudawach Janowickich (Sudety Zachodnie) Stan środowiska naturalnego KLIMAT W regionalizacji klimatycznej Dolnego Śląska obszar gminy Wleń leży na pograniczu regionu przedgórskiego i jeleniogórskiego. Stosunki klimatyczne komplikuje silne urzeźbienie terenu. Średnia roczna temperatura powietrza we Wleniu wynosi 7,0 o C, a ciepłej pory roku (kwiecień-wrzesień) ok. 13 o C. Lato termiczne trwa tutaj 8-10 tygodni (średnia temperatura lipca wynosi 17,8 o C). Klimatyczna zima trwa z kolei przeciętnie tygodni, przy czym średnia temperatura stycznia, będącego najchłodniejszym miesiącem roku, wynosi -2,3 o C. Długość okresu wegetacyjnego wynosi dni a więc na tle całych Sudetów trwa on stosunkowo długo. Roczna suma opadów we Wleniu wynosi ok. 700 mm. Najwyższe sumy opadów notuje się w lipcu (96 mm), natomiast najniższe w lutym (35 mm), co jest typowe dla klimatu niemal całej Polski. Okres potencjalnych opadów śnieżnych trwa ok. 170 dni i jest jak na warunki sudeckie stosunkowo krótki. FAUNA Na obszarze gminy występują liczne gatunki kręgowców, w tym gatunki objęte ochroną prawną. Na terenie gminy stwierdzono łącznie obecność 33 gatunków ssaków, w tym 10 chronionych i 11 łownych. Najliczniejszą grupę stanowią gryzonie (77%), które występują na terenie całej gminy. Dominującymi gatunkami są: nornica ruda, mysz leśna i nornik. Udział pozostałych gryzoni jest niewielki. Na terenie gminy występuje dziesięć rzadkich gatunków chronionych: wszystkie ryjkowate, jeż, popielica, wiewiórka, gronostaj, łasica i wydra. Na terenie gminy występuje też nornik północny oraz darniówka zwyczajna. Wśród nietoperzy dominują gatunki synantropijne takie jak: nocek duży, mroczek późny, gacek brunatny, karlik malutki, zamieszkujące głównie w budynkach i inne preferujące dziuple drzew: nocek rudy, borowiec wielki, mopek. Łącznie na terenie 67

68 gminy stwierdzono występowanie 9 gatunków nietoperzy. Kilka większych kolonii gacka brunatnego stwierdzono w Marczowie, Radomicach i Nielestnie. Na szczególną uwagę zasługuje bardzo duża kolonia rozrodcza nocka dużego w kościele we Wleniu licząca ok. 500 samic. FLORA Na terenie gminy Wleń ochroną prawną objęte są następujące obszary i obiekty: Park Krajobrazowy Doliny Bobru utworzony na mocy Uchwały Nr VIII/47/89 Wojewódzkiej Rady Narodowej w dn r. Powierzchnia Parku w granicach określonych Rozporządzeniem Nr 56/92 Wojewody Jeleniogórskiego z dnia 31 grudnia 1992 r. wynosiła ha. W wyniku aktualnych prac rozliczeniowych przeprowadzonych w ramach Planu Ochrony PKDB ustalono powierzchnię Parku na ha. Miasto i gmina Wleń w granicach Parku zajmuje powierzchnię 6049 ha, co stanowi 49,2% jego powierzchni. W obszar Parku wchodzą w całości następujące miejscowości (obręby): miasto Wleń oraz wsie Marczów, Nielestno, Pilchowice i Radomice. Rezerwat przyrody Zamkowa Góra utworzony w 1994 roku na powierzchni 21 ha. Celem jego ochrony jest zachowanie szeregu cennych gatunków roślin chronionych oraz cennych obiektów kultury materialnej. Teren ten wyróżnia się bardzo dobrze zachowanym wielogatunkowym żyznym lasem liściastym grąd zboczowy typu Aceri-Carpinetum wraz z szeregiem rzadkich roślin w runie leśnym. Ponadto na szczycie wzgórza występują lawy pukliste stanowiące interesujący obiekt geologiczny. Pomnik przyrody nieożywionej: odsłonięcie geologiczne w Łupkach dawny kamieniołom bazaltu, w którym tkwią porwaki porfirowe. Pomniki przyrody ożywionej: Cis pospolity w Bystrzycy, Leszczyna pospolita w Kleczy. Obok istniejących obszarów i obiektów objętych ochroną prawną postuluje się: 1. Objąć ochroną w formie rezerwatów przyrody następujące zespoły florystyczne: Dziki Wąwóz, Kamieniołom wapieni koło Radomic. 2. Objąć ochroną w formie użytków ekologicznych następujące obiekty florystyczne i faunistyczne: Kompleks leśny na północ od Marczowa; Dolina Bobru od ujścia potoku Jamna do Marczowa; Góra Folwarczna; Góra Dudek; Łąka w Łupkach; Góra Gniazdo i lasy między Wleniem a Kleczą; Murawa koło Strzyżowca; Dolina Chrośnickiego Potoku między Czernicą a Nielestnem; Łąki koło Modrzewi; Parzydło leśne koło Modrzewi; Stawy w Modrzewiu; Łąki na górze Tarczynka; Lasy na Sołtysiej Czubie; Kserotermiczne zakrzaczenia na stokach Wzgórza Galica; Zespół stawów i kompleks leśny na zachód od Przeździedzy. 3. Objąć ochroną w formie zespołów przyrodniczo krajobrazowych - Północny brzeg jeziora Pilchowickiego. 68

69 4. Objąć ochroną w formie stanowisk dokumentacyjnych następujące obiekty geologiczne: Masyw Góry Gniazdo na SW od Wlenia; Odsłonięcie Diabelska ściana Pilchowice Nielestno; Odsłonięcie na północnym brzegu jeziora Pilchowickiego; Odsłonięcie na zachód poniżej zapory Pilchowickiej na pograniczu gm. Wleń i gm. Lubomierz; Kamieniołom dolomitu na południe od drogi polnej z Golejowa do Łupek na pograniczu gm. Lubomierz i gm. Wleń; Kamieniołom wapieni w Radomicach. 5. Objąć ochroną w formie pomników przyrody następujące obiekty geologiczne: Odsłonięcie Marczowska Skała ; Skałka Zimna Skała w Modrzewiu. Celem ochrony cennych terenów i obiektów geologicznych oraz geomorfologicznych jest zachowanie ich w istniejącej postaci, uformowanej przez naturę. Pozwoli to zachować wysoką atrakcyjność turystyczną gminy. Zbiorowiska leśne zajmują 35% powierzchni gminy. Większe, zwarte obszary zbiorowisk leśnych znajdują się głównie w południowej i wschodniej części gminy. Stosunkowo duże powierzchnie zajmują lasy liściaste i mieszane; monokultury świerkowe rozpowszechnione są głównie w południowej części, zaś kultury sosny w najbardziej na zachód wysuniętych fragmentach gminy, w okolicach Łupek i Marczowa. Spośród zbiorowisk leśnych najbardziej rozpowszechnionym zespołem są grądy. W zależności od usytuowania i żyzności podłoża wykazują one dość duże zróżnicowanie. Drzewostan budują głównie: lipa drobnolistna, dąb szypułkowy, grab, wiąz górski, lipa szerokolistna, jawor. Stosunkowo duży jest udział grabów. W okolicach Wlenia występuje największe zagęszczenie stanowisk w Sudetach Zachodnich. Warstwa krzewów jest różnie wykształcona, przeważnie dominuje leszczyna. Bardzo bogate i zwykle bujne jest runo, które budują najczęściej: konwalia majowa, marzanka wonna, gajowiec żółty, zawilec gajowy, ziarnopłon wiosenny i wiele innych. Na stokach w miejscach żyznych i nasłonecznionych spotkać można w okolicach Wlenia grądy zboczowe, które odznaczają się występowaniem w drzewostanie lipy szerokolistnej i klonu, wiązu górskiego z obecnością w runie bardziej ciepłolubnych roślin. Tego typu grądy spotkać można w rezerwacie przyrody Góra Zamkowa. Stosunkowo niewielkie powierzchnie zajmują na obszarze gminy buczyny. Fragmenty kwaśnej buczyny górskiej, oznaczają się skąpą, acidofilną roślinnością w runie. Na niewielkich obszarach kwaśna buczyna górska występuje koło Modrzewii oraz w rezerwacie Góra Zamkowa. Bardziej rozpowszechnione na terenie gminy, choć zajmujące również niewielkie powierzchnie, są fragmenty żyznej buczyny górskiej występujące na siedliskach żyźniejszych. Runo jest zwykle bujne i wielogatunkowe. U podnóża północnych stoków góry Dudek koło Wlenia stwierdzono płaty jaworzyny górskiej, zajmującej siedliska bardziej wilgotne od żyznych buczyn. W drzewostanie dominuje jawor z domieszką jesionu. Na stromych stokach pagórków oraz na eksponowanych zboczach na Bobrem w wielu miejscach rozwinęły się fragmenty kwaśnych dąbrów. Drzewostan budują głównie dęby: szypułkowy i bezszypułkowy. 69

70 Przy potokach oraz w dolinie Bobru rozwinęły się fragmenty lasów łęgowych. W drzewostanie dominuje jesion, jawor oraz miejscami, w miejscach silnie zabagnionych olsze. Zbiorowiska łęgowe, często zubożałe, zajmujące niewielkie powierzchnie, spotkać można najczęściej przy potokach wpadających do Bobru na obszarze całej gminy. Drzewostany iglaste reprezentowane są głównie przez kultury świerkowe rozpowszechnione przede wszystkim w południowej części gminy. Sztucznie wprowadzone drzewostany sosnowe lub mieszane z dużym udziałem sosny rozpowszechnione są w północno zachodniej części gminy. Interesujące fragmenty drzewostanów sosnowych, reprezentujące sosnowy bór świeży występują na górze Gniazdo na południe od Wlenia. Drzewostan jest mało zwarty, a sosny mają skarlały pokrój. Zbiorowiska łąkowe i pastwiskowe zajmują na terenie gminy dość znaczny obszar gruntów użytkowanych rolniczo. Użytki rolne stanowią 58% powierzchni miasta i gminy, z czego połowę zajmują łąki i pastwiska. W przeważającej części są to pastwiska albo intensywnie użytkowane albo opuszczone, zarastające krzewami róży, głogów i tarniny. Fragmenty łąk o większym zróżnicowaniu florystycznym zachowały się jedynie w dolinach rzek i potoków oraz miejscami na stromych skarpach i zboczach okresowo koszonych bądź wypasanych. Roślinność wodna i szuwarowa na terenie gminy rozwinęła się głównie na Bobrze i w jego sąsiedztwie oraz na nielicznych, rozproszonych zbiornikach wodnych, głównie niewielkich stawów. GLEBY Zgodnie z systematyką gleb Polski na terenie gminy wyróżnić można następujące jednostki typologiczne: gleby litogeniczne - zalicza się tutaj gleby mineralne inicjalne i słabo wykształcone; gleby autogeniczne - są to gleby powstałe pod wpływem kilku czynników, bez wyraźnej przewagi jednego z nich, charakterystyczne dla danej strefy klimatyczno glebowej; gleby brunatnoziemne wytworzone są z glin lekkich i średnich pylastych o różnej genezie i różnej ilości szkieletu; gleby semihydrogeniczne - związane są z warunkami nadmiernego uwilgotnienia spowodowanego przeważnie wysiękiem wód gruntowych; głównymi procesami glebotwórczymi jest tu proces glejowy oraz proces bagienny, polegający na spowolnieniu rozkładu materii organicznej; gleby te występują na terenie gminy w postaci niewielkich płatów i zazwyczaj w kompleksach z innymi glebami; gleby napływowe - powstawanie ich związane jest z erozyjno sedymentacyjną działalnością wód rzecznych oraz wód spływających po stoku, a także z innymi procesami stokowymi (spełzywanie, osuwanie, lód włóknisty). Mady rzeczne powstają w wyniku osadzania się namułów niesionych przez wody w czasie wezbrań. Typowe mady występują w dolinie Bobru i jego większych dopływów. WODY Tereny gminy położone są prawie w całości w zlewni różnicowej Bobru z dopływami. Tylko wschodnie obrzeża gminy w rejonie wsi Bełczyna odwadniane są przez dopływy innego systemu rzecznego II rzędu dorzecza Kaczawy. Osią hydrograficzną gminy jest Bóbr, jedna z największych rzek sudeckich, płynąca przez gminę niemal dokładnie z południa na północ. Dopływami Bobru na tym odcinku są jedynie potoki odwadniające stosunkowo niewielkie zlewnie. 70

71 Prawobrzeżnymi dopływami są Strzyżówka, Chrośnicki Potok i Klinkówka. Lewobrzeżnymi dopływami są: Potok Pilchowicki i Jamma. Bóbr przez teren gminy przepływa głęboką doliną o płaskim dnie, w obrębie którego koryto rzeki wytworzyło liczne meandry. Ten naturalny meandrujący charakter częściowo zachował się. Podobnie zachowane są liczne odcinki o naturalnym meandrującym charakterze na mniejszych potokach stanowiących dopływy Bobru. Największą antropogeniczną zmianą w fizjonomi doliny było wybudowanie w latach zapory wodnej powyżej Pilichowic, która przegradza rzekę Bóbr na jej 196,7 km od ujścia. Tama o wysokości 62 m spiętrza wody Bobru tworząc jedno z największych sztucznych jezior w Sudetach. Jego powierzchnia wynosi 240 ha a pojemność 50 mln m 3. Poniżej Pilichowic zbudowano kilka stopni wodnych spiętrzających wodę na wysokość kilku metrów dla potrzeb małych elektrowni i młynów. W Nielestnie wodę do elektrowni doprowadza sztucznie przekopany kanał o długości ok. 1 km ścinający rozległe zakole rzeki. Budowa zapory na rzece Bóbr nie jest najlepszą metodą ochrony przeciwopowodziowej - nie daje pewności bezpieczeństwa a doprowadziła do biologicznego zubożenia i przekształcenia przyrody doliny rzecznej Bobru Infrastruktura turystyczna regionu Infrastruktura turystyczna i jej ocena stanowią kluczowy element budowania profesjonalnych produktów turystycznych, szczególnie w odniesieniu do poszczególnych miast i miejscowości. W kontekście rozwoju turystyki należy ocenić elementy podstawowej bazy turystycznej, na którą składają się baza noclegowa i gastronomiczna oraz szeroko rozumiana infrastruktura uzupełniająca (szlaki turystyczne, obiekty sportowo-rekreacyjne, ośrodki turystyki aktywnej itp.), jak i dostępność komunikacyjna. Ich aktualny stan, poziom jakości usług, oryginalność oraz perspektywy rozwoju w znacznym stopniu determinują rozwój turystyki w danym mieście czy regionie Baza noclegowa Baza noclegowa na terenie gminy Wleń i okolic nie jest szczególnie rozwinięta. Działania przewidziane strategią gminy będą zmierzać w kierunku jej rozbudowy. Duży nacisk należy położyć na rozwój gospodarstw agroturystycznych we wszystkich miejscowościach leżących na terenie gminy, w tym w pierwszej kolejności w Kleczy, Radomicach, Pilchowicach, Marczowie, Tarczynie, Modrzewiu i Strzyżowcu. Ukształtowanie terenu, warunki przyrodnicze, obiekty dziedzictwa kulturowego są wyraźnymi przesłankami dla wspomagania lokalnych inicjatyw sołectw w zakresie agroturystyki. Dotyczy to zwłaszcza wsi położonych w pobliżu przełomów rzeki Bóbr. Tabela 10. Baza noclegowa w gminie Wleń Pensjonat "Pałac Książęcy" Wleń ul. Winiogórska 11 Schronisko Szkolno-Młodzieżowe Wleń ul. Stachowicza 5 Schronisko Młodzieżowe Wleń, Łupki 22 Gospodarstwo Agroturystyczne " W Doline Sów" Wleń, Modrzewie 1A Agroturystyka " U Czarta" Wleń, Modrzewie 7 Gospodarstwo Agroturystyczne Wleń, Modrzewie 8 Agroturystyka "Pod Brzózkami" Wleń, Strzyżowiec 45 Gospodarstwo Agroturystyczne " Na Wzgórzu" Wleń, Marczów 25 71

72 Gospodarstwo Agroturystyczne "Jaskółka" Wleń, Marczów 56 Gospodarstwo Agroturystyczne Wleń, Radomice36 Pole Namiotowe Wleń Źródło: opracowanie własne Baza gastronomiczna Pozytywnymi cechami przemian w zakresie gastronomii w gminie Wleń jest pojawienie się sieci różnych zakładów gastronomicznych świadczących szeroki wachlarz usług. Są to kawiarenki, drink-bary, pijalnie piwa, itp. Rozmieszczenie usług w gminie nie jest równomierne, gdyż widoczna jest wyraźnie ich koncentracja w mieście. Należy jednak sądzić, że w miarę ożywiania sytuacji gospodarczej, a także zwiększenia dochodów ludności, zapotrzebowanie asortymentowe na usługi będzie się rozszerzało. Poza tym usługi (zwłaszcza w kontekście rozwoju funkcji turystycznej) powinny być także jedną z dziedzin gospodarki lokalnej, których rozwój będzie preferowany. Do obiektów gastronomicznych w gminie należą m.in: - Pub Casino, Wleń, ul. pl. Bohaterów Nysy - Pub Biały Domek, Wleń ul. Jana Pawła II Baza paraturystyczna Infrastruktura paraturystyczna to instytucje i urządzenia które nie są rozstrzygająco limitowane przez ruch turystyczny i których egzystencja nie opiera się przede wszystkim na popycie turystycznym. Do obiektów, których znaczenie społeczne stale wzrasta, zaliczane są boiska i stadiony sportowe. Kultura fizyczna w gminie dysponuje obiektami nie tylko we Wleniu, lecz także w większych miejscowościach wiejskich gminy (w Pilchowicach, Strzyżowcu i w Bystrzycy). Służą one zarówno sportowi wyczynowemu jak i szeroko rozumianej rekreacji. Wśród obiektów o sportowo-rekreacyjnym charakterze wyróżnia się kort tenisowy oraz pełnowymiarowa hala sportowa przy szkole podstawowej we Wleniu. Jest ona miejscem nie tylko dla spotkań sportowych, lecz również dla wielu różnych imprez kulturalnych. W Gminnym Ośrodku Kultury działają koła zainteresowań: muzyczne, modelarskie, plastyczne, a także sekcje tenisa stołowego i szachowa. W gminie istnieje również kawiarenka internetowa oraz biblioteka Dostępność komunikacyjna Infrastruktura drogowa Podstawowy układ komunikacji gminy stanowią drogi powiatowe: Nr 1027 Jelenia Góra Pławna kategorii G ½, z jezdnią szerokości 6,0 m, z nieutwardzonymi poboczami szerokości zmiennej 1,0 1,5 m, stanowiąca główną oś komunikacyjną gminy, Nr Lwówek Bełczyna Rząśnk, kategorii Z ½, z jezdnią szerokości 5,0 m, z nieutwardzonymi poboczami szerokości zmiennej 0,5 1,0 m, Nr Bełczyna Wleń, kategorii Z ½, z jezdnią szerokości ok. 5,0 m, z nieutwardzonymi poboczami szerokości zmiennej 0,5 1,25 m, Nr Pilchowice Radomice Łupki, kategorii Z ½, z jezdnią szerokości zmiennej 3,5 5,0 m, z nieutwardzonymi poboczami szerokości zmiennej 0,5 1,0 m, 72

73 Nr Pilchowice Pasiecznik, kategorii L, z jezdnią szerokości 4,0 m, z nieutwardzonymi poboczami szerokości po ok. 1,0 m, Nr Wleń Klecza, kategorii L, z jezdnią szerokości ok. 3,5 m, z nieutwardzonymi poboczami szerokości zmiennej 1,0 1,5 m Nr Nielestno Czernica, kategorii L, z jezdnią szerokości ok. 4,5 m, z nieutwardzonymi poboczami o szerokości ok. 1,0 m, Nr Pławna Dolna Marczów Przeździedza, kategorii L, z jezdnią szerokości ok. 3,5 m, z nieutwardzonymi poboczami szerokości ok. 1,25 m, Nr Wleń Modrzewie, kategorii L, z jezdnią o szerokości 3,5 4,0 m, z nieutwardzonymi poboczami szerokości zmiennej 0,75 1,25 m, Nr Modrzewie Tarczyn, kategorii L, z jezdnią szerokości 3,5 m, z nieutwardzonymi poboczami szerokości ok. 1,0 m, Nr Górczyca Przeździedza Wleń, kategorii L, z jezdnią szerokości zmiennej 2,5 4,0 m, z nieutwardzonymi poboczami szerokości zmiennej 0,5 1,0 m, droga w części posiada nawierzchnię gruntową. Powyższe drogi łączą poszczególne miejscowości z ośrodkiem gminnym oraz układem dróg wojewódzkich i krajowych. Układ ten uzupełnia sieć dróg gminnych o bardzo zróżnicowanych parametrach technicznych. Drogi te doprowadzają ruch kołowy do zespołów osiedleńczych lub nawet pojedynczych gospodarstw Infrastruktura kolejowa Przez teren gminy przebiega: linia kolejowa nr 283 drugorzędowa, niezelektryfikowana relacji Jelenia Góra Główna Żagań, przez Siedlęcin, Wleń, Lwówek Śląski, Zebrzydową i Świętoszów; linia kolejowa w granicach gminy Wleń znajduje się w km od 9,630 do km 24, 870 (linia ta przewidziana jest docelowo do likwidacji) Infrastruktura lotnicza/wodna Połączenie z lotniskami kraju i Europy zapewnia Gminie Wleń Międzynarodowy Port Lotniczy we Wrocławiu. Istnieje także możliwość skorzystania z międzynarodowego portu lotniczego w Katowicach, w Pradze (Czechy) oraz w Dreźnie, Berlinie (Niemcy). W gminie Wleń na Jeziorze Pilchowickim zbudowana jest zapora wodna - druga co do wysokości (po Solinie) i druga co do czasu powstania zapora w Polsce. Zbudowana wg projektu profesora O. Intze oraz dr I.C. Bachmanna. Ponadto jest to najwyższa w naszym kraju zapora kamienna oraz łukowa. Powstała na rzece Bóbr w latach w celu ochrony przed powodziami Dominujące formy turystyki Na to jakie formy turystyki stają się dominujące na danym obszarze wpływa wiele czynników. Najistotniejszymi z nich są uwarunkowania demograficzne, infrastruktura społeczna, infrastruktura techniczna, struktura gospodarcza i uwarunkowania ekonomiczne oraz atrakcyjność oferty danego miejsca. 73

74 Wielkość i struktura ruchu turystycznego w regionie Do zilustrowania intensywności ruchu turystycznego w gminie zastosować można następujące wskaźniki: - funkcji turystycznych Baretje a (relacja liczby miejsc noclegowych do liczby stałych mieszkańców), - intensywności ruchu turystycznego według Schneidera (relacja korzystających z noclegów do liczby stałych mieszkańców), - intensywności ruchu turystycznego według Charvata (relacja udzielonych noclegów do liczby stałych mieszkańców), - wykorzystania pojemności noclegowej (relacja udzielonych noclegów do liczby miejsc noclegowych), - gęstości ruchu (relacja korzystających z noclegów do powierzchni w km 2 ), - gęstość bazy noclegowej (relacja miejsc noclegowych do powierzchni w km 2 ), - wskaźnik rozwoju bazy noclegowej (relacja korzystających z noclegów do liczby miejsc noclegowych). Wskaźniki dla gminy Wleń z roku 2007 przedstawiają się następująco: - funkcji turystycznych Baretje a 1,1 - intensywności ruchu turystycznego według Schneidera 31,8 - intensywności ruchu turystycznego według Charvata 89,1 - wykorzystania pojemności noclegowej 78,2 - gęstości ruchu 17,2 - gęstość bazy noclegowej - 0,6 - wskaźnik rozwoju bazy noclegowej 27, Sezonowość ruchu turystycznego w regionie Podobnie jak na innych obszarach omawianych gmin, gmina Wleń charakteryzuje się największym napływem turystów w okresie wiosenno - letnim Modele przyjazdu do regionu Gmina swoimi walorami przyrodniczymi zachęca do przyjazdu dlatego też przyjazd do gminy jest związany przede wszystkim z korzystaniem z walorów specjalistycznych na tym obszarze (szlaki turystyczne, rowerowe, jazda konna, spływy) dlatego też model przyjazdu jest typowo rekreacyjno - wypoczynkowy. Z reguły odnotowuje się przyjazdy zorganizowane najczęściej rodzinne oraz w gronie znajomych Postrzeganie regionu Z racji występowania walorów przyrodniczych i specjalistycznych umożliwiających uprawianie turystyki kwalifikowanej, Gmina Wleń jest postrzegana jako atrakcyjny teren służący nie tylko wypoczynkowi ale czynnej rekreacji. Wleń uważany jest za jedno z najpiękniej położonych miasteczek na Dolnym Śląsku. Od wschodu i północnego zachodu opasany rzeką, zaś od zachodu zamknięty potężną górą bazaltową dźwigającą ruiny piastowskiego zamku z dobrze zachowaną basztą, z której roztacza się rozległy widok na Sudety Zachodnie. 74

75 Struktura społeczno ekonomiczna odwiedzających region Zespół uwarunkowań rozwoju turystyki na danym obszarze stanowi struktura społeczno-ekonomiczna. Popyt na usługi turystyczne uzależniony jest w znacznym stopniu od wieku, płci, poziomu edukacji i wychowania oraz zasobności społeczeństwa. W zależności od wieku osoby odwiedzające gminę preferują różne formy rozrywki. Osoby młodsze częściej zainteresowane są imprezami kulturalnymi oraz masowymi. Osoby w średnim wieku również najczęściej wybierają imprezy masowe i artystyczne, natomiast osoby starsze najbardziej zainteresowane są poznawaniem historii i architektury miasta. Korzystanie z walorów przyrodniczych gminy jest niezależne od wieku. Jeśli chodzi o strukturę płci odwiedzających gminę, to w takim samym stopniu do regionu przyjeżdżają kobiety i mężczyźni. Poziom wykształcenia również ma wpływ na wybór uczestnictwa w konkretnej imprezie czy formę spędzania czasu. Na organizowane w gminie imprezy przybywają turyści o różnym stopniu wykształcenia. Taka sama tendencja występuje wśród turystów uprawiających turystykę kwalifikowaną. WNIOSKI: Atrakcyjne położenie gminy stwarza duży potencjał turystyczny, Na obszarze gminy występują liczne zabytki zarówno świeckie jak i sakralne, Odbywające się na terenie gminy imprezy i wydarzenia mają charakter raczej lokalny, Walory specjalistyczne gminy (spływy wodne, turystyka kajakowa, jazda konna) sprawiają, iż na obszar gminy przybywa wielu turystów, Bazę noclegową tworzą głównie gospodarstwa agroturystyczne, Koncentracja obiektów gastronomicznych występuje na terenie miasta Wleń, Połączenia z gminą zapewnia komunikacja drogowa oraz kolejowa. 75

76 1.7. Gmina Zgorzelec Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Atrakcyjność turystyczna regionu Położenie regionu ogólna charakterystyka na tle województwa Gmina wiejska Zgorzelec (obecnie jedna z siedmiu gmin powiatu zgorzeleckiego), położona w zachodniej części województwa dolnośląskiego zajmuje powierzchnię 136 km 2. Powierzchnia gminy stanowi ponad 16,2% powiatu i pod względem obszaru jest to jedna z większych jego gmin (większą powierzchnię ma jedynie gmina miejsko-wiejska Węgliniec). Administracyjnie gmina składa się z 22 sołectw o zróżnicowanym obszarze i zaludnieniu. Są to: Białogórze, Gozdanin, Gronów, Jędrzychowice, Jerzmanki, Kostrzyna, Koźlice, Koźmin, Kunów, Łagów, Łomnica, Niedów, Osiek Łużycki, Pokrzywnik, Przesieczany, Radomierzyce, Ręczyn, Spytków, Sławnikowice, Tylice, Trójca, Żarska Wieś. Subregion zgorzelecki położony jest na terenach nizinnych. Teren ten charakteryzuje się płaskim ukształtowaniem, bez znaczących wyniosłości. Przeciętne wysokości na terenie gminy układają się w granicach m n.p.m Walory turystyczne Walory wypoczynkowe regionu Walory wypoczynkowe stanowią jeden z ważniejszych elementów przyciągających turystów w ten region. Taki rodzaj turystyki służy przede wszystkim odpoczynkowi od wielkomiejskiego zgiełku, regeneracji zarówno fizycznej jak i psychicznej organizmu. W grupie walorów wypoczynkowych wyróżnić można zespół cech niezbędnych, których występowanie stanowi minimum warunków do wypoczynku oraz zespół cech korzystnych podnoszących wartości wypoczynkowe terenu. Do pierwszych zaliczyć można czyste powietrze (wolne od zanieczyszczeń), ciszę, niski stopień urbanizacji, występowanie walorów estetycznych krajobrazu, brak zasadniczych przeciwwskazań klimatycznych. Do cech korzystnych zakwalifikować można szczególnie walory wypoczynkowe krajobrazu, warunki do uprawiania czynnego wypoczynku, przydatność terenów do wędrówek pieszych, kolarskich Walory krajoznawcze regionu Na terenie Gminy Zgorzelec usytuowanych jest wiele zabytków. W spisie konserwatorskim znajduje się 447 obiektów historycznej architektury i budownictwa. Do rejestru zabytków zapisano 42 obiekty, w tym 11 kościołów oraz 11 pałaców i dworów. Większość obiektów stanowi własność prywatną. Dokonana ocena stanu technicznego świadczy o wyjątkowo złym ich stanie. Do atrakcyjnych obiektów turystycznych zaliczamy: - średniowieczny pałac w Łagowie, otoczony rozległymi lasami i licznymi stawami rybnymi, - kościół p.w. Antoniego Padewskiego, wzniesiony w połowie XIII w, - kościół Narodzenia NMP w Jędrzychowicach, - ruiny renesansowego pałacyku w Jędrzychowicach, - w pobliżu wsi Białogórze znajduje się jeden z najciekawszych w Polsce zespołów archeologicznych, w skład którego wchodzą dwa wczesnosłowiańskie grodziska oraz 76

77 cmentarzysko kurhanowe. Owe kurhany datowane są na VIII-XI w. Znaleziono tutaj 200 mogił. Jest to zatem jedna z największych nekropolii słowiańskich z grobami ciałopalnymi na ziemiach polskich, - późnoromański kościół św. Franciszka z Asyżu we wsi Jerzmanki - okazały pałac z charakterystyczną wieżą w Kunowie, powstały w XVI wieku, - klasycystyczny pałac z przełomu XVIII i XIX wieku w Sławnikowicach, - kościół p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa. Obok kościoła stoi wykonany ze zlepieńca, przykuwający uwagę, krzyż pokutny, - kościółek p.w. św. Piotra i Pawła w Trójcy, - krzyż pokutny z aureolą i wizerunkiem dzidy w Trójcy, - zespół pałacowy w Radomierzycach. Mieści się on na wyspie, otoczonej szeroką fosą. Pokonać wodę można jedynie przez kamienny most, który prowadzi do okazałej barokowej bramy ozdobionej herbem von Ziglerów - fundatorów pałacu. - kościół p.w. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Radomierzycach - należy do najcenniejszych zabytków tej wioski. Świątynia katolicka istniała już w XIII wieku. W ciągu roku w gminie Zgorzelec odbywa się blisko 30 festynów okolicznościowych, lokalnych, cyklicznych. Najbardziej prestiżową dla Gminnego Ośrodka Kultury imprezą są: dożynki gminne oraz Ogólnopolski Wyścig Kolarski o Puchar Wójta Gminy Zgorzelec. Impreza ta organizowana jest od 1991 roku, zawsze w pierwszą sobotę sierpnia. Zaczęło się od Mistrzostw Gminy w Kolarstwie Szosowym. W czasie kolejnych lat wyścig przeszedł dwie zmiany nazwy od Wyścigu Kolarskiego o Puchar Wójta Gminy Zgorzelec do Ogólnopolskiego Wyścigu Kolarskiego o Puchar Wójta Gminy Zgorzelec. Miejsce organizowania wyścigu jest stałe start i meta w miejscowości Trójca. Do imprez cyklicznych zalicza się również: turnieje warcabowe i szachowe odbywające się dwa razy do roku w świetlicy w Radomierzycach i Białogórzu. Działalność merytoryczna prowadzona jest w szkołach, w świetlicach wiejskich, na boiskach sportowych i w bibliotekach. W szkołach podstawowych Gminny Ośrodek Kultury prowadzi 16 kół zainteresowań, m.in. taneczne, fletowe, plastyczne, teatralne, muzyczne, komputerowe, turystyczno-krajoznawcze. Oprócz tego finansuje naukę pływania dla dzieci w szkołach znajdujących się na terenie gminy Zgorzelec. W ramach edukacji kulturalnej i wychowawczej przez sztukę - GOK organizuje spotkania z ludźmi teatru, aktorami, koncerty umuzykalniające. Ośrodek kultury pomaga w tworzeniu warunków dla rozwoju folkloru w gminie założył dziecięcy zespół folklorystyczny Łużyczanie w Żarskiej Wsi Walory specjalistyczne regionu Teren ten sprzyja uprawianiu turystyki pieszej i rowerowej. Jako uzupełnienie układu drogowego, planuje się rozwijanie w gminie systemów szlaków turystycznych. Na system ten złożą się między innymi: ścieżki rowerowe oraz pozostałe szlaki wytyczone na drogach polnych i leśnych. W 2005 r. utworzony został przez Bractwo Św. Jakuba szlak Jakubów Zgorzelec. Rozpoczyna się w Jakubowie i wiedzie przez Grodowiec Polkowice Chocianów Bolesławiec - Lubań do Zgorzelca (długość 160 km). Podobnie jak przez gminę Nowogrodziec, przez gminę Zgorzelec przebiega Via Regia (dawny główny szlak kupiecki z Rusi do Europy Środkowej, zwany również Wysoką Drogą) jako przedłużenie istniejącego już w Niemczech szlaku turystycznego od Görlitz/Zgorzelec przez Lubań, Nowogrodziec, Bolesławiec, 77

78 Chojnów, Legnicę, Środę Śląską, Wrocław, Oławę do Brzegu i dalej w kierunku wschodnim przez Opole, Kraków, Lwów do Kijowa Stan środowiska naturalnego KLIMAT Średnia roczna temperatura w gminie 8 9 C, a średnia temperatura od kwietnia do września przekracza 17 C podczas gdy na północy kraju jest ona przeciętnie o 2 stopnie niższa. Przeważające wiatry z kierunków zachodnich i północnozachodnich powodują, że obszar województwa charakteryzuje się małą amplitudą temperatur, łagodnymi zimami, i dość dużymi opadami z maksimum w okresie letnim. Średnie roczne sumy opadów kształtują się pomiędzy 500, a 600 mm i należą do wyższych w niżowej części kraju. Czas zalegania pokrywy śnieżnej wynosi zaledwie do 60 dni. Taki stan rzeczy jest bardzo korzystny dla roślinności, której okres wegetacyjny trwa do 220 dni i jest najdłuższy w kraju. W odróżnieniu od nizinnej części województwa góry charakteryzują się jednym z najostrzejszych klimatów w Polsce (za wyjątkiem kotlin śródgórskich). W górnych partiach Sudetów praktycznie nigdy nie występuje lato, a okres zalegania pokrywy śnieżnej wynosi od 80 do 120 dni w roku. Na terenie Sudetów Zachodnich dominujące kierunki wiatru są zgodne z resztą województwa, tzn. zachodnie. Jednak w Sudetach Środkowych i Wschodnich większy udział ma kierunek południowy. Ciekawym zjawiskiem są występujące w Sudetach i na ich przedpolu wiatry fenowe. Niosą one suche i ciepłe masy powietrza, osiągając w górach duże prędkości i swym zasięgiem oddziałując na znaczącą część Niziny Śląskiej. W okresie występowania fenu można zaobserwować wyraźny wzrost temperatury przy jednoczesnym silnym suchym wietrze z południa. Feny często są bezpośrednią przyczyną gwałtownego topnienia śniegu. FLORA W roślinności potencjalnej gminy bezwzględnie dominują siedliska grądowe, jednak ze względu na znaczne odlesienie terenu, w rzeczywistości występują na nich w większości zbiorowiska segetalne (na polach ornych) i łąkowe. Ku południowi roślinność nabiera cech podgórskich: na zboczach doliny Nysy pojawiają się fragmenty typowych dla pogórza lasów z dominacją jesionu, klonu i lipy. Gmina wiejska Zgorzelec posiada relatywnie niewielkie skupiska lasów. Łączny obszar użytków leśnych obejmuje bowiem 2274 ha. Poziom lesistości w gminie wynosi 16,7% i jest wyraźnie niższy od średniej wartości dla kraju (28,4%) oraz od przeciętnego dla gmin powiatu zgorzeleckiego (47,1%). GLEBY Gmina Zgorzelec posiada predyspozycje do typowej specjalizacji rolniczej. Decydują o tym zarówno istniejące warunki naturalne (jakość gleb), klimatyczne, jak i struktura użytkowania gruntów. W strukturze użytków rolnych znajdują się następujące klasy bonitacyjne gleb: klasa I - brak klasa II - 24,38 ha (0,4%) klasa III a - 354,33 ha (5,4%) klasa III b ,99 ha (16,6%) klasa IV a ,42 ha (40,70%) klasa IV b ,69 ha (16,5%) klasa V ,54 ha (19,1%) klasa VI - 83,36 ha (1,3%), 78

79 natomiast struktura użytków zielonych przedstawia się następująco: klasa I - brak klasa II - 86,43 ha (3,0%) klasa III - 871,53 ha (30,2%) klasa IV ,81 ha (51,7%) klasa V - 370,57 ha (12,8%) klasa VI - 65,57 ha (2,3%). W związku z powyższym, nasuwa się wniosek, że dominują gleby średniej jakości, stanowiące ponad połowę powierzchni użytków rolnych (55,6%). Gleby dobrej jakości stanowią 1/4 powierzchni użytków rolnych, a jakości słabszej 1/5. Najlepsze gleby w gminie mają obręby: Kostrzyna i Ręczyn, najgorsze: Gozdanin, Białogórze, Sławnikowice i Gronów, skupione w północno wschodniej części gminy. Ponad 95% użytków rolnych posiada odczyn ph kwaśny. Zabieg wapnowania jest zatem konieczny. WODY Główną rzeką gminy jest Nysa Łużycka, będąca zachodnią granicą państwa oraz gminy. W południowej części gminy największy dopływ stanowi rzeka Witka o długości 51,9 km. W Niedowie zbudowano na niej zaporę, która spiętrzyła wodę tworząc zbiornik wodny. Drugim większym dopływem jest Czerwona Woda oraz jej największy prawobrzeżny dopływ Włosienica. Do Nysy wpływa również Jędrzychowicki Potok, którego sieć posiada liczne stawy i młynówki Infrastruktura turystyczna regionu Infrastruktura turystyczna i jej ocena stanowią kluczowy element budowania profesjonalnych produktów turystycznych, szczególnie w odniesieniu do poszczególnych miast i miejscowości. W kontekście rozwoju turystyki należy ocenić elementy podstawowej bazy turystycznej, na którą składają się baza noclegowa i gastronomiczna oraz szeroko rozumiana infrastruktura uzupełniająca (szlaki turystyczne, obiekty sportowo-rekreacyjne, ośrodki turystyki aktywnej itp.), jak i dostępność komunikacyjna. Ich aktualny stan, poziom jakości usług, oryginalność oraz perspektywy rozwoju w znacznym stopniu determinują rozwój turystyki w danym mieście czy regionie Baza noclegowa Zróżnicowany jest stan jakościowy obiektów noclegowych w Gminie Zgorzelec, a w związku z tym, standard świadczonych usług. Struktura rodzajowa obiektów noclegowych w gminie przedstawia się następująco: hotel Park w Łagowie (50 miejsc noclegowych); Zespół Placówek Terapeutycznych im. J. Korczaka posiada 18 miejsc biwakowych; ośrodek wypoczynku i sportów wodnych Witka w Niedowie dysponujący 121 miejscami (w tym 53 całoroczne); Motel Truckera w Żarskiej Wsi 10 miejsc noclegowych; Hotel JAN w Jędrzychowicach 90 miejsc noclegowych przystosowany dla osób niepełnosprawnych; Gospodarstwo agroturystyczne w Tylicach Raj pstrąga 25 miejsc noclegowych; 79

80 Gospodarstwo agroturystyczne w Łagowie ul. Młyńska - Arizona 22 miejsca noclegowe; kwatera prywatna w Jędrzychowicach z 20 całorocznymi miejscami noclegowymi; kwatera prywatna przy restauracji Zajazd w Trójcy z 20 miejscami całorocznymi Istniejące na terenie gminy obiekty noclegowe nie są dostatecznie przygotowane do całorocznego ruchu turystycznego, zarówno krajowego, jak i zagranicznego Baza gastronomiczna Baza gastronomiczna jest drugim, obok bazy noclegowej, podstawowym elementem infrastruktury turystycznej. Do obiektów gastronomicznych w gminie Zgorzelec zaliczamy między innymi: Smyk - Klubo - Kawiarnia Smyk, Radomierzyce , Osiek Łużycki 19 Bar, Trójca, Zgorzelec, Trójca 1 U Kaśki - Bar u Kaśki, Trójca , Trójca 22 Feniks - Klubo - Kawiarnia Feniks, Żarska Wieś , Gronów 2 U Maxa - Mini Bar u Maxa, Żarska Wieś, Żarska Wieś U Szwagrów - Zajazd u Szwagrów, Łagów, Leśna 2 Pod Krokodylem - Club pod Krokodylem, Łagów, Jeleniogórska 22 Alba, Łagów, Górna 1 Anna, Jędrzychowice, Jędrzychowice Baza paraturystyczna Turystyczna baza uzupełniająca oprócz szlaków i tras turystycznych obejmuje ośrodki turystyki aktywnej, obiekty sportowo-rekreacyjne. Umożliwiają one uprawianie różnych form turystyki aktywnej i sportu, zaś dobre zaplecze rekreacyjno-sportowe daje możliwości organizowania ciekawych imprez, nawet o zasięgu ogólnopolskim czy międzynarodowym. Koordynowaniem kultury w gminie Zgorzelec zajmuje się Gminny Ośrodek Kultury. Przedmiotem działań ośrodka są zadania z zakresu upowszechniania kultury i sztuki, bibliotekarstwa, sportu i rekreacji. W ostatnich dwóch latach nastąpił wzrost zorganizowanego uczestnictwa w formach amatorskiego i rozrywkowego uprawiania sztuki i kultury - poprzez organizowanie festynów okolicznościowych. W ciągu roku odbywa się ok. 35 festynów (integracja mieszkańców). W skład struktury GOK wchodzą również biblioteki. Największą z tych placówek jest Biblioteka Publiczna w Łagowie. Atrakcją w okolicy gminy jest Zalew "Witka", który jest dobrym miejscem wypoczynku dla wędkarzy i miłośników sportów wodnych, a także dla osób lubiących ciszę i kontakt z przyrodą. "Witka" stanowi wspaniała bazę aktywnego wypoczynku jednodniowego, weekendowego oraz dłuższych pobytów, podczas których można korzystać z wypożyczalni sprzętu wodnego, kortu tenisowego, boisk do gier zespołowych, miejsc do grillowania, przystani żeglarskiej, zagospodarowanej plaży i strzeżonego kąpieliska oraz miejsc na ustawienie przyczepy czy namiotu. 80

81 Dostępność komunikacyjna Infrastruktura drogowa Transport drogowy wykorzystuje istniejącą sieć dróg o różnych parametrach technicznych. Podstawowymi elementami sieci drogowej Gminy Zgorzelec są odcinki: Autostrady A-4 od przejścia granicznego Jędrzychowice-Ludwigsdorf 1,8 km; drogi krajowej nr 4 relacji Zgorzelec Bolesławiec - Wrocław 15,3 km; - drogi krajowej nr 30 relacji Zgorzelec Lubań Jelenia Góra 9,3 km; drogi wojewódzkiej nr 351 relacji Zgorzelec Żagań 4,9 km; drogi wojewódzkiej nr 352 relacji Zgorzelec Bogatynia 12,5 km; drogi wojewódzkiej nr 355 relacji Koźmin Zawidów 1,6 km; drogi wojewódzkiej nr 357 relacji Radomierzyce Sulików - Lubań 1,7 km; drogi powiatowe o długości 84 km. Uzupełnieniem podstawowej sieci drogowej są drogi gminne, których długość wynosi 51 km. Ważnym elementem infrastruktury komunikacyjnej w Gminie Zgorzelec jest także przejście graniczne (z ruchem osobowym i towarowym) Jędrzychowice Ludwigsdorf oraz przejście graniczne Radomierzyce Hagenwerder Infrastruktura kolejowa Przez teren gminy przebiegają trasy kolejowe relacji: Lubań Zgorzelec, Lubań Bogatynia oraz Zgorzelec Pieńsk Węgliniec. Dostępność kolejowego transportu osobowego na terenie gminy wiejskiej Zgorzelec warunkowana jest rozmieszczeniem punktów przystankowych. Aktualnie dotyczy ona jedynie dwóch miejscowości wiejskich gminy, a mianowicie Jerzmanek i Jędrzychowic Infrastruktura lotnicza/wodna Najbliższe lotniska: - Wrocław (168 km), Drezno (110 km) - lotnisko sportowe - Jelenia Góra (66 km) - lotnisko w Żarskiej Wsi (w trakcie realizacji) Na terenie gminy nie występuje infrastruktura wodna służąca przewozom osobowym i towarowym Dominujące formy turystyki Wielkość i struktura ruchu turystycznego w regionie Do zilustrowania intensywności ruchu turystycznego w gminie zastosować można następujące wskaźniki: - funkcji turystycznych Baretje a (relacja liczby miejsc noclegowych do liczby stałych mieszkańców), - intensywności ruchu turystycznego według Schneidera (relacja korzystających z noclegów do liczby stałych mieszkańców), - intensywności ruchu turystycznego według Charvata (relacja udzielonych noclegów do liczby stałych mieszkańców), - wykorzystania pojemności noclegowej (relacja udzielonych noclegów do liczby miejsc noclegowych), - gęstości ruchu (relacja korzystających z noclegów do powierzchni w km 2 ), 81

82 - gęstość bazy noclegowej (relacja miejsc noclegowych do powierzchni w km 2 ), - wskaźnik rozwoju bazy noclegowej (relacja korzystających z noclegów do liczby miejsc noclegowych). Wskaźniki dla gminy wiejskiej Zgorzelec z roku 2007 przedstawiają się następująco: - funkcji turystycznych Baretje a 2,7 - intensywności ruchu turystycznego według Schneidera 273,3 - intensywności ruchu turystycznego według Charvata 333,2 - wykorzystania pojemności noclegowej 125,6 - gęstości ruchu 159,2 - gęstość bazy noclegowej 1,5 - wskaźnik rozwoju bazy noclegowej 103, Sezonowość ruchu turystycznego w regionie W poszczególnych miesiącach roku ruch turystyczny kształtuje się różnie - największe natężenie krajowego i zagranicznego ruchu turystycznego przypada na okres od maja do sierpnia, średnie natężenie na miesiące wrzesień, październik, a najmniejszy ruch turystyczny obserwuje się w zimowych miesiącach. Cieplejsze miesiące przyciągają turystów ze względu na odbywające się w gminie festyny, a także zwiedzanie atrakcyjnych miejsc na omawianym obszarze sprzyja w wiosenno letnich miesiącach Modele przyjazdu do regionu Przyjazd do gminy jest związany przede wszystkim z korzystaniem z walorów specjalistycznych znajdujących się na jej obszarze, a także z uczestnictwem w imprezach kulturalnych odbywających się nie tylko w gminie ale również w pobliskich miejscowościach. Model przyjazdu do gminy można zatem określić jako typowo rekreacyjno-turystyczny. Jest to doskonała baza wypadowa do Czech i Niemiec, z racji swojego bliskiego położenie z granicą państwa. Na terenie gminy najczęściej spotykana jest turystyka indywidualna oraz rodzinna, a także w grupach zorganizowanych Postrzeganie regionu Jest to gmina bardzo atrakcyjna, na obszarze której występuje wiele ciekawych miejsc o bogatej historii. Jednak turyści wyrażają swoje niezadowolenie w niedostatecznym oznakowaniu obszaru (np. brak kierunkowskazów na cmentarzysko kurhanowe). Warto byłoby również przy obiektach szczególnie interesujących pod względem architektonicznym czy historycznym umieścić więcej tablic informacyjnych. Jest to istotne ze względu na niewielką ilość publikacji o atrakcjach tego obszaru Struktura społeczno ekonomiczna odwiedzających region Pod względem społeczno-ekonomicznym osoby odwiedzające gminę Zgorzelec stanowią między innymi: młodzież szkolna, akademicka a rzadziej osoby pracujące. Oznacza to, że większość z nich nie dysponuje zbyt dużymi środkami finansowymi, które mogłyby znacząco wpłynąć na gospodarkę oraz dochody z sektora usług turystycznych gminy. Ponieważ baza noclegowa nie jest przystosowana do wymagań 82

83 osób o wysokich zarobkach i szukających komfortowych warunków noclegowych, nie wydaje się, aby struktura turystów zmieniła się w najbliższym czasie. Istotne znaczenie ma duża liczba przyjazdów rodzinnych oraz osób poszukujących alternatywy dla zatłoczonych kurortów i popularnych miejscowości turystycznych. WNIOSKI: W gminie występują liczne zabytki sakralne i świeckie, które wpływają na rozwój turystyki w gminie, Imprezy gminne mają raczej charakter lokalny, jednakże Wyścig Kolarski o Puchar Wójta Gminy Zgorzelec ma rangę krajową, Niezróżnicowane ukształtowanie powierzchni sprzyja wycieczkom pieszym i rowerowym, Baza noclegowa i gastronomiczna spełnia oczekiwania przyjezdnych, Połączenia z gminą zapewnia komunikacja drogowa i kolejowa. 83

84 1.8. Miasto i Gmina Bogatynia Atrakcyjność turystyczna regionu Położenie regionu ogólna charakterystyka na tle województwa Miejsko - wiejska Gmina Bogatynia zajmuje południowo-zachodni skrawek terytorium Polski. Obszar o powierzchni 136,2 km 2 znany jest w literaturze jako Worek Turoszowski, Worek Żytawski lub Półwysep Turoszowski. Okalają go granice o łącznej długości 64 km, w tym 60,2 km to granice państwowe. Rysunek 3. Położenie gminy Bogatynia Źródło: materiały dostarczone przez Urząd Gminy Bogatynia Gmina Bogatynia leży w makroregionie Pogórza Zachodnich Sudetów i w obrębie mezoregionów: Obniżenia Żytawsko Zgorzeleckiego i zachodnich stoków Pogórza Izerskiego. Na obszarze Gminy można wyróżnić cztery mikroregiony: Dolinę Nysy Łużyckiej, 84

85 Kotlinę Turoszowską (składająca się z Obniżenia Zatonia, Doliny Miedzianki, Grzbietu Rybarzowickiego, Wysoczyzny Kopacza, obszaru wyrobisk i zwałowisk Kopalni Turów ), Wyniosłość Działoszyna Przedgórze Izerskie. Najwyższe wzniesienie w gminie Graniczny Wierch ma 616 m n.p.m. Najniżej natomiast położone są brzegi Nysy Łużyckiej w Krzewinie 205 m n.p.m. Samo miasto leży na średniej wysokości 260 m n.p.m. Kotlina Turoszowska to centralna część Gminy. Tutaj około 20 milionów lat temu bujny wilgotny las został zalany a następnie - dzięki subtropikalnemu klimatowi mioceńskiemu powstał węgiel brunatny. Pierwotnie kotlina miała charakter płaskiej niecki, jednak wyrobisko kopalni obniżyło jej dno o około 200 m. Obecnie jest to kotlina w kształcie misy o średnicy kilku kilometrów. W południowo wschodniej części kotliny rozciągają się zabudowania Bogatyni oraz kilka wsi położonych na zachód od niej: Opolna Zdroju, Białopola, Sieniawki i Porajowa (niegdyś znajdowały się tu jeszcze Rybarzowice, Biedrzychowice i Nadrzecze, obecnie wsie te pochłonęła odkrywka KWB Turów ). Od wschodu odkrywkę otaczają: Turoszów, Zatonie Kolonia, Trzciniec Dolny wszystkie w granicach miasta Bogatynia. Przedgórze Izerskie ma charakter górzysty. Jest to najciekawszy fragment gminy. Rozciąga się od wschodniego załamania granicy z Czechami do wsi Białopole, gdzie przechodzi w Grzbiet Rybarzowicki, opadający następnie ku północy. Najwyższym szczytem Pogórza Izerskiego jest masyw Lyseho Vrchu, liczący 642 m n.p.m. Najwyższy w granicach Polski wspomniany już Graniczny Wierch (616 m n.p.m.) zeszpecony został czeskimi wiatrakami. Jego stoki północne opadają do granic Bogatyni do wysokości około 280 m n.p.m. Natomiast stoki zachodnie mające niemal 40 stopni spadku opadają do doliny Potoku Przepiórka i wznoszą się ponownie aż nad wsią Jasna Góra osiągając 569 m n.p.m. Jest to Guślarz. Góra została tak nazwana, ponieważ jeszcze w średniowieczu miejscowa ludność oddawała się tam pogańskim obrzędom. Najsłabiej wyróżniającym się wzgórzem jest Granicznik wznoszący się 364 m n.p.m. Wysoczyzna Kopacza to lekko pofałdowane wzniesienie o maksymalnej wysokości 294 m n.p.m.. Nazwa wzięła się od wsi Kopaczów położonej wzdłuż granicy polsko czeskiej, sąsiadującej z czeskim Oldrihovem. Wyniosłość Działoszyna ma ponad 300 m n.p.m., natomiast nachylenie stoków osiąga nawet 30 stopni. Wiedzie przez nią droga Bogatynia Zgorzelec. Z wierzchowiny rozciąga się piękna panorama widokowa we wszystkich kierunkach. Przy dobrej widoczności można stąd obejrzeć niemal wszystkie szczyty czeskich Gór Izerskich, pasmo Gór Łużyckich oraz wszystkie wierzchołki Gór Żytawskich. Na północy widoczna jest niemiecka Landeskrone, a nawet zabudowania Zgorzelca oraz wieże i kominy Lubania. Główną wsią wyniosłości jest Działoszyn. Nieopodal znajduje się kilka miejscowości tuż przy granicy z Czechami. Jedną z tych wsi są Wigancice leżące w dolinie potoku Okleśnia - dziś całkowicie wysiedlone i wyburzone, ponieważ miały podzielić los innych wsi takich jak Rybarzowice i Strzegomice, które to zostały zasypane nadkładem produkcyjnym z Kopalni Węgla Brunatnego Turów. Od kiedy kopalnia uruchomiła zwałowisko wewnętrzne nie potrzebne już jej były tereny pod hałdy i tak wieś Wigancice jako obszar -ocalała. Wieś ta w przyszłości kwalifikuje się pod zasiedlenie. Atutem tej wsi jest położenie, w bezpośrednim sąsiedztwie z Czeską Wiśniową, wytyczone ścieżki rowerowe, czyste powietrze, doskonałe tereny łowieckie, piękny widok na pogórze Izerskie. 85

86 Nieco inny los spotkał wieś Zatonie ta niewielka wieś częściowo tylko uległa likwidacji. Elektrownia Turów zaniechała rozbudowę i dzisiaj wieś Zatonie ożywa i na nowo jest zasiedlana. Wieś Wyszków miała podzielić los Wigancic i zniknąć pod hałdą, ale decyzja o jaj likwidacji została cofnięta, dzięki temu ocalała. Wieś Wyszków jest jedyną w Polsce wsią, gdzie zachowany został w całości krajobraz kulturowy osady łużyckiej. Wieś objęta została ścisłą strefą konserwatorską. Dobro kulturowe tej wsi, w postaci domów przysłupowych wymaga natychmiastowej rewitalizacji. Wieś Wolanów nieopodal Wyszkowa to niewielka osada, której w latach 80-tych znajdowała się placówka PAN, w której hodowano żubronie (mieszańce międzyrodzajowe żubra i bydła domowego). Na południowo zachodnich stokach wyniosłości znajduje się Zatonie Wieś i Trzciniec Górny. Na południowy wschód Wyniosłości Działoszyna rozciąga się Obniżenie Zatonia, gdzie w wyniku działalności człowieka rozwijają się procesy rzeźbotwórcze prowadzące do inwersji rzeźby naturalnej. Są to przede wszystkim olbrzymie wyrobiska i hałdy kopalniane. W momencie rozpoczęcia odkrywkowej eksploatacji węgla brunatnego amplituda rzeźby na obszarze górniczym wynosiła około 100 m. W wyniku działalności człowieka nastąpiły olbrzymie deformacje rzeźby, prowadzące do naruszenia stanu równowagi naturalnej. Miejscowości należące do gminy: Białopole, Bratków, Działoszyn, Jasna Góra, Kopaczów, Krzewina, Lutogniewice, Opolno-Zdrój, Porajów, Posada, Sieniawka, Wigancice, Wolanów, Wyszków Walory turystyczne Walory wypoczynkowe regionu Walory wypoczynkowe to zespół cech środowiska naturalnego sprzyjających regeneracji sił witalnych człowieka. Za cechy niezbędne należy uznać: czyste powietrze, ciszę, niski stopień urbanizacji, harmonijny krajobraz, występowanie wód leczniczych oraz warunki do uprawiania wypoczynku czynnego. Niestety gmina nie kwalifikuje się jako typowy region wypoczynkowy. Jest to spowodowane występowaniem na terenie gminy zakładów emitujących zanieczyszczenia Walory krajoznawcze regionu Na terenie regionu nie ma niestety zbyt wielu zabytków architektury. Większość z nich to obiekty sakralne, wybudowane w czasach, gdy gmina wraz z Górnymi Łużycami należała do Niemiec. Prawdziwym skarbem gminy jest za to jedno z największych skupisk budynków mieszkalnych i mieszkalno gospodarczych o bardzo ciekawej konstrukcji przysłupowej zrębowej, nazywanych potocznie domami łużyckimi. Do dnia dzisiejszego zachowało się około 500 drewnianych i drewniano murowanych obiektów. Typowy dom jest budynkiem piętrowym, o wielofunkcyjnym wnętrzu. Parter przedzielony sienią rozdziela pracownię tkacką i izbę mieszkalną od części w której znajdował się inwentarz. Wejście główne ozdabiano kamiennymi portretami, bogato zdobionymi. Piętro wzniesione na słupach tworzących drewniane arkady, o konstrukcji ryglowej i wypełnieniu szachownicowym, często szalowane deskami. Większość domów 86

87 pokryta dachami dwuspadowymi, często naczółkowymi, pokryta była dachówką, blachą lub łupkiem. Wcześniej kryto je słomą. Do pozostałych najciekawszych obiektów zabytkowych w mieście należą: Kościół św. Piotra i Pawła wzniesiony w XVII wieku kilkakrotnie przebudowywany. Po II wojnie światowej zdewastowany, nieczynny i opuszczony. Wyposażenie zostało rozkradzione. W 1959 roku oceniono zniszczenia na 75%. Więźba dachowa załamała się i runęła niszcząc dach i strop. W 1959 roku przekazano kościół katolikom, odbudowa trwała do 1962 roku. Pech chciał że w 1965 roku kościół cały spłonął, stopiły się dzwony, wieża runęła pozostały tylko mury. Kolejną odbudowę ukończono w latach 70-tych XX wieku. Odbudowa jednak zmieniła całkowicie wygląd świątyni. Do zabytków należy również kaplica cmentarna położona na terenie cmentarza na południowy zachód od kościoła. Obecnie należy ona do gminy ewangelickiej. Przy kościele Piotra i Pawła znajduje się również całkowicie zdewastowany cmentarz. Ocalały jedynie nieliczne epitafia. Na części cmentarza wzniesiono nową plebanię. Kościół p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP usytuowany w północnej części miasta. Wzniesiony w stylu neogotyckim w roku Murowany z kamienia i cegły, halowy, trójnawowy. Cmentarz przy kościele jest współczesny. Użytkowano go do lat 50- tych XX wieku. Kościół św. Marii Magdaleny w Zatoniu - wzniesiony został w 1569 roku a rozbudowany w 1796 roku w stylu barokowym, restaurowany w XIX wieku. We wnętrzu rzeźbiony ołtarz główny z chrzcielnicą oraz ambona z XVIII wieku. We wnętrzu znajduje się też kilka zabytkowych epitafiów. Kościół usytuowany jest na wzgórzu, otoczony jest kamiennym murem oraz cmentarzem z zabytkowymi nagrobkami. Ruiny zamku w Trzcińcu - zamek wzmiankowany już w 1262 roku. Przechodził zmienne koleje losu, a w roku 1399 po oblężeniu i zdobyciu przez związek sześciu miast, jako że stanowił siedzibę rycerzy rozbójników, został rozebranym. Kamieni z zamku użyto do budowy domów we wsi. Do dziś zachowały się szczątki murów oraz studnia zamkowa. Z zabytkowych obiektów architektury przemysłowej żaden już nie pełni pierwotnych funkcji. Część została zamieniona na obiekty handlowe np. Biedronka i okoliczne markety. Dawna elektrownia pełni funkcję ośrodka kultury oraz część jest siedzibą banku. Inne spotkał jeszcze gorszy los zostały wyburzone np. winiarnia. Do obiektów, które warto obejrzeć w Bogatyni należy zespół 62 budynków łużyckich usytuowanych na terenie Markocic oraz w centrum miasta. Ze względu na rodzaj zabytków Bogatynia została podzielona na trzy strefy ochrony konserwatorskiej. Pierwszy obszar obejmuje najstarszą część miasta: kompleks kościół św. Piotra i Pawła oraz budynki przy ulicy 1-go Maja, L. Waryńskiego, T. Kościuszki, Krzywej, Partyzantów. Pl. Bohaterów Warszawy. Zachowały się tu budynki typu łużyckiego z XVIII wieku będące własnością bogatych tkaczy i faktorów ze szczególnie unikatową snycerką i detalami architektonicznymi. Obszar drugi obejmuje budynki typu wiejskiego (zagrody, jedno i wielobudynkowe) od ulicy Turowskiej wraz z enklawą kościoła N.M.P. do Markocic włącznie. Obszar trzeci obejmuje XIX i XX wieczną rozbudowę miasta związaną z rozwojem przemysłu. Należą tu kompleksy budynków fabrycznych, wille fabrykantów, kolonie domków robotniczych. Jak widać ta strefa najszybciej ulegała dewastacji. Vide - winiarnia oraz obiekty fabryki włókienniczej wykańczalnia. 87

88 Atrakcją jest również bezpośrednie położenie na granicy z Republiką Czeską oraz Niemcami. Bogatynia to odpowiednia baza wypadowa do Liberca, Zittau, w Góry Łużyckie i Sudety. Miasto Bogatynia słynie w regionie również z organizacji imprez rekreacyjno kulturalnych, które przyciągają liczne grupy turystów. Plan wydarzeń kulturalnych przedstawia poniższa tabela: Tabela 11. Kalendarz imprez kulturalno-rekreacyjno-sportowych gminy Bogatynia na rok Bogatyńskie Dni Węgla i Energii KARBONALIA 2 Hałda Jazz - Bogatynia 2008 Koncert 3 Sobótki z Puszystymi 2008 czerwiec Impreza 4 Urodziny Jakuba 2008 Impreza 5 I Bogatyńskie Targi i Wystawa Ekonomii Społecznej Wystawa 6 I Bogatyński Przegląd Piosenki Abstynenckiej Koncert 7 Wakacje na sportowo Sport 8 Tour de Feminin 2008 lipiec Sport 9 opentheaven w Sieniawce Koncert 10 Streetball 2008 Sport 11 Turniej Dwuboju Rakietowego Sport 12 Akcja lato 2008 Spotkanie 13 Ludek Vele: opera w kościele Koncert 14 III Turniej Dzikich Drużyn Sport 15 Wycieczka rowerowa Berzdorfer See Sport sierpień 16 XI Puchar Turowa Mistrzostwa Polski Sport 17 Pieszo do Heřmanic - pokaz rzeźby w drewnie Sport 18 Wycieczka rowerowa: domy przysłupowe i muzea Sport 19 Wycieczka rowerowa: u podnóża szczytu Luž Sport 20 I Mistrzostwa Euroregionu Nysa w Trójboju Siłowym Sport 21 You Can Dance - Patryk i Żaneta zapraszają Sport 22 Wernisaż wystawy grafik Salvatore Dali Wystawa 23 Wycieczka rowerowa: śladami rajdu aut zabytkowych Sport 24 Dzień Energetyka 2008 Impreza 25 Zittau: śladami płócien postnych Wystawa 26 Koncert: Exit from... Bagdad wrzesień Koncert 27 Gang Czułych Serc w Jubilacie Koncert 28 Pożegnanie lata z Budką Suflera Impreza 29 VII Europejski Odpust Kopaczów - Oldrichov październik Impreza 30 Bieg Ulicami Bogatyni Sport 31 Francuska Ozma, czyli jazz w Bogatyni Koncert lat Koła Pomocy Dzieciom i Młodzieży Niepełnosprawnej Impreza 33 Górnik Przywraca Nadzieję po raz trzeci Impreza 88

89 34 III MFPD Śpiewający Seniorzy Impreza 35 Obstawa Prezydenta w Jubilacie Koncert 36 Pierwsza wystawa fotograficzna Niezależnych fotografów Wystawa 37 VI Otwarte Mistrzostwa Karate Sport 38 Wyprzedzić raka Spotkanie 39 Festiwal Piosenki Jesienny Liść Impreza 40 LWJ: Inga Lewandowska i Kuba Stankiewicz Koncert 41 Narodowe Święto Niepodległości Impreza 42 Cichosza - Turnau w Bogatyni listopad Koncert 43 LWJ: Urszula Dudziak Koncert 44 LWJ: Dorota Miśkiewicz Koncert 45 Dziady z Teatru Arka z Wrocławia Spektakl 46 LWJ: Zbigniew Levandek Lewandowski A Źródło: Walory specjalistyczne regionu Koncert Po obszarze gminy Bogatynia prowadzą piesze trasy turystyczne Polskiego Towarzystwa Turystyczno Krajoznawczego, są to: Krzewina Bogatynia (o długości 15,5 km) prowadząca przez Bratków, Posadę, Działoszyn oraz Trzciniec, Sieniawka Bogatynia (o długości 15 km) biegnąca przez Kopaczów, Białopole, Opolno Zdrój oraz Jasną Górę. Warto podkreślić, że atrakcyjność turystyczną regionu wzmacniają dodatkowo szlaki rowerowe, biegnące przez teren gminy Bogatynia. Na terenie miasta i gminy Bogatynia przebiegają następujące szlaki rowerowe: Obwodnica Bogatyńska o długości 58,1 km. Jest to najdłuższy szlak rowerowy biegnący przez teren gminy. Przez trzy kraje - miedzy przejściami granicznymi Lutogniewice / Andelka i Krzewina / Ostritz o długości 4,5 km. Początek szlaku znajduje sie na przejściu granicznym Lutogniewice / Andelka. Na przejściu znajduje sie schemat ścieżek rowerowych i szlaków turystycznych usytuowanych na terenie miasta i gminy Bogatynia oraz liczne drogowskazy. Droga asfaltowa wiedzie do miejscowości Lutogniewice, dojazd do drogi wojewódzkiej nr 352, dalej do miejscowości Krzewina. Następnie dojeżdżamy do Nysy Łużyckiej, skręcamy w lewo i mijamy przejście graniczne Krzewina / Ostritz. Przy przejściu znajduje się tablica ze schematem ścieżek rowerowych i szlaków turystycznych usytuowanych na terenie miasta i gminy Bogatynia. W tym miejscu kończy się szlak żółty. Między przejściem granicznym Lutogniewice / Andelka i Studniskami Dolnymi, połączenie z międzynarodowym szlakiem turystycznym Zgorzelec - Jelenia Góra o długości 19,4 km. Początek szlaku znajduje się na przejściu granicznym Lutogniewice / Andelka. Dojeżdżamy do miejscowości Lutogniewice, skręcamy w prawo do drogi powiatowej nr 12315, do miejscowości Kostrzyna, a następnie do miejscowości Spytków. Zjeżdżamy z drogi asfaltowej prosto w drogę polną do Ośrodka Wodnego KWB "Turów S.A." przy jeziorze Witka. Skręcamy w lewo i wzdłuż jeziora jedziemy do miejscowości Reczyn. Przejeżdżamy przez zaporę wodną na Jeziorze Witka i kierujemy się do miejscowości Niedów. Dalej, drogą powiatową nr do miejscowości Witka. Dojeżdżamy do pieszego szlaku 89

90 niebieskiego, skręcamy w lewo i kierujemy się gminną drogą do miejscowości Wrociszów Dolny. Następnie drogą polną, szutrową do miejscowości Sulików. W Sulikowie na rynku wjeżdżamy w drogę powiatowa nr do miejscowości Studniska Dolne. Dojeżdżamy do drogi wojewódzkiej nr 358. W tym miejscu, przy remizie strażackiej OSP, kończy się szlak niebieski a zaczyna międzynarodowy szlak rowerowy Zgorzelec - Jelenia Góra. Jasna Góra - Bogatynia o długości 5,2 km. Początek szlaku znajduje się przy przystanku autobusowym, przy odejściu od szlaku zielonego. Zjeżdżamy w dół drogą utwardzoną kamieniem - tzw. "droga kościelna", której walorem są wyjątkowe krajobrazy do skrzyżowania z drogą Bogatynia - Sieniawka obok stacji paliw. Na skrzyżowaniu skręcamy w prawo w ul. Opolowską, a następnie w ul. II Armii WP do centrum Bogatyni. Szlaki rowerowe usytuowane są na istniejących już drogach terenowych, polnych i lokalnych, z których korzystają również inni użytkownicy (np. pojazdy, piesi, zaprzęgi konne). Już wkrótce Bogatynia będzie mogło, poszczycić się nowymi szlakami dla rowerzystów. Trasy będą obejmować całe miasto oraz część gminy Bogatynia. W ramach projektu powstanie ścieżka przyrodniczo - dydaktyczna Bogatynia - Graniczny Wierch - Jasna Góra - Opolno - Zdrój" oraz projekt ścieżki ekologiczno - regionalnej Dookoła Worka Turoszowskiego" Stan środowiska naturalnego KLIMAT Gmina leży w najcieplejszym regionie Pogórza Sudeckiego. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 7,9ºC. Przez 46,1% dni w roku nad omawiany obszar napływają polarno morskie masy powietrza przynoszące latem ochłodzenie i opady, a zimą odwilże i mgły. Nie można pominąć zagadnienia mikroklimatu obszaru górniczego. Istnienie wyrobisk sprzyja utrzymywaniu się zastoisk chłodnego powietrza na ich dnie w godzinach nocnych. Latem temperatura wyrobiska jest o kilka stopni wyższa, zaś zimą niższa od ścian odkrywki. Powoduje to recyrkulacyjny obieg powietrza polegający na wytworzeniu się dwóch sfer prądów o przeciwnych kierunkach. Powstanie zwałowiska zewnętrznego utrudnia wymianę powietrza w jego dolnej części i przyczynia się do zagęszczania szkodliwych dymów. Generalnie ciepły i wilgotny klimat panuje na tym terenie od początku czasów nowożytnych. W XIX spowodował nawet, że okolice Bogatyni słynęły z sadownictwa, które upadło dopiero w drugiej połowie XX wieku. GLEBY Na terenie gminy występują gleby bielicowe i pseudobielicowe urodzajne o dobrych warunkach wilgotnościowych. Występują równoleżnikowo od Porajowa do Bogatyni. - Brunatne występują na wschód od Bogatyni - Mady w dolinach rzek Nysy, Biedrzychówki i Jaśnicy - Bagienne w obniżeniach terenu na mułach i piaskach. Obszar gminy obejmuje hektarów powierzchni z czego ha przypada na miasto, a ha to tereny wiejskie. 41,26% ogólnej powierzchni zajmują użytki rolne, a 23,98 to lasy. Na tym terenie dominuje produkcja roślinna: pszenica, jęczmień, żyto oraz ziemniaki, buraki, rzepak. WODY 90

91 Gmina Bogatynia leży w granicach zlewni rzeki Odry i jej dopływu Nysy Łużyckiej. Rzeka Nysa Łużycka wkracza na teren Polski na wysokości 235 m n.p.m. Po przepłynięciu 70 km od źródła leżącego na terenie Czech na wysokości 748 m n.p.m. od wsi Sieniawka, rzeka płynie sztucznym wyprostowanym korytem. Gmina leży w całości w górnym biegu Nysy Łużyckiej, który kończy się na 93,7 km rzeki koło wsi Krzewina. Jest to rzeka o wybitnie zmiennych stanach i przepływach. Wysokie wodostany występują wiosną i jesienią. Minimalne stany i przypływy występują w letnie i jesienne susze oraz mroźne okresy zimy. Drugą pod względem długości rzeką jest Miedzianka. Jej źródło leży na terenie Czech u podnóża góry Cerny Virch. W ramach gminy jej długość wynosi 10,5 km. Koryto rzeki jest obetonowane na 80-ciu % długości. Na odcinku Bogatynia Turoszów zostało ono przesunięte w latach 60-tych na wschód bliżej zwałowiska. Rzeka cechuje się większą zmiennością stanów i przepływów niż Nysa Łużycka. Miedzianka uchodzi do Nysy w rejonie Trzcińca. Największym dopływem Miedzianki jest potok Jaśnica, wypływający na południe od Opolna Zdroju. Na północ od tej wsi wody płyną sztucznym korytem i wpadają do Miedzianki w Bogatyni. Potok Bystrzyk wypływa na wschód od Bogatyni, a uchodzi do Miedzianki w północnej części miasta. Na południe od Białopola, u stóp Guślarza wypływa potok Biedrzychówka, prawy dopływ Nysy Łużyckiej. Jego koryto przekładano kilkakrotnie ku południu w miarę rozszerzania się odkrywki. W latach utworzono zbiornik retencyjny w Zatoniu, przegradzając dolinę rzeki Plebianka. Znajduje się tu obecnie ujęcie wody pitnej dla Bogatyni. W pobliżu Elektrowni znajduje się zbiornik wyrównania dobowego o pojemności 45 tys. m 3. W obszarach źródliskowych, u podnóża hałd, wzdłuż dolinek naturalnych cieków i w starorzeczach Nysy, występują stałe lub okresowe mokradła oraz stawy sztuczne lub naturalne. W 1972 roku utworzono w Bogatyni zalew wykorzystując naturalne położenie terenu. W Niecce Turoszowskiej występują cztery poziomy wodonośne w trzech formacjach geologicznych. Nieckowatość terenu sprzyja występowaniu wód artezyjskich. W strefie osadów trzeciorzędowych odkryto wody podziemne zawierające Fe SO4. W latach międzywojennych wykorzystywano wody lecznicze z okolic Opolna Zdroju, jednakże działalność górnicza zniszczyła zasoby wód mineralnych. Obecnie silnie uprzemysłowiona gmina nie posiada wystarczających zasobów wody dla zaspokojenia własnych potrzeb, a woda jest tłoczona ze zbiornika Witka w gminie Zgorzelec. Według kronik niemieckich w latach Bogatynię nawiedzało 37 klęsk powodziowych. FLORA Na obszarze gminy występują trzy główne zbiorowiska roślinne: - lasy (9,5 % powierzchni gminy) - łąki i pastwiska (około 600 ha). Przed powstaniem kombinatu w Turoszowie, gmina była rejonem rolniczym. Pierwotna szata roślinna została zniszczona lub przekształcona przez człowieka. Tylko powyżej pól uprawnych na wyniesieniach otaczających nieckę i w dolinach rzek zachowały się niewielkie fragmenty lasów i łąk. Najbogatszym w gatunki drzew jest kompleks lasów nad Nysą, gdzie zachowały się stare skupiska buków, dębów, modrzewi, jaworów, grabów i wiązów. Na tereny poeksploatacyjne wprowadza się nowe odmiany i gatunki drzew i innych roślin. FAUNA Świat zwierzęcy reprezentują gatunki typowe dla fauny środkowej Europy. 91

92 Intensywna działalność gospodarcza spowodowała poważną degradację środowiska naturalnego na terenie gminy. Przez wiele lat niewiele robiono w celu zmniejszenia niekorzystnego wpływu na środowisko trzech podmiotów mających największy wpływ na jego zanieczyszczenie to jest kopalni, elektrowni i samego miasta. Jednak publiczne zainteresowanie sprawą degradacji środowiska spowodowało, że rządy całego świata w tym i Polski podejmują różnorodne działania aby niwelować niekorzystne skutki działalności gospodarczej. Odkrywkowa eksploatacja węgla brunatnego spowodowała powstanie na terenie gminy wielkoprzestrzennych, antropogenicznych form terenowych odkrywkowego wyrobiska górniczego oraz nadpoziomowego zwałowiska nadkładu. Ograniczenie ujemnego wypływu na powierzchnię terenu już zajętego odbywa się przez odpowiednią gospodarkę terenami, rekultywację oraz zagospodarowanie terenów zrekultywowanych. Rekultywacja zwałowiska prowadzona jest od lat 60-tych XX wieku. Corocznie poddawane jest rekultywacji około 70 hektarów. Część zalesionego terenu przekazuje się lasom państwowym, na części prowadzi się prace pielęgnacyjne Infrastruktura turystyczna regionu Infrastruktura turystyczna i jej ocena stanowią kluczowy element budowania profesjonalnych produktów turystycznych, szczególnie w odniesieniu do poszczególnych miast i miejscowości. W kontekście rozwoju turystyki należy ocenić elementy podstawowej bazy turystycznej, na którą składają się baza noclegowa i gastronomiczna oraz szeroko rozumiana infrastruktura uzupełniająca (szlaki turystyczne, obiekty sportowo-rekreacyjne, ośrodki turystyki aktywnej itp.), jak i dostępność komunikacyjną. Ich aktualny stan, poziom jakości usług, oryginalność oraz perspektywy rozwoju w znacznym stopniu determinują rozwój turystyki w danym mieście czy regionie Baza noclegowa W gminie Bogatynia obiekty noclegowe są dosyć dobrze rozwinięte. Bazę noclegową tworzą głównie obiekty zlokalizowane w mieście, należą do niej m.in.: - Hotel Rychło, ul. Pocztowa 15, Bogatynia - Hotel Ewa, ul. Główna 2, Bogatynia - Hotel Górnik, ul. Pocztowa 2, Bogatynia - Noclegi Bogatynia, ul. Górna 1, Bogatynia - Pokoje Gościnne, ul. Kusocińskiego 17, Bogatynia - Ośrodek Sportu i Rekreacji, ul. Białogórska, Bogatynia Baza gastronomiczna Baza gastronomiczna jest drugim, oprócz bazy noclegowej, podstawowym elementem zagospodarowania turystycznego. Oprócz obiektów gastronomicznych, indywidualnych przedsiębiorców, zlokalizowanych w mieście, znaczenie mają tu usługi świadczone przez gestorów bazy restauracyjnej i hotelowej, jako usługi kompleksowe łączące nocleg z całodniowym wyżywieniem. W gminie Bogatynia przeważają bary oraz kawiarnie. Częstym zjawiskiem są sezonowe, polowe punkty małej gastronomii. W sołectwach obserwuje się łączenie funkcji sklepu z barem samoobsługowym. Do bazy gastronomicznej należy: - Bar Tawerna, ul. Dąbrowskiego 22, Bogatynia, 92

93 - Bar Żytawska, ul. Daszyńskiego 17, Bogatynia, - Pizzeria Rusticana, ul. Zamoyskiego 33, Bogatynia, - Restauracja Hoker, Kawiarnia Cafe er, ul. Pocztowa 15, Bogatynia, - Klub Astra, ul. Krakowska 7, Bogatynia, - Restauracja Gospoda, u. 1-go Maja 15/1, Bogatynia, - Bar Alf, ul. Dworcowa, Bogatynia, - Bar Bolero, ul. II Armii Wojska Polskiego 14, Bogatynia - Bar Orient, ul. Rolnicza 1, Sieniawka, - Club Restauracja Jubilat, ul. Pocztowa 2a, Bogatynia, - Pizzeria Kon-tiki, ul. Pocztowa 13, Bogatynia, - Kawiarnia Parkowa, ul. II Armii Wojska Polskiego 2, Bogatynia Baza paraturystyczna Niezależnie od rozwoju turystyki na danym obszarze infrastruktura turystyczna uzupełniana jest infrastrukturą ogólną (paraturystyczną). Głównym zadaniem urządzeń infrastruktury paraturystycznej jest obsługa stałych mieszkańców danego regionu, a turyści są jedynie pewną częścią użytkowników. Cechą charakterystyczną infrastruktury paraturystycznej jest fakt, iż teoretycznie jej istnienie nie jest niezbędne dla istnienia ruchu turystycznego, ale praktycznie to właśnie ona ma często największy wpływ na podejmowanie decyzji o wyjeździe w konkretne miejsce. Na infrastrukturę okołoturystyczną składają się szlaki turystyczne, ośrodki sportowo - rekreacyjne, wypożyczalnie sprzętu turystycznego, punkty informacji turystycznej, parkingi i inne obiekty (m.in. banki, bankomaty, apteki itp.), których istnienie uatrakcyjnia i ułatwia pobyt turysty w danym miejscu. W gminie Bogatynia do bazy paraturystycznej zaliczamy: Bibliotekę Publiczną Miasta i Gminy w Bogatyni (Filia w Zatoniu, Działoszynie, Opolnie Zdroju, Filia w Porajowie) Bogatyński Ośrodek Kultury prowadzi działalność merytoryczną propagującą podstawowe dziedziny sztuki na bazie istniejących zespołów artystycznych i sekcji zainteresowań: taniec, (zespół tańca ludowego Turoszowianie, zespół piosenki i ruchu Układ ), teatr (grupa teatralna Hannah ), plastyka (dziecięce i młodzieżowe ognisko plastyczne), muzyka (grupy muzyczne Plastik, Save your soul, Dubbing ), poezja śpiewana, fotografia. A także: lektorat angielskiego i niemieckiego, gimnastyka rekreacyjna dla pań, zajęcia grupy młodych organizatorów imprez, klub krótkofalowców. W Bogatyńskim Ośrodku Kultury funkcjonują ponadto: kino Kadr, galeria wystawiennicza. Filia Bogatyńskiego Ośrodka Kultury w Zatoniu prowadzona jest działalność w sekcjach: teatralnej, muzycznej, plastycznej, fotograficznej, szachowej. Telewizja, radio, prasa: Stowarzyszenie Radio Telewizja w Bogatyni, Gazeta Zakładowa Kopalni Węgla Brunatnego. Ośrodek Sportu i Rekreacji Tereny sportowo rekreacyjne zlokalizowane na terenie samorządu zarządzane są przez Ośrodek Sportu i Rekreacji w Bogatyni. Infrastruktura sportowa składa się z następujących obiektów: kryty basen oraz hala sportowa wraz z kręgielnią przy szkole podstawowej nr 3 w Bogatyni wraz z kompleksem boisk sportowych oraz pełnowymiarową halą sportową, dwa stadiony sportowe (stadion lekkoatletyczny z wymaganymi certyfikatami oraz stadion lekkoatletyczny wraz z halą sportową), 93

94 korty tenisowe, boiska piłkarskie w sołectwach. W mieście funkcjonuje klub piłkarski MKS Granica Bogatynia, a w każdej wsi gminy działają również Ludowe Zespoły Sportowe Dostępność komunikacyjna Infrastruktura drogowa Położenie miejscowości czy regionu blisko znanych i uczęszczanych szlaków komunikacyjnych zawsze miało ogromne znaczenie dla ich cywilizacyjnego rozwoju. Szlaki ułatwiały podróżowanie, handel, wymianę wiedzy, umiejętności i doświadczeń. Bogatynia była od początku istnienia jedną z najbogatszych wsi kraju żytawskiego. Wynikało to między innymi z faktu, iż położona była przy starej i bardzo uczęszczanej drodze handlowe j- starej drodze żytawskiej - biegnącej z Żytawy przez Sieniawkę, Biedrzychowice do Bogatyni, a następnie przez Frydlant do Lubania, Gryfowa i Jeleniej Góry. Droga ta stanowiła fragment szlaku handlowego prowadzącego z Drezna do Świdnicy, Opola i dalej do Krakowa. Droga ta straciła jednak dla Bogatyni tak duże znaczenie w roku Wtedy to, leżący nieopodal, Zgorzelec uzyskał przywilej polegający na obowiązku udawania się kupców z towarami na wschód przez to miasto, drogą zwaną Via Regia - Drogą Królewską. Droga ta, zwana także po niemiecku Wysoką Drogą, ( Hohe Strasse ), od wczesnego średniowiecza była jednym z najważniejszych połączeń komunikacyjnych w Europie. Zaczynała się w Hiszpanii, w Santiago de Compostela i kończyła się na terytorium Rusi. Odcinek łużycki tej drogi, biegnący przez Zgorzelec i Lubań zwany był Via Regia Lusatica. Z Via Regia, w okolicach Zgorzelca krzyżowały się najważniejsze wówczas szlaki europejskie, m.in. trakt z Pragi do portów bałtyckich. Mimo, przez ponad 30 lat, prowadzonego przez Żytawę sporu o pierwszeństwo używania drogi ze Zgorzelcem, w 1378 roku cesarz Karol IV podjął decyzję podtrzymującą dotychczasowy przywilej Zgorzelca. Od tej pory droga z Żytawy, przez Bogatynię, do Jeleniej Góry stała się, ze stratą dla Bogatyni i jej mieszkańców, drogą lokalną, drugorzędną. Wśród szlaków komunikacyjnych biegnących przez Bogatynię w przeszłości była również tak zwana Złodziejska Droga. Łączyła ona miejscowości Grabstejn i Frydlant, prowadząc po drodze przez wzgórza Hartbusch i Queiser (obecnie teren kopalni Turów ), dalej przez Las Bogatyński Tschau - i Dietrzychów. Inna wersja tej dogi prowadziła przez Jasną Górę, ścieżkami przez Dietrzychów, do Frydlant. Dla rozwoju i modernizacji sieci komunikacyjnej na terenie ziemi bogatyńskiej znaczący był wiek XIX. Powstały wtedy nowe drogi, wyremontowano i przebudowano już istniejące, powstały liczne mosty, w tym pierwszy żelazny, uruchomiono wreszcie linie kolejowe. W wieku XIX rozpoczęła się modernizacja i rozbudowa sieci dróg w Bogatyni i okolicach. W latach po raz pierwszy utwardzony został fragment drogi dojazdowej łączącej Żytawę z Frydlantem na odcinku z Rybarzowic do Bogatyni. W kolejnych latach utwardzono większość dróg na terenie Bogatyni i wychodzące z nich drogi w kierunku Zatonia, Jasnej Góry, Opolna i Turoszowa. W roku 1854 ukończono budowę drogi bitej łączącej Wigancice z Działoszynem i Ostritz. W latach przeprowadzono generalny remont drogi z Żytawa do Bogatyni. Przebudowano i poszerzono drogę na odcinku od wzgórza Husaren do granicy czeskiej. W 1900 roku na terenie Bogatyni przebudowano ponad 1600 metrów bieżących ulic wiejskich i dróg dojazdowych. 94

95 Przed I wojną światową, w latach przebudowano główną bogatyńską ulicę Wiejską (obecnie ulice - Turowska, 1 Maja i Kościuszki). Kolejne ulice - Główną, Sądową i Kolejową (obecnie Daszyńskiego) zmodernizowano w latach Niektóre odcinki ulic były już oświetlone - najpierw przez lampy gazowe, ufundowane w latach 60-tych XIX wieku przez Preibischa, a od roku 1906 także przez lampy elektryczne. Po I wojnie światowej uruchomiono komunikację autobusową. Pierwsza linia połączyła Bogatynię z Hirschfelde w 1920 roku. Czynna była od czerwca do listopada. W maju 1928 roku ruszyła druga linia, która połączyła Bogatynię, Markocice i Żytawę. Po drugiej wojnie światowej Bogatynia znalazła się w granicach Polski. Ze względu na swoje położenie, nieliczne połączenia autobusowe i brak linii kolejowej - do najbliższej stacji kolejowej było 30 kilometrów - komunikacja między Bogatynią a pobliskim Zgorzelcem i resztą kraju była bardzo utrudniona. Dopiero w 1952 roku do sieci Polskich Kolei Państwowych włączono Turoszów. Stało się to możliwe po wybudowaniu nowego odcinka linii kolejowej, o długości 39 kilometrów, łączącego Turoszów z Mikułową. Pod koniec lat pięćdziesiątych rozpoczęto prace przy budowie nowego, 30- kilometrowego, odcinka drogi do Zgorzelca. Dobrze rozwinięta jest sieć komunikacji autobusowej. Droga z Bogatyni do Zgorzelca ma do dzisiaj strategiczne znaczenie dla miasta i regionu, gdyż jest jedyną, która łączy Bogatynię z Dolnym Śląskiem i resztą kraju. Ważna jest także droga z Bogatyni do Sieniawki - droga tranzytowa z Niemiec do Czech, która łączy dwa przejścia graniczne: Sieniawka - Zittau i Bogatynia - Kunratice. Poza tymi dwoma drogami wojewódzkimi, na terenie gminy znajdują się drogi powiatowe o łącznej długości 43,7 km, oraz drogi gminne i lokalne, razem 107,8 km. Wkrótce, po ponad dziesięcioletnich zabiegach, ma się rozpocząć budowa drogi transgranicznej, która połączy, gminę Bogatynia, Zittau, w Niemczech i Hradek nad Nysą, w Czechach. 1 maja 2004 roku, w dniu wejścia Polski do Unii Europejskiej, miała miejsce symboliczna inauguracja budowy drogi, której dokonali szefowie rządów Polski, Czech i Niemiec na styku trzech granic w Porajowie. Przez terytorium gminy Bogatynia będzie przebiegał odcinek o długości 4,5 kilometra. Budowa drogi stworzy szansę na ożywienie gospodarcze i rozwój gminy. Planuje się również przebudowę drogi z Sieniawki do Zatonia oraz z Zatonia do Działoszyna. Na tym drugim odcinku ma powstać między innymi dodatkowy, trzeci pas ruchu dla samochodów ciężarowych. W Sieniawce ma powstać nowy most graniczny do Zittau. Mimo planowanych zmian, sieć dróg w gminie Bogatynia pozostanie niedoskonała. Poważnym problemem pozostanie fakt, że obecnie istniejący układ dróg wymusza zbyt często przejazd przez miasto, co stanowi spore utrudnienie dla podróżujących jak i mieszkańców miasta Infrastruktura kolejowa W 1875 roku uruchomiono linię kolei żelaznej między Zgorzelcem a Żytawą. Przy tej trasie oddano do użytku przystanek kolejowy w Posadzie. W tym samym roku oddany został do użytku szlak kolejowy łączący Frydlant z Zawidowem. Mieszkańcy mikroregionu bogatyńskiego mogli z niego korzystać, choć z utrudnieniem. Ponieważ 95

96 trasa biegła przez terytorium Czech, jej pokonanie wiązało się z formalnościami granicznymi. Także bardzo długo, bo aż około 20 lat, trwały starania o uruchomienie linii kolejowej łączącej Bogatynię z Żytawą. Zabiegali o to przede wszystkim lokalni przedsiębiorcy popierani między innymi przez burmistrza Żytawy, Haberkorna, który był członkiem specjalnego komitetu powołanego do opracowania projektu ekonomicznego tego przedsięwzięcia. Do grona przedsiębiorców popierających ideę budowy linii kolejowej z Bogatyni do Żytawy należał przede wszystkim K.A. Preibisch, najpoważniejszy wówczas działacz gospodarczy w Bogatyni. Mimo, że prace nad projektem ekonomicznym inwestycji rozpoczęły się już w roku 1864, to pierwszych pomiarów dokonano dopiero w roku 1872, a właściwe prace miernicze rozpoczęto w roku Dopiero wtedy Landtag saksoński wyraził zgodę na budowę linii wąskotorowej. W roku 1882 rozpoczęły się prace ziemne, które ukończono w październiku 1884 roku. 11 listopada, tego samego roku, nastąpiło uroczyste otwarcie linii kolejowej Żytawa - Bogatynia. Trasa o długości 13,6 km liczyła 4 przystanki - w Sieniawce, Biedrzychowicach, Opolnie i Bogatyni. Wąskotorowa kolejka docierała do Bogatyni Górnej. Pięć lat później linię przedłużono do Markocic, a w 1889 roku do Hermanic (Hermsdorfu), gdzie połączyła się z linią kolejową Liberec - Frydlant, tak by można było dalej połączyć się z Jeleną Górą i Dreznem. Otwarcie nowej trasy miało miejsce 25 sierpnia 1890 roku. Przy ulicy Kolejowej - obecnie Daszyńskiego - zbudowano specjalny budynek, który pełnił funkcję Dworca Głównego. Obecnie w budynku znajduje się Dworzec Główny PKS. Z dworca kolejka jeździła w dwóch kierunkach: - południowo- wschodnim- do Hermanic, Dietrzychowa i Frydlantu (czeski odcinek tej trasy istnieje do dnia dzisiejszego, ale nie jest używany); - zachodnim- żelaznym mostem nad Miedzianką koło zakładów włókienniczych, gdzie znajdował się drugi przystanek, (istnieje do dziś - tzw. dom z zegarem z nieistniejącą wówczas przybudówką, w której dzisiaj znajduje się sklep), w kierunku Sieniawki. Nysę przekraczała w Porajowie i dalej, istniejącą nadal nitką torów, prowadziła do Dworca Głównego w Żytawie. Stąd można było kontynuować podróż do kurortu Oybin lub, tradycyjną koleją, do dowolnego punktu Niemiec. Z odgałęzień linii kolejowej korzystały zakłady bawełniane, firma Rolle zajmująca się przetwórstwem owocowym, (po II wojnie światowej przez wiele lat Bogatyńskie Piwnice Win Importowanych - dziś nieistniejące), oraz dawna elektrownia (dziś - Bogatyński Ośrodek Kultury przy ulicy Daszyńskiego). Na terenie Bogatyni i okolic, do dnia dzisiejszego, pozostały już tylko nieliczne ślady istnienia linii kolejki wąskotorowej - dworcowe budynki, zatopione w asfalcie fragmenty szyn i mosty na Miedziance. Rozwój przemysłu na terenie gminy, powstanie w 1958 roku przedsiębiorstwa Kopalnia i Elektrownia Turów w budowie sprawiło, że uznano za konieczne rozpoczęcie budowy toru kolejowego do Bogatyni. W ten sposób - dzięki nowoczesnej, jak na owe czasy, drodze do Zgorzelca i połączeniu kolejowemu do Bogatyni- miasto zostało przyłączone do Dolnego Śląska. Trakcja kolejowa, z Bogatyni do Mikułowej, istnieje do dnia dzisiejszego, ale przewozy pasażerskie na tej trasie zostały zlikwidowane w roku Na potrzeby kopalni i elektrowni utrzymano przewozy towarowe. Przez gminę przebiega też linia kolejowa łącząca Niemcy z Czechami, ale nie jest obsługiwana przez żadną polską stację kolejową. 96

97 Infrastruktura lotnicza/wodna Najbliższym międzynarodowym lotniskiem, z którego korzystają najczęściej mieszkańcy gminy, to port Wrocław Strachowice oddalone o 200 km (ok. 150 minut od Bogatyni. Istnieje także możliwość skorzystania z międzynarodowego portu lotniczego w Katowicach, Dreźnie, Pradze (Czechy) oraz w Berlinie (Niemcy). Infrastruktura wodna w gminie nie występuje Dominujące formy turystyki Na to jakie formy turystyki stają się dominujące na danym obszarze wpływa wiele czynników. Najistotniejszymi z nich są uwarunkowania demograficzne, infrastruktura społeczna, infrastruktura techniczna, struktura gospodarcza i uwarunkowania ekonomiczne oraz atrakcyjność oferty danego miejsca Wielkość i struktura ruchu turystycznego w regionie Do zilustrowania intensywności ruchu turystycznego w gminie zastosować można następujące wskaźniki: - funkcji turystycznych Baretje a (relacja liczby miejsc noclegowych do liczby stałych mieszkańców), - intensywności ruchu turystycznego według Schneidera (relacja korzystających z noclegów do liczby stałych mieszkańców), - intensywności ruchu turystycznego według Charvata (relacja udzielonych noclegów do liczby stałych mieszkańców), - wykorzystania pojemności noclegowej (relacja udzielonych noclegów do liczby miejsc noclegowych), - gęstości ruchu (relacja korzystających z noclegów do powierzchni w km 2 ), - gęstość bazy noclegowej (relacja miejsc noclegowych do powierzchni w km 2 ), - wskaźnik rozwoju bazy noclegowej (relacja korzystających z noclegów do liczby miejsc noclegowych). Wskaźniki dla gminy Bogatynia z roku 2007 przedstawiają się następująco: - funkcji turystycznych Baretje a 1,2 - intensywności ruchu turystycznego według Schneidera 35,1 - intensywności ruchu turystycznego według Charvata 97,5 - wykorzystania pojemności noclegowej 83,4 - gęstości ruchu 65,0 - gęstość bazy noclegowej - 2,2 - wskaźnik rozwoju bazy noclegowej 30, Sezonowość ruchu turystycznego w regionie Niewątpliwie omawiany region charakteryzuje się sezonowością przyjazdu turystów wiosenno letnią, ze względu na korzystanie z walorów przyrodniczych szlaków pieszych oraz rowerowych. Pewnym jest, że do gminy Bogatynia przyjeżdżają turyści chcący uczestniczyć w organizowanych imprezach kulturalno sportowo rekreacyjnych (np. Bogatyńskie Dni Węgla i Energii KARBONALIA), które posiadają nie tylko rangę lokalną ale i regionalną. 97

98 Modele przyjazdu do regionu Przyjazd do gminy jest związany z korzystaniem z walorów specjalistycznych znajdujących się na jej obszarze, a także z uczestnictwem w imprezach kulturalnych odbywających się w gminie. Model przyjazdu do gminy można zatem określić jako typowo rekreacyjno-turystyczny. Jednak również obserwuje się przyjazdy biznesowe. Na terenie gminy najczęściej spotykana jest turystyka indywidualna oraz rodzinna, a także w grupach zorganizowanych. Masowe imprezy zazwyczaj przyciągają ludzi młodych. Starsze wiekiem osoby zainteresowane są historią miasta oraz jej walorami kulturowymi Postrzeganie regionu Bogatynia znana jest raczej z przemysłu ciężkiego i ewentualnie z nadgranicznego położenia. Jest to jedna z najbogatszych gmin w Polsce. To stolica tzw. worka turoszowskiego, obszaru industrialnego, na jej terenie znajdują się BOT Kopalnia Węgla Brunatnego Turów SA oraz BOT Elektrownia Turów SA zatrudniające łącznie ok. 7 tysięcy osób. Bogatynia uczestniczy we współpracy z miastem czeskim Hradek nad Nisou i niemiecką Żytawą (Zittau). Co przyczynia się do działań promocyjnych gminy. Mimo, iż niekorzystnym jest fakt, że na obszarze znaczną część zajmują wykopaliska kopalniane, wartym podkreślenia jest, że Bogatynia zaistniała jako bardzo znany w Polsce ośrodek jazzowy. Miejsce, gdzie grają najwięksi muzycy z całego świata, ma sięgające daleko tradycje związane z muzyką jazzową Struktura społeczno ekonomiczna odwiedzających region Struktura społeczno-ekonomiczna stanowi zespół uwarunkowań rozwoju turystyki na danym obszarze. Popyt na usługi turystyczne uzależniony jest w znacznym stopniu od takich zmiennych, jak wiek, płeć, poziom edukacji i wychowania oraz zasobność społeczeństwa. W zależności od wieku, osoby odwiedzające gminę preferują różne formy rozrywki. Osoby młodsze częściej zainteresowane są imprezami kulturalnymi oraz masowymi. Osoby w średnim wieku również najczęściej wybierają imprezy masowe i artystyczne, natomiast osoby starsze najbardziej zainteresowane są poznawaniem historii i architektury miasta. Korzystanie z walorów przyrodniczych gminy jest niezależne od wieku. Jeśli chodzi o strukturę płci odwiedzających powiat, to w takim samym stopniu do regionu przyjeżdżają kobiety i mężczyźni. Poziom wykształcenia również ma wpływ na wybór uczestnictwa w konkretnej imprezie czy formę spędzania czasu. Na organizowane w gminie imprezy przybywają turyści o różnym stopniu wykształcenia. Taka sama tendencja występuje wśród turystów uprawiających turystykę kwalifikowaną. WNIOSKI: Gmina charakteryzuje się urozmaiconą rzeźbą terenu, Występująca na terenie gminy działalność gospodarcza wpłynęła negatywnie na stan środowiska, Większość zabytków w gminie stanowią obiekty sakralne, jednakże chlubą gminy są liczne domy łużyckie, Przygraniczne położenie (z Czechami i Niemcami) sprawia, iż gmina jest dobrą bazą wypadową do pobliskich ciekawych miejsc poza granicami państwa, 98

99 Liczne imprezy, znane nie tylko w regionie lecz w całym kraju, przyciągają liczne grono odwiedzających, Gminę uatrakcyjniają liczne szlaki piesze i rowerowe, Dobrze rozwinięta jest sieć połączeń autobusowych z gminą. Niestety brak w gminie jest połączeń kolejowych. 99

100 1.9. Gmina Lubań Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Atrakcyjność turystyczna regionu Położenie regionu ogólna charakterystyka na tle województwa Gmina Lubań położona jest w zachodniej części województwa dolnośląskiego, w powiecie lubańskim, w obrębie Pogórza Izerskiego, dużej jednostki geograficznej rozciągającej się między doliną Bobru na wschodzie i doliną Nysy Łużyckiej na zachodzie. W Gminie wyróżnia się następujące mikroregiony: - dolinę rzeki Kwisy, - wąskie doliny bocznych dopływów Kwisy, - Wysoczyznę Siekierczyńską, - Wzgórze Gradowskie. Granicę Gminy od północy stanowią: Gmina Nowogrodziec i Zgorzelec, od południa Gmina Leśna, Olszyna, Platerówka, a od zachodu Gmina Siekierczyn. Pozostałą część granicy wyznacza miasto Lubań, które jednocześnie z uwagi na swe położenie stanowi centrum kulturo handlowo usługowe. W związku z tym, że siedziba Urzędu Gminy zlokalizowana jest w mieście Lubań, stanowi ono również centrum administracyjne gminy. Powierzchnia Gminy wynosi ha. W jej skład wchodzi 12 sołectw skupiających 13 wsi. Sołectwa: Henryków Lubański, Jałowiec, Kościelnik, Kościelniki Dolne, Mściszów, Nawojów Łużycki, Nawojów Śląski, Pisarzowice, Radogoszcz, Radostów Dolny i Radostów Średni (wspólne sołectwo), Radostów Górny, Uniegoszcz. Obszar Gminy Lubań wynosi hektarów. Przeważają grunty orne, łąki i pastwiska, które stanowią 71,95 % ogólnej powierzchni użytków Walory turystyczne Walory wypoczynkowe regionu Walory wypoczynkowe stanowią jeden z ważniejszych elementów przyciągających turystów w ten region. Taki rodzaj turystyki służy przede wszystkim odpoczynkowi od wielkomiejskiego zgiełku, regeneracji zarówno fizycznej jak i psychicznej organizmu. W grupie walorów wypoczynkowych wyróżnić można zespół cech niezbędnych, których występowanie stanowi minimum warunków do wypoczynku oraz zespół cech korzystnych podnoszących wartości wypoczynkowe terenu. Do pierwszych zaliczyć można czyste powietrze (wolne od zanieczyszczeń), ciszę, niski stopień urbanizacji, występowanie walorów estetycznych krajobrazu, brak zasadniczych przeciwwskazań klimatycznych. Do cech korzystnych zakwalifikować można szczególnie walory wypoczynkowe krajobrazu, warunki do uprawiania czynnego wypoczynku, przydatność terenów do wędrówek pieszych, kolarskich, wodnych oraz przydatność wód do kąpieli i sportów wodnych Walory krajoznawcze regionu Na terenie Gminy Lubań znajduje się kilka godnych polecenia obiektów zabytkowych: Jałowiec Pałac w stylu klasycystycznym wzniesiony około XIX wieku. Jest to harmonijna budowla zbudowana na planie prostokąta, dwukondygnacyjna 100

101 z portykiem kolumnowym od strony parku. W pobliżu pałacu znajduje się niewielki teren parkowy z aleją lipową oraz marmurowy nagrobek jednego z właścicieli, umieszczony pod neogotyckim baldachimem. Kościelnik Kościół p.w. Ścięcia Jana Chrzciciela, zbudowany przed rokiem 1346, a rozbudowany w latach 1654 i W kościele znajduje się późnogotycki tryptyk z roku 1496 roku z rzeźbami patrona św. Jana Chrzciciela, św. Anny i św. Jadwigi Śląskiej. Pisarzowice Kościół parafialny p.w. Macierzyństwa Marii Panny, wzniesiony na przełomie XV i XVI wieku, przebudowany w XVIII wieku. We wnętrzu zachował się gotycki portal, klasycystyczny ołtarz i kilka kamiennych epitafiów. W bezpośrednim sąsiedztwie kościoła parafialnego zlokalizowany jest zespół pałacowy składający się z pałacu, oficyny pałacowej i zabudowań gospodarczych. Pałac został zbudowany na początku XVIII wieku, a został zniszczony po 1945 roku (obecnie ruina). Zespół pałacowo parkowy pochodzący prawdopodobnie z drugiej połowy XVIII wieku. W latach 60 tych XIX wieku założono na terenie dworskich łąk park krajobrazowy ze stawami, natomiast na początku XX wieku od strony południowo wschodniej powstał ozdobny park. Do 2006 roku w pałacu mieściła się szkoła podstawowa. Na uwagę zasługuje zajazd pocztowy z 1802 roku znajdujący się przy drodze K-30 Lubań Zgorzelec oraz odnaleziony słup poczty polsko saskiej. Mściszów Ruiny Kościoła św. Jerzego, wzniesionego w 1501 roku i zniszczonego w 1945 roku. Ruiny są otoczone murem cmentarnym z bramą. Kościół p.w. Zesłania Ducha Świętego, zbudowany został w 1742 roku, a przebudowany w latach Dawniej był to kościół protestancki, który służył jako dom ucieczkowy. Nawojów Łużycki Renesansowy dwór, pochodzący z lat , przebudowany w XVIII wieku. Poważnie zniszczony w 1945 roku odbudowany został w latach Jest to założenie składające się z dwóch skrzydeł ustawionych pod kątem prostym. W jednym z nich mieści się obecnie kościół filialny, natomiast drugie jest nieużytkowane i popadło w ruinę. Od strony dziedzińca zachowały się dwukondygnacyjne, renesansowe krużganki, bogato zdobione, wykonane z piaskowca, wsparte na kolumnach toskańskich na parterze i w górnej kondygnacji jońskich. Górna kondygnacja krużganków dekorowana jest licznymi płasko rzeźbionymi kartuszami herbowymi. Dwór uznawany jest za perełkę wśród zabytków. Nawojów Śląski Słowiańskie grodzisko założone na planie owalu o wymiarach 26 x 40 m. Powstanie grodziska datuje się na XIII wiek. Henryków Lubański Zespół kościelny obejmujący Kościół p.w. św. Mikołaja z XIII wieku, plebanię, mur cmentarny z podcieniami i bramą z II połowy XVIII wieku; Przy drodze z Henrykowa od Godzieszowa znajduje się głaz narzutowy z wyrytym nazwiskiem pruskiego generała H.J. Ziethena oraz datą 23 listopada 1745 roku. Obelisk upamiętnia stoczoną tam bitwę pomiędzy Prusami a Sasami podczas wojny śląskiej. 101

102 Radostów Zlokalizowana jest tam jedna z najstarszych świątyń chrześcijańskich w okolicach Lubania. Na podstawie stylu architektonicznego datuje się budowę kościoła na XIII wiek. W 1660 roku powstała wieża kościelna, zaś w 1824 roku świątynia została przebudowana. Przed kościołem stoi barokowa rzeźba św. Jana Nepomucena. Niewątpliwie do atrakcji gminy należy rosnący w Henrykowie Lubańskim cis pospolity liczący sobie ponad 1300 lat, uznawany za najstarsze drzewo w Polsce. Ponadto do ciekawych i atrakcyjnych miejsc w gminie można zaliczyć: wyrobisko glinki kaolinowej - powierzchniowy pomnik przyrody w Nawojowie Łużyckim, obejmujące torfowisko, utworzone w jednym z dawnych wyrobisk gliny. Obiekt cenny ze względu na występujące tu płazy i gady, a także rzadką roślinność wodną i bagienną. Spotkać tutaj można rosiczkę okrągłolistną, widłaka goździstego i bagno zwyczajne; aleja lipowa przy kompleksie folworczno-pałacowym w Jałowcu, pomnikowa aleja obsadzona jest 21 lipami drobnolistnymi, wiek drzew określa się na ok 200lat; aleja dębowa (potocznie nazywana drogą przez "dęby") łącząca Radostów Średni z Uniegoszczą, długość około 2 km; wyeksploatowane wyrobisko bazaltu znajdujące się na Górze Ostróżek (dawniej kopalnia "Uniegoszcz"). Teren dawnego wyrobiska jest bogato urzeźbiony i pokryty różnowiekową szatą roślinną. Wyrobisko to stanowi cenny kompleks przyrodniczo-krajobrazowy o wysokich walorach estetycznych, poznawczych i rekreacyjnych. Na stałe do kalendarza organizowanych imprez na terenie Gminy Lubań zapisane są: Ogólnopolskie Imieniny Henryka, Henryki i Henrykowa Lubańskiego, które odbywają się co roku w miesiącu lipcu, gminne dożynki, zawsze organizowane w ostatnią niedzielę sierpnia lub pierwszą niedzielę września. Ponadto corocznie w miesiącu maju organizowany jest Dzień sportu. W imprezie udział biorą głównie dzieci i młodzież ze szkół gminnych Walory specjalistyczne regionu Przez Gminę Lubań przebiegają dwa oznakowane szlaki turystyczne. Szlak niebieski jest fragmentem szlaku Sulików - Siekierczyn - Lubań - Gryfów Śląski. Odcinek znajdujący się na terenie Gminy ma ok. 6 km długości i prowadzi od Pisarzowic do Lubania, następnie podnóżem Harcerskiej Góry lasami biegnie ku granicy na północ od Jałowca. Drugi ze szlaków, szlak zielony bierze początek i prowadzi przez Kamienną Górę do Lubańskiego Lasu, gdzie wkracza na teren gminy. Długość szlaku na odcinku gminy wynosi ok. 3,5 km i prowadzony jest przez tereny leśne. Godnym uwagi jest szlak pielgrzymkowy Św. Jakuba, który przebiega między innymi przez miejscowości wchodzące w skład gminy, tj. Radogoszcz, Nawojów Śląski, Pisarzowice oraz Henryków Lubański. Ideą utworzonego szlaku było połączenie Jakubowa, jako ośrodka kościelnego kultu Św. Jakuba do znanego europejskiego szlaku pielgrzymkowego wiodącego do Santiago de Compostela w Hiszpanii. 102

103 Z inicjatywy Fundacji Partnerstwo Izerskie Bogactwem Trójgraniczna, przy współpracy gmin, w 2007 roku zostały wytypowane oraz oznaczone szlaki konne. Z tego tytułu wydana została mapa Agroszlaki Konno po Pogórzu Izerskim. Znaczna ich część przebiega przez gminę i jej miejscowości, tj. Radostów Średni, Radostów Dolny, Nawojów Śląski, Radogoszcz, Henryków Lubański. Głównym celem wytyczenia szlaków konnych jest rozwój turystyki wiejskiej na Pogórzu Izerskim. Dużą atrakcją gminy, w najbliższej przyszłości, będzie powstające w Kościelniku Clearcut Ranch. W założeniu będzie to ośrodek sportowo hodowlany nastawiony na trening koni racy American Quarter Korse. Teren powstającego rancza obejmuje 130 ha. Z całego obszaru stadniny wydzielonych zostanie 6 hektarów, przeznaczonych pod główny kompleks, który składać się będzie z krytej ujeżdżalni o przeznaczeniu treningowo widowiskowym, stajni oraz części biurowej i hotelowej. W oparciu o posiadany materiał hodowlany planowana jest hodowla i trening wysokiej klasy koni przeznaczonych głównie do konkurencji reining. Planowany jest również rozwój szeroko rozumianej rekreacji konnej, głównie górskiej turystyki jeździeckiej na bazie posiadanego stada koników polskich. Cala inwestycja została podzielona na 3 roczne etapy i ma się zakończyć w 2010 roku. Przez teren Gminy Lubań przebiega również szlak euro regionalny Dolina Kwisy przeznaczony dla rowerzystów. Jest to szlak wyznaczony wzdłuż rzeki Kwisy i prowadzi między innymi przez Kościelnik, Uniegoszcz, Radogoszcz oraz Nawojów Śląski.Drogą leśną do Radostawia Dolnego przez Radostów Średni do Mściszowa i dalej do Gościszowa. Niebywałą atrakcją gminy jest tor motocrossowy znajdujący się w miejscowości Jałowiec. Ta nietypowa dyscyplina sportu przyciąga coraz większą rzeszę zawodników. Regularnie na torze odbywają się treningi klubów sportowych. Ponadto organizowane na torze organizowane są zawody krajowe, jak i międzynarodowe. Ponadto w Gminie Lubań funkcjonują trzy zespoły folklorystyczne: Cisowianki i Cisowianeczki z Henrykowa Lubańskiego oraz Marysieńki z Radostowa. Pierwszy z nich jest laureatem wielu prestiżowych nagród, w tym I nagrody Przeglądu Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu nad Wisłą. Drugim, niemniej zasłużonym zespołem są Marysieńki z Radostowa. Najkrótszym stażem artystycznym pochwalić się może zespół Cisowianeczki. Niemniej jednak w jego szeregach są jedynie dziewczęta, które nie ukończyły jeszcze 18 roku życia Stan środowiska naturalnego KLIMAT Pod względem klimatycznym gmina należy do regionu zgorzeleckiego, charakteryzującego się najbardziej łagodnymi warunkami w obrębie Sudetów. Średnia temperatura roczna wynosi +8,0 C, zaś ciepłej połowy roku /IV-IX/ ponad +14,0 C. Okres wegetacyjny trwa ponad 220 dni, natomiast długość okresu ze średnią temperaturą dobową poniżej 0 o C waha się od 12 do 14 tygodni. Średnia roczna suma opadów oscyluje wokół 750 mm, zaś szata śnieżna zalega około dni. FAUNA Na obszarze gminy stwierdzono 26 gatunków ssaków w tym gatunki chronione i łowne. Z gatunków chronionych występują: kret, jeż zachodni, ryjówka, rzęsorek 103

104 rzeczek, zębiełek, wiewiórka, wydra, gronostaj, łasica łaska. Na podkreślenie zasługuje występowanie tak rzadkich gatunków jak ryjówkowate, jeż, wiewiórka, gronostaj, łasica, wydra. Z gatunków łownych występują: dzik, sarna, jeleń, lis, kuna leśna, kuna domowa, tchórz, norka amerykańska, zając szarak, piżmak. Ważnymi obszarami dla teriofauny są wszelkie kompleksy leśne, tereny wilgotne z ciekami wodnymi, stawami, gdzie występuje różnorodność siedlisk. W takich środowiskach bytują drobne ssaki oraz ssaki drapieżne i kopytne. Nietoperze należą do grupy najbardziej zagrożonych wymarciem zwierząt na Ziemi. Wszystkie gatunki podlegają ochronie. W gminie stwierdzono 8 gatunków. Kolonie rozrodcze, przejściowe, zimowiska lub miejsca schronienia dziennego dla samców stwierdzono na strychach i wieżach kościołów w Uniegoszczy, Mściszowie, Radostowie i Pisarzowicach oraz na strychu szkoły w Pisarzowicach. Stwierdzono obecność 121 gatunków ptaków w tym 112 gatunków lęgowych lub prawdopodobnie lęgowych oraz 9 gatunków ptaków przelotnych lub zalatujących. Dwa z nich to gatunki zagrożone w skali ogólnopolskiej /sóweczka, bielik/, 6 - gatunki zagrożone na Śląsku /bocian czarny, kania czarna, kobuz, przepiórka, derkacz, samotnik/. Wszystkie gatunki gadów i płazów w Polsce objęte są ochroną prawną. W gminie stwierdzono 9 gatunków płazów i 4 gatunki gadów. Istnieją korzystne warunki dla ich bytowania. Stwierdzono 17 gatunków ryb, w tym 3 gatunki chronione oraz 5 zagrożonych i rzadkich. FLORA Szata roślinna gminy jest silnie zubożała i nosi ślady wielowiekowej kultury rolniczej. Interesujące gatunki i zbiorowiska roślinne występują tu sporadycznie i z reguły na siedliskach wtórnych. Nie ma tu żadnego gatunku wpisanego na Czerwoną Listę Flory Polskiej. Stwierdzono tu 150 stanowisk gatunków objętych ochroną częściową oraz 24 stanowiska roślin objętych ochroną całkowitą. Na terenie gminy można wyróżnić: siedliska łąk podmokłych i wilgotnych, łąki świeże, turzycowiska, zespoły typowo wodne, zarośla wierzbowe, zbiorowiska porębowe zaroślowe i ziołoroślowe, a także pojedyncze płaty dobrze zachowanych pierwotnych zespołów leśnych: grądy, grądy zboczowe, buczyna wyżynna, łęgi. Zespoły łąkowe wykazują stadia degradacji powstałej wskutek nadmiernego wzbogacenia w azot. Częste są zadrzewienia i zakrzewienia pasowe (śródpolne, przydrożne) oraz zagajniki o niewielkich powierzchniach, stanowiące schronienie dla leśnych gatunków roślin, ptaków i bezkręgowców. Na terenie gminy występują następujące gatunki objęte ochroną: - całkowitą: barwinek pospolity, bluszcz pospolity, cis pospolity, listera jajowata, orlik pospolity, pióropusznik strusi, podrzeń żebrowiec, rosiczka okrągłolistna, śniedek baldaszkowaty, sromotnik bezwstydny, śnieżyczka przebiśnieg, wawrzynek wilczełyko, - częściową: bagno zwyczajne, kalina koralowa, konwalia majowa, kopytnik pospolity, kruszyna pospolita, marzanka wonna, pierwiosnka wyniosła, porzeczka czarna. Lasy zajmują zaledwie 22,41% powierzchni gminy i są skupione głównie na ich obrzeżach. Prawie cała powierzchnia leśna zajęta jest przez zastępcze zbiorowiska leśne o różnym składzie gatunkowym /świerkowe, świerkowodębowo-brzozowe, sosnowo-dębowe, mieszane z udziałem gatunków obcych/. Są to zbiorowiska 104

105 jednowiekowe, zwykle w młodych klasach wieku, ze słabo wykształconym runem. Lasy podlegają intensywnej gospodarce leśnej. Gospodarkę leśną na terenie gminy prowadzą Nadleśnictwa: Lwówek Śląski, Pieńsk, Świeradów. Kompleksy leśne w sąsiedztwie terenów zurbanizowanych są zakwalifikowane jako lasy masowego wypoczynku, w których nie prowadzi się tradycyjnej gospodarki leśnej. Spory procent powierzchni stanowią młodniki /do 40 lat/, chronione i nie udostępnione rekreacji. Dominują lasy gospodarcze, lasy ochronne występują w pd-wsch części gminy. GLEBY Dominują gleby wysokich klas bonitacyjnych II i IIIb kompleksu pszennego bardzo dobrego. Są to gleby wytworzone z glin ciężkich, lessów ilastych i pyłów ilastych. Najczęstsze typy gleb to bielice, gleby brunatne i mady. Gleby słabe, lekkie wytworzone z piasków zajmują niewielkie powierzchnie. Stanowią one IV i V klasę gruntów ornych kompleksu żytniego. Podsumowując gleby umożliwiają prowadzenie szerokiej gamy upraw polowych oraz warzywnictwa i sadownictwa. WODY Gmina Lubań położona jest na obszarze dorzecza Odry. Sieć hydrograficzną gminy tworzy Kwisa wraz z jej dopływami - prawobrzeżnymi /Olszówka, Struga/ oraz lewobrzeżnymi /Siekierka, Łazek, Złoty Stok/, uchodzącymi do Kwisy na terenie gminy. Z większych cieków jedynie Sowinka i Czerna Wielka uchodzą do Kwisy na innym terenie. Wszystkie ww. cieki biorą początek na Pogórzu Izerskim a ich długość na terenie gminy wynosi od 2,4 km /Olszówka/ do 10,6 km /Struga/. Kwisa ma częściowo charakter naturalny zwłaszcza w północnej części gminy, gdzie częste są starorzecza. Mniejsze cieki płynące przez wsie zostały w znacznej części uregulowane, obudowane lub umocnione faszyną. Stan zbliżony do pierwotnego zachował się w dolnym biegu Łazka, Złotego Stoku i Strugi oraz w środkowym biegu Sowińca. W gminie brak większych zbiorników wód powierzchniowych. Należą do nich: starorzecza Kwisy k/nawojowa Łużyckiego, stawy hodowlane należące do właścicieli indywidualnych /Mściszów, Jałowiec, Kościelnik. Kościelniki Dolne, Staw Rybi k/nawojowa/, zalane glinianki, piaskownie i kamieniołomy Infrastruktura turystyczna regionu Infrastruktura turystyczna i jej ocena stanowią kluczowy element budowania profesjonalnych produktów turystycznych, szczególnie w odniesieniu do poszczególnych miast i miejscowości. W kontekście rozwoju turystyki należy ocenić elementy podstawowej bazy turystycznej, na którą składają się baza noclegowa i gastronomiczna oraz szeroko rozumiana infrastruktura uzupełniająca (szlaki turystyczne, obiekty sportowo-rekreacyjne, ośrodki turystyki aktywnej itp.), jak i dostępność komunikacyjna. Ich aktualny stan, poziom jakości usług, oryginalność oraz perspektywy rozwoju w znacznym stopniu determinują rozwój turystyki w danym mieście czy regionie Baza noclegowa Na terenie gminy nie ma rozbudowanej bazy noclegowej. Wpływa to negatywnie na rozwój turystki na tym terenie. Aktualnie na terenie gminy rozwijają się gospodarstwa agroturystyczne z małą gastronomią (szczególnie rybną) oraz zajazd EUREKA, w których zapewniona jest baza noclegowa i gastronomiczna. 105

106 Na terenie Gminy Lubań znajdują się trzy całoroczne obiekty hotelowe obsługujące turystów: Zajazd "Eureka" - Uniegoszcz miejsc noclegowych "Ponde Rosa" - pokoje gościnne - Jałowiec miejsc noclegowych Gospodarstwo Agroturystyczne - Nawojów Łużycki 30-8 miejsc noclegowych Baza gastronomiczna W gminie funkcjonuje jedna placówka gastronomiczna zajazd EUREKA w Uniegoszczy Baza paraturystyczna Turystyczna baza uzupełniająca obejmuje szlaki i trasy turystyczne, ośrodki turystyki aktywnej, obiekty sportowo-rekreacyjne. Umożliwiają one uprawianie różnych form turystyki aktywnej i sportu, zaś dobre zaplecze rekreacyjno-sportowe daje możliwości organizowania ciekawych imprez, nawet o zasięgu ogólnopolskim czy międzynarodowym. Do obiektów należących do uzupełniającej bazy w gminie należą: gminne biblioteki; boisko do gry w piłkę nożną w Radostowie; boisko wielofunkcyjne w Radostowie; boisko do gry w piłkę nożną w Radogoszczy; boisko do gry w piłkę nożną w Henrykowie Lubańskim; sala gimnastyczna w Publicznym Gimnazjum im. Aleksandra Fredry w Pisarzowicach; boisko do gry w piłkę nożną w Pisarzowicach. Natomiast w samym mieście Lubań: Hala Sportowa MOSiR, ul. Ludowa Pływalnia Laguna, ul. Różana 2 Stadion Sportowy MOSiR, ul. Ludowa Stadion Kartingi, ul. Działkowa Kort Tenisowy przy Szkole Podstawowej nr 1, ul. Mickiewicza Boisko do tenisa, koszykówki, piłki nożnej, ręcznej, siatkówki. W sześciu miejscowościach, tj. w Pisarzowicach, Henrykowie Lubańskim, Radogoszczy, Nawojowie Łużyckim, Radostowie Średnim oraz Mściszowie znajdują się świetlice wiejskie. Wykorzystywane są one głównie do organizacji przyjęć weselnych oraz imprez dla społeczności lokalnej. Świetlica w Radogoszczy oraz w Radostowie Średnim ponadto wykorzystywana jest do zajęć sportowych, w których uczestniczy lokalna młodzież. Niezależnie od świetlic wiejskich na terenie Gminy działa pięć świetlic środowiskowych, zlokalizowanych w miejscowościach: Pisarzowice, Radostów, Mściszów, Henryków Lubański i Kościelnik Dostępność komunikacyjna Infrastruktura drogowa Z układem komunikacyjnym kraju łączy gminę droga krajowa nr 30 i drogi wojewódzkie Nr 296, Nr 357 i Nr

107 Droga krajowa Nr 30; Jelenia Góra Zgorzelec posiada parametry techniczne klasy drogi głównej ruchu przyspieszonego, nawierzchnię bitumiczną przystosowaną do ruchu ciężkiego i stanowi główną oś komunikacyjną gminy. Droga wojewódzka Nr 296; Lubań - Żagań posiada niepełne parametry techniczne drogi głównej i wymaga modernizacji. Droga wojewódzka Nr 357; Sulików Lubań Nowogrodziec posiada niepełne parametry techniczne drogi głównej, wymaga modernizacji i korekty łuków. Droga wojewódzka Nr 359 Lubań Leśna jest w trakcie II etapu przebudowy i modernizacji. Bezpośrednią obsługę mieszkańców gminy zapewniają drogi powiatowe i gminne, obsługujące tereny przyległe do dróg krajowych i wojewódzkich. Drogi te posiadają zróżnicowane parametry techniczne, bardzo różne szerokości nawierzchni. Wymagają modernizacji. Na drodze powiatowej nr w Henrykowie Lubańskim został zakończony II etap modernizacji drogi. Na terenie gminy są także drogi wewnętrzne o bardzo zróżnicowanych parametrach technicznych. Na terenie Gminy Lubań znajdują się drogi gminne zajmujące 174 ha powierzchni, drogi zarządzane przez Zarząd Powiatowy 51 ha powierzchni, drogi zarządzane przez Starostę Lubańskiego 89 ha Infrastruktura kolejowa Przez teren Gminy przebiegają zelektryfikowane linie kolejowe Lubań - Węgliniec, oraz Lubań - Jelenia Góra. W Gminie nie ma jednak stacji kolejowych, nie licząc stacji w Kościelniku i w Kościelnikach Dolnych, położonych na ponownie uruchomionej linii Lubań Leśna dla ruchu towarowego. Rejon obsługuje dworzec kolejowy w Lubaniu. Ilość kursów pociągów systematycznie maleje, rośnie natomiast rola komunikacji samochodowej, niestety ze szkodą dla środowiska naturalnego Infrastruktura lotnicza/wodna Połączenie z lotniskami kraju i Europy zapewnia Gminie Lubań Międzynarodowy Port Lotniczy we Wrocławiu, odległy około 125 km. Istnieje także możliwość skorzystania z międzynarodowego portu lotniczego w kraju w Katowicach, Poznaniu oraz za granicą w Pradze (Czechy), Dreźnie i Berlinie (Niemcy). Na terenie gminy nie istnieje infrastruktura wodna służąca do przewozów towarów i ludzi Dominujące formy turystyki Na to jakie formy turystyki stają się dominujące na danym obszarze wpływa wiele czynników. Najistotniejszymi z nich są uwarunkowania demograficzne, infrastruktura społeczna, infrastruktura techniczna, struktura gospodarcza i uwarunkowania ekonomiczne oraz atrakcyjność oferty danego miejsca Wielkość i struktura ruchu turystycznego w regionie Do zilustrowania intensywności ruchu turystycznego w gminie zastosować można następujące wskaźniki: - funkcji turystycznych Baretje a (relacja liczby miejsc noclegowych do liczby stałych mieszkańców), 107

108 - intensywności ruchu turystycznego według Schneidera (relacja korzystających z noclegów do liczby stałych mieszkańców), - intensywności ruchu turystycznego według Charvata (relacja udzielonych noclegów do liczby stałych mieszkańców), - wykorzystania pojemności noclegowej (relacja udzielonych noclegów do liczby miejsc noclegowych), - gęstości ruchu (relacja korzystających z noclegów do powierzchni w km 2 ), - gęstość bazy noclegowej (relacja miejsc noclegowych do powierzchni w km 2 ), - wskaźnik rozwoju bazy noclegowej (relacja korzystających z noclegów do liczby miejsc noclegowych). Wskaźniki dla gminy Lubań z roku 2007 przedstawiają się następująco: - funkcji turystycznych Baretje a 0,4 - intensywności ruchu turystycznego według Schneidera 28,0 - intensywności ruchu turystycznego według Charvata 46,3 - wykorzystania pojemności noclegowej 111,4 - gęstości ruchu 384,2 - gęstość bazy noclegowej 6,3 - wskaźnik rozwoju bazy noclegowej 67, Sezonowość ruchu turystycznego w regionie Zdecydowana większość turystów odwiedza region w miesiącach wiosenno letnich niż zimowych. To walory przyrodniczo kulturowo zabytkowe przyciągają tu turystów w okresach ciepłych Modele przyjazdu do regionu Model przyjazdu do można określić jako rekreacyjny. Gmina Lubań jest zazwyczaj celem wycieczek turystycznych korzystanie ze szlaków, w związku z tym zwiedzanie gminy przez turystów odbywa się w grupach zorganizowanych i indywidualnie. Przyjazdy rodzinne dotyczą przede wszystkim uczestnictwa we wcześniej wymienionych imprezach takich jak dożynki gminne czy Dzień Sportu. Pobyt turystów związany jest z trwaniem imprezy oraz korzystaniem z walorów przyrodniczych i wynosi zazwyczaj jeden dzień Postrzeganie regionu Gmina Lubań mimo posiadania wielu walorów naturalnych nie jest postrzegana w gminie tak atrakcyjnie jak w przypadku znanych w powiecie lubańskim kurortów wypoczynkowych Leśna, Świeradów Zdrój. Odwiedzający gminę czy to spacerujący po szlakach czy też korzystający ze szlaków rowerowych, konnych lub korzystający z organizowanych imprez doceniają jej walory przyrodnicze jakimi obdarzyła ją natura, jednak słabe wypromowanie gminy nie przyciąga dużej liczby turystów, ma to odbicie w niskich wskaźnikach dotyczących intensywności ruchu turystycznego w porównaniu ze wskaźnikami powiatu lubańskiego Struktura społeczno ekonomiczna odwiedzających region Zespół uwarunkowań rozwoju turystyki na danym obszarze stanowi struktura społeczno-ekonomiczna. Popyt na usługi turystyczne uzależniony jest w znacznym stopniu od wieku, płci, poziomu edukacji i wychowania oraz zasobności społeczeństwa. Korzystanie z walorów przyrodniczych gminy jest niezależne od 108

109 wieku, podobnie organizowane w gminie nieliczne imprezy przyciągają na swoje tereny osoby w różnym przedziale wiekowym. Jeśli chodzi o strukturę płci odwiedzających powiat, to w takim samym stopniu do regionu przyjeżdżają kobiety i mężczyźni. WNIOSKI: Zlokalizowane na obszarze gminy zabytki i atrakcyjne miejsca tworzą potencjał dla rozwoju turystyki, Imprezy organizowane mają charakter lokalny, Baza noclegowa na terenie gminy nie jest rozwinięta, jednakże spełnia oczekiwania przyjezdnych, Bazę gastronomiczną tworzy tylko jeden obiekt, co nie przyczynia się do rozwoju turystycznego, Istotnym elementem jest dobre połączenie komunikacyjne oraz kolejowe. 109

110 1.10. Gmina Miejska Zawidów Atrakcyjność turystyczna regionu Położenie regionu ogólna charakterystyka na tle województwa Miasto Zawidów zlokalizowane jest na terenie powiatu Zgorzeleckiego w województwie Dolnośląskim, na granicy z Republiką Czeską. Miasto Zawidów leży w południowo-zachodniej części województwa dolnośląskiego, na Pogórzu Izerskim. Teren miasta charakteryzuje sie zróżnicowaną konfiguracją, licznymi pagórkami i dolinami. W północno-wschodniej, południowej i w centralnej części miasta najwyższe rzędne osiągają m. n.p.m. Teren opada wyraźnie w kierunku zachodnim do m n.p.m. Głównym ciekiem powierzchniowym w obrębie Zawidowa jest Potok Kocia, prawobrzeżny dopływ rzeki Witki. Rejon Zawidowa zaliczany jest do tzw. Regionu Zgorzeleckiego. Obejmuje on zachodnią i południowo - zachodnią część Pogórza Izerskiego pod Nysa Łużycką. Jest to najcieplejszy rejon podgórzy, bardzo zbliżony do najcieplejszego na Dolnym Śląsku regionu nadodrzańskiego. Powierzchnia gminy Miejskiej Zawidów wynosi 607 ha. Użytki rolne zajmują 67,5% powierzchni gminy, a lasy 5,2%. Liczba ludności waha sie w granicach 4700 osób. Miasto Zawidów stanowi samodzielną jednostkę administracji samorządowej stopnia podstawowego Walory turystyczne Walory wypoczynkowe regionu Zgodnie z definicją, za walory wypoczynkowe przyjmuje się takie uwarunkowania środowiska naturalnego, które umożliwiają powrót do zdrowia oraz regenerację sił fizycznych i psychicznych. Atrakcyjne położenie geograficzne, urozmaicone ukształtowanie terenu i dostępność komunikacyjna tworzą wysokiej rangi warunki dla rozwoju turystyki w Zawidowie. Konieczne jest jednak odpowiednie wyposażenie miasta w urządzenia infrastruktury turystycznej i paraturystycznej, dzięki której możliwości wypoczynkowe gminy będą na znacznie zadawalającym poziomie Walory krajoznawcze regionu W Zawidowie zlokalizowanych jest wiele atrakcyjnych obiektów zabytkowych mogących być przedmiotem bardziej intensywnej penetracji turystycznej. Do obiektów tych należy w szczególności zaliczyć Stare Miasto (z zespołem domów przyrynkowych z XVIII i XIX wieku), zespół parkowo-leśny Góra Zamkowa, zespół rezydencjonalny Ostróżno oraz obiekty sakralne (w tym kościół p.w. św. Józefa). Nadmienić przy tym należy, iż wskazane obiekty i tereny zabytkowe wymagają intensywnych prac renowacyjnych i rewitalizacyjnych. Jak wspomniano wyżej do atrakcyjnych miejsc w gminie możemy zaliczyć: Ratusz - Jak podają źródła historyczne pierwszy budynek Ratusza wznosił się na środku rynku. Wybudowany został w 1709 roku, spłonął podczas wielkiego pożaru miasta w 1769 r. W tym samym miejscu w 1771 r. z funduszy mieszczan wybudowano kolejny budynek dla rajców miejskich, który spłonął w Obecny budynek Urzędu Miejskiego w Zawidowie wzniesiono w

111 r. Usytuowany jest narożnie w północno-zachodniej pierzei rynku. Był on dwukrotnie przebudowywany. Nie został jednak zrealizowany projekt z 1902 roku, który zakładał dobudowanie wieży ratuszowej. Do chwili obecnej użytkowany jest zgodnie z przeznaczeniem, mieszczą się tu biura władz administracyjnych Zawidowa. Dworzec Kolejowy - Budowę kolei w Zawidowie rozpoczęto już w latach Dworzec kolejowy wybudowany został w latach 70-tych XIX wieku. Monumentalny charakter budynku podkreślało jego otoczenie, przed którym rozciągał się plac i niewielki park. Oprócz głównego budynku znajdowały się inne zabudowania stacyjne oraz dwie lokomotywownie. W niedługim czasie obok dworca powstał duży zakład przemysłowy produkujący cegłę i dachówkę oraz osiedle willowe. Dworzec tworzy typowe dla XIX wieku skupisko zabudowy miejskiej. Już przed II wojną światową był to tak jak obecnie dworzec stacji granicznej. Poczta - Budynek poczty powstał w latach Do chwili obecnej użytkowany jest zgodnie z pierwotnym przeznaczeniem, zachowany w bardzo dobrym stanie. Wnętrze utrzymane jest w stylu lat 20-tych XX wieku. Na parterze mieszczą się pomieszczenia Poczty Polskiej, natomiast na piętrze pomieszczenia mieszkalne i gospodarcze. Uroczyste otwarcie Urzędu Pocztowego w Zawidowie po zakończeniu II wojny światowej odbyło się 20 września 1945 roku. Wzgórze zamkowe zwane Górą Michała - Z górą Michała nierozerwalnie wiąże się historia miasta Zawidów. Obszar ten od końca XII wieku, co potwierdza dokument z 1186 roku, stanowiący jednocześnie pierwszą wzmiankę o grodzie Syden, do połowy XIII wieku był własnością biskupstwa Miśni. To właśnie w tym miejscu znajdował się jeden z najstarszych Kościołów Misyjnych Górnych Łużyc. Budowę kościoła pod wezwaniem św. Michała Archanioła datuje się na okres przed 1100 rokiem. Od 1307 roku był on główną siedzibą biskupstwa miśnieńskiego. Kościół uległ zniszczeniu w 1427 r w wyniku najazdu Husytów. W miejscu spalonego kościoła wzniesiono kaplicę, a pod koniec XIX-go wieku wybudowano istniejący do dziś, neogotycki kościół parafialny p.w. św. Józefa Robotnika. Neogotycki Kościół Parafialny p.w.św. Józefa Robotnika - Jednym z pomników historii Zawidowa jest neogotycki Kościół pod wezwaniem św. Józefa Robotnika. Parafię rzymsko-katolicką w Zawidowie ustanowiono 7 stycznia 1983 r. wtedy też postanowiono rozpocząć budowę kościoła na wzgórzu św. Michała. Budowę rozpoczęto w 1894 r. a zakończono w Dzisiejszy wystrój kościoła m.in. ołtarzy, ambona, witraże, konfesjonały, chrzcielnica i organy nawiązuje do stylu neogotyckiego z XIX w. W czasie obchodów lecia Chrztu Polski, parafia zakupiła dwa dzwony: Józef i Maria, które na początku lat 80-tych XX-go wieku otrzymały napęd elektryczny. Ostatniej renowacji wnętrza świątyni dokonano w 1987 roku, kładąc nową polichromię. Góra Zamkowa - Miasto Zawidów swój początek bierze od grodu obronnego zbudowanego właśnie na Górze Zamkowej, leżącej na wschód od dzisiejszego miasta. W 1922 r. zostały odkryte fundamenty i mury obronne byłego zamku, zbudowanego wg starego niemieckiego stylu budowy. Wykopaliska wykazały, że dawny zamek pochodzenia niemieckiego istniał już w czasie niemieckiej ekspansji na terytoria słowiańskie około X lub XI wieku. Zamek uległ zniszczeniu podczas najazdu Husytów w 1472 roku. Z Górą Zamkową związana jest również legenda Landskronsage, która mówi 111

112 o podziemnym skarbie ukrytym w ruinach zamku, którego strzeże Czarny Pudel o ognistych oczach. W 2003 r. teren ten został uprzątnięty, odtworzono również pomnik upamiętniający mieszkańców Zawidowa poległych podczas I Wojny Światowej. Kościół Ewangelicki - Kościół pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny wybudowano w 1380 r. W 1467 r. zainstalowano w nim pierwsze organy. W 1555 r. po pokoju augsburskim stał się on kościołem protestanckim. W 1590 r. poszerzono go i dobudowano do niego wieżę, kolejna przebudowa miała miejsce w 1776 r. Kościół posiadał trzy dzwony: z XV i XVI wieku. Korpus kościoła wyburzono w 1972 r. pozostawiając jedynie wieżę. Wraz z wyburzeniem kościoła zlikwidowano również nekropolię w jego otoczeniu. W 2001 r. pod nadzorem konserwatora zabytków gruntownie odrestaurowano wieżę, przywracając jej pierwotny wygląd. Na wieży umieszczono tablicę z napisem: W tym miejscu był od roku 1831 cmentarz z grobami dawnych mieszkańców tych ziem narodowości niemieckiej. W 2005 r. zainstalowano zegary oraz kuranty. W Gminie organizowane są również imprezy kulturalne. Wydarzenia przewidziane na rok 2008 przedstawione są w poniższej tabeli: Tabela 12. Ramowy Program Imprez Ośrodka Kultury w Zawidowie na rok 2008 Miesiąc Nazwa imprezy - Finał Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy, Styczeń - Spotkanie opłatkowo- noworoczne dla seniorów, - Zabawa choinkowo-mikołajkowa dla dzieci. - Ferie Zimowe zajęcia dla dzieci i młodzieży: gry, zabawy Luty świetlicowe, dyskoteki, konkursy, turnieje tenisa stołowego, wyświetlanie filmów video, warsztaty języka angielskiego itp. Marzec - Dzień Kobiet impreza dla Pań. - Przegląd piosenki i tańca przedszkolnego z udziałem dzieci Kwiecień z Zawidowa, Sulikowa, Zgorzelca, Jeleniej Góry, Kamiennej Góry, Bogatyni oraz Frydlantu. - Zawidowska Majówka festyn rekreacyjno-sportowy, w programie Turniej Tenisa Stołowego o Puchar Burmistrza Miasta Zawidowa, Międzynarodowy Turniej w Wyciskaniu Maj Sztangi Leżąc o Puchar Burmistrza Zawidowa, imprezy towarzyszące, - Uroczyste spotkanie i występy z okazji Dnia Matki. -Dzień Dziecka impreza sportowo-rekreacyjna dla dzieci, -''Urodziny Jakuba" czerwca trzydniowy cykl imprez Czerwiec sportowo-rekreacyjnych oraz kulturalnych. W programie występy artystyczne znanych wykonawców. - Akcja Wakacje zajęcia dla dzieci i młodzieży: gry, zabawy Lipiec świetlicowe, dyskoteki, konkursy, turnieje tenisa stołowego, wyświetlanie filmów video. - Żegnaj lato, żegnajcie wakacje festyn sportoworekreacyjny oraz występy artystyczne na zakończenie lata, Sierpień - Międzynarodowe Teatry Uliczne teatr żywego aktora przedstawienia plenerowe na zawidowskim rynku. Wrzesień Brak Październik Brak 112

113 Listopad Grudzień Źródło: Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego - uroczysta Akademia z okazji Dnia Niepodległości w Sali widowiskowej. - Jasełka przedstawienie w wykonaniu zawidowskich uczniów, - Zabawa Sylwestrowa Walory specjalistyczne regionu Przez miasto przebiegają szlaki turystyki pieszej. Zróżnicowane ukształtowanie obszaru miasta sprzyja także uprawianiu turystyki rowerowej. Rozbudowy wymaga jednak sieć ścieżek rowerowych w mieście i ich włączenie w międzynarodowy układ tras czeskich i niemieckich. W bliskim sąsiedztwie miasta znajduje się zbiornik wodny o funkcjach rekreacyjnych (Niedów na rzece Witka o powierzchni 1,8 km 2 ) Ponadto nieopodal miasta wyznaczono przebieg Drogi Śródsudeckiej stanowiącej szczególnie atrakcyjną krajobrazowo turystyczną trasę samochodową. Szlak żółty niewątpliwie należy do najpiękniejszych szlaków pogórza, urozmaicony, ale niezbyt trudny. Znaleźć na nim można sporo atrakcji różnego rodzaju, a miłych wrażeń dostarczają z pewnością efektowne panoramy. Polecane jest rozłożenie trasy na dwa dni. Szlak wychodzi z przystanku PKS w Zawidowie. Kilkaset metrów towarzyszą mu znaki niebieskie. Potem oba szlaki rozchodzą się w przeciwne kierunki. Żółty wchodzi do graniczącej z Zawidowem wsi Stary Zawidów, gdzie obok klubu Rolnika skręca wyraźnymi drogami polnymi wiedzie na wschód, wspinając się łagodnie skrajem lasu na graniczną górę Grodziszcze (429 m n.p.m.). Stąd wkraczając na mikroregion Pogórza Izerskiego schodzi do rozłożonych w dolinie Grabieszówki Grabiszyc (11 km). Ogólnie dostępny ośrodek rekreacyjny znajduje się w Niedowie. Na jeziorze Witka, oprócz miłośników sportów wodnych i kąpieli, swoje pasję mogą realizować także wędkarze, bowiem w jeziorze występuje wiele gatunków ryb. Jezioro Witka to jezioro zaporowe na rzece Witce, utworzone zostało w celu chłodzenia urządzeń pobliskiej Elektrowni Turów. W 1962 roku zakończono budowę betonowo-ziemnej tamy i rozpoczęto napełnianie zbiornika wodnego. Zapora na jeziorze ma długość blisko 300 metrów i wysokość 15 metrów. Pozwala na zgromadzenie w zalewie 5,5 mln metrów sześciennych wody. Akwen pięknie wmodelowany w środowisko naturalne, wykorzystywany jest nie tylko w celach przemysłowych, ale także rekreacyjnych Stan środowiska naturalnego KLIMAT Średnia temperatura roczna wynosi powyżej 8 C, a średnia okresu IV-IX przekracza 14 C, podczas gdy na północy kraju jest ona przeciętnie o 2 stopnie niższa. Przeważające wiatry z kierunków zachodnich i północno-zachodnich powodują, że obszar województwa charakteryzuje się małą amplitudą temperatur, łagodnymi zimami, i dość dużymi opadami z maksimum w okresie letnim. Wielkość rocznych sum opadów atmosferycznych wynosi od 650 do 770 mm i należą do wyższych w niżowej części kraju. Czas zalegania pokrywy śnieżnej wynosi zaledwie do 60 dni. Taki stan rzeczy jest bardzo korzystny dla roślinności, której okres wegetacyjny trwa do 220 dni i jest najdłuższy w kraju. Na terenie Sudetów Zachodnich dominujące kierunki wiatru są zgodne z resztą województwa, tzn. zachodnie. Jednak w Sudetach Środkowych i Wschodnich 113

114 większy udział ma kierunek południowy. Ciekawym zjawiskiem są występujące w Sudetach i na ich przedpolu wiatry fenowe. Niosą one suche i ciepłe masy powietrza, osiągając w górach duże prędkości i swym zasięgiem oddziałując na znaczącą część Niziny Śląskiej. w okresie występowania fenu można zaobserwować wyraźny wzrost temperatury przy jednoczesnym silnym suchym wietrze z południa. Feny często są bezpośrednią przyczyna gwałtownego topnienia śniegu. FAUNA Drobne ssaki owadożerne i gryzonie pospolite w charakterystycznych dla siebie środowiskach, wykrywane najczęściej metodą odłowów, analizy zrzutek lub bezpośredniej obserwacji w terenie. Kret - doskonale przystosowany do podziemnego trybu życia. Występuje przede wszystkim na łąkach, pastwiskach, w lasach liściastych i ogrodach, rzadko na polach uprawnych i bardzo rzadko w lasach iglastych. Unika gleb kamienistych, mokrych i kwaśnych. Jeż zachodni - jest przede wszystkim mieszkańcem lasów liściastych i mieszanych. Szczególnie lubi środowiska leśne o gęstej warstwie krzewów i bujnej roślinności zielnej. Spotykany także w parkach, ogrodach obfitujących w krzewy, a nawet w bezpośrednim sąsiedztwie człowieka. Występuje na całym terenie, ale niezbyt liczny. W Polsce występują dwa gatunki jeży: zachodni i wschodni, bardzo podobnych morfologicznie jak też pod względem ich biologii. Na badanym terenie istnieje możliwość sporadycznego występowania obu gatunków, gdyż jeż wschodni bywa czasem sporadycznie odnotowywany również w zachodniej Polsce. Ryjówka aksamitna - jest gatunkiem pospolitym i bardzo licznym. Występuje właściwie we wszystkich środowiskach jak skraje lasów i ich wnętrza szczególnie gdy występują zmurszałe pnie, wykroty, stare kłody. Spotykana na brzegach strumyków, stawów, terenach podmokłych, zrębach i łąkach śródleśnych czy śródpolnych. Ryjówka malutka - również pospolita lecz zasadniczo mniej liczna niż poprzednia. Występuje w podobnych środowiskach. Rzęsorek rzeczek - wśród wszystkich ryjówek jest to gatunek najściślej związany ze środowiskiem wodnym. Ulubionym jego miejscem są czyste wody płynące oraz nie zamulone zbiorniki wody stojącej. Występuje zarówno w wodach nizinnych jak w rzekach i strumieniach górskich o czystym nurcie i piaszczystym lub żwirowym dnie, w lasach liściastych i mieszanych. Można go też spotkać na podmokłych łąkach i torfowiskach. Należy do gatunków pospolitych lecz mniej licznych. Wiewiórka - występuje wszędzie tam gdzie rosną grupy wysokich drzew. Szczególnie lubi suche, cieniste, wysokopienne lasy. Spotkać ja można również w ogrodach, parkach, zakrzewieniach śródpolnych i w sadach. Mimo iż prowadzi nadrzewny tryb życia, pozostawia na ziemi wiele widocznych śladów, są to przede wszystkim rozgryzione szyszki oraz rozsypane łuski nasienne. Na badanym terenie występuje w dwu odmianach barwnych: ciemnej i rudej. Ssaki drapieżne spotykane pojedynczo lub w niewielkiej liczbie na terenie całej gminy albo tylko w kilku stanowiskach. Z powodu częstej zmiany miejsc przebywania lokalizacja stanowisk tych gatunków nie zawsze jest możliwa. Wydra - żyje w pobliżu rzek, strumieni, stawów. Preferuje zarośnięte brzegi gdzie kopie nory. Ze wszystkich łasicowatych najlepiej przystosowana do życia w wodzie. Doskonale pływa i nurkuje, w poszukiwanie nowych siedlisk 114

115 i pokarmu odbywa dalekie wędrówki. Występuje w południowej części nad rzeką Witka. Łasica laska - najmniejszy ssak drapieżny. Występuje w różnorodnych środowiskach. Najczęściej można ją spotkać na polach uprawnych, łąkach, brzegach lasów, w zaroślach, a także w parkach i na cmentarzach. Na okres zimy przenosi sie w pobliże zabudowań ludzkich. Unika terenów wilgotnych. Występuje na całym obszarze gminy. Miasto Zawidów posiada dość urozmaicone środowisko przyrodnicze. Chociaż ponad połowę miasta stanowią tereny rolnicze to jednak całą powierzchnię porastają małe kompleksy leśne. Dodatkowo dzięki sporej ilości stawów zapewniających dostępność wody i stanowiących żerowiska nietoperzy, tutejsza fauna jest zróżnicowana gatunkowo. Letnimi stanowiskami gatunków stwierdzonych na terenie Miasta Zawidów mogą być zarówno naturalne kryjówki w dziuplach drzew, jak i różnego rodzaju zakamarki budowli wzniesionych przez człowieka. Ogółem na terenie gminy stwierdzono 8 gatunków nietoperzy. Były to: nocek duży, nocek Natterera, nocek rudy, mroczek późny, karlik malutki, karlik większy, borowiec wielki, gacek brunatny. Do najcenniejszych dla ssaków obszarów teriofauny należy zabagniony teren między rzekami Koci Potok i Witka gdzie występuje większość z wykazanych ssaków chronionych. Na terenie gminy Zawidów stwierdzono 54 gatunki ptaków lęgowych i prawdopodobnie lęgowych. Wśród gatunków stwierdzonych w gminie, 3 to gatunki potencjalnie zagrożone na Śląsku. Wszystkie gatunki, stwierdzone na terenie gminy to: Krzyżówka Myszołów Kuropatwa Bażant Czajka Gołąb miejski Gołąb grzywacz Sierpówka Kukułka Puszczyk Jerzyk Zimorodek Kretogłów Dzięcioł duży Skowronek Dymówka Oknówka Świergotek drzewny Pliszka górska Pliszka siwa Strzyżyk Rudzik Kopciuszek Pokląskwa Kos Drozd śpiewak 115

116 Zaganiacz Piegża Cierniówka Kapturka Gajówka Pierwiosnek Piecuszek Modraszka Bogatka Kowalik Pełzacz leśny Wilga Dzierzba gąsiorek Sójka Sroka Wrona Kawka Szpak Wróbel Mazurek Zięba Kulczyk Dzwoniec Szczygieł Makolągwa Grubodziób Trznadel Na terenie miasta stwierdzono łącznie 8 gatunków płazów i 3 gatunki gadów. Płazy stwierdzone na terenie miasta Zawidów. Kumak nizinny Ropucha szara Rzekotka drzewna Traszka zwyczajna Żaba jeziorkowa Żaba moczarowa Żaba trawna Żaba wodna Jaszczurka zwinka Jaszczurka żyworodna Zaskroniec zwyczajny Na terenie miasta Zawidów jedynym korzystnym miejscem dla występowania płazów i gadów pozostają tereny leżące w rejonie Kociego Potoku i na południe od niego. Wiązać to należy z faktem obecności terenów podmokłych stanowiących miejsca rozrodu i służących za drogi migracji wielu gatunków. Większość płazów koncentruje sie w rejonie zbiorników wodnych, podmokłych łąk i terenów zadrzewionych. 116

117 Płazy są szczególnie zagrożone ze względu na to, że do rozrodu niezbędna jest im obecność wody, przy czym wiele gatunków jest na trwałe przywiązanych do określonych stawków i wraz z ich zanikaniem giną całe lokalne populacje płazów (np. traszki). Stąd bardzo ważne jest aby nie dopuszczać do zaniku stawików i rowów. Wskazane jest nawet sztuczne spiętrzenie wody wzdłuż blednących rowów, gdyż tylko w wodzie stojącej płazy mogą odbywać gody. Także substancje trujące wydostające sie z nielegalnie wyrzucanych do zbiorników wodnych śmieci zagrażają płazom. W przypadku zaskrońca mamy niestety do czynienia z bezpośrednim tępieniem tego chronionego prawnie gatunku przez ludzi. Dużym zagrożeniem jest wzmożony ruch samochodów na drogach nie posiadających odpowiednich kanałów umożliwiających migracje zwierząt. Do obszarów szczególnie cennych proponowanych do ochrony, należy zaliczyć podmokłe tereny na brzegu Kociego Potoku (Sekwany) na południowy zachód od centrum miasta. Jest to bowiem miejsce występowania i rozrodu płazów. Stwierdzono tam obecność następujących gatunków: traszka zwyczajna, ropucha szara, kumak nizinny, żaba trawna, żaba moczarowa, żaba wodna, żaba jeziorkowa, a we wschodniej części tego rejonu pojawia sie rzekotka drzewna. Spośród gadów stwierdzono zaskrońca zwyczajnego. Z uwagi na charakter rzek i strumieni występujących na badanym terenie można przyjąć założenie, iż gatunkami chronionymi będą tutaj stosunkowo często spotykane strzebla potokowa i śliz. Z ogólno chtiologicznych danych wynika jednak, że na terenie gminy dobre warunki egzystencji i rozrodu mogłyby znaleźć również inne gatunki takie jak: chroniony minóg strumieniowy, a także głowacz białopłetwy zaliczony do grupy gatunków rzadkich oraz pstrąg potokowy. Choć ten ostatni nie jest gatunkiem zagrożonym, to jego obecność w wielu rzekach zależy od ciągłego i kosztownego uzupełniania ichtiofauny rybami pochodzącymi z ośrodków zarybieniowych, natomiast występowanie naturalnych, rodzimych populacji pstrąga potokowego jest już zjawiskiem rzadkim. Stwierdzono występowanie tylko dwóch gatunków chronionych tj. śliza oraz minoga strumieniowego. Śliz, mimo, iż jest gatunkiem chronionym jest bardzo odporny na zanieczyszczenia, a ponieważ ponadto składa ikrę na piasku, jest najczęstszym mieszkańcem zanieczyszczonych i regulowanych cieków. Jego obecność nie może być zatem wystarczającym uzasadnieniem dla objęcia szczególną ochroną odcinka rzeki, na jakim występuje. Obecność minoga świadczy o tym, że w przypadku znacznego ograniczenia ilości zanieczyszczeń zrzucanych do rzeki w Zawidowie zaistniałaby duża szansa na ocalenie nielicznej populacji tego ginącego gatunku i zwiększenia zagęszczenia atrakcyjnego wędkarsko pstrąga potokowego. Spowodowałoby to z pewnością również znaczną poprawę stanu jakościowego i ilościowego ichtiofauny miasta. Należy przy tym zwrócić uwagę na to, iż ewentualne prace restytucyjne muszą uwzględniać potrzebę zachowania zróżnicowania genetycznego populacji poszczególnych gatunków. Oznacza to, że wszelkie prace tego typu powinny być poprzedzone badaniami genetycznymi, które pozwolą wskazać takie źródło materiału zarybieniowego. Pozwoli to na utrzymanie różnorodności genetycznej. Jakiekolwiek prace restytucyjne oparte o materiał zarybieniowy o przypadkowym składzie gatunkowym i pochodzeniu będą stanowiły szkodliwą ingerencję w i tak już zdegradowane środowisko. FLORA 117

118 Każda z gmin powiatu została zinwentaryzowana przyrodniczo w związku z programem Zielona Wstęga. Na terenie należącym do miasta Zawidów stwierdzono 9 gatunków roślin chronionych, oraz 6 gatunków objętych ochroną częściową na 9 stanowiskach. Oprócz tego na terenie należącym do miasta odnaleziono jedno stanowisko bobrka trójlistkowego. Nie jest to gatunek objęty ochroną, nie ma go również na liście roślin zagrożonych w Polsce, mimo że staje sie on coraz rzadszym elementem zbiorowisk podmokłych łąk i torfowisk. Na Dolnym Śląsku wraz z zanikającymi wilgotnymi siedliskami łąkowymi i bagiennymi, drastycznie zmniejszyła się liczba stanowisk tego gatunku. W Republice Czeskiej, gdzie stan jego zachowania jest podobny, został objęty ochroną gatunkową. Bobrek występuje na podmokłej łące, położonej w bezpośredniej bliskości miasta, przy drodze z centrum Zawidowa do stacji kolejowej. Tym cenniejsze wydaje sie to miejsce, że na leżących w pobliżu terenach gmin Sulików i Zgorzelec tak dobrze zachowane łąki o podobnym charakterze należą do rzadkości, a bobrka nie stwierdzono na żadnej z nich. Oprócz gatunków chronionych, należących do pospolitszych, takich jak kruszyna pospolita i kalina koralowa (częstych na terenach sąsiednich gmin), na tej samej łące stwierdzono obecność storczyka szerokolistnego. Co ciekawe, na stanowisku tym populacja gatunku jest najliczniejsza wśród stwierdzonych na obszarze miasta Zawidów i gminy Sulików łącznie. Równocześnie, podobnie jak w sąsiednich gminach, brak jest innych łąkowych gatunków, objętych ochroną. Barwinek pospolity, bluszcz pospolity, konwalia majowa i kopytnik pospolity należą do najczęściej spotykanych gatunków chronionych w tej części Pogórza Izerskiego. Przeważnie występują razem, w lasach liściastych, w których drzewostan tworzony jest przez dąb szypułkowy, grab, lipę drobnolistną, brzozę, podszyt jest skąpy, a w runie towarzyszą im kokoryczka wielokwiatowa, czasami kokoryczka okółkowa (gatunek górski), dzwonek pokrzywolistny, fiołek leśny i inne. Stanowisko wymienionych gatunków chronionych na terenie miasta Zawidów jest typowe. Zanotowano również pojedyncze wystąpienia porzeczki czarnej: jedno w olszynie, drugie nad potokiem stanowiącym granice państwową - oba w miejscach silnie zacienionych i wilgotnych, co jest typowe dla tego gatunku. W części północnej terenu należącego do miasta, w której dominują łąki i pola uprawne, nie stwierdzono obecności gatunków chronionych. Dzięki obecności bobrka trójlistkowego i storczyka szerokolistnego w tym samym kompleksie łąkowym, korzystnie wyróżnia się na tle sąsiednich gmin (zwłaszcza bezpośrednio z nim sąsiadującej gminy Sulików). Generalnie jednak, podobnie jak teren całego Pogórza Izerskiego, zagospodarowany rolniczo, z przekształconymi łąkami i niewielką ilością lasów, obszar ten nie obfituje w rzadsze gatunki roślin. Naturalną szatę roślinną miasta stanowią lasy. Łączna powierzchnia gruntów leśnych wynosi 32 ha (co stanowi 5,3% obszaru miasta). Ważne miejsce w strukturze terenów zielonych w mieście zajmują ponadto zieleńce i tereny ogólnodostępnej zieleni osiedlowej o łącznej powierzchni sięgającej 5,7 ha. GLEBY W Zawidowie mimo miejskiego statusu - widoczne są predyspozycje do typowej specjalizacji rolniczej. Decydują o tym zarówno istniejące warunki naturalne (jakość gleb), po części klimatyczne, jak i struktura użytkowania gruntów. Pod względem rolniczym rejon miasta zaliczany jest do terenów rolniczo - paszowiskowych. Warunki glebowe charakteryzuje przewaga gleb brunatnych i pylastych, głównie III i IV klasy bonitacyjnej. Warunki klimatyczne zaś (stosunkowo 118

119 korzystny okres wegetacyjny) i niewielkie nachylenia terenów dodatkowo zwiększają rolniczą przydatność gruntów i preferują specjalizację zbożową (kompleks pszenny i żytni) i paszową. Jakość gruntów ornych mieści sie w zasadzie miedzy III a VI klasą wartości bonitacyjnej (na terenie miasta nie występują użytki rolne mieszczące sie w I i w II klasie bonitacyjnej). W klasie III znajduje sie ok. 42% użytków rolnych miasta. W tej klasie mieszczą sie gleby o przeciętnych właściwościach fizycznych i chemicznych, na których osiągane są przeważnie wysokie plony żyta i ziemniaków oraz średnie plony pszenicy, jęczmienia, buraków cukrowych, koniczyn i warzyw. Większy udział mają jednak grunty IV klasy bonitacji (ponad 43% ogólnej powierzchni użytków rolnych) charakteryzujące się średnią jakością gleb przydatnych głównie do uprawy żyta i ziemniaków. W klasach V i VI sklasyfikowano zaś ok. 14% użytków rolnych. Są to gleby słabe, a przydatne przede wszystkim do uprawy żyta i łubinu, a także pod zalesienie. Struktura użytkowania gruntów w Zawidowie kształtuje się nieco odmiennie niż przeciętnie w powiecie zgorzeleckim. Miasto ma przede wszystkim wyraźnie większy niż przeciętny w powiecie udział ziem zagospodarowanych rolniczo (67,4% ogółu powierzchni stanowią użytki rolne, a w gminach powiatu 39,3%, czyli o ponad 28 pkt proc. mniej). Ponadto użytki rolne wykorzystane są w Zawidowie odmiennie aniżeli przeciętnie w skali całego powiatu. Większy udział (o 3,1 pkt %) mają łąki i grunty orne (o 1,6 pkt %), mniejszy zaś (o 3,2 pkt %) niż w powiecie zgorzeleckim jest udział pastwisk i sadów (o 0,6 pkt. %). Ekonomiczne właściwości gospodarki rolnej w mieście wynikają po części z cech strukturalno-organizacyjnych. Istotna część gruntów to własność indywidualna rolników (ponad 37% powierzchni użytków rolnych). Gospodarstwa te są jednak rozdrobnione, słabo wyposażone w środki produkcji, nastawione na wielokierunkowy, naturalny typ gospodarowania. Areał gruntów rolnych w gospodarce indywidualnej w mieście wykorzystywany jest w przeważającej części pod zasiew zbóż. Ponad 60% powierzchni gruntów rolnych obsiewa się zbożami podstawowymi (w tym głównie żytem i pszenicą, a w mniejszym stopniu owsem). W mieście zlokalizowany jest magazyn zbożowy (prowadzony przez Stowarzyszenie Producentów Rolnych). Drugim, pod względem obszaru, rodzajem upraw są ziemniaki. Mniejszą, choć relatywnie istotną rolę w Zawidowie odgrywa produkcja zwierzęca. Wyniki gospodarowania w rolnictwie miejskim kształtują się na poziomie zapewniającym na ogół jedynie samozaopatrzenie się użytkowników gospodarstw rolnych. Na wyniki gospodarowania w rolnictwie miasta wpływa z jednej strony poważnie krytyczna sytuacja ekonomiczna rolnictwa, a z drugiej - aktualnie wyraźnie zróżnicowane warunki opłacalności poszczególnych dziedzin rolnictwa. WODY Witka jest prawobrzeżnym dopływem III rzędu uchodzącym w km 167,3 do Nysy Łużyckiej. Ocena wyników badań w przekroju granicznym z Czechami w Zawidowie wykazała ponadnormatywne zanieczyszczenie bakteriami coli typu kałowego. Podwyższone stężenia azotu azotynowego, fosforu ogólnego, fenoli lotnych oraz wskaźnik saprobowości wyznaczały II klasę czystości. Pozostałe badane parametry fizyko-chemiczne odpowiadały klasie I Infrastruktura turystyczna regionu Infrastruktura turystyczna i jej ocena stanowią kluczowy element budowania profesjonalnych produktów turystycznych, szczególnie w odniesieniu do 119

120 poszczególnych miast i miejscowości. W kontekście rozwoju turystyki należy ocenić elementy podstawowej bazy turystycznej, na którą składają się baza noclegowa i gastronomiczna oraz szeroko rozumiana infrastruktura uzupełniająca (szlaki turystyczne, obiekty sportowo-rekreacyjne, ośrodki turystyki aktywnej itp.), jak i dostępność komunikacyjna. Ich aktualny stan, poziom jakości usług, oryginalność oraz perspektywy rozwoju w znacznym stopniu determinują rozwój turystyki w danym mieście czy regionie Baza noclegowa Baza noclegowa stanowi podstawę turystyki pobytowej, lecz w Zawidowie widoczny jest jej wyraźny niedorozwój. Bazę tę od 2003 roku stanowi bowiem jedynie część hotelowa przygranicznej placówki gastronomicznej Baza gastronomiczna Na terenie miasta Zawidów funkcjonuje obecnie ponad 10 zakładów gastronomicznych. Pozytywnymi cechami przemian w zakresie gastronomii w mieście jest pojawienie się sieci różnych małych zakładów gastronomicznych świadczących szeroki wachlarz usług. Są to zatem małe kawiarenki, drink-bary, pijalnie piwa, punkty gastronomiczne typu fast food, itp Baza paraturystyczna Niezależnie od rozwoju turystyki na danym obszarze infrastruktura turystyczna uzupełniana jest infrastrukturą ogólną (paraturystyczną). Głównym zadaniem urządzeń infrastruktury paraturystycznej jest obsługa stałych mieszkańców danego regionu, a turyści są jedynie pewną częścią użytkowników. Cechą charakterystyczną infrastruktury paraturystycznej jest fakt, iż teoretycznie jej istnienie nie jest niezbędne dla istnienia ruchu turystycznego, ale praktycznie to właśnie ona ma często największy wpływ na podejmowanie decyzji o wyjeździe w konkretne miejsce. Na infrastrukturę okołoturystyczną składają się szlaki turystyczne, ośrodki sportowo - rekreacyjne, wypożyczalnie sprzętu turystycznego, punkty informacji turystycznej, parkingi i inne obiekty (m.in. banki, bankomaty, apteki itp.), których istnienie uatrakcyjnia i ułatwia pobyt turysty w danym miejscu. W gminie Zawidów do bazy paraturystycznej zaliczamy: - Gminne Centrum Informacji, - Biblioteka Publiczna, - Ośrodek Kultury, - Stadion Miejski - działalność merytoryczną w ramach której prowadzone są kółka zainteresowań: kółko teatralne, plastyczne, muzyczne i taneczne, - Bank Spółdzielczy w Sulikowie, Filia Zawidów ( Zawidów, ul. Zgorzelecka 26), - Agencja PKO BP S.A. ( Zawidów, ul. Zgorzelecka 34), - bankomat należący do Banku Polskiej Spółdzielczości S.A. - sklepy i punkty usługowe (np. apteka, zakład fotograficzny). 120

121 Dostępność komunikacyjna Infrastruktura drogowa Sieć dróg na terenie miasta Zawidów charakteryzuje się zróżnicowanymi parametrami technicznymi. Podstawowym elementem sieci drogowej miasta Zawidów jest odcinek drogi wojewódzkiej nr 355 (Zgorzelec Zawidów) wraz z drogowym przejściem osobowym i towarowym (Zawidów/Habartice). Droga ta posiada jednak niewłaściwe (dla intensywnego ruchu drogowego) parametry. Widoczna jest wyraźnie konieczność segregacji ruchu tranzytowego i lokalnego oraz budowy obwodowego obejścia miasta. Sieć drogową w Zawidowie uzupełniają drogi lokalne (gminne), których długość wynosi 13 km. Zdecydowana większość tych dróg posiada nawierzchnię twardą ulepszoną (10 km, tj. 76,9% łącznej ich długości). Stan jednak nawierzchni dróg lokalnych nie jest zadowalający i wyznacza skalę zadań władz lokalnych w zakresie remontów i modernizacji. Analizę sieci drogowej Zawidowa można także prowadzić z wielu innych punktów widzenia. Istotna wydaje się być jednak ocena układu sieci dróg pod kątem: współczesnych kierunków ciążeń społeczno-gospodarczych, możliwości powiązań z głównymi ośrodkami miejskimi regionu. Układ drogowy w Zawidowie powstawał stopniowo w miarę narastania potrzeb, uwarunkowanych względami gospodarczymi i społecznymi różnych okresów. Główne drogi miasta stanowią połączenia umożliwiające powiązania ludności przede wszystkim z pobliskimi ośrodkami subregionalnymi Zgorzelcem, Lubaniem i Bogatynią, których rezultatem są silne ciążenia społeczno-gospodarcze w tych kierunkach. Pomimo narastającej konkurencji indywidualnego transportu osobowego, liczba połączeń transportu osobowego jest wysoka wobec istniejącego potencjału demograficznego miasta. Podaż usług publicznych przewoźników osób, tworzy bowiem dobre warunki do dużej ruchliwości przestrzennej mieszkańców miasta, motywowanych wahadłowymi dojazdami do pracy, nauki oraz w celach turystycznych i rekreacyjnych. Warto również zauważyć możliwość bezpośredniej (o wysokiej częstotliwości) komunikacji autobusowej Zawidowa ze Zgorzelcem, a także innymi miastami (m.in. Lubaniem i Jelenią Górą). Na tychże bowiem kierunkach odbywają się intensywne wahadłowe przemieszczenia przestrzenne motywowane podejmowaniem pracy, nauki, korzystaniem z wyspecjalizowanych usług różnego rodzaju, i inne Infrastruktura kolejowa Lokalny transport kolejowy coraz silniej wypierany jest przez transport drogowy, jako bardziej elastyczny przestrzennie i konkurencyjny w rachunku kosztów. Przez teren Zawidowa przebiega linia kolejowa o międzynarodowym znaczeniu relacji: Węgliniec Pieńsk - Zgorzelec Zawidów (Frydland Praga). Linia ta została zbudowana w latach W okresie tym powstał także obiekt dworca kolejowego. Kolejowy transport osobowy w Zawidowie dostępny był jednak do 2000 roku, a wcześniej miasto posiadało bezpośrednie połączenia kolejowe ze Zgorzelcem, Bogatynią i Lubaniem. Wstrzymując jednak ruch na tych liniach (likwidując możliwość kolejowych powiązań przestrzennych) Dolnośląska DOKP, nawet eksperymentalne, nie sprawdziła opłacalności uruchomienia autobusów szynowych. Propozycja zastosowania takiego rozwiązania wymaga nadal wnikliwego 121

122 rozważenia (m.in. na forum Związku Gmin Ziemi Zgorzeleckiej). Regularne i bezpośrednie połączenia kolejowe Zawidowa z okolicznymi (nie tylko krajowymi) ośrodkami miejskimi są bowiem jednym z czynników gospodarczej (w tym turystycznej) aktywizacji miasta. Ponadto zlokalizowane jest tu towarowe kolejowe przejście graniczne (Zawidów Frydlant) Infrastruktura lotnicza/wodna Na terenie Gminy Zawidów, jak i na terenie powiatu zgorzeleckiego, nie zostało ulokowane lotnisko, nawet o lokalnym znaczeniu. Najbliższe lokalne lotniska znajdują się w Legnicy (wykorzystywane do lotów awionetek) i w Lubinie. Jednak dobra lokalizacja gminy i powiatu stwarza dogodne możliwości korzystania z krajowej i międzynarodowej komunikacji lotniczej. Najbliższym międzynarodowym lotniskiem, z którego korzystają najczęściej mieszkańcy gminy, jak i powiatu to port Wrocław Starachowice oddalone o 152 km (ok. 2,5 h) od Zawidowa. Istnieje także możliwość skorzystania z międzynarodowego portu lotniczego w Katowicach (318 km), w Pradze (143 km), Dreźnie (130 km) oraz w Berlinie (232 km). Gmina Zawidów nie posiada infrastruktury wodnej służącej transportowi osobowemu czy towarowemu Dominujące formy turystyki Na to jakie formy turystyki stają się dominujące na danym obszarze wpływa wiele czynników. Najistotniejszymi z nich są uwarunkowania demograficzne, infrastruktura społeczna, infrastruktura techniczna, struktura gospodarcza i uwarunkowania ekonomiczne oraz atrakcyjność oferty danego miejsca Wielkość i struktura ruchu turystycznego w regionie Do zilustrowania intensywności ruchu turystycznego zastosować można następujące wskaźniki: funkcji turystycznych Baretje a (relacja liczby miejsc noclegowych do liczby stałych mieszkańców), intensywności ruchu turystycznego według Schneidera (relacja korzystających z noclegów do liczby stałych mieszkańców), intensywności ruchu turystycznego według Charvata (relacja udzielonych noclegów do liczby stałych mieszkańców), wykorzystania pojemności noclegowej (relacja udzielonych noclegów do liczby miejsc noclegowych), gęstości ruchu (relacja korzystających z noclegów do powierzchni w km 2 ), gęstość bazy noclegowej (relacja miejsc noclegowych do powierzchni w km 2 ), wskaźnik rozwoju bazy noclegowej (relacja korzystających z noclegów do liczby miejsc noclegowych). Ze względu na brak dostępnych danych w GUSie 3 oraz brak informacji ze strony gminy, obliczenie tychże wskaźników jest niemożliwe Sezonowość ruchu turystycznego w regionie Ze względu na niedobór infrastruktury turystycznej, umożliwiającej oraz zachęcającej turystów w miesiącach jesienno zimowych do przyjazdu, największą sezonowością charakteryzują się miesiące wiosenno letnie. Najczęściej turyści korzystają 3 GUS nie prowadzi ewidencji turystów przybywających do gminy oraz nocujących ze względu na brak w gminie obiektu należącego do grupy dużych obiektów noclegowych. 122

123 z przebiegających przez omawiany teren szlaków oraz z organizowanych imprez kulturalnych Modele przyjazdu do regionu Model przyjazdu do można określić jako rekreacyjno-rozrywkowy. Gmina Zawidów jest zazwyczaj celem wycieczek turystycznych np. korzystanie ze szlaków, lecz rzadziej jest celem zabawy i rozrywki oraz sportu, jest to spowodowane małym rozpromowaniem odbywających się na terenie gminy wydarzeń oraz organizowaniem imprez na mniejszą skalę, głównie z przeznaczeniem dla lokalnych mieszkańców i okolic. Z reguły wyprawy w ten region odbywają się w grupach zorganizowanych, a czas pobytu wiąże się z uczestnictwem w imprezie lub korzystaniem z walorów przyrodniczych. W związku z możliwością prowadzenia działalności inwestycyjnej na terenie gminy, obszar ten chętnie odwiedzany jest przez potencjalnych inwestorów Postrzeganie regionu Gmina Zawidów jest bardzo dobrze postrzegana pod kątem inwestycyjnym z tego też tytułu otrzymała nagrodę Fair Play oraz posiada status Złotej Lokalizacji Biznesu. Jednak pod kątem turystyki gmina nie odnosi sukcesów. Mimo to gmina posiada potencjał i tą sytuację można zmienić. Jest wiele obszarów które wymagają uwagi. I tak na przykład można skupić się nad: rozwojem turystyki: - wykorzystanie walorów środowiskowych i krajoznawczych, - wytyczenie ścieżek rowerowych, - budowa szlaków turystycznych, - utworzenie parku rododenonowo - azaliowego, - włączenie miasta w ciąg Drogi Śródsudeckiej - rozwój bazy noclegowej. rozwojem rekreacji i sportu: - zaplecze rekreacyjno-sportowe dla ośrodków przemysłowych, - rozwój infrastruktury sportowej Obecnie walorem gminy chętnie eksploatowanym jest bliskość terenów o wysokich wartościach turystycznych oraz istniejąca infrastruktura turystyczna na terenie Zawidowa i okolic. Przez miasto przebiegają szlaki turystyki pieszej. Zróżnicowane ukształtowanie obszaru sprzyja także uprawianiu turystyki rowerowej. Najistotniejszym zatem obecnie zadaniem odnośnie turystyki będzie dla władz samorządowych opracowywanie na bazie istniejących szlaków całego systemu ścieżek rowerowych, będących częścią regionalnych i międzynarodowych tras, takich jak chociażby system transgranicznej sieci szlaków rowerowych Euroregionu Nysa Struktura społeczno ekonomiczna odwiedzających region Zespół uwarunkowań rozwoju turystyki na danym obszarze stanowi struktura społeczno-ekonomiczna. Popyt na usługi turystyczne uzależniony jest w znacznym stopniu od wieku, płci, poziomu edukacji i wychowania oraz zasobności społeczeństwa. 123

124 W zależności od wieku, osoby odwiedzające gminę preferują różne formy rozrywki. Osoby młodsze częściej zainteresowane są imprezami kulturalnymi. Osoby w średnim wieku również najczęściej wybierają imprezy kulturalne i artystyczne, natomiast osoby starsze najbardziej zainteresowane są poznawaniem historii i architektury miasta. Korzystanie z walorów przyrodniczych gminy jest niezależne od wieku. Jeśli chodzi o strukturę płci odwiedzających gminę, to z reguły w takim samym stopniu do regionu przyjeżdżają kobiety i mężczyźni. Poziom wykształcenia również ma wpływ na wybór uczestnictwa w konkretnej imprezie czy formę spędzania czasu. Na organizowane w gminie imprezy przybywają turyści o różnym stopniu wykształcenia. WNIOSKI: Zlokalizowane zabytki na Tereni gminy wymagają prac renowacyjnych i rewitalizacyjnych, Odbywające się Tereni gminy imprezy mają charakter lokalny, Ukształtowanie zagospodarowanie powierzchni sprzyja uprawianiu turystyki pieszej, Bazę noclegową stanowi tylko jeden obiekt, Baza gastronomiczna jest na niskim poziomie, Sprawną komunikację między gminą a większymi miastami zapewniają częste połączenia autobusowe. 124

125 1.11. Gmian Miejska Zgorzelec Atrakcyjność turystyczna regionu Położenie regionu ogólna charakterystyka na tle województwa Zgorzelec jest miastem powiatowym położonym w województwie dolnośląskim, na obszarze Obniżenia Żytawsko- Zgorzeleckiego. Usytuowany jest na prawym brzegu rzeki Nysy Łużyckiej i graniczy z Niemcami. Od południa miasto otacza zachodni skraj Sudetów - Góry i Pogórze Izerskie, a od północy Puszcza Zgorzelecka. Przez miasto przebiega 15 południk ziemski, dzięki czemu w Zgorzelcu słońce zachodzi najpóźniej w Polsce. Zamieszkuje go ok. 33 tys. mieszkańców i zajmuje powierzchnię 16 km², z czego 39,5% to użytki rolne, a 3,3% - lasy. Jest tu 58 ha terenów rekreacyjnych, w tym m.in. 6 parków miejskich, skwery a także 15 pomników przyrody. Zgorzelec wraz z okolicznymi powiatami Polski, Czech i Niemiec należy do Euroregionu Nysa. Położenie przy międzynarodowej trasie A-4 oraz sąsiedztwo Czech i Niemiec stanowi o wyjątkowości miasta i jego atrakcyjności gospodarczej. Dzięki dwóm drogowym przejściom granicznym, z których jedno autostradowe Zgorzelec - Ludwigsdorf jest największym tego typu w kraju. Zgorzelec określany jest bramą" między Europą Zachodnią, a Polską. Tutaj także znajduje się kolejowe przejście graniczne, po którym pociągi przejeżdżają po pięknym ponad półkilometrowej długości wiadukcie z 1846 roku. Poza wspomnianą trasą A-4 Zgorzelec znajduje się przy drodze nr 30 prowadzącej do Jeleniej Góry oraz przy trasie nr 352, która poprzez oddalone 12 km od miasta przejście graniczne Zawidów - Habartice (Republika Czeska) prowadzi do Pragi i dalej do Wiednia. W pobliskim Zawidowie znajduje się kolejowe przejście graniczne dla pociągów towarowych Walory turystyczne Walory wypoczynkowe regionu Walory wypoczynkowe, stanowią podstawę rozwoju funkcji wypoczynkowej, czyli tej, która służy regeneracji sił fizycznych i psychicznych. Zalicza się do nich: czyste powietrze, ciszę, niski stopień urbanizacji, brak przeciwwskazań klimatycznych a także występowanie walorów estetycznych krajobrazu. Właśnie takich walorów nie brakuje na omawianym terenie oraz w jego okolicy Walory krajoznawcze regionu Na obszarze miasta Zgorzelca istnieją 64 obiekty wpisane do rejestru zabytków. Spośród nich przeważającą większość stanowią kamienice mieszczańskie i czynszowe zlokalizowane głównie w rejonie Przedmieścia Nyskiego (najstarsze z XVII wieku). Ponadto około 300 obiektów na terenie Zgorzelca wpisanych jest do ewidencji konserwatorskiej. Przeważają wśród nich budynki (wille, domy mieszkalne i mieszkalno - gospodarcze) z końca XIX i początku XX wieku. Ze względu na to, że do 1945 roku Zgorzelec nie był samodzielnym miastem, nie posiada on określonego układu urbanistycznego. Nie można również rozważać układu przestrzennego Zgorzelca w oderwaniu od Görlitz. Zgorzelec stanowi jego dawne przedmieście, odcięte od centrum miasta Nysą Łużycką i intensywnie 125

126 rozbudowywane dopiero od połowy XIX wieku. W pierwszej połowie XX wieku do Zgorzelca przyłączono wieś Ujazd. Potrzeba zaistnienia polskiej części Zgorzelca po II wojnie światowej, jako samodzielnego organizmu miejskiego, uwarunkowała wykształcenie się quasi centrum w rejonie ulic Partyzantów, Staszica, Domańskiego, Bohaterów Getta. Dalszy rozwój polegał na dość chaotycznym dołączaniu kolejnych osiedli i uzupełnianiu istniejącej zabudowy. Wnętrze obszaru miasta Zgorzelca należy do krajobrazów zurbanizowanych. Charakterystyczny jest tutaj ograniczony widnokrąg, zasłonięty ścianami ukształtowanymi ręką człowieka. Krajobrazy otwarte, odznaczające się szerokim, naturalnym widnokręgiem, ograniczają się do obszaru pól uprawnych, łąk i nieużytków przylegających od północy i wschodu do zainwestowanych terenów miasta. Na terenie miasta i jego przygranicznego partnera miasta Görlitz, znajduje się wiele miejsc wartych odwiedzenia. Niewątpliwie należą do nich: Dolny Rynek wraz z Ratuszem - stanowi niewątpliwie najważniejszą część starego Goerlitz. Najstarsza wzmianka źródłowa o Ratuszu (położony w poludniowozachodnim narożniku Dolnego Rynku) pochodzi z 1369 r., choć początki tej budowli sięgają około 1350 r. Wielokrotnie przebudowywany zachował elementy typowe dla architektury gotyku, renesansu i baroku. Wieża ratuszowa, poświadczona w 1378 r., została poddana przebudowie w lalach Po podwyższeniu do około 60 m otrzymała późnogotycką formę architektoniczną. Po uszkodzeniach związanych z uderzeniem pioruna w 1742 r. wieżę zwieńczono nowym, barokowym hełmem. Najsławniejsze są schody ratuszowe wybudowane w latach Ich autorem jest Wendel Rosskopf, słynny architekt, który na Łużycach i Śląsku wzniósł wiele budowli w duchu renesansu. Nad schodami od 1488 r. znajdują się wykonane w kamieniu, późnogotyckie herby Macieja Korwina (zm. w 1490 r.), władcy węgierskiego panującego na Łużycach. W południowo-wschodniej części Dolnego Rynku (Untermarkt nr 14) wznosi się budynek wagi miejskiej powstałej przypuszczalnie w 1453 r. a przebudowanej w latach według projektu Jonasza Rosskopfa. Staromiejska zabudowa centrum" posiada szereg niezwykle cennych kamienic, z których każda ma odrębną, bardzo ciekawą historię. Wprawdzie fasady tutejszych kamienic reprezentują renesans i barok, to większość domów kryje w sobie gotyckie relikty i posiada plany założone w oparciu o średniowieczne działki budowlane. Szczególną wartość ma Schonhof, położony w południowo-wschodniej pierzei Dolnego Rynku. Jest to najstarszy w Niemczech renesansowy dom mieszczański, wzniesiony na miejscu starszego w 1526 r. Budynek był przebudowywany w 1617 r. i w latach Z kolei w północno-wschodniej pierzei wznosi się renesansowa kamienica z lat , w której w 1771 r. August Struve założył aptekę (Untermarkt nr 24). Elewację budynku zdobią zegary słoneczne i rysunki astronomiczne wykonane przez Zachariasza Scultetusa, brata bardziej znanego Bartłomieja Scultetusa. Dom barokowy (Barockhaus) w Görlitz - obiekt ten wyróżnia się ozdobną elewacją, bogatym portalem i okazałym dziedzińcem. W obecnym kształcie powstał on w latach Budynek zaprojektował znany architekt saski Jan Fryderyk Karcher dla kupca Chrystiana Ameisa. W barokowym budynku przy Neifistr. 30 mieści się muzeum miejskie (od 1951 r.). Można tutaj podziwiać przebogate zbiory grafik i obrazów, starych mebli, porcelany i szkła. Duże wrażenie robi znajdujący się tutaj Gabinet Fizyczny z oryginalną aparaturą i urządzeniami należącymi do Adolfa Traugotta von Gersdorfa ( ), uczonego pana z Unięcic", który wspólnie z Antonem założył Górnołużyckie Towarzystwo Naukowe w 1779 r. Jedna 126

127 z ekspozycji poświęcona jest Jakubowi Böhme ( ), mistykowi i teozofowi zgorzeleckiemu. W opisywanym budynku mieści się ponadto biblioteka, licząca ponad 100 tyś. tomów. Dom Biblijny - renesansowa kamienica wybudowana w 1570 r. przez Hansa Heinzego, handlarza marzanną barwierską. Fasada tego domu przyozdobiona jest płaskorzeźbami ze scenkami Starego i Nowego Testamentu. Pochodząca z tej budowli renesansowa, kamienna balustrada z charakterystycznymi postaciami halabardników, jest do obejrzenia w muzeum w Kaisertrutz. Kościół św. Mikołaja - ma odległa metrykę średniowieczną, gdyż jego początki sięgają przełomu XI i XII w. Pierwsza wzmianka o świątyni (wtedy jeszcze drewnianej) pochodzi jednak dopiero z 1298 r. W dokumencie z 1298 r. określa się kościół jako parafialny (do 1372 r. jedyny kościół parafialny w Zgorzelcu). W roku 1452 zapoczątkowano budowę murowanego kościoła. Na zakończenie prac budowlanych i konsekrację świątyni trzeba było czekać aż do 1520 r. W 1582 r. budowlę nakryto nowym dachem. W latach 1642 i 1717 świątynię trawiły pożary. W odbudowanym w latach kościele do 1925 r. nie przeprowadzono żadnych poważniejszych zmian. Jedynie w 1786 dostawiono charakterystyczną sygnaturkę. Kościół od wieków pełni rolę kaplicy cmentarnej. W jego sąsiedztwie położony jest cmentarz, na którym spoczywają szczątki doczesne wielu zasłużonych mieszczan zgorzeleckich. Kościół św. Trójcy - był powiększany i rozbudowywany m.in. w latach i Z najstarszego wyposażenia zachował się m.in. późnogotycki ołtarz Złotej Marii" (Goldene Maria) wykonany przez Hansa Olmiitzera i rzeźba Chrystusa Frasobliwego z około 1500 r. Barokowy ołtarz z obrazem przedstawiającym Chrystusa na Górze Oliwnej jest dziełem Kacpra Gottloba von Rodewitza, ucznia Permosera. Landeskrone - najpiękniejsza góra w okolicy Goerlitz, choć liczy zaledwie 419,5 m wysokości n.p.m. widoczna jest z bardzo daleka. Ten bazaltowy stożek wulkanicznego pochodzenia (góra powstała 30 milionów lat temu) porastają obecnie lasy bukowe, grądy, jak i sztuczne świerczyny. Na stokach góry, w bogatym runie leśnym możemy zaobserwować m.in. przylaszczkę pospolitą, marzankę wonną, zawilca żółtego, kopytnika pospolitego oraz największą rzadkość w tej części Łużyc - obrazki plamiste. Osobliwością faunistyczną tego obszaru jest orzesznica, piękny gryzoń z rodziny pilchowatych. Ze względu na walory przyrodnicze już w 1940 r. na Landeskrone został utworzony rezerwat przyrody. Na podstawie znalezisk archeologicznych możemy stwierdzić, iż góra już w prehistorycznych czasach była zamieszkiwana przez ludzi. W epoce brązu na jej szczycie z pewnością istniały osiedla ludzkie. We wczesnym średniowieczu znajdował się tutaj najważniejszy gród plemienia Bieśniczan (Bieżuńczan). Gród ten, znany wówczas jako Bu-sinc", odgrywał istotną rolę w okresie wojen polsko-niemieckich, prowadzonych w latach Obecnie jest to popularne miejsce wycieczkowe. Przy dobrej przejrzystości powietrza z Landeskrone można podziwiać pasma Gór Żytawskich (Zittauer Gebirge), Gór Izerskich i Karkonoszy. Święty Grób - Fundacja zgorzeleckiego burmistrza Jerzego Emericha ( ), który w celu zmazania grzechów młodości w latach 60. XV w. odbył pielgrzymkę do Grobu Chrystusa w Jerozolimie. Wykonane w Jerozolimie rysunki pozwoliły Emerichowi wybudować wierną kopię Grobu Chrystusa w Zgorzelcu. Miejscowa Kalwaria powstała w latach i składa się z kaplicy św. Krzyża, kaplicy Grobu Świętego, kaplicy namaszczenia, w której można zobaczyć rzeźbę Marii pochylonej nad ciałem Jezusa (dzieło przypuszczalnie Hansa Olmutzera) oraz 127

128 Drogi Krzyżowej. Zgorzelecki Święty Grób cieszył się w przeszłości znacznym zainteresowaniem, co możemy stwierdzić na podstawie pamiętników i listów podróżnych (także z Polski) odwiedzających miasto. W mieście i okolicy możemy podziwiać pozostałości średniowiecznych fortyfikacji miejskich: Ochsenbastei (Baszta Wołowa), w okolicy kościoła św. Piotra i Pawła (Peterskirche) możemy podziwiać fragmenty dawnych murów miejskich, w Görlitz ocalały ponadto trzy wieże (spośród czterech): Frauenturm (Wieża Panny Marii; inna nazwa Dicker Turm - Gruba Wieża) o murach grubych miejscami na ponad 5 m (wzmiankowana w 1305 r.), Nikolaiturm (Wieża Mikołajska), w pobliżu której w XIV w. mieszkali zgorzeleccy Żydzi oraz Reichenbacher Turm (Wieża Reichenbachska), położona przy Górnym Rynku i broniąca dawniej dostępu do miasta od zachodu. Barbakan Kaisertrutz - budowla obronna, była wysunięta przed linię murów miejskich i otoczona fosą. Kaisertrutz pełni funkcje muzealne. Początkowo była tu filia Muzeum Cesarza Fryderyka położonego na prawym brzegu Nysy Łużyckiej. Waidhaus, należy do najstarszych świeckich, kamiennych budowli w Görlitz. Na przestrzeni dziejów Waidhaus pełnił różne funkcje. Po 1728 r. budynek pełnił również rolę spichlerza zbożowego. Barokowy pałacyk przy ulicy Francuskiej (dzielnica Ujazd) powstał około 1730 r. Założony na planie prostokątnym, dwukondygnacyjny, nakryty czterospadowym dachem z lukarnami. Na kalenicy stoi drewniana wieżyczka z iglicowym hełmem. Na narożniku zamontowany jest zegar słoneczny. Bulwar Grecki - jego nazwa i historia wiąże się z osiedleniem w 1950 roku w Zgorzelcu około 15 tys. uchodźców politycznych z Grecji. Na ich przyjazd zostały przystosowane kamienice przy ul. J. Daszyńskiego oraz ul. Warszawskiej. W ten sposób stworzono w tej części miasta duże skupisko emigrantów, którzy przez dłuższy czas zachowywali odrębność w ubiorze (ciemne kolory), kultywowali swoje tradycyjne obyczaje, elementy kultury. Ta odrębność kulturowa i trwanie przy tradycyjnych formach życia przeniesionych z Grecji nadały tej części miasta szczególny, orientalny wygląd. Dla upamiętnienia pobytu Greków w tej części miasta terenowi zielonemu przylegającemu do Nysy Łużyckiej na ulicy J. Daszyńskiego nadano nazwę Bulwaru Greckiego. Po roku 1952 kontakt emigrantów greckich z mieszkającymi w Zgorzelcu Polakami ożywił się. Rozpoczął się proces adaptacji i integracji środowiska emigrantów ze społecznością miasta, a nierzadko i asymilacja. Uchodźcy doszli do przekonania, że izolacja niekorzystnie wpłynęła na ich warunki socjalne. Nastąpiło otwarcie istniejącego dotąd swoistego getta etnicznego i początek szerszej współpracy ze społeczeństwem. Dzieci i młodzież grecka zaczęła chodzić do polskich szkół, częste były mieszane małżeństwa polskogreckie. Wskutek wtórnej migracji do innych miast w Polsce, skupisko emigrantów w Zgorzelcu zaczęło się zmniejszać, ale liczna kolonia Greków pozostała do dziś. Nie może zatem dziwić, że z inicjatywy Związku Greków w Polsce (z siedzibą we Wrocławiu), przy dużej aktywności Greków mieszkających w Zgorzelcu, od 1999 roku organizowany jest tutaj Międzynarodowy Festiwal Piosenki Greckiej. Głaz narzutowy pomnik w parku. Głaz narzutowy spod Węglinca znajduje się w pobliżu Miejskiego Domu Kultury przy placu ks. Jerzego Popiełuszki z tablicą upamiętniającą proklamację z dnia 5 maja 1998 roku dotyczącą utworzenia Europa Miasta Zgorzelec/Görlitz. Projekt stanowi wizję wspólnej idei scalania się w jedno, dwupaństwowego miasta Zgorzelec Görlitz. Pomnik Millenium symbolizuje krzyż słowiański z wyrytym na nim orłem w koronie. Dzieło to ma upamiętniać fakt wejścia w nowe Tysiąclecie. Autorem pomnika jest ormiański artysta rzeźbiarz Vahan Bego. Odsłonięty został 11 listopada 128

129 2000 roku, a znajduje się przed budynkiem Sądu Rejonowego w Zgorzelcu pomiędzy ul. Armii Krajowej i ul. Bohaterów II Armii Wojska Polskiego. Zabudowania Domu Pomocy Społecznej przy ulicy Przechodniej 8 to dawny Kruczy Folwark (Rabenvorwerk), występujący również w starych źródłach pod nazwą Dworu Scultetusa (Scultetushof). Zespół dworski przy ul. Henrykowskiej - dawny folwark Tischbrucke wzmiankowany już w 1382 r. Nazwa folwarku pochodzi od położonego w najbliższej okolicy prowizorycznego mostu na Nysie Łużyckiej. Tutejsze zabudowania mocno ucierpiały w okresie wojen napoleońskich. W 1880 r. wzniesiono nowy budynek mieszkalny o cechach neobarokowych (zastąpił on znany z rysunków dom szachulcowy). Przypuszczalnie w tym samym czasie założono park. W okresie II wojny światowej w folwarku zatrudniani byli jeńcy wojenni. W II połowie XX w. w budynku rządcówki miał swoją siedzibę PGR w Zgorzelcu. Budynek Miejskiego Domu Kultury. Stanowi on najbardziej reprezentacyjną budowlę Zgorzelca. Został wzniesiony przez architekta Hugo Behra w latach w stylu wilhelmińskiego neobaroku, na kwadratowym planie, chociaż zauważyć można cechy szczególne dla eklektyzmu lub secesji. Prace murarskie i ciesielskie prowadził zgorzelecki mistrz Franciszek Grunert, a odlane z brązu rzeźby lwic wykonał berliński rzeźbiarz Johannes Pfuhl. Dawna Hala Chwały znajduje się przy ul. Parkowej 1. Kopuła wieńcząca budynek sięga 42 metrów wysokości. Monumentalizm gmachu miał być pierwotnie odpowiednikiem potęgi Rzeszy Niemieckiej, dlatego też jego symbolika odnosi się do czasów Cesarstwa Rzymskiego. Najbardziej jednak, obecny - Miejski Dom Kultury, znany jest z podpisanego w tym miejscu w dniu 6 lipca 1950 roku Układu Zgorzeleckiego, w którym uznano granicę polsko niemiecką na Odrze i Nysie Łużyckiej. Upamiętniająca to wydarzenie tablica pamiątkowa zawiera tekst: Dnia 6 go lipca 1950 roku w tym gmachu został podpisany układ między Polską Rzeczpospolitą Ludową, a Niemiecką Republiką Demokratyczną o wytyczeniu ustalonej i istniejącej między obu państwami nienaruszalnej granicy pokoju i przyjaźni na Odrze i Nysie Łużyckiej. Młyn przy ulicy Wrocławskiej - istniał od początków miasta. Najstarsza o nim wzmianka źródłowa pochodzi z 1273 r. W średniowiecznych źródłach określany był mianem młyna szpitalnego" lub, i to najczęściej, młyna trójkołowego". W 1938 r. obok młyna wzniesiono wysoki spichlerz przypominający wieżę obronną. W połowie lat 90. ubiegłego wieku w dawnym młynie trójkołowym otwarto restaurację Piwnica Staromiejska". Na ścianach spichlerza w 1998 r. powstała wielka płaskorzeźba o nazwie WAZE" (Wizerunek Artystyczny Zjednoczonej Europy), którą wykonali Ormianin Vahan Bego i Michał Bulak, mieszkaniec Gronowa koło Zgorzelca. Cmentarz II Armii Wojska Polskiego - w mieście Zgorzelec historię wydarzeń II Wojny Światowej dokumentuje Cmentarz II Armii Wojska Polskiego - największa wojenna nekropolia w naszym kraju. Pochowano na nim 3430 żołnierzy walczących na Łużycach w kwietniu i maju 1945 roku. Żołnierze i oficerowie pochowani są w identycznych mogiłach oznaczonych betonowymi krzyżami grunwaldzkimi. Cmentarz ma kształt zagłębionego prostokąta, otoczonego wałem, podzielonego symetrycznie na 4 kwatery. Na cmentarzu pochowano (według stopni wojskowych): 1 podpułkownika Nikifora Jaśkiewicza, 7 majorów, 24 kapitanów, 43 poruczników, 195 podporuczników, 98 chorążych, 7 podchorążych (w czasie wojny zaliczano ich do oficerów). 4 4 Zgłobicki R., Obozy i cmentarze wojenne w Zgorzelcu, Jelenia Góra 1995 s

130 Pomnik Orła Piastowskiego - góruje nad cmentarzem Bohaterów II Armii Wojska Polskiego. Pomnik odsłonięto 6 maja 1978 r. Na cokole piastowski orzeł zwrócony w stronę granicy na Nysie Łużyckiej. Rzeźba wykonana według projektu doc. rzeźbiarza Józefa Potępy 5. Pomnik składa się z fundamentu żelbetonowego, zagłębionego w gruncie 1,5 m poniżej poziomu chodnika. Cokół (55) został odlany z figurą orła, wysokość orła 5,5 m, waga 8000 kg. Wysokość pomnika 9,80 m. Obłożony on został od zewnątrz płytami z granitu strzegomskiego. Składa się z wielu elementów. Odlew pomnika z brązu wykonały Gliwickie Zakłady Urządzeń Technicznych. 6 Pomnik usytuowano tak aby zapewnić do niego dojście z czterech stron. Od strony cmentarza jest szerokie dojście; stanowi ono główną część placu apelowego, gdzie odbywają się główne uroczystości. Znajdują się na nim: stanowiska dla fanfarzystów, miejsce dla orkiestry, wojskowego pocztu sztandarowego, kompanii honorowej oraz dla delegacji z wieńcami. W mieście Zgorzelec na stałe wpisały się również imprezy kulturalne, do których należą: Jakuby święto starego miasta W ostatni weekend sierpnia Zgorzeleckie Przedmieście Nyskie zapełniają postacie jakby przeniesione z innej epoki. Dzięki zaproszonym rzemieślnikom, bractwom rycerskim każdy zainteresowany ma okazję, choć trochę poznać magię średniowiecza. Pierwsze dwa dni piątek i sobota, to przede wszystkim spotkanie z historią, dzień trzeci - niedziela to spotkanie z sztuką. Jakuby odbywają się równolegle do Altstadtfest (Festyn Starego Miasta) w Goerlitz, jednej z największych tego rodzaju imprez w Niemczech. Altstadtfest i Jakuby odbywają się w najstarszych częściach Zgorzelec i Goerlitz, miast o wspólnej historii. Dni Zgorzelca oraz Zgorzelecka Majówka - oferta oparta jest również na różnicy w tradycjach świętowania mieszkańców Zgorzelca i Görlitz, W programie znalazły się np. prezentacje kuchni regionalnych narodowych, rękodzieła itp. Poza koncertami zespołów, na scenie amfiteatru, atrakcje dzieją" się również na terenie, wokół, który staje się wielkim jarmarkiem wszelkich różności", odbywają się również działania integracyjnych o charakterze happeningów z udziałem mieszkańców obu miast. Ponadto teren wokół zamienił się w place zabaw, stoiska warsztatowe, sprawnościowe tory przeszkód itp. Istotne jest, że w tej materii współpracują ze sobą i służą ogromną pomocą stowarzyszenia z Görlitz. Festiwal Kultur - jest to impreza kulturo-twórcza, integrująca ludzi żyjących w różnych krajach, ale mających tę samą pasję. Spotkania odbywają się jesienią każdego roku. Prezentowane programy muzyczne obejmują różne rodzaje muzyki. Wspaniały klimat i atmosfera panująca wśród uczestników spotkań, a także znakomity odbiór publiczności, powodują, że spotkania z roku na rok cieszą się coraz większym powodzeniem. W grudniu odbywa się Koncert Kolęd Młodzieżowej Orkiestry Mandolinistów Walory specjalistyczne regionu Baza towarzysząca o charakterze turystycznym to głównie szlaki rowerowe, na które składają się: ER-4 Zgorzelec Lwówek Śląski, ER-7 Zgorzelec Mirsk, Dolnośląska Droga św. Jakuba (Gniezno Zgorzelec), 5 libdem, s libdem, 130

131 VIA REGIA (Brzeg Zgorzelec). Zgorzelecka Grupa Rowerowa korzysta również z poniższych tras: Zgorzelec - Görlitz (wjazd na Landeskrone) - Przyjemna trasa prowadzona szlakiem rowerowym koloru niebieskiego, ostry podjazd pod górę, powrót ścieżkami rowerowymi w mieście. Długość ok. 20 km. Zgorzelec Czubatka - Trasa łatwa, w większości po nawierzchni asfaltowej. Zagrożenie może stanowić fakt, że w większości przebiega drogami, po których poruszają się samochody. Długość ok. 35 km. Zgorzelec - Konigshain (nieczynna kopalnia granitu) - Trasa stosunkowo łatwa, w pierwszym etapie prowadząca przez miasto, następnie ścieżką rowerową do Girbigsdorf. Tu musimy poruszać się po drodze. Trudności pojawiają się na ostatnim etapie w Konigshain gdzie jest duży podjazd. Długość ok. 42 km. Zgorzelec Witka - Trasa łatwa, w większości po nawierzchni asfaltowej. Zagrożenie może stanowić fakt, że w większości przebiega drogami, po których poruszają się samochody. Długość ok. 45 km. Zgorzelec Serbska - Trasa łatwa, w większości po nawierzchni asfaltowej. Zagrożenie może stanowić fakt, że w większości przebiega drogami, po których poruszają się samochody. Ostry zjazd w Grabieszycach. Długość ok. 75 km Stan środowiska naturalnego KLIMAT Warunki klimatyczne Zgorzelca determinowane są w ogólnym zarysie przez dwa czynniki: geograficzny wynikający z lokalizacji obszaru opracowania w środkowej Europie i położenia u podnóża bariery geograficznej Sudetów Zachodnich, oraz czynnik cyrkulacyjny związany z ruchami morskich, arktycznych i kontynentalnych mas powietrza. Zgorzelec, zgodnie z opracowaną przez A. Schmucka regionalizacją klimatyczną Sudetów należy do regionu zgorzeleckiego, obejmującego zachodnią i południowozachodnią część Pogórza Izerskiego po Nysę Łużycką. Region ten jest najcieplejszym regionem pogórzy. Średnia roczna temperatura powietrza w Zgorzelcu wynosi 8,6 O C. Dla porównania, w Kotlinie Jeleniogórskiej wartość ta jest o 1,1 O C niższa. Ponadto, w Zgorzelcu znacznie łagodniejsze niż w Jeleniej Górze są dobowe amplitudy temperatur, co jest pozytywnie odczuwalne w samopoczuciu, a także korzystne dla wegetacji roślin. Również średnia temperatura okresu IV-IX jest tutaj najwyższa na obszarze Sudetów i wynosi 14,5 O C. Przeciętnie w ciągu roku jest 20 mroźnych dni, z ujemną temperaturą maksymalną, przy czym dni bardzo mroźnych (t<-10 O C) jest tylko 11. Z drugiej stron, liczba dni gorących z temperaturą maksymalną większą niż 25 O C równa jest 28. Długość okresu bezprzymrozkowego, który liczy się od dnia wystąpienia ostatniego przymrozku wiosennego (średnio 14 maja) do pierwszego przymrozku jesiennego (średnio 10 października) wynosi 148 dni. Okres wegetacyjny (217 dni w Zgorzelcu 214 dni w Jeleniej Górze) oraz długość lata (82 dni) w regionie Zgorzeleckim należą do najdłuższych w Sudetach. FAUNA Na terenie Zgorzelca odnotowano następujące gatunki zwierząt : 131

132 Tabela 13. Fauna na terenie miasta Zgorzelec L.P. Nazwa gatunkowa Miejsce występowania i inne uwagi A Nietoperze 1. Nocek rudy Dolina Nysy 2. Mroczek późny - 3. Karlik malutki - 4. Borowiec wielki - 5. Gacek brunatny strych kościoła Jana Chrzciciela, schr. dzienne B Ptaki 1. Sierpówka dość licznie, gat. chroniony 2. Ślepowron tereny wodonośne, gat. zagrożony w Polsce 3. Łabędź krzykliwy Dolina Nysy, zalew Czerwona Woda 4. Hełmiatka Dolina Nysy, gat. zagrożony w Polsce 5. Jerzyk dość częsty, chroniony 6. Dzięcioł duży liczny, chroniony 7. Dzięciołek nielicznie nad Nysą, chroniony 8. Dzięcioł zielony Park Ujazdowski, gat. chroniony 9. Dzierlatka przelotnie, gat. chroniony 10. Dymówka liczny, chroniony 11. Oknówka liczny, chroniony 12. Rudzik liczny, szczególnie w parkach, chroniony 13. Kopciuszek dość liczny w całym mieście, chroniony 14. Pliszka nieliczny, spotykany na peryferiach, chroniony 15. Kos liczny wśród zieleni miejskiej, chroniony 16. Strumykówka w dolinach rzecznych, nielicznie 17. Świerszczak nieliczny, spotykany na peryferiach, rzadki na Dolnym Śląsku 18. Trzciniak nieliczny, na terenach wodonośnych 19. Dziwonia na północnych peryferiach miasta, zagrożony na Śląsku C Płazy 1. Traszka zwyczajna tereny wodonośne, stawy w parku II AWP 2. Traszka grzebieniasta tereny wodonośne PWIK 3. Traszka górska tereny wodonośne PWIK 4. Rzekotka drzewna tereny wodonośne PWIK 5. Ropucha szara tereny wodonośne PWIK 6. Żaba wodna tereny wodonośne PWIK 7. Żaba jeziorowa tereny wodonośne PWIK 8. Żaba moczarowa tereny wodonośne PWIK D Gady 1. Padalec lasek przy gazowni 2. Zaskroniec tereny wodonośne PWiK Źródło: opracowanie ekofizjograficzne dla miasta Zgorzelec. FLORA Zgorzelec nie ma ściśle określonego układu zieleni. Tereny te skupione są nieregularnie w wielu miejscach miasta. Obszary najcenniejsze przyrodniczo położone są w południowej części miasta w dzielnicy Ujazd. Najcenniejszymi obszarami są starorzecza i meandry Nysy Łużyckiej oraz ujście potoku Czerwona 132

133 Woda. Są to obszary bardzo ważne dla utrzymania bioróżnorodności. Stanowią ostoję dla wielu gatunków płazów, ptaków oraz zwierząt bezkręgowych. Bardzo ważnym elementem przyrodniczym miasta jest dolina Nysy która pełni funkcję korytarza ekologicznego dla całej aglomeracji miejskiej Zgorzelec-Görlitz. Duża część doliny porośnięta jest cennymi zbiorowiskami leśnymi, są to głównie lasy łęgowe i grądowe. Roślinność ta, w szczególności na stromych skarpach doliny nie powinna być usuwana ponieważ pełni nie tylko funkcje ekologiczne, ale również bardzo istotną rolę glebochronną. Na terenie miasta znajduje się wiele parków. Najcenniejszym z nich jest Park Ujazdowski, który ma charakter lasu grądowego i jest największym tego typu obiektem w Zgorzelcu. Na terenie pozostałych parków miejskich przeprowadzane są regularne zabiegi pielęgnacyjne, co ogranicza ich bioróżnorodność. Bardzo ważną rolę w systemie zieleni miejskiej pełnią ogródki działkowe. Największe skupienia tych obiektów zlokalizowane są w południowej części miasta na południe od Parku A. Błachańca, oraz w części północnej pomiędzy ulicą Henrykowską i Bolesławiecką, a także w okolicy Fabryki Maszyn Górniczych KOPEX FAMAGO. Pozostałe ogrody działkowe nie mają większej powierzchni i są rozproszone. Również dość istotną rolę w systemie zieleni mają cmentarze komunalny i wojskowy, zlokalizowane są we wschodniej części miasta. Na uwagę zasługują również zadrzewienia śródpolne, które są w krajobrazie rolniczym lub wśród zabudowań ważną ostoją dla wielu organizmów. Niestety bardzo często na ich terenie znajdują się dzikie wysypiska śmieci i gruzu. Zadrzewienia takie znajdują się głównie w północnej części miasta, np. w okolicy Zakładu Gazowniczego, parki podworskie w rejonie ulic Henrykowskiej i Bolesławieckiej, stary kamieniołom bazaltu koło ul. Bolesławieckiej, czy zadrzewienie koło hipermarketu Real. Wymienione wyżej liczne parki, zadrzewienia, cmentarze i ogródki działkowe potencjalnie dają możliwość stworzenia spójnego systemu zieleni. W rzeczywistości tereny te są często rozproszone i izolowane oraz nie spełniają podstawowych kryteriów stawianych systemom zieleni w nowoczesnym ujęciu opartym o zależności ekologiczne, czyli w kształtowaniu Ekologicznego Systemu Zieleni Miejskiej. Często niewłaściwa jest struktura gatunkowa roślinności. W niektórych parkach zaznacza się deficyt warstwy krzewów, ponadto ogrody działkowe z uwagi na swój czysto gospodarczy charakter i silną ingerencję w roślinność i glebę, pomimo dużej masy zieleni nie stwarzają dogodnych warunków do bytowania i rozwoju większości dzikich gatunków roślin i zwierząt. Dominującymi formacjami roślinności na obszarze miasta są zbiorowiska synantropijne, ponieważ teren pokryty jest w dużej mierze przez nieużytki i tereny rolnicze. Na obszarze gruntów rolnych rozwijają się zbiorowiska pól uprawnych, tzw. zbiorowiska segetalne. Stanowią one wyodrębnioną grupę ekosystemów, powstających spontanicznie w warunkach swoistej, ale skrajnej antropopresji. Są to skupienia roślin, które pojawiają się samorzutnie w uprawach roślin użytkowych jako chwasty niepożądani konkurenci pokarmowi usilnie zwalczani przez człowieka. Uprawom roślin zbożowych towarzyszą zbiorowiska rzędu Centauretalia cyani. Poszczególne zespoły wykształciły się w warunkach tradycyjnej agrotechniki. Współczesne, udoskonalone metody uprawy, a zwłaszcza zastosowanie na wielką skalę herbicydów powodują głębokie zmiany w strukturze tych zbiorowisk. Na razieobserwuje się zubożenie florystyczne i zanikanie charakterystycznych 133

134 gatunków. Gatunki charakterystyczne tego rodzaju zbiorowisk to m. in. chaber bławatek, mak polny, ostróżeczka polna, owies głuchy, wyka płotowa i owłosiona. Uprawom roślin okopowych towarzyszą zbiorowiska rzędu Polygono- Chenopodietalia. Flora tych zbiorowisk, dzięki specyfice uprawy, składa się wyłącznie z gatunków jednorocznych rozwijających się i wydających nasiona latem i jesienią. Gatunki charakterystyczne to: komosa biała, chwastnica pospolita, mlecz polny, łoboda rozłożysta. Na ugorach i nieużytkach wytwarza się roślinność ruderalna, z klasy Artemisietea vulgaris, złożona głównie z okazałych bylin i pnączy. Rośliny wchodzące w skład tych zbiorowisk to: bylica pospolita, wrotycz pospolity, ostrożeń polny, szczaw tępolistny, nawłoć kanadyjska i olbrzymia, krwawnik pospolity. Zbiorowiska łąkowe i pastwiskowe odgrywają na terenie miasta dość znaczącą rolę w krajobrazie. Pokrywają one 11% ogólnej powierzchni miasta i skoncentrowane są głównie w dolinach rzek. Należą do klasy Molinio- Arrhenatheretea. Są to półnaturalne i antropogeniczne zbiorowiska darniowe najbardziej rozpowszechnione wśród ekosystemów nieleśnych. Fitocenozy łąkowe i pastwiskowe reprezentowane są przez następujące jednostki syntaksonomiczne: Zespoły z rzędu Arrhenatheretalia (tzw. łąki rajgrasowe), wytwarzają się na żyznych, świeżych (tj. niezbyt wilgotnych) glebach. Zbiorowiska przeważnie mezo- i eutroficznych łąk kośnych z rzędu Molinietalia caeruleae, wytwarzają się na siedliskach trwale podmokłych lub tylko okresowo wilgotnych. Zbiorowiska dywanowe z rzędu Plantaginetalia majoris, tak zwane (spodzichy), tworzą się w miejscach silnie wydeptywanych, złożone są z gatunków znoszących uszkodzenia mechaniczne i tworzących niskie, przylegające do ziemi murawy. Składają się one głównie z następujących gatunków: tasznik pospolity, życica trwała, babka zwyczajna, rdest ptasi, wiechlina roczna, rumianek bezpromieniowy, głowienka pospolita. Stosunkowo duży udział mają zbiorowiska roślinne związane z terenami podmokłymi oraz wodnymi. W silnie zanieczyszczonej Nysie spotyka się tylko sporadycznie rdestnicę pływającą. W starorzeczach i nad stawami spotkać można moczarkę kanadyjską i pływające po powierzchni wody lemnidy: rzęsę wodną i spirodelę wielokorzeniową oraz żabiściek pływający. Pasy roślinności szuwarowej wokół stawów i starorzeczy tworzy zwykle trzcina pospolita, pałka wąsko- i szerokolistna, niekiedy tatarak, a wzdłuż Nysy i innych strumieni mozga trzcinowata i manna mielec. Można wydzielić następujące kompleksy leśne w obrębie Zgorzelca: w dolinie Czerwonej Wody, w rejonie ulicy Francuskiej (Park Ujazdowski), w południowej części miasta, dawne tereny wojskowe, w północnej części miasta, rejon ul. Bolesławieckiej. W oparciu o kryteria glebowe, drzewostanowe i florystyczne, na terenie Zgorzelca wyodrębniono następujące typy siedliskowe lasów: Bór mieszany świeży Las mieszany świeży Las świeży Zgodnie z rejestrem Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody w Jeleniej Górze na terenie miasta ustanowiono jeden pomnik przyrody nieożywionej. Jest to odsłonięcie geologiczne - wychodnia szarogłazów o wymiarach 24 metrów szerokości i 15 metrów wysokości przy ul. Struga. Natomiast brak jest w rejestrze głazu narzutowego 134

135 o obwodzie 780 cm i wysokości 180 cm ( w minionym okresie był on objęty ochroną jako pomnik przyrody nieożywionej). Na terenie Zgorzelca zarejestrowane są następujące pomniki przyrody ożywionej: dąb szypułkowy - posesja Liceum Medycznego dąb szypułkowy - przy ul. Powstańców Śląskich lipa drobnolistna - ul. Henrykowska przy bramie na teren POD lipa drobnolistna - w narożniku ogrodzenia parku przy ul. Henrykowskiej 5 dąb szypułkowy - w parku przy ul. Bolesławieckiej 8 dąb szypułkowy - przy polnej drodze ok.150 m od wiaduktu przy ul. Henrykowskiej (nad trasą do terminalu w Jędrzychowicach) dąb szypułkowy - przy ul. Św. Jana buk pospolity - w wąwozie przy ul. Francuskiej u zbiegu z ul. Św. Jana dąb szypułkowy - ok. 150 m od ujścia Czerwonej Wody do Nysy dąb szypułkowy - w zakolu prarzecza Czerwonej Wody ok. 200 m od zabudowań przy ul. Francuskiej 27 dąb szypułkowy - obwód 330 cm - przy wjeździe na teren ogródków działkowych od strony ul. Bolesławieckiej dąb szypułkowy - przy ul. Powstańców Śląskich za przejazdem kolejowym dąb szypułkowy - na terenie ogródków działkowych na placyku wydzielonym między ogródkami - wjazd do POD od strony Bolesławieckiej. GLEBY Pokrywa glebowa jako element przyrody nieożywionej nie jest niestety postrzegana w kategoriach wartości przyrodniczych (choć zaliczanie gleby do tej kategorii jest sprawą czysto umowną, gdyż w rzeczywistości jest to twór żywy z uwagi na występowanie korzeni roślin, licznej fauny glebowej, grzybów i bakterii). W obecnych czasach intensywnego rozwoju gospodarczego gleba w sensie podstawy produkcji żywności również przegrywa z innymi priorytetami, takimi jak rozwój infrastruktury, budownictwa itp. Należy mocno podkreślić, że o ile na gruntach ugorowanych można w łatwy sposób przywrócić produkcję rolną, o tyle przeznaczenie gleb (szczególnie najlepszych) na cele inne niż rolnicze jest równoznaczne z bezpowrotną utratą tych areałów. Teren Zgorzelca, jako obszar wysoce zurbanizowany posiada środowisko glebowe silnie przekształcone przez działalność człowieka. Występują tu gleby przekształcone mechanicznie, geochemicznie, hydrologicznie i fizyko-chemicznie. Na znacznej przestrzeni, w wyniku długotrwałego procesu urbanizacji trwającego przez cały okres istnienia miasta wykształcone zostały grube warstwy gruntów nasypowych. W obrębie miasta i obszaru zurbanizowanego występuje wiele destruktów glebowych. W obrębie zwartej zabudowy blokowej struktura gleb została niemal w całości zniszczona przez procesy inwestycyjne. Gleby z terenów zabudowy jednorodzinnej nie uległy takim deformacjom, a nawet są wzbogacane przez uprawę ogródków przydomowych. WODY Przez teren miasta Zgorzelec przepływa graniczna rzeka Nysa Łużycka i jej dopływ Czerwona Woda. Nysa Łużycka wypływa z południowo-zachodnich stoków Gór Izerskich, z rezerwatu przyrody na terenie Czech. Rzeka ta zbiera wody z obszaru 4297 km 2 i odprowadza do Odry w 542,4 km jej lewego brzegu na terenie województwa lubuskiego. Długość Nysy wynosi 251,6 km. Górny odcinek o długości 53,8 km i powierzchni zlewni 375,3 135

136 km 2 znajduje się na terenie Czech. Od 197,8 km Nysa jest rzeką graniczną Polski i Niemiec. Nysa Łużycka wpływa na teren Polski z Czech na wysokości 230 m n.p.m. poniżej miasta Hradek. Na długim odcinku zbiera wody spływające potokami z Gór Izerskich i Gór Łużyckich. W rejonie Zittau zbiegają się granice trzech państw: Polski, Czech i Niemiec. Poniżej Zittau Nysa Łużycka płynie po wielkim łuku przez Bramę Łużycka, a następnie rzeka przyjmuje kierunek południkowy i aż do ujścia płynie na północ wyznaczając granice między Polską a Niemcami. W górnym biegu Nysy Łużyckiej leży Żytawskie Zagłębie Węglowe, którego wschodnią część stanowi Turoszowskie Zagłębie Węgla Brunatnego. Opuściwszy Kotlinę Turoszowską Nysa Łużycka tworzy kilka przełomów, między innymi na północ od Turoszowa przez granitowy zrąb Wyniosłości Działoszyńskiej ( m n.p.m.), po czym kilkoma zakolami wpływa do Obniżenia Żytawsko- Zgorzeleckiego, a następnie przepływa przez Bory Dolnośląskie. Głównymi dopływami Nysy Łużyckiej po stronie polskiej w rejonie Zgorzelca jest Czerwona Woda i Jędrzychowicki Potok, a po stronie niemieckiej Pliessnitz (powyżej Zgorzelca). Czerwona Woda jest prawobrzeżnym dopływem III kat. o długości 26,5 km i powierzchni zlewni 132 km 2, uchodzącym do Nysy Łużyckiej w km 154, Infrastruktura turystyczna regionu Baza noclegowa Istniejąca baza noclegowa stanowi niezbędny element zagospodarowania turystycznego i ma kluczowe znaczenie dla rozwoju turystyki na obszarze miasta. Odpowiedni standard i różnorodność obiektów noclegowych ze zróżnicowanymi cenami jest kluczowym elementem w procesie podejmowania decyzji o wyborze miejsca pobytu zarówno krótkiego, jak i dłuższego. Do obiektów należących do zgorzeleckiej bazy noclegowej należą m.in.: Hotel Pawłowski **, ul. Reymonta 37 Hotel Pod Orłem ***, ul. Warszawska 17 Dom Turysty, ul. Partyzantów 2 Dom Sportowca, ul. Maratońska 2a Camping, ul. Lubańska 1a Baza gastronomiczna Baza gastronomiczna jest drugim, oprócz bazy noclegowej, podstawowym elementem zagospodarowania turystycznego. Jej znaczenie w procesie kształtowania produktu turystycznego oraz planowania intensyfikacji ruchu turystycznego jest bardzo duże. Dobry standard i smaczne menu obiektów gastronomicznych bezpośrednio wpływają na zadowolenie turystów i opinię na temat odwiedzanego obszaru. Poniższe zestawienie przedstawia tylko część oferowanych usług gastronomicznych w mieście. Na całość obiektów składa się 128 placówek gastronomicznych. 1. Dworek 2. 2 Brothers Pub 3. Bar Axel 4. Bar Cent 5. Bar Steff 136

137 6. Bar Zorbaś 7. Grill Bar 8. Kawiarnia Przy Jakubie 9. CORSICA - restauracja, pizzeria 10. McDonalds 11. Pizzeria da Franco 12. Pizzeria Kalifornia 13. Pizzeria Sawanna 14. Pub B7 15. Pub B.E.S.T Brothers Pub 17. Restauracja El Greco 18. Restauracja Kaprys 19. RISTORANTE & PIZZERIA espresso 20. Restauracja ETNA 21. MARIO restaurant 22. Zagroda Kołodzieja 23. Restauracja Piwnica Staromiejska 24. Restauracja Prima 25. Restauracja w hotelu Pod Orłem 26. Tawerna Naoussa 27. Zajazd Grota 28. Zajazd u Kowala Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Baza paraturystyczna Infrastruktura paraturystyczna jest niezwykle ważnym elementem zagospodarowania obszaru, pozwala bowiem na prawidłowe wykorzystanie walorów turystycznych, a przez to efektywne funkcjonowanie produktów turystycznych. Jej rola jest nie do przecenienia, jeżeli chodzi o rozwój zrównoważony, w kontekście ochrony środowiska naturalnego. Istotą istnienia tego typu infrastruktury jest również możliwość sprzedaży oferty turystycznej i zagospodarowania czasu wolnego w przypadku, gdy zawodzi pogoda. Dotyczy to zarówno turystów, jak i mieszkańców. Cechą, bowiem immanentną tego typu infrastruktury jest fakt, iż w odróżnieniu do bazy noclegowej i gastronomicznej służy ona w takim samym stopniu turystom, jak i mieszkańcom. Z punktu widzenia obszaru objętego projektem, do najważniejszych elementów infrastruktury paraturystycznej należą szlaki turystyczne, baza sportowo-rekreacyjna oraz jednostki świadczące usługi informacji turystycznej. Zgorzelczanie mają możliwość wypoczynku na oddalonym o 11 km zalewie Witka lub malowniczych jeziorach zaporowych: Złotnickim i Leśniańskim. W tamtejszych ośrodkach wypoczynkowych można korzystać z domków letniskowych, wypożyczalni sprzętu wodnego lub uprawiać żeglarstwo. Tylko kilkadziesiąt minut jazdy samochodem dzieli Zgorzelec od Karkonoszy, Gór Izerskich i Żytawskich, a w nich tak znanych kurortów jak Karpacz, Szklarska Poręba, Harrachow, Świeradów Zdrój. 137

138 Tyle samo jest do Drezna i Szwajcarii Saksońskiej. Miłośnicy sztuki mają sposobność do spacerów po perle dolnośląskiej architektury jaką stanowi Görlitz. Mieszkańcy Zgorzelca dysponują dobrą i dość rozwiniętą ale wymagającą modernizacji i dalszych inwestycji całoroczna baza sportową. Centrum Sportowe składa się z: krytych basenów, pełnowymiarowej hali Sportowej, siłowni, sauny. Najsłabszym punktem związanym ze sportem jest brak profesjonalnych obiektów i terenów oraz bazy noclegowej niezbędnych do aktywnego spędzania wolnego czasu, a przede wszystkim zachęcających dzieci i młodzież do korzystania z nich. Od 2002 roku tj. od roku, w którym Miasto przejęło Centrum Sportowe od Kopalni Węgla Brunatnego Turów" basen wzbogacony został o 70-metrowej długości rynnę do zjazdów wodnych. Obok Miejskiego Domu Kultury wybudowano specjalną rampę" dla rolkarzy, a na zgorzeleckich osiedlach przybyło nowych placów zabaw. W Zgorzelcu działa kilkanaście klubów sportowych skupiających m.in. koszykarzy, lekkoatletów, bokserów, siatkarzy i pływaków. Za Miejskim Domem Kultury w pięknej scenerii znajduje się amfiteatr wybudowany w 1966 roku na 3 tys. miejsc. Autorem projektu amfiteatru jest inż. Świrko, a autorem projektu muszli inż. Janiak. Pozostałą bazę uzupełniającą w mieście tworzą: Kino DKF Poza, Kino Grunwald, Grota Solna, 2 Galerie Sztuki, Salon Gier, Miejska Biblioteka Publiczna, Miejski Dom Kultury, Biura podróży 7 banków wraz z bankomatami, Około 6-ciu kantorów wymiany walut, Parkingi, Punkty usługowe (np. fryzjerskie) Dostępność komunikacyjna Infrastruktura drogowa Podstawowe powiązania miasta z otoczeniem zapewniają następujące drogi: autostrada A4 (istniejący fragment między przejściem drogowym a węzłem przy ul. Słowiańskiej) do Berlina, Drezna i Görlitz, droga krajowa Nr 4 do Wrocławia, Legnicy i Warszawy; przez miasto prowadzi ulicami: Piłsudskiego 236m, Daszyńskiego 224m, część ulicy Kościuszki od Boh. Getta 190m, Armii Krajowej m, Słowiańska 960m; razem 3054m w granicach miasta; droga krajowa Nr 30 do Jeleniej Góry (w kierunku wschodnim) i Görlitz (w kierunku zachodnim), 138

139 droga wojewódzka Nr 352 do Bogatyni i Zawidowa oraz poprzez przejście graniczne z Niemcami i Czechami do Liberca i Zittau, Nr 351 do Pieńska i Jagodzina; prowadzi ulicami: Słowiańska 1450m, Andersa 887m, Łużycka, razem 3965m; Nr 357 Granica Państwa- Pieńsk; prowadzi ulicami: Henrykowska 2830m, Bolesławicka 1910m; razem, w obrębie miasta: 3740m; drogi powiatowe Nr 1364, 12322, do Sulikowa, Zawidowa oraz miejscowości gmin sąsiednich. Ogółem, na terenie Zgorzelca znajduje się m dróg, z czego m jest pod zarządem miasta. Miasto posiada własną linię miejskiej komunikacji autobusowej (nr 50). Ponadto istnieje regularna linia komunikacji autobusowej łącząca Zgorzelec i Görlitz Infrastruktura kolejowa Przez miasto przechodzą linie kolejowe nr 274, 278 i 778, wśród których szczególne znaczenie ma linia łącząca Zgorzelec poprzez punkt graniczny z pobliskim Görlitz. Dworzec w Görlitz umożliwia dogodne połączenia z głównymi ośrodkami Niemiec i Europy Zachodniej. W mieście są dwie stacje kolejowe Miasto i Ujazd. Przez Zgorzelec przebiegają linie kolejowe w kierunku: linia kolejowa magistralna - E30 : Wrocław - Legnica - Bolesławiec - Węgliniec Zgorzelec - Drezno. Jeleniej Góry przez Lubań, Bogatyni i Zawidowa Infrastruktura lotnicza/wodna Najbliższe międzynarodowe porty lotnicze znajdują się we Wrocławiu, Dreźnie i Pradze. W Görlitz i Jeleniej Górze znajdują się lokalne lotniska dla niewielkich samolotów sportowych i pasażerskich Dominujące formy turystyki Na to jakie formy turystyki stają się dominujące na danym obszarze wpływa wiele czynników. Najistotniejszymi z nich są uwarunkowania demograficzne, infrastruktura społeczna, infrastruktura techniczna, struktura gospodarcza i uwarunkowania ekonomiczne oraz atrakcyjność oferty danego miejsca Wielkość i struktura ruchu turystycznego w regionie Do zilustrowania intensywności ruchu turystycznego w gminie zastosować można następujące wskaźniki: - funkcji turystycznych Baretje a (relacja liczby miejsc noclegowych do liczby stałych mieszkańców), - intensywności ruchu turystycznego według Schneidera (relacja korzystających z noclegów do liczby stałych mieszkańców), - intensywności ruchu turystycznego według Charvata (relacja udzielonych noclegów do liczby stałych mieszkańców), - wykorzystania pojemności noclegowej (relacja udzielonych noclegów do liczby miejsc noclegowych), 139

140 - gęstości ruchu (relacja korzystających z noclegów do powierzchni w km 2 ), - gęstość bazy noclegowej (relacja miejsc noclegowych do powierzchni w km 2 ), - wskaźnik rozwoju bazy noclegowej (relacja korzystających z noclegów do liczby miejsc noclegowych). Wskaźniki dla gminy miejskiej Zgorzelec z roku 2007 przedstawiają się następująco: - funkcji turystycznych Baretje a 1,1 - intensywności ruchu turystycznego według Schneidera 120,1 - intensywności ruchu turystycznego według Charvata 158,3 - wykorzystania pojemności noclegowej 142,0 - gęstości ruchu 2470,2 - gęstość bazy noclegowej - 22,9 - wskaźnik rozwoju bazy noclegowej 107, Sezonowość ruchu turystycznego w regionie Najwięcej osób przybywających do miasta Zgorzelec obserwuje się w miesiącach letnich. Najczęściej przyciągają ich imprezy kulturalno sportowo rekreacyjne. Wydarzenia te mają nie tylko charakter regionalny ale również ogólnopolski. Liczne trasy rowerowe również przyciągają turystów w okresach cieplejszych. W pozostałych porach roku ruch zdecydowanie jest mniejszy Modele przyjazdu do regionu Modele przyjazdu do miasta można określić jako typowo zwiedzająco - rozrywkowy i rekreacyjno - turystyczny. Miasto jest głównie celem uprawiania turystyki aktywnej szczególnie rowerowej, ale również celem korzystania z organizowanych imprez. Zwiedzanie miast przez turystów odbywa się głownie indywidualnie lub w grupach zorganizowanych, natomiast uczestnictwo w różnego typu imprezach odbywa się indywidualnie lub rodzinnie. Przyjazdy rodzinne dotyczą przede wszystkim uczestnictwa w imprezach masowych i kulturalnych takich jak Jakuby święto starego miasta, Dni Zgorzelca. Walory zabytkowe przyciągają zarówno grupy zorganizowane, jak i turystów indywidualnych oraz rodziny. Czas pobytu jest z reguły związany z powodem przyjazdu do miasta i wynosi od jednego do kilku dni Postrzeganie regionu Dzisiejszy Zgorzelec, do końca II wojny światowej stanowiący przedmieście ówczesnego Görlitz, miasta o szczególnie bogatej historii i jednego z głównych ośrodków osadniczych dawnych Łużyc, od 1945 roku rozwija się jako samodzielny organizm miejski. W okresie minionych 60 lat znacznie rozbudował się układ przestrzenny miasta, powstały nowe osiedla mieszkaniowe i nowe obiekty użyteczności publicznej, w tym m.in. hala sportowa oraz nowy, monumentalny kościół p.w. św. Józefa. Miasto dysponuje atrakcyjnymi terenami do zainwestowania. Liczne obiekty kulturalne w mieście i okolicy, miejsca przyrodnicze oraz obiekty sportowo rekreacyjne sprawiają, że Zgorzelec staje się miastem szczególnie polecanym do odwiedzenia i poznania jego ciekawej historii. 140

141 Struktura społeczno ekonomiczna odwiedzających region Istotnym czynnikiem, który wpływa na wybór określonej formy rozrywki, jest wiek. Na analizowanym obszarze organizowanymi wydarzeniami kulturalnymi, które mają miejsce w mieście najczęściej zainteresowane są osoby młodsze oraz osoby w średnim wieku. W równym stopniu, zarówno osoby młodsze, jak i osoby w średnim wieku czy też starsze są zainteresowane dziedzictwem przyrodniczo kulturowym. Należy tutaj podkreślić, iż umożliwiają im to nie tylko zabytki Zgorzelca i Görlitz, ale także miejsca historyczne z nimi związane, czy też pomniki przyrody. Z walorów specjalistycznych najczęściej korzystają osoby młode i w średnim wieku. W odniesieniu do poziomu wykształcenia to najczęściej osoby z wykształceniem średnim i niższym wybierają wydarzenia kulturalne masowe, ale także turystykę krajoznawczą (najczęściej rowerowe wyprawy). Osoby z wykształceniem wyższym preferuję wydarzenia kulturalno artystyczne, ale także wypoczynek w gospodarstwach agroturystycznych. Analizując strukturę społeczno ekonomiczną odwiedzających gminę należy stwierdzić, iż ani poziom wykształcenia, jak i struktura płci nie wypływa jednoznacznie na korzystanie z obiektów turystyczno rekreacyjno wypoczynkowych. W takim samym stopniu przyjeżdżają osoby mniej lub bardziej wykształcone, a także na porównywalnym poziomie kobiety i mężczyźni. WNIOSKI: Miasto stanowiło niegdyś przedmieście niemieckiego miasta Görlitz. Dlatego też, dziś odwiedzając Zgorzelec odwiedzamy również jego niemieckiego partnera. W obu tych miasta występują liczne atrakcyjne miejsca i zabytki, Imprezy i wydarzenia kulturalne są atrakcją przyciągającą turystów do miasta, Baza noclegowa oraz gastronomiczna, jest na odpowiednim poziomie, spełniająca oczekiwania z nich korzystających, Istniejąca baza paraturystyczna również jest dodatkowym atutem miasta, Połączenia z gminą zapewnia komunikacja drogowa i kolejowa. 141

142 1.12. Powiat Lubański Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Atrakcyjność turystyczna regionu Położenie regionu ogólna charakterystyka na tle województwa Powiat lubański położony w zachodniej części województwa dolnośląskiego. Powiat ten, pod względem administracyjnym, składa się z siedmiu gmin, a mianowicie: dwóch gmin miejskich (Lubań, Świeradów Zdrój), dwóch gminy miejsko-wiejskiej (Leśna Olszyna), trzech gmin wiejskich (Lubań, Platerówka, Siekierczyn). W gminach powiatu lubańskiego znajduje się 48 sołectw. Sieć osadniczą powiatu lubańskiego tworzą cztery miasta (Lubań, Leśna, Olszyna i Świeradów Zdrój) oraz 53 wsie. Ogólna zaś powierzchnia powiatu wynosi niemal 428,2 km 2. Ośrodki miejskie zajmują łącznie 10,6% powierzchni powiatu, natomiast tereny wiejskie niemal 90% jego obszaru. Rysunek 4. Położenie powiatu lubańskiego Źródło: Internet Walory turystyczne Walory wypoczynkowe regionu Walory wypoczynkowe stanowią jeden z ważniejszych elementów przyciągających turystów w ten region. Taki rodzaj turystyki służy przede wszystkim odpoczynkowi od wielkomiejskiego zgiełku, regeneracji zarówno fizycznej jak i psychicznej organizmu. 142

143 W grupie walorów wypoczynkowych wyróżnić można zespół cech niezbędnych, których występowanie stanowi minimum warunków do wypoczynku oraz zespół cech korzystnych podnoszących wartości wypoczynkowe terenu. Do pierwszych zaliczyć można czyste powietrze (wolne od zanieczyszczeń), ciszę, niski stopień urbanizacji, występowanie walorów estetycznych krajobrazu, brak zasadniczych przeciwwskazań klimatycznych. Do cech korzystnych zakwalifikować można szczególnie walory wypoczynkowe krajobrazu, warunki do uprawiania czynnego wypoczynku, przydatność terenów do wędrówek pieszych, kolarskich, wodnych oraz przydatność wód do kąpieli i sportów wodnych Walory krajoznawcze regionu Obszar powiatu lubańskiego obfituje w dobra turystyczne, na które składają się nie tylko walory stanowiące elementy klimatyczne oraz przyrodnicze. Obok typowych dóbr naturalnych na obszarze powiatu lubańskiego występują liczne zabytki architektury sakralnej i świeckiej, zbiory muzealne, wytwory sztuki współczesnej (główne ośrodki to Lubań i Świeradów-Zdrój) oraz wielkie budowle wodne (dwie zapory wodne na rzece Kwisie z początku XX wieku). Do licznych atrakcji turystycznych możemy zaliczyć: W mieście i gminie Leśna: Atrakcyjne, malownicze tereny Pogórza Izerskiego Zalewy Leśniański i Złotnicki z zaporami na nich oraz ośrodkami wypoczynkowymi i plażą nad Zalewem Leśniańskim Zamek Czocha oraz ruiny Zamku Świecie Unikatowe w skali kraju stożki wulkaniczne (Światowida i Perkuna) między Miłoszowem i Grabiszycami Zabytkowy rynek miasta górniczego w Złotnikach Lubańskich Rynek w Leśnej z podcieniowymi kamieniczkami i zabytkowym Ratuszem Liczne trasy rowerowe i piesze W mieście Lubań: Malowniczy krajobraz w dolinie rzeki Kwisy Stosunkowo wysoka klasa czystości wód powierzchniowych Interesujące obiekty zabytkowe: 7 wież miejskich, m.in. Wieża Bracka (1318 r.), Wieża Kramarska (1225 r.), Wieża Trynitarska (1320 r.), wspaniały renesansowy Ratusz (1539 r.), mury miejskie (1318r.), Dom Solny (1539 r.), Starówka i kamieniczki tzw. bloku śródrynkowego, Słup Milowy Poczty Saskiej, Muzeum Regionalne mieszczące się w Ratuszu, Kościół p.w. Świętej Trójcy. Bazaltowe wzgórze Kamienna Góra (282 m n.p.m.) park krajobrazowy. Cenne zespoły roślinności: 27 pomników przyrody ożywionej, 2 pomniki architektury pałacowo-parkowej. Stawy hodowlane. Ścieżki dydaktyczne pieszo-rowerowe: - Szlak Pomników Przyrody Ożywionej, - Szlak Wygasłych Wulkanów. Ścieżki rowerowe: szlak niebieski i zielony oraz rowerowy Szlak Doliny Kwisy i obwodnica rowerowa Lubański Las. Spacer po Starym Lubaniu wędrówka z przewodnikiem przybliżająca bogatą historię łużyckiego miasta. 143

144 szlak pielgrzymkowy Droga św. Jakuba kryty basen w kompleksie sportowym MOSiR W gminie Lubań: Najbardziej znaną atrakcja turystyczną Gminy Lubań jest henrykowski cis najstarsze drzewo w Polsce. Pragnąc go promować co roku organizowane są, w okolicach 20 lipca, Ogólnopolskie Imieniny Henryka, Henryki i Henrykowa Lubańskiego, podczas których m.in. sławni Henrycy sadzą sadzonki cisa. Drugi godny uwagi turystów obiekt znajduje się Nawojowie Łużyckim koło kościoła. Jest to renesansowy dwór z krużgankami. W niemalże każdej miejscowości naszej gminy jest coś interesującego, wyjątkowego i zabytkowego do zobaczenia. Stąd też szczegóły dotyczące atrakcji turystycznych gminy Lubań znaleźć można w rozdziale dotyczącym omawianej jednostki samorządu. W mieście i gminie Olszyna: kościoły w Olszynie i Biedrzychowicach, założenia pałacowo-parkowe w Olszynie Średniej i Olszynie Dolnej, pałac w Biedrzychowicach z XVI w., potężny głaz polodowcowy w Krzewiu Wielkim, zapora Złotnicka, Zamek Rajsko. W gminie można uprawiać turystykę rowerową, pieszą i wodną. Istnieją szlaki turystyczne: niebieski (Gryfów Olszyna Lubań), czerwony (Czerniawa Zdrój Jezioro Złotnickie Biedrzychowice) i żółty (Lubomierz Gryfów Leśna). Parki przy ruinach zamku Rajsko w Zapuście, przy pałacach w Olszynie Dolnej, Biedrzychowicach i Olszynie Średniej, które można zaliczyć do obszarów rekreacyjnych. Budownictwo wiejskie z połowy XIX w. i początku XX w. o konstrukcji szachulcowo przysłupowej. W gminie Platerówka: urozmaicone środowisko przyrodnicze, które decyduje o jej dużych walorach krajobrazowych. Ponad połowę obszaru gminy zajmują tereny rolnicze, które tworzą postać mozaiki, w której grunty orne przeplatają się z łąkami, pastwiskami oraz dominują zadrzewienia śródpolne rozległe obszary leśne oraz wzgórza (Wzgórza Zalipiańskie oraz wulkaniczne stożki bazaltowe) stanowią o atrakcyjności widokowej terenu gminy. Nad urozmaiconym terenem wyraźnie górują: góra Staniewicza (334 m.n.p.m.), góra Czubatka (353 mn.p.m.) i góra Czapli (330 mn.p.m.) większą część obszaru gminy, bo 1713 ha zajmuje Wielki Las Lubański administrowany przez Nadleśnictwo Świeradów międzynarodowy szlak rowerowy z Gorlitz do Świeradowa wzdłuż południowej granicy gminy przebiega żółty szlak turystyczny prowadzący z Zawidowa do Leśnej. Szlak ten przebiega przez wzniesienie Grodziszcze, które jest najwyżej położony w gminie. Jeszcze na pocz. XX w. w tym miejscu widoczne były ruiny średniowiecznego zamku. W sąsiedztwie gminy od strony północnej przebiega szlak niebieski: z Gryfowa przez Lubań do Zawidowa. walory turystyczne i wypoczynkowe, duże kompleksy sprzyjające rekreacji, świeże powietrze i czysta woda z ujęć głębinowych, 144

145 Pałac we Włosieniu, który został wzniesiony w latach z inicjatywy ówczesnego posiadacza dóbr Johanna Gottloba von Gablentza. W 1888 roku Georg von Eichel poddał go gruntownej przebudowie utrzymanej w duchu renesansu. Do roku 1979 był to dwukondygnacyjny, wysoko podpiwniczony budynek. Obecnie pałac pozostaje w ruinie. Pałac i park przypałacowy we Włosieniu Górnym. Aktualnie pełni on funkcję oświatową, mieści się tu Zespół Szkół Gimnazjalnych i Ponadgimnazjalnych. kościół parafialny p.w. Niepokalanego Serca NMP wzniesiony około 1520 r. na miejscu wcześniejszego. Powiększony w pocz. XVII w., restaurowany w latach 1720 ( przebudowany na barok) oraz w latach 1783 i ok. XVII wieku dwór Salza, dawnego właściciela Platerówki i Zalipia. Leży on na pagórku położonym w rozwidleniu potoku Lipa. Jest on prostym, zbudowanym z kamienia trzykondygnacyjnym budynkiem. Według dawnych przekazów kościół i dwór są ze sobą połączone przejściem podziemnym. szereg zabudowań mieszkalno-gospodarczych o konstrukcji przysłupowej i szachulcowej, w większości XIX wiecznych. Jednym z ciekawszych obiektów jest dawna pastorówka z 1713 r. (obecnie siedziba SP w Platerówce), przebudowana w XIX-XX w. oraz młyn wodno-elektryczny (obecnie elektryczny) z 4 ćw. XIX w., znajdujący się we Włosieniu. we wsi Zalipie znajdują się ruiny kamiennego wiatraku z początku XIX wieku. muzea: Izba pamięci w Szkole Podstawowej w Platerówce poświęcona osadnictwu wojskowemu po II Wojnie Światowej a konkretnie Samodzielnemu Batalionowi Kobiecemu im. Emilii Plater, którego żołnierze kobiety w liczbie około 130 osiedleni zostali na tym terenie tuż po II wojnie. W gminie Siekierczyn : odrestaurowany park i pałac szlachecki w Zarębie, przebiegający przez gminę szlak rowerowy, teren rekreacyjno-wypoczynkowy w Siekierczynie (tzw. dawny basen), W mieście Świeradów-Zdrój: Dom Zdrojowy Kościół p.w. Św. Józefa Czarci Młyn Schronisko Na Stogu Izerskim Rezydencja Marzenie Pomnik Żabki Pomnik Juliusa Pintscha Źródło Cesarza Józefa Źródło dr Adama (Adams Quelle) Łazienki Ludwika Domek Myśliwski Tablica pamiątkowa Jednostki organizacyjne gmin i powiatu oraz różnego rodzaju stowarzyszenia działające bardzo licznie na terenie powiatu lubańskiego, są organizatorami wielu imprez kulturalnych dla szerokiego grona odbiorców. Coraz ważniejsze są imprezy cykliczne, m. in.: Święto Kultury Powiatu Lubańskiego Lubań Parada Powitania Wiosny - Lubań, Leśna 145

146 Tydzień Kultury Języka Polskiego Biedrzychowice Międzynarodowy Dzień Ziemi Lubań Międzynarodowy Przegląd Zespołów Artystycznych Szkół Specjalnych i Drużyn "Nieprzetartego Szlaku" Lubań LAWA Obchody Dni Lubania Dni Kwitnących Rododendronów - Świeradów Zdrój Igrzyska Samorządowe Związku Gmin "KWISA" Powiatowy Zjazd Rowerowy Włosień Turniej Piłki Siatkowej o Puchar Wójta Gminy Siekierczyn Międzynarodowe Potyczki Rodzinne TAMA Leśna Międzynarodowe Spotkania z Muzyką Dawną - Świeradów Zdrój Rajd Rowerowy "Zaręba - Siekierczyn - Frydland" Gminny Przegląd Dziecięcych Zespołów Artystycznych Siekierczyn VI Sacro Song Festiwal Śpiewajmy na Chwałę Pana - Lubań "Łużyckie Wędrówki" w ramach X Międzynarodowego Rajdu Pieszy "3 Dni - 3 Kraje - 3 Wędrówki (PTSM Lubań) Letni sezon koncertowy cykl sobotnich koncertów o zróżnicowanej tematyce- Świeradów-Zdrój Międzynarodowy Festiwal Amatorski Orkiestr Dętych - Olszyna VI Ogólnopolski Turniej Tańca Towarzyskiego- Lubań Dzień Dziecka Festyny kulturalno-rekreacyjne w poszczególnych gminach Majowy Cross Rowerowy Siekierczyn Z podwórek na boiska Turniej piłki nożnej dzikich drużyn - Leśna Międzynarodowy Abstynencki Festiwal Muzyczny - Leśna Lubański Festiwal Folklorystyczny FolkArt - Lubań Imieniny Henryka i Henryki w Henrykowie Lubańskim Festiwal Kultury Romskiej - Lubań Rowerowy rajd rodzinny - Leśna Dożynki Gminne - tradycyjne i cykliczne, imprezy plenerowe w poszczególnych gminach. Ziemniak w roli głównej - Leśna Międzynarodowy Zlot Samochodów Amerykańskich UsaShow - Świeradów -Zdrój III Międzynarodowy Zlot Pojazdów Zabytkowych- Świeradów Zdrój Turniej Szachowy - Świeradów Zdrój Konkurs Solistów i Instrumentalistów WP- Świeradów Zdrój Europejskie Spotkania Młodych Muzyków Eurounionorchestries im. Władysława Balickiego- Świeradów Zdrój Letni sezon koncertowy cykl sobotnich koncertów o zróżnicowanej tamatyce - Świeradów Zdrój Walory specjalistyczne regionu Góry i Przedgórze Izerskie to doskonałe tereny nie tylko do uprawiania turystyki pieszej czy rowerowej ale przede wszystkim do uprawiania narciarstwa zjazdowego i biegowego. Rzeka Kwisa stwarza możliwość uprawiania turystyki wodnej (kajakarstwa górskiego, wioślarstwa, żeglarstwa) oraz spędzania czasu na kąpielach słonecznych i wędkowaniu. 146

147 Proponowane wycieczki i wędrówki po powiecie lubańskim to na przykład: Szlakiem Wygasłych Wulkanów (ścieżka pieszo rowerowa, wytyczona na bazaltowej Kamiennej Górze 2 km długości, wariant 4- i 7-kilometrowy do czynnego kamieniołomu), Szlakami Gór Izerskich, Po starym Lubaniu z przyrodą i historią w plecaku, Śladami pomników przyrody ożywionej i nieożywionej, Lubań miasto klonów oraz wycieczki z przewodnikiem w ramach systemu Łużyckiej Karty Turystycznej. W gminie Siekierczyn może być uprawiana turystyka piesza i rowerowa, zwłaszcza na odcinku niebieskiego szlaku turystycznego z Zawidowa przez teren gminy (Rudzica, Siekierczyn, Wesołówka) do Lubania i dalej do Gryfowa. Przez teren gminy Platerówka przebiega międzynarodowy szlak rowerowy z Görlitz do Świeradowa-Zdroju. W gminie Olszyna można uprawiać turystykę rowerową, pieszą i wodną. Istnieją szlaki turystyczne: niebieski (Gryfów Olszyna Lubań), czerwony (Czerniawa Zdrój Jezioro Złotnickie Biedrzychowice) i żółty (Lubomierz Gryfów Leśna). W Lubaniu można uprawiać przede wszystkim turystykę pieszą i rowerową. Szlaki turystyczne i rowerowe są oznakowane i przebiegają: z Zawidowa do Lubania i dalej do Gryfowa (szlak niebieski) oraz w Lubaniu sprzed dworca kolejowego do Leśnej, Pobiednej i przejścia granicznego na Stogu Izerskim (szlak zielony). W parku na Kamiennej Górze zostały oznakowane i opisane dwie pieszo rowerowe ścieżki dydaktyczne: Szlakiem wygasłych wulkanów i Szlakiem pomników przyrody ożywionej. Przez Gminę wiejską Lubań przebiegają dwa oznakowane szlaki turystyczne. Szlak niebieski jest fragmentem szlaku Sulików Siekierczyn Lubań Gryfów Śląski. Odcinek znajdujący się na terenie gminy ma około 6 km długości i prowadzi od Pisarzowic do Lubania, następnie podnóżem Harcerskiej Góry lasami biegnie ku granicy na północ od Jałowca. Drugi ze szlaków zielony bierze początek i prowadzi przez Kamienną Górę do Lubańskiego Lasu, gdzie wkracza na teren gminy wiejskiej Lubań, długość szlaku na terenie gminy wynosi około 3,5 km i prowadzony jest przez tereny leśne. Przez teren gminy wiejskiej Lubań przebiega również szlak euroregionalny Dolina Kwisy przeznaczony dla rowerzystów. Jest to szlak wyznaczony wzdłuż rzeki Kwisy i prowadzi między innymi przez Kościelnik, Uniegoszcz, Radogoszcz oraz Nawojów Śląski. Turyści odwiedzający Świeradów-Zdrój nastawiają się głównie na realizację turystyki leczniczej, wypoczynkowej i biznesowej. Gmina posiada doskonałe warunki do uprawiania turystyki pieszej, rowerowej, narciarstwa zjazdowego, narciarstwa biegowego, snowboardu i innych sportów zimowych, turystyki konnej, wędkarstwa. Szczególnym impulsem dla rozwoju gminy jest zbudowana Kolej Gondolowa Stan środowiska naturalnego Obszar powiatu lubańskiego częściowo przynależy do geograficznego makroregionu Sudetów Zachodnich (obejmując m.in. zbudowane z granitów Góry Izerskie), częściowo zaś do makroregionu Przedgórza Sudeckiego (którego fragmentem jest Pogórze Izerskie zbudowane z piaskowców kredowych, wapieni i bazaltów). Z urozmaiconą budową geologiczną terenu powiatu lubańskiego wiąże się występowanie różnorodnych kopalin. Powiat ten jest terenem bogatym w złoża kruszywa naturalnego (żwiry, piaski, pospółka). Występują one przede wszystkim w rzecznych osadach wypełniających dolinę rzeki Kwisy. Jest to kruszywo o wysokich 147

148 właściwościach użytkowych. Powiat należy także do znaczących producentów wysoko jakościowego kamienia drogowego oraz budowlanego (w tym głównie bazaltu). Natomiast wśród surowców dla ceramiki budowlanej na terenie powiatu znajdują się wysokiej jakości iły trzeciorzędowe (rejon Olszyny i złoże Słowiany gmina wiejska Lubań). Obszar powiatu lubańskiego prawie w całości leży w lewobrzeżnym dorzeczu Odry. Główną rzeką powiatu jest Kwisa. Wszystkie cieki wodne wraz z ich licznymi dopływami mają cechy rzek górskich. Taki charakter cieków wodnych powoduje bardzo nierównomierny w czasie przepływ wód. Również wody podziemne są mało stabilne. Z uwagi na istotne (choć systematycznie malejące) zanieczyszczenie wód powierzchniowych, podstawowym źródłem zaopatrzenia w wodę są zasoby wód podziemnych. Na czwartorzędowym poziomie wodonośnym bazuje większość ujęć wodnych zarówno komunalnych, indywidualnych jak i przemysłowych. Pozostałe poziomy wodonośne stanowią w zasadzie lokalne źródła zaopatrzenia w wodę ze względu na ograniczony obszar ich występowania. Swoiste bogactwo powiatu lubańskiego stanowią zasoby podziemnych wód leczniczych i mineralnych. Stwarzają one dodatkowe (poza korzystnymi warunkami klimatycznymi) okoliczności sprzyjające rozwojowi lecznictwa uzdrowiskowego (rejon Czerniawy Zdroju - szczawy wodorowęglanowo-wapniowo-magnezowe żelaziste, wody radoczynne, rejon Świeradowa Zdroju - szczawy radoczynne i szczawy wodorowęglanowo-wapniowo-magnezowe żelaziste, wody radoczynne oraz wody termalne). Globalne zasoby wodne pokrywają istniejące potrzeby ludności i gospodarki w tym zakresie. Jednakże ich nierównomierne rozłożenie w czasie i przestrzeni oraz nieodpowiedni do potrzeb stan jakości wód, powodują trudności w zaopatrzeniu w wodę niektórych części powiatu. Wody powierzchniowe w powiecie lubańskim narażone są na stałe zagrożenie zanieczyszczeniami pochodzącymi z różnych źródeł. Głównymi źródłami zanieczyszczającymi wody powierzchniowe są nie oczyszczane lub niedostatecznie oczyszczane ścieki przemysłowe oraz komunalne. Ogólnie biorąc, ilości odprowadzonych do wód powierzchniowych ścieków wykazują jednak tendencje spadkowe m.in. w wyniku zakończenia w ostatnich latach wielu inwestycji związanych z kanalizacją miast i wsi oraz budową wysokosprawnych oczyszczalni ścieków. Stąd też m.in. w ostatnich latach obserwuje się niewielką, ale systematyczna, poprawę wód rzeki Kwisa (zmniejsza się zanieczyszczenie substancjami organicznymi, poprawia się stan sanitarny rzeki). Rzeka swymi parametrami fizyczno chemicznymi i hydrobiologicznymi odpowiada obecnie wodom II klasy czystości (w niektórych górnych odcinkach I klasie). Na obszarze powiatu na rzece Kwisie znajdują się dwa sztuczne zbiorniki retencyjne: Złotnicki i Leśniański. Zbiorniki te pełnią głównie funkcje rekreacyjne, energetyczne i przeciwpowodziowe. Jakość powietrza atmosferycznego na obszarze powiatu lubańskiego ulega systematycznej poprawie. W latach 90-tych zarówno emisja pyłów, jak i zanieczyszczeń gazowych wyraźnie się zmniejszyła, co jest efektem m.in. podejmowanych przedsięwzięć inwestycyjnych w zakresie ochrony powietrza atmosferycznego. Niemniej jednak nadal głównym źródłem zanieczyszczeń atmosfery w tym rejonie są zakłady produkcyjne zlokalizowane w sąsiednich powiatach (w tym w szczególności zgorzeleckim) oraz na terenie Niemiec i Czech oraz gospodarstwa domowe. 148

149 Zróżnicowanie warunków geologicznych, rzeźby i klimatu powoduje, że na terenie powiatu lubańskiego wytworzyły się różnorodne gleby, z dominacją jednak gleb niższych klas bonitacyjnych. Występują tu bowiem głównie gleby bielicowe oraz brunatne. W dolinach Kwisy i jej dopływów występują zaś mady. Gleby na terenie powiatu lubańskiego w dużej mierze mają charakter kwaśny naturalny zintensyfikowany przez rolnictwo i kwaśne opady atmosferyczne. Są ponadto istotnie narażone na zanieczyszczenia pyłowe (w tym związane z metalami ciężkimi). Gleby w powiecie ulegają także degradacji geomechanicznej. Dotyczy to zwłaszcza tych rejonów, w których prowadzona jest eksploatacja kopalin. Istotnym elementem środowiska przyrodniczego powiatu są także znaczne tereny leśne o różnej kondycji biologicznej. Powiat lubański należy do rejonów województwa dolnośląskiego o przeciętnym poziomie lesistości (ponad 23% ogólnej powierzchni wobec 28,3% w skali województwa). Największy kompleks leśny położony jest w gminie Platerówka (o powierzchni ok ha), a łączny obszar użytków leśnych w powiecie przekracza 9800 ha. Drzewostan lasów składa się natomiast głównie z drzew świerkowych i sosnowych, częściowo jest liściasty. Stan zdrowotny drzewostanów od kilku lat utrzymuje się na niezadowalającym poziomie. Niszczenie lasów przez pyły i gazy wywołuje dotkliwe skutki. Następuje bowiem pogorszenie ich stanu sanitarnego (zmniejszenie odporności drzewostanów na destrukcyjne działania szkodników i chorób drzew), obniżenie ich produkcyjności, a przede wszystkim wywołuje to ograniczenie wypełniania przez tereny leśne istotnych funkcji pozaprodukcyjnych (w tym głównie rekreacyjno-wypoczynkowej). Ograniczenie zasięgu i stopnia zagrożenia ekologicznego lasów na terenie powiatu lubańskiego będą z pewnością długotrwałym procesem, wymagającym przy tym także skutecznej współpracy międzynarodowej. Lasy na terenie powiatu lubańskiego wypełniają, poza funkcjami produkcyjnymi, również wiele istotnych zwłaszcza ze względów społecznych, funkcji ochronnych. W strukturze funkcjonalnej lasów w tymże rejonie istotne miejsce zajmują lasy chroniące inne komponenty środowiska przyrodniczego. Do grupy tej należą w szczególności lasy w sąsiedztwie uzdrowisk chroniące walory lecznicze klimatu i surowców leczniczych (głównie zasobów wód mineralnych). Istotnym elementem polityki ekologicznej jest należyte postrzeganie konieczności ochrony przyrody i krajobrazu. Podstawowymi formami ochrony przyrody na terenie powiatu lubańskiego są: obszar chronionego krajobrazu Karkonosze-Góry Izerskie oraz liczne pomniki przyrody. Postrzegana jest ponadto konieczność utworzenia Leśniańsko-Złotnickiego Parku Krajobrazowego (o powierzchni niemal 4 tys. ha) obejmującego środkową część biegu Kwisy Infrastruktura turystyczna regionu Infrastruktura turystyczna i jej ocena stanowią kluczowy element budowania profesjonalnych produktów turystycznych, szczególnie w odniesieniu do poszczególnych miast i miejscowości. W kontekście rozwoju turystyki należy ocenić elementy podstawowej bazy turystycznej, na którą składają się baza noclegowa i gastronomiczna oraz szeroko rozumiana infrastruktura uzupełniająca (szlaki turystyczne, obiekty sportowo-rekreacyjne, ośrodki turystyki aktywnej itp.), jak i dostępność komunikacyjnąa Ich aktualny stan, poziom jakości usług, oryginalność oraz perspektywy rozwoju w znacznym stopniu determinują rozwój turystyki w danym mieście czy regionie. 149

150 Baza noclegowa Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Powiat lubański jest dobrze przygotowany na przyjęcie turystów. W ofercie pobytowej znajduje się około 106 obiektów noclegowych i są to hotele, motele, pensjonaty, domy wycieczkowe i ośrodki wypoczynkowe, uzdrowiskowe, gospodarstwa agroturystyczne, pokoje gościnne i pola namiotowe, schronisko młodzieżowe i schronisko górskie. Ogółem we wszystkich obiektach przygotowano około 4400 miejsc noclegowych dla turystów ( w tym 542 w obiektach uzdrowiskowych). Dominującą pozycję pod względem liczby obiektów noclegowych zajmuje Świeradów Zdrój, gdzie skupia się 63,2 % całej bazy noclegowej z 75 % wszystkich miejsc noclegowych w powiecie 7. Poniższa tabela przedstawia obiekty noclegowe w powiecie (ostatnia kolumna zawiera liczbę miejsc w obiekcie). Tabela 14. Baza noclegowa w powiecie lubańskim Miasto Świeradów-Zdrój, 61 podmiotów, 2786 miejsc noclegowych 1. Hotel Świeradów Świeradów-Zdrój Piłsudskiego Agro Sport Lizak Halina i Jan Lizak Świeradów-Zdrój Sudecka(Czerniawa) Averon Świeradów-Zdrój Źródlana 3a Berliner Świeradów-Zdrój Piłsudskiego Centrum Rehabilitacji REHA Świeradów-Zdrój Spadzista Centrum Uzdrowiskowe Ewa Świeradów-Zdrój Spadzista (Czerniawa) Czeszka i Słowaczka Świeradów-Zdrój Graniczna Dębowy Dwór Świeradów-Zdrój Wczasowa Dom Wczasowy Magnolia II Świeradów-Zdrój Stokowa Dom Wczasowy Magnolia III Świeradów-Zdrój Wczasowa Dom Wczasowy Magnolia Świeradów-Zdrój Zdrojowa Dom Wczasowy Na Stoku Świeradów-Zdrój Leśna Dom Wczasów Dziecięcych Świeradów-Zdrój Marii Skłodowskiej-Curie Dom Wypoczynkowy Kaja Świeradów-Zdrój Piłsudskiego Dom Wypoczynkowy Piwowar Świeradów-Zdrój Bronka Czecha 3a Dom Wypoczynkowy Pod Wyciągiem Świeradów-Zdrój Leśna Flins Świeradów-Zdrój Piastowska Izery Świeradów-Zdrój Orłowice Hotel Kryształ * Świeradów-Zdrój Zdrojowa Hotel Kwisa ** Świeradów-Zdrój Zdrojowa Hotel Malachit ** Świeradów-Zdrój Kościuszki Hotel Pod Jeleniem * Świeradów-Zdrój Nadbrzeżna % bez obiektów uzdrowiskowych 150

151 23. Hotel Tewa ** Świeradów-Zdrój Górska Hotel Leśny Gród ** Świeradów-Zdrój Gajowa Hotel Narcyz* Świeradów-Zdrój Sienkiewicza Izerska Chata Świeradów-Zdrój Źródlana Izery Świeradów-Zdrój Długa Joanna Szczerbowicz Wysoka Świeradów-Zdrój Sudecka 23 Orzeszkowej(Czerniawa) 29. Leo Świeradów-Zdrój Leo-Wiktoria Świeradów-Zdrój B. Prusa Malwa Świeradów-Zdrój Bronka Czecha Małgorzata i Władysław Jusza Agro-Tur Świeradów-Zdrój Starowiejska Maria Luiza Świeradów-Zdrój Młodych Techników Marzenie Świeradów-Zdrój Asnyka Nad Strumykiem Świeradów-Zdrój Strumykowa Ośrodek Wczasowy Relax Świeradów-Zdrój Grunwaldzka Ośrodek Wypoczynkowy Alma Świeradów-Zdrój Budowlanych Ośrodek Wypoczynkowy Alma II Świeradów-Zdrój Sudecka Ośrodek Wypoczynkowy Beatka Świeradów-Zdrój Budowlanych Pałacyk Hotelik Świeradów-Zdrój Piastowska Park Hotel ** Świeradów-Zdrój Orzeszkowej Pensjonat Arka ** Świeradów-Zdrój ul. Willowa Pensjonat Eldorado ** Świeradów-Zdrój Piastowska Pensjonat Fortuna ** Świeradów-Zdrój Kościelna Pensjonat Mimoza ** Świeradów-Zdrój Leśna Pokoje gościnne Anna Gawryluk Świeradów-Zdrój Strumykowa Pokoje gościnne Bogusława Bronicka Świeradów-Zdrój Piastowska Pokoje gościnne Czesław Wneta Świeradów-Zdrój Piastowska Pokoje gościnne Danuta Szmyrka Świeradów-Zdrój Młodych Techników Pokoje gościnne Elżbieta Marszałek Świeradów-Zdrój Krótka 1a Pokoje gościnne Halina Gajak Świeradów-Zdrój Willowa Pokoje gościnne Iwona Wojsa Świeradów-Zdrój E. Orzeszkowej 1/ Pokoje gościnne Leszek Cieniński Świeradów-Zdrój Nad Basenem Pokoje gościnne Lucyna Jurkiewicz Świeradów-Zdrój Sienkiewicza Pokoje gościnne Marian Haka Świeradów-Zdrój Młodych Techników

152 56. Pokoje gościnne Mikołaj Dzierewianko Świeradów-Zdrój Krótka Pokoje gościnne Ryszard Marcinkowski Świeradów-Zdrój Willowa Schronisko Chatka Górzystów Świeradów-Zdrój Hala Izerska Schronisko Na Stogu Izerskim Świeradów-Zdrój Stóg Izerski Szach Mat Świeradów-Zdrój Słoneczna Anna Drozd Czerniawa Rolnicza Miasto i Gmina Leśna 21 obiektów, 574 miejsca noclegowe bez danych z 1 obiektu 62. Czerwony Dom Pobiedna Wolimierz Pod Topolami Franciszka Gawkowska Pobiedna Podgórna Gospodarstwo Agroturystyczne Na Starej Skibie Pobiedna Wolimierz Gościnny Dom Przysłupowy EDUCARE Dagmar, Ursula Muller Pobiedna Wolimierz Gospodarstwo Agroturystyczne U Wioli Wioletta i Ryszard Sosnowscy Pobiedna Wolimierz Gościniec u Buckich Sudeckie Gospodarstwo Agroturystyczne Jerzy Bucki Leśna Stankowice-Sucha Andrzej Chudziński, Katarzyna Wójtowicz Farma pod Wulkanem Leśna Miłoszów Andrzej Szeremet Lulandia Leśna Grabiszyce Górne Gospodarstwo Eko-Agroturystyczne Bikówka Justyna i Dariusz Bik Leśna Świecie Hotel Leliwa Leśna Rynek Gospodarstwo Agroturystyczne Alchemik 73. Monika Fijałkowska-Mokosa Leśna Wolimierz Gospodarstwo agroturystyczne Krzysztof Rozenbajger Leśna Stankowice Ośrodek Szkoleniowo Wypoczynkowy Zamek Czocha Leśna Stankowice Sucha Ośrodek Szkoleniowo Wypoczynkowy Złoty Sen Leśna Złotniki Lubańskie Ośrodek Wczasowy Baworowa Leśna Baworowo Pensjonat Agroturystyczny MOGADOR Ewa Nowicka Leśna Szyszkowa Ilona Cichoń Leśna Złoty Potok Zygmunt Mularczyk Eguus Leśna Zacisze Gospodarstwo Agroturystyczne HUSKY FARM Leśna Wolimierz Gospodarstwo Agroturystyczne Na Wzgórzu Magdalena Kuźniarz Leśna Wolimierz Gmina i Miasto Olszyna, 10 obiektów, 356 miejsc noclegowych bez danych z 3 obiektów 83. Gospodarstwo agroturystyczne Elżbieta Wencel Biedrzychowice Biedrzychowice Hotel Nad Jeziorem Biedrzychowice Karłowice

153 85. Ośrodek Wypoczynkowy Rajsko Biedrzychowice Bożkowice Ośrodek Wypoczynkowy Politechniki Wrocławskiej Rajsko Biedrzychowice Zapusta Dariusz Czyżewski Rancz Joshi Olszyna Olszyna Dolna Eugeniusz Tołwiński Olszyna Olszyna Dolna Hotel Zaułek Olszyna Wolności Krystyna i Józef Wiśniewscy Olszyna Krzewie Małe Kwatery prywatne Olszyna Żymierskiego Ośrodek Rekreacyjno Wypoczynkowy TRAMP Olszyna Karłowice 112 Miasto Lubań 5 obiektów, 116 miejsc noclegowych 93. Kwatery prywatne Lubań Sikorskiego Bursa Szkolna Lubań Bankowa Motel Łużycki ** Lubań Zgorzelecka Pokoje Gościnne Urzędu Miasta Lubań Lubań Mickiewicza Pokoje gościnne w Lubaniu Lubań Spółdzielcza Gmina Lubań 3 obiekty, 34 miejsca noclegowe 98. Gospodarstwo agroturystyczne Krystyna Lubań Nawojów Łużycki Agroturystyka Ponde Rosa Lubań Jałowiec Motel Eureka Lubań Uniegoszcz 53 4 Uzdrowiska, sanatoria, szpitale uzdrowiskowe Miasto Świeradów-Zdrój 1. Dom Zdrojowy Świeradów-Zdrój Konstytucji 3 Maja Sanatorium Słoneczko Świeradów-Zdrój B.Prusa Sanatorium Willa Gracja Świeradów-Zdrój Ul. Parkowa Szpital uzdrowiskowy Wacław Świeradów-Zdrój Sienkiewicza Centrum Rehabilitacji i Reumatologii Goplana Świeradów-Zdrój Piłsudskiego Dom Zdrojowy (Czerniawa-Zdrój) Czerniawa-Zdrój Sanatoryjna Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów JST Baza gastronomiczna Baza gastronomiczna jest drugim, oprócz bazy noclegowej, podstawowym elementem zagospodarowania turystycznego. Jej znaczenie w procesie planowania intensyfikacji ruchu turystycznego jest bardzo ważne. Dobry standard i smaczne menu obiektów gastronomicznych bezpośrednio wpływają na zadowolenie turystów i opinię na temat odwiedzanego obszaru. Mogą być także kolejnym powodem przyjazdu lub argumentem za wyborem innego miejsca wypoczynku. Dokładne omówienie obiektów gastronomicznych przedstawia poniższa tabela. 153

154 Tabela 15. Baza gastronomiczna w powiecie lubańskim Miasto Świeradów-Zdrój, 21 lokali gastronomicznych 1. Bar Grota Świeradów-Zdrój Sanatoryjna 36a 2. Bar Izerska Chata Świeradów-Zdrój Źródlana 2 3. Bar Kupiecki Świeradów-Zdrój Zdrojowa 4 4. Bar Śnieżynka Świeradów-Zdrój Zdrojowa Bar U Bożeny Świeradów-Zdrój 11 Listopada Bar Tadeusz Aficki Świeradów-Zdrój Zdrojowa 1 7. Cafe bar Klekowski czynny sezonowo Świeradów-Zdrój Zdrojowa 6a 8. Cafe Monika Świeradów-Zdrój Zdrojowa Cukiernia Świeradów-Zdrój Zdrojowa Kawiarnia Aqua Cafe Świeradów-Zdrój Zdrojowa Kawiarnia Arnika Świeradów-Zdrój Piastowska Kawiarnia Cafe 154e 154e Świeradów-Zdrój Dom Zdrojowy 13. Kawiarnia Czeszka Świeradów-Zdrój Graniczna Kawiarnia Jankowiecki Świeradów-Zdrój Sienkiewicza 6a 15. Kawiarnia Malachit Świeradów-Zdrój Kościuszki Kawiarnia Pałacyk Świeradów-Zdrój Piastowska Kawiarnia Zdrojowa Świeradów-Zdrój Dom Zdrojowy 18. Lodziarnia tarasowa Jabłuszko Świeradów-Zdrój Zdrojowa 6a 19. Piwnica pod Orłem Świeradów-Zdrój Zdrojowa Restauracja Eldorado Świeradów-Zdrój Piastowska Restauracja Fortuna Świeradów-Zdrój Kościelna Restauracja Kryształ Świeradów-Zdrój Zdrojowa Restauracja Kwisa Świeradów-Zdrój Zdrojowa Restauracja Leśny Gród Świeradów-Zdrój Gajowa Restauracja Magnolia Świeradów-Zdrój Zdrojowa Restauracja Malachit Świeradów-Zdrój Kościuszki Restauracja Park Hotel Świeradów-Zdrój Orzeszkowej Restauracja Pod Jeleniem Świeradów-Zdrój Nadbrzeżna PUB Biesiada Świeradów-Zdrój Górska17 Miasto i Gmina Leśna, 17 lokali gastronomicznych 30. Bar Pizzeria Toscana Dariusz Twardowski Leśna Rynek Bar Piekiełko Dorota Bielecka Leśna Kochanowskiego

155 32. Bar Top Anna Konarska Leśna Grabiszyce Górne Bar Zacisze Roman Kaźmierczak Leśna Sienkiewicza Bar Bogusław Wiszniewski Leśna Kościelniki Górne Bar Tomasz Ryszko Leśna Żeromskiego 9A 36. Bar Uniwersalny Relax Zbigniew Badko Leśna Rynek Kawiarnia Ośrodek Złoty Sen Leśna Złotniki Lubańskie 38. Kawiarnia Viktor Katarzyna Jaworska Leśna Rynek Kawiarnia Zamek Czocha Anna Konarska Leśna Stankowice-Sucha Klubo Kawiarnia Świcianka Lucyna Lewandowska Leśna Świecie Mini Bar Janina Bucka Leśna Czocha 42. Pawilon Gastronomiczny Henryk Dudziński Leśna Miłoszów Restauracja Leliwa Leśna Rynek Restauracja Magic Leśna Miłoszów Restauracja Zamek Czocha Leśna Stankowice-Sucha Zamek Czocha Bar Anna Konarska Leśna Stankowice-Sucha 2 Miasto Lubań, 34 lokale gastronomiczne 47. Alibi Lubań Sikorskiego Pijalnia Piwa Lubań Górnicza Dyskoteka VICTOR 2 Lubań Rybacka 25a 50. Inter Cafe Lubań Różana Lokal gastronomiczny Viking Lubań Szkolna Pub Jaskinia Lubań Bracka 16/1 53. Restauracja Wabia Lubań Kościuszki Lokal gastronomiczno handlowy Pod Dębem Lubań Izerska Caffe Bar Lubań Spółdzielcza Lokal gastronomiczny Piwnica Lubań Bracka Lokal gastronomiczny Studnia Lubań Bracka 7a 58. Restauracja Zanubia Lubań Armii Krajowej Pizzeria Vezuvio Lubań Dąbrowskiego 25a 60. Pub Iron Horse Lubań Izerska Restauracja Barkarola Lubań Izerska Restauracja Dolomity Lubań Rybacka Restauracja Słoneczna Lubań 7 Dywizji 6 155

156 64. Restauracja przy Motelu Łużyckim Lubań Zgorzelecka Restauracja grecka Takis Lubań Jeleniogórska Restauracja w Kamieniczce i Bar Ratuszowy Lubań Rynek Kawiarnia Siódme Niebo Lubań Rynek-Sukiennice Przedsiębiorstwo handlowogastronomiczne Faraon Lubań Różana Lokal gastronomiczny przy Stacji Paliw Lubań Jeleniogórska Restauracja Hotel Zaułek Lubań Dworcowa Lokal gastronomiczny BARTEK Lubań Dworcowa Karczma Piwna Lubań Włókiennicza Lokal gastronomiczny Aran Lubań Słowackiego Cafe Parnas - Bar Lubań Łączna Mała Gastronomia Lubań Grunwaldzka Restauracja Bawaria Lubań Dąbrowskiego Pijalnia Piwa Iga Sasiela Lubań Zawidowska 78. Punkt gastronomiczny Lubań Rynek Punkt Małej Gastronomii Lubań Spółdzielcza Gastro- Manhattan Lubań Żymierskiego 2 Gmina Lubań, 1 lokal gastronomiczny 81. Bar Eureka Lubań Uniegoszcz 53 Gmina Olszyna, 11 lokali gastronomicznych 82. Bar Gastronomiczny Smażalnia Ryb Biedrzychowice Bożkowice 83. Mała Gastronomia Biedrzychowice Bożkowice 84. Bar Cezar Olszyna Wolności Bar Zagłoba Olszyna Biedrzychowice Bar Gastronomiczny Olszyna Wolności 30a 87. Bar Gastronomiczny Lido Olszyna Wolności Kawiarnia Olszyna Wolności Mała Gastronomia Olszyna Wolności Mała Gastronomia Łasuch Olszyna Legnicka 91. Mała Gastronomia Sajgon Olszyna Legnicka P&M Bar Gastronomiczny Olszyna Wolności 1 Gmina Siekierczyn, 1 lokal gastronomiczny 93. Kawiarnia Aga Lubań Zaręba, ul. Słowackiego 31 Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów JST 156

157 Baza paraturystyczna Niezależnie od rozwoju turystyki na danym obszarze infrastruktura turystyczna uzupełniana jest infrastrukturą ogólną (paraturystyczną). Wyróżnia się: środki komunikacji danego obszaru turystycznego, urzędy administracyjno-usługowe, kulturalne, socjalne. Głównym zadaniem urządzeń infrastruktury paraturystycznej jest obsługa stałych mieszkańców danego regionu, a turyści są jedynie pewną częścią użytkowników. Baza sportowo rekreacyjna stanowi bardzo istotny element zagospodarowania turystycznego powiatu lubańskiego. Składają się na nią: Kolej Gondolowa w Świeradowie - Zdroju baseny otwarte (Świeradów Zdrój, Leśna, Lubań wymaga remontu), kąpielisko (Siekierczyn), baseny kryte (Świeradów Zdrój, Lubań), stadiony (Lubań, Świeradów Zdrój, Leśna, Olszyna, Platerówka, Zaręba), hale sportowe (Lubań, Leśna, Włosień), korty tenisowe (Lubań, Świeradów Zdrój), place zabaw, boiska, sale gimnastyczne, kręgielnia automatyczna (Świeradów Zdrój, Karłowice), tor saneczkowy (Świeradów Zdrój), wyciągi narciarskie (Świeradów Zdrój), trasa slalomowa dla kajaków na Kwisie (Leśna), amfiteatr (Lubań, Olszyna), tor motocrossowy (Olszyna), strzelnica małokalibrowa (Lubań), ośrodek jazdy konnej (Zacisze, Lubań), wypożyczalnie sprzętu wodnego (Leśna, Karłowice, Bożkowice), baza miejskich i gminnych ośrodków kultury, sportu i rekreacji (Lubań - miasto i gmina, Leśna, Olszyna, Zaręba, Siekierczyn). Działające w powiecie lubańskim ośrodki wypoczynkowe nad jeziorami Leśniańskim i Złotnickim posiadają wypożyczalnie sprzętu wodnego, głównie kajaków, rowerów wodnych, łodzi żaglowych, łodzi wiosłowych. W Świeradowie Zdroju działają wypożyczalnie sprzętu narciarskiego. Domy i ośrodki kultury są instytucjami, które prowadzą swoją działalność już dla najmłodszych mieszkańców powiatu lubańskiego. Na terenie powiatu działa 6 domów i ośrodków kultury: 1) Miejski Dom Kultury w Lubaniu 2) Gminny Ośrodek Kultury i Sportu w Lubaniu 3) Młodzieżowy Dom Kultury w Lubaniu 4) Ośrodek Kultury i Sportu w Leśnej 5) Gminny Ośrodek Kultury w Olszynie 6) Dom Kultury w Siekierczynie 7) Osiedlowy Dom Kultury w Zarębie Istotną rolę w upowszechnianiu kultury przypisać należy bibliotekom publicznym. Na terenie powiatu lubańskiego istnieją 2 kina dysponujące 669 miejscami. Kino "Wawel" w Lubaniu jest przystosowane do projekcji filmów w stereofonicznej wersji dźwiękowej. Kino to posiada 459 miejsc na widowni i należy do Przedsiębiorstwa Odra Film będącego własnością samorządu wojewódzkiego. Kino w Leśnej 157

158 powstałe w 1999 r. liczy ponad 200 miejsc na widowni. Ważną rolę w kulturze powiatu pełnią muzea. Muzeum Regionalne w Lubaniu posiada zbiory dotyczące historii osadnictwa wojskowego i historii tego regionu. Od kilku lat działa też Sala Tortur i Muzeum Przedzamcza Zamku Czocha Ponadto w gminie Platerówka działa Izba Pamięci E. Plater Dostępność komunikacyjna Czynnikiem integracji przestrzennej o znaczącej sile oddziaływania jest sieć komunikacyjna obejmująca połączenia i powiązania zarówno kolejowe, jak i drogowe. Węzłem transportowym o subregionalnym znaczeniu jest miasto Lubań. Tutaj bowiem mamy do czynienia z przemieszczaniem osób i towarów zarówno na zewnątrz, jaki do wewnątrz miasta Infrastruktura drogowa Transport drogowy natomiast wykorzystuje sieć dróg o różnym znaczeniu i parametrach technicznych. Układ drogowy tego subregionu powstawał stopniowo w miarę narastania potrzeb, uwarunkowanych względami gospodarczymi i społecznymi różnych okresów. Podstawową sieć drogową powiatu stanowią: a) odcinek drogi krajowej: - nr 30 Zgorzelec-Lubań-Gryfów Śl.-Pasiecznik, b) oś komunikacyjna powiatu: - Miłoszów-Leśna-Lubań-Godzieszów-Węgliniec (składająca się z drogi powiatowej nr Miłoszów-Leśna i dwóch dróg wojewódzkich: nr 296 Węgliniec- Godzieszów-Lubań oraz nr 393 Lubań-Leśna) c) sieć drogową powiatu lubańskiego uzupełniają: - drogi wojewódzkie o łącznej długości 85,5 km, - drogi powiatowe o łącznej długości 182,2 km (w tym zamiejskie 166,5 km i w granicach administracyjnych miast 15,7 km ), - oraz drogi gminne o łącznej długości 305 km (w tym zamiejskie 208 km i w granicach administracyjnych miast 97 km ). Na obszarze powiatu zlokalizowane są dwa przejścia graniczne z Republiką Czeską, a mianowicie: Czerniawa Zdrój / Nove Mesto pod Smrkem (drogowe, autobusowe) oraz Miłoszów (gmina Leśna) / Srbska (piesze i rowerowe od niedawna drogowe). Ponadto sezonowo funkcjonuje turystyczne przejście górskie na Smreku. Potrzeby lokalnych przemieszczeń przestrzennych ludności zaspokaja Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej - spółka z o.o. w Lubaniu. Zapewnia ono sieć powiązań autobusowych między poszczególnymi gminami i miejscowościami powiatu oraz powiązania zewnętrzne (Wrocław, Zgorzelec, Bolesławiec, Jelenia Góra i inne miasta). W powiecie lubańskim istnieje również indywidualny transport osobowego. Podaż usług publicznych przewoźników osób, tworzy zatem dobre warunki do dużej ruchliwości przestrzennej mieszkańców gmin, motywowanych wahadłowymi dojazdami do pracy, nauki czy handlu oraz w celach konsumpcyjnych. Ogólnie biorąc, rozwinięta sieć komunikacyjna oraz węzłowe położenie Lubania, stwarzają dogodne warunki do rozwoju silnych międzygminnych powiązań gospodarczych, społecznych oraz instytucjonalnych. 158

159 Infrastruktura kolejowa Przez teren powiatu lubańskiego przebiegają obecnie dwie linie kolejowe, a mianowicie: linia 252 Lubań Zgorzelec Görlitz oraz linia 255 Jelenia Góra Lubań Węgliniec. Warto nadmienić, iż jeszcze kilka lat temu Świeradów Zdrój posiadał bezpośrednie połączenia kolejowe z Gryfowem Śląskim (przez Mirsk). Lubań natomiast posiadał takowe połączenie także z Leśną. PKP nie jest zainteresowana uruchamianiem połączeń lokalnych, a nierentowne linie lokalne są zawieszane i likwidowane : Lubań Leśna, które funkcjonuje tylko jako linia transportowa i Mirsk - Świeradów Nadleśnictwo). W opracowaniu jest koncepcja programowa uruchomienia regionalnej komunikacji pasażerskiej: Dolnośląska Kolej Dojazdowa, Dolnośląska Kolej Lokalna, Kolej Izerska. Dostępność kolejowego transportu osobowego na terenie powiatu lubańskiego warunkowana jest rozmieszczeniem punktów przystankowych. Aktualnie dotyczy ona jedynie czterech miejscowości powiatu, a mianowicie Lubania, Olszyny, Włosienia (gmina Platerówka) oraz Zaręby (gmina Siekierczyn). Mimo relatywnie niewielkich odległości dzielących te miejscowości liczba połączeń kolejowych jest mała. Lubań posiada obecnie także bezpośrednie połączenia kolejowe ze Szczecinem i Zieloną Górą, lecz od kilku lat pozbawiony został bezpośrednich połączeń międzynarodowych. Lokalny transport kolejowy coraz silniej wypierany jest przez transport drogowy, jako bardziej elastyczny przestrzennie i konkurencyjny w rachunku kosztów. Sądzić jednak można, że znaczący dla mieszkańców powiatu kolejowy transport osobowy utrzyma się nadal na liniach PKP relacji Jelenia Góra - Lubań - Węgliniec oraz relacji Lubań - Zgorzelec Infrastruktura lotnicza/wodna W powiecie nie istnieje cywilna infrastruktura lotnicza oraz wodna umożliwiająca przewóz osobowy i towarowy. Mieszkańcy powiatu mogą korzystać z najbliższych międzynarodowych portów lotniczych znajdujących się we Wrocławiu, Dreźnie oraz Pradze Dominujące formy turystyki Na to jakie formy turystyki stają się dominujące na danym obszarze wpływa wiele czynników. Najistotniejszymi z nich są uwarunkowania demograficzne, infrastruktura społeczna, infrastruktura techniczna, struktura gospodarcza i uwarunkowania ekonomiczne oraz atrakcyjność oferty danego miejsca Wielkość i struktura ruchu turystycznego w regionie Do zilustrowania intensywności ruchu turystycznego w gminie zastosować można następujące wskaźniki: - funkcji turystycznych Baretje a (relacja liczby miejsc noclegowych do liczby stałych mieszkańców), - intensywności ruchu turystycznego według Schneidera (relacja korzystających z noclegów do liczby stałych mieszkańców), - intensywności ruchu turystycznego według Charvata (relacja udzielonych noclegów do liczby stałych mieszkańców), 159

160 - wykorzystania pojemności noclegowej (relacja udzielonych noclegów do liczby miejsc noclegowych), - gęstości ruchu (relacja korzystających z noclegów do powierzchni w km 2 ), - gęstość bazy noclegowej (relacja miejsc noclegowych do powierzchni w km 2 ), - wskaźnik rozwoju bazy noclegowej (relacja korzystających z noclegów do liczby miejsc noclegowych). Wskaźniki dla powiatu lubańskiego z roku 2007 przedstawiają się następująco: - funkcji turystycznych Baretje a 4,7 - intensywności ruchu turystycznego według Schneidera 98,4 - intensywności ruchu turystycznego według Charvata 594,8 - wykorzystania pojemności noclegowej 125,9 - gęstości ruchu 131,4 - gęstość bazy noclegowej 6,3 - wskaźnik rozwoju bazy noclegowej 20, Sezonowość ruchu turystycznego w regionie Ruch turystyczny w powiecie lubańskim odbywa się zarówno w okresie zimowym jak i letnim. W powiecie istnieje infrastruktura turystyczna sprzyjająca uprawianiu turystyki kwalifikowanej przez cały rok Modele przyjazdu do regionu Przyjazdy do regionu charakteryzują się typowo w celach rekreacyjno-turystycznokulturalnych. Odwiedzający przybywają na obszar powiatu nie tylko w celach korzystania z tras wędrówkowych, rowerowych czy też narciarskich. Znanym w całym kraju a także poza nim z walorów uzdrowiskowych jest Świeradów Zdrój, który zapewnia bogatą ofertę turystyczną począwszy od wypoczynku, wędrówek, wycieczek rowerowych, aż po sporty zimowe. Magnesem jest także Zamek Czocha w gminie Leśna. To właśnie w tych miejscowościach odnotowuje się najwięcej z całego powiatu przyjazdów turystów. Te właśnie walory sprawiają, że do regionu przybywają licznie całe rodziny oraz grypy zorganizowane i indywidualni turyści. Najczęściej korzystający z pensjonatów i uzdrowisk, przyjeżdżający transportem prywatnym lub publicznym Postrzeganie regionu Powiat lubański jest dobrze postrzegany. Walory krajobrazowe, kulturowe oraz historyczne przyciągają licznie turystów nie tylko z Polski ale również spoza jej granic. Jednakże niektóre gminy pozostają w cieniu. Mimo posiadających walorów turystycznych pięknych zabytków i ciekawych miejsc, brakuje im promocji oraz rozwiniętej infrastruktury turystycznej, która przyciągnęłaby liczniejsze grono turystów. Jak dotąd Leśna oraz Świeradów Zdrój to miejscowości znane w całej Polsce oraz poza granicami kraju. Swoje ofertę pobytową poprawia też Lubań Struktura społeczno ekonomiczna odwiedzających region Struktura społeczno-ekonomiczna stanowi zespół uwarunkowań rozwoju turystyki na danym obszarze. Popyt na usługi turystyczne uzależniony jest w znacznym stopniu od takich zmiennych, jak wiek, płeć, poziom edukacji i wychowania oraz zasobność społeczeństwa. 160

161 Istotnym czynnikiem, który wpływa na wybór określonej formy rozrywki, jest wiek. Ze względu, iż do powiatu należy gmina Świeradów Zdrój, która posiada status uzdrowiska, w powiecie przeważają osoby starsze, które korzystają właśnie z walorów uzdrowiskowych. Jednakże do miejscowych hoteli, pensjonatów i innych obiektów noclegowych w sezonie przybywają ludzie młodzi celem uprawiania sportów, a także uczestniczeniu w organizowanych imprezach na terenie gmin całego powiatu lubańskiego. WNIOSKI: Na terenie powiatu występują liczne atrakcyjne miejsca sprzyjające turystyce pobytowej jak również rekreacyjnej, Ukształtowanie terenu i przygotowane trasy sprzyjają wędrówkom pieszym i wycieczkom rowerowym, Liczne zabytki sakralne i świeckie świadczą o bogatej historii powiatu, Organizowane imprezy na terenie powiatu posiadają rangę regionalną, krajową oraz międzynarodową, co sprzyja rozwojowi turystyki, Należące do powiatu miasto Świeradów-Zdrój jest bardzo znanym ośrodkiem turystycznym, w którym ruch turystyczny odbywa się przez cały rok, Baza gastronomiczna, a przede wszystkim baza noclegowa jest na wysokim poziomie, Elementem wpływającym na rozwój turystyczny jest bogata baza uzupełniająca. Dogodne połączenia komunikacyjne i kolejowe sprzyjają rozwojowi turystycznemu w powiecie. 161

162 1.13. Powiat Lwówecki Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Atrakcyjność turystyczna regionu Położenie regionu ogólna charakterystyka na tle województwa Powiat lwówecki leży w południowo-zachodniej części Dolnego Śląska pomiędzy Doliną Bobru i Doliną Kwisy i obejmuje fragmenty Pogórza Kaczawskiego, Pogórza Izerskiego oraz Gór Kaczawskich i Gór Izerskich. Graniczy z powiatami: bolesławieckim, lubańskim, jeleniogórskim i złotoryjskim, a także w części południowej z Czechami. Rysunek 5. Położenie powiatu lwóweckiego Źródło: Internet Powiat jest zróżnicowany krajobrazowo. Znajdujące się tu budowle prezentują spore zróżnicowanie architektoniczne. Na terenie powiatu znajdują się dwa znaczące ośrodki miejskie (Lwówek Śląski, Gryfów Śląski), posiadające podobny potencjał ludnościowy i społeczny oraz odgrywające podobną rolę w życiu społeczności lokalnej. Natomiast pozostałe trzy miasta (Wleń, Mirsk, Lubomierz) w stosunku do większych powiatowych miast posiadają znacznie mniejsze możliwości. W skład powiatu lwóweckiego wchodzi 5 gmin. Powiat zajmuje 710 km 2 i pod tym względem należy do grona powiatów średnich Walory turystyczne Walory wypoczynkowe regionu Zgodnie z definicją, za walory wypoczynkowe przyjmuje się takie uwarunkowania środowiska naturalnego, które umożliwiają powrót do zdrowia oraz regenerację sił 162

163 fizycznych i psychicznych. Dzięki swoim walorom jakie oferują gminy wchodzące w skład powiatu, odpoczynek w powiecie lwóweckim to dobre miejsce na odnowę sił witalnych. Infrastruktura turystyczna dysponująca szeroką ofertą usług wypoczynkowych, noclegowych, gastronomicznych, a także całe otoczenie: środowisko, klimat sprzyja regeneracji fizycznej i psychicznej Walory krajoznawcze regionu Zasoby kultury materialnej należy ocenić jako liczne i posiadające duże wartości. W granicach powiatu lwóweckiego znajduje się wiele zabytkowych obiektów architektury. Do najważniejszych i cenniejszych należą: W Lwówku Śląskim: gotycko-renesansowy ratusz z XVI wieku, kościół i klasztor Franciszkanów datujący swoje powstanie na XIII wiek, a następnie rozbudowywany i przebudowywany w XV i XVI wieku, późnogotycki kościół parafialny, obronne mury miejskie z basztami, wieżami mieszkalnymi i bramami z XII XVI wieku, kamienice mieszkalne budowane na przestrzeni XVI i XVIII wieku. W Gryfowie Śląskim: późnobarokowy ratusz z XVII wieku, późnogotycki kościół parafialny, kamienice mieszczańskie wokół rynku z XVI do XVII wieku, kamienice barokowe. W Lubomierzu: opactwo benedyktyńskie założone w XIII wieku, późnobarokowy kościół i klasztor z XV XVII wieku, kamienice mieszczańskie z XVI i XVII wieku. We Wleniu: wczesnośredniowieczny zamek. Ponadto dużą wartość mają zapory i budowle na Bobrze (w tym elektrownie). W wielu innych miejscowościach, mimo braku zabytkowych obiektów architektonicznych o bezcennej wartości, spotkać można przykłady dawnej świetności, ciekawych rozwiązań urbanistycznych, założeń pałacowych czy parkowych, a także architektury zagrodowej. Powiat posiada znaczące walory przyrodniczo-krajobrazowe. Bez przesady można stwierdzić, iż pod tym względem jego atrakcyjność jest duża. Najbardziej widoczne jest to wzdłuż Doliny Bobru, gdzie w 1989 roku utworzono Park Krajobrazowy, obejmujący wraz ze strefą ochronną całą gminę Wleń, część gminy Lubomierz, część gminy i miasta Lwówek Śląski. Na terenie powiatu znajdują się dwa rezerwaty przyrody: Torfowisko Izerskie, Góra Zamkowa nad Wleniem z ruinami średniowiecznego zamku. Wysokie walory przyrodniczo-krajobrazowe powiatu praktycznie nie są wykorzystane dla celów rozwojowych, głównie dlatego, że tereny te są ubogie w infrastrukturę turystyczną. 163

164 Walory specjalistyczne regionu Za walory turystyczne specjalistyczne uznaje się uznaje się cechy środowiska przyrodniczego, w oparciu o które możliwe jest uprawianie różnych form turystyki kwalifikowanej aktywnej a w przypadku obecności wód mineralnych i korzystnych warunków klimatycznych. Dokładne przedstawiane tychże walorów zostało omówione w rozdziałach dotyczących poszczególnych gmin Stan środowiska naturalnego W związku z tym, iż każda z pięciu gmin powiatu lwóweckiego została opisana w niniejszym projekcie, również stan środowiska naturalnego został dokładnie omówiony w poszczególnych gminach Infrastruktura turystyczna regionu Infrastruktura turystyczna i jej ocena stanowią kluczowy element budowania profesjonalnych produktów turystycznych, szczególnie w odniesieniu do poszczególnych miast i miejscowości. W kontekście rozwoju turystyki należy ocenić elementy podstawowej bazy turystycznej, na którą składają się baza noclegowa i gastronomiczna oraz szeroko rozumiana infrastruktura uzupełniająca (szlaki turystyczne, obiekty sportowo-rekreacyjne, ośrodki turystyki aktywnej itp.), jak i dostępność komunikacyjnau. Ich aktualny stan, poziom jakości sług, oryginalność oraz perspektywy rozwoju w znacznym stopniu determinują rozwój turystyki w danym mieście czy regionie Baza noclegowa Baza noclegowa to jeden z podstawowych elementów zagospodarowania turystycznego, w skład którego wchodzą różnego rodzaju obiekty noclegowe i urządzenia towarzyszące, pozwalające turystom na przebywanie poza miejscem stałego zamieszkania w warunkach zbliżonych do ich stałych upodobań. Charakter i struktura bazy noclegowej w znacznym stopniu zależą od uwarunkowań przyrodniczych oraz społeczno-ekonomicznych. Istniejąca w regionie baza noclegowa stanowi niezbędny element zagospodarowania turystycznego i ma kluczowe znaczenie dla rozwoju turystyki na danym obszarze. Według danych z 2007 roku w powiecie lwóweckim zanotowano 11 obiektów zbiorowego zakwaterowania, które oferują ponad 623 miejsc noclegowych, z czego 428 jest całorocznych. W roku 2007 skorzystało z nich osób, w tym turystów zagranicznych. W powiecie udzielono noclegów, w tym turystom zagranicznym 8. Jednakże w powiecie istnieje dużo więcej obiektów noclegowych, których statystyki GUS-u nie biorą pod uwagę (np. brak ujmowania gospodarstw agroturystycznych, których w powiecie jest bardzo dużo). Dokładne przedstawienie obiektów noclegowych, znajduje się w rozdziałach dotyczących gmin powiatu. Dodatkowo w gminie Mirsk, która nie została omówiona w niniejszym opracowaniu, funkcjonują obiekty noclegowe: Dudek Bed & Breakfast - Kwieciszowice 22 A, Mirsk, Schronisko PTTK Na Stogu Izerskim, Grzbiet Wysoki w Izerach, Świeradów - Zdrój, 8 Dane GUS Turystyka w województwie dolnośląskim. 164

165 Schronisko Chatka Górzystów, Hala Izerska 1 Grzbiet Wysoki, Schronisko PTSM Halny, Kamień 22/23, Mirsk, Domy Wczasowe Czeszka i Słowaczka, Krobica Osada Stóg Izerski nr 2 i 3, ul. Graniczna 5, Świeradów - Zdrój, Dom Wczasowy Izery, Orłowice 21, Świeradów - Zdrój Gospodarstwo Agroturystyczne Pod Gruszą, Gierczyn 38, Mirsk, Gospodarstwo Agroturystyczne, Pod Świerkami, Giebułtów 154, Mirsk, Gospodarstwo Agroturystyczne, Banachówka, Przecznica 118, Mirsk, Gospodarstwo Agroturystyczne, Wichura, Kłopotnica 20, Mirsk, Gospodarstwo Agroturystyczne, U Zuzanny, Proszowa 35, Mirsk, Gospodarstwo Agroturystyczne Pod Bukiem, Gierczyn 3, Mirsk Leśniczówka Puchatek, Przecznica 4, Mirsk Pole kempingowe Camping Mirsk, Wola Augustowska 41, Mirsk Baza gastronomiczna Baza gastronomiczna jest drugim, oprócz bazy noclegowej, podstawowym elementem zagospodarowania turystycznego. Jej znaczenie w procesie planowania intensyfikacji ruchu turystycznego jest bardzo ważne. Dobry standard i smaczne menu obiektów gastronomicznych bezpośrednio wpływają na zadowolenie turystów i opinię na temat odwiedzanego obszaru. Mogą być także kolejnym powodem przyjazdu lub argumentem za wyborem innego miejsca wypoczynku. Dokładne omówienie obiektów gastronomicznych zostało zaprezentowane w rozdziałach dotyczących gmin. Dodatkowo w gminie Mirsk, która nie została omówiona w niniejszym opracowaniu, funkcjonują obiekty gastronomiczne: Karczma Paprotka, Pl. Wolności 34, Mirsk, Cafe Kiper, ul. Zdrojowa, Mirsk, Pub, ul. Bohaterów znad Nysy 6, Mirsk, Pizzeria Marsyl, ul. Mickiewicza 5, Mirsk, Ewa, Orłowice 66, Mirsk, Lokal gastronomiczny, Rębiszów 20, Mirsk, Bar U Siwego, Rębiszów 90, Mirsk Kawiarnia Michałek, ul. B. Głowackiego 2A, Mirsk Baza paraturystyczna Powiat lwówecki może pochwalić się takimi dyscyplinami sportu, jak tenis stołowy, piłka nożna, piłka ręczna, czy lekkoatletyka i w te dziedziny należy inwestować. Poziom klubów sportowych, jak na możliwości powiatu, jest wysoki, ludzie pracujący w klubach to sprawdzona i kompetentna kadra. Należałoby jednak rozszerzyć ich ofertę. W powiecie lwóweckim istnieją baseny zlokalizowane w Gryfowie, Mirsku i Lubomierzu i jeden basen otwarty w Lwówku Śląskim. We Wleniu i Lwówku Śląskim znajdują się hale sportowe. Powiat dysponuje kortami tenisowymi, trzema stadionami piłkarskimi i licznymi boiskami zlokalizowanymi głównie przy szkołach. Na terenie powiatu są też oznakowane szlaki turystyczne, oraz jedna ścieżka rowerowa 165

166 z Lwówka Śląskiego do Pławnej, a w planach jest dalsza jej rozbudowa do Świeradowa-Zdroju Dostępność komunikacyjna Infrastruktura drogowa Przez Powiat Lwówecki przebiega 671,5 km dróg, w tym: 1. Krajowych 18 km 2. Wojewódzkich 97,2 km 3. Powiatowych 326,4 km 4. Dróg Gminnych miejskich i zamiejskich 229,9 km w tym: Gmina Mirsk 19,2 km Gmina Gryfów 63,7 km Gmina Lubomierz 47 km Gmina Lwówek Śląski 63 km Gmina Wleń 37 km Infrastruktura kolejowa Przez teren powiatu przebiegają linie kolejowe: W gminie Gryfów Śląski: obecnie funkcjonują tylko stacja kolejowa w Gryfowie Śląskim, Uboczu i Młyńsku. W gminie Wleń przebiega: linia kolejowa nr 283 drugorzędowa, niezelektryfikowana relacji Jelenia Góra Główna Żagań, przez Siedlęcin, Wleń, Lwówek Śląski, Zebrzydową i Świętoszów; linia kolejowa w granicach gminy Wleń znajduje się w km od 9,630 do km 24,870 (linia ta przewidziana jest docelowo do likwidacji). Przez gminę przebiega linia kolejowa nr 283 relacji Jelenia Góra Zebrzydowa Żagań oraz linia nr 284 relacji Legnica Złotoryja Jerzmanice Zdrój Lwówek Śląski. Ruch pasażerski odbywa się tylko na trasie Jelenia Góra Lwówek Śląski Jelenia Góra. Zgodnie z planem PKP, w 2008 roku kursowało 10 pociągów, natomiast w planie przygotowana na 2009 jest 5 pociągów. Liczba pociągów kursujących przez teren gminy sukcesywnie spada. Połączeniu z Jelenią Górą także grozi likwidacja. W gminie Mirsk: Mirsk jest położony przy lokalnej, niezelektryfikowanej nigdy linii kolejowej Gryfów Śląski Świeradów-Zdrój. Linia ta już od ostatniej dekady XX wieku nie jest wykorzystywana do przewozu pasażerów, w połowie grudnia 1995 wstrzymano na niej także ruch towarowy, a od połowy lutego 1996 jest zupełnie nieużywana; odcinek w pobliżu Świeradowa jest zdewastowany. Budynki stacji kolejowej Mirsk nie są już potrzebne PKP, częściowo przeznaczono je na mieszkania. W gminie czynna stacja kolejowa znajduje się w Rębiszowie. Pociągi kursują również na trasie Lwówek Śląski Zebrzydowa oraz Lwówek Śląski Trutnov (Czechy) Infrastruktura lotnicza/wodna Na terenie powiatu nie zostało ulokowane żadne lotnisko, nawet o lokalnym znaczeniu. Najbliższe lokalne sportowe lotniska znajdują się w Jeleniej Górze 166

167 (wykorzystywane do lotów awionetek). Niemniej dobra lokalizacja powiatu stwarza jednak możliwość korzystania z krajowej i międzynarodowej komunikacji lotniczej. Najbliższe międzynarodowe lotniska to: Wrocław - Starachowice oddalone o 117 km od stolicy powiatu, Drezno oddalone od stolicy powiatu o 163 km, Praga oddalone o 176 km od Lwówka Śląskiego W dalszej odległości znajdziemy także międzynarodowe porty lotnicze w: Poznań - Ławica oddalone o 223 km od stolicy powiatu, Katowicach (294 km), stolicy Niemiec Berlinie (259 km). Powiat lwówecki nie posiada infrastruktury wodnej służącej transportowi osobowemu czy towarowemu Dominujące formy turystyki Na to jakie formy turystyki stają się dominujące na danym obszarze wpływa wiele czynników. Najistotniejszymi z nich są uwarunkowania demograficzne, infrastruktura społeczna, infrastruktura techniczna, struktura gospodarcza i uwarunkowania ekonomiczne oraz atrakcyjność oferty danego miejsca Wielkość i struktura ruchu turystycznego w regionie Do zilustrowania intensywności ruchu turystycznego w powiecie zastosować można następujące wskaźniki: - funkcji turystycznych Baretje a (relacja liczby miejsc noclegowych do liczby stałych mieszkańców), - intensywności ruchu turystycznego według Schneidera (relacja korzystających z noclegów do liczby stałych mieszkańców), - intensywności ruchu turystycznego według Charvata (relacja udzielonych noclegów do liczby stałych mieszkańców), - wykorzystania pojemności noclegowej (relacja udzielonych noclegów do liczby miejsc noclegowych), - gęstości ruchu (relacja korzystających z noclegów do powierzchni w km 2 ), - gęstość bazy noclegowej (relacja miejsc noclegowych do powierzchni w km 2 ), - wskaźnik rozwoju bazy noclegowej (relacja korzystających z noclegów do liczby miejsc noclegowych). Wskaźniki dla powiatu lwóweckiego z roku 2007 przedstawiają się następująco: - funkcji turystycznych Baretje a 1,3 - intensywności ruchu turystycznego według Schneidera 26,7 - intensywności ruchu turystycznego według Charvata 80,9 - wykorzystania pojemności noclegowej 62,3 - gęstości ruchu 18,0 - gęstość bazy noclegowej 0,9 - wskaźnik rozwoju bazy noclegowej 20, Sezonowość ruchu turystycznego w regionie Ruch turystyczny w powiecie odnotowuje się zarówno w okresach letnich i zimowych. Infrastruktura w powiecie jest przystosowana do uprawiania sportów zimowych (np. w Mirsku Grzbiet Wysoki) oraz turystyki kwalifikowanej. Znajdujące się w niewielkiej 167

168 części w powiecie lwóweckim Jezioro Złotnickie stanowi doskonałą bazę wypadową nie tylko na odpoczynek weekendowy Modele przyjazdu do regionu Modele przyjazdu do gminy można określić typowo rekreacyjno turystyczne. Powiat jest przede wszystkim celem spotkania z historią i naturą. Ze względu na występowanie na obszarze powiatu lwóweckiego Krajobrazowego Parku Doliny Bobru, obiektów zabytkowych i wypoczynkowych, pomników przyrody i szlaków turystycznych, coraz większą rolę w powiecie odgrywa turystyka oraz wypoczynek indywidualny i zorganizowany Postrzeganie regionu Powiat lwówecki, z malowniczym pasmem Gór Izerskich na południu, ma wiele obszarów przyrodniczo chronionych, jak np. Park Krajobrazowy Doliny Bobru czy Rezerwat Góra Zamkowa oraz wiele wyjątkowo czystych zbiorników wodnych. Te walory i nieskażone powietrze czynią z powiatu lwóweckiego atrakcyjny kompleks turystyczny, aczkolwiek ciągle nie w pełni wykorzystany. Dlatego też władze powiatu są świadomi przeprowadzania aktywnej promocji regionu. Powiat reklamuje się na targach turystycznych, organizuje wystawy, wydaje publikacje oraz realizuje projekty mające na celu promocję regionu. I tak też np. dwa lata temu zakończono realizacje projektu Euroregionalny Rok Promocji Powiatu Lwóweckiego - Turystyka Struktura społeczno ekonomiczna odwiedzających region Struktura społeczno-ekonomiczna stanowi zespół uwarunkowań rozwoju turystyki na danym obszarze. Popyt na usługi turystyczne uzależniony jest w znacznym stopniu od takich zmiennych, jak wiek, płeć, poziom edukacji i wychowania oraz zasobność społeczeństwa. Powiat lwówecki odwiedzają w sezonie letnim zarówno ludzie młodzi jak i starsi w celach rekreacyjno wypoczynkowych, natomiast w okresie zimowym przeważają ludzie młodsi, których to domeną jest uprawianie narciarstwa. Gdy mowa o wykształceniu, to osoby z wykształceniem średnim i niższym niż średnie częściej uczestniczą w imprezach masowych i kulturalnych, z kolei osoby z wykształceniem wyższym chętniej wybierają aktywną turystykę. W dużym stopniu na wybór uczestnictwa w konkretnej imprezie czy na formę spędzania czasu wpływ ma zasobność portfela. Większość wśród osób uczestniczących w imprezach kulturalnych czy masowych stanowią osoby mniej zamożne, odwrotnie jest w przypadku uprawiania czynnego wypoczynku. Wybór określonej formy rozrywki nie jest również zdeterminowany płcią. 168

169 WNIOSKI: Obszar powiatu jest bardzo ważny pod względem historycznym, czego dowodem są zabytki świeckie, sakralne, etc., Sprzyjający w gminie klimat oraz atrakcyjne miejsca sprawiają, że powiat to miejsce, do którego warto przybyć w celu wypoczynku, szczególnie w okresie wiosenno-letnim, Organizowane na terenie powiatu cykliczne imprezy mają wpływ na rozwój turystyczny regionu, Większość obiektów noclegowych w powiecie stanowią gospodarstwa agroturystyczne, Baza gastronomiczna w porównaniu z sąsiadującymi powiatami nie jest wysoko rozwinięta, Walory specjalistyczne tworzą potencjał rozwoju turystycznego np. wędkarstwo, spływy kajakowe, jazda konna, etc., Urozmaicona rzeźba terenu sprawia, że powiat jest atrakcyjny również krajobrazowo. Istotnym elementem wpływającym na turystykę w powiecie jest jego dogodne połączenie zarówno drogowe jak i kolejowe. 169

170 1.14. Analiza wizerunku Subregionu Analiza wizerunku Subregionu Zachodzące przemiany w gospodarce determinują poszukiwanie nowych obszarów, w których można budować trwałą przewagę konkurencyjną. Nie omijają one jednostek terytorialnych. Kreowanie pozytywnego wizerunku Subregionu może przekładać się na wzrost zainteresowania danym obszarem przez inwestorów krajowych i zagranicznych. W dłuższej perspektywie może wpływać na wzrost jakości życia mieszkańców będący jednym z najważniejszych obszarów zainteresowania władz lokalnych. Należy podkreślić kluczową rolę wspomnianych władz w budowaniu wizerunku Subregionu. Na drugim biegunie znajdują się mieszkańcy, przedstawiciele świata biznesu i środowisko naukowe, którzy powinni swoją wiedzą i zaangażowaniem wspierać ten proces. Wizerunek to sposób, w jaki dany obszar, firma jest postrzegany przez innych. Immanentną cechą wizerunku jest jego zmienność i niestabilność. Może on ulegać wzmocnieniu, jednak poprzez niewłaściwe działania stosunkowo szybko zostaje nadszarpnięty lub całkowicie zaprzepaszczony. W uproszczeniu można powiedzieć, iż jest to kreowanie w opinii publicznej pozytywnego obrazu organizacji. Podmioty, którym udaje się stworzyć taki obraz i których nazwa wywołuje w szerokiej opinii publicznej pozytywne skojarzenia, mają znacznie większe szanse na pozyskanie wartościowych partnerów i na korzystne ułożenie sobie współpracy z nimi 9. W innym ujęciu możemy powiedzieć, że wizerunek to konglomerat doświadczeń, informacji, opinii, oczekiwań, wyobrażeń, emocji, skojarzeń dotyczących danego produktu lub regionu ukształtowany w świadomości lub podświadomości znaczącej liczby odbiorców (turystów) 10. Wizerunek możemy także traktować jako subiektywny oraz emocjonalny stosunek, pogląd i ocenę odnośnie danego obszaru lub miejscowości 11. W ostatnim czasie coraz więcej regionów podejmuje działania mające na celu umocnienie swojej pozycji w walce o inwestorów, rezydentów, turystów 12. Poszukując spójnej koncepcji kreowania pozytywnego wizerunku Subregionu można zacząć od analizy sytuacji wewnętrznej i zewnętrznej badanego podmiotu. W ramach analizy zewnętrznej istotnej jest diagnozowanie trendów pojawiających się w bliższym i dalszym otoczeniu. Jednymi z ciekawszych trendów wydaje się być m.in. większa dbałości o ekologię, moda na zdrową żywność, informatyzacja społeczeństwa. W ramach analizy zewnętrznej mieszczą się również działania marketingowe innych jednostek terytorialnych, system połączeń komunikacyjnych, pojawiające się stereotypy i poglądy opiniotwórczych środowisk, sfera medialna, elementy percepcji potencjalnych odbiorców produktów turystycznych. W ramach analizy czynników wewnętrznych mieszczą się aktualne zasoby Subregionu wpływające na jego wizerunek, są to m.in.: tradycja, historia, kultura, świadomość mieszkańców, markowe produkty turystyczne występujące na danym obszarze, jakość obsługi klienta w instytucjach publicznych i komercyjnych, komunikacja wewnętrzna. 9 A. Koźmiński, W. Piotrowski: Zarządzanie. Teoria i praktyka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWE 1996, s M. Zboralski: Nazwy firm i produktów. PWE 2000, s A. Kornak: Jak gospodarować w regionach, gminach, miejscowościach turystycznych i uzdrowiskowych. Toruń: Wydawnictwo Comer 1997, s D. Malicka, A. Rybak: Mocny element promocji miasta. W: Media Business, nr 4/2008, s

171 Wizerunek jednostki terytorialnej powinien bez przeszkód docierać do grupy docelowej, aby tak się stało powinny być spełnione następujące warunki 13 : powinien być zakomunikowany w sposób możliwie najprostszy i najbardziej jednoznaczny, należy mieć na uwadze, że promowanie wizerunku jest tylko jednym z elementów szerszej strategii realizowanej w danej jednostce, należy pamiętać, że budowanie wizerunku powinno być ściśle podporządkowane precyzyjnie określonym celom, zapisanym w strategii rozwoju i określone w taki sposób, aby można było je monitorować, działania promocyjne nie dzieją się w próżni, lecz w konkurencji z innymi podmiotami. Istotność kreowania pozytywnego wizerunku wynika z pełnionych przez niego wielu ważnych funkcji. Można go uznać za nośnik charakteru danej jednostki terytorialnej i element wpływający na wybory inwestycyjne, miejsce zamieszkania. Wizerunek stanowi w pewnym sensie uproszczenie rzeczywistości, swoisty skrót myślowy, pozwala na różnicowanie poszczególnych podmiotów i przyspiesza podejmowanie decyzji. Daje on, poza wymiernymi korzyściami, także zestaw wartości dodanych związanych z odczuwaniem prestiżu, satysfakcji z zamieszkiwania w określonym miejscu. Wypracowanie pozytywnego wizerunku podnosi zaufanie społeczności lokalnej do władz, jako strony najbardziej odpowiedzialnej za realizowane strategie. Sprzyja także przywiązaniu mieszkańców i turystów do określonych produktów lokalnych, które wizerunek współtworzą. Pomaga on redukować pojawiające się negatywne informacje. Wizerunek pozwala władzom lokalnym na efektywniejsze wykorzystanie prowadzonych działań promocyjnych oraz pozwala na lepsze opracowanie strategii w ramach poszczególnych elementów marketingu mix (4P product, price, place, promotion). Stałe uwidacznianie indywidualnych cech i unikalnego charakteru Subregionu przyczynia się do odróżniania go od konkurencji oraz wyodrębniania spośród innych. Pozytywny wizerunek, szczególnie w oczach mieszkańców, pomaga władzom lokalnym realizować zadania, które mogą budzić mniejsze poparcie społeczne. Trudne, strategiczne decyzje, nierzadko niepopularne społecznie, łatwiej realizować przy dobrych relacjach z poszczególnymi grupami społecznymi przy wspomagającym charakterze dobrego wizerunku gminy. Wreszcie napływ inwestycji, czy wykształconych, kreatywnych rezydentów w pewnym stopniu jest uwarunkowany tkwiącym w społecznej świadomości określonym wizerunkiem danego regionu 14. W marketingu terytorialnym możemy odnaleźć podejście odnoszące się do wartości dla klienta/inwestora dostarczanych przez jednostkę terytorialną. Jedną z tych wartości jest wizerunek regionu. Suma łącznych korzyści składa się z następujących pozycji 15 : wartości udostępnionych pozycji gruntowych, budynkowych i lokalnych, wartości udostępnionych zasobów naturalno przyrodniczych, wartości dotacji i subwencji (pomoc publiczna), wartości przekazanych informacji, wartości usług, 13 T. Domański: Skuteczna promocja miasta i regionu podstawowym zadaniem marketingu terytorialnego [w:] T. Markowski (red.) Marketing terytorialny. Warszawa: Wydawnictwo PAN KPZK 2006, s A. Łuczak: Wizerunek miasta. W: Samorząd Terytorialny, nr 1-2/2001, s A. Szromnik: Marketing terytorialny jako proces kształtowania i oferowania wartości dla klientów miast i regionów. W: Samorząd Terytorialny, nr 1-2/2007, s

172 wartości przekazanych dóbr ruchomych (maszyn, urządzeń, półfabrykatów, surowców), wartości pracowników, wartości marketingowego wizerunku regionu (miasta), wartości dostępu do rynku zbytu, wartości dostępu do infrastruktury ekonomicznej, społecznej i technicznej, wartości atmosfery społecznej (akceptacji mieszkańców). Pozytywny wizerunek pozwala na działania służące osiąganiu przewagi konkurencyjnej. Subregion, w poszukiwaniu przewagi konkurencyjnej, może realizować strategię koncentracji na marce, przyciągając wysoką jakością świadczonych usług turystycznych, atrakcyjnym wizerunkiem, rozpoznawalnymi produktami lokalnymi, itd. Z taką strategią powinny być zgodne poszczególne elementy podsystemu personalnego w jednostkach samorządowych (selekcja, ocena, wynagrodzenie i rozwój pracowników) 16. W tym wypadku można wykorzystać jedną z metod zarządzania kadrami, tzw. model kapitału ludzkiego, zakładający, że najlepszą inwestycją każdej organizacji jest wykształcony, kompetentny, profesjonalny pracownik. Metoda kapitału ludzkiego jest tym bardziej efektywna, gdy konkurujemy w oparciu o pozytywny wizerunek 17. W nowym modelu zarządzania publicznego (new public management) odnajdujemy wiele elementów odnoszących się do kwestii profesjonalizmu w zarządzaniu, szczególnie w zakresie motywowania, komunikacji, kreatywności i lojalności pracowników 18. Jedną z technik wprowadzania zmian nakierowanych na wdrożenie nowego modelu zarządzania publicznego jest marketyzacja usług publicznych polegająca na realizacji mieszanych strategii wykorzystujących co najmniej jedną cechę mechanizmu rynkowego (np. konkurencję, ustalanie cen, bodźce finansowe, procesy decyzyjne typu biznesowego). Należy dodać, że pojęcie marketyzacji nie obejmuje dwóch skrajnych rozwiązań, tj. tradycyjnego dostarczania usług publicznych oraz całkowitej prywatyzacji 19. Można więc przyjąć, że marketyzacja oznacza zarządzanie publiczne przy wykorzystaniu mechanizmów typu rynkowego. Problematyka wizerunku regionu/subregionu (miasta, gminy) zajmuje w marketingu terytorialnym ważne miejsce, choć jest tylko jednym z jego elementów. Pozytywny lub negatywny wizerunek w dużej mierze zależy od sposobu, w jaki o swoim miejscu zamieszkania wypowiadają się jego mieszkańcy. Jest on jednocześnie relacją między mieszkańcami a osobami z zewnątrz. Możemy mówić o wizerunku obiektywnym (rzeczywisty stan rzeczy), subiektywnym (sposób postrzegania danej jednostki terytorialnej) oraz pożądanym (jak byśmy chcieli postrzegać daną jednostkę terytorialną). W przypadku negatywnych tendencji należałoby ukierunkować działania władz lokalnych na przywrócenie mieszkańcom poczucia dumy, prestiżu, komfortu z zamieszkiwania określonego obszaru. Polityka kreowania pozytywnego wizerunku powinna być nastawiona na pobudzanie dynamiki wewnętrznej, wzmacniającej poczucie więzi mieszkańców ze swoim regionem. Społeczności lokalne powinny być solidarnie zmobilizowane we wspieraniu prowadzonych działań promocyjnych. W takim podejściu promowany wizerunek Subregionu jest odzwierciedleniem zbiorowego zaangażowania i entuzjazmu 16 A. Koźmiński, W. Piotrowski: Zarządzanie. Teoria i praktyka. Wyd. cyt., s J. Biernat: Zarządzanie potencjałem kadrowym organizacji. Wałbrzych: Wydawnictwo WWSZiP 2002, s M. Sikora: Najbardziej podziwiane firmy świata. W: Marketing i Rynek, nr 6/2003, s B. Kożuch: Zarządzanie publiczne. Istota i zakres pojęcia. W: Współczesne Zarządzanie, nr 2/2002, s

173 mieszkańców. Należy bazować na akcentowaniu istniejących zasobów i silnych stron, jednocześnie wizerunek powinien być nierozerwalnie związany z poprawą jakości życia oraz wyglądu określonej przestrzeni. W procesie budowania wizerunku istotną rolę odgrywa tożsamość lokalna/regionalna, której wyrazem odnośnie członków społeczności lokalnych może być poczucie wspólnoty podstawowych wartości, poczucie powiązania z terytorium i własnej odrębności w stosunku do innych społeczności 20. Budowanie tożsamości jest procesem złożonym i powinno się opierać na realnych atutach danej jednostki terytorialnej. Mogącym się pojawić problemem jest zróżnicowane zaangażowanie samorządów w działania mające na celu kreowanie wizerunku, wiedza samorządowców w tym zakresie jest również bardzo zróżnicowana. Tymczasem potrzebne są szeroko zakrojone działania, które poprzez swój kompleksowy charakter mają większą szansę na powodzenie i skuteczność. W budowaniu pozytywnego wizerunku pożądane są otwartość oraz elastyczność w stosunku do przyszłych klientów, odbiorców. Można się spotkać z sytuacjami, w których jednostki samorządu terytorialnego nie potrafią należycie wyeksponować, wypromować swoich naturalnych atutów, nie zdając sobie sprawy z marketingowego potencjału, jaki w nich drzemie 21. W tym miejsce przedstawione zostaną wyniki badań ankietowych skierowanych do turystów odwiedzających Subregion Nysa Kwisa Bóbr. Badania prowadzone zostały przez Karkonoską Agencję Rozwoju Regionalnego, przy współudziale i pomocy JST Subregionu. Badania przeprowadzone zostały w drugiej połowie 2008 r. Rysunek 6. Źródła informacji wykorzystywane podczas podejmowania decyzji o przyjeździe do Subregionu*. 3,90% 36,36% 0,00% 33,77% 6,49% 10,39% 3,90% 3,90% 1,30% 0,00% internet prasa telewizja radio katalogi biur podróży foldery/ulotki targi/imprezy znajomi ambasada szkoła * respondenci mogli wybierać więcej niż jedną odpowiedź Źródło: Opracowanie własne Decyzję o przyjeździe do Subregionu turyści najczęściej opierali się na rekomendacjach znajomych i informacjach umieszczanych na stronach 20 R. Brol (red.): Gospodarka lokalna. Wrocław: Wydawnictwo AE 1995, s T. Domański: Skuteczna promocja miasta i regionu podstawowym zadaniem marketingu terytorialnego. Wyd. cyt., s

174 internetowych. Wyniki badań potwierdzają tezę o kluczowym znaczeniu wizerunku Subregionu w rozwoju turystyki. Zadowoleni, dobrze postrzegający Subregion turyści przekazują tę informację i subiektywne odczucia osobom, z którymi się spotykają. Niebagatelne znaczenie ma sprawne funkcjonowanie stron internetowych, na których zainteresowani znajdują niezbędne informację odnośnie bazy noclegowej, gastronomicznej, atrakcji turystycznych, organizowanych imprez, dojazdu, itd. W tym świetle ważne jest aktualizowanie witryn, ich przejrzysty układ. Na dalszych miejscach znalazły się foldery/ulotki, informacje z telewizji, prasa. System Identyfikacji Wizualnej Subregionu może wspomóc całościowe postrzeganie oferty turystycznej i przyczynić się do większej lojalności turystów. Rysunek 7. Środek transportu wykorzystywane przez turystów odwiedzających Subregion. 17,65% 7,35% 4,41% 1,47% 0,00% samolot tanie linie lotnicze samochód autokar autobus kursowy kolej 69,12% motocykl pieszo rower Źródło: Opracowanie własne Zdecydowanie najpopularniejszym środkiem transportu dla turystów odwiedzających Subregion był samochód osobowy. Na dalszych miejscach uplasowały się autokar i autobus kursowy. Mniejsza popularnością cieszyła się kolej. W aspekcie otrzymanych wyników uwidacznia się rola infrastruktury drogowej w Subregionie. W ramach działań związanych z rozwojem funkcji turystycznych w Subregionie, infrastruktura drogowa powinna zajmować priorytetowe miejsce. 174

175 Rysunek 8. Sposób podróżowania turystów odwiedzających Subregion. udział procentowy 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% samotnie z rodziną z przyjaciółmi w grupie zorganiz. z rodziną i przyjaciółmi udział procentow y 13,51% 36,49% 37,84% 12,16% 0,00% Źródło: Opracowanie własne Najwięcej turystów przyjeżdża do Subregionu z rodziną i znajomymi. Taka sytuacja sprzyja rozwojowi turystyki rodzinnej. Dla podmiotów funkcjonujących w Subregionie (zarówno branży turystycznej, jak i samorządów) jest to sygnał i drogowskaz jak najlepiej pozycjonować swoją ofertę turystyczną. Podejmowane działania powinny uwzględniać atrakcje skierowane do rodzin z dziećmi i grup przyjaciół. Mniej wskazań uzyskały samotne podróże i w zorganizowanej grupie. Wyjazd do Subregionu organizowany jest w większości przypadków indywidualnie. Turyści stosunkowo rzadko korzystają z innych możliwości. Rysunek 9. Sposób zorganizowania wyjazdu przez turystów odwiedzających Subregion. 9% 0% 10% 0% indywidualnie przez biuro podróży przez zakład pracy,szkołę instytucję społeczną inaczej 81% Źródło: Opracowanie własne 175

176 Rysunek 10. Główny cel pobytu turystów odwiedzających Subregion*. inne poprawa zdrowia, rehabilitacja hobby obowiązki służbowe zakupy uprawianie turystyki kwalifikowanej uczestnictwo w imprezach wypoczynek (w lesie, nad wodą) zwiedzanie odwiedziny u krewnych 0,00% 2,75% 6,42% 2,75% 2,75% 8,26% 12,84% 15,60% 22,94% 25,69% 0,00% 5,00% 10,00% 15,00% 20,00% 25,00% 30,00% * respondenci mogli wybierać więcej niż jedną odpowiedź Źródło: Opracowanie własne Najczęstszym celem pobytu turystów odwiedzających Subregion Nysa Kwisa Bóbr jest zwiedzanie i uczestnictwo w imprezach organizowanych na jego terenie. Takie wskazania pokazują silną pozycję i rozpoznawalność subregionalnych eventów. Zwiedzanie powiązane jest m.in. z turystyką krajoznawczą i kulturową. Na podstawie niniejszych badań można wyodrębnić ważniejsze obszary dla rozwoju subregionalnych produktów turystycznych. W dalszej kolejności respondenci wskazali odwiedziny u krewnych i wypoczynek, jako cele swojego pobytu. Analizując długość pobytu turystów odwiedzających Subregion zauważamy, że zdecydowana większość spędza w nim ponad jeden dzień z noclegiem. Takie wskazania można uznać za korzystne i przemawiające za silną pozycją Subregionu na turystycznej mapie województwa dolnośląskiego. W ramach wskazań należałoby zauważyć konieczność sukcesywnego rozbudowywania bazy noclegowej, dopasowanej jakościowo do oczekiwań turystów. Najwięcej osób przebywa w Subregionie odpowiednio 1 do 3. dni oraz 4 do 7. dni. Dłuższe pobyty, poza ewidentnymi korzyściami, są też pozytywne z punktu widzenia budowania marki turystycznej subregionu (m.in. wzrost lojalności turystów) i pozwalają lepiej poznać zwiedzającym walory turystyczne Subregionu. W przyszłości należy podjąć próby skłonienia turystów, poprzez oferowane atrakcje, do dłuższych pobytów w Subregionie Nysa Kwisa Bóbr. 176

177 Rysunek 11. Ilość dni pobytu turystów odwiedzających Subregion. 9,52% 26,98% 63,49% do pół dnia (do 6 godzin) jeden dzień bez noclegu więcej dni z noclegiem Źródło: Opracowanie własne Rysunek 12. Długość pobytu turystów odwiedzających Subregion. ilośc dni > ilośc dni 1-3 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 50,00% 60,00% 70,00% 80,00% 90,00% Źródło: Opracowanie własne Najwięcej osób podczas pobytu zatrzymuje się w mieszkaniu krewnych, znajomych. W tym wypadku jest to jedna z najtańszych opcji noclegowych. Na dalszych pozycjach znalazły się hotel, motel, zajazd, pensjonacie, co może świadczyć o pewnym wzroście wymagań podróżujących odnośnie odpowiedniego standardu i komfortu wypoczynku. Cena w tym wypadku niej jest czynnikiem rozstrzygającym. Popularnością cieszą się również schroniska, domy wycieczkowe. Stosunkowo niewielką ilość wskazań otrzymały gospodarstwa agroturystyczne, można więc założyć konieczność większych działań promocyjnych i poprawę standardu obsługi w tych obiektach. 177

178 Rysunek 13. Rodzaj obiektu noclegowego, z jakiego korzystają turyści przebywający w Subregionie. 4% 2% 2% 4% 2% 32% 26% 2% mieszkanie znajomych, krewnych domek letniskowy na działce rekreacyjnej ośrodek wypoczynkowy gospodarstwo agroturystyczne inne 26% hotel, motel, zajazd, pensjonat schronisko, dom wycieczkowy kwatera prywatna kemping, pole biwakowe, bungalow Źródło: Opracowanie własne Rysunek 14. Deklarowana kwota wydatków turystów w Subregionie Nysa- Kwisa-Bóbr. > ,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 50,00% 60,00% Źródło: Opracowanie własne Turyści Subregionu Nysa Kwisa Bóbr wydają najczęściej do 200 zł podczas swojego pobytu. Sugeruje to stosunkowo oszczędne spędzanie wolnego czasu, prawie połowa mniej wydaje środki w przedziale zł. Znikoma liczba osób zostawia w Subregionie ponad 2000 zł. Wraz z rozwojem infrastruktury turystycznej i paraturystycznej można spodziewać się większych wydatków ze strony odwiedzających. 178

179 W kwestii wizyt turystów w Subregionie Nysa Kwisa Bóbr najwięcej respondentów odpowiedziało, że było już w tutaj kilkakrotnie. Niewątpliwie pozytywna jest stosunkowo duża liczba wskazań odnosząca się do stałych przyjazdów do Subregionu. Taka sytuacja świadczyć może o zadowoleniu turystów i pozytywnym postrzeganiu Subregionu. Blisko jedna siódma respondentów odpowiedziała, że jest w Subregionie pierwszy raz. Tacy turyści są cenni w kwestii potencjalnego przejścia ich do grupy przyjeżdżającej regularnie. Rysunek 15. Wizyty turystów w Subregionie Nysa-Kwisa-Bóbr. 19,05% 14,29% 11,11% 9,52% pierwszy raz drugi raz byłem tutaj kilka razy więcej niż kilka razy przyjeżdżam stale Źródło: Opracowanie własne 46,03% Rysunek 16. Forma turystyki aktywnej najlepiej rozwinięta w Subregionie w ocenie turystów odwiedzających Subregion Nysa-Kwisa-Bóbr. 5,62% 3,37% 3,37% 2,25% 35,96% 49,44% piesza rowerowa narciarstwo konna wodna wspinaczka Źródło: Opracowanie własne Za najbardziej rozwinięte formy turystyki w Subregionie uznane zostały turystyka piesza oraz rowerowa. Z uwagi na specyfikę Subregionu i jego walory naturalne należy taki wynik uznać za pozytywny, jest to jednocześnie wskazanie dla władz samorządowych i branży turystycznej kierunku rozwoju kluczowych obszarów 179

180 turystyki. Pozostałe formy nie uzyskały dużej liczby wskazań i mogą wymagać nakładu większych środków na rozbudowę i promocje. Rysunek 17. Elementy infrastruktury wymagające najpilniejszych inwestycji w Subregionie w ocenie turystów odwiedzających Subregion Nysa-Kwisa-Bóbr. wartość procentowa 35,00% 30,00% 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00% piesza row erow a narciarstw o konna w odna w spinaczka w artość procentow a 23,76% 31,68% 12,87% 9,90% 14,85% 6,93% Źródło: Opracowanie własne Pomimo uznania za najbardziej rozwinięte formy turystyki w Subregionie respondenci uznali jednocześnie, że szlaki rowerowe oraz piesze wymagają najpilniejszych inwestycji. Taka sytuacja może wynikać z faktu, że turyści najlepiej znają te elementy infrastruktury turystycznej i chcieliby mimo wszystko ich poprawy. Za najmniej pilne zostały uznane inwestycje w zakresie ośrodków wspinaczkowych. Interesujące wnioski płyną z analizy skojarzeń turystów z Subregionem Nysa Kwisa - Bóbr. Najwięcej osób odpowiedziało, ze Subregion kojarzy im się z przyrodą i krajobrazami. Takie wskazania wydają się zgodne z wyborem turystyki pieszej i rowerowej, jako najbardziej rozwiniętych. Na drugim miejsce znalazły się rzeki, co zwarzywszy na położenie Subregionu, jest wynikiem jak najbardziej zasadnym. Większą liczbę wskazań otrzymał również skojarzenia z granicą trzech państw i zamkami, pałacami Subregionu. 180

181 Rysunek 18. Pierwsze skojarzenia z Subregionem turystów odwiedzających Subregion Nysa-Kwisa-Bóbr. Kopalnia i elektrownia Turów Zabytki Wypoczynek Granica trzech państw Zamki i pałace Góry Turystyka Bolesławiec, ceramika Przyroda, krajobrazy Dolny Sląsk Rzeki, woda Inne odpowiedzi* 3,30% 6,59% 4,40% 9,89% 9,89% 6,59% 7,69% 5,49% 3,30% 10,99% 12,09% 19,78% 0,00% 5,00% 10,00% 15,00% 20,00% 25,00% * wśród innych odpowiedzi Patały takie odpowiedzi jak: imprezy, Krzyżowa, Lwówek Śląski, Lubań, Łużyce, złe drogi, Złotniki. Źródło: Opracowanie własne Rysunek 19. Najciekawsze przejawy kultury w Subregionie w ocenie turystów odwiedzających Subregion Nysa-Kwisa-Bóbr. szlaki turystyczne zwiazane z wybitnymi postaciami 1,47% 3,68% festiwale i imprezy cykliczne 19,85% kulinaria i produkty leśne tradycje rzemieślnicze 2,94% 4,41% obiekty kultu religijnego 13,24% zabytkowe obiekty przemysłowe 3,68% pałace 13,24% zamki 22,06% podziemne fortyfikacje zabytkowe uzdrowiska 7,35% 8,09% 0,00% 5,00% 10,00% 15,00% 20,00% 25,00% Źródło: Opracowanie własne 181

182 Za najciekawsze przejawy kultury w Subregionie Nysa Kwisa Bóbr zostały uznane zamki oraz festiwale i imprezy cyklicznie. Potwierdza to po raz kolejny silną pozycję i wysoką jakość imprez subregionalnych. Na dalszych miejscach znalazły się obiekty kultu religijnego i pałace. Rysunek 20. Ocena przez turystów poszczególnych elementów oferty turystycznej Nysa Kwisa Bóbr. Poziom zadow olenia z pobytu Atmosfera miejscow ości Otw artość mieszkańców Gościnność mieszkańców Potencjał turystyki aktyw nej Atrakcyjnosc obietków dziedzictw a kulturow ego Informacja turystyczna Dojazd do miejsca pobytu -0,89 Toalety publiczne Transport -0,38 lokalny Czystość ulic Bankomaty Zaopatrzenie w podstaw ow e dobra Jakość urządzeń sportow o - rekreacyjnych Cena urządzeń sportow o - rekreacyjnych Oferta kulturalno rozryw kow a Jakość usług gastronomicznych Ceny usług gastronomicznych Jakość usług noclegow ych Cena usług noclegow ych 0,00 0,08 0,47 0,86 0,97 0,87 0,76 1,24 1,41 1,39 1,25 1,55 1,33 1,29 1,26 1,83 2,18 2,09-1,50-1,00-0,50 0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 Źródło: Opracowanie własne Zestawieniem zbiorczym, mającym charakter podsumowujący, jest ocena przez turystów poszczególnych elementów oferty turystycznej Subregionu Nysa Kwisa Bóbr. Odpowiedzi mieściły się w przedziale od 3 (niska ocena) do + 3 (wysoka ocena). W tym układzie, bardzo istotny, ogólny poziom zadowolenia z pobytu oceniony został najwyżej. Dobrze wypadała też atmosfera Subregionu mająca niebagatelne znaczenie w przypadku turystyki i kreowania markowych produktów turystycznych. Atrakcyjność obiektów dziedzictwa kulturowego oceniona została również wysoko. Dobre wskazanie uzyskało zaopatrzenie w podstawowe dobra, gościnność mieszkańców i potencjał turystyki aktywnej. Zdecydowanie najgorzej oceniony został stan toalet oraz transport lokalny. Słabo wypadł także ceny usług noclegowych i urządzeń sportowo rekreacyjnych. Wśród turystów odwiedzających Subregion przewagę mają mężczyźni. 182

183 Rysunek 21. Płeć turystów odwiedzających Subregion Nysa-Kwisa-Bóbr. 38,10% 61,90% Kobieta Mężczyzna Źródło: Opracowanie własne Tabela 16. Pochodzenie turystów odwiedzających Subregion Nysa-Kwisa-Bóbr. Województwo Udział procentowy Dolnośląskie 71,43% zachodnio-pomorskie 3,17% Śląskie 3,17% Łódzkie 0,00% Lubuskie 4,76% Pomorskie 0,00% Wielkopolskie 6,35% Podkarpackie 1,59% Małopolskie 3,17% Opolskie 4,76% Mazowieckie 0,00% kujawsko-pomorskie 0,00% warmińsko-mazurskie 0,00% Świętokrzyskie 0,00% Źródło: Opracowanie własne 183

184 Rysunek 22. Pochodzenie turystów odwiedzających Subregion Nysa-Kwisa- Bóbr 3,17% 3,17% 0,00%4,76%0,00% 6,35% 1,59% 3,17% 4,76% 71,43% dolnośląskie zachodnio-pomorskie śląskie łódzkie lubuskie pomorskie wielkopolskie podkarpackie małopolskie opolskie Źródło: Opracowanie własne Przytłaczająca większość turystów Subregionu Nysa Kwisa Bóbr to mieszkańcy Dolnego Śląska. Poza nimi liczniejszą grupę stanowią turyści z wielkopolski, województwa lubuskiego i opolskiego. Analiza pochodzenia turystów pozwala lepiej dopasować planowane działania promocyjne. Wydaje się, że rozsądnym kierunkiem działania jest wzmacnianie ekspansji turystycznej Subregionu w województwach: wielkopolskim, opolskimi lubuskim. Z jednej strony należy wzmacniać promocję skierowaną do najliczniejszych grup, z drugiej starać się dotrzeć do możliwie najszerszego grona turystów (również zagranicznych). Rysunek 23. Wykształcenie turystów odwiedzających Subregion Nysa-Kwisa- Bóbr. 11,29% 4,84% 6,45% 0,00% 46,77% 12,90% Źródło: Opracowanie własne 17,74% wyższe policealne średnie zawodowe średnie ogólnokształcące zaadnicze zawodowe gimnazjalne podstawowe ukończone 184

185 Odwiedzający Subregion przeważnie mają wykształcenie wyższe. Następne w kolejności grupy stanowią osoby z wykształceniem policealnym, średnim zawodowym i średnim ogólnokształcącym. Rysunek 24. Ilość osób zamieszkujących wspólne gospodarstwo domowe turystów odwiedzających Subregion Nysa-Kwisa-Bóbr. 8,20% 13,11% 31,15% 14,75% 32,79% i więcej Źródło: Opracowanie własne Rysunek 25. Główne źródło dochodów turystów odwiedzających Subregion Nysa-Kwisa-Bóbr. pozostawanie na utrzymaniu 11,67% inne dochody zasiłek dla bezrobotnych lub inne świadczenia emerytura lub renta praca dorywcza na własny rachunek praca stała na własny rachunek lub pomoc pracodawca użytkowanie gospodarstwa rolnego lub pomoc praca najemna dorywcza 3,33% 0,00% 8,33% 0,00% 3,33% 15,00% 1,67% 0,00% praca najemna stała 56,67% 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 50,00% 60,00% Źródło: Opracowanie własne 185

186 Rysunek 26. Poziom dochodów netto na osobę w gospodarstwie domowym turystów odwiedzających Subregion Nysa-Kwisa-Bóbr. 6,78% 1,69% 5,08% 18,64% 35,59% > ,20% Źródło: Opracowanie własne Odnośnie liczby osób w gospodarstwie domowym trzy, cztero i dwu osobowe gospodarstwa uzyskały największą ilość wskazań. Najmniej liczną grupę turystów stanowią osoby, w których gospodarstwach domowych znajduje się pięć i więcej osób. Głównym źródłem dochodów dla turystów Subregionu Nysa Kwisa Bóbr jest praca najemna stała. Najmniej turystów pobiera zasiłek dla bezrobotnych. W kwestii dochodu na osobę w gospodarstwie domowych najwięcej turystów ma do dyspozycji zł. W ramach wniosków odnoszących się do kreowania wizerunku Subregionu Nysa Kwisa Bóbr można zwrócić uwagę na znaczenie działań mających na celu komunikowanie spójnego, zgodnego z rzeczywistością wizerunku turystycznego. Przekaz powinien być jednolity, prosty, spójny, łatwy do zapamiętania i jednocześnie wyróżniający Subregion na tle konkurencji. W ramach stosownych działań należy wymienić opracowanie i dystrybucję filmów promocyjnych i prezentacji multimedialnych o Subregionie. W miarę możliwości należy dążyć do kolportowania przygotowanych materiałów w innych regionach kraju i poza jego granicami. Następna kwestią jest aktywne zachęcanie podmiotów prywatnych do posługiwania się Systemem Identyfikacji Wizualnej i nazwą Subregion Nysa Kwisa Bóbr. Jak najwięcej materiałów prasowych powinno ukazywać się w prasie regionalnej i krajowej. Oprócz prasy branżowej artykuły należy publikować w prasie o szeroko rozumianym profilu społeczno gospodarczym. 186

187 System Identyfikacji Wizualnej Subregionu Nysa Kwisa Bóbr 22 Otaczająca nas rzeczywistość wymusza ciągły rozwój samorządów, regionów na różnych płaszczyznach. Nie wystarcza już tylko dobre położenie, bogata oferta i turyści odwiedzający dany region. W dłuższej perspektywie w stabilnym rozwoju turystyki coraz większą rolę odgrywa wizerunek, czyli to jak dany obszar postrzegany jest wewnątrz i na zewnątrz. W ramach promowania Subregionu, kreowania jego wizerunku można wykorzystać tzw. System Identyfikacji Wizualnej (Corporate Identity). Początkowo System Identyfikacji Wizualnej wykorzystywano w odniesieniu do firm, z czasem zaczęto go używać w procesie budowania tożsamości wizualnej jednostek terytorialnych. W uproszczeniu można powiedzieć, że stanowi on podstawę do wykreowania unikalnego wizerunku marki firmy, produktów, wydarzeń, regionów, miast zgodnie z pożądanym kierunkiem pozycjonowania podmiotu na rynku. Układa w logiczną i spójną całość ogół symboli oraz zachowań stworzonych przez firmę, region, miasto w celu jednoznacznego rozpoznania i wyróżnienia na rynku. Określa zespół strategicznie zdefiniowanych narzędzi, które budują kompleksowy program całościowej identyfikacji. Trzy elementy są kluczowe dla całościowej identyfikacji: system wizualny, system zachowań oraz system komunikacji. Jednym z zadań Systemu Identyfikacji Wizualnej jest ukształtowanie osobowości rynkowej złożonego organizmu, jakim jest Subregion. Przez System Identyfikacji Wizualnej regionu, miasta można rozumieć zarządzanie spójnością takich elementów jak nazwa i logotyp, układ graficzny, kolorystyka, i charakterystyka wszystkich materiałów używanych w promocji. Na przykładowy System Identyfikacji Wizualnej mogą składać się: logo i logotyp, kolory firmowe, symbole dekoracyjne, typografie dekoracyjne, druki firmowe/urzędowe (papier, koperty, dokumenty, teczki, itd.), identyfikatory pracowników, np. Urzędu Miasta, stemple, materiały reklamowe (broszury), materiały drukowane dla celów public relations, środki transportu (właściwie oznakowane pojazdów), ubiór pracowników, wystrój stoisk targowych, wystawienniczych, aranżacja wnętrza siedziby firmy/urzędu oraz wygląd otoczenia, tablice i tabliczki informacyjne, system oznakowania atrakcji turystycznych szyldy reklamowe, przewodnie hasło reklamowe układ strony internetowej, np. miasta, 22 System Identyfikacji Wizualnej Subregionu Nysa Kwisa Bóbr stanowi integralną część niniejszej pracy i został umieszczony na odrębnym CD stanowiącym załącznik Koncepcji Subregionalnego Produktu Turystycznego Nysa Kwisa Bóbr. 187

188 pamiątki odnoszące się w swojej stylistyce do motywów SIW gadżety i wiele innych elementów. Rysunek 27. Proces powstawania projektu Corporate Identity Stan istniejący (określenie cech startowych: misja, strategia, pozycja) Wizja (określenie osobowości podmiotu: definicja cech wizualnych i werbalnych) Jak realizować wizję metody (określenie kanałów komunikacji z otoczeniem) Czym realizować wizję narzędzia (program Corporate Identity) Realizacja i kontrola (wdrożenie, zarządzanie) Źródło: Ruszak P., Prewęcka K.: Marka dobrze zidentyfikowana. W: Media i Marketing, nr 4/2002. Na powyższym rysunku przedstawiony został przykładowy proces dochodzenia do Systemu Identyfikacji Wizualnej (Corporate Identity). W kwestii powodzenia wprowadzanego systemu istotne jest konsekwentne i długofalowe (wieloletnie) postępowania zgodnie z zasadami i wytycznymi przyjętymi w projekcie. System Identyfikacji Wizualnej może być w miedzy czasie rozbudowywany o dodatkowe elementy, sama jego konstrukcja pozwala na takie rozwiązanie, należy jednak trzymać się podstawowych elementów stanowiących o jego oddziaływaniu (logo, kolorystyka, itd.) W miejscu należy zauważyć, że część jednostek terytorialnych posiada już profesjonalne Systemy Identyfikacji Wizualnej lub wybrane elementy systemu. Jako przykład mogą tutaj posłużyć, m.in. gminy: Polkowice, Osiecznica, Niedrzwica Dużą, czy Powiat Poznański. Wśród miast można wymienić: Lublin, Czeladź, Sieradz, Puławy, Ostrołękę. System funkcjonuje w województwie łódzkim. Powstają także systemy całościowej wizualizacji odnoszące się do subregionów danego województwa. Na Dolnym Śląsku są to subregiony: Karkonosze i Góry Izerskie, Przedgórze Sudeckie, Pogórze Kaczawskie, Nysa Kwisa Bóbr, Dolina Odry Wschód, Dolina Odry Zachód, Masyw Ślęży, Wzgórza Trzebnickie i Dolina Baryczy, Ziemia Kłodzka, Ziemia Wałbrzyska, Bory Dolnośląskie. Można stwierdzić, że postępujący wzrost znaczenia marketingu terytorialnego i promocji pozwoli na rozprzestrzenianie się idei systemów wizualizacji na obszarze całego kraju. 188

189 Dobrze zaprojektowany System Identyfikacji Wizualnej opiera się głównie na zasadzie możliwie najczęstszego powtarzania charakterystycznych znaków, kształtów czy kolorów. Jego celem jest uzyskanie pełnego zapamiętania nazwy, aby utrwalić ją w świadomości otoczenia i wykreować pozytywny wizerunek na rynku. Należy podkreślić, że efektywne zarządzanie wizerunkiem, w tym wizerunkiem subregionu warunkowane jest standaryzacją działań wizualnych, czyli prawidłowym doborem i funkcjonowaniem Systemu Identyfikacji Wizualnej. Przyjrzyjmy się teraz charakterystyce wybranych elementów Systemu Identyfikacji Wizualnej. Logo jest drugim, zaraz po nazwie, elementem budującym tożsamość Subregionu. Z definicji logo to znak graficzny spełniający rolę marketingową a jednocześnie informacyjną, poprzez skrótowe, ale łatwo zauważalne i łatwo zapamiętywane przedstawienie symbolu regionu, firmy, instytucji, organizacji, lub też jakiejś idei, pomysłu, ale także mogące spełniać rolę jako charakterystyczne oznaczenie czegoś, czyli spełniające rolę znaku informacyjnego. Logo zbudowane jest na ogół z sygnetu i logotypu. Sygnet jest to symbol graficzny, natomiast logotyp jest to znak graficzny, w postaci stylizacji liter stworzony na podstawie nazwy firmy czy marki. Tak więc, specyficznym rodzajem logo jest sam logotyp lub sam sygnet. Poprawnie zaprojektowane logo powinno być schematycznym, lecz starannie dopracowanym rysunkiem. Musi ono być czytelne oraz łatwo rozpoznawalne. Znacznie wpływa na to ma prostota budowy oraz użycie niewielkiej liczby kolorów. Poza podstawową wersją logo, dobrze jest posiadać wersję pionową (lub poziomą), wersję monochromatyczną oraz achromatyczną. Właściwie zaprojektowane logo ma na celu przyciągnięcie uwagi, powinno jednoznacznie wyrażać charakter danego podmiotu oraz wywoływać odpowiednie skojarzenia. Często dodatkowym elementem występującym w logo, coraz chętniej wprowadzanym, jest hasło firmowe. Zajmijmy się teraz cechami skutecznego logo, powinno ono być: proste i jednoznaczne. Proste do odczytania (czytelne znaczeniowo na różnych rynkach). Łatwe do zapamiętania. Nie budzące niepowołanych (negatywnych) skojarzeń, oryginalne. Wyróżniające się w tłumie charakterystycznym obrazem, nietypowym zestawieniem kolorów, unikalnym krojem czcionki itp. Apelujące do emocji odbiorców, spójne. Tworzące jednolitą kompozycyjną całość, praktyczne. Łatwe do wykorzystania w reklamie wizualnej. Rozpoznawalne na różnych nośnikach (naklejka, długopis, balon, koszulka itp.). Posiadające czytelną wersją czarno białą, równoważną kolorowemu pierwowzorowi, właściwie użytkowane. Posiadające wyznaczony obszar i kontekst użytkowania (określone miejsce, forma, czas, kontekst i towarzystwo pojawienia się znaku). Konsekwentnie stosowane w ramach konstansu promocyjnego. Kolorystyka kolory danego podmiotu wyróżniają go i określają jego charakter. Kolorystyka ma duży wpływ na percepcję i świadomość odbiorców. Kolor ożywia system identyfikacji firmy i po pewnym czasie staje się jednym z silniejszych elementów skojarzeniowych z organizacją. Typografie firmowe to krój czcionek stosowanych we wszelkich materiałach drukowanych. Poprzez odpowiedni dobór czcionek można kreować Subregion na nowoczesny bądź tradycyjny. Uważa się, że wszelkie krągłości wywołują wrażenie spokoju i łagodności, natomiast kształty kanciaste niepokój i skłonność do agresji. 189

190 Druki firmowe są niezbędnym elementem identyfikacji wizualnej dbającego o swój wizerunek podmiotu. To papier i koperty firmowe, notatniki, wizytówki, identyfikatory pracowników. Poszczególne elementy tych materiałów, tzn. papier, treść, liternictwo i kolorystyka powinny współgrać z ogólnie przyjętymi zasadami systemu identyfikacji wizualnej. Elementem druków firmowych jest tzw. konstans, czyli stały układ graficzny znaku firmowego, pełnej nazwy i niezbędnych danych o Subregionie (adres, numer telefonu i faksu, strona www i adres ). Akcydensy to wszystkie te druki okolicznościowe o charakterze użytkowym (cenniki, ulotki, katalogi, a także etykietki, naklejki, koperty). Można wyróżnić trzy podstawowe typy wizytówek: prywatne, służbowe i kombinowane (wykorzystywane najczęściej przez lekarzy i naukowców). Format wizytówki najkorzystniej dostosować do standardowego wizytownika. Kolorystyka wizytówki powinna uwzględniać kolory zawarte w SIW. Standardowe dane zamieszczane na wizytówce to pełna nazwa instytucji, logo, imię i nazwisko, stanowisko służbowe, dane teleadresowe. W wizytówkach kombinowanych adres służbowy powinien być umieszczony u dołu po prawej stronie, a prywatny u dołu po lewej stronie. W przypadku, gdy firma utrzymuje kontakty zagraniczne, należy mieć również wizytówki przygotowane w odpowiednim języku obcym. W przypadku Subregionu Nysa Kwisa Bóbr powinny być to wizytówki w językach polskim, angielskim, niemieckim i czeskim. 190

191 Rysunek 28. Logotyp. Źródło: opracowanie własne Graficzna prezentacja logotypu oraz System Identyfikacji Wizualnej Subregionu dołączony została na końcu pracy w formie Załącznika. 191

192 Analiza aktywności marketingowej Subregionu Jednym z najbardziej skutecznych przejawów aktywności marketingowej w Subregionie są organizowane na jego terenie imprez o zasięgu międzynarodowym, krajowym, regionalnym, subregionalnym i lokalnym. W Subregionie odbywa się stosunkowo dużo różnego rodzaju imprez, które są pozytywnie oceniane przez turystów. Poprzez działania w ramach Koncepcji Subregionalnego Produktu Turystycznego Nysa Kwisa Bóbr mniejsze wydarzenia mogą być bardziej eksponowane i tym samym cieszyć się większą popularnością. Nie należy zapominać, że nawet mniejsze lokalne wydarzenia mają swój wkład w budowanie marki i wizerunku Subregionu. Wybrane eventy (imprezy) świadczące o marketingowej aktywności Subregionu 23 : o Architektura Domów Przysłupowych w Zgorzelcu o Bieg z pochodniami Mostami Europa-Miasta w Zgorzelcu o Biesiada Sołtysów we Wleniu o Bogatyńskie Targi i Wystawa Ekonomii Społecznej o Dni Zamku Czocha w Leśnej o Dzień Energetyka w Bogatyni o Dzień Otwartych Zabytków w Zgorzelcu o EUROPAMARATHON 2008 w Zgorzelcu o Europejskie Dni Dziedzictw w Zgorzelcu o Europejskie Dni Dziedzictwa Kulturowego we Wleniu o Festiwal kolęd i Pastorałek w Bogatyni o Festiwal Kultur w Zgorzelcu o Festiwal Piosenki Jesienny Liść w Bogatyni o Festiwal Teatrów Ulicznych w Zgorzelcu o Forsowanie Nysy Łużyckiej w Zgorzelcu o Hałda Jazz Bogatynia o JAKUBY 2008 w Zgorzelcu o Jarmark Świąteczny w Zgorzelcu o Jasełka Uliczne we Lwówku o Karbonalia. Bogatyńskie Dni Węgka i Energii o Koncert Zgorzeleckiej Orkiestry Mando o Kwisonalia w Gryfowie Śląskim o Lwóweckie Lato Agatowe o Łużyckie tradycje wigilijne w Gminie Zgorzelec o Międzynarodowe Teatry Uliczne w Zawidowie o Międzynarodowy Spływ Kajakowy na Bobrze we Lwówku o Mistrzostwa Euroregionu Nysa w Trójboju Siłowym w Bogatyni o Mosty łączą przekraczanie granic w Zgorzelcu o Noc Muzeów w Zgorzelcu o Noc Świętojańska - Lwóweckie Wianki o Noc Świętojańska w Gminie Zgorzelec o Ognie św. Wawrzyńca we Wleniu o Ognisko Walpurgii w Zgorzelcu o Ogólnopolski Festiwal Filmów Komediowych w Lubomierzu o Ogólnopolski Wyścig Kolarski o Puchar Wójta Gminy Zgorzelec 23 Na podstawie analizy potencjału turystycznego Subregionu i stron internetowych poszczególnych JST 192

193 o Ogólnopolskie Imieniny Henryka, Henryki i Henrykowa Lubańskiego w Henrykowie o Otwarty Turniej Tenisa Stołowego w Sulikowie o Przegląd Zespołów Kolędniczych w Gryfowie Śląskim o Rajd Turystyczny im. H. Brodatego we Lwówku o Regaty Trzech Krajów w Zgorzelcu o Regaty w slalomie kajakowym o "Puchar Kwisy" w Leśnej o Regaty Żeglarskie o Puchar Burmistrza Miasta i Gmin Leśna o Regionalny Festiwal Kolęd i Pastorałek we Lwówku o Rzut snopkiem w Chmielniku o Slalom Kajakowy: Mistrzostwa Drużynowe o Puchar Polski w Leśnej o Spływ na Byle Czym po Nysie w Zgorzelcu o Spotkania Majowe w Sulikowie o Święto Chleba w Lwówku o Święto Wsi Polskiej w Gryfowie Śląskim o Święto Ziemniaka w Sulikowie o TAMA w Leśnej o Targi Gołębi Pocztowych we Wleniu o Teatralny Listopad w Zgorzelcu o Turniej Piłki Nożnej o Puchar Wójta Gminy Lubań o Urodziny Jakuba w Zawidowie o Wakacje na Sportowo w Zgorzelcu o Wleńlandia we Wleniu o Zaduszki Poetyckie w Zgorzelcu o Zawidowska Majówka o Zgorzelecka Majówka Kolejnym ciekawym przykładem aktywności marketingowej Subregionu w zakresie promocji turystycznej jest Łużycka Karta Turystyczna, która została zgłoszona do konkursu Polskiej Organizacji Turystycznej na Najlepszy Produkt Turystyczny. Łużycka Karta Turystyczna to regionalna karta turystyczna, która uprawnia do korzystania z rabatów oferowanych przez wybrane podmioty tworzące bogatą ofertę turystyczną, rekreacyjną i kulturalną Powiatu Lubańskiego. Na bazie raportu na temat funkcjonowania Łużyckiej Karty Turystycznej otrzymujemy informacje na temat okazicieli Karty i osób towarzyszących 24 : Polska os. Niemcy os. Holandia - 11 os. Dania - 4 os. Czechy - 3 os. USA - 2 os. Francja - 2 os. Belgia - 2 os. Izrael - 1 os. Austria - 1 os. Anglia - 2 os. Szwajcaria - 2 os. Włochy - 2 os. 24 Raport na temat funkcjonowania Łużyckiej Karty Turystycznej 193

194 Powyższe wskazania potwierdzają znaczącą rolę turystów z Niemiec w Subregionie Nysa Kwisa Bóbr. Podobna sytuacja występuje w większości Subregionów turystycznych Dolnego Śląska. W ramach wniosków można zalecić przygotowywanie spójnej oferty turystycznej Subregionu z uwzględnieniem preferencji naszych zachodnich sąsiadów (np. opisy atrakcji turystycznych w języku niemieckim, szkolenia języka niemieckiego dla samorządowców i przedstawicieli branży turystycznej, itp.) Samorządy i podmioty turystyczne Subregionu goszczą stacje telewizyjne. Działają lokalne rozgłośnie radiowe i prasa. Poszczególne JST prezentują swoją ofertę na targach turystycznych, imprezach promujących bogatą tradycję kulinarną Subregionu. Ukazują się mapy, przewodniki turystyczne, foldery. Wzrasta też świadomość władz lokalnych i mieszkańców o roli turystyki w podnoszeniu konkurencyjności Subregionu. Coraz większego znaczenia nabierają produkty lokalne/regionalne świadczące o unikalności Subregionu, jego niepowtarzalności i bogactwie tradycji. W kolejnych latach powinna następować integracja i precyzyjne ukierunkowanie aktywności marketingowej pod wspólnym logo Subregionu Nysa Kwisa Bóbr Analiza aktywności społeczności lokalnej oraz branży turystycznej w Subregionie. Aktywność mieszkańców przejawia się m. in. w organizacji i udziale społeczeństwa w imprezach kulturalnych, działalności organizacji pozarządowych, frekwencji wyborczej oraz chęci do współpracy. Stosunkowo duża ilość organizacji pozarządowych działających na terenie Subregionu Nysa Kwisa Bóbr pozwala zakładać, że aktywność społeczności subregionalnej jest znaczna. Wybrane organizacje pozarządowe działające na terenie Subregionu Nysa Kwisa Bóbr 25 Via Regia Międzynarodowy Dialog w Zgorzelcu Akcja Katolicka Lwówek Apostolstwo Trzeźwości im. M.M Kolbego w Zgorzelcu Automobilklub Zagłębie Turoszowskie w Zgorzelcu Biegowe Stowarzyszenie EDI-TEAM Zgorzelec Bogatyński Klub Motorowy CROSS Bogatyński Klub Sportów Rowerowych Kolarz Bogatyński Ruch Obywatelski Bogatyński Szkolny Związek Sportowy SZERSZEŃ Bogatyńskie Stowarzyszenie Pogotowie Społeczne Otwarte Drzwi Bogatyńskie Stowarzyszenie Modelarzy ISKRA Bogatyńskie Stowarzyszenie Rozwoju Regionalnego Bogatyńskie Stowarzyszenie Wolontariuszy Przyjazna Dłoń Bogatyńskie Stowarzyszenie Wspólnot Mieszkaniowych Caritas Lwówek Centroprawica Razem w Zgorzelcu Centrum Profilaktyki Dzieci i Młodzieży Świetlica Gawrosz Centrum Wolontariatu w Zgorzelcu Demokratyczna Unia Kobiet Klub Miejski w Zgorzelcu Dolnośląskie Forum Socjaldemokracji Polskiej z siedzibą w Zgorzelcu Dziecięce Towarzystwo Sportowe "Włókniarz" Z Leśnej 25 Na podstawie informacji zamieszczanych na stronach internetowych oraz w Biuletynach Informacji Publicznej poszczególnych JST Subregionu Nysa Kwisa - Bóbr 194

195 Farma Na Rozdrożu Dzieciom w Mikułowej Fundacja "Partnerstwo Izerskie Bogactwem Trójgranicza" w Uboczu Fundacja Centrum Wspierania Przedsiębiorczości z/s w Zgorzelcu Fundacja Na Rzecz Wspomagania Inicjatyw Pracowniczych w Procesie Przekształceń Własnościowych Przedsiębiorstwa Budownictwa Górniczego i Energetycznego z siedzibą w Bogatyni Fundacja Niepełnosprawnym i Oczekującym Pomocy w Zgorzelcu Fundacja Ziemi Bogatyńskiej Przyjazne Dłonie Gminne Towarzystwo Kultury we Włodzicach Wielkich Gminne Zrzeszenie LZS w Zgorzelcu Górnołużyckie Stowarzyszenie Pszczelarzy w Zgorzelcu Gryfowskie Stowarzyszenie Miłośników Tańca Izerski Klub Sportów i Turystyki Górskiej w Bogatyni Izerskie Stowarzyszenie Leczenia Osteoporozy i Rehabilitacji Narządu Ruchu Osteocyt Katolickie Stowarzyszenie Civitas Chrystiana Oddział Miejski Lwówek Śląski Katolickie Stowarzyszenie Civitas Chrystiana Oddział Miejski we Wleniu Klub Brydża Sportowego Kaprys w Zgorzelcu Klub Demokratycznej Unii Kobiet w Zgorzelcu Klub Honorowych Dawców Krwi Im. Dr. Lucjana Kopcia w Leśnej Klub Karate Shotokan AGE-KAN Bogatynia Klub Kibica TUR w Zgorzelcu Klub Kobiet Po Mastektomii Amazonki w Bogatyni Klub Motorowy ELTUR przy BOT Elektrowni Turów w Bogatyni Klub Nauczycielski w Bogatyni Klub Puszystych Super linia w Zgorzelcu Klub Puszystych w Bogatyni Klub Rowerowy Dynamo Tur przy BOT Elektrownia Turów S.A. Klub Seniora Emerytów i Rencistów BOT KWB Turów S.A. i BOT Elektrownia Turów S.A. Klub Sportowy "Granica" Miłoszów Klub Sportowy Bazalt Sulików Klub Sportowy Błękitni Studniska Klub Sportowy Cosmos Radzimów Klub Sportowy Grom we Lwówku Klub Sportowy Iskra w Łagowie Klub Sportowy L.Z.S. Żarska Wieś Klub Sportowy Piast Zawidów Klub Sportowy Turów w Zgorzelcu Klub Sportowy GROM w Bogatyni Klub Sportowy LZS Mikułowa Klub Żeglarski "Izery" Koło Gospodyń Wiejskich Grońsko Koło Gospodyń Wiejskich Lwówek Koło Gospodyń Wiejskich Pakosław KS APIS Jędrzychowice KS Rackets w Bogatyni KS Lech Ręczyn Lutogniewice KS LZS Gwiazdozbiory Radomierzyce Liga Obrony Kraju we Lwówku LKS JAŚNICA w Bogatyni LKS Zjednoczeni Porajów-Kopaczów Ludowo-Uczniowski Klub Sportowy " Kwisa" W Leśnej Ludowy Klub Sportowy "Świecie" Ludowy Klub Sportowy Pogoń Markocice w Bogatyni Ludowy Zespół Sportowy FATMA Pobiedna Lwóweckie Stowarzyszenie Przyjaciół Dzieci i Osób Niepełnosprawnych Lwóweckie Towarzystwo Piłkarskie Pogoń Lwóweckie Towarzystwo Wędkarskie Lwówek Śląski 195

196 LZS Działoszyn Posada w Bogatyni LZS Energia Zatonie w Bogatyni LZS FC HERT Sławnikowice LZS IZERY Jasna Góra LZS Orzeł Kostrzyna Łużycki Klub Sportowy BOKS TURÓW w Bogatyni Łużyckie Stowarzyszenie Sołtysów w Zgorzelcu Łużyckie Stowarzyszenie Wszechstronnego Wspierania Kultury w Zgorzelcu Łużyckie Towarzystwo Wspierania Lokalnych Więzi Społecznych z/s w Zgorzelcu Miejski Klub Sportowy Granica w Bogatyni Miejski Klub Sportowy Nysa Zgorzelec Miejsko-Gminny Klub Sportowy "Włókniarz" Międzynarodowe Stowarzyszenie Gedeonitów w Polsce Obóz w Zgorzelcu Międzyszkolny Klub Sportowy Osa w Zgorzelcu Młodzieżowe Koło Opiekunów Zabytków we Lwówku Śląskim Niezależna Inicjatywa Samorządowa we Lwówku Śląskim PH Bogusia Ochotnicza Straż Pożarna RP w Biernej Ochotnicza Straż Pożarna RP w Działoszynie Ochotnicza Straż Pożarna RP w Mikułowej Ochotnicza Straż Pożarna RP w Porajowie Ochotnicza Straż Pożarna RP w Radzimowie Ochotnicza Straż Pożarna RP w Sieniawce Ochotnicza Straż Pożarna RP w Sulikowie Ochotnicza Straż Pożarna RP w Trójcy Ochotnicza Straż Pożarna RP w Zawidowie Ochotnicza Straż Pożarna RPw Gozdaninie Ochotnicza Straż Pożarna RPw Gronowie Ochotnicza Straż Pożarna RPw Kopaczowie Ochotnicza Straż Pożarna RPw Sławnikowicach Ochotnicza Straż Pożarna RPw Studniskach Dolnych Ochotnicza Straż Pożarna we Lwówku Ochotnicza Straż Pożarna z siedzibą w Radomierzycach Oddz. Terenowy Stow. Chorych Na Stwardnienie Rozsiane Ich Opiekunów i Przyjaciół w Zgorzelcu Oddział PCK w Zgorzelcu Oddział PTTK Ziemi Lwóweckiej Parafialny Klub Sportowy Józek w Zawidowie Parafialny Zespół CARITAS przy Parafii św. Józefa Robotnika w Zgorzelcu Polski Komitet Pomocy Społecznej Gryfów Śląski Polski Komitet Pomocy Społecznej Stowarzyszenie Charytatywne w Zgorzelcu Polski Związek Byłych Więźniów Politycznych, Hitlerowskich Więzień i Obozów Koncentracyjnych w Zgorzelcu Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów Oddział Rejonowy w Zgorzelcu Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów Oddział Rejonowy w Lwówku Śląskim Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów Oddział Rejonowy w Gryfowie Śląskim Polski Związek Emerytów, Rencistów we Lwówku Polski Związek Hodowców Gołębi Pocztowych we Lwówku Polski Związek Niewidomych Gryfów Śląski Polski Związek Niewidomych Zarząd Koła w Zgorzelcu Polski Związek Wędkarski Gryfów Śląski Polski Związek Wędkarski we Lwówku Polskie Stowarzyszenie Euroopera w Zgorzelcu Polskie Stowarzyszenie Diabetyków Gminne Koło w Zgorzelcu Polskie Stowarzyszenie Diabetyków Koło Miejskie w Zgorzelcu Polskie Stowarzyszenie Diabetyków Koło w Bogatyni Polskie Stowarzyszenie Diabetyków Oddział Rejonowy w Zgorzelcu Polskie Towarzystwo Fizjoterapii Oddział Dolnośląsko Nadodrzański z siedzibą w Zgorzelcu 196

197 Polskie Towarzystwo Pracowników Socjalnych Koło Powiatowe w Zgorzelcu Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody Pro Natura Koło w Zgorzelcu Polskie Towarzystwo Schronisk Młodzieżowych Zarząd Oddziału Międzyszkolnego w Zgorzelcu Polsko Saksońska Fundacja Tschirnhaus Museion w Zgorzelcu Południowo Zachodnie Forum Samorządu Terytorialnego POGRANICZE Porozumienie na rzecz Gminy Mała Ojczyzna Posadowskie Towarzystwo Jeździeckie we Lwówku Powiatowe Stowarzyszenie Wspierania Uzdolnionej Młodzieży w Zgorzelcu Praca Bez Granic Fundacja Na Rzecz Usuwania Barier Migracji Zarobkowej w Zgorzelcu Rada Stowarzyszeń Osób Chorych, Niepełnosprawnych i Seniorów w Zgorzelcu Radio Inter Taxi w Zgorzelcu Regionalne Forum Kobiet Stowarzyszenie Nasza Gmina Lwówek Śląski Rejonowy Sztab Ratownictwa Społecznej Krajowej Sieci Ratunkowej w Zgorzelcu Ruch Wspierania Samorządności w Bogatyni Schronisko "Przystań" Im. Św. Brata Alberta W Leśnej Społeczny Komitet Ochrony Miejsc Pamięci Narodowej w Zgorzelcu Stowarzyszenie "AWANTURA" Gryfów Śląski Stowarzyszenie Euro Partner w Kwieciszowicach 9 Stowarzyszenie Klub Trzeźwych Przyjaciół w Zgorzelcu Stowarzyszenie Kurier Taxi w Zgorzelcu Stowarzyszenie Ludzie dla Ludzi w Zgorzelcu Stowarzyszenie Młode Centrum Koło w Zgorzelcu Stowarzyszenie My dla Zgorzelca Stowarzyszenie Porozumienie Prawicy w Zgorzelcu Stowarzyszenie Taxi Emanuel w Zgorzelcu Stowarzyszenie TAXI EURO w Bogatyni Stowarzyszenie Taxi Parkowa w Bogatyni Stowarzyszenie Taxi Serbinów w Bogatyni Stowarzyszenie Budowy i Użytkowników Garaży w Zgorzelcu Stowarzyszenie Budowy Sali Gimnastycznej przy Szkole Podstawowej w Uboczu Stowarzyszenie Charytatywno Opiekuńcze Dar Ludzkich Serc Imieniem Świętego Franciszka z Asyżu w Lwówku Śląskim Stowarzyszenie Chemików Wojskowych RP Koło w Zgorzelcu Stowarzyszenie Chrześcijan Pogranicza Śląsko Górnołużyckiego Gryfów Śląski Stowarzyszenie Dla Gminy Sulików Stowarzyszenie DOM KOŁODZIEJA w Zgorzelcu Stowarzyszenie Emerytów i Rencistów Policyjnych koło nr 2 w Zgorzelcu Stowarzyszenie Emerytów i Rencistów Policyjnych Koło w Bogatyni Stowarzyszenie EMILKA w Zgorzelcu Stowarzyszenie Eurocentrum Kobiet w Zgorzelcu Stowarzyszenie Forum Szans w Uboczu Stowarzyszenie Handlowców Zgorzelec Bogatynia Stowarzyszenie Harcerstwa Katolickiego Gryfów Śląski Stowarzyszenie IN SPE w Zgorzelcu Stowarzyszenie Inicjatyw Gospodarczych Nysa Łużycka w Zgorzelcu Stowarzyszenie Inicjatyw Rozwojowych Zgorzelec 2002 Stowarzyszenie Inicjatyw Społeczno- Gospodarczych na rzecz Gryfowskiej Służby Zdrowia Stowarzyszenie Klub Abstynenta Trzeźwość Baworowo 773, Leśna Stowarzyszenie Kobiet Interclub Femina w Zgorzelcu Stowarzyszenie Kulturalne TYLICE 12 Stowarzyszenie Kultury fizycznej Ludowy Klub Sportowy Błyskawica Pakosław Stowarzyszenie Kultury Fizycznej Miejsko Gminny Klub Sportowy Szkolny Związek Sportowy w Lwówku Śląskim Stowarzyszenie Kupców Lwóweckich Stowarzyszenie Kupców Miasta i Gminy w Leśnej Stowarzyszenie KUŹNIA w Zgorzelcu Stowarzyszenie Lotnicze Zgorzelec 197

198 Stowarzyszenie mieszkańców Jałowiec, Kościelnik, Kościelniki Dolne Stowarzyszenie Miłośników Filmów Komediowych Sami Swoi w Lubomierzu Stowarzyszenie Miłośników Górnych Łużyc w Lubaniu Stowarzyszenie Miłośników Piłki Każdej w Bogatyni Stowarzyszenie Miłośników Wsi Pisarzowice Stowarzyszenie Miłośników Zawidowa Stowarzyszenie Motocyklistów Zatrybka Stowarzyszenie Na Rzecz Pomocy Dzieciom Gawrosz w Zgorzelcu Stowarzyszenie na Rzecz Chorych Oddziału Reumatologicznego Szpitala w Gryfowie Śląskim Reumagryf Stowarzyszenie Na Rzecz Dzieci i Młodzieży Wiejskiej Koźliki w Koźlicach Stowarzyszenie Na Rzecz Ekorozwoju Wsi Gronów, Przesieczany, Sławnikowice Stowarzyszenie na Rzecz Ofiar Wypadków Drogowych Pomoc w Lwówku Śląskim Stowarzyszenie Na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym we Lwówku Stowarzyszenie Na Rzecz Pacjentów Szpitala Powiatowego w Zgorzelcu Nasze Zdrowie Stowarzyszenie Na Rzecz Promocji Żeglarstwa Morskiego Bałtyk Pod Żaglami w Zgorzelcu Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Liceum Ogólnokształcącego im. Braci Śniadeckich w Zgorzelcu Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Społecznego oraz Integracji Europejskiej Powiatu Lwówek Śląski Stowarzyszenie na rzecz szkół wiejskich w gminie Lwówek Śląski Stowarzyszenie Na rzecz Wspierania i Rozwoju SP Nr 3 w Zgorzelcu Nasza Szkoła Stowarzyszenie Nasze Miasto Unsere Stadt w Zgorzelcu Stowarzyszenie Niezależnych Inicjatorów Wsi Aktywnej NIWA w Stankowicach Stowarzyszenie o dobro dziecka w Zgorzelcu Stowarzyszenie Obrony Praw Członka i Lokatora Spółdzielni Mieszkaniowej w Gryfowie Śląskim Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych " Most" W Leśnej Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych i Życzliwych w Zgorzelcu Stowarzyszenie OSTOJA w Zgorzelcu Stowarzyszenie Oświatowe Dziecko we Lwówku Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom Nadpobudliwym w Zgorzelcu Stowarzyszenie Popisowa Gmina w Bogatyni Stowarzyszenie Pracodawców Gminy Sulików Stowarzyszenie Producentów Rolnych w Zgorzelcu Stowarzyszenie Profilaktyki i Profesjonalnej Pomocy Osobom Uzależnionym Subsidium w Zgorzelcu Stowarzyszenie Promocji i Rozwoju Pogórza i Gór Izerskich Żakwina Stowarzyszenie Przedsiębiorców Budowlano-Usługowych w Bogatyni Stowarzyszenie Przyjaźni Polsko Francuskiej w Zgorzelcu Stowarzyszenie Radio i Telewizja Bogatynia Stowarzyszenie Rodzin Katolickich Diecezji Legnickiej Koło Parafialne przy Parafii św. Józefa Robotnika w Zgorzelcu Stowarzyszenie Rozwoju Henrykowa Lubańskiego Stowarzyszenie Społeczno Kulturalne Sołtysów Gminy Lwówek Śląski Stowarzyszenie Sportowe Gladiator w Bogatyni Stowarzyszenie Sportowo-Rekreacyjne Piłki Ulicznej w Bogatyni Stowarzyszenie Strzelectwa Myśliwskiego w Zgorzelcu Stowarzyszenie Turnieju Małych Form Satyrycznych w Bogatyni Stowarzyszenie Ubezpieczonych III Filar w Bogatyni Stowarzyszenie Użytkowników Ośrodka Wypoczynkowego Czocha Stowarzyszenie Wolnych Inicjatyw Ekologicznych i Kulturalnych Wiek Stowarzyszenie Wspierających Rozwój Osób Niepełnosprawnych, Starszych i Chorych In Gremio w Zgorzelcu Stowarzyszenie Wspierania Rozwoju Integracji i Pomocy Dziecku Malec w Bogatyni Stowarzyszenie Współpracy z Zagranicą Lwówek Stowarzyszenie Zamek Czocha Szkolny Związek Sportowy Lwówek 198

199 Światowy Związek Żołnierzy AK Obwód Zgorzelecki Tenisowe Centrum Euroregion nysa z siedzibą w Zgorzelcu Towarzystwo Akcjonariatu Pracowniczego Górnictwo i Energetyka w Bogatyni Towarzystwo Gimnastyczne Sokół we Lwówku Towarzystwo Kulturalne Podgórzanie Towarzystwo Miłośników Gryfowa Śląskiego Towarzystwo Miłośników Lubomierza Towarzystwo Miłośników Lwówka Śląskiego Towarzystwo Miłośników Ziemi Bogatyńskiej Towarzystwo Ochrony Przyrody i Krajobrazu TOPiK w Zgorzelcu Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Oddział we Lwówku Śląskim Towarzystwo Opieki nad Zwierzętami. Koło w Lwówku Śląskim Towarzystwo Pomocy im. św. Brata Alberta Koło Zgorzeleckie * Towarzystwo Pomocy Osobom Bezdomnym, Ofiarom Przemocy w Rodzinie Towarzystwo Przyjaciół Dzieci Koło Pomocy Dzieciom i Młodzieży Niepełnosprawnej w Bogatyni Towarzystwo Przyjaciół Dzieci Oddział w Zgorzelcu Towarzystwo Przyjaciół Dzieci Specjalnej Troski w Gryfowie Śląskim Towarzystwo Rodzin i Przyjaciół Dzieci Uzależnionych Powrót z U Oddział Terenowy w Zgorzelcu Towarzystwo Rozwoju Lokalnego Perspektywa w Małej Wsi Towarzystwo Uniwersytetów Ludowych Oddział Regionalny w Zgorzelcu Towarzystwo Wiedzy Powszechnej Oddz. Regionalny w Zgorzelcu TPD Koło przy Zespole Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Sulikowie TPD Koło Specjalistyczne Rodzin Dzieci i Młodzieży Niepełnosprawnej Bądź wśród nas w Osieku Łużyckim Uczniowski Klub Sportowy "Olimpia" w Pisarzowicach Uczniowski Klub Sportowy,,OLIMPIJCZYK" przy SP w Radogoszczy Uczniowski Klub Sportowy,,SAMURAJ" Henryków Uczniowski Klub Sportowy Iskra we Lwówku Uczniowski Klub Sportowy Lwy we Lwówku Uczniowski Klub Sportowy Promień we Lwówku Uczniowski Klub Sportowy Kwisa przy Gimnazjum w Leśnej Uczniowski Klub Sportowy w Smolniku przy SP w Smolniku UKS BASKET ZGORZELEC przy SP Nr 3 w Zgorzelcu UKS Champion przy Publicznej SP Nr 1 w Bogatyni UKS LUSATIA przy SP w Osieku Łużyckim UKS Opolno przy Publicznej SP w Opolnie Zdroju UKS SMECZ przy Publicznym Gimnazjum Nr 1 w Bogatyni UKS CHROBRY Zawidów UKS Energetyk w Zgorzelcu UKS Kick-Fighters Zgorzelec przy SP Nr 5 UKS przy MDK w Zgorzelcu z/s w Jerzmankach UKS przy Publicznym Gminnym Gimnazjum w Sulikowie UKS przy SP Nr 3 w Bogatyni UKS przy SP Nr 5 w Bogatyni UKS Siatkówki Dziewcząt przy ZSZ im. E. Plater w Zgorzelcu UKS Sprinter przy Gimnazjum Nr 1 w Bogatyni UKS SQUAD w Bogatyni UKS Szachistów WIEŻA przy MDK w Zgorzelcu UKS TS ALEKS TOP przy ZSZ im. E. Plater w Zgorzelcu UKS WARRIOR przy Gimnazjum Nr 3 im. Armii Krajowej w Zgorzelcu UKS Zapasów w Jerzmankach Wiejski Klub Sportowy Gięty w Krzewinie Zarząd Powiatowy Związku Ochotniczych Straży Pożarnych RP w Zgorzelcu Zgorzelecka Grupa Rowerowa THCPROMIL Zgorzelecki Klub Bokserski Zgorzelecki Klub Kyokushin Karate 199

200 Zgorzelecki Klub Motocrossowy BURNING CROSS Zgorzelecki Klub MUAY THAI w Zgorzelcu Zgorzelecki Klub Sportowy Baseball Spartakus Zgorzelecki Klub Żeglarski Zgorzeleckie Bractwo Sportowe Return Zgorzeleckie Stowarzyszenie Taksówkarzy Taxi Centrum 910 Zgorzeleckie Stowarzyszenie Użytkowników Garaży Zgorzeleckie Towarzystwo Muzyczne Zrzeszenie Ludowych Zespołów Sportowych Powiatu Zgorzeleckiego Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów Gryfów Śląski Związek Gmin "Kwisa" Związek Harcerstwa Polskiego Hufiec Zgorzelec Związek Harcerstwa Polskiego we Lwówku Związek Inwalidów Wojennych Rzeczypospolitej Polskiej Gryfów Śląski Związek Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych Związek Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych Koło Gminne w Zgorzelcu Związek Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych Koło Miejsko-Gminne w Bogatyni Związek Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych Koło w Sulikowie Związek Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych Koło w Zgorzelcu Związek Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych Koło Zakładowe przy BOT Kopalnia Turów S.A. w Zgorzelcu Związek Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej i Byłych Więźniów Politycznych Gryfów Śląski Związek Ogrodów Działkowych we Lwówku Związek Osadników Wojskowych Ziemi Lwóweckiej Związek SYBIRAKÓW Gryfów Śląski Związek Sybiraków Koło w Zgorzelcu Związek Żołnierzy LWP w Zgorzelcu Organizacje pozarządowe działających na terenie Subregionu Nysa Kwisa Bóbr charakteryzują się zróżnicowanymi polami działalności. Największe nasycenie powyższymi podmiotami występuje na terenie miast, chociaż należy zauważyć, że wśród pozostałych środowisk również działają organizacje zajmujące się istotnymi zagadnieniami z punktu widzenia rozwoju społeczno gospodarczego regionu. Wszystkie organizacje pozarządowe funkcjonujące w Subregionie powinny przyczyniać się do budowania jego korzystnego wizerunku. 200

201 Rysunek 29. Frekwencja wyborcza w JST Subregionu Nysa Kwisa Bóbr w wyborach samorządowych 2006 (I tura 12 listopada) Miasto i Gmina Wleń Miasto i Gmina Bogatynia Miasto i Gmina Zawidów Gmina i Miasto Gryfów Śląski Gmina i Miasto Lubomierz Miasto i Gmina Leśna Powiat Lwówecki Gmina Sulików Gmina Zgorzelec Gmian Miejska Zgorzelec Gmina Lubań Polska Województwo Dolnośląskie Powiat Lubański Miasto i Gmina Lwówek Źródło: Mieszkańcy Subregionu Nysa Kwisa Bóbr wykazują dużą aktywność społeczną. W wyborach samorządowych w 2006 r. frekwencja wyborcza w 11. JST była wyższa niż średnia dla całego kraju i województwa dolnośląskiego. Najwyższą frekwencję zanotowano w gminach Wleń, Bogatynia i Zawidów. Najsłabiej pod tym względem wypadła gmina Lwówek i powiat lubański. Branża turystyczna w Subregionie podobnie jak w przypadku organizacji pozarządowych skupia się wokół miast. Na obszarach wiejskich prowadzona jest z reguły w formie małych prywatnych obiektów (np. gospodarstwa agroturystyczne). Jednym z problemów branży jest uporanie się z łagodzeniem nierównomiernego zapotrzebowania na usługi turystyczne, powodowanego sezonowością. Aktywność branży turystycznej przejawia się standardowymi działaniami na rzecz przyciągania turystów. Ulotki, foldery, funkcjonowanie w spisach obiektów turystycznych, na tematycznych stronach internetowych. Branża w Subregionie jest obecna na imprezach promujących region, np. targach turystycznych. Brakuje wspólnego mianownika prowadzonych działań. Takim mianownikiem może być partycypacja w założeniach Koncepcji Subregionalnego Produktu Turystycznego Nysa Kwisa Bóbr, aktywne włączenie się w stosowanie wytycznych Systemu Identyfikacji Wizualnej. W ramach wniosków należałoby zwrócić uwagę na następujące kwestie: 201

202 aktywny udział społeczności Subregionu w działania na rzecz rozwoju turystyki warunkowany jest przedstawieniem spójnej koncepcji i ciekawymi pomysłami mobilizującymi mieszkańców do działania, przyczyny ograniczonej aktywności społeczności subregionalnych mogą wynikać z przeświadczenia, ze niewiele od nich samych zależy. Dalszych przyczyn należałoby szukać w dbałości o problemy własnej rodziny, dużym zaangażowaniu w pracę i utrzymanie gospodarstwa domowego, czy niskim poziomie wykształcenia, realizowanie wspólnego celu jakim jest kreowanie markowych produktów turystycznych Subregionu Nysa Kwisa Bóbr wzmacnia poczucie tożsamości mieszkańców i emocjonalne powiązanie z Subregionem, branża turystyczna powinna, w miarę możliwości, starać się pogodzić własne cele organizacyjne z ideą całościowego promowania Subregionu Nysa Kwisa - Bóbr w ramach wzmocnienia aktywności branży turystycznej należałoby przywiązywać większą rolę do angażowania się samorządów w proces wzmacniania turystyki na swoim terenie, branża turystyczna działając pod wspólną marką, w tym wypadku Subregionu Nysa Kwisa - Bóbr, miałaby większe szanse na wyeksponowanie swojej oferty w regionie i na rynku krajowym. 202

203 Analiza wskaźnikowa ruchu turystycznego w subregionie W niniejszym dokumencie wykorzystano kilkanaście wskaźników dotyczących analizy ruchu turystycznego w Subregionie. Wśród nich wykorzystano następujące wskaźniki: WSKAŹNIK FUNKCJI TURYSTYCZNYCH BARETJE A (relacja liczby miejsc noclegowych do liczby stałych mieszkańców), Wskaźnik ten przyjmuje wartości w anstepujących przedziałach. <100 rzeczywisty rozwój funkcji turystycznej; funkcja turystyczna jest dobrze rozwinięta; >500 funkcja turystyczna bardzo wysoko rozwinięta. Wskaźnik wyrażony procentowo. Rysunek 30. Wskaźnik funkcji turystycznych Baretje'a Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS WSKAŹNIK INTENSYWNOŚCI RUCHU TURYSTYCZNEGO WEDŁUG SCHNEIDERA (relacja korzystających z noclegów do liczby stałych mieszkańców), Wskaźnik interpretuje się odnosząc do innych jednostek gmin, powiatów, województw. Częstym jest stwierdzenie odchylenia in plus in minus. Im wyższa wartość wskaźnika, tym lepiej. Wskaźnik wyrażony procentowo. 203

204 Rysunek 31. Wskaźnik intensywności ruchu turystycznego według Schneidera Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS WSKAŹNIK INTENSYWNOŚCI RUCHU TURYSTYCZNEGO WEDŁUG CHARVATA (relacja udzielonych noclegów do liczby stałych mieszkańców), Wskaźnik interpretuje się odnosząc do innych jednostek gmin, powiatów, województw. Częstym jest stwierdzenia odchylenia in plus in minus. Im wyższa wartość wskaźnika, tym lepiej. Wskaźnik wyrażony procentowo. Rysunek 32. Wskaźnik intensywności ruchu turystycznego według Charvata Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS 204

205 WSKAŹNIK GĘSTOŚCI RUCHU (relacja korzystających z noclegów do powierzchni w km2), Wskaźnik jest efektywnie analizowany, gdy jest zestawiony w porównaniu z poprzednimi okresami, lub w porównaniu z innymi jednostkami spełniającymi wymóg porównywalności, np. zbliżona powierzchnia, zbliżona liczba atrakcyjnych miejsc, etc. Im wyższa wartość wskaźnika, tym lepiej. Wskaźnik wyrażony nominalnie. Rysunek 33. Wskaźnik gęstości ruchu Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS WSKAŹNIK WYKORZYSTANIA POJEMNOŚCI NOCLEGOWEJ (relacja udzielonych noclegów do liczby miejsc noclegowych), Jest to stosunek liczby udzielonych noclegów do liczby wszystkich miejsc noclegowych, przy czym obie wielkości odnoszą się do danego terenu i określonego przedziału czasowego. Im wyższa wartość wskaźnika, tym lepiej. Wskaźnik wyrażony nominalnie. Rysunek 34. Wskaźnik wykorzystania pojemności noclegowej Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS 205

206 WSKAŹNIK GĘSTOŚCI BAZY NOCLEGOWEJ (relacja miejsc noclegowych do powierzchni w km2), Wskaźnik bezpośrednio zestawia miejsca noclegowe z powierzchnią omawianej jednostki gminy, powiatu, województwa. Dla porównywalności można zestawić wskaźniki poprzednich okresów i zbadać jego tendencję, lub także porównać z innymi jednostkami spełniającymi wymóg porównywalności, np. zbliżona powierzchnia, zbliżona liczba atrakcyjnych miejsc, etc. Im wyższa wartość wskaźnika, tym bardziej rozwinięty turystycznie jest obszar. Wskaźnik wyrażony nominalnie Rysunek 35. Wskaźnik gęstości bazy noclegowej Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS WSKAŹNIK ROZWOJU BAZY NOCLEGOWEJ (relacja korzystających z noclegów do liczby miejsc noclegowych) Wskaźnik informuje o stosunku liczby gości nocujących na danym obszarze do liczby udzielonych noclegów. Im wyższa wartość wskaźnika, tym lepiej. Wskaźnik wyrażony nominalnie. Rysunek 36. Wskaźnik rozwoju bazy noclegowej Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z GUS 206

207 1.15. Analiza SWOT Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Nazwa SWOT jest akronimem angielskich słów Strengths (mocne strony), Weaknesses (słabe strony), Opportunities (szanse), Threats (zagrożenia). Analiza SWOT jest efektywną metodą identyfikacji kategorii słabych i silnych stron oraz szans i zagrożeń. Przedmiotem analizy może być przedsiębiorstwo, region, inwestycja lub dowolna organizacja. Zastosowanie analizy SWOT nie ma praktycznie ograniczeń, ponieważ można ją zaimplementować do dowolnego zdarzenia ze sfery działalności człowieka. Głównym celem analizy SWOT jest określenie aktualnej i perspektywicznej pozycji przedmiotu analizy oraz prognoza strategii postępowania. Zakres rodzajowy czynników, które mają wpływ na przedmiot analizy SWOT jest bardzo szeroki. Z jednej strony są to czynniki zewnętrzne i wewnętrzne, a z drugiej pozytywne i negatywne. Skuteczna ich identyfikacja jest podstawą analizy. Należy dokonać diagnozy określającej silne i słabe strony organizacji oraz szanse i zagrożenia pojawiające się w bliższym i dalszym otoczeniu. Diagnoza jest punktem wyjścia do prognoz określających dalsze postępowanie badanego podmiotu. Mocne strony, czyli atuty (czynniki wewnętrzne pozytywne) to walory organizacji, które w sposób pozytywny wyróżniają ją w otoczeniu i spośród konkurencji. Słabe strony organizacji (czynniki wewnętrzne negatywne) są konsekwencją ograniczeń zasobów i niedostatecznych kwalifikacji. W tym wypadku kluczem do sukcesu jest szybkie i obiektywne rozpoznanie słabych stron, które pozwoli ograniczyć ich negatywny wpływ. Analiza atutów i słabości pozwala wyznaczyć siłę konkurencyjną danego podmiotu w otoczeniu rynkowym. Świadomość własnych atutów i słabości ma podstawowe znaczenie w kształtowaniu realistycznej rynkowej strategii. Jeżeli silne strony przeważają nad słabościami istnieje większa możliwość wykorzystania szans pojawiających się w otoczeniu. Szanse (czynniki zewnętrzne pozytywne) to zjawiska i tendencje w otoczeniu, które odpowiednio wykorzystane staną się impulsem do rozwoju oraz osłabią zagrożenia. Zagrożenia (czynniki zewnętrzne negatywne) to wszystkie czynniki zewnętrzne, które postrzegamy jako bariery dla rozwoju, utrudnienia, dodatkowe koszty działania. Sama analiza szans i zagrożeń nie jest gwarantem skutecznego reagowania na nie, mobilizuje jednak do myślenia strategicznego, zmusza do śledzenia zmian zachodzących w otoczeniu przedsiębiorstwa, do korzystania z dostępnych źródeł informacji, raportów i prognoz, oraz formułowania na tej podstawie scenariuszy przewidujących przyszły rozwój wydarzeń w rozpatrywanym obszarze interesów. Trafność postawionych za pomocą analizy SWOT wniosków zależy od doświadczenia, wiedzy i intuicji analityka oraz precyzyjnych badań i prognoz. Finalnie otrzymujemy cztery listy czynników: silne strony (które należy wzmacniać), słabe strony (które należy niwelować), szanse (które należy wykorzystywać) i zagrożenia (których należy unikać) 26. Prezentowana analiza SWOT poprzedzona została analizą potencjału turystycznego Subregionu Nysa Kwisa Bóbr, spotkaniami konsultacyjnymi z przedstawicielami samorządów, badaniami ankietowymi skierowanymi do JST i turystów odwiedzającymi Subregion. 26 Gierszewska G., Romanowska M.: Analiza strategiczna przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa

208 Tabela 17. Analiza SWOT Subregionu Nysa Kwisa Bóbr CZYNNIKI WEWNĘTRZNE Silne strony Aktywność lokalnych mediów Aktywność społeczności lokalnej w bieżące problemy rozwoju subregionu Bliskość chłonnych rynków zbytu, w tym niemieckiego i czeskiego Bogactwo tradycji i obyczajów na obszarach wiejskich Bogata oferta szlaków turystycznych Dobre warunki do uprawiania turystyki wodnej Dobrze rozwinięte szkolnictwo ponadgimnazjalne, ogólnokształcące i zawodowe Duża liczba organizacji i stowarzyszeń Gościnność mieszkańców regionu Imprezy kulturalne o ponadlokalnym znaczeniu Imprezy kulturalne o znaczeniu ponadregionalnym Korzystne warunki agroklimatyczne (sprzyjające rozwojowi rolnictwa) Korzystny poziom obsługi turystów Możliwość rekreacyjnego i gospodarczego wykorzystania terenów leśnych Polepszająca się baza turystyczna, Polepszający się poziom infrastruktury komunalnej Położenie geograficzne sprzyjające rozwojowi turystyki Poprawa stanu czystości wód powierzchniowych i powietrza atmosferycznego Postępujący proces rozwoju infrastruktury technicznej polepszający w efekcie warunki wypoczynku Potencjał szkolnictwa, w tym wyższego (np. Zgorzelec) Rezerwy siły roboczej, możliwych do wykorzystania w usługach turystycznych, Słabe strony Szara strefa w turystyce Brak jednolitego serwisu internetowego promującego wszystkie atrakcje turystyczne Subregionu, Brak odpowiedniej synchronizacji połączeń komunikacyjnych Brak spójnej koncepcji promocji Subregionu Braki w pełnej i przejrzystej informacji rynkowej dotyczącej m.in. koniunktury turystycznej, ruchu turystycznego Emigracja młodych, przedsiębiorczych ludzi do większych miast Nie jest w pełni wykorzystywany znaczny potencjał w kreowaniu subregionalnych sieciowych produktów turystycznych Niedostateczna liczba biur podróży działających w turystyce przyjazdowej do subregionu Niedostateczna liczba połączeń kolejowych i regionalnych kolei turystycznych. Niewystarczająca znajomość języków obcych, w tym wśród osób zajmujących się promocją Niewystarczające działania promocyjne w zakresie turystyki Niewystarczające ilość i jakość obiektów sportowo rekreacyjnych Niewystarczające oznakowanie szlaków i atrakcji turystycznych Niezadowalający stan sanitarny w obszarach turystycznych. Niskie nakłady środków na działania promocyjne w zakresie turystyki Ograniczone działania mające na celu wydłużenie sezonu turystycznego Ograniczone środki na finansowanie i remont obiektów infrastruktury Potrzeba stworzenia zintegrowanego systemu informacji turystycznej w Subregionie Poziom kwalifikacji kadr turystycznych 208

209 Rozwijająca się sieć połączeń telekomunikacyjnych Rozwijająca się współpraca transgraniczna Rozwinięta sieć handlu (zwłaszcza w ośrodkach miejskich) Sieć podmiotów komercyjnej infrastruktury otoczenia biznesu Spodziewane zwiększenie ilości międzynarodowych i krajowych połączeń komunikacyjnych Spore zasoby surowców, zwłaszcza skalnych Stosowane ułatwienia dla inwestorów krajowych i zagranicznych Stosunkowo dobry dostęp do usług medycznych Tradycje w zakresie wyrobu ceramiki Turystyczne walory specjalistyczne, pozwalające na uprawianie np. turystyki aktywnej Unikalne i zróżnicowane walory przyrodnicze. Unikatowe walory kulturowe (zabytki, muzea) Usytuowanie firm o znaczeniu regionalnym/krajowym Walory kulturowe łączące w sobie dorobek zróżnicowanych kultur Wielokulturowe dziedzictwo społeczności lokalnej Wykorzystywanie zasobów naturalnych przydatnych w procesie rozwoju Subregionu Wysoki stopień prywatyzacji gospodarki Wysokiej jakości produkty lokalne Zaplecze badawczo naukowe w postaci placówek szkolnictwa wyższego Zauważanie roli turystyki jako ważnego czynnika restrukturyzacji i aktywizacji gospodarczej przez administrację rządową i samorządową w regionie. Zmniejszenie się obszarów przemysłowych Zróżnicowany funkcjonalnie wymagający podwyższenia, np. poprzez organizowanie cyklicznych szkoleń Problemy z poziomem estetyzacji przestrzeni, skoordynowanymi rozwiązaniami urbanistycznymi Przekonanie turystów i mieszkańców o wysokich cenach usług gastronomicznych i noclegowych w Subregionie Spore zużycie infrastruktury technicznej Stosunkowo duże dysproporcje w poziomie infrastruktury turystycznej i paraturystycznej między obszarami miejskimi i wiejskimi Zły stan techniczny nawierzchni części dróg Subregionu Zmniejszające się zainteresowanie turystyką sentymentalną wśród Niemców. Znaczy stopień wyeksploatowania bazy turystycznej w niektórych częściach Subregionu 209

210 Subregion, zintegrowany z sąsiednimi krajami Zwiększająca się świadomość samorządowców o potencjalnych korzyściach z rozwoju turystyki CZYNNIKI ZEWNĘTRZNE Szanse Coraz silniejsze grupy lobbujące na rzecz rozwoju turystyki Członkostwo Polski w Unii Europejskiej i wynikające z tego korzyści (możliwość pozyskiwania znacznych środków na rozwój Subregionu) Działalność Polskiej Organizacji Turystycznej i Dolnośląskiej Organizacji Turystycznej Identyfikacja mieszkańców z regionem Możliwość wykorzystania programów i funduszy pomocowych dla rozwoju turystyki (np. RPO) Nowe trendy w międzynarodowej turystyce (np. turystyka aktywna, agroturystyka) Poprawne stosunki z sąsiednimi regionami/subregionami Postępujące ujednolicenie znaków informacji i oznaczeń turystycznych Rozwijająca się współpraca z miastami partnerskimi Społeczny klimat sprzyjający rozwojowi terytorialnej samorządności Stopa inflacji na poziomie zbliżonym do założeń budżetu centralnego Stosunkowo wysoka stopa wzrostu gospodarczego kraju Ułatwienia komunikacyjne związane z wejściem Polski do Strefy Schengen Umiędzynarodowienie przedsiębiorstw turystycznych (korzystanie ze sprawdzonego know how) Wykorzystanie nowoczesnych technik w sferze promocji Zagrożenia Konkurencja na rynku turystycznym ze strony innych regionów Konkurencyjność gospodarek krajów sąsiednich i Dalekiego Wschodu (np. Chiny) Możliwa stagnacja w branży turystycznej powodowana światowym kryzysem gospodarczym Możliwe zmniejszenie nakładu środków na inwestycje turystyczne Nadmierny fiskalizm w polityce gospodarczej państwa. Niestabilne, niejednoznaczne przepisy prawne Obserwowane zachowania patologiczne w niektórych grupach społecznych Odpływ wykształconych kadr do krajów UE Ogólny spadek liczby ludności w wieku produkcyjnym Permanentne niedobory środków centralnych na rozbudowę i konserwację infrastruktury technicznej, w szczególności drogowej Pogarszająca się sytuacja makroekonomiczna w Europie, Procesy globalizacyjne skutkujące konkurencyjnymi ofertami z różnych regionów kraju i świata Silna konkurencyjność turystycznych wyjazdów zagranicznych dla turystyki krajowej. Stosunkowo niska siła nabywcza społeczeństwa (np. w stosunku do społeczeństw Zachodniej Europy) Utrudniony dostęp do preferencyjnych kredytów wynikający z trudnej sytuacji na rynkach finansowych 210

211 turystycznej (m.in. zestaw elementów Systemu Identyfikacji Wizualnej) Wzrastające zainteresowanie turystyką bliżej przyrody (ekoturystyka, agroturystyka) Wzrastające zainteresowanie turystyką rodzinną Wzrost uczestnictwa Polaków w turystyce krajowej Wzrost zainteresowania Subregionem ze strony zagranicznych inwestorów. Wzrost znaczenia małych i średnich przedsiębiorstw jako siły napędowej rozwoju Subregionu Znaczna mobilność zawodowa ludności. Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Wciąż stosunkowo wyskoki poziom bezrobocia w skali kraju Wzrastające koszty pracy najemnej Zawirowania w strukturze turystyki przyjazdowej do Polski. Źródło: Opracowania własne na podstawie analizy potencjału turystycznego Subregionu, spotkań konsultacyjnych, badań ankietowych skierowanych do JST i turystów Subregionu Nysa Kwisa Bóbr W ramach wniosków należy zwrócić uwagę na umiejętność właściwego reagowania na zmiany zachodzące w otoczeniu, wrażliwość rynkowa, marketingowa pozwalają w optymalny sposób wykorzystać pojawiające się szanse i zminimalizować niekorzystne oddziaływanie zagrożeń. Pochodną szybkości reakcji są sukcesy innych i porażki drugich na polu konkurencyjności turystycznej. Przedstawiona lista szans i zagrożeń nie ma charakteru stałego i jest zmienna w czasie, wraz z zachodzącymi procesami w bliższym i dalszym otoczeniu. Zestawienie szans i zagrożeń z mocnymi i słabymi stronami, wynikającymi z czynników wewnętrznych, można nam pozwolić dopasować zasoby regionu w optymalny sposób. Na podstawie takiej analizy możemy formułować wnioski na przyszłość i programy rozwoju turystyki. Analiza SWOT jest punktem wyjścia do sformułowania strategicznych celów Koncepcji Subregionalnego Produktu Turystycznego Nysa Kwisa Bóbr. 211

212 2. Kierunki programu rozwoju turystycznego Subregionu 2.1. Założenia strategiczne realizacji Koncepcji Subregionalnego Produktu Turystycznego Nysa Kwisa Bóbr Wizja i misja turystyczna Subregionu Nysa Kwisa Bóbr Misja w odniesieniu do organizacji, najogólniej rzecz ujmując, to zestaw względnie trwałych dążeń, celów, na które zorientowane są lub powinny być działania podejmowane przez jej uczestników, to samookreślenie się organizacji poprzez odpowiedź na pytania 27 : Po co organizacja istnieje? Do czego ma dążyć? Co ma osiągnąć? Czyje i jakie potrzeby powinna zaspakajać? Jakie jest jej społeczne posłannictwo? Misja organizacji wyznacza powód jej istnienia, wyróżniający ją od wszystkich innych podmiotów. Misję można opisać w kategoriach wyrobów, rynków, usług i klientów. Misję organizacji przekłada się na zadania, które należy wykonać, by zrealizować założone cele. Definiowanie misji jest ważnym krokiem w formułowaniu celów strategicznych i operacyjnych. Misja wyznacza fundamentalny a równocześnie unikatowy stan przyszły, do którego organizacja zmierza. Misja jest ogólnym stwierdzeniem najbardziej podstawowych intencji. W odniesieniu do misji jednostki terytorialnej powyższe założenia powinny zostać zmodyfikowane pod kątem specyfiki danego podmiotu. Można jednak założyć, ze fundamentalne elementy misji zostają zachowane. Wizję można rozumieć jako obraz przyszłości, który chcemy wykreować. Jest to podstawowa aspiracja, która powinna być wspólna dla wszystkich, którzy chcą osiągnąć pożądany stan rzeczywistości. Analiza potencjału turystycznego Subregionu Nysa Kwisa Bóbr, badania ankietowe skierowane do JST i turystów odwiedzających Subregion, wywiady z liderami opinii publicznej, wnioski z konsultacji w zakresie formułowania założeń koncepcji, analiza SWOT pozwoliły na sformułowanie wizji, misji i celów strategicznych w zakresie Koncepcji Subregionalnego Produktu Turystycznego Nysa Kwisa Bóbr. Wizja turystyczna Subregionu Nysa Kwisa Bóbr Subregion Nysa Kwisa Bóbr będzie postrzegany jako obszar o znacznym potencjale turystycznym oraz jako subregion o atrakcyjnej ofercie turystycznej, przyjazny turystom i mieszkańcom. Poprzez bogactwo walorów naturalnych i kulturowych pozwoli w komfortowych warunkach wypoczywać turystom 27 Koźmiński A., Piotrowski W.: Zarządzanie. Teoria i praktyka. Wydawnictwo naukowe PWN. Warszawa 2000, s

213 Jednymi z najważniejszych elementów oferty turystycznej Subregionu są jego unikalne, markowe Sieciowe Produkty Turystyczne. Wspierane są one tradycyjną gościnnością mieszkańców, bogatym potencjałem turystycznym i naturalnymi walorami. Opieranie działań mających na celu podniesienie konkurencyjności Subregionu o turystykę, przynoście wymierne efekty w postaci nowych miejsc pracy, zaangażowania społeczności lokalnych i korzystnego wizerunku Subregionu. Rozwój turystyki wpisuje się w szerszą koncepcję długofalowego rozwoju, będącego odpowiedzią na szanse i zagrożenia pojawiające się w bliższy i dalszym otoczeniu. Subregion Nysa Kwisa Bóbr jest obszarem otwartym na nowe trendy w turystyce i rozwoju regionalnym. Jego siła tkwi w różnorodności i bogactwie walorów turystycznych, które służą turystom i mieszkańcom w podnoszeniu jakości życia i wypoczynku. Misja turystyczna Subregionu Nysa Kwisa Bóbr Subregion spokojnego wypoczynku w atrakcyjnym i przyjaznym środowisku. Na bazie swoich zasobów, kultury i tradycji sprzyjający przedsiębiorczości, podejmujący działania na rzecz przyspieszonego rozwoju i poprawy warunków bytu mieszkańców, wzmacniający swoją konkurencyjność na rynku turystycznym kraju i Europy Cele strategiczne rozwoju Subregionu Nysa Kwisa Bóbr Cele strategiczne Subregionu Nysa Kwisa Bóbr wynikają z jego wizji i misji, wyznaczają kierunki działania, mają charakter długookresowy i pokazują pola działania mające zwiększyć konkurencyjność turystyczną Subregionu w dłuższej perspektywie czasowej. Cel strategiczny 1 rozwój markowych produktów turystycznych Markowe produkty turystyczne w swoim założeniu mają obejmować poszczególne JST wchodzące w skład danego Subregionu. Występują sytuacje, w których dany produkt turystyczny nie obejmuje swoim oddziaływaniem całego Subregionu. W takiej sytuacji naturalnym jest stworzenie szerszej listy produktów, jak najpełniej dopasowującej się do optymalnego wykorzystania potencjału turystycznego i wizerunkowego Subregionu. Poprzez rozwój i promowanie markowych produktów turystycznych zyskujemy, tak cenną w konkurencyjnym otoczeniu, unikalność i niepowtarzalność. Każda wartość dodana markowego produktu (np. prestiż, wygoda, satysfakcja) finalnie będzie przekładać się na wzmocnienie pozycji konkurencyjnej i atrakcyjność w oczach turystów i potencjalnych inwestorów. Cel strategiczny 2 tworzenie markowej infrastruktury turystycznej W ramach powyższego celu należy priorytetowo potraktować działania mające za zadanie przyspieszenie rozwoju infrastruktury turystycznej. Główne działania powinny dotyczyć rozwoju bazy noclegowej i gastronomicznej, wraz z rozbudowaną 213

214 ofertą dodatkowych atrakcji (np. możliwości uprawiania turystyki aktywnej). Poza korzyściami funkcjonalnymi turyści powinni otrzymywać wartość dodaną, będącą składowym elementem każdego produktu markowego (zadowolenie, satysfakcja, prestiż, itd.). Dodatkowo należy zwrócić uwagę na sukcesywne podnoszenie kwalifikacji pracowników szeroko rozumianego środowiska turystycznego (jednostki samorządu terytorialnego, branża komercyjna, stowarzyszenia turystyczne, itp.), które warunkuje szybsze osiągnięcie zakładanego celu i skraca horyzont jego realizacji. Cel strategiczny 3 budowa systemów wsparcia dla rozwoju markowych produktów turystycznych i sektora turystycznego w Subregionie Wszelkie działania związane z ułatwieniem dostępu do środków finansowych mogących wspomóc sektor turystyczny. Budowanie sprzyjającego systemu około biznesowego wspierającego pojawiające się szanse rozwojowe. Ułatwianie dostępu podmiotom funkcjonującym w branży turystycznej do tańszych kredytów. Ścisła współpraca z jednostkami samorządu terytorialnego w celu wspierania wspólnych projektów wspomagających rozwój turystyki. Cel strategiczny 4 zintegrowany system promocji regionu oparty o System Identyfikacji Wizualnej Subregionu Nysa Kwisa Bóbr Nadrzędnym celem wprowadzenia Systemu Identyfikacji Wizualnej jest wykreowanie marki i korzystnego wizerunku Subregionu postrzeganego jako całość. System Identyfikacji Wizualnej przyczynia się do wykreowania unikalnego wizerunku i marki Subregionu zgodnie z pożądanym kierunkiem wszystkich działań promocyjnych realizowanych w Subregionie. Układa w logiczną i spójną całość ogół symboli oraz zachowań stworzonych przez Subregion w celu jednoznacznego rozpoznania i wyróżnienia na rynku. Określa zespół strategicznie zdefiniowanych narzędzi, które budują kompleksowy program całościowej identyfikacji. Istotną kwestią w realizacji tego celu jest długofalowa i konsekwentna realizacja jego założeń (właściwe i widoczne wykorzystywanie wszystkich elementów składowych Systemu Identyfikacji Wizualnej). Cel strategiczny 5 wzmocnienie wizerunku Subregionu Nysa Kwisa Bóbr obszaru atrakcyjnego dla turystów krajowych i zagranicznych Wzmocnienie wizerunku (poza wprowadzeniem Systemu Identyfikacji Wizualnej) powinno obejmować cały szereg działań promocyjnych skierowanych do turystów. W realizacji tego celu należy zauważyć kluczową rolę kadr zajmujących się promowaniem Subregionu. Cel strategiczny 6 uczynienie z sektora turystycznego Subregionu Nysa Kwisa Bóbr sfery stymulującej rozwój społeczno gospodarczy i wpływającej na polepszenie sytuacji na rynku pracy Sektor turystyczny Subregionu powinien mieć priorytetowe miejsce wśród działań strategicznych realizowanych na rzecz rozwoju gospodarczego. Podejście takie łączy w sobie zaangażowanie zarówno ze strony samorządowej, jaki i instytucji komercyjnych i mieszkańców. 214

215 Włączenie sektora turystycznego w działania generujące nowe miejsca pracy, jest wpasowywaniem się w zmiany zachodzące w otoczeniu. Przesunięcie aktywności społeczności regionalnej w stronę usług (w tym wypadku turystycznych) i odchodzenie od głównego generowania miejsc pracy poprzez przemysł ciężki i rolnictwo jest krokiem w stronę dochodzenia do standardów funkcjonujących na europejskich rynkach pracy. Odnosząc się do powyższych celów strategicznych należy zauważyć istotną rolę marki w marketingu terytorialnym i kreowaniu produktów turystycznych. W celu precyzyjniejszego rozwinięcia tematu przedstawione zostaną wybrane definicje odnoszące się do poruszanych w Koncepcji zagadnień. Zdefiniowanie marki wymaga wcześniejszego określenia relacji między marką a produktem, ponieważ pojęcia te, które są ze sobą ściśle powiązane, bywają czasami mylone. Produkt w węższym znaczeniu to materialny wyrób lub usługa, które mogą być sprzedawane konsumentowi. W szerszym znaczeniu produkt to cokolwiek, co może się znaleźć na rynku, zyskać uwagę, zostać nabyte, użyte lub skonsumowane i co jest w stanie zaspokoić potrzebę lub pragnienia. Produktami mogą być: przedmioty, usługi, osoby, regiony, organizacje lub idee. Zakres przedmiotowy marki jest co najmniej tak samo szeroki. Nie ma pełnej zgodności wśród ekspertów i praktyków gospodarczych, jeżeli chodzi o uniwersalną definicję marki. W uproszczeniu można przyjąć, że wytwarzane są produkty, a konsumenci kupują marki. Inaczej rzecz ujmując, marka jest ideą w umyśle konsumenta na temat produktu. Ogólnie definicje marki możemy podzielić na dwie grupy. Pierwsza grupa określa markę jako sumę produktu oraz pewnej wartości dodanej z nim związanej. Druga grupa definicji określa markę jako wartość dodaną do produktu, np. wizerunek, ale bez uwzględniania samego produktu 28. W literaturze marketingowej i w języku potocznym termin marka 29 występuje, co najmniej w trzech znaczeniach. W pierwszym ujęciu, może oznaczać poszczególną pozycję asortymentową (produkt), linię produktu, rodzinę produktów lub cały asortyment oferowany przez określoną firmę. Po drugie, pojęcie marki bywa utożsamiane z pojęciem znaku towarowego. W literaturze prawniczej i aktach prawnych oba terminy traktuje się jako synonimy. Po trzecie, pojęcie marki funkcjonuje jako skrót myślowy, oznaczający rynkowy wizerunek produktu, zestawu produktów i/lub organizacji, która je oferuje. Określenie marka ma wówczas odcień wartościujący i najczęściej w tym właśnie znaczeniu istnieje w potocznej polszczyźnie. Kluczowe dla marketingu jest z pewnością podejście łączące wszystkie powyższe znaczenia. Przyjmując takie założenie, można określić markę jako produkt zapewniający korzyści funkcjonalne plus wartości dodane, które niektórzy konsumenci cenią w wystarczającym stopniu, aby dokonać zakupu 30. Polskie Stowarzyszenie Wytwórców Produktów Markowych Pro Marka definiuje markę, jako most łączący oczekiwania konsumentów z możliwościami producentów 31. Ich zdaniem marka to obietnica stabilności i jednolitości, gwarancja 28 G. Urbanek: Zarządzanie marką. Warszawa: PWE 2002, s Markę lub część marki, która jest prawnie chroniona i stanowi wyłączną własność jednego sprzedawcy, nazywa się znakiem towarowym (handlowym, ochronnym). Wszystkie znaki towarowe są markami, natomiast nie wszystkie marki są znakami towarowymi. (Źródło: H. Mruk, I. Rutkowski: Strategia produktu. Warszawa: PWE 1999, s. 63). 30 J. Altkorn: Strategia marki. Warszawa: PWE 1999, s

216 jakości oraz sposobów zabezpieczania interesów konsumenta. Produkty markowe są powszechnie dostępne dla konsumentów, którzy znają je, lubią i kupują w zależności od szczególnej potrzeby lub okazji. Konsumentowi zależy również na tym, aby kupić najlepiej, w najlepszym stosunku ceny do jakości i w miarę w szerokim asortymencie, w zasadzie w każdym miejscu gdzie chce. Marka jest kierunkowskazem, przywiązujemy się do nazwy, opakowania, znaku towarowego, czy producenta. Kupujemy tylko takie produkty, bo już je sprawdziliśmy, już o nich wiemy. I na linii producent konsument posiadanie takiej marki jest korzystnym zjawiskiem pozwalającym z tym konsumentem się komunikować. Marka spełnia funkcję gwarancyjną dla klienta, że jeżeli kupimy daną nazwę, to ona będzie zawsze taka sama, albo lepsza 32. W polskim systemie prawnym stosuje się termin znak towarowy. W rozumieniu ustawy o prawie własności przemysłowej znakiem towarowym może być każde oznaczenie przedstawione graficznie lub dające się graficznie wyrazić i które nadaje się do odróżniania na rynku towarów jednego podmiotu gospodarczego od towarów tego samego rodzaju innych przedsiębiorstw; znakiem towarowym mogą być w szczególności: wyraz, rysunek, ornament, przestrzenne formy, w tym formy towaru lub opakowania, a także melodia lub inny sygnał dźwiękowy 33. Marka to dwa zbiory cech i wyobrażeń na temat produktu. Pierwszy zbiór składa się z cech funkcjonalnych, czyli racjonalnych korzyści związanych z użytkowaniem produktu oznaczonego marką. Drugi to emocje, czyli wartości dodane, zbiór cech i korzyści irracjonalnych. Marka jest sumą tych zbiorów. Jest czymś więcej niż produkt, który ze względu na swoje cechy fizyczne, zaspakaja realne i racjonalne potrzeby. Ma ona jeszcze coś, co można nazwać jej duszą. Jest to sfera ulotna, lecz właśnie poprzez oddziaływanie na tą sferę odczuć konsumentów można łatwiej odnieść sukces komercyjny. Marka, która związana jest z określonym geograficznie miejscem, może być przypisana do 34 : o kraju marka narodowa. W tym przypadku mamy do czynienia z marką powstałą na wartościach i tradycjach kraju, którego dotyczy. Poszczególne kraje wyrobiły sobie obraz, który funkcjonuje w świadomości społeczeństwa. Im bardziej obraz ten jest pozytywny, tym większe korzyści dla kraju, którego dotyczy. Przykładowo Niemcy kojarzą się z solidnością i niezawodnością, Francja jest ojczyzną perfum, win i ekskluzywnej odzieży. Japonia postrzegana jest przez pryzmat zaawansowanych technologii i elektroniki, Szwajcaria ma zegarki i bankowość. Odczucia związane z wizerunkiem kraju przenoszą się na marki z niego pochodzące. Podane przykłady są jedynie uogólnieniami i poszczególny konsument może podchodzić do konkretnego kraju w sposób bardziej zindywidualizowany. Polska potrzebuje silnej marki narodowej, z którą mógłby być identyfikowany nasz kraj. Silna marka narodowa promieniuje swoim oddziaływaniem na cały szereg zjawisk, jest katalizatorem wielu pozytywnych procesów. Wzrasta zainteresowanie krajem, jego regionami, tradycją, produktami. Przekłada się to na większy ruch turystyczny, aktywizację rolnictwa, handlu, a co za tym idzie na wzrost gospodarczy 32 T.Gryżewski: Skuteczna platforma komunikacji z klientem. W: Prawo i Gospodarka z dnia 11/05/ M. Witek-Hajduk: Zarządzanie marką. Warszawa: Difin 2001, s Raszkowski A.: Marka lokalna (regionalna) [w:] Strahl D. (red.) Gospodarka lokalna i regionalna w teorii i praktyce. Wrocław: Wydawnictwo AE 2006, s

217 i więcej miejsc pracy. Pozytywny wizerunek powinno się budować w obszarach, w których mamy do zaoferowania coś szczególnego. Może to być naturalne, ekologiczne rolnictwo, atrakcyjne turystycznie tereny, czy też nawet gościnność. Jednym z ciekawszych pomysłów jest promowanie kuchni polskiej, jako reprezentacyjnej marki narodowej naszego kraju. Kuchnia polska dobrze wpisuje się w pozytywny stereotyp naszego kraju funkcjonujący za granicą (tradycyjna, naturalna żywność). Należy także zauważyć, że kreowanie wizerunku kraju i jego regionów nie zawsze musi idealnie odpowiadać stanowi rzeczywistemu. W tym wypadku nadrzędnym celem jest efekt marketingowy, który może przekładać się na wymierne korzyści, o regionu marka regionalna/lokalna (dotycząca produktów i usług oferowanych przez region). Marka dotyczy produktów/usług pochodzących z regionu, które łączy np. historia, tradycja, specyficzne położenie geograficzne, czy spójna sytuacja społeczno ekonomiczna. W promowaniu takich marek duży nacisk jest kładziony na ścisły związek z danym regionem. Takie podejście ma na celu wzmocnienie poczucia wyjątkowości, unikalności konkretnego produktu/usługi. Istnieje duże bogactwo produktów lokalnych, nie wszystkie one jednak zasługują na miano marek. Warto pamiętać o wartości dodanej, która jest nieodłącznym elementem każdej marki. Wspomnianą wartość można rozumieć jako wszystkie atrybuty oferowanego produktu wychodzące poza korzyści czysto funkcjonalne. Klasycznym przykładem marki lokalnej w zakresie produktów spożywczych mogą być oscypki czy sękacz. Pomimo ekspansji najbardziej znanych marek lokalnych powinny one najlepiej smakować na terenie regionu, z którego się wywodzą. Jest to zresztą jeden z podstawowych elementów promocji ich wytwórców. Marka lokalna, oprócz przynoszenia spodziewanych profitów i popularyzowania swojego regionu dla szerszej rzeszy konsumentów, powinna przyciągać do niego jak najwięcej turystów, inwestorów, potencjalnych klientów. W tym miejscu należy wyjaśnić jeszcze jedną kwestię odnośnie definiowania marki w regionie. Możemy zasadniczo wyszczególnić dwa podejścia. Z jednej strony możemy mówić o marce regionu, postrzegając go jako całość, z drugiej strony można mówić o markach regionalnych, będących produktami, usługami pochodzącymi z danego terytorium. W przypadku Subregionu Nysa Kwisa Bóbr wykorzystywane jest podejście traktujące jednostkę terytorialną jako markę. o miasta marka miasta. Zestaw skojarzeń związanych z marką miasta powinien obiecywać konsumentom jak największe korzyści. Większość polskich miast stara się obecnie aktywnie budować swoją markę. Warszawa może kreować się na nowoczesną metropolię w środku Europy, doskonałe miejsce do życia i prowadzenia działalności gospodarczej. W przypadku Krakowa akcent może być położony na kulturę, zabytki i bogatą ofertę gastronomiczną. Miasto jest postrzegane jako studenckie, artystyczne. Często podkreśla się także niepowtarzalny klimat Krakowa. Kierunkowanie promocji marki miasta na ten właśnie element w dłuższym horyzoncie czasowym może przynieść lepszy efekt, niż skupianie się na konkretnych obiektach (Rynek, Sukiennice), będących jednakże elementem składowym wspomnianego klimatu. Mniejsze miejscowości mogą budować swoją pozycję w oparciu o inne grupy atrybutów np. ekologiczny wymiar swojego miasta, turystyczno rekreacyjne atrakcje. 217

218 Zarówno w kwestii kreowania wizerunku miasta, jak i produktów miejskich rola marki może być znacząca. Należy w tym miejscu podkreślić wieloaspektowe podejście do analizowanej sytuacji. Z jednej strony, poprzez działania np. władz samorządowych, promocja skierowana jest na budowanie marki miasta, jego nazwy, rozpoznawalności wśród potencjalnych turystów, inwestorów. W drugim przypadku można ukierunkowywać się na działania mające na celu kreowanie konkretnych produktów, związanych i utożsamianych z miastem (np. imprez masowych). Oba podejścia zazębiają się w swoich finalnych efektach i oddziaływaniu na odbiorców. Znane miasto z silną rozpoznawalną marką pozytywnie promieniuje na swoje produkty. Dobre produkty miejskie ułatwiają tworzenie marki miasta. Analogiczną sytuację odnajdujemy w przypadku marki regionu i marek regionalnych. Produkt turystyczny możemy definiować jako kompozycję różnych dóbr turystycznych (walorów i atrakcji) oraz wszelkich usług umożliwiających ich turystyczne wykorzystanie w trakcie podróży lub pobytu. Produkt turystyczny jest elementem przyciągającym turystów do Subregionu. Produkt turystyczny tworzą 35 : naturalne i kulturowe walory turystyczne dobra materialne i usługi świadczone turystom (baza noclegowa i gastronomiczna, czyli podstawowa infrastruktura turystyczna oraz atrakcje turystyczne) usługi umożliwiające dojazd do miejsca pobytu, pobyt i powrót do miejsca zamieszkania usługi świadczone w powiązaniu z walorami turystycznymi (pilotaż, przewodnictwo, imprezy, wypożyczalnie sprzętu, itp.) Markowy produkt turystyczny to produkt turystyczny, który dzięki odpowiedniej filozofii funkcjonowania odróżnia się na tle konkurencji dostarczając specyficznych korzyści motywujących konsumenta do zakupu. Elementem wspierającym jest odpowiednia nazwa, logo oraz System Identyfikacji Wizualnej (zbiór zasad i parametrów określający sposób prezentacji wizualnej komunikowania produktu na rynku). Podobnie jak w odniesieniu do samej marki zawsze niesie ze sobą swoista wartość dodaną dla turysty Markowa infrastruktura turystyczna, tak jak markowy produkt turystyczny, musi posiadać unikalne cechy odróżniające ją od konkurencji, zaprojektowane w taki sposób by zaspokajać potrzeby konsumentów. To infrastruktura stworzona wg zasad strategii markowania, czyli wyróżniająca się na rynku dzięki m.in. koncepcji funkcjonowania, specyficznemu projektowi. Markowa infrastruktura powinna posiadać symbol, nazwę, cechy stworzone celem identyfikacji dóbr lub usług na rynku i wyróżnienia ich spośród konkurencji oraz System Identyfikacji Wizualizacji 36. Subregionalne Sieciowy Produkt Turystyczny jest produktem turystycznym scalającym swoim oddziaływaniem większy obszar danego regionu/subregionu opiera się więc na porozumieniu partnerów, które ma na celu uzyskanie dodatkowych efektów w następującej skali: promocji, rozwoju infrastruktury, zasobów ludzkich, systemu dystrybucji. 35 Program Rozwoju Turystyki dla Województwa Dolnośląskiego. 36 Program Rozwoju Turystyki dla Województwa Dolnośląskiego. 218

219 Zbieżność założeń Koncepcji Subregionalnego Produktu Turystycznego Nysa Kwisa Bóbr z zewnętrznymi planami strategicznymi Zgodnie z metodologią prac nad strategiami, każdy dokument niższego szczebla powinien bezpośrednio odnosić się do dokumentów wyższego szczebla. W przypadku niniejszej Koncepcji jest to Program Rozwoju Turystyki dla Województwa Dolnośląskiego, Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego oraz Strategia Rozwoju Turystyki w Polsce na lata Koncepcja stanowi naturalną kontynuację Programu Rozwoju Turystyki dla Województwa Dolnośląskiego i jego rozwinięcie na niższym szczeblu subregionalnym. Metodologia tworzenia Koncepcji Subregionalnego Produktu Turystycznego Nysa Kwisa Bóbr jest na ramowych wytycznych zaproponowanych przez Dolnośląską Organizacje Turystyczną. Charakterystyczną cechą Koncepcji jest jej nowatorskie ujęcie odnoszące się do wybranego Subregionu województwa dolnośląskiego. Subregion promowany jako całość może efektywniej eksponować swoje produkty turystyczne, stwarzać możliwość do poprawy wizerunku samorządów, które do tej pory nie były znane ze swojej oferty turystycznej. Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Nysa Kwisa Bóbr w pewnych obszarach odnosi się do istniejących dokumentów strategicznych dotyczącymi Jednostek Samorządu Terytorialnego Subregionu Nysa Kwisa Bóbr. Należałoby wymienić, m.in. następujące strategiczne opracowania: Strategia zrównoważonego rozwoju Gminy Gryfów Śląski Plan Rozwoju Lokalnego Gminy i Miasta Gryfów Śląski Strategia Rozwoju Gminy Sulików Program Rozwoju Lokalnego dla Miasta Zawidów na lata z perspektywą realizacji do 2013 Strategia Rozwoju Miasta Zawidów Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Lubańskiego na lata Strategia Rozwoju Powiatu Lubańskiego 2002 Strategia Rozwoju Gminy i Miasta Bogatynia na lata Strategia Rozwoju Społeczno Gospodarczego Miasta i Gminy Wleń Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Wleń Strategia Rozwoju Powiatu Lwóweckiego Strategia Rozwoju Gminy i Miasta Lwówek Śląski Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Lwówek Śląski Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Lubomierz na lata Strategia rozwoju Gminy i Miasta Lubomierz Strategia Rozwoju Gminy Leśna na lata Strategia Rozwoju Gminy Zgorzelec do 2010 roku Strategia Rozwoju Miasta Zgorzelec Wieloletni Program Inwestycyjny dla Miasta Zgorzelec na lata Program rewitalizacji części obszaru miasta Zgorzelec Wspólnym, nadrzędnym celem wymienionych dokumentów strategicznych jest wzrost i rozwój zrównoważony na poziomie lokalnym i regionalnym. Dodatkowo Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Nysa Kwisa Bóbr i Program Rozwoju Turystyki dla Województwa Dolnośląskiego odnoszą się 219

220 bezpośrednio do zagadnień turystycznych i ich wspólnym celem jest rozwój turystki Dolnego Śląska we wszystkich wymiarach (lokalnym, subregionalnym, regionalnym). 220

221 2.2. Kierunki programu rozwoju Subregionu Nysa Kwisa - Bóbr Cele operacyjne realizacji Subregionalnego Produktu Turystycznego Nysa- Kwisa Bóbr Cele operacyjne należy rozumieć jako rozwinięcie i uszczegółowienie celów strategicznych rozwoju Subregionalnego Produktu Turystycznego Nysa Kwisa Bóbr. Mają one krótszy horyzont czasowy realizacji niż cele strategiczne. Realizacja celów operacyjnych warunkuje realizację celów strategicznych. Na podstawie analizy potencjału turystycznego Subregionu, przeprowadzonych badań ankietowych, konsultacji z przedstawicielami JST Subregionu przedstawiona zostanie krótka charakterystyka poszczególnych celów operacyjnych Rozwój produktu turystyka rekreacyjno-wypoczynkowa Naturalne warunki przyrodnicze i turystyczne stwarzają możliwości do uprawiania turystyki rekreacyjno wypoczynkowej w Subregionie Nysa Kwisa Bóbr. Subregion jest wyjątkowy poprzez atrakcyjne akweny położone na swoim terytorium. Turyści z większych miast szukający wytchnienia i odpoczynku od miejskiego szumu znajdą tu wiele miejsce spełniających ich oczekiwania. Turystyka wypoczynkowa ma długą historię w naszym kraju, obecnie akcenty kładzione są na zindywidualizowane, aktywne spędzanie czasu odchodząc od masowych wyjazdów znanych z minionej epoki. Nazwa rekreacja ma być kojarzona z wypoczynkiem połączonym z aktywnością fizyczną. W ostatnim czasie zauważa się wzrastającą rolę turystyki weekendowej, będącej odmianą turystyki rekreacyjno wypoczynkowej. Turystyka weekendową może być jedną z bardziej przyszłościowych odmian turystyki w Subregionie, tym bardziej, że w stosunku do Zachodnich standardów jest sporo do nadrobienia. Taką formę spędzania wolnego czasu preferują osoby zamieszkałe stosunkowo niedaleko docelowych atrakcji turystycznych Subregionu Nysa Kwisa Bóbr. Niewątpliwie korzystnym faktem jest bliskość aglomeracji Wrocławskiej. W dalszej kolejności działania promocyjne powinny być skierowane do mieszkańców Jeleniej Góry, Wałbrzycha i Legnicy. Spektrum oferowanych produktów w ramach turystyki rekreacyjno wypoczynkowej jest bardzo szerokie. Kluczowe w aspekcie rozwoju tej formy turystyki jest utrzymanie odpowiedniego poziomu infrastruktury turystycznej i paraturystycznej Rozwój produktu turystyka piesza Subregion Nysa Kwisa Bóbr posiada dobre warunki do uprawiania turystyki pieszej. Wpływa na to bogactwo walorów naturalnych, ukształtowanie terenu, korzystny klimat, bogata tradycja i historia Subregionu. W ramach rozwoju turystyki pieszej należy zadbać o zintegrowaną sieć oznakowania spacerowych szlaków turystycznych, miejsce odpoczynku turystów na szlaku wyposażone we właściwą infrastrukturę (wiaty z zadaszeniem, ławki, stoły, toalety, itd.) 1.3. Rozwój produktu turystyka rowerowa Dynamicznie rozwijający się wypoczynek rowerowy stwarza dla Subregionu możliwość wykreowania mocnego markowego produktu turystycznego. Piękne 221

222 krajobrazy i sprzyjający klimat sprawiają, że taka forma spędzania wolnego czasu dostępna jest dla każdego. Na rowerzystów czeka gęstą sieć dróg oraz spora liczba dróg leśnych. W ostatnich latach turystyka rowerowa cieszy się coraz większą popularnością i można zakładać, że trend wzrostowy utrzyma się w przyszłości. Dla rozwoju turystyki rowerowej wymagana jest odpowiednia infrastruktura podstawowa i uzupełniająca. Przystosowane parkingi ze stojakami, punkty serwisowe, wypożyczalnie rowerów, miejsca postojowe, punkty widokowe oraz baza noclegowa z rozbudowaną siecią gastronomiczną Rozwój produktu turystyka konferencyjna Turystyka konferencyjna jest prężnie rozwijającą się odmianą turystyki i pozwala w części łagodzić skutki sezonowości na usługi turystyczne. Największe natężenie turystyki konferencyjnej obserwujemy jesienią i na wiosnę. W ramach turystyki konferencyjnej mieszczą się m.in. konferencje, kongresy, spotkania biznesowe, szkolenia, imprezy targowe. Naturalnym zapleczem dla rozwoju tej formy turystyki są hotele oferujące odpowiedni standard obsługi (sale przystosowane do konferencji, odpowiednią ilość miejsc noclegowych, rozbudowane zaplecze gastronomiczne, szereg atrakcji dodatkowych). Istnieje wiele miejsc w Subregionie, które mogłyby obsługiwać gości na konferencjach po odpowiedniej adaptacji i przystosowaniu wspomnianych obiektów. W świetle przeprowadzonych badań i rozmów z przedstawicielami branży turystycznej wynika wniosek, że klienci biznesowi i konferencyjni wydaja relatywnie najwięcej ze wszystkich grup turystów. Największą konkurencją w tym zakresie dla Subregionu jest Wrocław. W ramach aktywnych działań na rzecz rozwoju turystyki konferencyjnej należy poszukiwać inwestorów mogących zaadaptować istniejące obiekty o dobrze rokującym potencjale. W ramach przygotowywanej oferty konferencyjnej należy eksponować walory turystyczne Subregionu i przedstawiać bogaty pakiet atrakcji dodatkowych Rozwój produktu turystyka krajoznawcza i kulturowa Turystykę krajoznawczą i kulturową można uznać za jeden z popularniejszych obszarów zainteresowań turystów. Odnajdujemy tu odniesienie do bogatej tradycji i aktywności społeczności lokalnych. Jak wykazały badanie potencjału turystycznego i aktywności społeczności lokalnych pod względem turystyki kulturowej Subregion może przedstawić atrakcyjną ofertę. Jednym z ważniejszych elementów produktu są imprez kulturalne o zasięgu międzynarodowym, krajowym i regionalnym w Subregionie. Ponadto w ramach turystyki krajoznawczej i kulturowej można wyróżnić turystykę poznawczą, weekendową, czy alternatywną (polegającą na samodzielnym planowaniu swojego pobytu i programów zwiedzania atrakcji turystycznych Subregionu). W rozwoju tego produktu zakłada się czynny udział turystów i mieszkańców Subregionu. Działania w zakresie wzmacniania turystyki krajoznawczej i kulturowej zakładają zintegrowaną akcję promocyjną mająca na celu dotarcie do jak najszerszego grona potencjalnych odbiorców w kraju i za granicą. Turystyka kulturowa wzmacnia tożsamość mieszkańców Subregionu, którzy aktywnie uczestniczą w procesie jej tworzenia Rozwój produktu turystyka zdrowotne / w tym spa i welles / 222

223 Turystyka spod znaku spa&welles jest jednym z ciekawszych, rozwijających się i bardziej prestiżowych produktów turystycznych. Dbałość o własne zdrowie jest jednym z trwale zauważalnych trendów w turystyce ostatnich lat. Turystyka zdrowotna bywa powiązana z pakietami produktów turystyki konferencyjnej i wypoczynkowej Rozwój produktu turystyka wiejska Turystyka wiejska jest postrzegana jako jeden z podstawowych produktów turystycznych naszego kraju mających szanse zaistnienia na rynkach międzynarodowych. Przemawia za tym duże bogactwo kulturowe, podtrzymywanie wiejskich obyczajów, doskonałe produkty lokalne/regionalne wytwarzane w tradycyjny sposób, czyste wody, gleby i powietrze. Subregion ze swoimi atrakcyjnymi obszarami wiejskimi i doskonałymi produktami lokalnymi dobrze wpisuje się w tą tendencję. W ramach turystyki wiejskiej mieszczą się wszystkie formy usług turystycznych związane ze środowiskiem wiejskim. Zawierają się rodzaje aktywności rekreacyjnej związane z przyrodą, turystyką krajoznawczą, kulturową i etniczną. Wykorzystanie produktu turystyka wiejska w ramach rozwoju markowych produktów turystycznych jest szansą na aktywizację obszarów dotychczas niezagospodarowanych turystycznie. Pełne wykorzystanie potencjału, jaki jest ukryty w turystyce wiejskiej wymaga jednak znacznych nakładów w infrastrukturę turystyczną i paraturystyczną połączonych ze wzrostem jakości świadczonych usług Rozwój produktu agroturystyka Produktem zazębiającym się w pewnych obszarach z turystyką wiejską jest agroturystyka. Na terenie Subregionu, jak wykazała analiza potencjału turystycznego, istnieje obecnie pewna liczba obiektów, które można by zaliczyć do produktu agroturystycznego. Agroturystyka jest odpowiedzią na zapotrzebowanie turystów w zakresie wiejskiego spokoju, kontaktu z przyrodą, wyciszenia, regeneracji sił z dala od miejskiego zgiełku i masowego ruch turystycznego. Produkt agroturystyczny dobrze koreluje z wizerunkiem Subregionu, a precyzyjniej z elementami odnoszącymi się do wiejskiej tradycji, obyczajów, gościnności. Właściciele obiektów agroturystycznych starają się rozszerzać swoją ofertę o wartości dodane związane z aktywnym spędzaniem wolnego czasu (jazda konna, wędkarstwo, grzybobranie). W standardowych działaniach oferowana jest tradycyjna wiejska kuchnia odsłaniająca uroki bogactwa kulinarnego mieszkańców Subregionu, posiadające niepowtarzalny klimat pokoje gościnne, zaciszne i ustronne miejsce, w których można wypoczywać podziwiające okoliczną przyrodę. W ramach wskazań na przyszłość branża agroturystyczna powinna się włączyć aktywnie w ideę promowania markowych produktów turystycznych Rozwój produktu turystyka przygraniczna Turystyka przygraniczna i tranzytowa obejmująca jednodniową turystykę przygraniczną w celu zrobienia zakupów, wzięcia udziału w imprezach lub krótkiej wizyty; wiąże się ona z wykorzystaniem istniejącej i przyszłej infrastruktury (motele, zajazdy, stacje obsługi samochodów, itp.) usytuowanej wzdłuż głównych tras tranzytowych oraz w obrębie strefy przygranicznej. 223

224 Ze względu na położenie geograficzne a także na rozbudowaną sieć komunikacyjną Subregion jest predestynowany do rozwoju turystyki przygranicznej. Korzystne położenie geograficzne jest również okazją do budowania wizerunku Subregionu i rozwoju markowych produktów turystycznych, wśród zagranicznych turystów Wspieranie rozwoju jakości bazy noclegowej i gastronomicznej Jakość oferowanych usług w zakresie standardu noclegów i gastronomii jest wizytówką każdego podmiotu turystycznego. W przypadku Subregionu Nysa Kwisa Bóbr baza noclegowa przedstawia się w miarę korzystnie. Gorzej pod tym względem wypadają gminy wiejskie. Podobnie sprawa wygląda w tych gminach pod względem bazy gastronomicznej. Odczuwa się brak mniejszych restauracji, otwartych do późnych godzin wieczornych, oferujących potrawy dobrej jakości w przystępnych cenach. Najlepiej pod względem bazy noclegowej i gastronomicznej wypadają Lubań, Lwówek i Zgorzelec Podnoszenie standardów obsługi klienta Profesjonalizm w obsłudze klienta przejawia się m.in. w dbałości o szczegóły, staranności, diagnozowaniu potrzeb klientów. Uprzejmy, kompetentny pracownik to najlepsza wizytówka firmy i ważny element w budowaniu jej wizerunku. W tym zakresie największą dbałość należy przywiązywać do standardu obsługi klienta, umiejętności atrakcyjnego przedstawiania oferty turystycznej i kreatywności szeroko rozumianej kadry turystycznej. W dzisiejszych czasach wysokie standardy obsługi klienta stanowią źródło uzyskiwania przewagi konkurencyjnej. Odpowiednie podejście do klienta nabiera kluczowego znaczenia w funkcjonowaniu organizacji. Poprawy wymaga również poziom znajomości języków obcych, szczególnie jeśli weźmiemy pod uwagę położenie Subregionu i jego stosunkowo dobre połączenia komunikacyjne z Zachodnią Europą. 3.1 Stworzenie zintegrowanego systemu promocji subregionu Zintegrowany system promocji obejmuje wszystkie JST Subregionu Nysa Kwisa Bóbr podmioty komercyjne (w szczególności z branży turystycznej), organizacje pozarządowe i wszystkie środowiska zainteresowane rozwojem społeczno gospodarczym Subregionu. W ramach tego systemu należy trzymać się spójnej koncepcji promocyjnej wspieranej Systemem Identyfikacji Wizualnej. Działania promocyjne powinny być koordynowane i jak największa ilość podmiotów powinna w nich uczestniczyć. Koordynatorem takich działań mogą być wybrani przedstawiciele samorządów, Dolnośląska Organizacja Turystyczna, czy też jedno ze Stowarzyszeń. Alternatywnym wyjściem jest stworzenie zespołu zadaniowego odpowiedzialnego za integrowanie systemu promocji. W składzie takiego zespoły znaleźliby się samorządowcy subregionu, przedstawiciele stowarzyszeń eksperci w dziedzinie turystyki, pracownicy DOT, lokalni liderzy, przedstawiciele świata biznesu (w tym branży turystycznej), kadra naukowa wyższych uczelni. 3.2 Eksponowanie unikalnych walorów markowych produktów turystycznych 224

225 Unikalność w dzisiejszych czasach może przesądzać o powodzeniu prowadzonych działań, w tym wypadku rozwoju turystyki. W coraz bardziej zglobalizowanym świecie indywidualność, niepowtarzalność nabierają dużego znaczenia. Turyści poszukują rzeczy wyróżniających dany obszar od konkurencji, takich, o których będą pamiętać i do których będą z przyjemnością wracać. Z samej definicji marki wynika oferowanie potencjalnym konsumentom wartości dodanej, jeżeli coś jest niepowtarzalnego, łatwiej osiągnąć ten cel. Subregion Nysa Kwisa Bóbr wiele ciekawych produktów turystycznych, które posiadają unikalne walory i są istotnym systemem wsparcia dla sektora turystycznego Wprowadzenie elementów Systemu Identyfikacji Wizualnej do wszystkich JST, organizacji pozarządowych i zainteresowanych podmiotów komercyjnych System Identyfikacji Wizualnej stanowi podstawę do wykreowania unikalnego wizerunku marki Subregionu, zgodnie z pożądanym kierunkiem pozycjonowania na rynku. Układa w logiczną i spójną całość ogół symboli oraz zachowań stworzonych przez Subregion w celu jednoznacznego rozpoznania i wyróżnienia na rynku. Określa zespół strategicznie zdefiniowanych narzędzi, które budują kompleksowy program całościowej identyfikacji. Elementy SIW powinny funkcjonować równocześnie we wszystkich JST, podmiotach komercyjnych i organizacjach pozarządowych. Należy przekonywać wszystkie środowiska w Subregionie do stosowania sytemu i wskazywać na korzyści z tego wynikające Zintegrowanie elementów Systemu Identyfikacji Wizualnej z działaniami promocyjnymi prowadzonymi w indywidualnym zakresie przez podmioty Subregionu Elementy SIW mogą występować obok już istniejących znaków firmowych stosowanych przez dane organizacje, tak by nie gubiąc swoich wypracowanych marek, partycypowały jednocześnie w kreowaniu Subregionalnego Produktu Turystycznego Nysa Kwisa Bóbr. Należy również w miarę możliwości wpasowywać się w prowadzone działania promocyjne nie burząc ustalonego schematu działania organizacji komercyjnych Uczestnictwo w targach turystycznych krajowych i zagranicznych Wychodzenie z ofertą turystyczna Subregionu i pokazywanie jej w otoczeniu krajowym i międzynarodowym jest niezbędnym elementem wzmacniania wizerunku Subregionu. Ważne w tym zakresie jest przygotowanie odpowiedniej ekspozycji targowej, materiałów promocyjnych, wybranie kompetentnej kadry, która w atrakcyjny sposób przedstawi walory turystyczne Subregionu i zachęci krajowych i zagranicznych turystów do przyjazdu Zaangażowanie regionalnych autorytetów w proces kształtowania korzystnego wizerunku Każde środowisko międzynarodowe, krajowe, regionalne i lokalne posiada swoje autorytety. Zaangażowanie takich osób w proces budowania wizerunku Subregionu jest nie do przecenienia. Ich wiedza, doświadczenie, charyzma mogą być bardziej 225

226 skuteczne niż cała masa materiałów reklamowych. Autorytetami możemy także podpierać się w obliczu podejmowania trudnych decyzji. Niewątpliwie pozytywny wizerunek osób z Subregionu po części promieniuje na sam Subregion Wspomaganie oferty edukacyjnej w zakresie turystyki i marketingu Pomimo boomu edukacyjnego ostatnich lat na kierunkach związanych z zarządzaniem i marketingiem w sferze praktycznej daje się odczuć pewien niedosyt. Każda inicjatywa wspierająca dobrą ofertę edukacyjna związaną z zarządzaniem, marketingiem i turystyką działa na rzecz poprawy funkcjonowania sektora turystycznego Subregionu i pośrednio poprawia sytuację na rynku pracy. Dobrze wykształceni absolwenci, znający języki obce dużo łatwiej odnajdują się w konkurencyjnej rzeczywistości i nie mają problemów ze znalezieniem pracy, czy elastycznym dopasowaniem się do wymogów rynku pracy. Wspomaganie edukacji turystycznej w najprostszej formie przybiera postać dofinansowania. Nie jest to jednak jedyna forma pomocy. Można zawiązać porozumienie (np. z branżą hotelarską) w sprawie praktyk wakacyjnych i staży dla absolwentów. Aktywnie uczestniczyć w działaniach kół naukowych zajmujących się marketingiem i turystyką. Przekazywać swoją wiedze praktyczną na konferencjach naukowych Umożliwienie kadrom turystycznym podnoszenie swoich kwalifikacji (np. szkolenia produktowe, językowe) Nieustanne podnoszenie kwalifikacji jest elementem na stałe wpisanym w rozwój osobisty i przystosowywanie się do zmieniających się realiów rynku pracy. Wraz z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej pojawiło się wiele możliwości skorzystania z programów pomocowych odnoszących się do zagadnień szeroko rozumianego kapitału ludzkiego. W ramach tych środków można sfinansować szkolenia z zakresu marki w turystyce, obsługi klienta, zarządzania, kreowania produktów turystycznych i wiele innych. Szkolenia można także finansować z budżetów samorządów, zamawiając takie, które najlepiej odpowiadają istniejącemu zapotrzebowaniu. W ramach podnoszenia kwalifikacji nie należy zapominać o językach obcych, których znajomość stanowi warunek do osiągnięcia sukcesu w braniu turystycznej. Tabela 18. Zestawienie celów strategicznych i operacyjnych Subregionalnego Produktu Turystycznego Nysa Kwisa Bóbr Cel strategiczny 1 rozwój markowych produktów turystycznych Cel operacyjny 1.1. Rozwój produktu turystyka rekreacyjna-wypoczynkowa Cel operacyjny 1.2. Rozwój produktu turystyka piesza Cel operacyjny 1.3. Rozwój produktu turystyka rowerowa Cel operacyjny 1.4. Rozwój produktu turystyka konferencyjna Cel operacyjny 1.5. Rozwój produktu turystyka krajoznawcza i kulturowa Cel operacyjny 1.6. Rozwój produktu turystyka zdrowotna / w tym spa i wellnes / Cel operacyjny 1.7. Rozwój produktu turystyka wiejska Cel operacyjny 1.8. Rozwój produktu agroturystyka Cel operacyjny 1.9. Rozwój produktu turystyka przygraniczna 226

227 Cel strategiczny 2 tworzenie markowej infrastruktury turystycznej Cel operacyjny 2.1. Wspieranie rozwoju jakości bazy noclegowej i gastronomicznej Cel operacyjny 2.2. Podnoszenie standardów obsługi klienta Cel strategiczny 3 budowa systemów wsparcia dla rozwoju markowych produktów turystycznych i sektora turystycznego w Subregionie Cel operacyjny 3.1. Stworzenie zintegrowanego systemu promocji subregionu Cel operacyjny 3.2. Eksponowanie unikalnych walorów markowych produktów turystycznych Cel strategiczny 4 zintegrowany system promocji regionu oparty o System Identyfikacji Wizualnej Subregionu Nysa Kwisa Bóbr Cel operacyjny 4.1. Wprowadzenie elementów Systemu Identyfikacji Wizualnej do wszystkich JST, organizacji pozarządowych i zainteresowanych podmiotów komercyjnych Cel operacyjny 4.2. Zintegrowanie elementów Systemu Identyfikacji Wizualnej z działaniami promocyjnymi prowadzonymi w indywidualnym zakresie przez podmioty Subregionu Cel strategiczny 5 wzmocnienie wizerunku Subregionu Nysa Kwisa Bóbr jako obszaru atrakcyjnego dla turystów krajowych i zagranicznych Cel operacyjny 5.1. Uczestnictwo w targach turystycznych krajowych i zagranicznych Cel operacyjny 5.2. Zaangażowanie regionalnych autorytetów w proces kształtowania korzystnego wizerunku Cel strategiczny 6 uczynienie z sektora turystycznego Subregionu Nysa Kwisa Bóbr sfery stymulującej rozwój społeczno gospodarczy i wpływającej na polepszenie sytuacji na rynku pracy Cel operacyjny 6.1. Wspomaganie oferty edukacyjnej w zakresie turystyki i marketingu Cel operacyjny 6.2. Umożliwienie kadrom turystycznym podnoszenie swoich kwalifikacji (np. szkolenia produktowe, językowe) Źródło: opracowanie własne W ramach celu strategicznego 1 rozwój markowych produktów turystycznych i poszczególnych celów operacyjnych mieszczą się Subregionalne Sieciowe Produkty Turystyczne, charakteryzujące się kompleksowym oddziaływaniem na poszczególne JST Subregionu. Spełniają one funkcję łączące poszczególne JST i poprzez swój ponad lokalny charakter wydobywają i uwypuklają potencjał turystyczny Subregionu Nysa Kwisa Bóbr. Warunkiem spełnienia celu strategicznego i przypisanych mu celów operacyjnych jest właściwe wykreowanie i promowanie Subregionalnych Sieciowych Produktów Turystycznych. W ramach Subregionu Nysa Kwisa Bóbr można wykreować więcej sieciowych produktów, jednak zbytnie rozdrobnienie oferty turystycznej na tym etapie może utrudniać spójny przekaz marketingowy, który warunkuje powodzenie całego Subregionalnego Produktu Turystycznego Nysa Kwisa Bóbr. 227

228 Tabela 19. Subregionalne Sieciowe Produkty Turystyczne Subregionu Nysa Kwisa - Bóbr Lp. Sieciowy Produkt Turystyczny Charakterystyka 1 2 Kraina Domów Przysłupowych Ścieżki Rowerowe oraz Piesze Pogranicza Polsko Czesko Niemieckiego Kraina Domów przysłupowych bardzo dobrze wpisuje się w ideę kreowania subregionalnych produktów turystycznych. Obszar ten obejmuje historyczną krainę Łużyc, powiaty: zgorzelecki, lubański, lwówecki, a nawet bolesławiecki. Powyższe tereny obfitują w piękną architekturę regionalną, którymi są drewniane domy przysłupowe i ryglowe, wypełnione szachulcem. Domy są nierozerwalną częścią krajobrazu Subregionu Nysa Kwisa Bóbr i zasługują na uwagę. Poprzez swoją urodę i historię są jedną z ciekawszych propozycji dla turystów odwiedzających Subregion. Dom zabudowy przysłupowej łączy w sobie dwa ludowe rodzaje budownictwa: słowiański styl belek i pochodzący z Frankonii mur pruski. Nowością były przysłupy, które zobaczyć można po stronie szczytowej i przylegającej do niej stronie okapowej, po której znajduje się również część mieszkalna. Pojęcie Umgebinde (przysłupy) pochodzi od słowa umbinden (obwiązać) i zostało wprowadzone przez saksońskiego badacza budynków O.Grunera. Dom przysłupowy nie został wynaleziony przez budowniczych, lecz przez zwykłych rzemieślników. W ciągu czterystu lat zręczni budownicy ulepszali tę konstrukcję, dopasowywując ją do coraz to nowszych wymagań. I tak istnieje dziś wiele przeróżnych domów przysłupowych, każdy z nich jest unikalny a poprzez mistrzowskie zdobienia jedyny w swoim rodzaju. Promocją Domów Przysłupowych zajmuje się m.in. Stowarzyszenie Dom Kołodziej w Zgorzelcu. Subregionu Nysa Kwisa Bóbr sprzyja rodzinnym wycieczkom. Korzystne położenie geograficzne pozwala łączyć trasy trzech krajów (Polska, Niemcy, Czech), co tylko podnosi ich atrakcyjność. Łagodne ukształtowanie terenu, piękne krajobrazy i łagodny klimat sprawiają, że 228

229 3 Skarby Przyrody Nysy Kwisy Bobru taka forma spędzania wolnego czasu dostępna jest dla każdego. Turyści decydujący się na piesze wycieczki mogą spacerować nad brzegami akwenów gdzie odnajdą spokój, tak potrzebny do wypoczynku. Na rowerzystów czeka gęsta sieć dróg z rzadka używanych przez samochody, oraz spora liczba dróg polnych, leśnych. W ostatnich latach turystyka rowerowa cieszy się coraz większą popularnością i można zakładać, że trend wzrostowy utrzyma się w przyszłości. Rozbudowa szlaków pieszych i rowerowych przysłuży się niewątpliwie wzmacnianiu turystycznego wizerunku Subregionu. W ramach wskazań na przyszłość, można zalecić sporządzenie całościowego planu rozwoju szlaków rowerowych oraz pieszych w Subregionie wspomaganych właściwym oznakowaniem i skoordynowanymi działaniami promocyjnymi. W wymiarze lokalnym organizowane są liczne wyścigi rowerowy po terenach gmin dla młodzieży i dorosłych Subregion Nysa Kwisa Bóbr jest bogaty w różnorodne skarby przyrody. Dobrym przykładem w tym miejscu jest cis henrykowski w Gminie Lubań, czy Pomniki Przyrody Worka Turoszowskiego. Do pomników przyrody ożywionej należą: pojedyncze krzewy, drzewa i grupy drzew odznaczające się sędziwym wiekiem, wielkością, niezwykłymi kształtami lub innymi cechami, a także zabytkowe aleje drzew. Natomiast do pomników przyrody nieożywionej należą: największe głazy narzutowe, tzw. eratyki oraz interesujące formy powierzchni ziemi np. źródła, wodospady, jary, skałki, wywierzyska, przełomy rzeczne, jaskinie, odkrywki itp. Cis pospolity rosnący w Henrykowie Lubańskim przy szlaku Św. Jakuba jest najstarszym drzewem w Polsce i najprawdopodobniej w Europie Środkowej. W literaturze różnie szacuje się jego wiek: 1200, 1300, a nawet 1500 lat. Wszystko wskazuje na to, że cis z Henrykowa Lubańskiego z pewnością jest starszy od państwa polskiego. 229

230 4 5 6 Kraina Pstrąga Nysy Kwisy Bobru Świat Filmów Komediowych Via Regia w Subregionie Nysa Kwisa Bóbr Rzeka Kwisa powszechnie znana jest z licznego pogłowia pstrąga potokowego oraz lipienia. Należy do rzek, w których najłatwiej o złowienie ponad 3 kg pstrąga, a lipienie o długości 40 cm nie są również rzadkością. Charakter koryta Kwisy umożliwia stosowanie z powodzeniem metody muchowej. Również w Nysie Łużyckiej i w Bobrze możemy łowić pstrągi. W Gryfowie Śląskim prowadzona jest promocja pstrąga występującego w wodach rzeki Kwisy. Hodowla i przechowalnia pstrąga w stawach gospodarstwa agroturystycznego AGRORYB, czy też produkt regionalny Pstrąg po gryfowsku przygotowywany w smażalni ryb MURENA. Pstrąg ma również swoją imprezę kulinarną Pstrąg&Roll w ramach Kwisonaliów. Promocję pstrąga Subregionu Nysa Kwisa Bóbr można połączyć z ideą promowania zdrowego stylu życia, ze względu na pozytywne efekty dla zdrowia spożywania ryb. Świat Filmów komediowych w Subregionie Nysa Kwisa Bóbr reprezentowany jest głównie przez Ogólnopolski Festiwal Filmów Komediowych w Lubomierzu. Impreza jest dobrym przykładem, że nawet w mniejszej miejscowości można wykreować rozpoznawalny produkt turystyczny. Wszystko zależy od kreatywności i zaangażowania władz samorządowych i współpracujących podmiotów komercyjnych. W ramach Festiwalu w Lubomierzu przebywało wielu znakomitych gości związanych ze światem filmu. Swoimi występami Festiwal uświetniło wiele znanych kabaretów i zespołów muzycznych. Imprezie towarzyszą pokazy filmów, występy estradowe, konkursy, rodzinny festyn i wiele innych atrakcji. Via Regia była drogą ponadregionalną sprzyjającą rozwojowi stosunków i kontaktów państw europejskich. Droga służąca początkowo jako trakt wojskowy, stawała się z czasem coraz ważniejszym traktem handlowym, co przyspieszało 230

231 7 8 Droga Św. Jakuba w Subregionie Nysa Kwisa Bóbr Agroturystyka Nysy Kwisy Bobru rozwojowi miast leżących na jej trasie. Na znaczeniu straciła dopiero w XIX w. kiedy dynamicznie zaczęła rozwijać się kolej żelazna. Via Regia, to także jedna z głównych nitek szlaku pielgrzymkowego św. Jakuba, inaczej Droga św. Jakuba, która prowadzi do Santiago de Compostela w Hiszpanii. W Polsce oznakowany obecnie na odcinku od Góry św. Anny przez Opole, Wrocław, Legnicę i Lubań do Zgorzelca. Trwają prace nad oznakowaniem odcinka biegnącego z Piekar Śląskich, m.in. przez Radzionków, do Góry św. Anny. Wybrane miejscowości na szlaku Via Regia (przebieg południowy z żółtymi muszlami): Pieszków, Dworek, Płakowice, Lwówek Śląski, Radłówka, Niwnice, Wolbromiów, Radostów, Lubań, Pisarzowice, Henryków, Sławnikowice, Gronów, Pokrzywnik, Jędrzychowice, Zgorzelec. Od kilkunastu lat w wielu krajach Europy pojawiają się piesze i rowerowe szlaki oznaczone symbolem muszli: to Drogi św. Jakuba (Caminos de Santiago, Routes of St. James, Chemins de St. Jacques, Jakobswege). Służyć one mają pielgrzymom, którzy w samotności lub małej grupie przemierzać chcą Stary Kontynent w poszukiwaniu jego duchowej jedności. Pragną się modlić, przemyśleć swoje życie, odetchnąć od zabiegania, odkryć pierwotną spójność naszego Kontynentu albo po prostu - zwiedzić ciekawe miejsca, poznać nowych ludzi czy zażyć ruchu zgodnie z zasadą "w zdrowym ciele zdrowy duch". Bo właśnie przeżycie duchowe jest najważniejsze na tym szlaku. Droga św. Jakuba część Drogi Dolnośląskiej: Nawojów Śląski, Lubań, Pisarzowice, Henryków, Sławnikowice, Gronów, Pokrzywnik, Jędrzychowie, Zgorzelec. Agroturystyka jest odpowiedzią na zapotrzebowanie turystów w zakresie wiejskiego spokoju, kontaktu z przyrodą, wyciszenia, regeneracji sił z dala od miejskiego zgiełku i masowego ruch turystycznego. Agroturystyka jest rodzajem turystyki wiejskiej i 231

232 9 Krzyże Pokutne Subregionu Nysa Kwisa Bóbr charakteryzuje się powiązaniem usług turystycznych z gospodarstwem rolnym. Produkt agroturystyczny dobrze koreluje z wizerunkiem Subregionu, a precyzyjniej z elementami odnoszącymi się do wiejskiej tradycji, wielokulturowości, obyczajów, gościnności. Właściciele obiektów agroturystycznych starają się rozszerzać swoją ofertę o wartości dodane związane z aktywnym spędzaniem wolnego czasu (jazda konna, wędkarstwo, grzybobranie). W standardowych działaniach oferowana jest tradycyjna wiejska kuchnia odsłaniająca uroki bogactwa kulinarnego mieszkańców Subregionu, posiadające niepowtarzalny klimat pokoje gościnne, zaciszne i ustronne miejsce, w których można wypoczywać podziwiające okoliczną przyrodę. Dodatkowym elementem wzmacniającym agroturystykę w Subregionie są niepowtarzalne warunki wędkarskie. Krzyże Pokutne stanowią ciekawą atrakcję turystyczną i ze względu na swoje rozproszone położenie w Subregionie, tworzą obszar sieciowy. Rodowód krzyży pokutnych do dziś nie jest w pełni zbadany i wyjaśniony. Większość historyków twierdzi, iż są to specyficzne pomniki średniowiecznego prawa karnego, wystawiane na mocy wyroków sądów przez zabójcę (lub jego rodzinę) w miejscu popełnienia zbrodni. Świadczą o tym ryty na krzyżach, a nawet sporadycznie znajdowane, zakopane pod krzyżami szkielety ludzkie. Do części krzyży istnieją dokumenty: orzeczenia sądowe, zapiski w archiwach miejskich oraz kronikach. Krzyże pokutne występują przy cmentarzach przykościelnych, przed kościołami, na poboczach i rozstajach dróg, w ogrodach, lasach, parkach oraz na granicach wsi lub parafii. Część krzyży użyto wtórnie jako materiału do budowy murów, schodów, portali kościelnych - szczególnie w ogrodzeniach cmentarzy przykościelnych, w szczytach dachów kościołów. Czasami nadawano im dodatkowe funkcje informacyjne: kamienie graniczne, drogowskazy czy wodowskazy. 232

233 10 Kraina Agatów 11 Wodny Wypoczynek Nysy Kwisy Bobru Krzyże pokutne w Subregionie możemy spotkać m.in. w okolicach Golejowa, Wlenia, Lubomierza, Gryfowa Śląskiego czy Lwówka. Kraina Agatów Subregionu Nysa Kwisa Bóbr reprezentowana jest przede wszystkim przez jeden z najbardziej rozpoznawalnych produktów turystycznych Subregionu, jakim jest impreza Lwóweckie Lato Agatowe. Lwóweckie Lato Agatowe (święto poszukiwaczy skarbów Ziemi) to impreza plenerowa, której głównym elementem jest międzynarodowa giełda minerałów uważana za największą mineralogiczną imprezę w Polsce. Ponad 150 stoisk, kilkanaście wystaw tematycznych i kolekcjonerskich, kilka stanowisk z prezentacjami cięcia i szlifowania kamieni ozdobnych oraz płukania złota, chata walońska z zaaranżowanym wyrobiskiem agatowym, rajdy do pól agatowych, bezpłatne ekspertyzy okazów, warsztaty dla zbieraczy minerałów, tak w skrócie przedstawiają się główne elementy imprezy. Dodatkową wartością Lwóweckiego Lata Agatowego jest znaczących rozmiarów rodzinny festyn rekreacyjny, w ramach którego odbywają się występy gwiazd polskich i zagranicznych oraz barwny jarmark rozmaitości. Lwóweckie Lato Agatowe zostało uznane przez Polską Organizację Turystyczną za najlepszy Turystyczny Produkt Roku W Nysa Kwisa Bóbr dobre warunki do uprawiania turystyki wodnej posiada przede wszystkim Bóbr. Wijący się wśród stromych gór, wyżłabiający przełomy i rozlewający swoje wody w jeziorach zaporowych Bóbr jest znany wśród kajakarzy nawet spoza Polski. Spotykają się oni co roku, by uczestniczyć w międzynarodowym spływie kajakowym. Na trasie wiele ciekawostek krajoznawczych i obiektów zabytkowych. Szlak urozmaicony krajobrazowo; odcinki przełomowe wśród gór a także śródleśne. Na brzegach wiele starych dębów. Stosunkowo mniej znaną, a także 233

234 12 13 Wędkarski Raj Nysy Kwisy Bobru Ogólnopolskie Imieniny Henryka, Henryki i Henrykowa Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego atrakcyjną dla kajakarzy rzeką jest Kwisa, lewobrzeżny dopływ Bobru, z pięknymi jeziorami zaporowymi (Leśniańskim i Złotnickim) położonymi w przełomowej dolinie między Gryfowem a Leśną. Nysa Łużycka jest również rzeką o potencjale w zakresie szlaków kajakowych, ma korzystne przygraniczne położenie, przepływa przez miasto Zgorzelec W trzech głównych rzekach Subregionu nawet najbardziej wybredni wędkarze znajdą korzystne warunki do uprawiania swojego hobby. W Bobrze występują wszelkie gatunki ryb typowe dla środowisk polskich wód górskich i nizinnych: pstrąg, lipień, kleń, brzana, okoń, szczupak, rzadziej płoć i amur. Kwisa to typowa rzeka górska, lewy dopływ Bobru. Królestwo pstrąga i lipienia. Spotkamy także klenia, szczupaka i okonia, rzadziej płoć. Silny nurt, żwirowe lub żwirowopiaszczyste dno, liczne meandry, zróżnicowanie terenu, oberwiska, dużo terenów dziewiczych. Czysta woda, znikoma ilość zanieczyszczeń. Nysa Łużycka lewy dopływ Odry. Jej linia stanowi granicę z Niemcami. Typ rzeki górskiej i nizinnej. Łowimy tu pstrąga, klenia, lipienia, brzanę, okonia, szczupaka, płoć. Rzeki Subregionu tworzą naturalny sieciowy obszar, w którym można łatwiej promować atrakcje turystyczne. Ogólnopolskie Imieniny Henryki, Henryka i Henrykowa w Henrykowie Lubańskim. Kolejna ciekawa impreza w Subregionie. Komitet organizacyjny przyjął generalną i przewodnią zasadę, iż corocznie będzie zapraszał znane i sławne osobistości o imieniu Henryk lub Henryka. Podczas imprezy odbywają się różne konkursy i występy z udziałem zaproszonych gości, wernisaże, prezentują się zespoły folklorystyczne. Imieniny Henryka, Henryki i Henrykowa są przykładem lokalnej inicjatywy mającej za zadanie promowanie gminy i dającej swój pozytywny wkład w ogólny wizerunek Subregionu. 14 Kwisonalia Kwisonalia to święto zasobnej w pstrągi 234

235 15 16 Zespoły Folklorystyczne Nysy Kwisy Bobru Wspólna Karta Turystyczna Nysy Kwisy Bobru Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego rzeki Kwisy organizowane w Gryfowie Śląskim. Kwisonalia to liczne koncerty, imprezy dla publiczności, wspólne zabawy, promocja produktów regionalnych i wiele innych atrakcji. Dobra organizacja i wysoka frekwencja pozakazują wysoki poziom imprezy. Należy podkreślić, że na imprezie goszczą gwiazdy krajowe i światowego formatu. Udany event w Subregionie promieniuje swoim oddziaływaniem na większym jego obszarze, Kwisonalia w Gryfowie Śląskim spełniają taką funkcję. Subregion znany ze swojej wielokulturowości i bogactwa kulturowego oferuje również turystom występy artystyczne zespołów folklorystycznych. Pielęgnowanie swojej tradycji przekazywanie jej z pokolenia na pokolenie buduje poczucie tożsamości mieszkańców i sprzyja rozwojowi turystyki. Dla przybywających turystów występy zespołów folklorystycznych wzbogacają ofertę Subregionu. Folklor to ludowa twórczość artystyczna obejmująca: legendy, baśnie, podania, ballady, zagadki, bajki, przysłowia, muzykę (piosenki, tańce), sztukę, zdobnictwo. Zespoły folklorystyczne mają za zadanie popularyzację m.in. zabaw, pieśni i tańców Subregionu. Jako przykład wspólnej karty turystycznej Subregionu Nysa Kwisa Bóbr może posłużyć Łużycka Karta Turystyczna. W chwili obecnej nie obejmuje ona swoim oddziaływaniem całego Subregionu, jednak w przypadku porozumień samorządów i branży turystycznej, można taką sytuację uznać za osiągalną. Łużycka Karta Turystyczna to regionalna karta turystyczna, która uprawnia do korzystania z rabatów oferowanych przez wybrane podmioty tworzące bogatą ofertę turystyczną, rekreacyjną i kulturalną Powiatu Lubańskiego. Łużycka Karta Turystyczna została zgłoszona do konkursu Polskiej Organizacji Turystycznej na Najlepszy Produkt Turystyczny. 17 Jakuby Święto Starego Zgorzeleckie Jakuby Święto Starego 235

236 18 19 Miasta Zabytki Architektury Nysy Kwisy Bobru Szlaki Konne Nysy Kwisy Bobru Miasta. Impreza ustanowiona ku pamięci znakomitego zgorzelczanina Jakuba Böhme, szewca i mistyka, jednej z najznamienitszych postaci, które mieszkały w Zgorzelcu. Jego dzieła wywarły ogromny wpływ na rozwój mistyki oraz XIX wiecznych romantyków. Podczas Święta w magię minionych epok, wprowadzą nas liczni rzemieślnicy, bractwa rycerskie, artyści teatralni i zespoły muzyczne specjalnie na tę okazję zaproszeni przez organizatorów. Wśród zaplanowanych atrakcji nie zabraknie barwnych szczudlarzy, jarmarku staroci, pokazów garncarskich, tańca średniowiecznego, walk rycerskich, pokazów ognia, konkursów i zabaw dla dzieci, rajdów starych samochodów. Zgorzelecka impreza łączy w sobie aurę mistycyzmu historii z teraźniejszą promocją miasta i Subregionu. W ramach tego obszaru mieszczą się wszystkie zabytkowe obiekty na terenie Subregionu Nysa Kwisa Bóbr. Zabytki architektury zawsze są elementem mogącym wyróżniać daną JST i przyciągać turystów. W ramach prowadzonych działań należałoby przygotować wspólną zintegrowaną ofertę promującą najważniejsze zabytki na terenie Subregionu. Turyści powinni mieć możliwość całościowego spojrzenia na atrakcyjny sieciowy produkt (wspólne foldery, opracowania, wystawy, itd.). Ważna jest również rewitalizacja zabytkowych obiektów, założeń parkowych i przystosowywanie ich, w miarę zapotrzebowania, do wypełniania funkcji turystycznych. Przykładem atrakcyjnego Zabytku Architektury Nysy Kwisy Bobru jest Zamek Czocha wzniesiony z inicjatywy króla czeskiego Wacława II w XIII wieku jako twierdza obronna. Położony malowniczo na granitowo gnejsowym wzgórzu w dolinie rzeki Kwisy. Turystyka konna jest jednym z ciekawszych i lepiej rozwijających się obszarów turystyki. Subregion Nysa Kwisa Bóbr jest dobrym miejscem do 236

237 20 Wielokulturowy Subregion Nysa Kwisa - Bóbr Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego uprawiania turystyki konnej. Aktywny wypoczynek połączony ze zwiedzaniem okolicznych atrakcji turystycznych, przemierzanie konno malowniczych ścieżek z pewnością zadowoli najbardziej wymagających turystów. Turystyka konna w połączenie z agroturystyką Subregionu stanowi atrakcyjną kompilację promocyjną. Przykładem szlaku Konnego Subregionu jest Konno po Pogórzu Izerskim, organizowane są również wyprawy konne (trasu jednodniowe) po terenach gmin Subregionu. Subregion Nysa Kwisa Bóbr to niewątpliwie bogactwo wielu kultur i narodowości. Osiedlili się tutaj mieszkańcy mający różne korzenie: m.in.: Bośniacy, Serbowie, Chorwaci, Grecy, Białorusini, Ukraińcy. W czasach Zjednoczonej Europy wielokulturowość, przenikanie się wielu obyczajów, tradycji jest niekwestionowanym atutem. Przykładem promocji Wielokulturowego Subregionu Nysa Kwisa Bóbr są działające na terenie Subregionu zespoły folklorystyczne, czy produkty lokalne. Kolejnym istotnym przejawem pozytywnego wpływu wielokulturowości jest kuchnia Subregionu łącząca w sobie wielowiekowe tradycje kulinarne pochodzące z różnych terenów Europy. Źródło: Opracowanie charakterystyki sieciowych produktów turystycznych na podstawie spotkań konsultacyjnych z przedstawicielami samorządów wchodzących w skład Koncepcji Subregionalnego Produktu Turystycznego Nysa Kwisa Bóbr, materiałów otrzymanych od JST i analizy potencjału turystycznego Subregionu. Wśród przedstawionych Sieciowych Subregionalnych Produktów Turystycznych, mających w pewnych zakresie łączyć JST Subregionu Nysa Kwisa Bóbr, znajdują się produkty zarówno już dobrze znane i rozpoznawalne, jak i nowsze, będące w fazie promocji i kreowania. Takie zestawienia ma na celu nie tylko wzmacnianie istniejących stosunkowo silnych marek, ale także ma stwarzać szansę na powstawanie nowych produktów, które mogą wspomóc rozwój turystyki w bardziej zrównoważony sposób. Wybrane korzyści z kreowania Subregionalnych Sieciowych Produktów Turystycznych: wzrost rozpoznawalności konkretnych produktów, możliwość wyróżnienia się, 237

238 wzrost zainteresowania wśród turystów, wzrost obłożenia w hotelach i pensjonatach oraz obiektach gastronomicznych, spadek skutków sezonowości, wzrost grupy lojalnych turystów, wzrost potrzeb poznawczych wśród grup docelowych (weekendy, częstsze pobyty w regionie), rekomendacje zadowolonych turystów dla znajomych, rodziny. Subregionalne produkty turystyczne Nysy Kwisy Bobru tworzą bogaty i zróżnicowany zestaw atrakcji, mogących przyciągnąć turystów do Subregionu. W kolejnych latach wiele będzie zależało od kreatywności w promowaniu turystyki i chęci do wspólnego działania na rzecz rozwoju całego Subregionu. 238

239 Program promocji Subregionalnego Produktu Turystycznego Nysa Kwisa Bóbr Przez promocję możemy rozumieć sposób komunikowania się daje organizacji z jej rynkowym otoczeniem. Jednym z ważniejszych celów promocji miast i regionów jest dotarcie do grup docelowych, aby postrzegały dany region jako atrakcyjne miejsce do życia, spędzania wolnego czasu i prowadzenia działalności gospodarczej. Może wystąpić sytuacja, że region, który początkowo wydawało się dobrym miejscem na turystykę rodzinną z czasem w oczach turystów zacznie być postrzegane przez pryzmat obszaru, do którego warto przenieść się na stałe. Cele działań promocyjnych w ramach marketingu terytorialnego obejmują m.in. poprawę wzrostu gospodarczego na danym terenie, zwiększenie zainteresowania tym terenem, wykorzystanie potencjalnych zasobów jednostki terytorialnej, wyróżnienie na tle konkurencji i wskazanie na unikatowe elementy oferty w zakresie produktów i usług. Zakres działań promocyjnych powinien obejmować obszar całej jednostki terytorialnej, koncentrować się na poszczególnych sferach jej funkcjonowania, uwypuklać korzyści dla potencjalnych turystów i inwestorów. Wśród całego zestawu działań i narzędzi promocyjnych będących komponentem szerszej strategii promocyjnej nastawionej na kreowanie wizerunku regionu i miasta na uwagę zasługują m.in.: kreowanie submarek, produktów lokalnych (regionalnych), public relations w zakresie budowania korzystnego wizerunku, reklama zewnętrzna (billboardy, citylighty, plakaty), reklama telewizyjna, radiowa, prasowa, imprezy, eventy, wydarzenia kulturalne, w zakresie marketingu bezpośredniego uruchomienie infolinii dla klientów, obecność na targach turystycznych, sympozjach naukowych, konferencje prasowe, strony internetowe, gadżety promujące region, logo, będące motywem przewodnim prowadzonej kampanii, całościowy System Identyfikacji Wizualnej, specjalne komórki zajmujące się obsługą potencjalnych inwestorów, przewodnie symbole kojarzone jednoznacznie z danym miejscem. W promowaniu miast i regionów często podkreśla się kwestie związane z unikalnością i niepowtarzalnością danego miejsca. W konkurencyjnym otoczeniu strategia promocyjna polegająca na wyróżnieniu swojej oferty, walorów na tle innych miejsc ma większa szansę powodzenia. W obszarze identyfikowania i promowania unikalnych walorów istnieje bardzo szerokie spektrum możliwości, ograniczone jedynie kreatywnością i pomysłami osób zaangażowanych w działania promocyjne. Zestaw wykorzystywanych skojarzeń powinien obiecywać jak największe korzyści i pozytywne emocje potencjalnym turystom, inwestorom. Jednym z podstawowych kierunków jest skupienie się na obiektach, które są nierozłącznie kojarzone z danym obszarem, są jego symbolami. Można również odwoływać się do niepowtarzalnego klimatu miejsca, jego atmosfery, gościnności mieszkańców. Wszelkie atrakcje turystyczne, walory przyrodnicze, imprezy powinny być wpisane w szersza strategię promocyjną i stanowić elementy spójnych działań. W przypadku Subregionu Nysa Kwisa Bóbr zestaw działań promocyjnych powinien odwoływać się do celów strategicznych, operacyjnych i wybranych sieciowych produktów turystycznych. 239

240 Adresatami strategicznych działań promocyjnych realizowanych na danym obszarze mogą być następujące grupy odbiorców 37 : turyści i wycieczkowicze, mieszkańcy danego obszaru, w tym społeczność lokalna, przedsiębiorcy, członkowie instytucji samorządu gospodarczego, organizacji społecznych, pracownicy administracji, lokalni liderzy, przedstawiciele lokalnych (regionalnych) mediów, itd., potencjalni inwestorzy zewnętrzni, przedstawiciele krajowych i zagranicznych instytucji finansowych, funduszy inwestycyjnych, itd., przedstawiciele mediów, przedstawiciele turystycznych organizacji krajowych i międzynarodowych, przedstawiciele administracji różnych szczebli, potencjalni pracobiorcy wysoko wykwalifikowana kadra i specjaliści, szeroko rozumiana społeczność danego obszaru, kraju czy też międzynarodowa. Jednym z pomysłów służących promowaniu danego obszaru jest organizowanie imprez, eventów na jego terenie. Takie przedsięwzięcia z reguły generują określone koszty, jednak uzyskiwany wymiar promocyjny i medialny wydaje się być wart ich poniesienia. Skala organizacyjna takich projektów jest zróżnicowana. Począwszy od małych imprez mających charakter typowo lokalny, aż do wielkich przedsięwzięć wykraczających swym oddziaływaniem znacznie poza terytorium regionu, miasta. Zarówno przy dużym, jak i małym projekcie istotne jest doprecyzowanie szczegółów organizacyjnych związanych ze scenariuszem wydarzenia, czasem jego realizacji, czy odpowiednim doborem personelu. Pozytywna opinia na temat organizowanej w regionie imprezy może przyczynić się do wzrostu zainteresowania nią ze strony firm i potencjalnych sponsorów w jej kolejnych edycjach. Kolejnym istotnym aspektem jest promowanie produktów lokalnych, regionalnych rozumianych jako wyrób lub usługa, z którą utożsamiają się mieszkańcy danego regionu, produkowanych w sposób niemasowy i przyjazny dla środowiska, z surowców lokalnie dostępnych. Produkt lokalny staje się wizytówką regionu poprzez wykorzystanie jego specyficznego i niepowtarzalnego charakteru oraz angażowanie mieszkańców w rozwój przedsiębiorczości na danym terenie. Spójna koncepcja promocji danego regionu powinna ułatwiać osiągnięcie szczegółowych celów w zakresie rozwoju danego obszaru. Wykorzystując poszczególne narzędzia marketingowe budujemy, poprzez działania promocyjne, pozycję konkurencyjną regionu na arenie krajowej i w dłuższym horyzoncie czasowym, międzynarodowej. W tym miejscu należy podkreślić konieczność długofalowego i zintegrowanego działania w obszarze promocji i marketingu terytorialnego. Spodziewane, pozytywne efekty mogą pojawić się stosunkowo szybko, jednak część z nich może nastąpić z pewnym opóźnieniem w czasie. Sama świadomość osób odpowiedzialnych za promocję i korzystny wizerunek regionu o istotności działań promocyjnych i konieczności ponoszenia określonych kosztów, jest warunkiem koniecznym i punktem wyjścia do konstruowania strategicznych koncepcji. 37 Nawrocka E.: Pozytywny wizerunek obszaru turystycznego jako źródło przewagi konkurencyjnej [w:] Brol R. (red.) Gospodarka lokalna i regionalna w teorii i praktyce. Wrocław: Wydawnictwo AE, s

241 W aspekcie kreowania wizerunku nie należy zapominać o właściwych relacjach ze środowiskiem medialnym. Media w obecnych czasach stanowią ważną platformę w komunikacji ze społeczeństwem i dla dużej części społeczności lokalnych są opiniotwórcze. Dobry wizerunek w mediach pomaga osiągać zamierzone działania, przyczynia się do konkurencyjności i zaistnienia w świadomości szerszej grupy społeczeństwa. Można tak przekazywać ważne informację, żeby zostały odpowiednio wyeksponowane w środkach masowego przekazu. Konferencje prasowe są skutecznym sposobem przekazywania dziennikarzom informacji, podczas ich organizowania kluczowy wydaje się właściwy dobór tematów, które chcemy przekazać danej społeczności 38. Jednym z ważniejszych elementów strategii kształtowania wizerunku jest skuteczne komunikowanie, czyli przekazywanie czytelnych informacji o atrybutach danego obszaru 39. Tabela 20. Wybrane elementy i narzędzia promocji Subregionalnego Produktu Turystycznego Nysa Kwisa Bóbr Lp. Narzędzie promocji Charakterystyka Zintegrowany System Identyfikacji Wizualnej Reklama zewnętrzna (billboardy, citylighty, plakaty) Głównym założeniem stworzenia SIW jest ujednolicenie wizerunku oraz wszystkich innych elementów komunikacji rynkowej. SIW jest przewodnikiem, którego zalecenia powinny by przestrzegane, żeby wizerunek stał się jednolity i rozpoznawalny automatycznie. Właściwy SIW w sposób znaczący przyczynia się do poprawy skuteczności promocyjnego oddziaływania na otoczenie zewnętrzne i wewnętrzne. System Identyfikacji Wizualnej oferuje szeroki wachlarz elementów używanych do opracowywania oraz standaryzacji wizerunku miasta. Od nazwy, symbolu (loga), hasła, liternictwa poczynając, na ujednoliconych papierach firmowych, tablicach kierunkowych, neonach, folderach i szyldach kończąc. Tworzą go między innymi takie elementy, jak charakterystyczne kolory, specyficzne cechy budynków, biur, ich wyposażenie, stroje pracowników. Samo stworzenie Systemu Identyfikacji Wizualnej, który wyróżnia miasto, nie przynosi jeszcze wymiernych efektów. Stanowi ono punkt wyjścia do długotrwałego procesu tworzenia wizerunku. Reklama zewnętrzna jest jedna z najstarszych najstarszą form komunikacji wizualnej. Nośniki reklamy zewnętrznej cechuje duża różnorodność, należą do nich bowiem tablice reklamowe (billboardy), plakaty oraz elementy 38 A. Dziadkiewicz: Dobry wizerunek w mediach. W: Marketing w Praktyce, nr 3/2004, s A. Stanowicka Traczyk: Instrumenty strategii kształtowania wizerunku na przykładzie polskich miast. W: Studia Regionalne i Lokalne, nr 3/2007, s

242 Reklama prasowa Reklama radiowa Reklama telewizyjna Imprezy regionalne Targi turystyczne Wydarzenia kulturalne wtapiające się w infrastrukturę miasta, takie jak wiaty na przystankach autobusowych czy pojemniki na śmieci, a także środki transportu. Celem reklamy zewnętrznej jest przyciągnięcie uwagi potencjalnego klienta/turysty do uwidacznianej na niej treści. Jest formą reklamy docierając do stosunkowo szerokiego gremium potencjalnych klientów. Wybierając konkretny tytuł, w którym chcemy zamieścić reklamę, należy rozważyć, czy poprzez niego dotrzemy do grupy docelowej, na której nam zależy. W zależność od obszaru, na którym chcemy się reklamować, możemy wybrać rozgłośnie o zasięgu krajowym, regionalny i lokalnym. Planem podstawowym powinna być stała obecność w lokalnych rozgłośniach radiowych. Reklama telewizyjna jest najskuteczniejszą i zarazem najdroższą formą reklamy. W przypadku ograniczeń budżetowych można skorzystać z oferty lokalnych stacji. Imprezy organizowane w regionie wpływają pozytywnie na jego wizerunek, świadczą o aktywności społeczności lokalnych i są atrakcją turystyczną uzupełniającą pozostałe elementy oferty turystycznej regionu. Pozytywna opinia na temat organizowanej w regionie imprezy może przyczynić się do wzrostu zainteresowania nią ze strony turystów i potencjalnych sponsorów w jej kolejnych edycjach. Obecność na tarach turystycznych przedstawicieli szeroko rozumianej branży turystycznej Subregionu powinna być na stałe wpisana w kalendarz ich zajęć. Prezentując własną ofertę w zakresie produktów turystycznym, możemy jednocześnie zobaczyć rozwiązania stosowane przez innych. Forum wymiany różnych opinii i nowych pomysłów wzbogaca naszą wiedzę i poszerza horyzonty. Targi są odwiedzane przez rzesze potencjalnych turystów, którzy mogą się zainteresować naszym Subregionem, dlatego należy dołożyć wszelkich starań w przygotowania do danej imprezy. Wydarzenia kulturalne wysokiej rangi podnoszą prestiż Subregionu i ściągają do niego wiele ciekawych postaci świata kultury. 242

243 Konferencje naukowe Witryny internetowe Konferencje prasowe Infolinie dla turystów Koszt poniesiony na takie wydarzenia zwraca się podwójnie: promujemy kulturę wśród mieszkańców i turystów Subregionu i kreujemy jego pozytywny wizerunek Partycypacja w konferencjach naukowych samorządowców, biznesmenów, lokalnych liderów jest zjawiskiem pożądanym z punktu widzenia wspólnych działań na rzecz rozwoju społeczno gospodarczego Subregionu. Poza pogłębianiem swojej wiedzy i wymianą doświadczeń przekazujemy środowisku naukowemu czytelny sygnał do włączenia się we wspólnie realizowane koncepcje. Atrakcyjna graficznie, czytelna, nowoczesna strona internetowa jest niezbędnym elementem w procesie budowy marki Subregionu, który powinien posiadać własna stronę. Możliwe opcje to np Jedną z ważniejszych kwestii świadczących o profesjonalnym traktowaniu mieszkańców i turystów jest aktualizowanie strony internetowej. Poza tym powinny znaleźć się tam informacje niezbędne do wygodnego uprawiania turystyki (baza gastronomiczna, noclegowa, lista atrakcji turystycznych, imprez Subregionalnych, itd.) Dobry wizerunek w mediach pomaga osiągać zamierzone działania, przyczynia się do konkurencyjności i zaistnienia w świadomości szerszej grupy społeczeństwa. Można tak przekazywać ważne informację, żeby zostały odpowiednio wyeksponowane w środkach masowego przekazu. Konferencje prasowe są skutecznym sposobem przekazywania dziennikarzom informacji, podczas ich organizowania kluczowy wydaje się właściwy dobór tematów, które chcemy przekazać danej społeczności Infolinie mają za zadanie informowanie turystów o wszystkich elementach związanych z turystyką w Subregionie. Dostępne miejsca noclegowe, charakterystyka produktów turystycznych, terminy i miejsca imprez kulturalnych oraz kwestie związane z bezpieczeństwem to niektóre z ważniejszych zagadnień. Wśród pracowników infolinii powinny się znajdować osoby posługujące się językiem angielskim, niemieckim i czeskim. 243

244 Gadżety, gratisy Źródło: Opracowanie własne Wpisują się w elementy Systemu Identyfikacji Wizualnej. Każdy turysta lubi dostać/kupić gadżet związany z regionem, który odwiedza. Gadżety są drobnym elementem, ale świadczącym o dbałości o szczegóły i profesjonalnym traktowaniu zagadnienia promocji Subregionu. W procesie konstruowania i wdrażania strategii promocyjnej regionu istotne są m.in. następujące elementy 40 : kwalifikacje władz samorządowych (kompetencje, trafność podejmowanych decyzji, itd.), innowacyjność organizacyjna, strukturalna, nowoczesne systemy zarządzania, elastycznie reagujące na zmiany zachodzące w lokalnej (regionalnej) przestrzeni, dostępność komunikacyjna (handlowa, turystyczna, telekomunikacyjna), ogólny poziom cen oferowanych usług, ulgi dla potencjalnych inwestorów, nastawienie na kompleksowy, wielowymiarowy rozwój danego terytorium, podkreślanie walorów związanych z unikalnością, niepowtarzalnością regionu, atrakcyjność środowiska naturalnego, tradycja, kultura, budowanie klimatu dla przedsiębiorczości, współpraca zagraniczna (kooperacja, turystyka, wymiana handlowa). Wśród wymienionych elementów warto zwrócić uwagę na kwalifikację władz samorządowych. We wdrażaniu strategii promocyjnej profesjonalizm i konsekwencja w działaniu są warunkami koniecznymi do osiągnięcia finalnego sukcesu. Dobór właściwej kadry zarządzającej projektami, kreatywność w konstruowaniu długofalowych działań promocyjnych, współpraca z lokalnymi środowiskami, pozyskiwanie pozabudżetowych źródeł finansowania są jednymi z wielu kwestii, na które władze samorządowe powinny zwrócić szczególna uwagę. Marketing terytorialny, w całej swojej złożoności, pozwala dostrzec istotność właściwego promowania danych miejsc i wymierne korzyści za tym idące. W proces budowania korzystnego wizerunku i właściwej promocji powinni się włączać, oprócz władz, mieszkańcy, środowiska biznesowe, świat nauki i wszystkie osoby zainteresowane jak najszybszym rozwojem danego obszaru. Reasumując, program promocji Subregionalnego Produktu Turystycznego Nysa Kwisa Bóbr powinien wspierać realizację celów strategicznych i operacyjnych. Służy on przede wszystkim: wykreowaniu jednolitego wizerunku Subregionu Nysa Kwisa Bóbr, realizację wizji i misji kreowanie marki Subregionu i jego poszczególnych produktów turystycznych zwiększeniu liczby turystów odwiedzających Subregion zatrzymaniu przybywających turystów na dłuższy okres poprzez umiejętne eksponowanie oferty turystycznej minimalizowanie efektów sezonowości 40 Olszewska J.: Strategiczne aspekty kreowania wizerunku gminy. W: Człowiek i Środowisko, nr 3-4/

245 zwiększenie zadowolenia turystów z pobytu w Subregionie skutkujące częstszymi powrotami i pozytywnymi rekomendacjami wśród swoich społeczności Rysunek 37. Idea kreowania Subregionalnego Produktu Turystycznego Nysa Kwisa Bóbr Koncepcja Subregionalnego Produktu Turystycznego Nysa Kwisa Bóbr Cel strategiczny 1 rozwój markowych produktów turystycznych Cele strategiczne 2 6 Odpowiadający mu cele operacyjny Odpowiadające im cele operacyjne Subregionalne Sieciowe Produkty Turystyczne Źródło: Opracowanie własne Przewodnią ideą Koncepcji jest promowanie Subregionalnego Produktu Turystycznego Nysa Kwisa Bóbr jako całości. Warunkuje to realizacja poszczególnych celów strategicznych i przyporządkowanych im celów operacyjnych. Wśród celów strategicznych jedną z kluczowych pozycji zajmuje rozwój markowych produktów turystycznych. W ramach tego celu realizowany jest rozwój produktów turystycznych przyporządkowany do poszczególnych form turystyki. Realizacja celów 245

246 operacyjnych odbywa się poprzez kreowanie i promowanie Sieciowych Produktów Turystycznych, stanowiących jeden z ważniejszych elementów planowanych działań Projekcja współpracy w implementacji założeń Koncepcji Subregionalnego Produktu Turystycznego Nysa Kwisa Bóbr W zakresie realizowania Koncepcji Subregionalnego Produktu Turystycznego Nysa Kwisa Bóbr powinny brać udział wszystkie Jednostki Samorządu Terytorialnego wchodzące w skład Subregionu: Gmina i Miasto Gryfów Śląski Gmina Leśna Gmina Lubomierz Gmina i Miasto Lwówek Śląski Gmina Sulików Gmina Wleń Gmina Zgorzelec Miasto i Gmina Bogatynia Gmina Lubań Gmina Miejska Zawidów Gmian Miejska Zgorzelec Powiat Lubański Powiat Lwówecki Ponadto wszystkie organizacje, które chcą wspierać Subregion w jego działaniach mających na celu podniesienie poziomu atrakcyjności turystycznej i ogólny poziom rozwoju gospodarczego, m.in.: Dolnośląska Organizacja Turystyczna Lokalna Grupa Działania Partnerstwo Izerskie Fundacja Partnerstwo Izerskie Bogactwem Trójgranicza Związek Gmin Kwisa Stowarzyszenie Gmin Polskich Euroregionu Nysa pozostałe stowarzyszenia i organizacje działające na terenie Subregionu lokalni liderzy Inne podmioty i środowiska zainteresowane szybszym rozwojem Subregionu Nysa Kwisa Bóbr. Szczególnie ważne jest konsekwentne wdrażanie koncepcji Subregionalnego Produktu Turystycznego Nysa Kwisa Bóbr. Należy wziąć pod uwagę horyzont operacyjny i strategiczny mieszczące się odpowiednio w zakresie dat i Takie przedziały dają czas na stopniowe wprowadzanie założeń koncepcji, a jednocześnie wymagają stanowczości i wytrwałości. 246

247 Rysunek 38. Formuła realizacji założeń Koncepcji Subregionalnego Produktu Turystycznego Nysa Kwisa Bóbr Identyfikacja (Identification) Integracja (Integration) Działanie (Action) Źródło: Opracowanie własne W ramach implementacji założeń można kierować się powyższą formułą, która wyrażą następujące po sobie procesy zmierzające do osiągnięcia zamierzonych celów. W ramach identyfikacji należy diagnozować najatrakcyjniejsze elementy oferty turystyczne Subregionu, ze szczególnym uwzględnieniem sieciowych subregionalnych produktów turystycznych. Kluczowa jest integracja zakładająca harmonijną współpracę wszystkich JST Subregionu i pozostałych środowisk zaangażowanych w procesu rozwoju turystyki. Należy zauważyć, że integracja służąca realizacji wielu celów szczegółowych jest prawdziwym testem wspólnego działania. Ostatnim elementem formuły jest działanie. Zakłada ono realne wprowadzanie w życie wszystkich założeń i konsekwentną ich realizację (np. wykorzystywanie elementów Systemu Identyfikacji Wizualnej, czy poszczególnych narzędzi promocyjnych). 247

248 Tabela 21. Cel strategiczny 1 rozwój markowych produktów turystycznych - działania i zadania. Cel strategiczny 1 rozwój markowych produktów turystycznych Cel operacyjny Działania Zadania 1.1. Rozwój produktu turystyka rekreacyjnawypoczynkowa 1.2. Rozwój produktu turystyka piesza 1.3. Rozwój produktu turystyka rowerowa Rozwój infrastruktury wspierającej turystykę rekreacyjną i wypoczynkową Działania promujące szlaki Opracowanie kompleksowej oferty w zakresie turystyki rekreacyjno - wypoczynkowej Rozwój infrastruktury wspierającej turystykę rekreacyjną i wypoczynkową Działania promujące szlaki piesze Rozwój infrastruktury wspierającej turystykę rekreacyjną i wypoczynkową Działania promujące szlaki rowerowe - tworzenie szlaków rowerowych oraz konnych na terenie subregionu, - tworzenie i rozbudowa turystycznych szlaków samochodowych, - tworzenie szlaków wodnych na terenie subregionu, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniającej na wyznaczonych szlakach (np. miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) - rewitalizacja parków i terenów zielonych, - rozbudowa systemu ścieżek spacerowych i dydaktycznych, - przebudowa ciągów pieszych w drogach, - przygotowanie systemu wypożyczalni rowerów oraz innego sprzętu, - przygotowanie systemu wypożyczalni kajaków oraz innego sprzętu wodnego, - tworzenie i wsparcie specjalistycznej bazy turystycznej Bed&Bike (łóżko i rower) - tworzenie i zarządzanie systemem wypożyczalni koni oraz sprzętu do uprawniania turystyki konnej, - stworzenie punktów informacji turystycznej, - przygotowanie i wydanie materiałów promocyjnych promujących wyznaczone rowerowe i konne - promocja i informacja wśród mieszkańców subregionu o wytyczonych szlakach - promocja szlaku poprzez stronę internetową subregionu, - powołanie zespołu eksperckiego zajmującego się wyznaczeniem najistotniejszych obszarów i atrakcji turystyki rekreacyjno wypoczynkowej w Subregionie - przygotowanie zintegrowanego systemu promocji skierowanego do potencjalnych turystów - wspólny projekt ekspozycji targowej - promocja zdrowego stylu życia wśród mieszkańców Subregionu i turystów - tworzenie szlaków pieszych oraz ścieżek dydaktycznych na terenie subregionu, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniającej na wyznaczonych szlakach (miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku, ławeczki, toalety, kosze na śmieci) - przygotowanie i wydanie materiałów promocyjnych promujących wyznaczone szlaki piesze, - promocja i informacja wśród mieszkańców subregionu o wytyczonych szlakach - promocja szlaku poprzez stronę internetową subregionu, - wyznaczenie szlaków rowerowych na terenie subregionu, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniającej na wyznaczonych szlakach (np. miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) - przygotowanie systemu wypożyczalni rowerów oraz innego sprzętu, - przygotowanie i wydanie materiałów promocyjnych promujących wyznaczone szlaki rowerowe, - promocja i informacja wśród mieszkańców subregionu o wytyczonych szlakach - promocja imprez rowerowych tworzonych w Subregionie, - promocja szlaku poprzez stronę internetową subregionu, 248

249 1.4. Rozwój produktu turystyka konferencyjna 1.5. Rozwój produktu turystyka krajoznawcza i kulturowa 1.6. Rozwój produktu turystyka zdrowotna /w tym Inwestycje w infrastrukturę konferencyjną Promocja oferty w zakresie turystyki konferencyjnej Rozwój infrastruktury wspierającej turystykę rekreacyjną i wypoczynkową Zintegrowany system promocji najważniejszych eventów organizowanych w Subregionie Działania promujące turystykę krajoznawczą kulturową Działania wspierające wielokulturowość Subregionu Rozwój infrastruktury wspierającej turystykę rekreacyjną i wypoczynkową Promocja wielokulturowości mieszkańców Subregionu Inwestycje w infrastrukturę - stworzenie katalogu obejmującego obiektów spełniających wymogi spotkań konferencyjnobiznesowych, - wyszukiwanie inwestorów zainteresowanych zakupem oraz odrestaurowaniem pałaców i zamków na cele hotelowe i konferencyjne, - tworzenie ośrodków, centrów konferencyjno-biznesowych na terenie Subregionu, - rewitalizacja budynków, obiektów zabytkowych na potrzeby organizowanych konferencji, - przystosowanie sal na potrzeby konferencji (systemy audiowizualne) - przebudowa układów komunikacyjnych ośrodków Subregionu w celu poprawy dostępności do usług turystycznych - inwentaryzacja zamków i pałaców oraz inny obiektów spełniających wymogi spotkań konferencyjnobiznesowych, - wyszukiwanie inwestorów zainteresowanych zakupem oraz odrestaurowaniem pałaców i zamków na cele hotelowe i konferencyjne, - promocja wśród przedsiębiorców oferty konferencyjnej obiektów poprzez stronę internetową, - prezentacja oferty na targach branżowe - wyznaczenie szlaków krajoznawczych na terenie subregionu, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniającej na wyznaczonych szlakach (miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) - promocja imprez przez stronę internetową Subregionu - promowanie kompleksowej oferty w zakresie imprez na targach turystycznych - włączenie lokalnych liderów w proces kreowania regionalnych wydarzeń kulturalnych - foldery informacyjne promujące turystykę krajoznawczą na terenie Subregionu, - promocja literatury i wydawnictw związanych z podaniami i legendami z obszaru Subregionu, - oferta turystyki sentymentalnej dla byłych mieszkańców obszaru Subregionu, - produkty lokalne wytwarzane na podstawie receptur ludności napływowej, - utworzenie prezentacji multimedialnej prezentującej produkty lokalne, - wyznaczenie szlaków krajoznawczych na terenie subregionu, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniającej na wyznaczonych szlakach (miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) - organizacja konferencji z udziałem społeczności lokalnych będących potomkami ludności napływowej, - nawiązanie kontaktów z miastami partnerskimi państw ojczystych ludności napływowej, - promocja zespołów ludowych, - tworzenie prezentacji multimedialnych, - wydanie kalendarza imprez subregionalnych, - rozszerzenie gamy oferowanych zabiegów zdrowotnych w obiektach turystycznych Subregionu, - tworzenie nowych obiektów służących turystyce spa&wellness, - tworzenie nowych obiektów sportowo-rekreacyjnych, 249

250 1.7. Rozwój produktu turystyka wiejska 1.8. Rozwój produktu agroturystyka 1.9. Rozwój produktu turystyka przygraniczna Źródło: opracowanie własne Promocja zdrowego stylu życia Rozwój produktów lokalnych Rozwój zagospodarowania turystycznego i rekreacyjnego Aktywizacja i wspieranie prywatnej infrastruktury turystyczno-rekreacyjnej Promocja oferty turystycznej na terenach przygranicznych - rozszerzenie gamy oferowanych zabiegów zdrowotnych w obiektach turystycznych Subregionu, - infrastruktura sportowa wspierająca zdrowy tryb życia (boiska, hale sportowe, baseny itp.), - organizacja cyklicznego jarmarku z ofertą produktów z regionu, - wydanie książki kucharskiej z przepisami potraw z wykorzystaniem produktów lokalnych charakterystycznych dla Subregionu, - inwestycje w infrastrukturę turystyczną i paraturystyczną na terenach wiejskich, - wsparcie remontu i renowacji urządzeń służących do wytworzenia historycznych produktów lokalnych (młyn, piec do chleba itp.) - wsparcie przekształcenia wiejskich zabudowań na potrzeby rozwoju turystyki wiejskiej oraz agroturystyki, - wsparcie przekształcenia zabudowań na potrzeby rozwoju agroturystyki i ekoturystyki, - wsparcie i promocja produktów wytwarzanych w gospodarstwach agroturystycznych i ekoturystycznych, - podtrzymywanie tradycji i rozwój ginących zawodów, - aktywne włączenie branży agroturystycznej w promocję idei markowych produktów turystycznych, - opracowanie wielojęzycznych wydawnictw i materiałów promocyjnych eksponujących najlepsze produkty turystyczne - systemy rabatowe na produktu lokalne dla turystów zagranicznych, - wprowadzenie weekendowej oferty promocyjnej na usługi hotelarskie i gastronomiczne dla turystów zagranicznych, Tabela 22. Cel strategiczny 2 tworzenie markowej infrastruktury turystycznej - działania i zadania. Cel strategiczny 2 - tworzenie markowej infrastruktury turystycznej Cel operacyjny Działania Zadania 2.1. Wspieranie rozwoju jakości bazy noclegowej i gastronomicznej Wsparcie rozwoju infrastruktury gastronomiczno-hotelarskiej Poprawa świadomości turystycznej i rekreacyjnej mieszkańców gminy Podniesienie poziomu bezpieczeństwa w Subregionie - wsparcie inwestycji w unowocześnienie wyposażenia podmiotów branży turystycznej w Subregionie, - pomoc w unowocześnieniu oferty hotelarskiej podmiotów branży turystycznej w Subregionie, - system konsultacje i porad w zakresie sposobu unowocześnienia infrastruktury gastronomicznohotelarskiej, - tworzenie tanich miejsc noclegowych, - szkolenia z zakresu rozwoju oferty turystycznej, - edukacja ekologiczna mieszkańców i turystów, - zainstalowanie zintegrowane systemu kamer monitorujących, - współpraca samorządów ze służbami odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo, - zintensyfikowane działania służb porządkowych w okresie natężenia ruchu turystycznego w Subregionie, 250

251 2.2. Podnoszenie standardów obsługi klienta Źródło: opracowanie własne Kształtowanie i wspieranie właściwych postaw i zachowań kadry turystycznej i mieszkańców wobec turystów i odwiedzających - przeprowadzenie analizy potrzeb szkoleniowych w zakresie szeroko rozumianej turystyki, - opracowanie i wdrożenie metodologii szkolenia oraz programów podnoszących jakość i standardy usług turystycznych, - stworzenie systemu certyfikacji promującego lokalnych producentów, - wspieranie i promowanie rękodzielnictwa wśród mieszkańców Subregionu, - promocja starych zawodów, Tabela 23. Cel strategiczny 3 budowa systemów wsparcia dla rozwoju markowych produktów turystycznych i sektora turystycznego w Subregionie - działania i zadania. Cel strategiczny 3 budowa systemów wsparcia dla rozwoju markowych produktów turystycznych i sektora turystycznego w Subregionie Cel operacyjny Działania Zadania 3.1. Stworzenie zintegrowanego systemu promocji subregionu Wprowadzanie elementów zintegrowanego systemu promocji subregionu - utworzenie portal internetowy promujący subregion wraz z centralnym systemem rezerwacji, - stworzenie zespołu koordynującego promocję subregionu, - stworzenie eksperckiej jednostki organizacyjnej (podmiotu) mającego na celu rozwój i promocję turystyki w regionie, - organizacja wspólnych wydarzeń integrujących region, 3.2. Eksponowanie unikalnych walorów markowych produktów turystycznych Źródło: opracowanie własne Współpraca z organizacjami turystycznymi Współpraca z zagranicznymi partnerami Upowszechnianie w mediach wszelkich działań związanych z turystyką i rekreacją w Subregionie - utworzenie Lokalnej Organizacji Turystycznej Subregionu, - współpraca z podmiotami działającymi w turystyce :LOT, DOT, - współpraca z PTTK, Towarzystwo Schronisk Młodzieżowych - współpraca z pozostałymi stowarzyszeniami i organizacjami, - promocja Subregionu poprzez miasta partnerskie w kraju i zagranicą - utworzenie kalendarza imprez partnerskich w podmiotami zagranicznymi, - współpraca w zakresie wzajemnej promocji i reklamy - stworzenie punktów obsługi turystycznej, - stworzenie subregionalnego harmonogramu imprez masowych obejmującego zarówno imprezy cykliczne i imprezy jednorazowe, - przygotowanie oraz wykonanie materiałów promocyjnych dla całego subregionu, - wykorzystanie w promocji narzędzi multimedialnych, - tworzenie wirtualnych przewodników po miejscowościach Subregionu, - tworzenie wirtualnych tras turystycznych po Subregionie, - przygotowanie folderów oraz ulotek promujących ideę subregionu wśród mieszkańców oraz turystów odwiedzających subregion,\ 251

252 Tabela 24. Cel strategiczny 4 zintegrowany system promocji regionu oparty o System Identyfikacji Wizualnej Subregionu Nysa-Kwisa-Bóbr - działania i zadania. Cel strategiczny 4 zintegrowany system promocji regionu oparty o System Identyfikacji Wizualnej Borów Dolnośląskich Cel operacyjny Działania Zadania 4.1. Wprowadzenie elementów Systemu Identyfikacji Wizualnej do wszystkich JST, organizacji pozarządowych i zainteresowanych podmiotów komercyjnych 4.2. Zintegrowanie elementów Systemu Identyfikacji Wizualnej z działaniami promocyjnymi prowadzonymi w indywidualnym zakresie przez podmioty Subregionu Źródło: opracowanie własne Budowa marki turystycznorekreacyjnej Subregionu Wprowadzenie systemu informacji miejskiej i gminnej - stworzenie spójnego systemu identyfikacji wizualnej (SIW), - szkolenia dla pracowników urzędu z zakresu wspólnej promocji na bazie SIW, - szkolenia dla usługodawców z zakresu wspólnej promocji na bazie SIW, - stworzenie zespołu koordynującego promocję subregionu, - ujednolicenie grafiki tablic witających, - wprowadzenie kierunkowskazów oraz innych oznakowań turystycznych z logo subregionu, - wykorzystanie we wszystkich oficjalnych materiałach JST z subregionu logo subregionu, 252

253 Tabela 25. Cel strategiczny 5 wzmocnienie wizerunku jako obszaru atrakcyjnego dla turystów krajowych i zagranicznych - działania i zadania. Cel strategiczny 5 wzmocnienie wizerunku Subregionu Borów Dolnośląskich jako obszaru atrakcyjnego dla turystów krajowych i zagranicznych Cel operacyjny Działania Zadania 5.1. Uczestnictwo w targach turystycznych krajowych i zagranicznych 5.2. Zaangażowanie regionalnych autorytetów w proces kształtowania korzystnego wizerunku Źródło: opracowanie własne Promocja subregionu na targach turystycznych Wzmocnienie współpracy gminy z autorytetami w Subregionie - wybór targów turystycznych na których subregion będzie promował się cyklicznie, - przygotowanie wspólnej oferty turystycznej, ulotki, foldery, plakaty, prezentacje multimedialne, - współpraca z ekspertami od turystyki marketingu z subregionu, korzystanie z ich wiedzy i doświadczenia w budowaniu oferty turystycznej, - sporządzenie listy autorytetów w zakresie kreowania wizerunku w subregionie (uczelnie wyższe, wydziały promocji, właściciele obiektów turystycznych itp.) (twarze regionu) - wprowadzenie cyklicznych konsultacji z autorytetami z subregionu w zakresie kierunku rozwoju turystyki subregionie, - szkolenia lokalnych liderów z zakresu rozwoju oferty turystycznej Tabela 26. Cel strategiczny 6 uczynienie z sektora turystycznego sfery stymulującej rozwój społeczno-gospodarczy i wpływającej na polepszenie sytuacji na rynku pracy - działania i zadania. Cel strategiczny 6 uczynienie z sektora turystycznego Subregionu Borów Dolnośląskich sfery stymulującej rozwój społecznogospodarczy i wpływającej na polepszenie sytuacji na rynku pracy Cel operacyjny Działania Zadania 6.1. Wspomaganie oferty edukacyjnej w zakresie turystyki i marketingu Współpraca ze szkolnictwem w subregionie Promocja właściwych postaw, rozwoju w zakresie turystyki i marketingu - współpraca z uczelniami i placówkami badawczymi w zakresie badań turystycznych, - współpraca ze szkołami w zakresie działań turystycznych, - kompleksowe badania turystyki w Subregionie, - wykłady dla samorządowców oraz przedstawicieli branży turystycznej subregionu z zakresu turystyki i marketingu, - konkursy na najlepsze produkty lokalne, - działania edukacyjne związane z promowaniem wartości produktów turystycznych Subregionu, - edukacja ekologiczna mieszkańców i turystów, - organizowanie imprez cyklicznych oraz jednorazowych integrujących mieszkańców subregionu, - drzwi otwarte w lokalnych atrakcjach przybliżające mieszkańcom historię subregionu, 253

254 6.2. Umożliwienie kadrom turystycznym podnoszenie swoich kwalifikacji (np. szkolenia produktowe, językowe) Źródło: opracowanie własne Zintegrowany system szkoleń na rzecz turystyki Doskonalenie umiejętności językowych kadr turystycznych subregionu - sporządzenie listy autorytetów w zakresie kreowania wizerunku w subregionie (uczelnie wyższe, wydziały promocji, właściciele obiektów turystycznych itp.) - wprowadzenie cyklicznych konsultacji z autorytetami z subregionu w zakresie kierunku rozwoju turystyki subregionie, - szkolenia lokalnych liderów z zakresu rozwoju oferty turystycznej - stworzenie eksperckiej jednostki organizacyjnej (podmiotu) mającego na celu rozwój i promocję turystyki w regionie, - organizacja wspólnych wydarzeń integrujących region, - system szkoleń dla pracowników administracyjnych związanych z turystyką, - system szkoleń językowych, angielski, niemiecki, czeski, oraz rosyjski dla pracowników administracyjnych oraz pracowników branży turystycznej w subregionie, 254

255 Tabela 27. Zadania inwestycyjne w Subregionie na tle Subregionalnych Sieciowych Produktów Turystycznych Nysa- Kwisa-Bóbr. Sieciowy Produkt Lp. Turystyczny 1 Kraina Domów Przysłupowych Cel operacyjny Działanie Zadanie 1.1. Rozwój produktu turystyka rekreacyjnawypoczynkowa 1.5. Rozwój produktu turystyka krajoznawcza i kulturowa Rozwój infrastruktury wspierającej turystykę rekreacyjną i wypoczynkową Działania promujące szlaki Opracowanie kompleksowej oferty w zakresie turystyki rekreacyjno - wypoczynkowej Rozwój infrastruktury wspierającej turystykę rekreacyjną i wypoczynkową - tworzenie szlaków rowerowych oraz konnych na terenie subregionu, - tworzenie i rozbudowa turystycznych szlaków samochodowych, - tworzenie szlaków wodnych na terenie subregionu, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniającej na wyznaczonych szlakach (np. miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) - rewitalizacja parków i terenów zielonych, - rozbudowa systemu ścieżek spacerowych i dydaktycznych, - przebudowa ciągów pieszych w drogach, - przygotowanie systemu wypożyczalni rowerów oraz innego sprzętu, - przygotowanie systemu wypożyczalni kajaków oraz innego sprzętu wodnego, - tworzenie i wsparcie specjalistycznej bazy turystycznej Bed&Bike (łóżko i rower) - tworzenie i zarządzanie systemem wypożyczalni koni oraz sprzętu do uprawniania turystyki konnej, - stworzenie punktów informacji turystycznej, - przygotowanie i wydanie materiałów promocyjnych promujących wyznaczone szlaki rowerowe i konne - promocja i informacja wśród mieszkańców subregionu o wytyczonych szlakach - promocja szlaku poprzez stronę internetową subregionu, - powołanie zespołu eksperckiego zajmującego się wyznaczeniem najistotniejszych obszarów i atrakcji turystyki rekreacyjno wypoczynkowej w Subregionie - przygotowanie zintegrowanego systemu promocji skierowanego do potencjalnych turystów - wspólny projekt ekspozycji targowej - promocja zdrowego stylu życia wśród mieszkańców Subregionu i turystów - wyznaczenie szlaków krajoznawczych na terenie subregionu, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniającej na wyznaczonych szlakach (miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) 255

256 2 Ścieżki Rowerowe oraz Piesze Pogranicza Polsko Czesko Niemieckiego 1.9. Rozwój produktu turystyka przygraniczna 1.2. Rozwój produktu turystyka piesza 1.3. Rozwój produktu turystyka rowerowa 1.9. Rozwój produktu turystyka przygraniczna Zintegrowany system promocji najważniejszych eventów organizowanych w Subregionie Działania promujące turystykę krajoznawczą kulturową Promocja oferty turystycznej na terenach przygranicznych Rozwój infrastruktury wspierającej turystykę rekreacyjną i wypoczynkową Działania promujące szlaki piesze Rozwój infrastruktury wspierającej turystykę rekreacyjną i wypoczynkową Działania promujące szlaki rowerowe Promocja oferty turystycznej na terenach przygranicznych - promocja imprez przez stronę internetową Subregionu - promowanie kompleksowej oferty w zakresie imprez na targach turystycznych - włączenie lokalnych liderów w proces kreowania regionalnych wydarzeń kulturalnych - foldery informacyjne promujące turystykę krajoznawczą na terenie Subregionu, - promocja literatury i wydawnictw związanych z podaniami i legendami z obszaru Subregionu, - opracowanie wielojęzycznych wydawnictw i materiałów promocyjnych eksponujących najlepsze produkty turystyczne - systemy rabatowe na produktu lokalne dla turystów zagranicznych, - wprowadzenie weekendowej oferty promocyjnej na usługi hotelarskie i gastronomiczne dla turystów zagranicznych, - tworzenie szlaków pieszych oraz ścieżek dydaktycznych na terenie subregionu, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniającej na wyznaczonych szlakach (miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku, ławeczki, toalety, kosze na śmieci) - przygotowanie i wydanie materiałów promocyjnych promujących wyznaczone szlaki piesze, - promocja i informacja wśród mieszkańców subregionu o wytyczonych szlakach - promocja szlaku poprzez stronę internetową subregionu, - wyznaczenie szlaków rowerowych na terenie subregionu, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniającej na wyznaczonych szlakach (np. miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) - przygotowanie systemu wypożyczalni rowerów oraz innego sprzętu, - przygotowanie i wydanie materiałów promocyjnych promujących wyznaczone szlaki rowerowe, - promocja i informacja wśród mieszkańców subregionu o wytyczonych szlakach - promocja imprez rowerowych tworzonych w Subregionie, - promocja szlaku poprzez stronę internetową subregionu, - opracowanie wielojęzycznych wydawnictw i materiałów promocyjnych eksponujących najlepsze produkty turystyczne - systemy rabatowe na produktu lokalne dla turystów zagranicznych, - wprowadzenie weekendowej oferty promocyjnej na usługi hotelarskie i gastronomiczne dla turystów zagranicznych, 256

257 3 Skarby Przyrody Nysy Kwisy Bobru 1.2. Rozwój produktu turystyka piesza 1.3. Rozwój produktu turystyka rowerowa 1.5. Rozwój produktu turystyka krajoznawcza i kulturowa Rozwój infrastruktury wspierającej turystykę rekreacyjną i wypoczynkową Działania promujące szlaki piesze Rozwój infrastruktury wspierającej turystykę rekreacyjną i wypoczynkową Działania promujące szlaki rowerowe Rozwój infrastruktury wspierającej turystykę rekreacyjną i wypoczynkową Zintegrowany system promocji najważniejszych eventów organizowanych w Subregionie Działania promujące turystykę krajoznawczą kulturową Działania wspierające wielokulturowość Subregionu - tworzenie szlaków pieszych oraz ścieżek dydaktycznych na terenie subregionu, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniającej na wyznaczonych szlakach (miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku, ławeczki, toalety, kosze na śmieci) - przygotowanie i wydanie materiałów promocyjnych promujących wyznaczone szlaki piesze, - promocja i informacja wśród mieszkańców subregionu o wytyczonych szlakach - promocja szlaku poprzez stronę internetową subregionu, - wyznaczenie szlaków rowerowych na terenie subregionu, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniającej na wyznaczonych szlakach (np. miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) - przygotowanie systemu wypożyczalni rowerów oraz innego sprzętu, - przygotowanie i wydanie materiałów promocyjnych promujących wyznaczone szlaki rowerowe, - promocja i informacja wśród mieszkańców subregionu o wytyczonych szlakach - promocja imprez rowerowych tworzonych w Subregionie, - promocja szlaku poprzez stronę internetową subregionu, - wyznaczenie szlaków krajoznawczych na terenie subregionu, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniającej na wyznaczonych szlakach (miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) - promocja imprez przez stronę internetową Subregionu - promowanie kompleksowej oferty w zakresie imprez na targach turystycznych - włączenie lokalnych liderów w proces kreowania regionalnych wydarzeń kulturalnych - foldery informacyjne promujące turystykę krajoznawczą na terenie Subregionu, - promocja literatury i wydawnictw związanych z podaniami i legendami z obszaru Subregionu, - oferta turystyki sentymentalnej dla byłych mieszkańców obszaru Subregionu, - produkty lokalne wytwarzane na podstawie receptur ludności napływowej, - utworzenie prezentacji multimedialnej prezentującej produkty lokalne, 257

258 4 Kraina Pstrąga Nysy Kwisy Bobru 1.1. Rozwój produktu turystyka rekreacyjnawypoczynkowa 1.7. Rozwój produktu turystyka wiejska Rozwój infrastruktury wspierającej turystykę rekreacyjną i wypoczynkową Działania promujące szlaki Opracowanie kompleksowej oferty w zakresie turystyki rekreacyjno - wypoczynkowej Rozwój produktów lokalnych Rozwój zagospodarowania turystycznego i rekreacyjnego - tworzenie szlaków rowerowych oraz konnych na terenie subregionu, - tworzenie i rozbudowa turystycznych szlaków samochodowych, - tworzenie szlaków wodnych na terenie subregionu, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniającej na wyznaczonych szlakach (np. miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) - rewitalizacja parków i terenów zielonych, - rozbudowa systemu ścieżek spacerowych i dydaktycznych, - przebudowa ciągów pieszych w drogach, - przygotowanie systemu wypożyczalni rowerów oraz innego sprzętu, - przygotowanie systemu wypożyczalni kajaków oraz innego sprzętu wodnego, - tworzenie i wsparcie specjalistycznej bazy turystycznej Bed&Bike (łóżko i rower) - tworzenie i zarządzanie systemem wypożyczalni koni oraz sprzętu do uprawniania turystyki konnej, - stworzenie punktów informacji turystycznej, - przygotowanie i wydanie materiałów promocyjnych promujących wyznaczone szlaki rowerowe i konne - promocja i informacja wśród mieszkańców subregionu o wytyczonych szlakach - promocja szlaku poprzez stronę internetową subregionu, - powołanie zespołu eksperckiego zajmującego się wyznaczeniem najistotniejszych obszarów i atrakcji turystyki rekreacyjno wypoczynkowej w Subregionie - przygotowanie zintegrowanego systemu promocji skierowanego do potencjalnych turystów - wspólny projekt ekspozycji targowej - promocja zdrowego stylu życia wśród mieszkańców Subregionu i turystów - organizacja cyklicznego jarmarku z ofertą produktów z regionu, - wydanie książki kucharskiej z przepisami potraw z wykorzystaniem produktów lokalnych charakterystycznych dla Subregionu, - inwestycje w infrastrukturę turystyczną i paraturystyczną na terenach wiejskich, - wsparcie remontu i renowacji urządzeń służących do wytworzenia historycznych produktów lokalnych (młyn, piec do chleba itp.) - wsparcie przekształcenia wiejskich zabudowań na potrzeby rozwoju turystyki wiejskiej oraz agroturystyki, 258

259 5 Świat Filmów Komediowych 1.8. Rozwój produktu agroturystyka 1.5. Rozwój produktu turystyka krajoznawcza i kulturowa Aktywizacja i wspieranie prywatnej infrastruktury turystyczno-rekreacyjnej Rozwój infrastruktury wspierającej turystykę rekreacyjną i wypoczynkową Zintegrowany system promocji najważniejszych eventów organizowanych w Subregionie Działania promujące turystykę krajoznawczą kulturową Promocja wielokulturowości mieszkańców Subregionu - wsparcie przekształcenia zabudowań na potrzeby rozwoju agroturystyki i ekoturystyki, - wsparcie i promocja produktów wytwarzanych w gospodarstwach agroturystycznych i ekoturystycznych, - podtrzymywanie tradycji i rozwój ginących zawodów, - aktywne włączenie branży agroturystycznej w promocję idei markowych produktów turystycznych, - wyznaczenie szlaków krajoznawczych na terenie subregionu, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniającej na wyznaczonych szlakach (miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) - promocja imprez przez stronę internetową Subregionu - promowanie kompleksowej oferty w zakresie imprez na targach turystycznych - włączenie lokalnych liderów w proces kreowania regionalnych wydarzeń kulturalnych - foldery informacyjne promujące turystykę krajoznawczą na terenie Subregionu, - promocja literatury i wydawnictw związanych z podaniami i legendami z obszaru Subregionu, - organizacja konferencji z udziałem społeczności lokalnych będących potomkami ludności napływowej, - nawiązanie kontaktów z miastami partnerskimi państw ojczystych ludności napływowej, - promocja zespołów ludowych, - tworzenie prezentacji multimedialnych, - wydanie kalendarza imprez subregionalnych, 259

260 6 Via Regia w Subregionie Nysa Kwisa Bóbr 1.1. Rozwój produktu turystyka rekreacyjnawypoczynkowa 1.2. Rozwój produktu turystyka piesza Rozwój infrastruktury wspierającej turystykę rekreacyjną i wypoczynkową Działania promujące szlaki Opracowanie kompleksowej oferty w zakresie turystyki rekreacyjno - wypoczynkowej Rozwój infrastruktury wspierającej turystykę rekreacyjną i wypoczynkową Działania promujące szlaki piesze - tworzenie szlaków rowerowych oraz konnych na terenie subregionu, - tworzenie i rozbudowa turystycznych szlaków samochodowych, - tworzenie szlaków wodnych na terenie subregionu, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniającej na wyznaczonych szlakach (np. miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) - rewitalizacja parków i terenów zielonych, - rozbudowa systemu ścieżek spacerowych i dydaktycznych, - przebudowa ciągów pieszych w drogach, - przygotowanie systemu wypożyczalni rowerów oraz innego sprzętu, - przygotowanie systemu wypożyczalni kajaków oraz innego sprzętu wodnego, - tworzenie i wsparcie specjalistycznej bazy turystycznej Bed&Bike (łóżko i rower) - tworzenie i zarządzanie systemem wypożyczalni koni oraz sprzętu do uprawniania turystyki konnej, - stworzenie punktów informacji turystycznej, - przygotowanie i wydanie materiałów promocyjnych promujących wyznaczone szlaki rowerowe i konne - promocja i informacja wśród mieszkańców subregionu o wytyczonych szlakach - promocja szlaku poprzez stronę internetową subregionu, - powołanie zespołu eksperckiego zajmującego się wyznaczeniem najistotniejszych obszarów i atrakcji turystyki rekreacyjno wypoczynkowej w Subregionie - przygotowanie zintegrowanego systemu promocji skierowanego do potencjalnych turystów - wspólny projekt ekspozycji targowej - promocja zdrowego stylu życia wśród mieszkańców Subregionu i turystów - tworzenie szlaków pieszych oraz ścieżek dydaktycznych na terenie subregionu, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniającej na wyznaczonych szlakach (miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku, ławeczki, toalety, kosze na śmieci) - przygotowanie i wydanie materiałów promocyjnych promujących wyznaczone szlaki piesze, - promocja i informacja wśród mieszkańców subregionu o wytyczonych szlakach - promocja szlaku poprzez stronę internetową subregionu, 260

261 7 Droga Św. Jakuba w Subregionie Nysa Kwisa Bóbr 1.3. Rozwój produktu turystyka rowerowa 1.5. Rozwój produktu turystyka krajoznawcza i kulturowa 1.1. Rozwój produktu turystyka rekreacyjnawypoczynkowa Rozwój infrastruktury wspierającej turystykę rekreacyjną i wypoczynkową Działania promujące szlaki rowerowe Rozwój infrastruktury wspierającej turystykę rekreacyjną i wypoczynkową Zintegrowany system promocji najważniejszych eventów organizowanych w Subregionie Działania promujące turystykę krajoznawczą kulturową - wyznaczenie szlaków rowerowych na terenie subregionu, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniającej na wyznaczonych szlakach (np. miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) - przygotowanie systemu wypożyczalni rowerów oraz innego sprzętu, - przygotowanie i wydanie materiałów promocyjnych promujących wyznaczone szlaki rowerowe, - promocja i informacja wśród mieszkańców subregionu o wytyczonych szlakach - promocja imprez rowerowych tworzonych w Subregionie, - promocja szlaku poprzez stronę internetową subregionu, - wyznaczenie szlaków krajoznawczych na terenie subregionu, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniającej na wyznaczonych szlakach (miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) - promocja imprez przez stronę internetową Subregionu - promowanie kompleksowej oferty w zakresie imprez na targach turystycznych - włączenie lokalnych liderów w proces kreowania regionalnych wydarzeń kulturalnych - foldery informacyjne promujące turystykę krajoznawczą na terenie Subregionu, - promocja literatury i wydawnictw związanych z podaniami i legendami z obszaru Subregionu, Rozwój infrastruktury - tworzenie szlaków rowerowych oraz konnych na terenie subregionu, wspierającej turystykę - tworzenie i rozbudowa turystycznych szlaków samochodowych, rekreacyjną i - tworzenie szlaków wodnych na terenie subregionu, wypoczynkową - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniającej na wyznaczonych szlakach (np. miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) - rewitalizacja parków i terenów zielonych, - rozbudowa systemu ścieżek spacerowych i dydaktycznych, - przebudowa ciągów pieszych w drogach, - przygotowanie systemu wypożyczalni rowerów oraz innego sprzętu, - przygotowanie systemu wypożyczalni kajaków oraz innego sprzętu wodnego, - tworzenie i wsparcie specjalistycznej bazy turystycznej Bed&Bike (łóżko i rower) - tworzenie i zarządzanie systemem wypożyczalni koni oraz sprzętu do uprawniania turystyki konnej, - stworzenie punktów informacji turystycznej, 261

262 1.2. Rozwój produktu turystyka piesza 1.3. Rozwój produktu turystyka rowerowa 1.5. Rozwój produktu turystyka krajoznawcza i kulturowa Działania promujące szlaki Opracowanie kompleksowej oferty w zakresie turystyki rekreacyjno - wypoczynkowej Rozwój infrastruktury wspierającej turystykę rekreacyjną i wypoczynkową Działania promujące szlaki piesze Rozwój infrastruktury wspierającej turystykę rekreacyjną i wypoczynkową Działania promujące szlaki rowerowe Rozwój infrastruktury wspierającej turystykę rekreacyjną i wypoczynkową - przygotowanie i wydanie materiałów promocyjnych promujących wyznaczone szlaki rowerowe i konne - promocja i informacja wśród mieszkańców subregionu o wytyczonych szlakach - promocja szlaku poprzez stronę internetową subregionu, - powołanie zespołu eksperckiego zajmującego się wyznaczeniem najistotniejszych obszarów i atrakcji turystyki rekreacyjno wypoczynkowej w Subregionie - przygotowanie zintegrowanego systemu promocji skierowanego do potencjalnych turystów - wspólny projekt ekspozycji targowej - promocja zdrowego stylu życia wśród mieszkańców Subregionu i turystów - tworzenie szlaków pieszych oraz ścieżek dydaktycznych na terenie subregionu, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniającej na wyznaczonych szlakach (miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku, ławeczki, toalety, kosze na śmieci) - przygotowanie i wydanie materiałów promocyjnych promujących wyznaczone szlaki piesze, - promocja i informacja wśród mieszkańców subregionu o wytyczonych szlakach - promocja szlaku poprzez stronę internetową subregionu, - wyznaczenie szlaków rowerowych na terenie subregionu, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniającej na wyznaczonych szlakach (np. miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) - przygotowanie systemu wypożyczalni rowerów oraz innego sprzętu, - przygotowanie i wydanie materiałów promocyjnych promujących wyznaczone szlaki rowerowe, - promocja i informacja wśród mieszkańców subregionu o wytyczonych szlakach - promocja imprez rowerowych tworzonych w Subregionie, - promocja szlaku poprzez stronę internetową subregionu, - wyznaczenie szlaków krajoznawczych na terenie subregionu, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniającej na wyznaczonych szlakach (miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) 262

263 8 Agroturystyka Nysy Kwisy Bobru 9 Krzyże Pokutne Subregionu Nysa Kwisa Bóbr 1.7. Rozwój produktu turystyka wiejska 1.8. Rozwój produktu agroturystyka 1.2. Rozwój produktu turystyka piesza 1.3. Rozwój produktu turystyka rowerowa Zintegrowany system promocji najważniejszych eventów organizowanych w Subregionie Działania promujące turystykę krajoznawczą kulturową Rozwój produktów lokalnych Rozwój zagospodarowania turystycznego i rekreacyjnego Aktywizacja i wspieranie prywatnej infrastruktury turystyczno-rekreacyjnej Rozwój infrastruktury wspierającej turystykę rekreacyjną i wypoczynkową Działania promujące szlaki piesze Rozwój infrastruktury wspierającej turystykę rekreacyjną i wypoczynkową - promocja imprez przez stronę internetową Subregionu - promowanie kompleksowej oferty w zakresie imprez na targach turystycznych - włączenie lokalnych liderów w proces kreowania regionalnych wydarzeń kulturalnych - foldery informacyjne promujące turystykę krajoznawczą na terenie Subregionu, - promocja literatury i wydawnictw związanych z podaniami i legendami z obszaru Subregionu, - organizacja cyklicznego jarmarku z ofertą produktów z regionu, - wydanie książki kucharskiej z przepisami potraw z wykorzystaniem produktów lokalnych charakterystycznych dla Subregionu, - inwestycje w infrastrukturę turystyczną i paraturystyczną na terenach wiejskich, - wsparcie remontu i renowacji urządzeń służących do wytworzenia historycznych produktów lokalnych (młyn, piec do chleba itp.) - wsparcie przekształcenia wiejskich zabudowań na potrzeby rozwoju turystyki wiejskiej oraz agroturystyki, - wsparcie przekształcenia zabudowań na potrzeby rozwoju agroturystyki i ekoturystyki, - wsparcie i promocja produktów wytwarzanych w gospodarstwach agroturystycznych i ekoturystycznych, - podtrzymywanie tradycji i rozwój ginących zawodów, - aktywne włączenie branży agroturystycznej w promocję idei markowych produktów turystycznych, - tworzenie szlaków pieszych oraz ścieżek dydaktycznych na terenie subregionu, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniającej na wyznaczonych szlakach (miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku, ławeczki, toalety, kosze na śmieci) - przygotowanie i wydanie materiałów promocyjnych promujących wyznaczone szlaki piesze, - promocja i informacja wśród mieszkańców subregionu o wytyczonych szlakach - promocja szlaku poprzez stronę internetową subregionu, - wyznaczenie szlaków rowerowych na terenie subregionu, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniającej na wyznaczonych szlakach (np. miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) - przygotowanie systemu wypożyczalni rowerów oraz innego sprzętu, 263

264 1.5. Rozwój produktu turystyka krajoznawcza i kulturowa 10 Kraina Agatów 1.1. Rozwój produktu turystyka rekreacyjnawypoczynkowa Działania promujące szlaki rowerowe Rozwój infrastruktury wspierającej turystykę rekreacyjną i wypoczynkową Zintegrowany system promocji najważniejszych eventów organizowanych w Subregionie Rozwój infrastruktury wspierającej turystykę rekreacyjną i wypoczynkową Działania promujące szlaki - przygotowanie i wydanie materiałów promocyjnych promujących wyznaczone szlaki rowerowe, - promocja i informacja wśród mieszkańców subregionu o wytyczonych szlakach - promocja imprez rowerowych tworzonych w Subregionie, - promocja szlaku poprzez stronę internetową subregionu, - wyznaczenie szlaków krajoznawczych na terenie subregionu, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniającej na wyznaczonych szlakach (miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) - promocja imprez przez stronę internetową Subregionu - promowanie kompleksowej oferty w zakresie imprez na targach turystycznych - włączenie lokalnych liderów w proces kreowania regionalnych wydarzeń kulturalnych - tworzenie szlaków rowerowych oraz konnych na terenie subregionu, - tworzenie i rozbudowa turystycznych szlaków samochodowych, - tworzenie szlaków wodnych na terenie subregionu, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniającej na wyznaczonych szlakach (np. miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) - rewitalizacja parków i terenów zielonych, - rozbudowa systemu ścieżek spacerowych i dydaktycznych, - przebudowa ciągów pieszych w drogach, - przygotowanie systemu wypożyczalni rowerów oraz innego sprzętu, - przygotowanie systemu wypożyczalni kajaków oraz innego sprzętu wodnego, - tworzenie i wsparcie specjalistycznej bazy turystycznej Bed&Bike (łóżko i rower) - tworzenie i zarządzanie systemem wypożyczalni koni oraz sprzętu do uprawniania turystyki konnej, - stworzenie punktów informacji turystycznej, - przygotowanie i wydanie materiałów promocyjnych promujących wyznaczone szlaki rowerowe i konne - promocja i informacja wśród mieszkańców subregionu o wytyczonych szlakach - promocja szlaku poprzez stronę internetową subregionu, 264

265 11 Wodny Wypoczynek Nysy Kwisy Bobru 12 Wędkarski Raj Nysy Kwisy Bobru 1.1. Rozwój produktu turystyka rekreacyjnawypoczynkowa 1.1. Rozwój produktu turystyka rekreacyjnawypoczynkowa Opracowanie kompleksowej oferty w zakresie turystyki rekreacyjno - wypoczynkowej Rozwój infrastruktury wspierającej turystykę rekreacyjną i wypoczynkową Działania promujące szlaki Rozwój infrastruktury wspierającej turystykę rekreacyjną i wypoczynkową Działania promujące szlaki Opracowanie kompleksowej oferty w zakresie turystyki rekreacyjno - wypoczynkowej - powołanie zespołu eksperckiego zajmującego się wyznaczeniem najistotniejszych obszarów i atrakcji turystyki rekreacyjno wypoczynkowej w Subregionie - przygotowanie zintegrowanego systemu promocji skierowanego do potencjalnych turystów - wspólny projekt ekspozycji targowej - promocja zdrowego stylu życia wśród mieszkańców Subregionu i turystów - tworzenie szlaków wodnych na terenie subregionu, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - przygotowanie systemu wypożyczalni kajaków oraz innego sprzętu wodnego, - stworzenie punktów informacji turystycznej, - przygotowanie i wydanie materiałów promocyjnych promujących wyznaczone szlaki wodne - promocja i informacja wśród mieszkańców subregionu o wytyczonych szlakach - promocja szlaku poprzez stronę internetową subregionu, - tworzenie szlaków wodnych na terenie subregionu, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - przygotowanie systemu wypożyczalni kajaków oraz innego sprzętu wodnego, - stworzenie punktów informacji turystycznej, - przygotowanie i wydanie materiałów promocyjnych promujących wyznaczone szlaki wodne - promocja i informacja wśród mieszkańców subregionu o wytyczonych szlakach - promocja szlaku poprzez stronę internetową subregionu, - powołanie zespołu eksperckiego zajmującego się wyznaczeniem najistotniejszych obszarów i atrakcji turystyki rekreacyjno wypoczynkowej w Subregionie - przygotowanie zintegrowanego systemu promocji skierowanego do potencjalnych turystów - wspólny projekt ekspozycji targowej - promocja zdrowego stylu życia wśród mieszkańców Subregionu i turystów 265

266 13 Ogólnopolskie Imieniny Henryka, Henryki i Henrykowa 1.1. Rozwój produktu turystyka rekreacyjnawypoczynkowa 1.5. Rozwój produktu turystyka krajoznawcza i kulturowa Rozwój infrastruktury wspierającej turystykę rekreacyjną i wypoczynkową Działania promujące szlaki Opracowanie kompleksowej oferty w zakresie turystyki rekreacyjno - wypoczynkowej Rozwój infrastruktury wspierającej turystykę rekreacyjną i wypoczynkową Zintegrowany system promocji najważniejszych eventów organizowanych w Subregionie Opracowanie systemu zachęt dla przedsiębiorców z sektora turystycznorekreacyjnego - tworzenie szlaków rowerowych oraz konnych na terenie subregionu, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniającej na wyznaczonych szlakach (np. miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) - rewitalizacja parków i terenów zielonych, - rozbudowa systemu ścieżek spacerowych i dydaktycznych, - przebudowa ciągów pieszych w drogach, - przygotowanie systemu wypożyczalni rowerów oraz innego sprzętu, - tworzenie i wsparcie specjalistycznej bazy turystycznej Bed&Bike (łóżko i rower) - stworzenie punktów informacji turystycznej, - przygotowanie i wydanie materiałów promocyjnych promujących wyznaczone szlaki rowerowe i konne - promocja i informacja wśród mieszkańców subregionu o wytyczonych szlakach - promocja szlaku poprzez stronę internetową subregionu, - powołanie zespołu eksperckiego zajmującego się wyznaczeniem najistotniejszych obszarów i atrakcji turystyki rekreacyjno wypoczynkowej w Subregionie - przygotowanie zintegrowanego systemu promocji skierowanego do potencjalnych turystów - wspólny projekt ekspozycji targowej - promocja zdrowego stylu życia wśród mieszkańców Subregionu i turystów - tworzenie szlaków krajoznawczych na terenie subregionu, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniającej na wyznaczonych szlakach (np. miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) - promocja imprez przez stronę internetową Subregionu - promowanie kompleksowej oferty w zakresie imprez na targach turystycznych - włączenie lokalnych liderów w proces kreowania regionalnych wydarzeń kulturalnych - pobudzanie rozwoju oferty turystycznej np. utworzenie funduszu gwarancyjnego udzielającego wsparcia lokalnym podmiotom, - pobudzenie rozwoju oferty turystycznej poprzez utworzenie funduszu pożyczkowego udzielającego pożyczek na inwestycje wspierające turystykę wiejską, - ulgi inwestycyjne ze strony władz lokalnych, - podtrzymywanie tradycji i rozwój ginących zawodów (np. kowalstwo, kuśnierstwo itp.), 266

267 14 Kwisonalia 1.1. Rozwój produktu turystyka rekreacyjnawypoczynkowa 1.5. Rozwój produktu turystyka krajoznawcza i kulturowa Rozwój infrastruktury wspierającej turystykę rekreacyjną i wypoczynkową Działania promujące szlaki Opracowanie kompleksowej oferty w zakresie turystyki rekreacyjno - wypoczynkowej Rozwój infrastruktury wspierającej turystykę rekreacyjną i wypoczynkową Zintegrowany system promocji najważniejszych eventów organizowanych w Subregionie Opracowanie systemu zachęt dla przedsiębiorców z sektora turystycznorekreacyjnego - tworzenie szlaków rowerowych oraz konnych na terenie subregionu, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniającej na wyznaczonych szlakach (np. miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) - rewitalizacja parków i terenów zielonych, - rozbudowa systemu ścieżek spacerowych i dydaktycznych, - przebudowa ciągów pieszych w drogach, - przygotowanie systemu wypożyczalni rowerów oraz innego sprzętu, - tworzenie i wsparcie specjalistycznej bazy turystycznej Bed&Bike (łóżko i rower) - stworzenie punktów informacji turystycznej, - przygotowanie i wydanie materiałów promocyjnych promujących wyznaczone szlaki rowerowe i konne - promocja i informacja wśród mieszkańców subregionu o wytyczonych szlakach - promocja szlaku poprzez stronę internetową subregionu, - powołanie zespołu eksperckiego zajmującego się wyznaczeniem najistotniejszych obszarów i atrakcji turystyki rekreacyjno wypoczynkowej w Subregionie - przygotowanie zintegrowanego systemu promocji skierowanego do potencjalnych turystów - wspólny projekt ekspozycji targowej - promocja zdrowego stylu życia wśród mieszkańców Subregionu i turystów - tworzenie szlaków krajoznawczych na terenie subregionu, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniającej na wyznaczonych szlakach (np. miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) - promocja imprez przez stronę internetową Subregionu - promowanie kompleksowej oferty w zakresie imprez na targach turystycznych - włączenie lokalnych liderów w proces kreowania regionalnych wydarzeń kulturalnych - pobudzanie rozwoju oferty turystycznej np. utworzenie funduszu gwarancyjnego udzielającego wsparcia lokalnym podmiotom, - pobudzenie rozwoju oferty turystycznej poprzez utworzenie funduszu pożyczkowego udzielającego pożyczek na inwestycje wspierające turystykę wiejską, - ulgi inwestycyjne ze strony władz lokalnych, - podtrzymywanie tradycji i rozwój ginących zawodów (np. kowalstwo, kuśnierstwo itp.), 267

268 15 Zespoły Folklorystyczne Nysy Kwisy Bobru 16 Wspólna Karta Turystyczna Nysy Kwisy Bobru 1.8. Rozwój produktu agroturystyka 1.5. Rozwój produktu turystyka krajoznawcza i kulturowa 1.7. Rozwój produktu turystyka wiejska 1.1. Rozwój produktu turystyka rekreacyjnawypoczynkowa Aktywizacja i wspieranie prywatnej infrastruktury turystyczno-rekreacyjnej Działania promujące turystykę krajoznawczą kulturową Zintegrowany system promocji najważniejszych eventów organizowanych w Subregionie Opracowanie systemu zachęt dla przedsiębiorców z sektora turystycznorekreacyjnego Rozwój zagospodarowania turystycznego i rekreacyjnego Rozwój infrastruktury wspierającej turystykę rekreacyjną i wypoczynkową - wsparcie przekształcenia wiejskich zabudowań na potrzeby rozwoju agroturystyki, - wsparcie i promocja produktów wytwarzanych w gospodarstwach agroturystycznych, - podtrzymywanie tradycji i rozwój ginących zawodów (kowalstwo, kuśnierstwo itp.), - aktywne włączenie branży agroturystycznej w promocję idei markowych produktów turystycznych Borów Dolnośląskich, - foldery informacyjne promujące turystykę krajoznawczą na terenie Subregionu, - promocja literatury i wydawnictw związanych z podaniami i legendami z obszaru Subregionu, - promocja imprez przez stronę internetową Subregionu - promowanie kompleksowej oferty w zakresie imprez na targach turystycznych - włączenie lokalnych liderów w proces kreowania regionalnych wydarzeń kulturalnych - pobudzanie rozwoju oferty turystycznej np. utworzenie funduszu gwarancyjnego udzielającego wsparcia lokalnym podmiotom, - pobudzenie rozwoju oferty turystycznej poprzez utworzenie funduszu pożyczkowego udzielającego pożyczek na inwestycje wspierające turystykę wiejską, - ulgi inwestycyjne ze strony władz lokalnych, - podtrzymywanie tradycji i rozwój ginących zawodów (np. kowalstwo, kuśnierstwo itp.), - inwestycje w infrastrukturę turystyczną i paraturystyczną na terenach wiejskich, - wsparcie remontu i renowacji urządzeń służących do wytworzenia historycznych produktów lokalnych (młyn, piec do chleba itp.) - wsparcie przekształcenia wiejskich zabudowań na potrzeby rozwoju turystyki wiejskiej oraz agroturystyki, - tworzenie szlaków rowerowych oraz konnych na terenie subregionu, - tworzenie szlaków wodnych na terenie subregionu, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniającej na wyznaczonych szlakach (np. miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) - przygotowanie systemu wypożyczalni rowerów oraz innego sprzętu, - przygotowanie systemu wypożyczalni kajaków oraz innego sprzętu wodnego, 268

269 17 Jakuby Święto Starego Miasta 1.5. Rozwój produktu turystyka krajoznawcza i kulturowa 1.1. Rozwój produktu turystyka rekreacyjnawypoczynkowa Działania promujące szlaki rowerowe i konne Opracowanie kompleksowej oferty w zakresie turystyki rekreacyjno - wypoczynkowej Działania promujące turystykę krajoznawczą kulturową Zintegrowany system promocji najważniejszych eventów organizowanych w Subregionie Opracowanie systemu zachęt dla przedsiębiorców z sektora turystycznorekreacyjnego Rozwój infrastruktury wspierającej turystykę rekreacyjną i wypoczynkową - przygotowanie folderów i ulotek promujących wyznaczone szlaki rowerowe i konne - promocja i informacja wśród mieszkańców subregionu o wytyczonych szlakach - promocja szlaku poprzez stronę internetową subregionu, - powołanie zespołu eksperckiego zajmującego się wyznaczeniem najistotniejszych obszarów i atrakcji turystyki rekreacyjno wypoczynkowej w Subregionie - przygotowanie zintegrowanego systemu promocji skierowanego do potencjalnych turystów - wspólny projekt ekspozycji targowej - promocja zdrowego stylu życia wśród mieszkańców Subregionu i turystów - foldery informacyjne promujące turystykę krajoznawczą na terenie Subregionu, - promocja literatury i wydawnictw związanych z podaniami i legendami z obszaru Subregionu, - promocja imprez przez stronę internetową Subregionu - promowanie kompleksowej oferty w zakresie imprez na targach turystycznych - włączenie lokalnych liderów w proces kreowania regionalnych wydarzeń kulturalnych - pobudzanie rozwoju oferty turystycznej np. utworzenie funduszu gwarancyjnego udzielającego wsparcia lokalnym podmiotom, - pobudzenie rozwoju oferty turystycznej poprzez utworzenie funduszu pożyczkowego udzielającego pożyczek na inwestycje wspierające turystykę wiejską, - ulgi inwestycyjne ze strony władz lokalnych, - podtrzymywanie tradycji i rozwój ginących zawodów (np. kowalstwo, kuśnierstwo itp.), - tworzenie szlaków rowerowych oraz konnych na terenie subregionu, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniającej na wyznaczonych szlakach (np. miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) - rewitalizacja parków i terenów zielonych, - rozbudowa systemu ścieżek spacerowych i dydaktycznych, - przebudowa ciągów pieszych w drogach, - przygotowanie systemu wypożyczalni rowerów oraz innego sprzętu, - tworzenie i wsparcie specjalistycznej bazy turystycznej Bed&Bike (łóżko i rower) - stworzenie punktów informacji turystycznej, 269

270 18 Zabytki Architektury Nysy Kwisy Bobru 1.5. Rozwój produktu turystyka krajoznawcza i kulturowa 1.1. Rozwój produktu turystyka rekreacyjnawypoczynkowa Działania promujące szlaki Opracowanie kompleksowej oferty w zakresie turystyki rekreacyjno - wypoczynkowej Działania promujące turystykę krajoznawczą kulturową Zintegrowany system promocji najważniejszych eventów organizowanych w Subregionie Opracowanie systemu zachęt dla przedsiębiorców z sektora turystycznorekreacyjnego Rozwój infrastruktury wspierającej turystykę rekreacyjną i wypoczynkową - przygotowanie i wydanie materiałów promocyjnych promujących wyznaczone szlaki rowerowe i konne - promocja i informacja wśród mieszkańców subregionu o wytyczonych szlakach - promocja szlaku poprzez stronę internetową subregionu, - powołanie zespołu eksperckiego zajmującego się wyznaczeniem najistotniejszych obszarów i atrakcji turystyki rekreacyjno wypoczynkowej w Subregionie - przygotowanie zintegrowanego systemu promocji skierowanego do potencjalnych turystów - wspólny projekt ekspozycji targowej - promocja zdrowego stylu życia wśród mieszkańców Subregionu i turystów - foldery informacyjne promujące turystykę krajoznawczą na terenie Subregionu, - promocja literatury i wydawnictw związanych z podaniami i legendami z obszaru Subregionu, - promocja imprez przez stronę internetową Subregionu - promowanie kompleksowej oferty w zakresie imprez na targach turystycznych - włączenie lokalnych liderów w proces kreowania regionalnych wydarzeń kulturalnych - pobudzanie rozwoju oferty turystycznej np. utworzenie funduszu gwarancyjnego udzielającego wsparcia lokalnym podmiotom, - pobudzenie rozwoju oferty turystycznej poprzez utworzenie funduszu pożyczkowego udzielającego pożyczek na inwestycje wspierające turystykę wiejską, - ulgi inwestycyjne ze strony władz lokalnych, - podtrzymywanie tradycji i rozwój ginących zawodów (np. kowalstwo, kuśnierstwo itp.), - tworzenie szlaków rowerowych oraz konnych na terenie subregionu, - tworzenie szlaków wodnych na terenie subregionu, - rewitalizacja zabytkowych centrów miast, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniającej na wyznaczonych szlakach (np. miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) - przygotowanie systemu wypożyczalni rowerów oraz innego sprzętu, - przygotowanie systemu wypożyczalni kajaków oraz innego sprzętu wodnego, 270

271 1.5. Rozwój produktu turystyka krajoznawcza i kulturowa 1.6. Rozwój produktu turystyka zdrowotna /w tym spa i wellnes/ Działania promujące szlaki rowerowe i konne Opracowanie kompleksowej oferty w zakresie turystyki rekreacyjno - wypoczynkowej Działania promujące turystykę krajoznawczą kulturową Zintegrowany system promocji najważniejszych eventów organizowanych w Subregionie Opracowanie systemu zachęt dla przedsiębiorców z sektora turystycznorekreacyjnego Inwestycje w infrastrukturę Promocja zdrowego stylu życia - przygotowanie folderów i ulotek promujących wyznaczone szlaki rowerowe i konne - promocja i informacja wśród mieszkańców subregionu o wytyczonych szlakach - promocja szlaku poprzez stronę internetową subregionu, - powołanie zespołu eksperckiego zajmującego się wyznaczeniem najistotniejszych obszarów i atrakcji turystyki rekreacyjno wypoczynkowej w Subregionie - przygotowanie zintegrowanego systemu promocji skierowanego do potencjalnych turystów - wspólny projekt ekspozycji targowej - promocja zdrowego stylu życia wśród mieszkańców Subregionu i turystów - foldery informacyjne promujące turystykę krajoznawczą na terenie Subregionu, - promocja literatury i wydawnictw związanych z podaniami i legendami z obszaru Subregionu, - promocja imprez przez stronę internetową Subregionu - promowanie kompleksowej oferty w zakresie imprez na targach turystycznych - włączenie lokalnych liderów w proces kreowania regionalnych wydarzeń kulturalnych - pobudzanie rozwoju oferty turystycznej np. utworzenie funduszu gwarancyjnego udzielającego wsparcia lokalnym podmiotom, - pobudzenie rozwoju oferty turystycznej poprzez utworzenie funduszu pożyczkowego udzielającego pożyczek na inwestycje wspierające turystykę wiejską, - ulgi inwestycyjne ze strony władz lokalnych, - podtrzymywanie tradycji i rozwój ginących zawodów (np. kowalstwo, kuśnierstwo itp.), - rozszerzenie gamy oferowanych zabiegów zdrowotnych w obiektach turystycznych Subregionu, - rozszerzenie gamy oferowanych zabiegów zdrowotnych w obiektach turystycznych Subregionu, - infrastruktura sportowa wspierająca zdrowy tryb życia (np. boiska, hale sportowe, baseny itp.), 271

272 19 Szlaki Konne Nysy Kwisy Bobru 20 Wielokulturowy Subregion Nysa Kwisa - Bóbr 1.1. Rozwój produktu turystyka rekreacyjnawypoczynkowa 1.8. Rozwój produktu agroturystyka 1.5. Rozwój produktu turystyka krajoznawcza i kulturowa Rozwój infrastruktury wspierającej turystykę rekreacyjną i wypoczynkową Działania promujące szlaki Opracowanie kompleksowej oferty w zakresie turystyki rekreacyjno - wypoczynkowej Aktywizacja i wspieranie prywatnej infrastruktury turystyczno-rekreacyjnej Rozwój infrastruktury wspierającej turystykę rekreacyjną i wypoczynkową Zintegrowany system promocji najważniejszych eventów organizowanych w Subregionie - tworzenie szlaków konnych na terenie subregionu, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniającej na wyznaczonych szlakach (np. miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) - rewitalizacja parków i terenów zielonych, - rozbudowa systemu ścieżek spacerowych i dydaktycznych, - przebudowa ciągów pieszych w drogach, - tworzenie i zarządzanie systemem wypożyczalni koni oraz sprzętu do uprawniania turystyki konnej, - stworzenie punktów informacji turystycznej, - przygotowanie i wydanie materiałów promocyjnych promujących wyznaczone szlaki konne - promocja i informacja wśród mieszkańców subregionu o wytyczonych szlakach - promocja szlaku poprzez stronę internetową subregionu, - powołanie zespołu eksperckiego zajmującego się wyznaczeniem najistotniejszych obszarów i atrakcji turystyki rekreacyjno wypoczynkowej w Subregionie - przygotowanie zintegrowanego systemu promocji skierowanego do potencjalnych turystów - wspólny projekt ekspozycji targowej - promocja zdrowego stylu życia wśród mieszkańców Subregionu i turystów - wsparcie przekształcenia zabudowań na potrzeby rozwoju agroturystyki i ekoturystyki, - wsparcie i promocja produktów wytwarzanych w gospodarstwach agroturystycznych i ekoturystycznych, - podtrzymywanie tradycji i rozwój ginących zawodów, - aktywne włączenie branży agroturystycznej w promocję idei markowych produktów turystycznych, - tworzenie szlaków krajoznawczych na terenie subregionu, - jednolite dla subregionu oznakowanie szlaków, - poprawa i uzupełnienie infrastruktury uzupełniającej na wyznaczonych szlakach (np. miejsca parkingowe, wiaty, miejsca odpoczynku dla rowerzystów i koni) - promocja imprez przez stronę internetową Subregionu - promowanie kompleksowej oferty w zakresie imprez na targach turystycznych - włączenie lokalnych liderów w proces kreowania regionalnych wydarzeń kulturalnych 272

273 1.7. Rozwój produktu turystyka wiejska Działania promujące turystykę krajoznawczą kulturową Opracowanie systemu zachęt dla przedsiębiorców z sektora turystycznorekreacyjnego Promocja wielokulturowości mieszkańców Subregionu Rozwój zagospodarowania turystycznego i rekreacyjnego Opracowanie systemu zachęt dla przedsiębiorców z sektora turystycznorekreacyjnego Rozwój produktów lokalnych - foldery informacyjne promujące turystykę krajoznawczą na terenie Subregionu, - promocja literatury i wydawnictw związanych z podaniami i legendami z obszaru Subregionu, - pobudzanie rozwoju oferty turystycznej np. utworzenie funduszu gwarancyjnego udzielającego wsparcia lokalnym podmiotom, - pobudzenie rozwoju oferty turystycznej poprzez utworzenie funduszu pożyczkowego udzielającego pożyczek na inwestycje wspierające turystykę wiejską, - ulgi inwestycyjne ze strony władz lokalnych, - podtrzymywanie tradycji i rozwój ginących zawodów (np. kowalstwo, kuśnierstwo itp.), - organizacja konferencji z udziałem społeczności lokalnych będących potomkami ludności napływowej, - nawiązanie kontaktów z miastami partnerskimi państw ojczystych ludności napływowej, - promocja zespołów ludowych, - tworzenie prezentacji multimedialnych, - wydanie kalendarza imprez subregionalnych, - inwestycje w infrastrukturę turystyczną i paraturystyczną na terenach wiejskich, - wsparcie remontu i renowacji urządzeń służących do wytworzenia historycznych produktów lokalnych (np. młyn, piec do chleba itp.) - wsparcie przekształcenia wiejskich zabudowań na potrzeby rozwoju turystyki wiejskiej oraz agroturystyki, - pobudzanie rozwoju oferty turystycznej np. utworzenie funduszu gwarancyjnego udzielającego wsparcia lokalnym podmiotom, - pobudzenie rozwoju oferty turystycznej poprzez utworzenie funduszu pożyczkowego udzielającego pożyczek na inwestycje wspierające turystykę wiejską, - ulgi inwestycyjne ze strony władz lokalnych, - podtrzymywanie tradycji i rozwój ginących zawodów (np. kowalstwo, kuśnierstwo itp.), - stworzenie systemu certyfikacji promującego lokalnych producentów produktów lokalnych, - promocja starych zawodów, - organizacja cyklicznego jarmarku z ofertą produktów z regionu, - wydanie książki kucharskiej z przepisami potraw z wykorzystaniem produktów lokalnych charakterystycznych dla Subregionu, 273

274 Źródło: opracowanie własne 1.8. Rozwój produktu agroturystyka 1.9. Rozwój produktu turystyka przygraniczna Aktywizacja i wspieranie prywatnej infrastruktury turystyczno-rekreacyjnej Promocja oferty turystycznej na terenach przygranicznych - wsparcie przekształcenia zabudowań na potrzeby rozwoju agroturystyki i ekoturystyki, - wsparcie i promocja produktów wytwarzanych w gospodarstwach agroturystycznych i ekoturystycznych, - podtrzymywanie tradycji i rozwój ginących zawodów, - aktywne włączenie branży agroturystycznej w promocję idei markowych produktów turystycznych, - opracowanie wielojęzycznych wydawnictw i materiałów promocyjnych eksponujących najlepsze produkty turystyczne - systemy rabatowe na produktu lokalne dla turystów zagranicznych, - wprowadzenie weekendowej oferty promocyjnej na usługi hotelarskie i gastronomiczne dla turystów zagranicznych, 274

275 3. Założenia do Studium Wykonalności Koncepcji SPT 3.1. Inwestycje w Subregionie sprzyjające rozwojowi turystyki Gmina i Miasto Gryfów Śląski Tabela 28. Inwestycje na terenie Gminy Gryfów Śląski wspierające rozwój turystyki w regionie. Obiekty o charakterze turystycznym 1.Kościół parafialny św. Jadwigi Czy obiekt wymaga remontu? tak Remont wnętrza kościoła. Miejsca parkingowe obecne oraz zapotrzebowanie (obecna i docelowa liczba miejsc parkingowych dla autokarów i samochodów osobowych) 30 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych brak miejsc parkingowych dla autokarów. Infrastruktura turystyczna przy obiekcie obecna i zapotrzebowanie (obecna ilość i zapotrzebowanie na sklepy, punkty gastronomiczne, miejsca biwakowe, ławeczki, etc.) Obecne Zapotrzebowanie Obecne Zapotrzebowanie modernizacja ławeczki istniejącego parkingu kosze na śmieci, ławeczki, nasadzenie zieleni, tablica informacyjna. 2.Rynek miasta z kamienicami tak Odnowienie elewacji, kamienic oraz remont i wyposażenie pomieszczenia w kamienicy nr 33 z przeznaczeniem na Centrum Informacji Turystycznej 35 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych brak miejsc parkingowych dla autokarów. - ławeczki, punkty gastronomiczne. rewitalizacja rynku, wymiana nawierzchni, mała architektura, wymiana sieci, tablice informacyjne. 275

276 3. Ratusz tak Nowa elewacja budynku, dostosowanie budynku dla osób niepełnosprawnych (podjazd), utworzenie na wieży ratuszowej punktu widokowego. 30 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych, brak miejsc parkingowych dla autokarów. - ławeczki, punkty gastronomiczne punkt odpoczynku dla rowerzystów, stojaki na rowery. 4. Europejskie Centrum Informacyjno- Kulturalne 5. Zamek Gryf (obiekt prywatny) 6. Zamek Podskale tak Gruntowny remont budynku tak tak brak miejsc parkingowych 30 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych brak miejsc parkingowych dla autokarów budowa miejsc parkingowych 20 samochodów osobowych. budowa miejsc parkingowych ławeczki, miejsce biwakowe - urządzenie punktu widokowego oraz dodatkowej infrastruktury, małej architektury. kosze, tablice informacyjne. 7.Kaplica Św. Anny tak 50 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych brak miejsc parkingowych dla autokarów budowa miejsc parkingowych - urządzenie miejsca do biwakowania, punktu widokowego, budowa drogi, mała architektura, ławki, kosze, tablica informacyjna 276

277 8. Jezioro Złotnickie 9. Park ul. Parkowa 10.Park ul. Kolejowa 11. Stadion miejski 12.Wyrobisko po kamieniołomach ( Wieża) - 30 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych - brak miejsc parkingowych - brak miejsc parkingowych budowa miejsc parkingowych budowa miejsc parkingowych budowa miejsc parkingowych dla 10 samochodów osobowych ławeczki, staw boisko, bieżnia, trybuny - brak miejsc parkingowych budowa miejsc parkingowych dla 30 samochodów osobowych Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych wśród jednostek tworzących Subregion - punkty gastronomiczne, pole namiotowe, stanica dla wędkarzy, wypożyczalnia sprzętu wodnego, mała architektura terenu, ławeczki, kosze na śmieci. - rewitalizacja parku, renowacja trawników, oświetlenie, przywrócenie stawu, ułożenie chodników, budowa amfiteatru, ławeczki, nasadzenie zieleni park linowy. rewitalizacja parku, odnowienie trawników, nowe rabaty kwiatowe, odnowienie chodników, urządzenie placu zabaw dla dzieci. modernizacja (odnowienie nawierzchni boiska, bieżni, budowa nowych trybun, szatni i ogrodzenia) - zagospodarowanie terenu, urządzenia miejsca do biwakowania. 277

278 Tabela 29. Trasy turystyczne - istniejące i planowane na terenie Gminy Gryfów Śląski wspierające rozwój turystyki w regionie. Trasy turystyczne (w podziale na istniejące i planowane) Piesze 1. Znaki niebieskie 2. Znaki zielone 3. Znaki żółte i zielone Przebieg na terenie gminy Przebieg całej trasy ISTNIEJĄCE miasto Gryfów Śląski Gryfów-Biedrzychowice-Olszyna Lubań- Sulików - Wilka Infrastruktura turystyczna przy trasie obecna i zapotrzebowanie na terenie gminy (obecna ilość i zapotrzebowanie na parkingi, miejsca biwakowe, wiaty, ławeczki, etc.) brak Obecne Zapotrzebowanie tablice informacyjne, wiaty, ławeczki odnowienie oznakowania na trasach, tablice informacyjne miasto Gryfów Śląski Gryfów-Płóczki Górne- Lwówek Śląski brak tablice informacyjne, wiaty, ławeczki odnowienie oznakowania na trasach, tablice informacyjne miasto Gryfów Śląski Gryfów Lubomierz brak tablice informacyjne, wiaty, ławeczki odnowienie oznakowania na trasach, tablice informacyjne 4.Znaki żółte miasto Gryfów Śląski Gryfów zamek Czocha -Leśna brak tablice informacyjne, wiaty, ławeczki odnowienie oznakowania na trasach, tablice informacyjne 278

279 5.Znaki zielone miasto Gryfów Śląski,Proszówka Gryfów Mirsk - Świeradów brak tablice informacyjne, wiaty, ławeczki odnowienie oznakowania na trasach, tablice informacyjne Rowerowe 1.Czerwony miasto Gryfów Śląski,Proszówka Lubomierz-Oleszna Podgórska-Gryfów Śląski -Mirsk 2.Niebieski Gryfów Śląski Ubocze - Rząsiny-Wolbromów 3.Żółty Rząsiny PKS kol.tłoki kol.gradówek Gryfów Śląski Ubocze-Rząsiny- Wolbromów-Gradówek- Rząsiny PKS- Ubocze-Gryfów Śląski Rząsiny PKS kol.tłoki kol.gradówek Oleszna Podgórska PKS 4. Czarny Ubocze Ubocze (skrzyż.) Nagórzański Las Kolonia Gradówek ławeczki w centrum miasta, stojaki na rowery ławeczki w centrum miasta, stojaki na rowery ławeczki, miejsce biwakowe na Zamku Podskale brak tablice informacyjne, wiaty, ławeczki odnowienie oznakowania na trasach, tablice informacyjne tablice informacyjne, wiaty, ławeczki odnowienie oznakowania na trasach, tablice informacyjne tablice informacyjne, wiaty, ławeczki odnowienie oznakowania na trasach, tablice informacyjne tablice informacyjne, wiaty, ławeczki odnowienie oznakowania na trasach, tablice informacyjne 279

280 5. Zielony Proszówka PKS Młyńsko Proszówka PKS Młyńsko-Gajówka- Rębiszów Dolny-Proszówka PKS 6.Żółty 7. Niebieski (łącznik) Młyńsko-Krzewie Wielkie-Gryfów Śląski Młyńsko-Radoniów-Krzewie Wielkie- Gryfów Śląski brak brak tablice informacyjne, wiaty, ławeczki odnowienie oznakowania na trasach, tablice informacyjne tablice informacyjne, wiaty, ławeczki odnowienie oznakowania na trasach, tablice informacyjne Proszówka Krzewie Wielkie Proszówka Krzewie Wielkie brak tablice informacyjne, wiaty, ławeczki odnowienie oznakowania na trasach, tablice informacyjne 8. Czarny Gryfów,Proszówka Gryfów Radoniów Proszówka brak tablice informacyjne, wiaty, ławeczki odnowienie oznakowania na trasach, tablice informacyjne 9.Żółty Gryfów Śląski, Wieża Gryfów-Wieża-Zacisze-Wieża ławeczki w centrum miasta, stojaki na rowery tablice informacyjne, wiaty, ławeczki odnowienie oznakowania na trasach, tablice informacyjne 280

281 10.Zielony Gryfów Śląski- Jezioro Złotnickie-Gryfów Śląski Konne 1. Czerwony Z Olesznej Podgórskiej leśnymi i polnymi drogami do Gryfowa Śląskiego do Gospodarstwa Agroturystycznego Nad Stawami, ul. Nad Stawami 1 a następnie w kierunku wsi Krzewie Wielkie i przez wieś w kierunku gminy Lubomirze Inne 1. Szlak Św. Jakuba Piesze brak Rowerowe 1. Droga dla rowerów Gryfów Śląski, obok Kościoła Św. Jadwigi Ubocze-Gryfów Śląski Gryfów Śląski- Jezioro Złotnickie-Gryfów Śląski Jest to część szlaku ( pętli) rozpoczynającej się w Olesznej Podgórskiej a kończącej się w Lubomierzu ławeczki w centrum miasta, stojaki na rowery tablice informacyjne, wiaty, ławeczki odnowienie oznakowania na trasach, tablice informacyjne - wiaty, ławeczki odnowienie oznakowania na trasach, tablice informacyjne Jelenia Góra Lubomierz- Lubań - punkty odpoczynku, wiaty, ławeczki, stojaki na rowery, tablice informacyjne odnowienie oznakowania na trasach, PLANOWANE Lubomierz- Gryfów Śląski- Świeradów Zdrój - budowa drogi rowerowej po nasypie kolejowym oraz jej oznakowanie, ławeczki, wiaty, kosze na śmieci, stojaki na rowery. 281

282 2. Szlak papieski Radoniów-Proszówka Radoniów-Proszówka - wytycznie i oznakowanie trasy, punkty odpoczynku, wiaty, ławeczki, stojaki na rowery, tablice informacyjne kosze na śmieci. Inne 1. Szlak kajakowy Wieża, Gryfów Śląski Mirsk - Gryfów Śląski Leśna - oznakowanie szlaku, budowa przystani dla kajaków, tablice informacyjne. Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych wśród jednostek tworzących Subregion 282

283 Gmina Leśna Tabela 30. Inwestycje na terenie Gminy Leśna wspierające rozwój turystyki w regionie. Obiekty o charakterze turystycznym 1. Zamek Czocha _Stankowice Sucha 2. Ratusz i kamieniczki podcieniowe - Leśna Czy obiekt wymaga remontu? tak Remontu wymaga podzamcze. tak Miejsca parkingowe obecne oraz zapotrzebowanie (obecna i docelowa liczba miejsc parkingowych dla autokarów i samochodów osobowych) 40 miejsc parkingowych dziedziniec 100 miejsc parkingowych - parking Infrastruktura turystyczna przy obiekcie obecna i zapotrzebowanie (obecna ilość i zapotrzebowanie na sklepy, punkty gastronomiczne, miejsca biwakowe, ławeczki, etc.) Obecne Zapotrzebowanie Obecne Zapotrzebowanie budowa 40 ławeczki, miejsc kosze na śmieci, parkingowych punktu usługowe. dla samochodów osobowych 22 miejsca parkingowe dla samochodów osobowych budowa miejsc parkingowych dla 40 samochodów osobowych 5 punktów handlowych, restauracja, kawiarnia, bar, punkt z pamiątkami, kiosk spożywczy obok obiektu - ławeczki, stylowe latarenki, kosze na śmieci, tablica informacyjna o kamieniczkach podcieniowych 3. Kościół pw. Chrystusa Króla - Leśna 4. Zamek Świecie tak tak Remont trwa. 12 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych brak miejsc parkingowych budowa miejsc parkingowych dla 12 samochodów osobowych budowa 10 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych sklep ławeczki tablica informacyjna z historią kościoła - ławeczki, kosze tablica informacyjna z historią zamku 283

284 5. Pałac Pobiedna 6. Sztolnie w Leśnej 7. Zapora na Czosze 8. Zapora w Złotnikach 9. Rynek w Złotnikach Lub. 10.Stożek Perkuna - Grabiszyce 11.Stożek Światowida - Grabiszyce 12. Zalew Leśniański tak Remont trwa. nie tak Tak 8 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych - 16 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych 20 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych kilkadziesiąt miejsc parkingowych koło Złotego Snu 6 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych - brak miejsc parkingowych - brak miejsc parkingowych - kilkadziesiąt miejsc parkingowych budowa 20 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych budowa miejsc parkingowych dla 40 samochodów osobowych - tablica informacyjna z historią Płacu - - ławeczki, latarnia, kosze na śmieci, tablica informacyjna Natura 2000 (siedlisko nietoperzy) - teren ośrodka Złoty Sen budowa parkingu dla 12 samochodów osobowych budowa parkingu dla 8 samochodów osobowych budowa parkingu dla 8 samochodów osobowych - tablice z historią budowy zapory. tablice z dziejami zapory, kosze na śmieci, ławeczki. - ławeczki, tablica historyczna o dziejach górniczego miasteczka tablica przyrodnicza tablica przyrodnicza tablica informacyjna ławeczki, tablice informacyjne. - tablica historyczna tablica historyczna 284

285 13. Zalew Złotnicki 14. Wieża szubieniczna - Złotniki - kilkadziesiąt miejsc parkingowych - kilkadziesiąt miejsc parkingowych - tablica historyczna tablica historyczna - tablica historyczna tablice kierunkowoinformacyjne przy drogach 4 szt. 15. Malowniczy szlak pieszy Leśna zapora na Czosze wzdłuż rzeki Kwisy 2,5 km - 22 miejsca parkingowe w Rynku, 6 miejsc parkingowych przy OW Baworowa budowa miejsc parkingowych dla 20 samochodów osobowych - okolice Rynku budowa miejsc parkingowych dla 20 samochodów osobowych - OW Baworowa Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych wśród jednostek tworzących Subregion stare barierki, zniszczone schodki naprawa barierek, odnowienie i zrobienie schodków na trasie, wystawienie tablic informacyjnych, wystawienie ławeczek i koszy na śmieci lepsze oznakowanie szlaku. Tabela 31. Trasy turystyczne - istniejące i planowane na terenie Gminy Leśna wspierające rozwój turystyki w regionie. Trasy turystyczne (w podziale na istniejące i planowane) Piesze 1.. Malowniczy szlak pieszy Leśna zapora na Czosze wzdłuż rzeki Kwisy 2,5 km Rowerowe Przebieg na terenie gminy Przebieg całej trasy ISTNIEJĄCE - - stare barierki, zniszczone schodki Infrastruktura turystyczna przy trasie obecna i zapotrzebowanie na terenie gminy (obecna ilość i zapotrzebowanie na parkingi, miejsca biwakowe, wiaty, ławeczki, etc.) Obecne Zapotrzebowanie naprawa barierek, odnowienie i zrobienie schodków na trasie, wystawienie tablic informacyjnych o szlakach w gminie 285

286 1. Trasa Nr 1 Leśna stożki wulkaniczne: Perkuna i Światowida Miłoszów Długość trasy: 11 km; 2.Trasa Nr 2 Leśna Smolnik Szyszkowa Kościelniki Średnie Janówka Bożkowice Leśna Długość trasy: 16 km; 3. Trasa Nr 3 Leśna tzw. Droga Giebułtowska Stankowice Augustów Długość trasy: 7 km z Leśnej do Augustowa, powrót do Leśnej przez Świecie: 10,5 km, przez Zacisze, Złotniki Lubańskie: 12 km, szlakiem rowerowym ER-7: 10 km; Leśna stożki wulkaniczne: Perkuna i Światowida Miłoszów Długość trasy: 11 km; Leśna Smolnik Szyszkowa Kościelniki Średnie Janówka Bożkowice Leśna Długość trasy: 16 km; Leśna tzw. Droga Giebułtowska Stankowice Augustów Długość trasy: 7 km z Leśnej do Augustowa, powrót do Leśnej przez Świecie: 10,5 km, przez Zacisze, Złotniki Lubańskie: 12 km, szlakiem rowerowym ER-7: 10 km; droga rowerowa asfaltowa -dojazdowa droga asfaltowa drogi o różnym stanie miejsce parkingowe 6-8 stanowisk, utwardzenie trasy dojścia dojazdu rowerami ok. 800 m, tablica informacyjna o wulkanach na tym terenie, ławeczki, kosze na śmieci. tablice informacyjne o obiektach pałac w Kościelnikach, kościół, pałac w Szyszkowej, Zamek Rajsko tablice informacyjne o zabytkach na trasie, ławeczki, kosze na śmieci, tablica w Złotnikach dzieje miasteczka górniczego i wydobycia złota, dzieje ratusza,. 286

287 4. Trasa Nr 4 Leśna Orle Skały Ośrodek Wypoczynkowy Baworowa zapora na Jeziorze Leśniańskim Leśna Długość trasy: 6,5 km; - szlak niebieski 5. Trasa Nr 5 Leśna tzw. piaskownia Miłoszów Świecie Wola Sokołowska Pobiedna Leśna Długość trasy: 23 km; 6. Trasa Nr 6 Główny szlak rowerowy ER-7: Görlitz - Świeradów-Zdrój, przez teren Gminy Leśna przebiega przez następujące miejscowości: Grabiszyce Średnie Miłoszów Leśna Stankowice Długość trasy: 19 km (na terenie gminy) Leśna Orle Skały Ośrodek Wypoczynkowy Baworowa zapora na Jeziorze Leśniańskim Leśna Długość trasy: 6,5 km; - szlak niebieski Leśna tzw. piaskownia Miłoszów Świecie Wola Sokołowska Pobiedna Leśna Długość trasy: 23 km; Trasa Nr 6 Główny szlak rowerowy ER-7: Görlitz - Świeradów-Zdrój, przez teren Gminy Leśna przebiega przez następujące miejscowości: Grabiszyce Średnie Miłoszów Leśna Stankowice Długość trasy: 19 km (na terenie gminy) droga nie utwardzona na części trasy nawierzchnia częściowo asfaltowa, część drogi polne droga w większości asfaltowa, częściowe oznakowanie utwardzenie asfaltowe lub szutrowe drogi, budowa punktu widokowego Orle Skały nad przełomem rzeki Kwisy wiata, miejsca parkingowe 6 10, ławeczki, luneta obserwacyjna, kosze na śmieci, tablice informacyjne. utwardzenie pozostałej części trasy, ławeczki, tablice informacyjne zwłaszcza w Pobiednej o dziejach tego byłego miasteczka i atrakcjach historycznych kosze na śmieci dokończenie oznakowania trasy, tablice informacyjne, ławeczki, kosze na śmieci. 287

288 7. Trasa Nr 7 tzw. zerwany most w Stankowicach Stankowice Długość trasy: 5 km. tzw. zerwany most w Stankowicach Stankowice Długość trasy: 5 km. - - Inne brak Piesze brak 1. Wzdłuż Zalewu Leśniańskiego Rowerowe 1. Naokoło zalewów leśniańskiego i złotnickiego Inne brak 1. Szlak kajakowy Wzdłuż Zalewu Leśniańskiego. Zapora Czocha Zamek Czocha Stankowice zerwany most - OW Baworowa - brzegiem zalewu Stankowice Złotniki Złoty Potok Smolnik- OW Baworowa Zamek Czocha. PLANOWANE Zapora Czocha Zamek czocha Stankowice zerwany most - Rajsko- OW Baworowa - brzegiem zalewu. W trakcie opracowywania Stankowice Złotniki Złoty Potok Gryfów Zapusta Rajsko-Smolnik OW Baworowa Zamek Czocha. W fazie koncepcji. Malownicza trasa, biegnie przez teren 3 gmin Leśna, Olszyna, Gryfów. Częściowo oznakowana (tama, zamek Czocha, OW Baworowa Szlak nie wytyczony, część infrastruktury istnieje Zalew Leśniański Zalew Leśniański Część infrastruktury istnieje przystanie wodne, wypożyczalnie sprzętu Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych wśród jednostek tworzących Subregion Wytyczenie trasy, zrobienie dróg wędrówkowych, tablice informacyjne, ławeczki, miejsca parkingowe, zrobienie mostukładki drewnianej łączącej oba brzegi zalewu Wytyczenie trasy, zrobienie dróg, tablic informacyjnych, miejsc postojowych dla uczestników i koni. Wytyczenie trasy, zrobienie nowych przystani wodnych, stworzenie centralnej wypożyczalni sprzętu oznakowanie wodne i lądowe, ławeczki, kosze na śmieci 288

289 Gmina Lubomierz Tabela 32. Inwestycje na terenie Gminy Lubomierz wspierające rozwój turystyki w regionie. Obiekty o charakterze turystycznym 1.Kościół p. w. NMP i św. Maternusa Czy obiekt wymaga remontu? jest po renowacji i konserwacji Miejsca parkingowe obecne oraz zapotrzebowanie (obecna i docelowa liczba miejsc parkingowych dla autokarów i samochodów osobowych) 5 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych Infrastruktura turystyczna przy obiekcie obecna i zapotrzebowanie (obecna ilość i zapotrzebowanie na sklepy, punkty gastronomiczne, miejsca biwakowe, ławeczki, etc.) Obecne Zapotrzebowanie Obecne Zapotrzebowanie budowa miejsc park z ławeczkami, ławeczki, parkingowych dla założenie nowej tablicy 20 samochodów informacyjnej (historia o osobowych Kościele). 2.Rynek z ratuszem tak Obiekt wymaga bieżących prac konserwacyjnych. 10 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych odnowienie istniejących i zwiększenie o nowe miejsca parkingowe ławeczki, sklepy ławeczki, punkty gastronomiczne, więcej zieleni. 3.Dom Płócienników z Muzeum Kargula i Pawlaka tak Obiekt wymaga remontu. 5 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych budowa miejsc parkingowych dla 10 samochodów osobowych kiosk ławeczki, punkty gastronomiczne, tablice informujące szczególnie o zabytku i o muzeum mieszczącym się w budynku. 4.Zabudowania poklasztorne s.s. Benedyktynek tak Obiekt wymaga bieżących prac konserwacyjnych. 5 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych budowa miejsc parkingowych dla 20 samochodów osobowych ławeczki ławeczki, punkty gastronomiczne, tablice informujące szczególnie o zabytku. 289

290 5.Pałac w Maciejowcu 6.Basen w Lubomierzu - 5 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych - brak miejsc parkingowych budowa miejsc parkingowych dla 20 samochodów osobowych budowa miejsc parkingowych dla 20 samochodów osobowych brak brak Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych wśród jednostek tworzących Subregion ławeczki, punkty gastronomiczne, sklepy, tablice informujące o pałacu ławeczki, punkty gastronomiczne, sklepy, tablice informujące o basenie. Tabela 33. Trasy turystyczne - istniejące i planowane na terenie Gminy Lubomierz wspierające rozwój turystyki w regionie. Trasy turystyczne (w podziale na istniejące i planowane) 290 Przebieg na terenie gminy Piesze 1. św. Jakuba Maciejowiec Wojciechów Lubomierz, ul. Jeleniogórskapl. Wolności Kościół p.w. NMP i św. Maternusa ul. Majowa i dalej jak pieszy szlak żółty na południe od Olesznej Podgórskiej w kierunku Gryfowa Śl. Rowerowe 1. Gmina Lwówek Śląski Gmina Lubomierz Inne brak Lwówek Śląski Mojesz Pławna Dolna Przebieg całej trasy ISTNIEJĄCE Droga dolnośląska z Głogowa przez Bolesławiec do Zgorzelca oraz Via Regia z Krakowa przez Wrocław I Legnicę DO Zgorzelca Lwówek Śląski Mojesz Pławna Dolna Infrastruktura turystyczna przy trasie obecna i zapotrzebowanie na terenie gminy (obecna ilość i zapotrzebowanie na parkingi, miejsca biwakowe, wiaty, ławeczki, etc.) Obecne Zapotrzebowanie - ławeczki, wiaty, miejsca biwakowe. - -

291 Piesze brak Rowerowe 1. Zapora Pilchowicka - Lubomierz szlak niebieski przez Pokrzywnik, Pasiecznik, Popielówek do Lubomierza długość trasy ok. 20 km PLANOWANE Z zapory Pilchowickiej przez Pokrzywnik, Pasiecznik, Popielówek do Lubomierza długość trasy ok. 20 km Inne brak Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych wśród jednostek tworzących Subregion duże ławeczki, wiaty, miejsca biwakowe. 291

292 Gmina i Miasto Lwówek Śląski Tabela 34. Inwestycje na terenie Miasta Lwówek Śląski wspierające rozwój turystyki w regionie. Obiekty o charakterze turystycznym Czy obiekt wymaga remontu? 1. Ratusz W trakcie prac remontowych przewidywany czas zakończenia grudzień Baszta Lubańska i fortyfikacje miejskie tak Miejsca parkingowe obecne oraz zapotrzebowanie (obecna i docelowa liczba miejsc parkingowych dla autokarów i samochodów osobowych) ok. 100 miejsce parkingowych dla samochodów osobowych w bezpośrednim sąsiedztwie obiektu 3 parkingi dla autokarów oddalone o około 100 m Infrastruktura turystyczna przy obiekcie obecna i zapotrzebowanie (obecna ilość i zapotrzebowanie na sklepy, punkty gastronomiczne, miejsca biwakowe, ławeczki, etc.) Obecne Zapotrzebowanie Obecne Zapotrzebowanie - W ratuszu mieści się Placówka Historyczno- Muzealna i Punkt Informacji Turystycznej W bezpośrednim sąsiedztwie obiektu znajdują się sklepy restauracje, kawiarnie, cukiernie itp. ok. 100 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych w bezpośrednim sąsiedztwie obiektu 3 miejsca parkingowe dla autokarów oddalone o około 100 m - Baszta Lubańska jest obiektem administrowanym przez PTTK obecnie pełni funkcję punktu widokowego nowe tablice informacyjne, uzupełnienie iluminacji, zakończenie prac remontowych, stałe uzupełnianie zbiorów Placówki Historyczno- Muzealnej, stojaki na rowery, kioski multimedialne w sąsiedztwie, materiały promocyjne o obiekcie. stojaki na rowery, kioski multimedialne w sąsiedztwie, nowe tablice informacyjne, materiały promocyjne o obiekcie. 292

293 3. Pałac Płakowice tak 30 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych lub dwa autokary 4.Pałac Brunów nie obiekt posiada własny parking dla samochodów osobowych i autokarów a także stojaki na rowery 5.Kościoły na obszarze gminy i miasta 6. Kamienne pomniki prawa (krzyże pokutne) tak obiekty posiadają własne parkingi najczęściej doraźne (pobocze drogi, łąka), wyjątke stanowią kościoły w mieście posiadające własne parkingi - obiekt pod nadzorem kościoła chrześcijan baptystów (ograniczony dostęp. obiekt prywatny mieści siedziba centrum konferencyjnorekreacyjnego (ograniczony dostęp dla turystów) budowa miejsc parkingowych dla samochodów osobowych tak brak brak możliwości wytyczenia parkingu Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych wśród jednostek tworzących Subregion obiekty sakralne zwiedzanie ograniczone obiekty praktycznie nie zagospodarowane turystycznie stojaki na rowery, kioski multimedialne w sąsiedztwie, nowe tablice informacyjne, remont i rewitalizacja obiektu, materiały promocyjne o obiekcie. oznakowanie obiektu, tablice informacyjne, materiały promocyjne o obiekcie. oznakowanie obiektów oznakowanie, konserwacja, tablice informacyjne, materiały informacyjne. 293

294 Tabela 35. Trasy turystyczne - istniejące i planowane na terenie Miasta Lwówek Śląski wspierające rozwój turystyki w regionie. Trasy turystyczne (w podziale na istniejące i planowane) Przebieg na terenie gminy Piesze 1. Szlak żółty Lwówek Śl.- Lwóweckie Skały - Dębowy Gaj- Marczów Lwówek Śl. Dwa Dęby Radłówka Kamieniołom Twardziele Niwnice, Przebieg całej trasy ISTNIEJĄCE Lwówek Śl.- Lwóweckie Skały - Dębowy Gaj- Marczów Łupki- zamek Lenno Wleń, długość szlaku 15 km, czas przejścia: 3 h 30 min. Lwówek Śl. Dwa Dęby Radłówka Kamieniołom Twardziele Niwnice, długość szlaku 11 km, czas przejścia 2 h 45 min Infrastruktura turystyczna przy trasie obecna i zapotrzebowanie na terenie gminy (obecna ilość i zapotrzebowanie na parkingi, miejsca biwakowe, wiaty, ławeczki, etc.) Obecne szlak oznakowany ok. 3 lat temu Zapotrzebowanie ponowne oznakowanie trasy, ławeczki, kosze na śmieci, tablice informacyjne, parkingi, wiaty. 2. Szlak zielony Lwówek Śl.- Płakowice ( pałac ) Jaglarz - Chmielno Skała Żerkowice Włodzice Wielkie Lwówek Śl.- Płóczki Górne Nagórze 3. Szlak niebieski Lwówek Śl. Wały kultowe- Dworek Pieszków Bielanka- Lwówek Śl. Panieńskie Skały Mojesz Kołodziej Lwówek Śl.- Płakowice ( zamek ) Jaglarz - Chmielno Skała Żerkowice Włodzice Wielkie Bolesławiec, długość szlaku: 18 km, czas przejścia 4 h Lwówek Śl.- Płóczki Górne Nagórze Oleszna Podgórska- Gryfów Śl.., długość szlaku 19 km, czas przejścia: 4 h 10 min Lwówek Śl. Wały kultowe- Dworek Pieszków Bielanka Nowa Wieś Grodziska- zamek Grodziec, długość szlaku 18 km, czas przejścia: 4 h 20 min. Lwówek Śl. Panieńskie Skały Mojesz Kołodziej Lubomierz, długość szlaku 16 km, czas przejścia 4 h szlak oznakowany ok. 3 lat temu szlak oznakowany ok. 3 lat temu ponowne oznakowanie trasy, ławeczki, kosze na śmieci, tablice informacyjne, parkingi, wiaty. ponowne oznakowanie trasy, ławeczki, kosze na śmieci, tablice informacyjne, parkingi, wiaty. 294

295 4. Szlak czarny Lwówek Śl. Płóczki Dolne wapienne jaskinie Pirszyn (grodzisko) Lwówek Śl. Płóczki Dolne wapienne jaskinie Pirszyn (grodzisko) Rząsiny (ruiny zamku Podskale), długość szlaku 11 km, czas przejścia 2 h 30 min 5.Szlak czerwony Dworek Sobota Dworek Sobota Radomiłowice Ostrzyca, długość szlaku: 11 km, 2 h 30 min 6. Szlak agatowy Lwówek Śląski Płóczki Dolne Płóczki Górne (Pola Agatowe) - Mojesz Lwówek Śląski 7. Szlak św. Jakuba Via Regia Rowerowe szlak oznakowany ok. 3 lat temu szlak oznakowany ok. 3 lat temu - szlak oznakowany ok. 3 lat temu ponowne oznakowanie trasy, ławeczki, kosze na śmieci, tablice informacyjne, parkingi, wiaty. ponowne oznakowanie trasy, ławeczki kosze na śmieci, tablice informacyjne, parkingi, wiaty. ponowne oznakowanie trasy, ławeczki, kosze na śmieci, tablice informacyjne, parkingi, wiaty ponowne oznakowanie trasy, ławeczki, kosze na śmieci, tablice informacyjne, parkingi, wiaty. 295

296 1. LW 1 Lwówek Śl. Dworek Sobota - Pieszków Bielanka Skorzynice Zbylutów Chmielno Ustronie Skała Żerkowice Włodzice Wielkie Rakowice Małe Kotliska Niwnice Radłówka Lwówek Śl. długość 53,3km 2. Ścieżka rowerowa do Pławnej po torowisku dawnej kolei 3. Euroregionalny Szlak Rowerowy ER-4 Drezno Wrocław 4. Euroregionalny Szlak Rowerowy ER-6 - Dolina Bobru Rowerowe brak Inne brak Piesze brak Rowerowe brak 296 Lwówek Śląski Mojesz Niwnice Radłówka Lwówek Śląski Brunów Chmielno Skorzynice Zbylutów Marczów Dębowy Gaj Mojesz Lwówek Śląski Rakowice Wielkie Rakowice Małe Włodzice Wielkie - Szlak oznakowany ok. 3 lat temu Lwówek Śląski Mojesz Pławna Dolna ścieżka jest w dobrym stanie technicznym, posiada miejsca postojowe, parkingi i oznaczenia Jelenia Góra - Bolesławiec - szlak oznakowany ok. 5 lat temu wszystkie elementy infrastruktury wymagają pilnej interwencji PLANOWANE szlak oznakowany ok. 5 lat temu wszystkie elementy infrastruktury wymagają pilnej interwencji ponowne oznakowanie trasy, ławeczki, kosze na śmieci, tablice informacyjne, parkingi, wiaty, stojaki na rowery. ponowne oznakowanie trasy, ławeczki, kosze na śmieci, tablice informacyjne, parkingi, wiaty, stojaki na rowery. ponowne oznakowanie trasy, ławeczki, kosze na śmieci, tablice informacyjne, parkingi, wiaty, stojaki na rowery. ponowne oznakowanie trasy, ławeczki, kosze na śmieci, tablice informacyjne, parkingi, wiaty, stojaki na rowery.

297 Inne brak 1. Wytyczenie szlaku kajakowego na Bobrze Dębowy Gaj Sobota Lwówek Śląski Brunów Żerkowice Włodzice Jelenia Góra Bolesławiec - oznakowanie szlaku, tablice informacyjne, przystanie kajakowe, miejsca z dojazdem do rzeki, miejsca biwakowe, ławeczki, kosze na śmieci, tablice informacyjne, parkingi. Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych wśród jednostek tworzących Subregion 297

298 Gmina Sulików Tabela 36. Inwestycje na terenie Gminy Sulików wspierające rozwój turystyki w regionie. Obiekty o charakterze turystycznym 1.Sulików kościół parafialny 2.Sulików dom łużycki,plac Wolności 28 3.Sulików dom łużycki, Plac Wolności 29 Czy obiekt wymaga remontu? tak Kościół wymaga konserwacji i bieżących napraw. tak Budynek wymaga kapitalnego remontu nie W 2008r. zakończono kapitalny remont budynku. Miejsca parkingowe obecne oraz zapotrzebowanie (obecna i docelowa liczba miejsc parkingowych dla autokarów i samochodów osobowych) 10 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych. Infrastruktura turystyczna przy obiekcie obecna i zapotrzebowanie (obecna ilość i zapotrzebowanie na sklepy, punkty gastronomiczne, miejsca biwakowe, ławeczki, etc.) Obecne Zapotrzebowanie Obecne Zapotrzebowanie budowa miejsc kiosk z gazetami, tablica informacyjna o parkingowych dla sklep z warzywami. historii kościoła, 20 samochodów ławeczki 5 szt. osobowych. lepsze zagospodarowanie i oznaczenie istniejącego parkingu. 5 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych. 5 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych budowa miejsc parkingowych dla 10 samochodów osobowych budowa miejsc parkingowych dla 10 samochodów osobowych sklep mięsny, plac targowy. zakład fryzjerski, sklep z warzywami tablica informacyjna o historii domu, ławeczki- 5 szt. budowa chodnika przed budynkiem, budowa skweru, nasadzenie kwiatów i krzewów ozdobnych. oświetlenie ustawienie 5 lamp zabytkowych tablica informacyjna o historii domu, ławeczki- 5 szt. budowa chodnika przed budynkiem, oświetlenie ustawienie 5 lamp zabytkowych. gazony na kwiaty. 298

299 4.Miedzianakościół filialny 5.Miedziana zespół pałacowoparkowy tak Kościół wymaga kapitalnego remontu. tak Park wymaga gruntownej przebudowy. 10 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych brak miejsc parkingowych budowa miejsc parkingowych dla 20 samochodów osobowych budowa miejsc parkingowych dla 10 samochodów osobowych. budynki mieszkalne budynki mieszkalne tablica informacyjna o historii kościoła, ławeczki 5 szt, oświetlenie terenu przed kościołęm - 5 lamp. budowa ogrodzenia, wytyczenie alejek, cięcie pielęgnacyjne drzewostanu, uporządkowanie terenu, oświetlenie parku 10 lamp, ławeczki 10 szt, tablica informacyjna, kosze na śmieci. 6. Mikułowa pałac tak Pałac wymaga kapitalnego remontu. 5 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych brak miejsc parkingowych dla autokarów budowa parkingu dla 20 samochodów osobowych. budynki mieszkalne, grunty rolne. budowa drogi dojazdowej do pałacu, utwardzenie terenu wokół pałacu, uporządkowanie terenu wokół pałacu, oświetlenie terenu 10 lamp, nasadzenie kwiatów i krzewów ozdobnych, ławeczki 10 szt, tablica informacyjna, kosze na śmieci. 299

300 7.Radzimów Górny kościół parafialny tak Kościół wymaga remontu (wymiana dachu, wymiana okien, malowanie, drobne naprawy) 10 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych brak miejsc parkingowych dla autokarów budowa parkingu dla 20 samochodów osobowych. cmentarz utwardzenie terenu wokół kościoła, oświetlenie terenu 10 lamp, budowa ogrodzenia kościoła i cmentarza, ławeczki 5 szt, wytyczenie i wykonanie alejek na cmentarzu, tablica informacyjna. 8.Studniska Dolne kościół filialny tak Kościół wymaga remontu (wymiana okien, malowanie, drobne naprawy) 10 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych brak miejsc parkingowych dla autokarów 9.Zalew Witka - brak miejsc parkingowych budowa parkingu dla 20 samochodów osobowych. budowa parkingu dla 30 samochodów osobowych. Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych wśród jednostek tworzących Subregion cmentarz, szkoła budynki mieszkalne remont ogrodzenia. oświetlenie terenu wokół kościoła- 7 lamp utwardzenie placu przed kościołem. ławeczki 5 szt. tablica informacyjna miejsce biwakowe, budowa toalet, punkty gastronomiczne, utwardzenie ścieżek dojazdowych, oświetlenie terenu 20 lamp, uporządkowanie i oczyszczenie plaży, oznakowanie trasy dojazdowej do zalewu, ławeczki 20 szt, kosze na śmieci. 300

301 Tabela 37. Trasy turystyczne - istniejące i planowane na terenie Gminy Sulików wspierające rozwój turystyki w regionie. Trasy turystyczne (w podziale na istniejące i planowane) Piesze 1. Ścieżka edukacyjnorekreacyjna w Sulikowie Rowerowe 1.Ścieżki rowerowe Inne brak Piesze brak Rowerowe Przebieg na terenie gminy Ścieżka edukacyjno-rekreacyjna o długości 2 km w sulikowskim w lasku. Ścieżki rozproszone na terenie gminy. Przebieg całej trasy ISTNIEJĄCE Trasa przebiega wyłącznie przez teren gminy. Infrastruktura turystyczna przy trasie obecna i zapotrzebowanie na terenie gminy (obecna ilość i zapotrzebowanie na parkingi, miejsca biwakowe, wiaty, ławeczki, etc.) Obecne Zapotrzebowanie ławeczki -2 szt, miejsca parkingowe na 15 samochodów osobowych, dwie tablice informacyjne z opisem przyrody. budowa parkingu na 20 samochodów osobowych, oświetlenie ścieżki 15 lamp, utwardzenie ścieżki. ławeczki 10 szt. toalety, kosze na śmieci, tablice edukacyjne z opisem przyrody 2 szt. oznaczenie drogi dojazdowej do ścieżki edukacyjnej. Teren gminy - oznaczenie ścieżek, tablice informacyjne, kosze na śmieci. PLANOWANE 301

302 1.Ścieżka rowerowa do granicy z Czechami w Miedzianej 2. Ścieżka rowerowa do Łowina Sulików Miedziana Sulików Miedziana - wytyczenie ścieżki, utwardzenie nawierzchni, oświetlenie ścieżki 20 lamp, ławeczki 20 szt, kosze na śmieci, tablice informacyjne. Sulików Łowin Sulików Łowin - wytyczenie ścieżki, utwardzenie nawierzchni, oświetlenie ścieżki 20 lamp, budowa parkingu na 10 samochodów osobowych przy stawach, ławeczki 20 szt, kosze na śmieci, tablice informacyjne. Inne brak Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych wśród jednostek tworzących Subregion 302

303 Gmina Wleń Tabela 38. Inwestycje na terenie Gmina Wleń wspierające rozwój turystyki w regionie. Obiekty o charakterze turystycznym 1. Zespół Pałacowo- Parkowy Czy obiekt wymaga remontu? Tak 2. Ruiny Zamku tak 3. Sanatorium Zgromadzenia Sióstr Elżbietanek 4. Pałac we Wleniu 5. Krzyż pokutny przy ul. Dworcowej. Stabilizacja ruin Zamku. tak Drobne prace remontowo modernizacyjne. tak Prace remontowo - modernizacyjne, polegające na zwiększeniu miejsc noclegowych. nie Miejsca parkingowe obecne oraz zapotrzebowanie (obecna i docelowa liczba miejsc parkingowych dla autokarów i samochodów osobowych) brak miejsc parkingowych Infrastruktura turystyczna przy obiekcie obecna i zapotrzebowanie (obecna ilość i zapotrzebowanie na sklepy, punkty gastronomiczne, miejsca biwakowe, ławeczki, etc.) Obecne Zapotrzebowanie Obecne Zapotrzebowanie budowa miejsc brak ławeczki, parkingowych dla tablice informacyjne, 20 samochodów punkt gastronomiczny. osobowych brak miejsc parkingowych 10 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych 5 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych parking w centrum miasta budowa miejsc parkingowych dla 20 samochodów osobowych budowa miejsc parkingowych dla 20 samochodów osobowych budowa miejsc parkingowych dla 10 samochodów osobowych brak sklepy, kwiaciarnia, piekarnia, skwerek z ławeczkami, przystanek autobusowy. park przypałacowy - piekarnia, kwiaciarnia, sklepy, pub. ławeczki, tablice informacyjne, punkt gastronomiczny. tablica informacyjna o sanatorium, ławeczki. tablica informacyjna o pałacu, ławeczki. tablica informacyjna 303

304 6. Kościół pw. Św. Jadwigi Śląskiej 7. Kościół pw. Św. Mikołaja tak 8. Rynek miasta tak Prace konserwacyjne bieżące naprawy Remonty elewacji kamienic. brak miejsc parkingowych 20 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych. 40 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych. budowa miejsc brak parkingowych dla 20 samochodów osobowych - piekarnia, kwiaciarnia, sklepy, budowa miejsc parkingowych dla 30 samochodów osobowych pub. piekarnia, kwiaciarnia, sklepy, pub. tablica informacyjna, ławeczki. tablica informacyjna, ławeczki tablica informacyjna, ławeczki, punkt gastronomiczny w pełnym zakresie. 9. Ratusz tak Remont elewacji prace konserwacyjne 40 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych. budowa miejsc parkingowych dla 30 samochodów osobowych piekarnia, kwiaciarnia, sklepy, pub. tablica informacyjna, ławeczki, punkt gastronomiczny w pełnym zakresie. Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych wśród jednostek tworzących Subregion Tabela 39. Trasy turystyczne - istniejące i planowane na terenie Gminy Wleń wspierające rozwój turystyki w regionie. Trasy turystyczne (w podziale na istniejące i planowane) Piesze 1.Zielony, Szlak Zamków Piastowskich Przebieg na terenie gminy Ostrzyca (501m.npm), Bełczna, Bystrzyca, Wleń, Zamek Wleń, Radomice, jez. Pilchowickie, Strzyżowiec, Siedlęcin Przebieg całej trasy ISTNIEJĄCE Zamek Grodziec Nowa Wieś Grodziska Czaple Chojniec Rochów Wleń Gródek Radomice Maciejowiec Jez. Pilchowickie Siedlęcin Jelenia Góra Infrastruktura turystyczna przy trasie obecna i zapotrzebowanie na terenie gminy (obecna ilość i zapotrzebowanie na parkingi, miejsca biwakowe, wiaty, ławeczki, etc.) Obecne Zapotrzebowanie mała liczba miejsc parkingowych. budowa parkingu w mieście Wleń, punkty gastronomiczne, tablice informacyjne. 304

305 2. Żółty Szlak Wygasłych Wulkanów 3. Niebieski międzynarodowy E-3, 4. Ścieżka dydaktyczna Góra Gnazdo Marczów, Łuki, Rezerwat Przyrody Góra Zamkowa i Zamek Wleń, Tarczyn, Tarczynka( 422m.npm.), dalej w kierunku Przełęczy Rząśnickiej Zapora w Pilchowicach, Stacja PKP Pilchowice, Strzyżowiec, dalej w kierunku Płoszczyny Długość 4,5 km. Rozpoczyna się u podnóża Góry Gniazdo a kończy na Zamku Lenno Lwówek Śl. Lwóweckie Skały- Marczów Łupki Wleński Gródek Wleń Tarczyn Lubiechowa Świerzawa mała liczba miejsc parkingowych. - parking na Zaporze Pilchowice punkt gastronomiczny - brak miejsc parkingowych na Zamku Lenno budowa parkingu w mieście Wleń i na trasie szlaku, punkty gastronomiczne, tablice informacyjne. punkty noclegowe, parkingi po trasie szlaku, punkty gastronomiczne. budowa parkingu na Zamku Lenno, punkt gastronomiczny. 5. Szlak Św. Jakuba Rowerowe 1. Euroregionalny Turystyczny Szlak Rowerowy Dolina Bobru ER-6.Jelenia Góra-Wleń- Lwówek Śl. Inne Pilchowice - Radomice Pilchowice Radomice Wojciechów. 20 miejsc parkingowych - Magistrala Dolina Boru - przebieg - Lubawka-Kamienna Góra-Marciszów- Janowice Wielkie Jelenia Góra Siedlęcin Pilchowice Klecza Wleń Sobota Lwówek Rakowice Wielkie Kraszowice - Bolesławiec tablice informacyjne, wiaty biwakowe, ławeczki, zaplecze gastronomiczne. - punkty gastronomiczne, budowa parkingów, tablice informacyjne o terenie. 305

306 1. Szlak konny Teren gminy i gmin sąsiednich Na terenie gminy Wleń: Radomice Łupki Marczów Bystrzyca Tarczyn Modrzewie Nielestno Klecza Wleń. Piesze brak 1. Szlak walorami turystycznymi Wlenia Rowerowe 1. Zwiększenie ilości tras rowerowych we Wleniu Inne 1. Udrożnienie koryta rzeki Bóbr pod spływ kajakowy. Teren gminy Teren gminy i gmin sąsiednich. Główne kierunki wycieczek i rajdów konnych po górach Izerskich, Kaczawskich i Rudawach Janowickich (Sudety Zachodnie). PLANOWANE Ważniejsze walory turystyczne gminy Wleń. Wleń Pilchowice Zapora Pokrzywnik Maciejowiec Radomice Klecza Łupki- Marczów Przeździedza Bystrzyca - Wleń Teren gminy i gmin sąsiednich Pilchowice Nielestno Wleń Marczów Dębowy Gaj Lwówek Śl. - Bolesławiec Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych wśród jednostek tworzących Subregion pole biwakowe we Wleniu - ławeczki, tablice informacyjne, wiaty. kosze na śmieci. - wytyczenie tras, ławeczki, tablice informacyjne, wiaty, kosze na śmieci. - wytyczenie tras, ławeczki, tablice informacyjne, wiaty, kosze na śmieci. budowa przystani, rampy do przenoszenia kajaków, punkty gastronomiczne, wiaty biwakowe. 306

307 Gmina Zgorzelec Tabela 40. Inwestycje na terenie Gminy Zgorzelec wspierające rozwój turystyki w regionie. Obiekty o charakterze turystycznym 1. Radomierzyce - pałac 2. Białogórze kurchany słowiańskie 3. Radomierzyce kościół i mauzoleum 4. Trójca Kościół p.w. Św. Piotra i Pawła 5. Niedów kościół Czy obiekt wymaga remontu? tak wnętrza i architektura parkowa tak prace renowacyjnokonserwatorskie oraz nowa informacja wizualna tak remont kapitalny mauzoleum wraz z pracami koserwatorskimi, remont kościoła - dach, elewacja inne naprawy bieżące tak obiekt wymaga bieżących napraw i konserwacji Miejsca parkingowe obecne oraz zapotrzebowanie (obecna i docelowa liczba miejsc parkingowych dla autokarów i samochodów osobowych) Infrastruktura turystyczna przy obiekcie obecna i zapotrzebowanie (obecna ilość i zapotrzebowanie na sklepy, punkty gastronomiczne, miejsca biwakowe, ławeczki, etc.) Obecne Zapotrzebowanie Obecne Zapotrzebowanie - budowa miejsc sklep we wsi punkty gastronomiczne, parkingowych dla ławeczki, 200 samochodów tablice informacyjne i osobowych kierunkowskazy do 20 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych 20 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych 5 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych remont kapitalny 5 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych budowa miejsc parkingowych dla 50 samochodów osobowych oraz 5 autokarów budowa miejsc parkingowych dla 30 samochodów osobowych oraz 3 autokarów budowa miejsc parkingowych dla 20 samochodów budowa miejsc parkingowych dla 20 samochodów brak zabytku ławeczki, punkt gastronomiczny, kierunkowskazy sklep we wsi tablice informacyjne powiązane z pałacem punkty handlowe brak ławeczki, tablice informacyjne i drogowe ławeczki, tablice informacyjne i drogowe 307

308 6. Jędrzychowice kościół i mur obronny remont elewacji 5 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych 7. Zalew Witka - 30 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych budowa miejsc parkingowych dla 20 samochodów budowa miejsc parkingowych dla 150 samochodów brak 8.Żarska Wieś kilkanaście budowa miejsc założenie nieoznakowanyc parkingowych dla parkowe h miejsc 50 samochodów parkingowych na dziko Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych wśród jednostek tworzących Subregion ławeczki, tablice informacyjne i drogowe miejsca biwakowe, rozbudowa plaży, domki letniskowe, lepsze oznakowanie ławeczki, parkingów sklep, restauracja, bar, prace ziemne, wydzielenie miejsc kapielowych, prace konserwatorskie zieleni parkowej etc. Tabela 41. Trasy turystyczne - istniejące i planowane na terenie Gminy Zgorzelec wspierające rozwój turystyki w regionie. Trasy turystyczne (w podziale na istniejące i planowane) Piesze Rowerowe 1. Zgorzelec - Niedów 2. Zgorzelec Gryfów Śląski Przebieg na terenie gminy Zgorzelec Kunów Koźlice Osiek Łużycki Radomierzyce Niedów Przebieg całej trasy ISTNIEJĄCE Zgorzelec Kunów Koźlice Osiek Łużycki Radomierzyce - Niedów Zgorzelec Jerzmanki Zgorzelec Jerzmanki Mikułowa Włosień Platerówka Leśna Mirsk Gryfów Śląski Infrastruktura turystyczna przy trasie obecna i zapotrzebowanie na terenie gminy (obecna ilość i zapotrzebowanie na parkingi, miejsca biwakowe, wiaty, ławeczki, etc.) Obecne Zapotrzebowanie - tablica informacyjna, ławeczki tablica informacyjna, ławeczki, punkt gastronomiczny w pełnym zakresie. 308

309 3. Studniska Dolne - Niedów Niedów Studniska Dolne - Sulików Wrociszów Dolny - Witka - Niedów Inne PLANOWANE Piesze brak Rowerowe Inne Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych wśród jednostek tworzących Subregion tablica informacyjna, ławeczki, punkt gastronomiczny w pełnym zakresie. 309

310 Miasto i Gmina Bogatynia Tabela 42. Inwestycje na terenie Miasta i Gminy Bogatynia wspierające rozwój turystyki w regionie. Obiekty o charakterze turystycznym 1. Domy przysłupowe na terenie miasta i gminy Bogatynia 2. Bogatyński Zalew 3. Taras widokowy PGE Kopalni Węgla Brunatnego Turów S.A. 4. Styk Trzech Granic 5. Wzgórze Obserwator Czy obiekt wymaga remontu? Tak tak tak tak tak Miejsca parkingowe obecne oraz zapotrzebowanie (obecna i docelowa liczba miejsc parkingowych dla autokarów i samochodów osobowych) brak miejsc parkingowych Infrastruktura turystyczna przy obiekcie obecna i zapotrzebowanie (obecna ilość i zapotrzebowanie na sklepy, punkty gastronomiczne, miejsca biwakowe, ławeczki, etc.) Obecne Zapotrzebowanie Obecne Zapotrzebowanie budowa miejsc brak Wszystkie wymienione parkingowych dla obiekty wymagają 20 samochodów remontów (bieżących, osobowych całkowitych, cząstkowych) brak miejsc parkingowych brak miejsc parkingowych brak miejsc parkingowych brak miejsc parkingowych budowa miejsc parkingowych dla samochodów osobowych budowa miejsc parkingowych dla samochodów osobowych budowa miejsc parkingowych dla samochodów osobowych budowa miejsc parkingowych dla samochodów osobowych brak brak brak brak ławeczki, tablice informacyjne, punkt gastronomiczny. tablica informacyjna o sanatorium, ławeczki. tablica informacyjna o pałacu, ławeczki. tablica informacyjna 310

311 6. Dom przysłupowo zrębowy z końca XVIII w. Bogatynia ulica Waryńskiego 17 wpisany do rejestru zabytków pod numerem 1164/J. Galeria. Restauracja. Kawiarnia. Sala wystawowa. Obiekt w trakcie remontu kapitalnego pod nadzorem konserwatora zabytków. Zmiana funkcji budynku na: Galeria. Restauracja. Kawiarnia. Sala wystawowa. brak Budowa miejsc parkingowych dla samochodów osobowych i autokarów. brak oświetlenie elewacji zewnętrznej, tablica informacyjna dot. budynku, kierunkowskazy do zabytku, mała architektura (ławki, oświetlenie), zagospodarowanie skweru zielonego przed obiektem, nasadzenie kwiatów i krzewów ozdobnych, parking dla rowerów, wyposażenie sali w urządzenia multimedialne przystosowana do obsługi turystyki biznesowej, wyposażenie galerii ( zakup systemów wystawienniczych, oświetlenie ) zakup eksponatów niezbędnych do prowadzenia w obiekcie ekspozycji stałej, promocja. Dzień Otwartych Domów Przysłupowych ( ekspozytory, promocja imprezy ). 311

312 7. Willa przemysłowca Gutte z końca XIX w. Bogatynia ulica Waryńskiego Willa przemysłowca Gutte z końca XIX w. Bogatynia ulica Waryńskiego 21 Obiekt po częściowym remoncie. Wymagana kontynuacja remontu obiektu. Tak. Budynek wymaga kapitalnego remontu. brak brak Budowa miejsc parkingowych dla samochodów osobowych. Budowa miejsc parkingowych dla samochodów osobowych. brak brak oświetlenie elewacji zewnętrznej, tablica informacyjna dot. budynku, mała architektura ( ławki,oświetlenie ), zagospodarowanie terenów zielonych, nasadzenie kwiatów i krzewów ozdobnych, ogrodzenie obiektu, brama wejściowa. oświetlenie elewacji zewnętrznej, tablica informacyjna dot. budynku, mała architektura ( ławki, oświetlenie ), zagospodarowanie terenów zielonych, nasadzenie kwiatów i krzewów ozdobnych, ogrodzenie obiektu, brama wejściowa. 312

313 9. Bulwar Łużycki Bogatynia ulica Waryńskiego położona w centrum miasta. Obszar pod ścisłą ochroną konserwatora zabytków, zabudowa łużycka. Tak. Obiekt w trakcie przygotowania dokumentacji kompleksowej odbudowy i rewitalizacji. brak Budowa miejsc parkingowych dla samochodów osobowych i autokarów. brak rewitalizacja infrastruktury drogowej i towarzyszącej, budowa nawierzchni z kostki brukowej, wyznaczenie ścieżek rowerowych, tablice z historycznymi nazwami ulic, mała architektura ( ławki, oświetlenie ulicy w historycznej formie, tablice informacyjne przy budynkach przysłupowych ), Punkt Informacji Turystycznej, monitoring, zakup sprzętu, uporządkowanie i zagospodarowanie terenów zielonych, pielęgnacja istniejącego drzewostanu, nowe nasadzenia, uporządkowanie koryta rzeki Miedzianka wraz z naprawą ścian koryta rzeki, nowe barierki stylizowane wzdłuż koryta rzeki Miedzianka, parking dla rowerów. 313

314 10. Bogatynia ulice 1 Maja, Armii Czerwonej. Obszar pod ścisłą ochroną konserwatora zabytków, zabudowa łużycka. Świetlica wiejska w Wyszkowie Punkt informacji turystycznej i punkt informacji o domach przysłupowych Świetlica wiejska w Zatoniu Tak brak Budowa miejsc parkingowych dla samochodów osobowych i autokarów. Tak tak tak brak miejsc parkingowych brak miejsc parkingowych brak miejsc parkingowych budowa miejsc parkingowych dla samochodów osobowych budowa miejsc parkingowych dla samochodów osobowych budowa miejsc parkingowych dla samochodów osobowych brak brak brak brak rewitalizacja infrastruktury drogowej i towarzyszącej, budowa nawierzchni z kostki brukowej, wyznaczenie ścieżek rowerowych, parking dla rowerów, tablice z historycznymi nazwami ulic, mała architektura ( ławki, oświetlenie ulic w historycznej formie, tablice informacyjne przy budynkach przysłupowych ), uporządkowanie i zagospodarowanie terenów zielonych, pielęgnacja istniejącego drzewostanu, nowe nasadzenia. mała architektura (np. ławki, oświetlenie) mała architektura (np. ławki, oświetlenie) mała architektura (np. ławki, oświetlenie) 314

315 6. Izba tak brak miejsc budowa miejsc brak Regionalna w Działoszynie parkingowych parkingowych dla samochodów osobowych Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych wśród jednostek tworzących Subregion tablica informacyjna, ławeczki. 315

316 Gmina Lubań Tabela 43. Inwestycje na terenie Gminy Lubań wspierające rozwój turystyki w regionie. Obiekty o charakterze turystycznym 1.Kościół parafialny p.w. Macierzyństwa Najświętszej Marii Panny w Pisarzowicach 2. Ruiny zespołu pałacowego składającego się z pałacu, oficyny pałacowej i zabudowań gospodarczych w Pisarzowicach Czy obiekt wymaga remontu? tak Obiekt wymaga konserwacji i bieżących napraw tak Wymaga zabezpieczenia lub kompleksowej odbudowy Miejsca parkingowe obecne oraz zapotrzebowanie (obecna i docelowa liczba miejsc parkingowych dla autokarów i samochodów osobowych) brak miejsc parkingowych Infrastruktura turystyczna przy obiekcie obecna i zapotrzebowanie (obecna ilość i zapotrzebowanie na sklepy, punkty gastronomiczne, miejsca biwakowe, ławeczki, etc.) Obecne Zapotrzebowanie Obecne Zapotrzebowanie budowa parkingu brak ławeczki, dla 30 tablica, samochodów informacyjna osobowych (historia o Kościele), brak miejsc parkingowych budowa parkingu dla 30 samochodów osobowych brak kierunkowskazy. ławeczki, tablica, informacyjna ( historia ruin pałacu), kierunkowskazy. 316

317 3. Zespół palacowo parkowy w Pisarzowicach 4. Słup poczty polsko - saskiej 6. Zajazd pocztowy z 1802 roku w Pisarzowicach tak Obiekt wymaga kapitalnego remontu. tak Rekonstrukcja odnalezionego słupa milowego. tak Wymaga kapitalnego remontu. brak miejsc parkingowych brak miejsc parkingowych brak miejsc parkingowych budowa parkingu dla 20 samochodów osobowych budowa parkingu dla 20 samochodów osobowych budowa parkingu dla 20 samochodów osobowych brak brak bark ławeczki, wyłożenie kamieniem alejek w parku, tablica informacyjna ( historia zespołu pałacowo parkowego), kierunkowskazy, renowacja i uzupełnienie ogrodzenia obiektu, kompleksowe odtworzenie założenia parkowego. przygotowanie terenu i posadowienie słupa wraz z małą architekturą otoczenia, ogrodzenie słupa, tablica informacyjna (historia), ławeczki, kierunkowskazy. tablica informacyjna, kierunkowskazy, mała architektura. 317

318 5. Zespół kościelny w Henrykowie Lubańskim 6. Głaz narzutowy 7. Zabytkowy obiekt świetlicy wiejskiej wraz z wieżą 8. Kapliczki przydrożne 9. Renesansowy dwór z krużgankami 10. Średniowieczne krzyże pokutne w Nawojowie Łużyckim tak Obiekt wraz z otoczeniem wymaga konserwacji i bieżących napraw. tak Wymaga renowacji. tak Wymaga kapitalnego remontu. tak Wymagają renowacji. tak Wymaga kapitalnej renowacji. tak Wymaga renowacji brak miejsc parkingowych brak miejsc parkingowych brak miejsc parkingowych brak miejsc parkingowych Brak brak budowa parkingu dla 25 samochodów osobowych budowa parkingu dla 5 samochodów osobowych budowa parkingu dla 20 samochodów osobowych nie ma zapotrzebowania budowa parkingu dla 25 samochodów osobowych budowa parkingu dla 25 samochodów osobowych brak brak brak brak brak brak tablica informacyjna (historia), ławeczki, kierunkowskazy, mała architektura. tablica informacyjna, mała architektura otoczenia, kierunkowskazy. tablica informacyjna, mała architektura otoczenia, kierunkowskazy, oświetlenie. Tablice informacyjne Uporządkowanie otoczenia kierunkowskazy tablice informacyjne, kierunkowskazy, mała architektura. tablica informacyjna, mała architektura, kierunkowskazy. 318

319 11. Słowiańskie grodzisko z XIII w. 12. Kościół p.w Trzech Króli 13. Ruiny pałacu tak Wymaga remontu. tak Obiekt wymaga konserwacji i bieżących napraw. tak Wymaga zabezpieczenia lub kompleksowej odbudowy. Brak Brak Brak budowa parkingu dla 5 samochodów osobowych budowa parkingu dla 25 samochodów osobowych budowa parkingu dla 10 samochodów osobowych brak brak brak tablica informacyjna, mała architektura, kierunkowskazy. tablica informacyjna, kierunkowskazy, mała architektura otoczenia tablica informacyjna, kierunkowskazy, mała architektura otoczenia. 14. Zabytkowa dzwonnica po byłym kościele tak Wymaga zabezpieczenia lub kompleksowej odbudowy. Brak budowa parkingu dla 10 samochodów osobowych brak tablica informacyjna, kierunkowskazy, mała architektura otoczenia. 15. Pałac w stylu klasycystyczny m w Jałowcu 16. Mauzoleum w Jałowcu wraz z otoczeniem tak Wymaga kapitalnego remontu. tak Wymaga kapitalnej renowacji. Brak Brak budowa parkingu dla 10 samochodów osobowych budowa parkingu dla 10 samochodów osobowych brak brak tablica informacyjna, kierunkowskazy, mała architektura otoczenia. tablica informacyjna, kierunkowskazy, mała architektura otoczenia. 319

320 17. Ruiny kościoła poewangelickie go 18. Kościół p.w Ścięcia Jana Chrzciciela 19. Pałac w Kościelniku tak Wymaga zabezpieczenia. tak Wymaga remontu i renowacji. tak 20. Młyn wodny tak 21. Elektrownia wodna 22. Średniowieczne krzyże pokutne w Msciszowie 23. Ruiny koscioła Wymaga remontu. Wymaga kapitalnego remontu tak Wymaga bieżącego remontu tak Wymagają renowacji tak Zabezpieczenie ruin. Brak 10 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych brak miejsc parkingowych brak miejsc parkingowych brak miejsc parkingowych brak miejsc parkingowych brak miejsc parkingowych budowa parkingu dla 5 samochodów osobowych budowa parkingu dla 20 samochodów osobowych budowa parkingu dla 5 samochodów osobowych budowa parkingu dla 5 samochodów osobowych budowa parkingu dla 5 samochodów osobowych budowa parkingu dla 30 samochodów osobowych budowa parkingu dla 30 samochodów osobowych brak brak brak brak brak brak brak tablica informacyjna, kierunkowskazy, mała architektura otoczenia. tablica informacyjna, kierunkowskaz, mała architektura otoczenia. tablica informacyjna, kierunkowskazy, mała architektura otoczenia. tablica informacyjna, kierunkowskazy, mała architektura otoczenia. tablica informacyjna, kierunkowskazy, mała architektura otoczenia. tablica informacyjna, kierunkowskazy, mała architektura otoczenia. tablica informacyjna, kierunkowskazy, mała architektura otoczenia. 320

321 24. Cis najstarsze drzewo w Polsce Henryków Lubański 25. Rododendrony z parku przy pałacu w Pisarzowicach ( była szkoła podstawowa) 26. Glinianki w Nawojowie Łużyckim 27. Dolina rzeki Kwisy - brak miejsc parkingowych - brak miejsc parkingowych - brak miejsc parkingowych - brak miejsc parkingowych budowa parkingu dla 10 samochodów osobowych i 1 autokaru budowa parkingu dla 20 samochodów osobowych budowa dogodnego dojazdu wraz z parkingiem dla 10 samochodów osobowych oraz miejscem postojowym dla rowerzystów wzdłuż biegu rzeki wybudowanie 10 przystani dla kajakarzy, budowa miejsc parkingowych dla 5 samochodów osobowych droga dojazdowa brak brak brak zapotrzebowanie tablica, informacyjna, kierunkowskazy, mała architektura otoczenia, uporządkowanie i zagospodarowanie otoczenia. tablica informacyjna kierunkowskazy częściowe odtworzenie nasadzeń rododendronów mała architektura otoczenia tablica informacyjna miejsce biwakowe mała architektura otoczenia kierunkowskazy pomost dla wędkarzy kierunkowskazy oznakowanie szlaku wodnego i rowerowo pieszego wzdłuż rzeki Kwisy 321

322 28. Wyrobiska po kopalni bazaltu Uniegoszcz 28. Aleja lipowa w Jalowcu - brak miejsc parkingowych - brak miejsc parkingowych budowa parkingu dla 10 samochodów osobowych. budowa parkingu dla 10 samochodów osobowych Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych wśród jednostek tworzących Subregion obiekt prywatny mieści siedziba centrum konferencyjno-rekreacyjnego (ograniczony dostęp dla turystów) obiekty sakralne zwiedzanie ograniczone kierunkowskazy tablica informacyjna oznakowanie ścieżki geologicznej mała architektura otoczenia kierunkowskazy mała architektura otoczenia tablica informacyjna Tabela 44. Trasy turystyczne - istniejące i planowane na terenie Gminy Lubań wspierające rozwój turystyki w regionie. Trasy turystyczne (w podziale na istniejące i planowane) Piesze 1. Szlak Św. Jakuba Przebieg na terenie gminy Pisarzowice- Henryków Lubański- Radogoszcz- Nawojów Śląski- Radostów Dolny i Średni Przebieg całej trasy ISTNIEJĄCE Pisarzowice- Henryków Lubański- Radogoszcz- Nawojów Śląski- Radostów Dolny i Średni Infrastruktura turystyczna przy trasie obecna i zapotrzebowanie na terenie gminy (obecna ilość i zapotrzebowanie na parkingi, miejsca biwakowe, wiaty, ławeczki, etc.) Obecne Zapotrzebowanie istnieje niekompletne oznakowanie szlaku uzupełnienie oznakowania szlaku, tablice informacyjne, oznakowanie ciekawych miejsc na szlaku, wytyczenie miejsc postoju w połączeniu z małą architekturą, miejsca parkingowe. 322

323 2. Szlak europejski ER-4 Rowerowe 1. Szlak niebieski Konne 1. Szlak Konno po Pogórzu Izerskim Inne Mściszów- Radostów Średni- Uniegoszcz- Radogoszcz- Henryków Lubański Mściszów- Radostów Średni- Uniegoszcz- Radogoszcz- Henryków Lubański brak uzupełnienie oznakowania szlaku, tablice informacyjne, oznakowanie ciekawych miejsc na szlaku, wytyczenie miejsc postoju w połączeniu z małą architekturą, miejsca parkingowe na trasie szlaku. Mściszów- Radostów Dolny Mściszów- Radostów Dolny brak uzupełnienie oznakowania szlaku, tablice informacyjne, oznakowanie ciekawych miejsc na szlaku, wytyczenie miejsc postoju w połączeniu z małą architekturą, miejsca parkingowe na trasie szlaku. Radostów Średni- Radostów Dolny- Nawojów Śląski- Radogoszcz- Henryków Lubański Radostów Średni- Radostów Dolny- Nawojów Śląski- Radogoszcz- Henryków Lubański tablica informacyjna uzupełnienie oznakowania szlaku, tablice informacyjne, oznakowanie ciekawych miejsc na szlaku, wytyczenie miejsc postoju w połączeniu z małą architekturą, miejsca parkingowe na trasie szlaku. 323

324 1. Szlak wodny Kwisą przez gminę Kościelniki Dolne- Kościelnik- Jałowiec- Uniegoszcz- Radogoszcz- Nawojów Łużycki- Nawojów Śląski Piesze 1. Gminna pętla Uniegoszcz- Radostów Średni- Mściszów- Radostów Dolny- Nawojów Śląski- Nawojów Łużycki- Radogoszcz- Henryków Lubański- Pisarzowice Rowerowe 1. Gminna pętla Uniegoszcz- Radostów Średni- Mściszów- Radostów Dolny- Nawojów Śląski- Nawojów Łużycki- Radogoszcz- Henryków Lubański- Pisarzowice Konne Kościelniki Dolne- Kościelnik- Jałowiec- Uniegoszcz- Radogoszcz- Nawojów Łużycki- Nawojów Śląski PLANOWANE Uniegoszcz- Radostów Średni- Mściszów- Radostów Dolny- Nawojów Śląski- Nawojów Łużycki- Radogoszcz- Henryków Lubański- Pisarzowice Uniegoszcz- Radostów Średni- Mściszów- Radostów Dolny- Nawojów Śląski- Nawojów Łużycki- Radogoszcz- Henryków Lubański- Pisarzowice brak brak brak wytyczenie szlaku, tablice informacyjne, oznakowanie ciekawych miejsc na szlaku, wytyczenie miejsc postoju w połączeniu z małą architekturą, miejsca parkingowe na trasie szlaku. wytyczenie szlaku, tablice informacyjne, oznakowanie ciekawych miejsc na szlaku, wytyczenie miejsc postoju w połączeniu z małą architekturą, miejsca parkingowe na trasie szlaku. wytyczenie szlaku, tablice informacyjne, oznakowanie ciekawych miejsc na szlaku, wytyczenie miejsc postoju w połączeniu z małą architekturą, miejsca parkingowe na trasie szlaku. 324

325 1.Szlakiem myśliwski ambon Radostów Górny- Radostów Średni- Radostów Dolny- Mściszów- Nawojów Śląski- Nawojów Łużycki- Radogoszcz- Henryków Lubański- Pisarzowice Radostów Górny- Radostów Średni- Radostów Dolny- Mściszów- Nawojów Śląski- Nawojów Łużycki- Radogoszcz- Henryków Lubański- Pisarzowice brak Inne brak Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych wśród jednostek tworzących Subregion wytyczenie szlaku, tablice informacyjne, oznakowanie ciekawych miejsc na szlaku, wytyczenie miejsc postoju w połączeniu z małą architekturą, miejsca parkingowe na trasie szlaku. 325

326 Gmina Miejska Zawidów Tabela 45. Inwestycje na terenie Gminy Zawidów wspierające rozwój turystyki w regionie. Obiekty o charakterze turystycznym 1. Neogotycki kościół Czy obiekt wymaga remontu? tak Dach kościoła wymaga kapitalnego remontu, we wnętrzu natomiast warto by było wykonać szereg prac konserwatorskich. Miejsca parkingowe obecne oraz zapotrzebowanie (obecna i docelowa liczba miejsc parkingowych dla autokarów i samochodów osobowych) Infrastruktura turystyczna przy obiekcie obecna i zapotrzebowanie (obecna ilość i zapotrzebowanie na sklepy, punkty gastronomiczne, miejsca biwakowe, ławeczki, etc.) Obecne Zapotrzebowanie Obecne Zapotrzebowanie - tablice informacyjne (opisujące historię obiektu i miejsca Wzgórze zwane Górą Michała. 300 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych brak miejsc parkingowych dla autokarów donice, kosze, lampy, pale parkingowe wykonane z materiału jakim posługiwał się neogotyk: drewno i kamień w celu utrzymania stylizacji. Elementy należy rozlokować wokół samego kościoła i parkingu, który wymaga gruntownej przebudowy i aranżacji 326

327 2.Wieża kościoła ewangelickiego (XVI wiek) nie W 2001 r. pod nadzorem konserwatora zabytków gruntownie odrestaurowano wieżę, przywracając jej pierwotny wygląd. 20 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych brak miejsc parkingowych dla autokarów 60 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych. tablica informacyjna wytyczenie na nowo ścieżek i prowadzących do obiektu, ławeczki, kosze na śmieci, lampy oświetleniowe wzdłuż alejek i starych drzew. Przy obiekcie znajdował się cmentarz dawnych mieszkańców Zawidowa, pomimo braku dziś nagrobkowych tablicwidocznych śladów przeszłości, jest to szczególne miejsce zadumy. Warto by zatem pochylić się nad losem tego miejsca, nadając mu specyficzną aranżację: ogrodzić miejsce ozdobnymi krzewami, wytyczyć aleje, posadzić kwiaty (rododendrony i azalie) Ogród Pamięci 327

328 3. Stare Miasto ( z zespołem domów przyrynkowych z XVIII I XIX wieku) tak Gruntowna rewitalizacja. 30 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych budowa miejsc parkingowych dla 30 samochodów osobowych lokal gastronomiczny, hotel sklepy spożywcze Rewitalizacja Zawidowskiej Starówki to powrót do historycznych korzeni, do przywrócenia wyglądu sprzed wielu lat połączonego z nową funkcją. rekonstrukcja starych, zabytkowych pomników, zastosowanie elementów stylowych tj., specjalne ławki oraz iluminacyjne oświetlenie punktowe. Zapotrzebowanie: większa ilość miejsc noclegowych, ławeczki, kosze, lampy, klimatyczne kawiarnie, punkty z pamiątkowymi gadżetami, miejsce informacji turystycznej, tablice informacyjne. 328

329 4. Zespół parkowo-leśny Góra Zamkowa 4. Dworzec Kolejowy tak tak - generalnego brak miejsc parkingowych 10 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych nieoznaczonych Liczba potencjalnych miejsc parkingowych jest uzależniona od projektu zagospodarowania zespołu. Z uwagi na brak działań inwestorskich na tym terenie liczba szacunkowa jest trudna do ustalenia. budowa miejsc parkingowych dla 30 samochodów osobowych brak stacja kolejowa Z uwagi na walory turystyczne tego miejsca: bogactwo zieleni, fauny, flory i czystość wód możliwości rekreacyjnego zagospodarowania tego miejsca są olbrzymie. parking, zatoczki, tablice informacyjne, ławeczki, kosze. 5. Jezioro Witka miejsc parkingowych dla samochodów osobowych budowa miejsc parkingowych dla samochodów osobowych i autokarów. Ośrodek oferuje gościom 167 miejsc noclegowych, wypożyczalnia sprzętu wodnego, kort tenisowy, boisko do gier zespołowych, miejsce do grillowania, przystań żeglarska, zagospodarowana plaża, strzeżone kąpielisko, miejsce na ustawienie przyczepy czy namiotu, istnieje możliwość wynajęcia sal na organizację imprez okolicznościowych w Hotelu "Górnik" i "Białym Domku". większa ilość punktów gastronomicznych, sklepy. 329

330 6.Park Miejski im. Jakoba Boehme - 20 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych budowa miejsc parkingowych dla 40 samochodów osobowych ławeczki alejki Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych wśród jednostek tworzących Subregion ławki, kosze na śmieci, donice, lampy oświetleniowe, muszla koncertowa. Tabela 46. Trasy turystyczne - istniejące i planowane na terenie Gminy Zawidów wspierające rozwój turystyki w regionie. Trasy turystyczne (w podziale na istniejące i planowane) Piesze 1. Czerwony szlak Śladami Historii Rowerowe brak Inne brak Piesze brak Rowerowe Przebieg na terenie gminy Ul. Grunwaldzka, Plac Zwycięstwa, ul. Kościelna, Starozawidowska, Niecała, Zgorzelecka, Parkowa, Wilcza, Szybów, Klejowa, Dworcowa, Ostróżno, Lubelska, Kopernika, Zgorzelecka, Przebieg całej trasy ISTNIEJĄCE Trasa obejmuje tylko teren miasta PLANOWANE Infrastruktura turystyczna przy trasie obecna i zapotrzebowanie na terenie gminy (obecna ilość i zapotrzebowanie na parkingi, miejsca biwakowe, wiaty, ławeczki, etc.) Obecne Zapotrzebowanie tablice informacyjne, ławki, kosze, stojaki na rowery miejsca odpoczynku 330

331 1. Szlak Królewski trakt 2.Szlak Królewski trakt Proponowane szlaki-razem metrów- I.Zawidów PKP-ul.Kolejowa- Ostóżno-ul. Lubelskaul.Kopernika-ul.Zgorzeleckaul.Szeroka - ul. Jana Pawła IIul.Starozawidowska- ul.niecałaul.lubańska-ul.nadleśnaul.skłodowskiej-skrzydlice- Wrociszów Górny- Ksawerów- Zawidów PKP Zawidów PKP-Wilka-Niedów- Spytków-Ves-Ostróżno Trasa obejmuje tylko teren miasta Gmina Miejska Zawidów poprzez zainicjowanie na własnym terenie turystyki rowerowej planuję włączyć się w sieć dopiero projektowanych ścieżek rowerowych w całym regionie. Obecnie trwają pacę nad opracowaniem systemu ścieżek rowerowych, będących częścią regionalnych i międzynarodowych tras, takich jak chociażby system transgranicznej sieci szlaków rowerowych Euroregionu Nysa. brak ławeczki, miejsca odpoczynku, jednolite oznakowanie, wizualizacja wszystkich elementów oferty turystycznej, stojaki rowerowe, kosze na śmieci. Trasa obejmuje tylko teren miasta brak budowa mostku, ławeczki, miejsca odpoczynku, jednolite oznakowanie, wizualizacja wszystkich elementów oferty turystycznej, stojaki rowerowe, kosze na śmieci Inne brak Źródło: opracowanie własne na podstawie ankiet rozesłanych wśród jednostek tworzących Subregion 331

332 Gmian Miejska Zgorzelec Tabela 47. Inwestycje na terenie Miasta Zgorzelec wspierające rozwój turystyki w regionie. Obiekty o charakterze turystycznym 1. Miejski Dom Kultury Czy obiekt wymaga remontu? tak Obiekt wymaga kompleksowego remontu. Miejsca parkingowe obecne oraz zapotrzebowanie (obecna i docelowa liczba miejsc parkingowych dla autokarów i samochodów osobowych) Infrastruktura turystyczna przy obiekcie obecna i zapotrzebowanie (obecna ilość i zapotrzebowanie na sklepy, punkty gastronomiczne, miejsca biwakowe, ławeczki, etc.) Obecne Zapotrzebowanie Obecne Zapotrzebowanie budowa miejsc Brak parkingowych dla 30 samochodów osobowych i 5 autokarów. 20 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych ławki, oświetlenie, parking dla rowerów, tablica informacyjna dot. historii obiektu, oświetlenie elewacji zewnętrznej, sala multimedialna bogato wyposażona w sprzęt multimedialny przystosowana dla turystyki biznesowej, sprzęt do tłumaczenia symultanicznego, monitoring, wyposażenie Domu Kultury, zakup fortepianu, promocja, edukacja, wypożyczalnia rowerów, wyposażenie sali teatralnej, sprzęt do prowadzenia wszelkich imprez o charakterze sportowym, np. maty biegowe z pomiarem czasu. 332

333 2. Dom Jakuba Böhme nie 3 miejsca parkingowe dla samochodów osobowych budowa miejsc parkingowych dla 3 samochodów osobowych - ławki, oświetlenie, parking dla rowerów, tablica informacyjna dot. historii obiektu, oświetlenie elewacji, zewnętrznej, urządzenia multimedialne niezbędne do przeprowadzania prezentacji postaci J. Böhme, monument przedstawiający postać J. Bohem. 333

334 3. Muzeum Łużyckie nie 5 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych budowa miejsc parkingowych dla 5 samochodów osobowych - ławki, oświetlenie, parking dla rowerów, tablica informacyjna dot. historii obiektu, oświetlenie elewacji zewnętrznej, zakup eksponatów niezbędnych dla przygotowania w obiekcie wystawy stałej, zorganizowanie ekspozycji skierowanej do dzieci, zakup sprzętu multimedialnego dla Ośrodka dla Młodzieży, zakup stoiska promocyjnego promującego Muzeum Łużyckie, zakup systemów wystawienniczych, promocja, edukacja. 334

335 4. Amfiteatr (nie jest wpisany do rejestru zabytków) 5. Kościół św. Bonifacego tak Obiekt wymaga kompleksowego remontu. nie brak miejsc parkingowych 5 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych budowa miejsc parkingowych dla 30 samochodów osobowych i 5 autokarów. budowa miejsc parkingowych dla 5 samochodów osobowych - mała architektura (ławki, oświetlenie, itd.), parking dla rowerów, tablica informacyjna dot. historii obiektu oświetlenie elewacji zewnętrznej, zakup systemu nagłaśniającego oraz oświetleniowego, tablica informacyjna dot. tras rowerowych na ternie miasta i okolic, plac zabaw dla dzieci, budowa toalety, promocja. - chodniki, platforma dla osób niepełnosprawnych, mała architektura (ławki, oświetlenie, itd.), parking dla rowerów, tablica informacyjna dot. historii obiektu oświetlenie elewacji zewnętrznej, zakup przenośnego systemu nagłaśniającego niezbędnego dla prowadzenia uroczystości patriotycznych, oznakowania przejść z wykorzystaniem kolektorów słonecznych. 335

336 6. Kościół św. Jana Chrzciciela 7. Cerkiew prawosławna tak Obiekt wymaga kompleksowego remontu. nie 5 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych 15 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych budowa miejsc parkingowych dla 5 samochodów osobowych budowa miejsc parkingowych dla 5 samochodów osobowych - chodniki, platforma dla osób niepełnosprawnych, mała architektura (ławki, oświetlenie, itd.), parking dla rowerów, tablica informacyjna dot. historii obiektu oświetlenie elewacji zewnętrznej, zakup przenośnego systemu nagłaśniającego niezbędnego dla prowadzenia uroczystości patriotycznych, oznakowania przejść z wykorzystaniem kolektorów słonecznych. - mała architektura (ławki, oświetlenie, itd.), parking dla rowerów, tablica informacyjna dot. historii obiektu oświetlenie elewacji zewnętrznej, 336

337 8. Zagroda Kołodzieja (dom przysłupowy) Nie 15 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych budowa miejsc parkingowych dla 5 samochodów osobowych - mała architektura (ławki, oświetlenie, itd.), parking dla rowerów, tablica informacyjna dot. historii obiektu oświetlenie elewacji zewnętrznej, zakup systemów wystawienniczych dotyczących historii domów przysłupowych, park miniatur domów przysłupowych subregionu 9. Cmentarz Żołnierzy II AWP wraz z pomnikiem Orła Piastowskiego tak Obiekt wymaga kompleksowego remontu wraz z renowacją centralnie usytuowanego znicza. Renowacja pomnika Orła Piastowskiego. 10 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych budowa miejsc parkingowych dla 20 samochodów osobowych brak mała architektura (ławki, oświetlenie, itd.) parking dla rowerów, tablica informacyjna dot. historii obiektów oświetlenie, utworzenie Muzeum Historii II AWP, edukacja miejsce na flagi. 337

338 10. Przedmieście Nyskie tak Obiekt został częściowo zrewitalizowany. Modernizacji wymaga ul. Daszyńskiego od skrzyżowania z ul. Struga. 20 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych budowa miejsc parkingowych dla 20 samochodów osobowych na obszarze planowanym do rewitalizacji: brak rewitalizacja infrastruktury drogowej i towarzyszącej, wyznaczenie ścieżek rowerowych wraz z modernizacją elewacji zabytkowych kamienic II etap rewitalizacji, tablice z historycznymi nazwami ulic, mała architektura (ławki, oświetlenie, itd.), parking dla rowerów, tablica informacyjna dot. historii obszaru, wytyczenie ścieżki rowerowej z Przedmieścia Nyskiego do Miejskiego Domu Kultury i dalej do ul. Francuskiej (obok wiaduktu Kolejowego) tablice z mapą ścieżek rowerowych i pieszych, Punkt Informacji turystycznej: zakup przenośnych przewodników elektronicznych, replika słupa poczty polskosaskiej, monitoring: zakup sprzętu, rewitalizacja (renowacja) studni przy ul Struga). 338

339 11. Stary Cmentarz przy Placu Najświętszej Maryi Panny tak Obiekt wymaga kompleksowego remontu. brak miejsc parkingowych budowa miejsc parkingowych dla 15 samochodów osobowych brak renowacja obiektu, mała architektura (ławki, oświetlenie, itd.) parking dla rowerów, tablica informacyjna dot. historii obiektu oświetlenie. 339

340 12.Basen kryty + odkryty Hala sportowo widowiskowa - 50 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych budowa parkingu dla 50 samochodów osobowych brak mała architektura (ławki, oświetlenie, itd.), gastronomia, budowa atrakcji wodnych (np. zjeżdżalnie itp.), wodny plac zabaw da dzieci, parking dla rowerów, utworzenie ośrodka SPA, remont obiektów (niecek basenowych, zaplecza szatniowosanitanego), zakup sprzętu ratowniczego, zakup sprzętu dla powszechnej nauki pływania dla dzieci i młodzieży, tablica informacyjna, budowa SPOT: Sportowego Ośrodka Treningowego dla młodzieży aktywnie uprawiającej sport wyposażonego w salę konferencyjną przystosowaną do obsługi imprez o charakterze co najmniej regionalnym, promocja edukacja. 340

341 12.Park im. A. Błachańca - brak miejsc parkingowych budowa miejsc parkingowych dla 10 samochodów osobowych zły stan techniczny rewitalizacja parku, wraz z inwentarzem zieleni, mała architektura (ławki, oświetlenie, fontanny, itd.) wytyczenie szlaków rowerowych i pieszych wraz z oznaczeniem, utworzenie miejsc biwakowych, utworzenie fontanny, ekologiczne place zabaw, renowacja, oczyszczenie i zarybienie stawów, tablice informacyjne, tablice z mapą ścieżek rowerowych i pieszych, utworzenie mini zoo, w okresie zimowym sztuczne lodowisko, utworzenie skateparku, boisk do sportów ekstremalnych, ścieżki edukacyjne, monitoring: zakup sprzętu, edukacja, pielęgnacja drzewostanu, utworzenie pomników przyrody, ścieżki rowerowe i piesze, 341

342 13.Zieleniec im ks. J. Popiełuszki - 25 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych budowa miejsc parkingowych dla 40 samochodów osobowych i 5 autokarów zły stan techniczny Nawodnienie terenu rewitalizacja parku, mała architektura (ławki, oświetlenie, fontanny, itd.) wytyczenie szlaków rowerowych i pieszych wraz z oznaczeniem, renowacja fontanny i głazu narzutowego, utworzenie ogrodu kwiatowego, tablice informacyjne, ścieżki edukacyjne, monitoring: zakup sprzętu, iluminacja świetlna 342

343 14.Park Paderewskiego 15. Bulwar Grecki - brak miejsc parkingowych - 10 miejsc parkingowych dla samochodów osobowych budowa miejsc parkingowych dla 20 samochodów osobowych budowa miejsc parkingowych dla 10 samochodów osobowych zły stan techniczny stan dobry rewitalizacja parku, mała architektura (ławki, oświetlenie, fontanny, itd.) wytyczenie szlaków rowerowych i pieszych wraz z oznaczeniem, utworzenie fontanny, ekologiczny plac zabaw wraz z boiskiem wielofunkcyjnym, tablice informacyjne, ścieżki edukacyjne, tablice z mapą ścieżek rowerowych i pieszych, renowacja małego amfiteatru wraz infrastrukturą towarzyszącą stworzenie bazy dla młodych talentów, monitoring Pielęgnacja drzewostanu utworzenie fontanny, punkt widokowy, punkt dla wędkarzy, zabezpieczenie drzew, zegar słoneczny, oświetlenie nasadzeń, wytyczenie 15 południka, monitoring: zakup sprzętu, uzupełnienie nasadzeń. 343

344 16. Promenada Nadrzeczna - brak miejsc parkingowych budowa miejsc parkingowych dla 5 samochodów osobowych brak mała architektura (ławki, oświetlenie, fontanny, itd.) wytyczenie szlaków rowerowych i pieszych wraz z oznaczeniem, przystosowanie nadbrzeża dla wędkarzy, monitoring: zakup sprzętu, sport ekstremalny. 344

345 17. Wiadukt kolejowy 18. Młyn Trójkołowy - Szlak wodny "Od młyna do młyna" - brak miejsc parkingowych brak miejsc parkingowych budowa miejsc parkingowych dla 10 samochodów osobowych budowa miejsc parkingowych dla 10 samochodów osobowych brak w pobliżu obiektu mała architektura (ławki, oświetlenie, itd.) utworzenie szlaków rowerowych i pieszych wraz z oznaczeniem, oświetlenie, utworzenie punktów widokowych, utworzenie miejsc biwakowych, wytyczenie szlaków konnych wraz miejscami postojowymi, utworzenie ściany wspinaczkowej, tablice informacyjne, tablice z mapą ścieżek rowerowych i pieszych, promocja, remont, utworzenie pomników przyrody, utworzenie punktu gastronomicznego, inwentaryzacja zielenią przystań dla łodzi, kajaków i in. przystań dla rowerów wodnych i kajaków, zakup sprzetu wodnego, niezbędnego do obsługi przystani wodnej. mała architektura, oświetlenie, ławki 345

346 19. Zalew Czerwona Woda - brak miejsc parkingowych budowa miejsc parkingowych dla 30 samochodów osobowych sezonowo funkcjonujący bar przystosowanie terenu do potrzeb uprawniania sportów wakeboard owych, zakup sprzętu, miejsce przechowywania sprzętu Edukacja utworzeni hotelu, restauracji, mini plaża, miejsca biwakowe, wytyczenie szlaków konnych wraz miejscami postojowymi, utworzenie ściany wspinaczkowej, sprzęt, miejsce przechowywania sprzętu utworzenie szlaków rowerowych i pieszych wraz z oznaczeniem, oświetlenie, + mała architektura utworzenie punktów widokowych, agroturystyka, tablice informacyjne, tablice z mapą ścieżek rowerowych i pieszych, mini wystawa na świeżym powietrzu: makieta z widokiem Zgorzelec z lotu ptaka, monitoring 346

347 Tabela 48. Trasy turystyczne - istniejące i planowane na terenie Miasta Zgorzelec wspierające rozwój turystyki w regionie. Trasy turystyczne (w podziale na istniejące i planowane) Przebieg na terenie gminy Piesze 1. Via Regia Sławnikowice-Grónów - Jędrzychowice-Zgorzelec Przebieg całej trasy ISTNIEJĄCE Kijów -Brzeg Zgorzelec Santiago de Compostela Infrastruktura turystyczna przy trasie obecna i zapotrzebowanie na terenie gminy (obecna ilość i zapotrzebowanie na parkingi, miejsca biwakowe, wiaty, ławeczki, etc.) Obecne Zapotrzebowanie brak parkingi rowerowe i samochodowe, miejsca biwakowe, wiaty, ławeczki, tablice informacyjne, mapy, kosze na śmieci, punkty wypożyczania przenośnych przewodników elektronicznych, wytyczenie nowych szlaków ścieżka rowerowa pod autostradą A4, monitoring ścieżek rowerowych: zakup sprzętu, oświetlenie. 347

348 2. Dolnośląska Droga św. Jakuba Rowerowe Sławnikowice-Grónów- Jędrzychowice-Zgorzelec Gniezno-Zgorzelec- Praga- Santiago de Compostela brak parkingi rowerowe i samochodowe, miejsca biwakowe, wiaty, ławeczki, tablice informacyjne, mapy, kosze na śmieci, punkty wypożyczania przenośnych przewodników elektronicznych, wytyczenie nowych szlaków ścieżka rowerowa pod autostradą A4, monitoring ścieżek rowerowych: zakup sprzętu, oświetlenie stworzenie bezpiecznych połączeń z istniejącymi ulicami. 348

349 1. ER-4 Sławnikowice-Gronów- Pokrzywnik-Łagów-Zgorzelec Lwówek Śląski Zgorzelec brak parkingi rowerowe i samochodowe, miejsca biwakowe, wiaty, ławeczki, tablice informacyjne, mapy, kosze na śmieci, punkty wypożyczania przenośnych przewodników elektronicznych, monitoring ścieżek rowerowych: zakup sprzętu, oświetlenie. 2. ER-7 Mikułowa-Studniska-Zgorzelec Mirsk-Zgorzelec brak parkingi rowerowe i samochodowe, miejsca biwakowe, wiaty, ławeczki, tablice informacyjne, mapy, kosze na śmieci, punkty wypożyczania przenośnych przewodników elektronicznych, monitoring ścieżek rowerowych: zakup sprzętu, oświetlenie. Inne - brak Piesze brak PLANOWANE 349

350 Rowerowe 1.W ciągu dróg miejskich Inne brak Na terenie Miasta - brak wytyczenie ścieżek rowerowych, oznakowanie przejść z wykorzystaniem kolektorów słonecznych, parkingi, ławeczki, reklamy elektroniczne informujące o bieżących imprezach na ternie miasta, kosze na śmieci, tablice informacyjne, mapy, oświetlenie stworzenie bezpiecznych połączeń z istniejącymi ulicami 350

351 Powiat Lubański 1. Utworzenie Centrum Informacji i Promocji Kultury i Turystyki w Subregionie 2. Stworzenie programu współpracy samorządów i podmiotów turystycznych w subregionie w oparciu o system turystycznej karty rabatowej. 3. Informacja i promocja dotycząca międzynarodowej turystyki kulturowej ( drogo Via Regia, Via Sacra i Droga Świętego Jakuba) 4. Rozwój sieci lokalnych połączeń kolejowych o znaczeniu w tym reaktywowanie linii o znaczeniu turystycznym i kulturowym 5. Modernizacja i rozbudowa dróg pokrywających się ze szlakiem Via Regia infrastruktury okołoturystycznej 6. Podniesienie standardu dróg w subregionie o znaczeniu turystycznym, w tym odtworzenie mostu nad jeziorem Leśniańskim, 7. Rozbudowa ścieżek rowerowych wraz z oznakowaniem i infrastrukturą. 8. Promocja turystyki aktywnej w subregionie 9. Wymiana dobrych praktyk dotyczących marketingu regionalnego w ramach współpracy międzyregionalnej i międzynarodowej oraz stworzenie struktur zajmujących się marketingiem regionalnym w subregionie. 10. Zagospodarowanie szlaku kajakowego rzeki Kwisy. 11. Wspólne działania w partnerami w kraju i zagranicy w celu stworzenia lokalnych produktów turystycznych w otoczeniu o szlaki Via Regia i Via Sacra. 12. Inwentaryzacja i restauracja domów przysłupowych jako obiektów dziedzictwa kulturowego trójgraniczna. Zagospodarowanie turystyczne i kulturowe wybranych obiektów. 13. Program modernizacji i doposażenia obiektów zajmowanych przez instytucje kultury w subregionie. 14. Program współpracy instytucji kultury w subregionie mający na celu tworzenie i upowszechnienia baz danych dotyczących lokalnych twórców ludowych oraz kultury ludowej. 15. Projekt mający na celu koordynację, wsparcie i promocję imprez/wydarzeń kulturalnych w subregionie. 16. Organizacja Święta Kultury Powiatu Lubańskiego kultywowanie i promocja twórczości lokalnej. 17. Przygotowanie i realizacja programu rozbudowy i modernizacji punktów informacji turystycznej w subregionie połączonego ze szkoleniem kadry. 18. Modernizacja istniejących schronisk turystycznych i tworzenie nowych obiektów przeznaczonych do pełnienia funkcji schroniska turystycznego ( Czerniawa Zdrój) 19. Program oznakowania szlaków turystycznych i ścieżek dydaktycznych w subregionie. 20. Projekt internetowej mapy szlaków turystycznych rowerowych i pieszych w subregionie w połączeniu z trasami o znaczeniu ponadregionalnych, regionalnych i międzynarodowym. 351

352 Powiat Lwówecki 1. Kompleksowe oznakowanie tras turystycznych: rowerowych, pieszych i wodnych wraz z tablicami informacyjnymi, 2. Zagospodarowanie szlaku wodnego na Bobrze: miejsca postojowe, przenioski, tablice informacyjne. 352

353 Inwestycje turystyczne, w tym: rozbudowa bazy komunikacyjnej, noclegowej, gastronomicznej Tabela 49 Inwestycje turystyczne w zakresie rozwoju lokalnej turystyki Nazwa działania Wspieranie i rozwój infrastruktury lokalnej na obszarach zagrożonych marginalizacją, poprzemysłowych i pomilitarnych Wspieranie procesów powstawania Lokalnych Organizacji Turystycznych oraz opracowywania lokalnych Strategii Rozwoju Turystyki Opracowanie i wdrożenie mechanizmów pozwalających na wspieranie lokalnych inicjatyw w zakresie turystyki Opis W obszarze tego zadania znajdują się działania obejmujące rekultywację terenów poprzemysłowych i pomilitarnych poprzez wprowadzanie na te tereny funkcji turystycznych. W ramach działania wspierane będą następujące zadania: Powstawanie Lokalnych Organizacji Turystycznych pomoc w zakupie niezbędnego wyposażenia (komputery, sprzęt audio video), materiały dydaktyczne Pakiety startowe obejmujące szkolenia, pomoc techniczna, promocją Źródło: Program Rozwoju Turystyki dla Województwa Dolnośląskiego; opracowanie własne. Tabela 50 Inwestycje turystyczne w zakresie rozwoju turystyki na obszarach wiejskich Nazwa działania Rozwój turystyki wiejskiej Opis W ramach zadania przewiduje się kompleksowe działania mające na celu: Wspieranie rozwoju gospodarstw agroturystycznych poprzez: podniesienie jakości infrastruktury technicznej obszarów wiejskich. modernizację bazy noclegowej i poprawa estetyki gospodarstw. Źródło: Program Rozwoju Turystyki dla Województwa Dolnośląskiego; opracowanie własne. 353

354 Inwestycje wspierające rozwój turystyki w subregionie / infrastruktura paraturystyczna i informacyjna / Tabela 51 Inwestycje turystyczne w zakresie rozwoju turystyki kulturowej Nazwa działania/zadania Udostępnianie obiektów zabytkowych i historycznych na cele turystyczne Ochrona dóbr kultury Rozwój kultury na obszarach wiejskich Opis Adaptacja zabytków i obiektów poprzemysłowych na galerie, pasaże handlowe, domy kultury, skanseny przemysłowe, pracownie artystyczne. Rewaloryzacja i odbudowa obiektów o znaczeniu kulturowym i historycznym oraz zagospodarowywanie na cele turystyczne. Rewitalizacja miast i dzielnic o charakterze historycznym i kulturowym. Tworzenie działalności gospodarczej zajmującej się wyrobem rękodzieła artystycznego, warsztatów ginących zawodów. Źródło: Program Rozwoju Turystyki dla Województwa Dolnośląskiego; opracowanie własne. Tabela 52 Inwestycje turystyczne w zakresie rozwoju turystyki pieszej, rowerowej i konnej Nazwa działania Rozwój turystyki pieszej Rozwój szlaków rowerowych Infrastruktura wspomagająca rozwój turystyki rowerowej Turystyka jeździecka Rozwój turystyki konnej oraz wsparcie oraz wsparcie marketingowo-promocyjne Opis Rozwój infrastruktury i udogodnień dla turysty na szlaku poprzez koncentrację działań w następujących obszarach: Integracja istniejących i nowo powstających szlaków z szlakami po stronie czeskiej i niemieckiej. Rewaloryzacja punktów widokowych - ich odtworzenie wraz z remontem, odnową lub odbudową wież widokowych, rozwój sieci punktów widokowych Zintegrowany rozwój szlaków rowerowych w subregionie. Koncentracja działań na następujących obszarach: Opracowanie studium rozwoju turystyki rowerowej w Subregionie Nysa-Kwisa-Bóbr Rozwój turystyki rowerowej w strefie wypoczynku weekendowego Integracja istniejących szlaków oraz nowopowstających z istniejącą siecią tras i szlaków rowerowych w krajach sąsiednich Niemcy, Czechy. Opracowanie i wdrożenie kompleksowego systemu rozwoju infrastruktury wspomagającej rozwój turystyki rowerowej w regionie obejmującego: Stworzenie sieci wypożyczalni i serwisu sprzętu rowerowego na szlakach, w tym wsparcie zakupu sprzętu turystycznego.. Promowane i wspierane będą działania mające na celu: Rozwoju szlaków konnych (wytyczenie oraz oznakowanie nowych szlaków). Źródło: Program Rozwoju Turystyki dla Województwa Dolnośląskiego; opracowanie własne. 354

355 Tabela 53 Inwestycje turystyczne w zakresie rozwoju turystyki aktywnej Nazwa działania Wsparcie organizacyjno marketingowe rozwoju turystyki aktywnej Opis Zespół kompleksowych działań sprzyjających dynamicznemu rozwojowi turystyki aktywnej w regionie, obejmujący: Opracowanie studium rozwoju poszczególnych form turystyki aktywnej na poziomie regionalnym dokument ten będzie wytyczał kierunki rozwoju turystyki i wskazywał potencjalne obszary inwestycji. Źródło: Program Rozwoju Turystyki dla Województwa Dolnośląskiego; opracowanie własne Inwestycje w działania promocyjne i wizerunkowe Tabela 54 Inwestycje turystyczne w zakresie rozwoju turystyki uzdrowiskowej Nazwa działania Przede wszystkim jakość Opis Wspieranie procesu szkolenia kadr dla potrzeb turystyki uzdrowiskowej - dofinansowanie szkoleń i kursów językowych, opracowanie nowoczesnych standardów obsługi. Źródło: Program Rozwoju Turystyki dla Województwa Dolnośląskiego; opracowanie własne. Tabela 55 Inwestycje turystyczne w zakresie rozwoju turystyki kulturowej Nazwa działania/zadania Zintegrowane kalendarz imprez (regionalny i lokalne) Wzrost wartości zasobów kulturowych regionu (budowanie bazy społecznej) Lokalne markowe produkty kulturowe Opis Opracowanie wspólnego zintegrowanego kalendarza imprez kulturalnych o znaczeniu subregionalnym i regionalnym (koordynacja terminów imprez, uzupełnienie oferty). Opracowanie zintegrowanych kalendarzy imprez na poziomie lokalnym, subregiony, powiaty (uzupełnienie oferty, ograniczenie pokrywania się terminów wydarzeń i imprez, wspólna promocja programu). Tworzenie pakietów turystycznych oferowanych przez sieci sprzedaży (nocleg + atrakcje kulturalne np. pobyt na imprezie). Organizowanie dokształcania, doskonalenia zawodowego twórców, menedżerów i pracowników kultury. Tworzenie i promocja regionalnych produktów kulturowych. Tworzenie i promocja produktów turystyki miejskiej. Źródło: Program Rozwoju Turystyki dla Województwa Dolnośląskiego; opracowanie własne. 355

356 Tabela 56 Inwestycje turystyczne w zakresie rozwoju marketingu turystyki Nazwa działania Opracowanie i wdrożenie zintegrowanego systemu promocji produktów markowych województwa Rozbudowa bazy informacyjnej i dystrybucyjnej Opis Opracowanie jednolitej koncepcji wizualizacji materiałów promocyjnych subregionu. Budowa systemu materiałów promocyjnych dla poszczególnych produktów markowych Subrgionu oraz docelowych segmentów turystów w kraju i zagranicą (uwzględnienie wytycznych zawartych w Systemie Identyfikacji Wizualnej województwa). Rozbudowa i wspieranie działalności IT w subregionie. Udział Subregionu w woejwódzkim systemie informacyjnym. Rozbudowa bazy informacyjno-dystrybucyjnej oferty turystycznej Subregionu w oparciu o Dolnośląską Sieć Informacji Turystycznej. W ramach tego działania przewiduje się m.in. rozwój DSIT o możliwość zamawiania usług i rezerwację miejsc przez internet. Źródło: Program Rozwoju Turystyki dla Województwa Dolnośląskiego; opracowanie własne. Tabela 57 Inwestycje turystyczne w zakresie jakości, szkoleń i doradztwa. Nazwa działania Szkolenie profesjonalnych kadr dla turystyki Opis W ramach tego działania przewidziana jest realizacja następujących projektów: Przeprowadzenie analizy potrzeb szkoleniowych w zakresie szeroko rozumianej turystyki zgłaszanych przez branżę turystyczną w regionie, uwzględniając specyfikę regionu. Opracowanie i wdrożenie, we współpracy z dolnośląskimi uczelniami, metodologii szkolenia oraz programów podnoszących jakość i standardy usług turystycznych dla kadr branży turystycznej uwzględniających potrzeby regionu. Przeprowadzenie szkoleń pracowników samorządów terytorialnych zajmujących się turystyką w zakresie promocji turystyki, rozwoju infrastruktury turystycznej, jak również aplikowania po fundusze strukturalne i realizacji projektów współfinansowanych ze środków UE. Szkolenia lokalnych liderów rozwoju turystyki. Źródło: Program Rozwoju Turystyki dla Województwa Dolnośląskiego; opracowanie własne. 356

357 3.2. Finansowanie i dostępność funduszy W tabeli poniżej znajduje się wykaz wszystkich programów operacyjnych (PO), z których środki będą dostępne w Polsce na lata Przy części z nich wskazana jest główna myśl, wskazująca kto i na co może spodziewać się dofinansowania. W programach współpracy międzynarodowej wskazane są obszary wsparcia. Wszystkie programy, a niedługo również wszystkie ich Uszczegółowienia można znaleźć na stronie W przypadku programów regionalnych, najlepszym źródłem informacji będą jednak strony internetowe urzędów marszałkowskich. Tabela 58. Programy krajowe i regionalne. PROGRAMY KRAJOWE I REGIONALNE (RPO) Program Specyfika operacyjny (PO) PO Infrastruktura i Środowisko PO Innowacyjna Gospodarka PO Kapitał Ludzki PO Rozwój Polski Wschodniej 16 RPO (po jednym dla każdego województwa) Program wspiera przede wszystkim duże inwestycje infrastrukturalne w zakresie transportu i ochrony środowiska. Program wspomaga rozwój przedsiębiorczości w Polsce przez dofinansowywanie dużych przedsięwzięć wysokiej o innowacyjności i przez tworzenie warunków do rozwoju biznesu w Polsce, w tym wspieranie otoczenia biznesu. Program wspiera tzw. projekty miękkie, zarówno w regionach jak i realizowane na szczeblu krajowym. Projektami miękkimi mogą być: szkolenia, staże, dofinansowanie zakładania własnej działalności gospodarczej, dofinansowanie zatrudnienia itp. Program skierowany na dofinansowanie rozwoju 5 najbiedniejszych regionów UE-25, tj. województw: podkarpackiego, lubelskiego, świętokrzyskiego, podlaskiego i warmińskomazurskiego. Programy skierowane są na dofinansowanie rozwoju poszczególnych regionów naszego kraju zgodnie z przyjętymi przez nie strategiami Uwagi możliwości dla turystyki W ramach PO nie ma środków przeznaczonych specjalnie na turystykę. Jest natomiast pula środków przeznaczona na wsparcie kultury i dziedzictwa kulturalnego. W ramach PO występują dwa Działania skierowane dla branży turystycznej Działanie 6.3 Promocja turystycznych walorów Polski i Działanie 6.4 Inwestycje w produkty turystyczne o znaczeniu ponadregionalnym W ramach PO mogą być realizowane projekty miękkie o każdej tematyce, w tym adresowane do branży turystycznej. Środki przewidziane na realizację przedsięwzięć powiązanych z turystyką zostały wstępnie podzielone utworzono tzw. listy projektów kluczowych. W RPO przewidziane są środki na wsparcie turystyki na terenie poszczególnych regionów, a także m.in. na inwestycje dla małych i średnich przedsiębiorstw. PROGRAMY EUROPEJSKIEJ WSPÓŁPRACY TERYTORIALNEJ Współpraca transgraniczna Polska (Województwo Lubuskie i Województwo Dolnośląskie) - Niemcy (Saksonia) Polska Republika Czeska Źródło: opracowanie własne. 357

358 Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Dolnośląskiego na lata Podpunkt został przygotowany na podstawie strony Informacje wstępne Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Dolnośląskiego na lata (RPO WD) jest podstawą realizacji strategicznych przedsięwzięć przygotowanych przez dolnośląskie jednostki samorządu terytorialnego oraz inne jednostki publiczne i prywatne, możliwych do realizacji ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Realizowane zadania będą zmierzać do zmniejszenia dysproporcji ekonomicznych, społecznych i terytorialnych w regionie. Cele Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego na lata zmierzają do podniesienia poziomu życia mieszkańców Dolnego Śląska oraz poprawy konkurencyjności regionu przy respektowaniu zasad zrównoważonego rozwoju. Zostały one ustalane zgodnie ze Strategią Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do 2020 r. oraz wpisują się w cele i priorytety Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia. Jednocześnie zapisy RPO WD są zgodne z treścią rozporządzeń Rady i Parlamentu Europejskiego dotyczących funduszy strukturalnych w latach oraz uwzględniają potrzebę zdynamizowania realizacji odnowionej Strategii Lizbońskiej. Realizowane osie priorytetowe obejmują: stymulowanie i propagowanie regionalnej przedsiębiorczości i innowacyjności oraz zwiększanie zdolności w dziedzinie badań i rozwoju technologicznego (Priorytet Przedsiębiorstwa i innowacyjność ), poprawę dostępu do usług informatycznych ( Priorytet Społeczeństwo informacyjne ) inwestycje i rozwój transportu, w tym usprawnianie połączeń drogowych, kolejowych, oraz promocję transportu ekologicznego (Priorytet Transport ); inwestycje związane z szeroko pojętą ochroną środowiska naturalnego oraz zapobieganiem zagrożeniom naturalnym i technologicznym (Priorytet Środowisko i bezpieczeństwo ekologiczne ) bezpieczeństwo dostaw energii oraz rozwój produkcji energii odnawialnych (Priorytet Energia ) promowanie walorów przyrodniczych jako potencjału dla rozwoju zrównoważonej turystyki oraz podnoszenie rangi kultury regionu poprzez jej promowanie, rozwój infrastruktury kulturalnej i zachowanie dziedzictwa kulturowego (Priorytet Turystyka i Kultura ); zwiększenie dostępności i atrakcyjności edukacji i wyrównywanie szans społecznych poprzez inwestycje (Priorytet Edukacja ) poprawę i rozwój infrastruktury ochrony zdrowia (Priorytet Zdrowie ) zrównoważony rozwój obszarów miejskich (Priorytet Miasta ) Cele i priorytety Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Dolnośląskiego na lata (RPO) z jednej strony są spójne ze Strategią Rozwoju Województwa Dolnośląskiego do 2020 roku (SRWD), a z drugiej wpisują się w cele Polityki Spójności wspierającej wzrost gospodarczy i zatrudnienia przedstawione w Strategicznych Wytycznych Wspólnoty dla spójności (SWW) oraz 358

359 na poziomie krajowym w Narodowych Strategicznych Ramach Odniesienia (NSRO). Ustalając strategię programu uwzględniono potrzebę zdynamizowania realizacji odnowionej Strategii Lizbońskiej określoną na szczeblu państw członkowskich w Zintegrowanym Pakiecie Wytycznych dla Wzrostu Zatrudnienia na lata , a w Polsce w Krajowym Programie Reform na lata na rzecz realizacji Strategii Lizbońskiej (KPR). Realizacja założeń tych dokumentów na Dolnym Śląsku w latach związana będzie przede wszystkim z wdrażaniem Regionalnego Programu Operacyjnego. Dlatego też cel główny programu określono jako: Podniesienie poziomu życia mieszkańców Dolnego Śląska oraz poprawa konkurencyjności regionu przy respektowaniu zasad zrównoważonego rozwoju. Tabela 59. Priorytety RPO WD. 359

360 Źródło: Sposób finansowania Programu Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Dolnośląskiego na lata będzie realizowany przy zaangażowaniu łącznie 1 561,1 mln euro. Na kwotę tę składa się 1213,1 mln euro środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, 186,4 mln euro środków publicznego wkładu krajowego oraz 161,6 mln euro wkładu prywatnego. W realizację celów Strategii Lizbońskiej zaangażowanych jest 681,2 mln euro środków ogółu Programu, co stanowi 43,6 % wszystkich środków. Na kwotę tę przypada 485,3 mln euro z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, czyli 40,0 % przyznanej alokacji Opis priorytetów Priorytet 6 Wykorzystanie i promocja potencjału turystycznego i kulturowego Dolnego Śląska ( Turystyka i Kultura ) 6.1 Turystyka uzdrowiskowa 6.2 Turystyka aktywna 6.3 Turystyka biznesowa 6.4 Turystyka kulturowa 6.5 Działania wspierające infrastrukturę turystyczną i kulturową Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka na lata Informacje wstępne Polska Organizacja Turystyczna w systemie dystrybucji unijnych środków pełni podwójną rolę. Po pierwsze realizujemy zadania związane z obowiązkami Instytucji Wdrażającej, obsługującej turystyczne projekty inwestycyjne w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (Działanie 6.4 Inwestycje w produkty turystyczne o znaczeniu ponadregionalnym ). 360

361 Z drugiej strony prowadzi własne projekty promocyjne, współfinansowane w ramach tego samego programu operacyjnego (Działanie 6.3 Promocja turystycznych walorów Polski ) Tryb dokonywania wyboru projektów w ramach Programu Indykatywna lista projektów kluczowych Działanie 6.4. PO IG: Lista podstawowa: 1. Pętla Żuławska - rozwój turystyki wodnej. 2. Europejski Ośrodek Kultury Technicznej i Turystyki Przemysłowej 3. Szlaki nowej przygody w zabytkowej Kopalni Soli Wieliczka" 4. Rewitalizacja Kanału Elbląskiego na odcinkach: Jezioro Drużno-Miłomłyn, Miłomłyn-Zalewo, Miłomłyn-Ostróda-Stare Jabłonki 5. Śladem europejskiej tożsamości Krakowa -Szlak Turystyczny po podziemiach Rynku Głównego 6. Program ożywienia dróg wodnych w Gdańsku 7. Toruń Hanza nad Wisłą 8. Zamość miasto UNESCO, Pomnik Historii RP produktem turystycznym polskiej gospodarki 9. Południowo-zachodni Szlak Cystersów 10. Międzynarodowy turystyczny produkt markowy Uzdrowiska Kłodzkie" 11. Świętokrzyski Szlak Archeo-Geologiczny 12. Zachodniopomorski Szlak Żeglarski - sieć portów turystycznych Pomorza Zachodniego 13. Centrum Dziedzictwa Szkła w Krośnie Lista rezerwowa: 1. Interaktywne Centrum historii Ostrowa Tumskiego w Poznaniu - kolebki państwowości i chrześcijaństwa w Polsce 2. "Bug nie dzieli, Bug łączy, regiony, państwa i ludzi, od Lwowa do Warszawy". Program aktywizacji turystyki Doliny Bugu 3. Termy Cieplickie - Dolnośląskie Centrum Rekraacji Wodnej 4. Budowa Parku Wodnego 'Termy Nałęczowskie - EUROSPA 2012' 5. Hala Stulecia we Wrocławiu - Centrum Innowacyjności w Architekturze i Budownictwie 6. Turystyka w siodle-infrastruktura innowacyjnegio i unikatowego produktu turystycznego 7. Budowa Przystani Jachtowej w Sopocie 8. Podniesienie atrakcyjności turystycznej Szlaku Zamków Gotyckich 9. Szlakiem piastowskim - od Gada, Pradziada do Wenecji, Paryża i Rzymu 10. Turystyczny szlak żeglugi śródlądowej na rzece Wiśle w województwie małopolskim 11. Wykorzystanie walorów rzeki Wisły w celu budowy wspólnego produktu turystycznego przez Kazimierz Dolny, Puławy i Janowiec 12. Wschodnioeuropejskie centrum kongresowo-sportowe Arłamów 361

362 Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko na lata Informacje wstępne Cechą charakterystyczną PO Infrastruktura i Środowisko jest integralne ujęcie problematyki podstawowej infrastruktury, która obejmuje infrastrukturę techniczną i zasadnicze elementy infrastruktury społecznej. Punktem wyjścia dla tak zakreślonego zakresu programu jest zasada maksymalizacji efektów rozwojowych, uwarunkowana komplementarnym potraktowaniem sfery technicznej i społecznej w jednym nurcie programowym i realizacyjnym. Dla zwiększenia inwestycji, spójności terytorialnej i atrakcyjności regionów nie wystarczy zapewnienie tylko dobrej i sprawnej infrastruktury transportowej, ponieważ nie zachęci ona potencjalnych inwestorów do tworzenia nowych miejsc pracy. Żeby stworzyć warunki dla zatrudnienia w danym regionie wysoko kwalifikowanych specjalistów, inwestycjom transportowym muszą towarzyszyć inwestycje w infrastrukturę ochrony środowiska, energetyki, kultury, szkolnictwa wyższego, czy zdrowia. Zgodnie z celem głównym programu wybór priorytetów1 oraz działań odpowiada obszarom, które mają podstawowe znaczenie dla wzrostu atrakcyjności Polski i jej regionów. W ramach programu realizowanych będzie 15 osi priorytetowych: Gospodarka wodno-ściekowa. Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi. Zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska. Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska. Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych. Drogowa i lotnicza sieć TEN-T. Transport przyjazny środowisku. Bezpieczeństwo transportu i krajowe sieci transportowe. Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku i efektywność energetyczna. Bezpieczeństwo energetyczne w tym dywersyfikacja źródeł energii. Kultura i dziedzictwo kulturowe. Bezpieczeństwo zdrowotne i poprawa efektywności systemu ochrony zdrowia. Infrastruktura szkolnictwa wyższego. Pomoc techniczna Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego. Pomoc techniczna Fundusz Spójności Sposób finansowania Programu Wielkość środków wspólnotowych w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko w latach wyniesie ok. 41,9% (27,9 mld euro) całości środków funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności przeznaczonych na realizację programów operacyjnych Celu Konwergencja. Łączna wielkość środków finansowych z Unii Europejskiej zaangażowanych w realizację Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata wyniesie euro. Wysokość wkładu krajowego szacuje się na ok. 11 mld euro i zależeć będzie od poziomu dofinansowania poszczególnych projektów. 362

363 Wkład wspólnotowy zaangażowany w realizację programu pochodzić będzie ze środków: Funduszu Spójności euro, Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego euro Opis priorytetów Cele ogólne i szczegółowe PO IG zostały przełozone na priorytety i Działania. Wśród celów wymienimy jedynie te związane z turystyką. Są to: Priorytet XI: Kultura i dziedzictwo kulturowe Działanie 11.1 Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego o znaczeniu ponadregionalnym Działanie 11.2 Rozwój oraz poprawa stanu infrastruktury kultury o znaczeniu ponadregionalnym Działanie 11.3 Infrastruktura szkolnictwa artystycznego Program Operacyjny Kapitał Ludzki na lata Rozdział opracowany na podstawie strony internetowej Informacje wstępne Celem głównym Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki jest wzrost poziomu zatrudnienia i spójności społecznej. Cel ten będzie realizowany m.in. poprzez aktywizację zawodową, rozwijanie potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw i ich pracowników, podniesienie poziomu wykształcenia społeczeństwa, zmniejszenie obszarów wykluczenia społecznego oraz wsparcie mechanizmów efektywnego zarządzania w administracji państwowej. W ramach programu wsparciem zostaną objęte następujące obszary: zatrudnienie, edukacja, integracja społeczna, adaptacyjność pracowników i przedsiębiorstw, zagadnienia związane z rozwojem zasobów ludzkich na terenach wiejskich, z budową sprawnej i skutecznej administracji publicznej oraz partnerskiego państwa, a także z promocją postaw zdrowotnych wśród osób pracujących. Program Operacyjny Kapitał Ludzki składa się z 10 Priorytetów, realizowanych równolegle na poziomie centralnym i regionalnym. Priorytety realizowane centralnie to: 1. Priorytet I Zatrudnienie i integracja społeczna; 2. Priorytet II Rozwój zasobów ludzkich i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw oraz poprawa stanu zdrowia osób pracujących; 3. Priorytet III Wysoka jakość systemu oświaty; 4. Priorytet IV Szkolnictwo wyższe i nauka; 5. Priorytet V Dobre rządzenie; Priorytety realizowane na szczeblu regionalnym to: 6. Priorytet VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich; 7. Priorytet VII Promocja integracji społecznej; 8. Priorytet VIII Regionalne kadry gospodarki; 9. Priorytet IX Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach; 363

364 Sposób finansowania Programu Łączna wielkość środków finansowych zaangażowanych w realizację Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki w latach wyniesie ok. 14,43% całości środków przeznaczonych na realizację programów operacyjnych, tj EUR. W ramach tej kwoty wielkość alokacji z Europejskiego Funduszu Społecznego wyniesie ok EUR, a wkład krajowy stanowić będzie ok EUR. Poziom krajowego współfinansowania został oszacowany na poziomie minimalnym tj. 15%. Około 60% środków Programu zostanie przeznaczonych na wsparcie realizowane przez poszczególne regiony, zaś pozostała kwota (ok. 40%) będzie wdrażana sektorowo, przez odpowiednie resorty. Na realizację Strategii Lizbońskiej w latach w ramach Programu przeznaczone zostanie 83 % wydatków ze środków wspólnotowych, co stanowi sumę EUR Opis priorytetów Wśród priorytetów PO KL wymienimy jedynie te związane z możliwością wykorzystania pod kątem turystyki i rozwoju turystyki: Priorytet VII Promocja integracji społecznej Cele: 1. Poprawa dostępu do rynku pracy osób zagrożonych wykluczeniem społecznym 2. Wzmocnienie i poszerzenie zakresu działań sektora ekonomii społecznej W 2008 roku w województwie dolnośląskim w ramach Priorytetu VII będą realizowane wszystkie formy wsparcia przewidziane w Szczegółowym Opisie Priorytetów PO KL.1 Działanie 7.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji Poddziałanie Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej Poddziałanie Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez powiatowe centra pomocy rodzinie Poddziałanie Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej Działanie 7.2 Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej Poddziałanie Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym Poddziałanie Wparcie ekonomii społecznej Działanie 7.3 Inicjatywy lokalne na rzecz aktywnej integracji Priorytet VIII Regionalne kadry gospodarki Cele: 1. Rozwój wykwalifikowanej i zdolnej do adaptacji siły roboczej 2. Poprawa funkcjonowania systemu przewidywania i zarządzania zmianą gospodarczą 364

365 W ramach Priorytetu VIII w 2008 roku w województwie dolnośląskim będą realizowane wszystkie formy wsparcia przewidziane w Szczegółowym Opisie Priorytetów PO KL1: Działanie 8.1. Rozwój pracownikow i przedsiębiorstw w regionie Poddziałanie Wspieranie rozwoju kwalifikacji zawodowych i doradztwo dla przedsiębiorstw Poddziałanie Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie Poddziałanie Wzmacnianie lokalnego partnerstwa na rzecz adaptacyjności Poddziałanie Przewidywanie zmiany gospodarczej Działanie 8.2 Transfer wiedzy Poddziałanie Wsparcie dla współpracy sfery nauki i przedsiębiorstw Poddziałanie Regionalne Strategie Innowacji Priorytet IX Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach Cele: 1. Zmniejszenie nierówności w upowszechnieniu edukacji, szczególnie pomiędzy obszarami wiejskimi i miejskimi 2. Zmniejszenie nierówności w jakości usług edukacyjnych, szczególnie pomiędzy obszarach wiejskimi i miejskimi (w zakresie kształcenia ogólnego) 3. Podniesienie atrakcyjności i jakości kształcenia zawodowego 4. Wzmocnienie rozwoju zawodowego i podnoszenia kwalifikacji nauczycieli na obszarach wiejskich W ramach Priorytetu IX w 2008 roku w województwie dolnośląskim będą realizowane wszystkie formy wsparcia przewidziane w Szczegółowym Opisie Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki : Działanie 9.1 Wyrównywanie szans edukacyjnych i zapewnienie wysokiej jakości usług edukacyjnych świadczonych w systemie oświaty Poddziałanie Zmniejszanie nierówności w stopniu upowszechnienia edukacji przedszkolnej Poddziałanie Wyrównywanie szans edukacyjnych uczniów z grup o utrudnionym dostępie do edukacji oraz zmniejszanie różnic w jakości usług edukacyjnych Poddziałanie Pomoc stypendialna dla uczniów szczególnie uzdolnionych Działanie 9.2 Podniesienie atrakcyjności i jakości szkolnictwa zawodowego Działanie 9.3 Upowszechnienie formalnego kształcenia ustawicznego Działanie 9.4 Wysoko wykwalifikowane kadry systemu oświaty Działanie 9.5 Oddolne inicjatywy edukacyjne na obszarach wiejskich 365

366 Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska Rzeczpospolita Polska Rozdział opracowany na podstawie strony internetowej Informacje wstępne Celem Inicjatywy Wspólnotowej INTERREG III A Czechy Polska jest wspieranie współpracy transgranicznej mieszkańców oraz instytucji z sąsiednich regionów. Program spotkał się z ogromnym zainteresowaniem na pograniczu polsko-czeskim. Liczba wnioskodawców a zwłaszcza wnioskowanego dofinansowania z EFRR ponad dwukrotnie przekraczała alokację przeznaczoną do podziału w ramach Programu. Łącznie złożono 356 projektów, które poddane zostały kontroli formalnej oraz kontroli kwalifikowalności we Wspólnym Sekretariacie Technicznym w Ołomuńcu oraz dalszej ocenie dokonywanej przez właściwe instytucje regionalne. Na posiedzenia Komitetu Sterującego złożonych zostało 299 projektów, spośród których do dofinansowania z EFRR rekomendowano łącznie 176 projekty. Te dane nie dotyczą Funduszu Mikroprojektów, który podlegał realizacji w poszczególnych euroregionachh po obu stronach granicy w ramach Działania 2.2. Rysunek 39. Cele PO WT CZ-PL Źródło: 366

367 Opis priorytetów Rysunek 40. Priorytety PO WT CZ-PL Źródło: Oś priorytetowa 1: Wzmacnianie dostępności komunikacyjnej, ochrona środowiska, profilaktyka zagrożeń Oś priorytetowa 2: Poprawa warunków rozwoju przedsiębiorczości i turystyki Cel główny osi priorytetowej: Cel główny osi priorytetowej 2 Wzmocnienie rozwoju gospodarczego obszaru pogranicza polsko-czeskiego konkretyzuje cel globalny w sferze ukierunkowanej na wykorzystanie i rozwijanie istniejącego potencjału gospodarczego pogranicza i wzmacnianie jego konkurencyjności. Cele szczegółowe osi priorytetowej: Zwiększenie konkurencyjności przedsiębiorstw działających na obszarze pogranicza polskoczeskiego, Rozszerzenie oferty turystycznej obszaru pogranicza polsko-czeskiego, Poprawa wiedzy i umiejętności mieszkańców obszaru pogranicza polskoczeskiego. Dziedziny wsparcia: 2.1. Rozwój przedsiębiorczości 2.2. Wspieranie rozwoju turystyki 367