PRACA DYPLOMOWA. Zmiany w systemie nadzoru finansowego w odpowiedzi na kryzys finansowy, poprzez pryzmat pakietu CRDIV/CRR oraz Unii Bankowej.

Transkrypt

1 WYŻSZA SZKOŁA FINANSÓW I PRAWA W BIELSKU-BIAŁEJ STUDIA PODYPLOMOWE: MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA STREFY EURO Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej PRACA DYPLOMOWA Zmiany w systemie nadzoru finansowego w odpowiedzi na kryzys finansowy, poprzez pryzmat pakietu CRDIV/CRR oraz Unii Bankowej. Autor: Jacek Drzyzga Krzysztof Drzyzga Promotor: Prof. nadzw. dr hab. inż. Jacek Binda Bielsko-Biała, rok 2015

2 S t r o n a 1 Spis treści 1. Wstęp Przyczyny wystąpienia kryzysu finansowego Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/36/UE i Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013 w odpowiedzi na kryzys finansowy Kapitały własne Bufory kapitałowe Adekwatność kapitałowa Dźwignia finansowa Płynność finansowa Uprawnienia nadzorcze Unia bankowa kolejny krok do bezpiecznego funkcjonowania systemu bankowego w Unii Europejskiej Pierwszy filar unii bankowej jednolity mechanizm nadzorczy Drugi filar unii bankowej proces restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji Trzeci filar unii bankowej gwarantowanie depozytów Zmiany w systemie nadzoru finansowego - Zakończenie Literatura... 34

3 S t r o n a 2 1. Wstęp Druga dekada XXI wieku upływa w cieniu kryzysu finansowego, jaki wystąpił pod koniec ubiegłego dziesięciolecia. Działania międzynarodowe państw w ostatnich latach szczególną uwagę i wysiłki kierują w stronę uporządkowania i wzmocnienia rynków finansowych oraz w poszukiwaniu rozwiązań, aby podobna sytuacja nie miała miejsca w przyszłości. Z uwagi na fakt, iż pracujemy w bankowości praca ta ma na celu rozważenie złożonego problemu, jakim jest wdrożenie zmian w nadzorze nad systemem finansowym w Unii Europejskiej oraz w Strefie Euro poprzez wprowadzenie pakietu CRDIV/CRR i regulacji związanych z tworzeniem Unii Bankowej. Rozpatrzymy kwestię już obowiązujących przepisów prawa w odniesieniu do funkcjonowania systemu bankowego w czasie kryzysu i po jego zakończeniu jak również przedstawimy potencjalne korzyści i koszty związane z przystąpieniem Polski do Unii Bankowej poprzez nawiązanie tzw. bliskiej współpracy. Problematyka ta jest w zakresie naszych zainteresowań a także spotykamy się z różnymi odziaływaniami wdrażanych zmian na codzienną pracę. Pierwsza część pracy poświęcona zostanie próbie zdiagnozowania przyczyn powstania kryzysu finansowego, który stał się podstawą ogromnych zmian w kształtowaniu rynków finansowych. W dalszej części spróbujemy dokonać analizy wdrożonych w krajach Unii Europejskiej nowych zasad funkcjonowania banków, na podstawie przyjętej Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/36/UE z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie warunków dopuszczenia instytucji kredytowych do działalności oraz nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi, zmieniająca dyrektywę 2002/87/WE i uchylająca dyrektywy 2006/48/WE i 2006/49/WE oraz Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013 z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych zmieniające rozporządzenie (UE) nr 648/2012. Przeanalizujemy również zagadnienie - Unia bankowa, jako następny krok do bezpiecznego funkcjonowania banków w Unii Europejskiej szansą wzmocnienia systemu bankowego w UE. Temat ten będzie zakończeniem naszej pracy.

4 S t r o n a 3 2. Przyczyny wystąpienia kryzysu finansowego Na temat źródeł kryzysu finansowego napisano już wiele artykułów i nadal pojawia się sporo analiz opisujących początek i przyczyny zawirowań na rynkach finansowych oraz w realnej gospodarce. Najczęściej wymienianym jest zapoczątkowany w 2007 roku proces załamania kredytów hipotecznych w Stanach Zjednoczonych. 1 Dotyczyło to przede wszystkim substandardowych kredytów hipotecznych tzw. subprime. Wzrost liczby dłużników, występujący w wyniku udzielania pożyczek klientom o coraz mniejszej zdolności kredytowej, oraz wzrost wartości spłacanych rat kredytowych w stosunku do dochodu rozporządzalnego doprowadziło do znacznych problemów banków posiadających takie ekspozycje kredytowe. Na rysunku 1 przedstawiono wykres procentowej wartości niespłacalnych kredytów bankowych w relacji do łącznej wartości kredytów brutto w wybranych krajach. Zauważyć można znaczący wzrost tej wartości w okresie od 2007r do 2009 roku. 12,00% 10,00% 8,00% 6,00% 4,00% Niemcy Hiszpania Francja Polska Stany Zjednoczone 2,00% 0,00% Wykres nr 1 Niespłacalne kredyty bankowe w relacji do łącznej wartości kredytów brutto (%) Źródło danych: Bank Światowy Ostatnia aktualizacja: 5 lut Ekonomista ISSN Przyczyny i mechanizm kryzysu finansowego w USA Dariusz Rosati 2

5 S t r o n a 4 Pogorszenie, jakości portfela kredytów hipotecznych oraz pozostałych kredytów pociągnęło za sobą obniżenie wartości posiadanych aktywów. Zgodnie z międzynarodowymi standardami adekwatności kapitałowej banki wyceniają wartość aktywów według ich bieżącej wartości rynkowej, musiały, więc wykazywać spadek wartości swoich aktywów, co pociągnęło za sobą powstanie strat księgowych i konieczność tworzenia rezerw. Bezpośrednim skutkiem był wzrost ryzyka kontrahenta, który spowodował, że banki przestały sobie wzajemnie pożyczać a rynek finansowy został sparaliżowany. W normalnych warunkach dostęp do rozwiniętych hurtowych rynków kapitału, dostarczających relatywnie tanich źródeł finansowania, skłaniał banki do podejmowania wzmożonej akcji kredytowej, finansowanej krótkoterminowymi zobowiązaniami. Nadmierny wzrost bilansów i luki w finansowaniu okazały się dla banków poważnym źródłem ryzyka płynności w sytuacji braku dostępu do hurtowych rynków kapitału. W następstwie eskalacji kryzysu doszło do gwałtownego wzrostu stawek na rynku międzybankowy, skrócenia horyzontu zawieranych transakcji oraz zmniejszenia limitów na ekspozycje względem poszczególnych podmiotów, co doprowadziło do zwiększenia kosztów finansowania oraz utrudnień w zarządzaniu bieżącą płynnością i zabezpieczeniu ryzyka. Zanik wzajemnego zaufania pomiędzy uczestnikami rynku spowodował, że banki niepewne sytuacji finansowej kontrahentów wolały lokować wolne środki w bankach centralnych. Chcąc zabezpieczyć swoją pozycję płynności, banki ograniczały aktywność kredytową, przez co ucierpiała sfera realna gospodarki. Nasilające się problemy związane ze spadkiem cen aktywów wynikającym z ich masowej sprzedaży, oceną ryzyka kredytowego kontrahentów i adekwatnością kapitałową banków wymogły zaś konieczność pomocy ze strony państw i interwencji banków centralnych na rynkach pieniężnych 3. Nowe doświadczenia wymogły potrzebę określenia w ujęciu międzynarodowym nowych praktyk odnoszących się do zarządzania ryzykiem płynności w bankach. Na bazie tych doświadczeń została zaktualizowana Rekomendacja P z 2002 roku i wydana nowa Rekomendacja P dotycząca zarządzania ryzykiem płynności finansowej banków w marcu bieżącego roku. W związku z tym, że obecnie światowy system finansowy jest mocno zintegrowany a ciągły przepływ kapitału pociąga za sobą również transfer problemów, zapoczątkowany kryzys objął swym oddziaływaniem nie tylko sektor finansowy w większości krajów rozwiniętych, ale doprowadził w drugiej połowie 2008 r. do rozległego kryzysu gospodarczego na skalę światową. Pogorszenie koniunktury na świecie oraz zaburzenia 3 Komisja Nadzoru Finansowego Rekomendacja P marzec 2015r.

6 S t r o n a 5 w systemie finansowym wepchnęły wiele krajów w recesję. Jednym z najbardziej odczuwalnych skutków był znaczący wzrost bezrobocia, co dodatkowo powodowało rozwój negatywnych zjawisk wśród mieszkańców naszego globu. Jak wynika z danych Eurostatu największy problem z znalezieniem pracy od początku kryzysu w 2007 roku mają osoby młode poniżej 25 roku życia. W krajach Unii Europejskiej najgorsza sytuacja w tej kwestii występuje w Grecji i Hiszpanii, gdzie prawie co druga młoda osoba jest bez pracy. Poniżej, na rysunku nr 1 przedstawiamy wartość stopy bezrobocia w wybranych krajach Unii Europejskiej na podstawie danych Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Rysunek nr 1 - Bezrobocie w Europie według danych MFW - kwiecień 2015r. 4 Wraz z pogarszaniem się sytuacji gospodarczej obniżały się dochody budżetowe, na skutek zmniejszenia wpływów z podatków, oraz rosły wydatki na zasiłki dla bezrobotnych 4

7 S t r o n a 6 jak również pomoc społeczną 5. Spadek dochodów był szczególnie dotkliwy w krajach, gdzie doszło do załamania w sektorze budownictwa i sektorze nieruchomości, które wcześniej, w okresie dobrej koniunktury, były źródłem wysokich wpływów do budżetu. Wykres nr 2 Zadłużenie wybranych państw, jako procent PKB według danych Eurostatu 6 Wiele rządów celowo zwiększyło wydatki, aby złagodzić skutki zmniejszenia konsumpcji i inwestycji gospodarstw domowych oraz przedsiębiorstw. Jednocześnie zadłużenie publiczne w krajach strefy euro obniżyło wiarygodność niektórych krajów strefy euro. Na skutek tego zwiększył się koszt długu zaciągniętego na rynkach finansowych. Rynki dłużnych papierów wartościowych krajów strefy euro znacznie różnią się wielkością, a zwłaszcza w 2010r. rośnie zróżnicowanie rentowności emitowanych na nich obligacji (dane przedstawione na wykresie nr 3). Jest to związane ze wzrostem zróżnicowania ryzyka poszczególnych emitentów oraz różną płynnością emitowanych przez nich instrumentów. W okresie kryzysu zadłużenia aktywa emitowane przez poszczególne kraje strefy euro przestały być postrzegane, jako bliskie substytuty. 7 Kryzys zadłużeniowy ujawnił liczne słabości w strukturze instytucjonalnej Unii Gospodarczej i Walutowej a ujawnione słabości doprowadziły do wielu reform w UE, 5 NBP Kryzys w strefie euro, Przyczyny, przebieg i perspektywy jego rozwiązania NBP Międzynarodowa rola euro III, lipiec 2011

8 S t r o n a 7 w tym w strefie euro. 8 Zmiany instytucjonalne zostały przeprowadzone przy zachowaniu dotychczasowego modelu instytucjonalnego, zakładającego współistnienie wspólnej polityki pieniężnej i zdecentralizowaniu polityki fiskalnej i gospodarczej. Wykres nr 3 - Rentowność dziesięcioletnich obligacji rządowych, Eurostat 9 W celu poprawy funkcjonowania dotychczasowego modelu zdecydowano się na wprowadzenie reform nakierowanych na: Wzrost dyscypliny fiskalnej w krajach członkowskich Zmniejszenie ryzyka generowanego przez niewłaściwą politykę gospodarczą w pozostałych obszarach (Pakt Euro Plus) Stworzenie mechanizmów zarządzania i finansowania kryzysowego Dostosowanie stopnia integracji europejskiej sieci bezpieczeństwa finansowego do stopnia integracji rynków finansowych w UE Zmiana regulacji sektora bakowego (Pakiet CRDIV/CRR) Poprawę efektywności podejmowania decyzji dotyczących strefy euro 8 NBP listopad 2014 Ekonomiczne wyzwania integracji Polski ze strefą euro 9

9 S t r o n a 8 Większość autorów zajmujących się tematem kryzysu finansowego podkreśla również fakt braku dostosowania systemów regulacji i nadzoru oraz metod wyceny ryzyka. Ważną przyczyną jest szybki rozwój nowych instrumentów finansowych w tym sekurytyzacja. Deregulacje z lat 90 XX wieku umożliwiły tworzenie, sprzedaż i obrót finansowymi produktami pochodnymi, które konstruowano na podstawie niepłynnych instrumentów pierwotnych takich jak kredyty i pożyczki. Stworzyło to możliwość sekurytyzacji kredytów hipotecznych, czyli ich sprzedaży i emitowania na ich podstawie nowych papierów wartościowych, których zabezpieczeniem były nieruchomości finansowane kredytem hipotecznym. Proces sekurytyzacji pozwalał bankom hipotecznym zmniejszyć ryzyko związane z posiadanymi aktywami przez ich sprzedaż i rozłożenie ryzyka na większą liczbę podmiotów. Nadzór bankowy oraz agencje ratingowe stosując tradycyjne metody wyceny wartości aktywów nie były w stanie prawidłowo wycenić ryzyka związanego z coraz bardziej skomplikowanymi i rozbudowanymi instrumentami pochodnymi. Skutki ostatniego kryzysu finansowego skłaniają również do refleksji nad rolą i znaczeniem kapitału regulacyjnego w bankach. Obowiązujące dotychczas skomplikowane zasady określania jego składników oraz brak harmonizacji odliczeń w skali międzynarodowej przyczyniają się do nieprzejrzystości struktury kapitałowej i stwarzają warunki do jej nieujawniania 10. Czas kryzysu pokazał, że odporność na sytuacje trudne zależała przede wszystkim od zdolności do generowania zysków, skłonności do ich zatrzymywania, a także od wielkości i jakości posiadanych kapitałów. Dodatkowo globalny kryzys finansowy spowodował publiczną debatę na temat wpływu regulacji i efektywności instytucji nadzorczych na mikro i makro stabilność finansową sektora bakowego. Wiele krajów obwinia instytucje nadzorcze za powstanie oraz rozprzestrzenianie się kryzysu na rynku kredytów hipotecznych, które nie potrafiły dostrzec zbliżającego się ryzyka, ani też jemu efektywnie przeciwdziałać. Ponadto, wiele działań instytucji nadzorczych było na tyle opóźnionych, iż nie były one w stanie uratować zagrożonych bankructwem instytucji finansowych, a tym samym zatrzymać rozprzestrzeniania się kryzysu. Coraz więcej badań wskazuje również na to, że instytucje nadzorcze zbagatelizowały ostrzeżenia o wzrastającym ryzyku w systemie finansowym. Konsekwencje obecnego kryzysu okazały się dramatyczne dla większości krajów. Stany Zjednoczone były zmuszone 10 Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Zeszyty Naukowe nr 11 Kapitał regulacyjny sektora bankowego w Polsce na tle rozwiązań Bazylei III, Katarzyna Kochaniak, Kraków 2011

10 S t r o n a 9 do dokapitalizowania sektora bankowego w kwocie 24 bln dolarów, a Unii Europejskiej pomoc wynosiła 20 bln dolarów. 11 Powyższe wydarzenia spowodowały, iż co raz więcej krajów w ostatnim czasie decyduje się na reformę modelu działania instytucji nadzorczych. Obecnie trwające prace nad reformą regulacji bankowych oraz integracją nadzoru europejskiego mają na celu zapewnić stabilność globalnym systemom finansowym oraz przywrócić zaufanie na rynku finansowym. 11 NBP Materiały i studia, zeszyt nr 289 Zmiany w nadzorze finansowym w Europie oraz ich konsekwencje dla Polski

11 S t r o n a Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/36/UE i Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013 w odpowiedzi na kryzys finansowy. Kryzys finansowy spowodował znaczne obniżenie się kapitału regulacyjnego w bankach, w niektórych przypadkach poniżej wymaganego poziomu, a zarazem banki straciły możliwość pozyskiwania funduszy na rynkach zarówno pieniężnych jak i kapitałowych, co w konsekwencji stanowiło zagrożenie upadłością dla poszczególnych banków, ale i również dla całego sektora finansowego ze względu na istniejące ścisłe powiązania transakcyjne i wzajemne zobowiązania. Państwa członkowskie i Komisja europejska przystąpiły do dokapitalizowania banków ze środków publicznych w celu odbudowania zaufania do instytucji finansowych. Dokapitalizowanie banków oraz przywrócenie płynności finansowej w systemie było I etapem działań rządów państw członkowskich i struktur europejskich w odpowiedzi na kryzys. Kolejnym działaniem Komisji europejskiej w obliczu globalnego kryzysu finansowego było ustabilizowanie sektora bankowego poprzez: - wzmocnienie ram prawnych regulujących działalność banków na terenie UE; - zwiększenia nadzoru nad bankami, zwłaszcza w przypadku bankowości transgranicznej; - zapewnienie lepszej ochrony konsumentów europejskich na rynku produktów finansowych 12. Powyższe cele zostały określone już w roku 2008 i miały doprowadzić do ustabilizowania i stworzenia bezpiecznego europejskiego systemu finansowego poprzez dalsze dokapitalizowanie banków i zabezpieczenie płynności na wypadek sytuacji kryzysowej, ale tym razem już kosztem i wysiłkiem samych instytucji finansowych. W wyniku kilkuletniej pracy, uzgodnień, konsultacji na wielu szczeblach struktur UE oraz państw członkowskich przy udziale instytucji finansowych Parlament Europejski oraz Rada Unii Europejskiej 26 czerwca 2013 roku, w następstwie zaistniałego globalnego kryzysu finansowego, bankowego mając na uwadze: sprawne funkcjonowanie rynku wewnętrznego wymaga to nie tylko przepisów prawnych, a także ścisłej i regularnej współpracy właściwych organów państw członkowskich oraz znacznie większej zbieżności stosowanych przez nie praktyk w zakresie regulacji i nadzoru Europejski Trybunał Obrachunkowy Kształtowanie się europejskiego nadzoru bankowego Europejski Urząd Nadzoru Bankowego w zmieniających się warunkach, ISBN ,Urząd Publikacji Unii Europejskiej, PL 2014 nr 05, s. 10; 13 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/36/UE; pkt (6)

12 S t r o n a 11 działania w kierunku utworzenia unii bankowej - jednolity mechanizm nadzorczy powinien zapewnić wdrażanie polityki Unii dotyczącej nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi w spójny i skuteczny sposób, stosowanie jednolitego zbioru przepisów dotyczących usług finansowych w jednakowy sposób w odniesieniu do instytucji kredytowych we wszystkich zainteresowanych państwach członkowskich oraz objęcie tych instytucji kredytowych nadzorem najwyższej jakości, wolnym od innych uwarunkowań niż względy ostrożnościowe. Jednolity mechanizm nadzorczy stanowi podstawę dalszych działań w kierunku unii bankowej. Odzwierciedla to zasadę, zgodnie, z którą wprowadzenie jakichkolwiek mechanizmów wspólnej interwencji w przypadku kryzysów powinno być poprzedzone wspólnymi kontrolami, aby ograniczyć prawdopodobieństwo konieczności zastosowania mechanizmów interwencyjnych. ( ) 14 uchwaliły nowe regulacje tj. Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/36/UE w sprawie warunków dopuszczenia instytucji kredytowych do działalności oraz nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi, zmieniająca dyrektywę 2002/87/WE i uchylająca dyrektywy 2006/48/WE oraz 2006/49/WE (CRDIV) jak również Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013 w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych zmieniające rozporządzenie (UE) nr 648/2012 (CRR). O ile Dyrektywa CRDIV musi zostać zaimplementowana przez narodowe parlamenty do krajowego porządku prawnego, o tyle Rozporządzenie CRR obowiązuje wprost we wszystkich krajach członkowskich Unii Europejskiej. Pakiet CRDIV/CRR wprowadza na terenie całej Unii Europejskiej jednolity system regulacji bankowych, który likwiduje w większości tzw. opcje narodowe pozostaje jednak możliwość stosowania przez krajowych regulatorów różnych wartości niektórych parametrów pozwalających kreować politykę makroostrożnościową, płynność finansową, czy stosowanie w określonych przedziałach wag ryzyka w odniesieniu do aktywów. Istotną zmianą wprowadzoną w pakiecie CRDIV/CRR jest zwrócenie uwagi na zagrożenia o charakterze systemowym oraz zdefiniowanie znacznie szerszego, niż dotychczas, zestawu narzędzi pozwalających na realizowanie celów zarówno mikro- jak i makroostrożnościowych 15. Kraje członkowskie 14 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/36/UE; pkt (9) 15 Brzozowski Maciej, CRD IV, CRR instrumenty makroostrożnościowe, NBP Departament Systemu Finansowego, Warszawa 2014

13 S t r o n a 12 zostały zobowiązane do wdrożenia i stosowania określonych w Pakiecie reguł, ale również, z uwagi na fakt, iż rynki finansowe krajów UE, a w szczególności rynki krajów Unii Gospodarczo Walutowej (strefy euro) są ze sobą ściśle powiązane wręcz przenikają się, zostały zobowiązane do współpracy między sobą, uzgodnienia ze sobą działań na poziomie UE i wzajemnego uznania. Wielokrotnie w Pakiecie przewija się mowa o współpracy oraz o wzajemnym uznawaniu. Pakiet CRDIV/CRR wnosi nowe podejście do regulacji i nadzoru nad instytucjami kredytowymi. W odniesieniu do uregulowań Bazylei II mamy istotne zmiany polegające na wprowadzeniu nowych bądź przemodelowaniu istniejących wymogów w obszarze kapitałowym, płynnościowym, kredytowym, nadzorczym, buforów kapitałowych, dźwigni finansowej czy współczynnika wsparcia. KAPITAŁY WŁASNE BUFORY KAPITAŁOWE PŁYNNOŚĆ PAKIET CRDIV / CRR DŹWIGNIA FINANSOWA UPRAWNIENIA NADZORCZE ADEKWATNOŚĆ KAPITAŁOWA WSPÓŁPRACA - WZAJEMNE UZNANIE WSPÓŁCZYNNIK WSPARCIA 0,7619 SPÓJNOŚĆ - PRZEGLĄD I DANE NADZORCZE WAGI RYZYKA NA EKSPOZYCJE KREDYTOWE UPRAWNIENIA NADZORCZE Art. 104 Rysunek nr 2. Najważniejsze obszary oddziaływania Pakietu CRDIV/CRR na działalność bankową opracowanie własne na podstawie Dyrektywy CRD IV i Rozporządzenia CRR 3.1. Kapitały własne W nowych regulacjach pozycje kapitałowe zdefiniowano w oparciu o Dyrektywę 2009/138/WE dokonując szeregu zapisów uzupełniających i doprecyzowujących ich kategorie. W odróżnieniu do poprzednich uregulowań, gdzie wyliczano tylko całkowity

14 S t r o n a 13 współczynnik wypłacalności na poziomie 8,0 %, obecnie określono uznany kapitał, który oznacza sumę następujących elementów: a) kapitału Tier I, o którym mowa w art. 25 CRR; (pozycje podstawowe i dodatkowe Tier I), ma zapewnić pokrywanie poniesionych strat finansowych w sytuacji, gdy Bank mimo poniesionych strat nadal utrzymuje wypłacalność. Kapitał Tier I określa się jako: - podstawowy kapitał Tier I 16 - kapitał pochodzący z emisji akcji, zatrzymania zysków, tworzonych rezerw. - dodatkowy kapitał Tier I - kapitał tworzony jest poprzez emitowanie przez banki instrumentów dłużnych spełniających określone wymagania za zgodą krajowej instytucji nadzorczej. b) kapitału Tier II, o którym mowa w art. 71 CRR, który jest równy lub mniejszy niż jedna trzecia kapitału Tier I, jest kapitałem, który staje się istotny w chwili utraty przez bank wypłacalności lub jego likwidacji. W kapitale Tier II mogą znajdować się rezerwy, dług podporządkowany niezaliczony do dodatkowego Tier I czy instrumenty finansowe w postaci dłużnych papierów wartościowych wyemitowanych przez Banki w okresach dobrej koniunktury, które w sytuacji kryzysowej podlegałyby zamianie na akcje. Takie dokapitalizowanie Banku w kapitał Tier I może dokonać się w warunkach utraty przez Bank wypłacalności lub wzrostu ryzyka systemowego, gdy bank zostanie objęty postępowaniem nadzorczym. W odniesieniu do wyodrębnionych składników kapitałowych, w części trzeciej Rozporządzenia CRR, określono nowe wymogi kapitałowe zobowiązujące instytucje do spełniania zawsze następujących wymogów w zakresie funduszy własnych: a) współczynnik kapitału podstawowego Tier I na poziomie 4,5 %; b) współczynnik kapitału Tier I na poziomie 6 %; c) łączny współczynnik kapitałowy na poziomie 8 %. W wyniku określenia powyższych współczynników kapitałowych łączny współczynnik kapitałowy pozostał nadal na poziomie 8,0 % jednakże wymogi w stosunku do kapitału podstawowego zostały zaostrzone poprzez wprowadzenie pośrednich współczynników kapitałowych, stąd też banki zostały zobligowane do zwiększenia swoich kapitałów podstawowych. 16 ang. Common Equity - CET1

15 S t r o n a Bufory kapitałowe Dyrektywa CRDIV określa dodatkowe wymogi kapitałowe na zabezpieczenie ryzyk występujących w bankach. Dodatkowe wymogi kapitałowe bufory kapitałowe pozwalają kształtować politykę makroostrożnościową zarówno na poziomie Unii Europejskiej jak i na poziomie krajów członkowskich. Rozdział IV Dyrektywy CRDIV określa bufory kapitałowe oraz ich zakres stosowania: 1) bufor zabezpieczający oznacza fundusze własne, do których utrzymywania jest zobowiązana instytucja zgodnie z art. 129; W uzupełnieniu do wymogu kapitałowego na podstawowe fundusze Tier I, państwa członkowskie nakładają na instytucje obowiązek do utrzymywania dodatkowego bufora zabezpieczającego na poziomie 2,5 % kapitału podstawowego Tier I. Państwa członkowskie mogą skorzystać z uprawnień w zakresie zwolnienia z obowiązku utrzymywania bufora zabezpieczającego małe i średnie firmy inwestycyjne, jeśli takie zwolnienie nie zagraża stabilności systemu finansowego. 2) specyficzny dla instytucji bufor antycykliczny oznacza fundusze własne, do których utrzymywania instytucja jest zobowiązana zgodnie z art. 130; Bufor antycykliczny to dodatkowy wymóg kapitałowy nakładany na banki w celu ograniczenia ryzyka systemowego. Bufor antycykliczny będzie wprowadzany przez organ odpowiedzialny za ryzyko makroostrożnościowe (organ ten zostanie określony podczas implementacji Dyrektywy do krajowego porządku prawnego; organem tym może być np. Ministerstwo Finansów, Komisja Nadzoru Finansowego bądź nowy określony podmiot w ustawie). Stosowanie tego bufora ma na celu zabezpieczenie instytucji przed skutkami cyklu kredytowego, koniunkturalnego oraz ma wpływać na spłaszczenie amplitudy cyklu gospodarczego. Zgodnie z założeniami bufor ma być zwiększany w czasie wzrostu gospodarczego oraz zmniejszany w czasie spowolnienia gospodarczego. Organ odpowiedzialny za ryzyko makroostrożnościowe/systemowe okresowo będzie ustalał wartość bufora antycyklicznego w granicach od 0 do 2,5 % zabezpieczonego kapitałem podstawowym Tier I. 3) bufor globalnych instytucji o znaczeniu systemowym GSII oznacza fundusze własne, utrzymywania, których wymaga art. 131 ust. 4; GSII - Global Systemically Important Institution globalna instytucja o znaczeniu systemowym

16 S t r o n a 15 Bufor ten przewidziano do stosowania w stosunku do instytucji o znaczeniu systemowym dodatkowy bufor dla dużych instytucji finansowych, które mogą kreować ryzyko systemowe o charakterze globalnym. Właściwe organy państw członkowskich określą podmioty należące do jednostek systemowo ważnych do z góry zdefiniowanych podkategorii. Dla GSII bufor będzie przyjmował wartości od 1,0 % dla najniższej podkategorii do 3,5 % dla najwyższej podkategorii. Wymóg kapitałowy dla GSII mają pokryć podstawowe kapitały Tier I. 4) bufor innych instytucji o znaczeniu systemowym OSII oznacza fundusze własne, utrzymywania, których wymaga art. 131 ust. 5; 18 Na terenie Unii Europejskiej mogą funkcjonować instytucje systemowo ważne na lokalnych rynkach, które właściwe organy przyporządkowują na podstawie przeprowadzonych badań do grupy OSII. W tym przypadku wartość bufora może przyjmować wartości do 2,0 % i podobnie jak w powyższym przypadku ma być pokryta podstawowymi kapitałami Tier I. Bank może jednocześnie zostać sklasyfikowany do grupy GSII i OSII. 5) bufor ryzyka systemowego oznacza fundusze własne, do utrzymywania, których instytucja jest lub może być zobowiązana zgodnie z art. 133; Bufor ryzyka systemowego stosuje się do ekspozycji zlokalizowanych w krajach członkowskich i krajach trzecich dla wszystkich instytucji objętych nadzorem danego kraju Unii Europejskiej. Wprowadzenie buforu ryzyka systemowego ma na celu zapobieganie długoterminowemu, niecyklicznemu ryzyku systemowemu rozumianego, jako zakłócenie w systemie finansowym. Bufora ten może przyjmować wartości na poziomie minimum 1,0 % i osiągnąć wartość do 5,0 %. Kapitał podstawowy Tier I ma zabezpieczyć dodatkowy wymóg. W ramach wzajemnego uznania inne państwa członkowskie mogą uznać w swojej juryzdykcji przyjęty w danym kraju bufor ryzyka systemowego za obowiązujący. Bufory kapitałowe są jednym z wielu elementów pozwalających kreować politykę makroostrożnościową. Celem nadzoru makroostrożnościowego jest ograniczanie ryzyka systemowego 19. Stosowanie buforów kapitałowych ma zabezpieczyć banki przed 18 OSII - Other Systemically Important Institution inna instytucja o znaczeniu systemowym 19 Szpunar J. Piotr, Rola polityki makroostrożnościowej w zapobieganiu kryzysom finansowym, NBP, Materiały i studia, zeszyt nr 278, s. 11

17 S t r o n a 16 negatywnym oddziaływaniem szoków występujących w realnej gospodarce. Kumulowanie kapitału w bankach w okresach wzrostu gospodarczego a uwalnianie kapitału w sytuacji kryzysowej pozwala na zmniejszenie amplitudy cyklu gospodarczego, co ogranicza podatność banków na występujące zawirowania w gospodarce i na rynku finansowym. Nadzór makroostrożnościowy poprzez stosowanie różnych wysokości dodatkowych wymogów kapitałowych może również odpowiednio sterować strumieniem kredytów skierowanych do gospodarki narodowej. Odpowiednie regulowanie wymogów kapitałowych na poziomie buforów kapitałowych z pewnością przyczyni się do zwiększenia stabilności sektora bankowego a w konsekwencji całego systemu finansowego Adekwatność kapitałowa Rozporządzenie CRR rozszerza w porównaniu do poprzedniego porządku prawnego podejście do adekwatności kapitałowej. Obecnie będą wyliczane trzy wskaźniki kapitałowe w oparciu o nowo zdefiniowane kapitały: a) współczynnik kapitału podstawowego Tier I na poziomie 4,5 %; b) współczynnik kapitału Tier I na poziomie 6 %; c) łączny współczynnik kapitałowy na poziomie 8 %, o czym była mowa w 1 punkcie niniejszego rozdziału. Adekwatność kapitałowa może być dodatkowo regulowana przez krajowego nadzorcę lub na poziomie UE poprzez stosowanie buforów kapitałowych opisanych w punkcie 2 niniejszego rozdziału. Pakiet CRD IV / CRR oprócz silnego nacisku na tworzenie podstawowych, stabilnych kapitałów wiele uwagi poświęca na regulowanie ryzyka kredytowego. Przypisane wagi ryzyka poszczególnym ekspozycjom w nowych regulacjach bardzo szczegółowo określają podejście do bardzo szerokiego spektrum stosowanych instrumentów finansowych. Wyliczanie wymogów kapitałowych jest sprawą techniczną stąd też pominiemy w tym miejscu opisywanie poszczególnych wag ryzyka przypisanych do poszczególnych ekspozycji. Na uwagę zasługuje jednak kilka nowych zastosowanych rozwiązań: a) Nowym elementem adekwatności kapitałowej jest dotąd nigdzie niewystępujący tzw. współczynnik wsparcia, który jest określony w art. 501 Rozporządzenia CRR. Współczynnik wsparcia przyjmuje wartość 0,7619 Obliczanie wymogów kapitałowych

18 S t r o n a 17 z tytułu ryzyka kredytowego związanego z ekspozycjami wobec MŚP 20 następuje poprzez przemnożenie wymogów kapitałowych z tytułu ryzyka kredytowego związanych z ekspozycjami wobec MŚP przez współczynnik wsparcia. Takie rozwiązanie można stosować, gdy zaangażowanie banku wobec podmiotu lub grupy podmiotów powiązanych nie przekracza kwoty 1,5 mln euro. Zastosowanie współczynnika wsparcia preferuje kredytowanie małych i średnich firm z zaangażowaniem do 1,5 mln euro, co znacząco poprawia adekwatność kapitałową banków. Celem jest rozproszenie ryzyka kredytowego na wiele podmiotów, co powinno ograniczyć ryzyko koncentracji dużych zaangażowań, a tym samym zmniejszyć ryzyko dla instytucji kredytowych. Wsparcie dla MŚP ma również pozytywnie wpłynąć na stan gospodarki, gdyż przedsiębiorstwa te są ważnym elementem gospodarki i wzrostu gospodarczego. b) Pakiet CRD IV / CRR ma na celu zrównanie warunków funkcjonowania instytucji kredytowych na terenie UE poprzez eliminowanie opcji narodowych i jednolitego podejścia nadzorcy do sektora finansowego. Pozostawia się jednak możliwość silnego oddziaływania krajowego nadzorcy na uczestników rynku w postaci możliwości stosowania różnych wag ryzyka dla danej ekspozycji z określonego zakresu. Takim przykładem może być stosowanie wag ryzyka w stosunku do ekspozycji zabezpieczonych hipotecznie, 21 gdzie : właściwe organy mogą ustanawiać wyższą wagę ryzyka lub surowsze kryteria niż wagi i kryteria ustanowione w przepisach art. 125 ust. 2 i art. 126 ust. 2, w stosownych przypadkach, kierując się względami stabilności finansowej. W przypadku ekspozycji zabezpieczonych hipotekami na nieruchomościach mieszkalnych właściwy organ ustala wagę ryzyka w przedziale pomiędzy 35 % a 150 %. W przypadku ekspozycji zabezpieczonych nieruchomościami komercyjnymi właściwy organ ustala wagę ryzyka w przedziale pomiędzy 50 % a 150 %. W tym przepisie odzwierciedlenie mają przyczyny wystąpienia kryzysu finansowego związane z kredytami hipotecznym. Organy nadzorcze otrzymały uprawnienia do regulowania rynku nieruchomości w bardzo szerokim zakresie. W zależności od przyjętych wag ryzyka przez nadzorcę, który uwzględnia powstałe straty na ekspozycjach zabezpieczonych na nieruchomościach i przyszłe trendy na rynku 20 MŚP definiuje się zgodnie z zaleceniem Komisji 2003/361/WE z dnia 6 maja 2003 r. dotyczącym definicji mikroprzedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw; Dz.U. L 124 z , s Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013, art. 124

19 S t r o n a 18 nieruchomości, wyliczona adekwatność kapitałowa wynikająca z udzielania kredytów zabezpieczonych hipotekami na nieruchomościach mieszkalnych może różnić się ponad czterokrotnie. Angażowanie się banków w nadmierny sposób w takie ekspozycje może narazić je w przyszłości na znaczące obniżenie wskaźników kapitałowych wręcz mogą utracić wymagany poziom adekwatności kapitałowej i będą musiały się dokapitalizować. Mechanizm ten ma skutecznie bronić rynek przed stworzeniem kolejnej bańki spekulacyjnej na nieruchomościach i zagrożenia kolejnym kryzysem finansowym, ale pozwala również na sterowanie rynkiem nieruchomości. Nadzorca został zobligowany do oceny i weryfikacji adekwatności przyjętych wag ryzyka raz w roku, co z reguły przy długich okresach spłat kredytów zabezpieczonych hipotecznie, w sytuacji zmiany wag ryzyka z pewnością przełoży się na kondycję banków i możliwości rozwoju stąd też banki powinny racjonalnie podchodzić do angażowania się nie tylko w opisywane ekspozycje, ale w pozostałe ekspozycje i zobowiązania. c) Wprowadzono wagę ryzyka w wysokości %, co jest równoznaczne z wystąpieniem straty z objętej tą wagą ryzyka ekspozycji odniesioną bezpośrednio na pomniejszenie kapitałów własnych. W rachunku adekwatności kapitałowej obciążenie ekspozycji wagą ryzyka % jest równoznaczne z wystąpieniem straty bilansowej. W głównej mierze waga ta przypisywana jest ekspozycjom pochodzącym z dokonanej sekurytyzacji aktywów o niskiej jakości kredytowej. Model ten ma zapobiegać tworzeniu poprzez sekurytyzację, przez banki, aktywów dobrej jakości zabezpieczonych złym portfelem. Nadzorca może również nałożyć na sekurytyzowane ekspozycje wagę ryzyka % w przypadku wątpliwej sytuacji podmiotu trzeciego uczestniczącego w tym procesie. Tak wysoką wagę ryzyka stosuje się również w stosunku do niektórych instrumentów kapitałowych; np. znacznych pakietów akcji poza sektorem finansowym, jednostek uczestnictwa. Rozwiązanie to jest kolejnym mechanizmem mającym zapobiegać sytuacji sprzed wystąpieniem kryzysu finansowego w roku Wyliczanie adekwatności kapitałowej zawsze odbywa się o przyjęte kryteria nie zawsze odzwierciedlające rzeczywiste ryzyko, przez co sektor narażony jest na ryzyko modeli, stąd też poszukiwano dodatkowego parametru odzwierciedlającego wyposażenie instytucji kredytowej w kapitały takim parametrem jest dźwignia finansowa, o której w następnym punkcie.

20 S t r o n a Dźwignia finansowa Kształtowanie się wskaźnika kapitału bankowego 22 do aktywów w % w okresie od 2001 do 2013 roku przedstawia poniższa tabela nr 1 i wykres nr 4. Tabela nr 1 Kształtowanie się wskaźnika kapitału bankowego do aktywów w % Źródło Bank Światowy. ROK KRAJ Stany Zjednoczone 8,50 9,00 9,20 9,20 9,75 10,30 10,50 10,30 9,30 12,40 12,70 12,20 12,00 11,80 Rosja 12,10 14,40 14,40 14,60 13,80 12,95 12,10 13,30 10,80 13,07 12,90 11,83 11,78 11,49 Polska 7,10 8,00 8,70 8,30 8,13 7,97 7,80 8,00 7,50 8,10 8,20 7,80 8,70 9,00 Grecja 8,90 8,50 6,90 6,90 6,93 6,96 7,00 6,70 6,40 7,70 7,30 7,63 7,97 8,30 Luksemburg 4,00 4,00 4,60 5,80 5,54 5,27 5,00 5,00 4,80 5,50 5,20 4,80 6,30 6,40 Hiszpania 8,50 5,90 8,20 7,30 6,80 6,30 6,40 6,70 5,90 6,40 6,10 5,90 5,80 6,30 Szwajcaria 6,00 5,60 5,50 5,70 5,44 5,17 4,90 4,60 4,84 5,55 5,40 5,55 5,51 5,71 Niemcy 4,20 4,30 4,60 4,20 4,14 4,07 4,33 4,27 4,50 4,80 4,30 4,40 4,70 5,50 Japonia 4,60 3,90 3,30 3,90 4,20 4,50 4,80 5,30 4,50 3,60 4,70 4,80 5,15 5,50 Francja 6,70 4,90 6,80 5,40 5,06 4,73 4,39 4,06 3,73 4,10 4,90 4,80 5,20 5,40 Kanada 4,70 4,60 4,60 4,70 4,40 4,10 4,10 3,70 3,50 4,50 4,70 5,10 5,10 5,10 Wielka Brytania 6,50 8,50 9,90 6,60 6,44 6,27 6,10 5,50 4,40 5,40 5,40 5,10 5,00 Wskaźnik kapitału bankowego, wybranych do analizy Państw, przyjmuje na koniec roku 2013 najwyższe wartości w Stanach Zjednoczonych i Rosji (w granicach 12%), najniższe w Kanadzie, Wielkiej Brytanii, Japonii, Francji i Niemczech (w granicach 5%). Banki w wiodących krajach Unii Europejskiej posiadają wskaźnik kapitału bankowego na poziomie ponad dwukrotnie niższym niż banki w Stanach Zjednoczonych i Rosji, co świadczy o stosunkowo słabym wyposażeniu kapitałowym tych banków. W przedstawionym okresie kapitały banków w Polsce, wyrażone wskaźnikiem kapitału bankowego, kształtowały się na wysokim poziomie tj. od wartości 7,1% w roku 2000 do wartości 9,0% w roku Wskaźnik kapitału bankowego w relacji do aktywów to stosunek kapitału bankowego i rezerw bankowych do aktywów ogółem. Kapitał i rezerwy obejmują środki wniesione przez właścicieli, zyski zatrzymane, rezerwy ogólne i specjalne, rezerwy i aktualizacje wyceny. Kapitał obejmuje fundusze własne podstawowe (akcje pokryte i zwykłe), co jest wspólną cechą systemów bankowych wszystkich krajów, oraz całkowity kapitał regulacyjny zawierający kilka określonych typów podporządkowanych instrumentów dłużnych, które nie muszą być spłacane, jeśli fundusze muszą utrzymać minimalne poziomy kapitału (kapitał podstawowy i fundusze uzupełniające). Aktywa ogółem obejmują wszystkie aktywa finansowe i niefinansowe.

21 S t r o n a 20 Wykres nr 4. Kształtowanie się wskaźnika kapitału bankowego; Źródło Bank Światowy 23 Przed wystąpieniem kryzysu finansowego w większości krajów można zaobserwować szybszy wzrost posiadanych aktywów w bankach niż wzrost kapitałów własnych, co z roku na rok skutkowało obniżeniem się udziału kapitałów własnych w pasywach. W okresie od 2002 do końca roku 2008, banki brytyjskie obniżyły wskaźnik kapitału z wartości 9,9% do wartości 4,4%, banki francuskie z wartości 6,80% do 3,73%. Tak kształtujące się wartości wskaźnika świadczą o dynamicznym rozwoju banków przy niewystarczającym zabezpieczeniu kapitałowym, braku akumulacji wypracowanych zysków w kapitały własne. Nastąpił wzrost rentowności kapitału przy jednoczesnym spadku wyników finansowych odniesionych do aktywów sytuacja taka negatywnie wpłynęła na kondycję instytucji, ale pozytywnie wpłynęła na zyskowność kapitału tj. pozytywnie wpłynęła na zwrot z kapitałów dla właścicieli. W okresie od 2002 roku do końca roku 2008, banki zwiększyły wskaźnik kapitałów w Japonii z wartości 3,3% do 4,5% i w Stanach Zjednoczonych z 9,2% do 9,3%. Najgorszymi wskaźnikami charakteryzuje się rok 2008, kiedy to banki musiały pokrywać wygenerowane straty finansowe =h&met_y=fb_bnk_capa_zs&scale_y=lin&ind_y=false&rdim=country&idim=country:fra:esp:gr C:CAN:LUX:DEU:POL:RUS:USA:CHE:JPN:GBR&ifdim=country&tstart= &tend= &ind=false; :50

22 S t r o n a 21 Z wykresu wynika, że zgromadzone w Europie, kapitały banków w relacji do aktywów kształtują się na niskim poziomie. Niski wskaźnik może świadczyć o angażowaniu się banków w finansowanie długu publicznego, ekspozycje o niskiej wadze ryzyka np. ekspozycje zabezpieczone hipoteką na nieruchomościach, ekspozycje w stosunku do podmiotów o wysokim raitingu. Dostrzeżono, że miary wypłacalności w postaci aktywów ważonych ryzykiem w sytuacji kryzysowej nie odzwierciedlają w pełni ponoszonego ryzyka. W systemach bankowych wzrósł głównie wolumen ekspozycji o niskiej wadze ryzyka, gdzie ekspozycje te nie zostały objęte całkowitym wymogiem kapitałowym 24, co w sytuacji kryzysowej spowodowało rozbieżności pomiędzy prezentowanym współczynnikiem wypłacalności a rzeczywistym ryzykiem. W pakiecie CRD IV/CRR, w celu zapewnienia zrównoważonego rozwoju instytucji finansowych wprowadzono wskaźnik dźwigni finansowej, która oznacza względną w stosunku do funduszy własnych danej instytucji wielkość posiadanych przez instytucję aktywów, zobowiązań pozabilansowych oraz zobowiązań warunkowych dotyczących płatności lub dostawy lub dostarczenia zabezpieczenia, z uwzględnieniem zobowiązań z tytułu otrzymanych środków finansowych, zaciągniętych zobowiązań, umów dotyczących instrumentów pochodnych lub umów z udzielonym przyrzeczeniem odkupu, lecz z wyjątkiem zobowiązań, które można wyegzekwować wyłącznie w przypadku likwidacji instytucji; 25 Rozdział VII Rozporządzenia CRR podaje metodę obliczania dźwigni finansowej. Wskaźnik dźwigni oblicza się, jako miarę kapitału instytucji podzieloną przez miarę ekspozycji całkowitej tej instytucji i wyraża się jako wartość procentową. 26 LR = Tier I / A *100 % gdzie: LR wskaźnik dźwigni finansowej A - Miara ekspozycji całkowitej jest sumą wartości ekspozycji z tytułu wszystkich aktywów i pozycji pozabilansowych nieodliczonych przy wyznaczaniu miary kapitału Wskaźnik ten jest prostą miarą odzwierciedlającą stopień pokrycia zarówno ekspozycji bilansowych jak i zobowiązań pozabilansowych. Norma ta nie uwzględnia obarczania ekspozycji wagą ryzyka i przedstawia rzeczywiste pokrycie kapitałem własnym wszystkich 24 Op. Cit. Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Zeszyty Naukowe nr 11, s CRR (93) 26 CRR art. 429 ust. 2

23 S t r o n a 22 ekspozycji, przez co urealnia wartości wskaźników adekwatności kapitałowej i eliminuje ryzyko modeli w zakresie doboru wag ryzyka. 27 Na mocy zapisu art. 430 Rozporządzenia CRR - EUNB przedstawi Komisji powyższe projekty wykonawczych standardów technicznych w terminie 1 lutego 2015 r Płynność finansowa Przedstawione w powyższych punktach wymogi odnoszą się do kapitałów własnych instytucji finansowych, które mają na celu budowanie stabilnej bazy kapitałowej pozwalającej zagwarantować bezpieczne funkcjonowanie banków, co ma zapewnić stabilność europejskiego systemu finansowego. Kryzys finansowy unaocznił jak ważna jest, obok kapitałów własnych, płynność finansowa. W pracach Komitetu Bazylejskiego obok wytycznych w sprawach kapitałowych bardzo wiele poświęcono uregulowaniom w zakresie płynności, czego odzwierciedlenie znajdujemy w pakiecie CRD IV / CRR. Artykuł 412 Rozporządzenia mówi o zapewnieniu płynności w bankach w sytuacji kryzysowej w okresie 30 dni, z czego wynika, że Banki są zobowiązane, w tym okresie, do utrzymywania takich aktywów płynnych, które pokryją wypływy środków z banku pomniejszone o przypływy w warunkach skrajnych. Normę tę określa się, jako płynność krótkoterminową - wskaźnik LCR 28. Zgodnie z nią bank powinien dysponować wystarczającym zasobem nieobciążonych płynnych aktywów o wysokiej jakości, które mogą być bez przeszkód i natychmiast zamienione na gotówkę na rynku aby w scenariuszu skrajnego braku płynności można było zaspokoić potrzeby płynnościowe banku przez kolejnych 30 dni kalendarzowych (tzw. okres przetrwania) 29. Z uwagi na bardzo wysokie wymagania zachowania płynności finansowej zgodnie z normą LCR w Rozporządzeniu CRR przewidziano okresy przejściowe w dochodzeniu do zgodności z pakietem CRD IV / CRR. Rok 2015 jest pierwszym rokiem, kiedy to banki powinny spełnić normę płynności LCR w wysokości 60 %. Przez kolejne lata zwiększa się wymogi, aż do osiągnięcia 100% spełnienia norm płynności krótkoterminowej od dnia r. Komisja europejska jest uprawniona do przyjmowania aktów delegowanych w zakresie regulowania płynności. Norma LCR jest jednym z wielu parametrów regulujących płynność finansową, która ma na celu zapewnić stabilność finansową banków. 27 Op. Cit. Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Zeszyty Naukowe nr 11, s LCR (ang.) Liguidity Coverage Ratio 29 Dariusz K. Rosati, Regulacje makroostrożnościowe a stabilność sektora bankowego, Bank I Kredyt 45(4), 2014, s. 391

24 S t r o n a Uprawnienia nadzorcze W wyniku ujawnienia w czasie wystąpienia kryzysu finansowego słabości nadzorów bankowych (finansowych) Parlament Europejski i Rada Unii Europejskiej uchwalając Dyrektywę CRD IV oraz Rozporządzenie CRR wyposażyły nadzory finansowe w szerokie uprawnienia. Dostrzeżono istotną rolę nadzoru finansowego w zapewnieniu stabilności i wypłacalności oraz bezpieczeństwa środków zgromadzonych w Bankach. Z jednej strony na banki zostały nałożone restrykcyjne regulacje prawne w zakresie prowadzenia działalności z drugiej zaś strony nadzór uzyskał uprawnienia do bieżącego monitorowania, weryfikowania i wymagania do przestrzegania wdrożonych norm wynikających z Pakietu CRD IV / CRR. Wprowadzone zasady mają zapewnić stabilność rynków finansowych oraz przywrócenie do tych instytucji zaufania. Oprócz niezwykle istotnego zaufania istnieją również dwa istotne powody, dla których wymaga się odpowiedniego nadzoru, tj.: - procykliczność działania banków, - dominujący udział długu w finansowaniu aktywów banków 30. Dyrektywa CRD IV w artykule 104 określa katalog uprawnień nadzorczych, do których należą możliwe do stosowania: wymagania od instytucji posiadania funduszy własnych przewyższających określone wymogi; wymagania wzmocnienia rozwiązań, procedur, mechanizmów oraz strategii wdrożonych w celu zastosowania się do przepisów w zakresie kapitału wewnętrznego określonego w art. 73 dyrektywy i w zakresie planów naprawczych, restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, o czym mowa w art. 74 niniejszej dyrektywy; wymagania od instytucji przedstawienia planu przywrócenia zgodności z wymogami nadzorczymi zgodnie z niniejszą dyrektywą i z rozporządzeniem (UE) nr 575/2013; wymagania od instytucji szczególnej polityki w zakresie rezerw lub szczególnego traktowania aktywów w kontekście wymogów w zakresie funduszy własnych; ograniczania działalności, operacji lub sieci instytucji lub żądania zbycia działalności, która stanowi nadmierne zagrożenie dla stabilności instytucji; wymagania ograniczenia ryzyka nieodłącznie związanego z działalnością, produktami i systemami instytucji; wymagania od instytucji ograniczenia wysokości zmiennego składnika wynagrodzenia; wymagania od instytucji przeznaczenia zysków netto na zwiększenie funduszy własnych; 30 Ibidem, s

25 S t r o n a 24 ograniczenia lub zakazania dokonywania przez instytucję wypłat zysków lub odsetek między akcjonariuszy, udziałowców lub posiadaczy instrumentów dodatkowych w Tier I, w przypadku gdy zakaz taki nie stanowi zdarzenia niewykonania zobowiązania ze strony instytucji; nakładania dodatkowych obowiązków sprawozdawczych lub zwiększenia ich częstotliwości, w tym w zakresie sprawozdawczości na temat sytuacji kapitałowej i poziomu płynności; nakładania szczególnych wymogów w zakresie płynności, w tym ograniczeń w zakresie niedopasowania terminów zapadalności między aktywami i pasywami; wymagania ujawniania dodatkowych informacji. Dyrektywa (UE) nr 2013/36/UE wskazuje, aby właściwe organy nadzorcze zobowiązywały wszystkie instytucje do reagowania we wczesnym okresie na wszelkie symptomy wskazujące na pogarszającą się kondycję instytucji, w celu zapobieganiu wystąpieniu istotnych problemów. Właściwe organy mogą prowadzić działania naprawcze przy użyciu wszelkich środków wynikających z dyrektywy i rozporządzenia w celu przywrócenia stabilnego i bezpiecznego funkcjonowania instytucji. W sytuacji, gdy w ocenie właściwego organu nadzoru podjęte działania naprawcze nie spowodowały poprawy sytuacji finansowej instytucji, wówczas może zostać wdrożony proces uporządkowanej likwidacji instytucji. Uprawnienia nadzorcze w zakresie uporządkowanej likwidacji instytucji są kolejnym krokiem do wdrożenia nowych regulacji obejmujących Unię Bankową.

26 S t r o n a Unia bankowa kolejny krok do bezpiecznego funkcjonowania systemu bankowego w Unii Europejskiej Opisywany wcześniej kryzys finansowy spowodował publiczną debatę na temat efektywności działania instytucji nadzorczych. Wiele krajów obwinia instytucje nadzorcze o zbyt późne i mało efektywne działanie w związku z pojawiąjącymi się zagrożeniami w systemie finansowym. Jako rezultat wiele krajów zdecydowało się na reformę modelu funkcjonowania instytucji nadzorczych. Jedną z najważniejszych reform jest powstanie zintegrowanego nadzoru finansowego w ramach projektu unii bankowej dla krajów strefy euro. Pierwszym krokiem zmian funkcjonowania instytucji nadzorczych było wprowadzenie w Pakiecie CRDIV/CRR szczególnych uprawnień nadzorczych i regulacyjnych w celu ujednolicenia wymogów w stosunku do sektora bankowego w całej Unii Europejskiej. Działania te miały doprowadzić do zbieżności kryteriów i wymogów stawianych bankom w ujednoliconych ramach warunków brzegowych, nadzorczych, sprawozdawczych, klasyfikacji występujących ryzyk. Kolejnym krokiem dalszej integracji i tworzenia spójnego systemu nadzoru jest wprowadzenie reformy w ramach projektu unii bankowej dla krajów strefy euro. Celem tego rozdziału jest zastanowienie się nad pytaniem, czy obecne zmiany zaproponowane przez UE w nadzorze nad rynkami finansowymi mogą efektywnie poprawić jakość oraz efektywność działania instytucji nadzorczych jak również ograniczyć skutki występujących w przyszłości kryzysów finansowych jak również wzmocnić system bankowy w UE. Wszystkie zaproponowane dotychczas działania mają na celu zapewnienie stabilności systemu finansowego jak również przywrócenie wiarygodności i zaufania na rynkach finansowych. Jedną z najważniejszych zmian wynikających z podjętych prób rozwiązania pojawiających się problemów jest powstanie scentralizowanego nadzoru europejskiego nad systemem finansowym. Nadzór ten wprowadzono zarówno na poziomie makro-, jak również mikroostożnościowym. W ten sposób powstał scentralizowany nadzór europejski. Europejska Rada Ryzyka Systemowego odpowiada za nadzór makroostrożnościowy, rozumiany jako monitorowanie i ocenianie potencjalnych zagrożeń dla stabilności systemu finansowego w Unii Europejskiej. Rada ta ma za zadanie przede wszystkim identyfikować zagrożenia, publikować ostrzeżenia przed ryzykiem, a także wydawać w razie konieczności

27 S t r o n a 26 zalecenia, co do środków, jakie powinny zostać podjęte w celu ich osłabienia. Dlatego zadaniem Rady jest przede wszystkim analiza ryzyka systemowego w krajach Unii Europejskiej. Natomiast nadzór mikroostrożnościowy został powierzony trzem instytucjom funkcjonującym w ramach unijnego nadzoru finansowego: Europejskiemu Organowi Nadzoru Bankowego Europejskiemu Organowi Nadzoru Firm Ubezpieczeniowych i Funduszy Emerytalnych Europejskiemu Organowi Nadzoru nad Rynkiem Kapitałowym Zadaniem nadzorców jest ocena sytuacji pojedynczych instytucji na poszczególnych rynkach finansowych w celu zapewnienia stabilności systemów finansowych oraz zapewnienia ochrony klientom. Zakłada się, że stworzenie nadzoru na poziomie europejskim pozwoli na harmonizację regulacji krajowych oraz jednakowe zasady ich wdrożenia oraz respektowania, a to znowu pozwoli na lepszą ocenę ryzyka w systemach finansowych pojedynczych krajów. Zadaniem instytucji krajowych będzie przeprowadzenie nadzoru mikroostrożnościowego, zapewnienie ochrony klientom oraz informowanie europejskich instytucji nadzorczych o efektach swoich działań. Wszystkie te działania prowadzone są w korelacji z pracami nad dyrektywą CRDIV/CRR będącą implementacją zapisów tzw. Basel III do prawodawstwa unijnego. Jedną z najważniejszych zmian w modelu nadzorczym, jaka dokonuje się w Unii Europejskiej, jest powołanie dodatkowego nadzoru obejmującego tylko i wyłącznie kraje strefy euro tzw. unii bankowej. Koncepcja ta pojawiła się w reakcji na globalny kryzys finansowy i ma zapewnić stabilność finansową w krajach strefy euro. Do tej pory utworzenie unii walutowej nie miało bezpośredniego wpływu na politykę regulacyjną systemu finansowego oraz instytucjonalne uwarunkowania stabilności finansowej w strefie euro. Od początku jej funkcjonowania w strefie euro obowiązywały te same zasady i podstawy prawne w zakresie działania na rzecz stabilności finansowej, co w całej Unii Europejskiej. Również Europejskiemu Bankowi Centralnemu nie powierzono wprost zadania wspierania stabilności finansowej w strefie euro. Zgodnie z art. 127 TFUE i art.2 Statutu ESBC i EBC, podstawowym celem ESBC jest utrzymanie stabilności cen. Tak sformułowany mandat koncentrował misję EBC wokół celów polityki pieniężnej, nie kładąc nacisku na funkcje związane z dbałością o stabilność systemu finansowego.