Adam Kościelniak. Finanse. Wykłady dr Jarosława Marczaka

Transkrypt

1 Adam Kościelniak Finanse Wykłady dr Jarosława Marczaka

2 Podstawowe pojęcia Finanse są to zjawiska i procesy pieniężne, tam gdzie nie występuje pieniądz (czyli w gospodarce naturalne) nie ma też finansów. Gospodarka naturalna jedyny cel produkcji to zaspokajanie własnych potrzeb. Wymiana sporadyczna/wymiana prosta wymiana nieuwzględniająca wartości wymienianych dóbr Gospodarka towarowa świadome wytwarzanie nadwyżek w celach wymiany. Gospodarka towarowo-pieniężna dobra dalej świadomie wytwarzane dobra, ale role ekwiwalentu spełnia pieniądz. Kredyt kupiecki odroczenie zapłaty, dostarczamy towar a druga strona zobowiązuje się d zapłacenia. Innym przykładem zobowiązania jest system podatkowania. Podatek od towarów i usług do 25 każdego miesiąca. Pieniądz poprzez regulowanie zobowiązao resetuje zobowiązania. Instrumenty pośrednie czeki, weksle lub inne określone regułami prawnymi oraz ochroną prawną. Pieniądz w stagnacji straci na wartości. Działalność człowieka: - Produkcji - Podział (mechanizm rynkowy podział dóbr i ich wartości) - Wymiana - Konsumpcja

3 Finanse a inne nauki Finanse są nauką społeczną Nauki społeczne: - Socjologia (relacje miedzy jednostka a gruba w których uczestniczy pieniądz) - Prawo (prawo finansowe) Nauki ekonomiczne Finanse Teoria ekonomii zajmuje się prawami działalności gospodarczej, jest to dyscyplina operująca na najwyższym stopniu abstrakcji (definiuje się proces gospodarczy jako całośd). Finanse zajmują się szczególnie tymi aspektami w których pojawia się pieniądz. Teoria ekonomii Dyscypliny narzędziowe Finanse Ekonomika

4 Finanse publiczne Bankowośd Ogólna teoria finansów Finanse przedsiębiorstwa Ubezpieczenia Wszystko z wszystkim ogólnie rzecz biorąc Zjawiska gospodarcze którymi zajmują się finanse SA nieustanne, niezbędna jest ewidencja zajmuje się nią rachunkowośd gdy wszystko działa jak powinno przeprowadzamy analizy, takie analizy są retrospektywne ale pozwalają na bardziej efektywne planowanie w przyszłości. Procesy rejestracji zjawisk finansowych ich ocena oraz planowanie finansowe posiadają swój wyraz idealny i pieniądz nie występuje realnie. Gospodarka finansowa to całokształt operacji finansowych w tym planowanie, rzeczywisty przebieg, ewidencja, analiza oraz kontrola przebiegu tych operacji Operacje powiązane ze sobą zjawiska pieniężne. Zjawiska maja zróżnicowany charakter, potraktowanie zjawisk finansowych abstrakcyjne bardzo utrudniłoby monitorowanie przebiegu zmian. Zjawiska finansowe: - Kryterium przedmiotowe - Kryterium podmiotowe Wszystkie zjawiska można podzielid według jednego lub drugiego kryterium Podział przedmiotowy ze względu na ich rodzaje Podział podmiotowy ze względu na ich twórców. Strumienie pieniężne przychody i wydatki, każdy przepływ pieniężny związany jest z pewnym rodzajem transakcji, w jednym strumieniu może byd zazwyczaj jeden rodzaj transakcji.

5 Przedmiot Strumieo wymienny Strumieo Strumieo kredytowy redystrybucyjny Podmiot Przychody Wydatki Przychody Wydatki Przychody Wydatki Przedsiębiorstwa Gospodarstwa Paostwo Banki Firmy ubezpieczeniowe - najważniejszy - Drugi co do kolejności - najmniej ważny - są ale mało ważne Ekwiwalentne ale mają pewne ograniczenia. Przychody i wydatki określanie mianem transferów Przychody kredytowe związane są z pracą banków związane są z instytucjami (jednostki) które zadłużają się u banków Przez transfery rozumie się pewne operacje przesuwania pieniądza miedzy jednostkami, jest to ciągle ten sam pieniądz. Banki udzielają kredytów (tylko i wyłącznie, kredyt kupiecki nie jest kredytem), Między kredytem a pożyczką są znaczące różnice mieszczące się w kryterium ekonomicznym i prawnym Kryterium prawne obydwóch dotyczą inne przepisy. Zapisy dotyczące kredytów znajdują się w prawie bankowym (Ustawa o prawie bankowe). Pożyczki regulowane są przepisami kodeksu cywilnego, ustawy o obligacjach i ustawy o obrocie papierami wartościowymi. Kryterium ekonomiczne Żeby udzielid pożyczki należy fizycznie posiadad środki (musimy posiadad pieniądze niezależnie w jakiej formie). Kredyt jest to pieniądz banku komercyjnego (kreowanie pieniądza bankowe) Bank przepisuje kwotę na konto klienta niekoniecznie posiadając go fizycznie. Przy sprzyjających warunkach 1 zł zdeponowany może przekształcid się w 5 zł na kredyty. Kryterium uwzględniające podmioty biorące udział 1. Przedsiębiorstwa wytwarzają produkty które na rynku sprzedają. Z tytułu sprzedaży osiągają dochody. Poprzez wytwarzanie i sprzedaż dóbr tworzony jest PKB i Dochód Narodowy. Odbywa się to w ramach strumienia wymiany są to przychody wymienne. Przedsiębiorstwa mogą i są posiadaczami udziałów w innych podmiotach i z tego będą otrzymywad przychody. Przedsiębiorstwa mogą także otrzymywad odszkodowania, dotacje, odsetki na rachunkach bankowych. Przedsiębiorstwa mogą zaciągad kredyt jest to przychodem. Zjawisko rolowania spłacanie kredytu kredytem Przedsiębiorstwa ponoszą wydatki. Redystrybucyjne - Podatki, dywidendy etc.

6 Wymienny - Opłaty dla pracowników, surowce. Kredytowe Jeśli są bankami mogą udzielad kredytów innym jednostkom. 2. Gospodarstwa Przychody wymienne Sprzedaż pracy, lub innych dóbr (w zamian dostraja pieniądze). Przychody redystrybucyjne dywidendy oraz inne należności z tytułu własności, renty i emerytury, Odsetki, odszkodowania, zaciąganie pożyczek, zakłady ubezpieczeo, zaciąganie kredytów (konsumpcyjne). Wydatki wymienne konsumpcja. Wydatki redystrybucyjne podatki, odsetki od kredytów prowizji itd. Wydatki kredytowe spłacanie kredytu. 3. Paostwo Przychody redystrybucyjne Cechuje je uzyskiwanie środków z transferów (podatki, opłaty, grzywny, dochody z przedsiębiorstw paostwowych). Przychody wymienne Rolą paostwa nie jest uzyskiwanie majątku aby go sprzedad, a więc przychody wymienne nie istnieją. Przychody kredytowe Paostwo nie zaciąga kredytów ale jednostki samorządowe tak. Wydatki wymienne paostwo dotuje przedsiębiorstwa, finansuje urzędy. Wydatki kredytowe paostwo i spłaca kredyty. 4. Banki Cele banku jest prowadzenie operacji pienionych miedzy różnymi instytucjami bankowymi i ludnością. Banki prowadza operacje kredytowe (kreacja pieniądza bankowego), operacje rozliczeniowe (przyjmowanie depozytów i wkładów, oraz wykonywanie przelewów między rachunkami na zlecenie depozytariuszy). Przychody wymienne Banki udzielając kredytów stosują różne zabezpieczenia na przykład pod zastaw mienia i w ten sposób mogą uzyskad dochody wymienne, ale jest to incydentalne. Przychody redystrybucyjne Odsetki z kredytów, dywidendy, odszkodowania, banki mogą zaciągad pożyczki w innych bankach i w banku centralnym. Przychody kredytowe udzielenie kredytu nie jest wydatkiem dla banku. Wydatki wymienne systemy komputerowe, należności pracowników, budynki etc. Wydatki redystrybucyjne banki wypłacają dywidendy, wypłata odsetek od depozytów, spłacanie pożyczek, podatki, składki ubezpieczeniowe. 5. Firmy ubezpieczeniowe Przychody redystrybucyjne składki ubezpieczeniowe, dywidendy, obligacje. Przychody kredytowe zaciąganie kredytów. Wydatki wymienne budynki, pracownicy (to samo co banki). Wydatki redystrybucyjne wypłaty odszkodowao i innych świadczeo, wypłata dywidend, podatki, prowizje. Wydatki kredytowe spłacanie kredytów.

7 System finansowy Działalnośd podmiotów jest określona prawnie, ma to konsekwencje finansowe. Strumieo pieniężny ma doprowadzid do realizacji masy towarowej, czyli środki pieniężne powstają aby produkty i usługi mogły zostad nabyte. System finansowy ogół zasad, norm prawnych oraz instytucji regulujących stosunki pieniężne w paostwie. (uzależniony od doktryny politycznej) Zasady: Podporządkowanie zjawisk finansowych założeniom ustrojowym które mają wyznaczyd ogólne ramy kształtowania się zjawisk finansowych. Każda władza stosuje swoje zasady dostępu do produktów i wykorzystania dochodu narodowego. Tworzenie strumieni odbywa się wedle określonych zasad. Normy prawne: Zasady muszą byd ustalone za pomocą ustaw które będę je konkretyzowały oraz ustalały egzekucje Instytucje: System finansowy jest realizowany za pomocą instytucji finansowych: - organy - urzędy (izba skarbowa) - podatek (w pojęciu przedmiotowym) Budowa systemu podatkowego jest sprawą umowną, nie ma międzynarodowych zasad dotyczących ustalania podatków. Budowa systemu finansowego jest złożona, składa się z ogniw systemu finansowego Ogniwa systemu finansowego (podsystemy): - System finansowy przedsiębiorstw Reguluje finanse przedsiębiorstw działających w sferze produkcji handlu i usług Gospodarka finansowa to całokształt związany z przygotowaniem, aktywnym działaniem oraz kontrolą działania produkcyjno-usługowego. Gromadzenie i wytwarzanie dóbr znajduje się w sferze rzeczowej. Działania w sferze rzeczowej są możliwe tylko przy posiadaniu niezbędnego majątku. Zasady systemu finansowego przedsiębiorstw określają źródła i metody wykorzystania funduszy oraz podział zysku a także układa pobudzania (zniechęcid do podejmowania działao lub zachęcid) - System finansowy sektora publicznego - System finansowy kredytowo-bankowy - System finansowy ubezpieczeniowy Celem działania przedsiębiorstwa nie jest zysk ale jest bardzo ważnym elementem :

8 Zasady systemu finansowego ustalają normy podziału zysku jest to układ podziału Układ podziału i układ zasilania pieniężnego są powiązane z układem pobudzania (jego celem jest pobudzanie do działania z pewnych przesłanek politycznych) Związki publiczno prawne tworzą sektor publiczny - całokształt struktur organizacyjnych norm prawnych, i urządzeo planistycznych regulujących gospodarkę paostwa i inne związki publiczno prawne. Podstawowym narzędziem finansów paostwa oraz samorządu terytorialnego jest budżet. Ogniwo bankowe obejmują strukturę organizacyjna podstawy prawne i urządzenia planistyczne w ramach których banki realizują podstawowe zadania takie jak: - Prowadzenie działalności kredytowej - Organizują rozliczenia pieniężne - Gromadzą wkłady pieniężne i oszczędności Bank centralny prowadzi emisję pieniądza gotówkowego oraz obsługuje budżet paostwa Zakres produktów bankowych jest dośd szeroki - Banki uniwersalne - Banki specjalistyczne -Kasy oszczędnościowo rozliczeniowe - Spółdzielnie kredytowe Głównym celem polityki pieniężnej jest kontrolowanie inflacji (utrzymanie kursu złotówki) Ogniwo towarzystw ubezpieczeniowych firmy ubezpieczeniowe : - Firmy w zakresie ubezpieczeo społecznych - Firmy zajmujące się ubezpieczeniami gospodarczymi majątkowe osobowe Firmy ubezpieczeniowe inwestują składki w celu pomnażania majątku na ewentualne odszkodowania Zasady : - Określania i pobierania składek ubezpieczeniowych - Tworzenia i wykorzystywanie funduszów - Wypłacania z tych funduszów świadczeo Fundusze prewencyjne gromadzenie funduszy na wypadek jakiegoś niekorzystnego zdarzenia. Gospodarstwa domowe nie są ogniwem bo : - Nie tworzą struktur organizacyjnych - Autonomia gospodarcza Polityka finansowa Polityka finansowa wyznaczanie celów i stosowanie narzędzi ich osiągania Zmierza do osiągnięcia celów społecznych i gospodarczych przez wykorzystanie narzędzi finansowych a w szczególności tworzenie gromadzenie i dzielenie funduszów pieniężnych

9 Zakres polityki finansowej związany jest z systemem obowiązującym w gospodarce. Polityka finansowa jest ściśle powiązana z polityką społeczną i gospodarczą F n = P W + P r + P k W r + W k ± 0 F n Fundusz nabywczy P w Przychody wymienne P r Przychody redystrybucyjne P k Przychody kredytowe W r Wydatki redystrybucyjne W k Wydatki kredytowe Kształtowanie i rozdział funduszy nabywczych jest bardzo ściśle związane z procesami redystrybucyjnymi. Funkcje finansów - rozdzielcza Pierwszy czynnik związany jest z wymiarami naturalnego rozdzielnictwa Drugi czynnik wiąże się z rozbiorami akumulacji przedsiębiorstw Trzeci czynnik jest związany z pewnymi proporcjami między funduszami scentralizowanymi a zdecentralizowanymi -fiskalna Funkcja fiskalna polega na regulowaniu środków pieniężnych na rynku. -Motywacyjne /bodźcowa Wykorzystywanie finansów do oddziaływania na gospodarkę - kontrolna Polega na wykorzystaniu obserwacji przepływów pieniężnych dla oceny prawidłowości procesów gospodarczych. Procesom gromadzenia środków publicznych towarzyszą procesy ich rozdysponowania przyporządkowane wykonaniu konkretnych zadao publicznych. Przeznaczanie środków na dany cwl znajduje zastosowanie w wydatkach określonych w ustawie budżetowej lub planie finansowym jednostek sektora publicznego. Wydatki budżetu paostwa możemy podzielid na Wydatki bieżące wydatki związane z finansowaniem podmiotów zaliczanych do sektora publicznego i te wydatki bieżące mogą mied charakter - Wydatków osobowych przeznaczonych na wynagrodzenia i uposażenia -Wydatków rzeczowych przeznaczanych na zakup towarów i usług - Innych wydatków składek na rzecz organizacji międzynarodowych Wydatki na obsługę długu publicznego - spłatę odsetek czy wyemitowanych papierów wartościowych - wypłaty na rzecz urzeczonych gwarancji i poręczeo Wydatki majątkowe - Wydatki inwestycyjne wydatki podmiotów z sektora publicznego - Dotacji inwestycyjne dla podmiotów z poza sektora na dofinansowanie kosztów inwestycji - Wydatki kapitałowe na zakup akcji udziałów spółek etc. Klasyfikacja podmiotowa

10 - Związane z realizacją funkcji przez paostwo - Realizowanie z zakresu ubezpieczeo społecznych Klasyfikacja funkcjonalna podział w zależności of funkcji - o charakterze publicznym - o charakterze społecznym - o charakterze gospodarczym Do związku z produktem krajowym brutto - wydatki bieżące i inwestycyjne - wydatki redystrybucyjne transfery wewnętrzne przejmowanie wydatków przez określone podmioty z sektora finansów na rzecz innych podmiotów tego sektora, transfery wewnętrzne czyli redystrybucja wewnętrzna i związana z gospodarką. Deficyt budżetowy Deficyt budżetowy występuje wówczas gdy wydatki budżetu nie znajdują pełnego pokrycia w dochodach. Deficyt budżetowy ustalony jest w skali rocznej, może on byd z góry zaplanowany albo może też byd skutkiem procesów których wystąpienia nie jesteśmy w stanie przewidzied. Wyróżniamy 3 rodzaje deficytu - rzeczywisty (oficjalny) Jest to faktyczna różnica pomiędzy dochodami a wydatkami budżetu - cykliczny (koniunkturalny) rezultat procesów gospodarczych obrazuje wpływ cyklu koniunkturalnego na zmiany w dochodach i wydatkach paostwa, deficyt ten jest niezależny od polityki fiskalnej. Deficyt strukturalny jest on wielkością hipotetyczną informująca jaki byłby deficyt gdyby gospodarka funkcjonowała przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych Do najczęściej wymienianych negatywnych skutków deficytu należy : - Zjawisko fonetyzacji deficytu zjawisko to występuje wówczas gdy źródłem finansowania deficytu staje się emisja pieniądza co może w konsekwencji grozid przyspieszeniem procesów inflacyjnych - Niebezpieczeostwo wpadnięcia w pułapkę zadłużenia w wyniku narastania długu publicznego i kosztów jego obsługi ma to miejsce wówczas gdy bieżąca obsługa długu nie jest finansowana dochodami budżetu lecz wymaga zaciągnięcia nowych pożyczek (efekt kuli śnieżnej) - Efekt wypychania wypieranie z rynku kapitałowego prywatnych inwestorów na skutek wzrostu cen stóp procentowych a wzrost ten podyktowany jest rosnącymi potrzebami pożyczkowymi paostwa. - Wzrost stóp procentowych na rynku krajowym Wielkośd deficytu jest istotnym czynnikiem oceny krajów na światowych rynkach finansowych dlatego też istotna jest metoda obliczania deficytu budżetowego Są dwie najpopularniejsze metody ocenianie deficytu uznawane za standardy międzynarodowe 1. GRS stosowana przez międzynarodowy fundusz walutowy 2. ESA Stosowana przez unie europejską Obliczenia różnią się podmiotami branymi pod uwagę Deficyt w Polsce liczony jest metodą kasową czyli transakcji przy użyciu środków publicznych rejestruje się w momencie faktycznego przepływu środków pieniężnych W metodzie memoriałowej zaś dokonuje się ich rejestracji w momencie powstania

11 PO uzyskaniu członkowstwa w unii europejskiej polska zobowiązała się do podporządkowanie się obowiązującym regułom dotyczącym zarówno metodom obliczania deficytu jak normami jego regulowania Zgodnie z traktem z Maastricht deficyt nie może przekroczyd 3% PKB Za główne przyczyny wysokiego deficytu uznaje się - Koszty transformacyjne - Koszty wprowadzenia 4 reform - Nadmiernie rozbudowany system administracji - Niska ściągalnośd podatków Dług publiczny Długiem publicznym są wszelkiego rodzaju długi zaciągnięte przez paostwo należy pamiętad że dług publiczny jest sumą zobowiązao wszystkich władz publicznych. Wyróżniamy szereg rodzajów długu publicznego - Dług rządowy - Dług samorządowy kryterium czasu - krótkookresowy (płynny) - długookresowy (skonsolidowany) Możemy podzielid na dług krajowy i zagraniczny Gospodarka komunalna W roku 99 wprowadzono nowy podział terytorialny kraju powołano oprócz funkcjonujących wcześniej gmin powiaty i województwa wprowadzenie dwóch dodatkowych szczebli spowodowało nie tylko inny podział żądao wcześniej realizowanych przez gminy ale także wymusiło nowy podział dochodów samorządowych, według podziału z konstytucji jest to podział dochodów na - Dochody własne - Subwencje - Dotacje celowe Subwencje i dotacje celowe pochodzą z budżetu paostwa Samodzielnośd finansowa jednostek samorządy terytorialnego jest ograniczona gdyż dochody które pochodzą ze źródeł własnych nie wystarczają na pokrycie wydatków związanych z realizacją celów własnych, w ten sposób władze centralne mają możliwośd wywierania wpływu na gospodarkę samorządów. Pojęcie dochodów własnych jest niejednoznaczne z jednej strony uważa się że są to dochody pochodzące ze źródeł na które organy samorządu terytorialnego mogą wywierad wpływy, z drugiej zaś strony do grupy dochodów własnych zalicza się dochody pochodzące albo od osób albo instytucji zlokalizowanych na terenie działania danego samorządu terytorialnego. DO dochodów własnych gmin zalicza się m.in.: - Wpływy z podatków (podatku od nieruchomości, leśnego, od spadków i darowizn, od czynności cywilno prawnych) - Wpływy z opłat (opłaty skarbowej, targowej, opłat eksploatacyjnych)

12 - Z majątku gminy (sprzedaż udziałów, gruntów, wynajem, dzierżawa) - Dochody uzyskiwane z tytułu udziałów w podatkach stanowiących dochód budżetu paostwa Do dochodów własnych powiatów zaliczamy: - dochody z majątku powiatu - spadki darowizny, zapisy na rzecz powiatu - dochody z tytułu udziału w podatkach stanowiących dochód budżetu paostwa - odsetki od pożyczek udzielonych przez powiat - odsetki od środków finansowych na rachunkach bankowych Do dochodów własnych województw zaliczamy: - dochody z majątku województwa - spadki zapisy darowizny na rzecz województwa - oraz udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu paostwa Zadania: -Zadania własne (z własnych środków) - Zadania zlecone (z budżetu paostwa) Subwencja dochód uzupełniający z budżetu, służy wyrównaniu dochodów w różnych rejonach Funkcja fiskalna finansów Polega na regulacji środków pieniężnych na rynku im większe odchylenie od normy tym bardziej zwiększa się rola tej funkcji, odchylenia mogą zagrozid gospodarce, dlatego konieczne jest podejmowanie odpowiednich decyzji. Zwiększenie lub zmniejszenie ilości pieniądza na rynku zależnie od potrzeb. W przypadku nadwyżki mamy najczęściej do czynienia z inflacją w przypadku niedoboru z deflacją Funkcja bodźcowa Pole na oddziaływaniu na gospodarkę w taki sposób aby zjawiska rynkowe w czasie realnym przebiegały zgodnie z założeniami. Te działania mogą z punktu widzenia podmiotu byd różne - Zachęcające - Zniechęcające Funkcja kontrolna Obserwując jak przebiegają zjawiska pieniężne możemy wyciągad wnioski a zarazem kontrolowad je. Finanse publiczne Denek, Sobiech, Wolniach Finanse publiczne wydawnictwo naukowe PWN. Gaudemed, Molinier Finanse publiczne Stanisław Owsiak Finanse publiczne teoria i praktyka Finanse publiczne możemy zdefiniowad jako procesy tworzenia gromadzenia i wydatkowania zasobów pieniężnych przez podmioty publiczno prawne. Finanse które nie są finansami publicznymi nazywamy finansami prywatnymi Finanse prywatne i publiczne działają jak naczynia połączone jeśli zwiększy się zasięg finansów

13 publicznych zmniejszy się zakres finansów prywatnych. 4 Płaszczyzny porównania finansów publicznych i prywatnych 1. Publiczne : Paostwo posiada przymus zapewnienia dochodu, nie ma przymusu wykonywania wydatku Prywatne : Nie ma przymusu zapewnienia dochodu, istnieje przymus wydatków (podatki etc.) 2. Publiczne : Gestorem jest paostwo lub inny związek publiczno prawny. 3. Finanse prywatne zorientowane są na dochody i osiąganie zysku Finanse publiczne dokonują wydatków reprezentując interes ogółu 4. Wielkośd zasobów finansów publicznych jest znacznie większa niż finansów prywatnych Finanse publiczne mają tendencje do rozszerzania swojego zakresu Prawo Wagnera Wzrost wydatków publicznych jest nieustający. Budżet Wydzielenie się budżetu wywodziło się z wydzielenia własności monarszej od własności publicznej. Drugim istotnym elementem było pojawianie się odpowiednio rozwiniętego parlamentu. Z czasem budżet stał się normą prawną, tym samym przestało byd obojętnym czy będzie zrealizowane czy nie prawo mówiło że musi byd zrealizowane Cztery płaszczyzny budżetu 1. Roczny plan finansowy budżet jest najważniejszym planem w paostwie 2. Scentralizowany fundusz 3. Akt normatywny jest uchwalany w formie ustawy 4. Narzędzie polityki społeczno-ekonomicznej jako narzędzie polityki społeczno-gospodarczej objawia się natura budżetu, jest on specyficzny jest inny jako jedyny razem z konstytucją różni się od pozostałych ustaw. Budżet jest swoistą przekładnią programu politycznego. Budżet jest to roczny plan bezzwrotnego gromadzenia i wydatkowania scentralizowanych środków pieniężnych przeznaczonych na realizowanie podstawowych funkcji paostwa uchwalany w formie aktu prawnego przez parlament. Ustawa budżetowa 1. Inicjatywa ustawodawcza 2. Procedura planistyczna 3. Termin złożenia projektu 4. Harmonogram prac parlamentu a) Pierwsze czytanie posiedzenie plenarne sejmu b) Prace w komisjach sejmowych c) Drugie czytanie d) Poprawki po drugim czytaniu w Komisji Finansów Publicznych e) Trzecie czytanie głosowanie (uchwalenie)

14 f) Poprawki senackie g) Ostateczne uchwalenie budżetu 5. Wykonywanie budżetu - Gromadzenie dochodów - Dokonywanie wydatków 6. Kontrola wykonania budżetu - Budżet podlega kontroli Najwyższej izby kontroli - Komisje sejmowe rozliczają rząd z wykonanie budżetu 7. Absolutorium rządu Zasady budżetowe 1. Powszechności (zupełności) zasada budżetowania brutto Aby wszystkie jednostki paostwowy wchodziły do budżetu całością swoich dochodów i wydatków 2. Jednośd formalnej Postuluje aby budżet był uchwalany tylko i wyłącznie w jednym akcie prawnym 3. Niefunduszowania (jedności materialnej 4. Szczegółowośd budżet ma nie byd ogólny a uszczegółowiony ze wskazaniem źródeł 5. Równowagi 6. Jawności - Racjonalności dysponowania środkami publicznymi - Związany z patologią administracji publicznej - Czynnik psychologiczno wychowawczy uczymy obywateli zainteresowania spraw publicznych 7. Przejrzystości wyjście naprzeciw obywatelom tak aby budżet był zrozumiały nie tylko dla autorów ale dla każdego kto go czyta 8. Zasada uprzedniości budżet musi zostad uchwalony przed rozpoczęciem roku budżetowego 9. Zasada roczności uchwalanie budżetu na rok Klasyfikacja budżetowa opracowuje i umieszcza w rozporządzeniu minister finansów Klasyfikacja * Części Zostały wyodrębnione na podstawie kryterium podmiotowego - Naczelne i centralne oddziały paostwa oraz podział na województwa Podziału na części budżetowe dokonuje minister finansów * Działy Podział przedmiotowy branże gospodarki oraz pewne podmioty gospodarcze *Rozdziały * Paragrafy

15 Dochody budżetowe Dochody budżetowe można podzielid na - Dochody zasadnicze - Dochody uboczne Najważniejsze jest scharakteryzowanie dochodów ubocznych są to: Kary, grzywny oraz inne wpłaty spowodowane przez łamanie prawa przez obywateli. Dochody zasadnicze można podzielid na dochody zwrotne i dochody bezzwrotne. Dochody zwrotne są to pożyczki i kredyty zaciągane przez np. jednostki samorządu terytorialnego. Kredyty i pożyczki mają charakter wewnętrzny i zewnętrzny: Wewnętrzne to pożyczki publiczne a zewnętrzne to pożyczki między paostwowe. Dochody paostwa bezzwrotne to należności z tytułu wykonania przez paostwo usługi opłata sądowa, notarialna. Dochody niedobrowolne paostwa to na przykład podatki i cła Podatki : - Przychodowe - Majątkowe - Konsumpcyjne - Dochodowe Dochody zwrotne: Obligacje komunalne, obligacje skarbu paostwa. Można wyodrębnid: - pożyczki krótkoterminowe: do jednego roku - pożyczki średnioterminowe: zależnie od systemu finansowego (zazwyczaj od 3 do 10 lat) - pożyczki długoterminowe : okresy dłuższe niż średnioterminowe Są to tak zwane pożyczki umarzalne. Pożyczka nie umarzalna to pożyczka rentowa. Obligacje pożyczki bezterminowe. Przyczyny zaciągania pożyczek: - Pokrycie deficytu budżetowego różnica między przychodami a wydatkami. - Zmniejszeni presji inflacyjnej wycofanie pieniądza z rynku. - Finansowanie określonych potrzeb paostwa - Finansowanie chwilowych niedoborów pieniężnych Skutki zaciąganie pożyczek: * Korzystne: - Zrównoważenie budżetu - Ograniczenie inflacji - Sfinansowanie określonych przedsięwzięd inwestycyjnych - Wzmocnienie instytucji paostwa * Negatywne: - Powstanie długu publicznego - Może doprowadzid do inflacji

16 - Doprowadzenie do stagnacji gospodarczej - Osłabienie zaufania do instytucji paostwa. Paostwo może przeprowadzad tak zwane operacje na pożyczkach: 1. Konwersja pożyczki skonwertowane są pożyczki których warunki zmieniono na przykład możliwośd otrzymania nagród, zwiększenie oprocentowania. 2. Konsolidacja dotyczy ona dwóch lub więcej pożyczek, połączenie tych pożyczek w jedną najczęściej za pomocą konwersji. 3. Arrosement uznaje się zaciągniętą pożyczkę pod warunkiem że pożyczkodawca dokona dopłaty. 4. Repudiacja jednostronne anulowanie pożyczki. Pożyczki międzynarodowe powinny mied naturę inwestycyjną a nie konsumpcyjną, może to byd zakup technologii, know-how. Dochody bezzwrotne - Podatek - Cło - Opłaty - Wpłaty z paostwowych jednostek budżetowych - Wpłaty z dochodu Narodowego Banku Polskiego Cło Cło jest to instrument bardzo istotny w gromadzenia dochodów, może byd także instrumentem regulacji gospodarki. Definiuje się je jako świadczenie pieniężne przymusowe ogólne bezzwrotne jednostronnie nakładane przez paostwo na podstawie przepisów prawa w związku z przywozem, wywozem, przewozem towarów przez obszar celny danego paostwa. Świadczenie przymusowe oznacza że paostwo wyegzekwuje wszystkie środki przymusu aby odebrad cło. Nie ma charakteru celowego nie jest do dochód przeznaczony na konkretny cel Jest to świadczenie bezzwrotne nie ma zwrotu zapłaconego cła. Jednostronnie bez porozumienia z drugą stroną. Świadczenie regulowane przepisami nakładane zgodnie z obowiązującym prawem. Cła można klasyfikowad: Cła fiskalne nakładamy na to co będzie przynosiło dochody reszta nie ma znaczenia. Cła ekonomiczne Cła gospodarcze można za pomocą tych ceł wpływad na import i eksport pewnych towarów. Cła specjalne cła stosowane w krótkim okresie czasu mające zapobiec złej sytuacji na rynku. Cła inkubacyjne mające na celu zabezpieczeniu pewnych branż Cła anty-dumpingowe Cena wprowadzane gdy jest podejrzenie że paostwa dokładają do produkcji danego produktu. Cła retorsyjne Prowadzi do wojny celnej, jest to wzajemne zwiększenie ceł. W stosunku do pewnych towarów mogą byd stosowane pewne ograniczenia co do wprowadzenia na rynek pewnych dóbr bądź ich zablokowania. Mogą byd wymagane koncesje na rozprowadzanie, bądź istnied limity kontyngentowe (ograniczenie na pewną ilośd). Mogą byd także wymagane spełnienie

17 pewnych norm aby sprowadzid. Cła mogą byd wymierzane od wartości lub od ilości stosuje się wtedy jednostki miary, stawka wtedy jest kwotowa lub mieszane. Cła - należne - minimalne Zawsze płacone jest to wyższe. Składy celne pewne miejsca w których dokonuje się odpraw celnych. Mamy dodatkową daninę jest to opłata jest to, to samo co cło tylko że nie przy przywozie, przewozie wywozie. Opłata może byd za wykonywanie usług przez paostwo np. geodezja, opłata targowa etc. Podatki Podatek jest to świadczenie pieniężne przymusowe, powszechne, bezzwrotne, nakładane przez paostwo lub inny związek publiczno prawny na podstawie przepisów prawa 1. Podatek jest to świadczenie pieniężne można go uiścid jedynie pieniężnie (inne formy finansowania np. w towarze nie są akceptowane) Przed pieniądzem nie mógł się pojawid podatek obowiązywały daniny 2. Podatek jest to świadczenie przymusowe Paostwo wymaga płacenia podatków. 3. Podatek jest świadczeniem ogólnym nie może byd pobierany na konkretny cel. 4. Nieodpłatnośd podatek nie jest opłatą za określoną usługę 5. Podatek jest świadczeniem bezzwrotnym raz zapłacony podatek nie podlega zwrotowi 6. Powszechnośd podatek powinien obejmowad jak największą populację wyborców Podatek jest nakładany na podstawie ustawy (konstytucja) Niektóre elementy konstrukcji podatków mogą się powtarzad. Elementy konstrukcji podatku: 1. Stałe 1.1. Podmiot 1.2. Przedmiot 1.3. Podstawę opodatkowania 1.4. Stawkę opodatkowania 2. Nie stałe 2.1. Ulgi i zwolnienia Podmiot podatku można rozpatrywad z punktu widzenie prawnego lub ekonomicznego 1. Prawny a. podmiot czynny uprawniony (paostwo) związany z władztwem podatkowy które powiązane jest z różnymi uprawnieniami w ustalaniu podatków. b. podmiot bierny zobowiązany i. Podatnik osoba prawna, fizyczna bądź bez uprawnieo która ponosi ciężar świadczenia podatkowego

18 ii. Płatnik jest to osoba prawna, fizyczna bądź bez osobowości prawnej która oblicza pobiera podatek w imieniu podatnika iii. Inkasent osoba fizyczna która ma tylko pobrad i odprowadzid podatek 2. Ekonomiczny a. Podmiot formalnie obciążony ten na którego ustawodawca nałożył ciężar podatkowy b. Podmiot materialnie obciążony podmiot który faktycznie niesie ciężar podatkowy Podatek od towarów i usług to my jesteśmy podatnikami a przedsiębiorcy płatnikami Podatek dochodowy Jesteśmy płatnikiem i podatnikiem Przedmiotem podatku są zjawiska zdarzenia i rzeczy lub stany faktycznie lub stan prawny z którymi paostwo łączy powstanie obowiązku podatkowego, czyli określenie w ustawie tego co ma byd opodatkowane np. darowizna, nieruchomośd, produkty i usługi itd. Stanem faktycznym będącym przedmiotem podatku jest na przykład posiadanie nieruchomości, uzyskanie dochodu. Stanem prawnym nabycie własności nieruchomości, przyjecie spadku, zawarcie umowy sprzedaży. Przedmiot podatku na ogół wyrażony jest w jego nazwie. Ustalenie odpowiedniego przedmiotu opodatkowania ma fundamentalne znaczenie dla opodatkowania i jego zbierania. Ujęcie tematu szeroko spełnia postulat powszechności podatku. Ujęcie wąskie może rodzid problemy aczkolwiek ułatwia obliczenie podstawy opodatkowania, nie rodzi problemów dla podatnika nie rodzi problemów dla fiskusa, nie będzie niestety spełniad postulatu powszechności. Ograniczenia o charakterze formalne wynika z ograniczonych możliwości wprowadzenia danego rozwiązania (bez wieloznaczności) Ograniczenia o charakterze ekonomicznym Zgodnie z zasadą opodatkowania kwota podatku musi byd wyższa niż koszt poboru Ograniczenia o charakterze społecznym czy uwzględniad sytuacje rodzinną i charakter zawodu Ograniczenia o charakterze politycznym naciski społeczne na stanowienie prawa podatkowego Podstawy opodatkowania Jest to przedmiot podatku określony wartościowo lub ilościowo (skonkretyzowany przedmiot podatku). Stawki podatku stawka podatku jest to kwoty podatku do podstawy opodatkowania, może byd procentowo lub kwotowo Stawka podatku: Regresywna spadająca Progresywna Kwota podatku rośnie szybciej niż źródło opodatkowanie. Proporcjonalna Zmienia się wprost proporcjonowanie do zmiany podstawy opodatkowania przy tej samej stopie opodatkowania