Kim są pracownicy o niskich kwalifikacjach? Jacek Szut, Pentor RI Warszawa, 8 marca 2010 r.

Transkrypt

1 2010 Kim są pracownicy o niskich kwalifikacjach? Jacek Szut, Pentor RI Warszawa, 8 marca 2010 r.

2 Kontekst i cele badania

3 Kontekst i cele badania Dynamizacja procesów gospodarczych, w tym coraz częściej spotykane zjawisko migracji kapitału, sprawiło, że chcąc zapewnić wysoką konkurencyjność gospodarki coraz silniejszy nacisk kładzie się na jakość kapitału ludzkiego i poziom opanowania przez pracowników podstawowych umiejętności. Pomiędzy 1998 r. a 2003 r. zatrudnienie osób o wysokich kwalifikacjach wzrosło w UE o 25%, średnich o 14% i niskich zaledwie o 2%. Podobne zjawisko obserwuje się w Polsce.

4 Kontekst i cele badania Problem osób o niskich kwalifikacjach jest wzmacniany marginalnym ich udziałem w edukacji i szkoleniach, przy czym generalnie Polska należy do grupy Państw, gdzie odsetek osób uczestniczących w kształceniu ustawicznym jest bardzo niski. Dlatego też szczególnie istotne staje się zaoferowanie pracownikom o niskich kwalifikacjach szkoleń dopasowanych do ich potrzeb zawodowych i specyficznych deficytów kompetencyjnych. Projekt szkoleniowo-doradczy adresowany do tej grupy pracowników planowany jest do realizacji przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości. Planowane działania mają w założeniu zwiększyć atrakcyjność zatrudnieniową pracowników o niskich kwalifikacjach i poprawić ich pozycję na rynku pracy.

5 Kontekst i cele badania Celem ogólnym badania było dostarczenie informacji niezbędnych do odpowiedzi na następujące pytania badawcze: Kogo należy uznać za pracowników o niskich kwalifikacjach? Jak należy zaprojektować wsparcie szkoleniowo doradcze w ramach Komponentu 1, aby w maksymalnym stopniu odpowiadało ono potrzebom zarówno pracodawców, jak i pracowników o niskich kwalifikacjach? Czy pracownicy o niskich kwalifikacjach będą skłonni wziąć udział w projekcie, zakładającym realizację szkoleń zawodowych i szkoleń podnoszących umiejętności społeczne, jeśli nie będzie to wymagane przez pracodawcę (udział w szkoleniach bez wiedzy pracodawcy, poza godzinami pracy)? Jeśli tak, to jak należy zaprojektować wsparcie szkoleniowodoradcze w Komponencie 2? Czy wsparcie powinno być ukierunkowane branżowo? Do jakich branż należy skierować usługę doradczo szkoleniową? 5. W jakich województwach usługa powinna być realizowana?

6 O czym chcemy powiedzieć na dzisiejszej konferencji? chcemy przedstawić wyniki badania, pokazać: Kim są pracownicy o niskich kwalifikacjach? Jakie są potrzeby rozwojowe i kierunki szkoleń pracowników o niskich kwalifikacjach?

7 Zanim przejdziemy do szczegółów, kilka słów o koncepcji badawczej.

8 Integracja metod jakościowych i ilościowych Tematyka pracowników o niskich kwalifikacjach: złożona interdyscyplinarna drażliwa...twarde dane: opis statystyczny, wiarygodne i porównywalne wyniki ilościowe Metody jakościowe...głębokie zrozumienie: motywacje (w tym nieuświadamiane), mechanizmy, wzory myślenia

9 Różni aktorzy, różne głosy Różne Głosy Pracownicy o niskich kwalifikacjach Pracodawcy Pracownicy instytucji rynku pracy Eksperci Dane zastane

10 Wieloetapowy proces badawczy Faza odkrywcza eksploracja problemu badawczego analiza danych zastanych, badanie jakościowe (IDI) pracodawców (N=50), pracowników o niskich kwalifikacjach (N=50), ekspertów rynku pracy (N=50) Lepsze zrozumienie problemu niskich kwalifikacji i postaw wobec dokształcania pracowników. Zrozumienie realiów funkcjonowania i sposobów myślenia przedstawicieli badanych środowisk Faza wyjaśniająca kwantyfikacja zjawiska niskich kwalifikacji i budowa modeli wsparcia szkoleniowo doradczego badanie ilościowe pracodawców (PAPI N=1290), badanie ilościowe pracowników (CAPI N=1621), w tym 100 badanych za pomocą KKS, badanie ilościowe instytucji rynku pracy i pomocy społecznej (CAWI N=494) Oszacowanie udziału pracowników o niskich kwalifikacjach w strukturze zatrudnienia, określenie deficytów kwalifikacji i kompetencji, zbadanie postaw wobec szkoleń, poznanie preferencji co do kształtu merytorycznego i organizacyjnego szkoleń. Opracowanie przy udziale specjalistów ds. szkoleń dwóch modeli usług szkoleniowo doradczych.

11 Wieloetapowy proces badawczy Faza weryfikacji skonfrontowanie wypracowanych wniosków i rekomendacji z opiniami pracowników, pracodawców oraz ekspertów ds. szkoleń Pracodawcy (4 FGI), pracownicy (4 FGI), eksperci (1 panel ekspercki) Wypracowanie ostatecznych rekomendacji, w modeli usług szkoleniowo doradczych adresowanych do pracowników o niskich kwalifikacjach w ramach Komponentu 1 i Komponentu 2

12 Struktura próby

13 Struktura próby - sekcja PKD Pracodawcy Sekcja D - przetwórstwo przemysłowe Sekcja F - budownictwo 10% 17% Sekcja G - handel hurtowy i detaliczny 31% Sekcja H - hotele i restauracje Sekcja I - transport, gospodarka magazynowa, łączność Sekcja J - pośrednictwo finansowe Sekcja K - obsługa nieruchomości Sekcja L - administracja publiczna Sekcja M - edukacja Sekcja N - ochrona zdrowia i pomoc społeczna Sekcja O - działalność usługowa, indywidualna, komunalna i pozostała 4% 6% 2% 11% 1% 9% 4% 4% Źródło: Badanie ilościowe pracodawców, N=1290 Struktura próby wielkość firmy 16% 16% 25% 43% Od 5-9 osób osób osób Powyżej 249 osób Źródło: Badanie ilościowe pracodawców, N=1290

14 Zachodniopomorskie Wielkopolskie Warmińsko - mazurskie Świętokrzyskie Śląskie Pomorskie Podlaskie Podkarpackie Opolskie Mazowieckie Małopolskie Łódzkie Lubuskie Lubelskie Kujawsko - pomorskie Dolnośląskie Struktura próby województwo Pracodawcy 15% 12% 5% 10% 3% 3% 6% 3% 4% 2% 9% 7% 3% 4% 5% 8% Źródło: Badanie ilościowe pracodawców, N=1290

15 Struktura próby płeć Pracownicy o niskich kwalifikacjach Źródło: Badanie ilościowe pracowników o niskich kwalifikacjach, N=1621 Struktura próby wiek respondentów Struktura próby wykształcenie respondentów od 18 do 24 12% od 25 do 34 lat 26% średnie ogólnokształcące 50% od 35 do 44 lat 29% zawodowe 40% od 45 do 54 lat 30% od 55 do 60 lat 4% gimnazjalne/ podstawowe 9% Źródło: Badanie ilościowe pracowników o niskich kwalifikacjach, N=1621 Źródło: Badanie ilościowe pracowników o niskich kwalifikacjach, N=1621

16 Pracownicy o niskich kwalifikacjach Struktura próby wielkość zakładów pracy PONK 46% 29% 13% 9% 3% Do 9 osób osób osób Ponad 249 osób Nie wiem Źródło: Badanie ilościowe pracowników o niskich kwalifikacjach, N=1621

17 Zachodniopomorskie Wielkopolskie Warmińsko - mazurskie Świętokrzyskie Śląskie Pomorskie Podlaskie Podkarpackie Opolskie Mazowieckie Małopolskie Łódzkie Lubuskie Lubelskie Kujawsko - pomorskie Dolnośląskie Struktura próby województwo Pracownicy o niskich kwalifikacjach 13% 11% 5% 9% 4% 3% 6% 3% 5% 3% 8% 7% 3% 5% 6% 8% Źródło: Badanie ilościowe pracowników o niskich kwalifikacjach, N=1621

18 Jaką definicję pracownika o niskich kwalifikacjach przyjęliśmy?

19 Różne podejścia do pojęcia pracownicy o niskich kwalifikacjach W świetle Międzynarodowej Standaryzacji Statystyki Edukacyjnej (International Standard Classification of Education, ISCED) pracownik o niskich kwalifikacjach to ten, który charakteryzuje się wykształceniem: niepełnym podstawowym lub podstawowym lub gimnazjalnym średnie I stopnia. Wyznacznikiem niskich kwalifikacji może być też zawód, opisywany według Klasyfikacji Zawodów i Specjalności. Z kolei według standardów ISCO-88 (International Standard Classification of Occupations) pracownicy o niskich kwalifikacjach to pracownicy wykonujący prace o niskim poziomie skomplikowania.

20 Definicja pracownika o niskich kwalifikacjach przyjęta na potrzeby projektu Pracownik o niskich kwalifikacjach (PONK) to osoba spełniająca wszystkie z poniższych kryteriów: określony wiek: mężczyźni w wieku poniżej 61 roku życia i kobiety w wieku poniżej 56 lat; osoby pracujące (niezależnie od formy zatrudnienia); z wykształceniem podstawowym, gimnazjalnym, zasadniczym zawodowym lub średnim ogólnokształcącym; które zakończyły edukację formalną (tj. edukację w systemie szkolnym).

21 Weryfikacja przyjętej definicji

22 Weryfikacja przyjętej definicji (I) W spontanicznych wypowiedziach pracodawców pracownik o niskich kwalifikacjach to przede wszystkim: osoba z niskim wykształceniem / brak wykształcenia (48%), osoba bez doświadczenia / małe doświadczenie (16%), osoba z niewielkimi umiejętnościami (12%). Cechy definiujące pracownika o niskich kwalifikacjach to według pracodawców: wykształcenie podstawowe lub niższe, brak zawodu, wykształcenie gimnazjalne, niechęć do podnoszenia kwalifikacji, brak doświadczenia zawodowego.

23 Spontaniczne skojarzenia z pracownikiem o niskich kwalifikacjach niskie w ykształcenie/ brak w ykształcenia 48% bez dośw iadczenia zaw odow ego/ niew ielkie dośw iadczenie niew ielkie/ żadne umiejętności nie posiadajacy żadnego zaw odu brak/ słabe kw alifikacje pracow nik w ykonujący proste prace taki, który do niczego się nie nadaje/ nie radzi sobie w pracy mała w iedza pracow nik w ymagający doszkolenia, "douczenia" 16% 12% 10% 9% 7% 5% 5% 5% brak kursów / szkoleń pracow nik fizyczny pracow nik nie w yrażajacy chęci doszkalania, dokształcania pracow nik który nie chce podnosić sw oich kw alifikacji nie w iem / trudno pow iedzieć 4% 3% 3% 3% 3% Źródło: Badanie ilościowe pracodawców, N=1290; wskazania powyżej 2%

24 Opinie na temat cech definiujących niskie kwalifikacje pracow nik z w ykształceniem podstaw ow ym lub niższym 2% 10% 16% 45% 27% pracow nik nie posiadający żadnego zaw odu 3% 8% 24% 35% 29% pracow nik z w ykształceniem gimnazjalnym 2% 9% 19% 45% 24% pracow nik, który nie chce się uczyć, podnosić kw alifikacji 4% 11% 26% 42% 18% pracow nik nie posiadający dośw iadczenia zaw odow ego 3% 18% 19% 42% 18% pracow nik nie posiadający w iedzy i umiejętności do w ykonyw ania zadań zaw odow ych na określonym 4% 12% 29% 37% 17% pracow nik z dośw iadczeniem zaw odow ym, ale bez dośw iadczenia w danej branży, w której zaczyna pracow ać 3% 16% 32% 42% 7% pracow nik, który często popełnia błędy i nie w yciąga z nich w niosków 6% 21% 28% 30% 15% pracow nik, który nie ma w yznaczonych celów sw ojego rozw oju zaw odow ego 6% 22% 30% 33% 9% pracow nik w ykonujący proste prace 7% 27% 22% 32% 11% pracow nik o niskiej motyw acji do pracy 7% 19% 36% 31% 7% pracow nik z w ykształceniem zasadniczym zaw odow ym 3% 29% 32% 24% 10% pracow nik z w ykształceniem średnim ogólnokształcącym 6% 30% 35% 25% 3% młody pracow nik 9% 30% 35% 22% 3% pracow nik, który godzi się na niskie w ynagrodzenie 14% 34% 32% 18% 2% pracow nik w starszym w ieku pracow nik z w ykształceniem średnim technicznym 19% 22% 38% 41% 31% 26% 10% 2% 10% 2% [1] zdecydowanie się nie zgadzam [2] raczej się nie zgadzam [3] ani się nie zgadzam, ani się zgadzam [4] raczej się zgadzam [5] zdecydowanie się zgadzam Na wykresie nie pokazano odpowiedzi trudno powiedzieć, dlatego niekiedy wartości nie sumują się do 100.

25 Opinia na temat definicji pracownika o niskich kwalifikacjach [pracownik o niskich kwalifikacjach to osoba posiadająca wykształcenie podstawowe lub niższe, gimnazjalne, zasadnicze zawodowe lub średnie ogólnokształcące] Połowa badanych pracodawców zgodziła się z przyjętą na potrzeby projektu definicją 44% 27% negatywnie oceniło zaproponowaną propozycję 11% 6% 12% 17% 10% [1] zdecydowanie się nie zgadzam [2] raczej się nie zgadzam [3] ani się zgadzam, ani się nie zgadzam [4] raczej się zgadzam [5] zdecydowanie się zgadzam Trudno powiedzieć Źródło: Badanie ilościowe pracodawców, N=1290

26 Weryfikacja przyjętej definicji (II) Przyjęta definicja okazała się nie w pełni adekwatna, aczkolwiek najbardziej uniwersalnym kryterium definiowania pracownika o niskich kwalifikacjach okazało się wykształcenie. Niski poziom wykształcenia jako cecha charakteryzująca pracowników o niskich kwalifikacjach była wskazywana zarówno przez pracodawców, jak ekspertów. Pracodawcy dodatkowo akcentowali problem doświadczenia zawodowego. Eksperci z kolei kładli nacisk na dopasowanie kwalifikacji do stanowiska pracy.

27 Pracownicy o niskich kwalifikacjach w przedsiębiorstwach podstawowe informacje

28 Pracownicy o niskich kwalifikacjach w przedsiębiorstwach Przeprowadziliśmy pomiar udziału pracowników o niskich kwalifikacjach przyjmując dwa kryteria: obiektywne zgodnie z przyjętą na potrzeby projektu definicją; subiektywne zakładając, że pracownikiem o niskich kwalifikacjach może być każdy pracownik, którego pracodawca za takiego uzna.

29 Ogółem od 5-9 osób osób osób Powyżej 249 osób Pracownicy o niskich kwalifikacjach według definicji opartej na wykształceniu, a wielkość przedsiębiorstwa

30 Sekcja C - górnictwo Ogółem Sekcja D - przetwórstwo przemysłowe Sekcja E - wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę Sekcja F - budownictwo Sekcja G - handel hurtowy i detaliczny Sekcja H - hotele i restauracje Sekcja I - transport, gospodarka magazynowa, łączność Sekcja J - pośrednictwo finansowe Sekcja K - obsługa nieruchomości Sekcja L - administracja publiczna Sekcja M - edukacja Sekcja N - ochrona zdrowia i pomoc społeczna Sekcja O - działalność usługowa, indywidualna, komunalna i pozostała Pracownicy o niskich kwalifikacjach według definicji opartej na wykształceniu, a branża 49% 61% 57% 45% 58% 55% 60% 60% 14% 36% 25% 21% 30% 57% Źródło: Badanie ilościowe pracodawców, N=1290

31 Pracownicy o niskich kwalifikacjach według kryterium subiektywnego Ogółem od 5-9 osób osób osób Powyżej 249 osób PŁEĆ Kobiety Mężczyźni WYKSZTAŁCENIE Wykształcenie gimnazjalne lub niższe Zasadnicze zawodowe Średnie ogólnokształcące Średnie techniczne Wyższe (licencjackie lub magisterskie) WIEK do 24 lat od 25 do 44 lat od 45 do 60 lat powyżej60 lat Źródło: Badanie ilościowe pracodawców, N=1290

32 Pracownicy o niskich kwalifikacjach według kryterium subiektywnego Udział pracowników o niskich kwalifikacjach w poszczególnych sekcjach gospodarki odpowiadał podziałowi ról zawodowych na męskie i żeńskie Mężczyźni: Kobiety: Budownictwo (86%) Obsługa nieruchomości (78%) Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę (76%) Transport, gospodarka magazynowa, łączność (74%) Ochrona zdrowia, pomoc społeczna (70%) Edukacja (64%) Hotele i restauracje (61%)

33 Sytuacja zawodowa pracowników o niskich kwalifikacjach

34 Sytuacja zawodowa pracowników o niskich kwalifikacjach doświadczenie zawodowe Pracownicy o niskich kwalifikacjach są osobami posiadającymi doświadczenie zawodowe: przeciętny okres kariery zawodowej wyniósł 16.2 lat, z czego przeciętnie 8.4 lat przypada na pracę w obecnym miejscu zatrudnienia. Praca wykonywana obecnie rzadko jest bezpośrednim efektem uzyskanej edukacji. Tylko 23% ankietowanych pracuje w zawodzie wyuczonym. Najczęściej pracę w zawodzie wyuczonym deklarowali absolwenci zasadniczych szkół zawodowych (53%)

35 Sytuacja zawodowa pracowników o niskich kwalifikacjach zadowolenie z wykonywanej pracy Ogółem (N=1621) 15% 50% 27% 1% 6% 3,7 Średnie ogólnokształcące (N=814) 18% 48% 27% 1% 6% 3,8 Zawodowe (N=655) 15% 52% 25% 6% 2% 3,7 Gimnazjalne / podstawowe (N=152) 2% 51% 37% 8% 1% 3,5 [5] bardzo zadowolony(a) [4] raczej zadowolony(a) [3] średnio zadowolony(a) [2] raczej niezadowolony(a) [1] bardzo niezadowolony(a)

36 Sytuacja zawodowa pracowników o niskich kwalifikacjach formy zatrudnienia umowę o pracę na czas określony umowę o pracę na czas nieokreślony umowę zlecenie umowę o dzieło nie ma Pan(i) podpisanej oficjalnej umowy prowadzi Pan(i) własną działalność gospodarczą odmowa odpowiedzi 6% 7% 5% 10% 1% 1% 1% 1% 4% 2% 4% 7% 9% 4% 7% 1% 1% 1% 28% 28% 28% 24% 40% 17% Ogółem (N=1621) Średnie ogólnokształcące (N=814) Zawodowe (N=655) Gimnazjalne / podstawowe (N=152) 53% 52% 57% Źródło: Badanie ilościowe pracowników o niskich kwalifikacjach

37 Sytuacja zawodowa pracowników o niskich kwalifikacjach wymagania miejsca pracy Ogółem (N=1621) Średnie ogólnokształcące (N=814) Zawodowe (N=655) Gimnazjalne / podstawowe (N=152) Praca fizyczna 77% 66% 89% 90% Współpraca z innymi osobami w celu wykonania określonego zadania 68% 68% 70% 63% Dyspozycyjność 67% 69% 65% 65% Odporność na stres 64% 70% 59% 53% Samodzielne planowanie kolejności zadań do wykonania Obsługa klientów, współpraca z klientami Obsługa maszyn, urządzeń (innych niż urządzenia biurowe) 54% 57% 55% 36% 53% 67% 43% 27% 52% 43% 61% 59% Praca w systemie zmianowym 44% 45% 44% 44% Praca po godzinach 40% 38% 42% 42% Posiadanie prawa jazdy 32% 34% 34% 16% Obsługa komputera 28% 43% 15% 3% Praca w nocy 25% 25% 26% 26% Kontrolowanie i oceny jakości prac, usług, pracy innych ludzi 20% 22% 22% 5% Korzystanie z Internetu 19% 30% 9% 1% Kierowanie pracą innych ludzi, zarządzania ludźmi Posługiwanie się, choćby w niewielkim stopniu, językiem obcym 15% 18% 14% 5% 10% 14% 7% 3%

38 Sytuacja zawodowa pracowników o niskich kwalifikacjach wynagrodzenie Ponad dwie trzecie pracowników o niskich kwalifikacjach zarabia poniżej 2001 złotych netto. Można przyjąć, że przeciętnie wynagrodzenie netto wynosi około 1733 złotych. Zaobserwowano wysokie zróżnicowanie zarobków między kobietami i mężczyznami: 85% badanych kobiet zarabiało poniżej 2000 złotych netto, w grupie mężczyzn zarobki poniżej tego progu deklarowało 60% respondentów.

39 Sytuacja zawodowa pracowników o niskich kwalifikacjach czy praca daje możliwość dobrych zarobków? Ogółem (N=1621) 7% 35% 33% 20% 6% Średnie ogólnokształcące (N=814) 6% 36% 33% 20% 5% Prawdopodobnie efekt elastycznych form wynagradzania Zawodowe (N=655) 8% 36% 34% 16% 6% Gimnazjalne / podstawowe (N=152) 2% 22% 32% 34% 10% [5] Zdecydowanie tak [4] Raczej tak [3] I tak i nie - różnie bywa [2] Raczej nie [1] Zdecydowanie nie

40 Sytuacja zawodowa pracowników o niskich kwalifikacjach satysfakcja z uzyskiwanego wynagrodzenia Ogółem (N=1621) 6% 35% 40% 14% 5% Średnie ogólnokształcące (N=814) 6% 36% 40% 15% 3% Zawodowe (N=655) 8% 36% 38% 12% 5% Gimnazjalne / podstawowe (N=152) 3% 24% 45% 17% 11% [5] bardzo zadowolony(a) [4] raczej zadowolony(a) [3] średnio zadowolony(a) [2] raczej niezadowolony(a) [1] bardzo niezadowolony(a) Satysfakcja z wynagrodzenia korzystniejsza niż wskazywałyby odpowiedzi na pytanie o możliwość dobrych zarobków. Racjonalizacja w innych firmach jest gorzej, inni zarabiają mniej.

41 Sytuacja zawodowa pracowników o niskich kwalifikacjach praca w nadgodzinach i u innych pracodawców Średnia godzin pracy w miesiącu Pracuje Pan(i) po godzinach w swoim obecnym zakładzie pracy 39% 36% 41% 25,0 22,4 25,6 34,8 Praca po godzinach to domena mężczyzn 43% Ogółem (N=334) Dorabia Pan(i) u innych pracodawców 6% 9% 10% Średnie ogólnokształcące (N=180) Zawodowe (N=117) Gimnazjalne / podstawowe (N=37) 16% 26,2 31,5 20,8 29,8 Dorabiają głównie osoby niezadowolone z uzyskiwanych zarobków

42 Sytuacja zawodowa pracowników o niskich kwalifikacjach formy wynagradzania w porównaniu z innymi pracownikami -3% -15% -3% -5% -31% -18% -20% 12% 15% 11% 16% 9% 9% 8% 6% 3% 1% 1% 1% 1% 24% 24% 23% PONK 39% 39% Pozostali pracownicy Bilans ocen 71% 74% Premie i nagrody pieniężne Finansowanie przez firmę udziału w szkoleniach, kursach itp. Bilety do kina, teatru itp. Darmowe korzystanie lub dofinansowanie prywatnej opieki medycznej Darmowe korzystanie lub dofinansowanie stołówki/ bufetu Telefon komórkowy służbowy Samochód służbowy Przenośny komputer służbowy - laptop talony świąteczne badania medyczne Źródło: Badanie ilościowe pracodawców, N=1290

43 A co o pracownikach o niskich kwalifikacjach sądzą pracodawcy?

44 Czy są dobrymi pracownikami? Ocena zadowolenia z pracy pracowników o niskich kwalifikacjach 1% 42% 45% 11% [1] Zdecydowanie negatywnie [2] Raczej negatywnie [3] Ani pozytywnie, ani negatywnie [4] Raczej pozytywnie [5] Zdecydowanie pozytywnie Przeważają oceny pozytywne, choć rzadko są zdecydowanie pozytywne Źródło: Badanie ilościowe pracodawców, N=1290

45 Jakie mają wady? brak wad niechęć/ mały zapał do pracy 9% 27% mało elastyczni 5% mała chęć kształcenia/ podnoszenia kwalifikacji 4% wady takie same jak u osób z wyższym wykształceniem 3% duże oczekiwania finansowe 3% brak dyscypliny, obowiązkowości 3% brak samodzielności 3% niepunktualność 2% niskie kwalifikacje 2% wąska specjalizacja 2% słabe umiejętności 2% brak wykształcenia/ niskie wykształcenie 2% nie mogą wykonywać trudniejszych prac 2% brak doświadczenia zawodowego 2% brak rzetelności, sumienności 2% częste zwolnienia lekarskie 2% ciężko się uczą nowych rzeczy 2% brak odpowiedzialności 2% Źródło: Badanie ilościowe pracodawców, N=1290 skłonność do nałogów 2% Nie wiem / trudno powiedzieć 20%

46 Jakie mają zalety? brak zalet 5% chęć/ zapał do pracy 20% rzetelność, sumienność 13% małe w ymagania spraw dzaja się w pracy/ dobrze pracują 9% 9% zalety takie same jak u osób z w yższym w ykształceniem lojalność odpow iedzialność chęć zdobyw ania w iedzy/ uczestnictw a w szkoleniach punktualność dyspozycyjność/ praca po godzinach uczciw ość dokładność, staranność komunikatyw ność obow iazkow ość umiejętność pracy w zespole dobrze pracują w zespole szanuja pracę są łatw o dostępni 7% 7% 6% 5% 5% 5% 4% 4% 3% 3% 2% 2% 2% 2% Źródło: Badanie ilościowe pracodawców, N=1290 Nie w iem / trudno pow iedzieć 19%

47 A jak wyglądają na tle innych pracowników?

48 Pracownicy o niskich kwalifikacjach w porównaniu z innymi pracownikami W ogólnej ocenie pracowników o niskich kwalifikacjach na tle innych nieco częściej skłaniano się ku poglądowi, że PONK są lepszymi pracownikami niż inni (51%; odmienną opinię wyraziło 40%).... ale im większy zakład pracy, tym gorzej kształtowała się ocena pracowników o niskich kwalifikacjach na tle pozostałych: mikro (12% ocen negatywnych), małe (21%), średnie (38%), duże (58%). Pracodawcy z reguły nie widzieli różnic między PONK, a pozostałymi pracownikami pod względem różnych aspektów pracy. Aczkolwiek wśród dostrzegających różnice nieznacznie częściej gorzej oceniano pracowników o niskich kwalifikacjach.

49 Pracownicy o niskich kwalifikacjach w porównaniu z innymi pracownikami [1] pracownicy o niskich kwalifikacjach są zdecydowanie gorszymi pracownikami niż inni pracownicy [2] pracownicy o niskich kwalifikacjach są raczej gorszymi pracownikami [3] pracownicy o niskich kwalifikacjach są takimi samymi pracownikami jak inni pracownicy [4] pracownicy o niskich kwalifikacjach są lepszymi pracownikami [5] pracownicy o niskich kwalifikacjach są zdecydowanie lepszymi pracownikami niż inni pracownicy Bilans ocen ogólna ocena 32% 7% 8% 51% 0% 12 gotowość do pracy po godzinach, w weekendy lojalność, przywiązanie do pracodawcy (rzadkie zmiany miejsca pracy) łatwość radzenia sobie z nowymi zadaniami zawodowymi 1% 16% 71% 11% 1% -5 0% 16% 74% 9% 1% -6 0% 7% 88% 4% 0% -3 oczekiwania płacowe 2% 14% 70% 14% 1% -1 pracowitość, zaangażowanie w wykonywaną 0% 16% 78% 6% 0% -10 pracę dyscyplina pracy 0% 16% 79% 4% 1% -11 kultura osobista 1% 23% 72% 4% 0% -20 chęć uczenia się, podnoszenia kwalifikacji 2% 18% 75% 4% 1% -15

50 Dlaczego odchodzą z pracy? Odejście pracownika(ów) do innej firmy 37% 38% Odejście pracowników na emeryturę/rentę 33% 55% Niska jakość pracy, niewywiązywanie się z obowiązków 19% 25% Słaba jakość pracy Wyjazd pracownika(ów) za granicę 9% 22% Migracja zarobkowa na Zachodzie lepiej płacą Spadek popytu na produkty i usługi firmy i redukcja zatrudnienia 20% 21% Pogorszenie sytuacji finansowej firmy 12% 18% Zmniejszanie kosztów stałych Urlopy macierzyńskie/wychowawcze 14% 36% Rażące naruszenie dyscypliny pracy (kradzieże, alkoholizm itp.) 1% 7% Naruszenie dyscypliny Problemy osobiste pracownika 6% 9% Nie wiem / trudno powiedzieć 2% 3% pracownicy o niskich kwalifikacjach (N=430) pozostali pracownicy (N=402) Źródło: Badanie ilościowe pracodawców; na pytanie odpowiadali pracodawcy, którzy w ciągu ostatniego roku rozwiązali umowę z PONK i pozostałymi pracownikami

51 Samoocena pracowników o niskich kwalifikacjach

52 Sami o sobie Korzystna ocena siebie jako pracownika oparta na przeświadczeniu o dobrym wykonywaniu zadań w ramach zajmowanego stanowiska pracy. Praktycznie brak odwoływania się do obiektywnych przesłanek takiej oceny np. informacji zwrotnej od przełożonego. Problem stanowi ocena własnych kompetencji psychospołecznych, choć także tutaj przeważają pozytywne opinie. Sygnalizowany deficyt: zdolności przywódcze i sytuacje ekspozycji społecznej

53 Sami o sobie... Analiza wypowiedzi pracowników o niskich kwalifikacjach pokazuje, że problemem mogą być: Nadmierna waleczność w obronie własnego zdania Nie lubię ustępować. Jeżeli mam rację, to nie ustąpię. A jeżeli ktoś mi jeszcze zarzuci, że jest źle, a ja wiem, że jest dobrze, to już wtedy jestem bardzo zła, to już mnie znają. [pracownik fizyczny sprzątający, kobieta, 56 lat] faza eksploracyjna] Zbytnia uległość Moderator A czy to [dobry charakter] przeszkadza w pracy? O: No właśnie trochę tak, wie Pan. Ja jestem taki trochę uległy. Jak ja coś powiem, to ktoś może powiedzieć, że to nie tak i jeżeli on tak bardzo na tym upiera, to ja już ulegam i po prostu machnę ręką i rób, jak chcesz. [pracownik, mężczyzna, kucharz, wykształcenie zasadnicze zawodowe; faza eksploracyjna] Może jestem za mało taka... nieostra, bo to nie o to chodzi, ale taka, że jak klient powie, to ja bym chciała, żeby tak było... jestem może taka za bardzo uległa [pracownik, kobieta, handlowiec, wykształcenie średnie ogólnokształcące; faza eksploracyjna]

54 Sami o sobie... Niska odporność na stres, określana przez badanych jako nerwowość Bałem się tego wszystkiego, bo pierwszy raz widziałem tą maszynę na oczy... na początku miałem dołek... jestem nerwowy bardzo, wyleczyłem się trochę i teraz już jest dobrze, po prostu. Żaden nie przychodzi na skargę i wszystko staram się teraz robić, żeby było jak najlepiej i dla nich i dla mnie. [pracownik, mężczyzna, krojczy papieru, wykształcenie podstawowe; faza eksploracyjna]...ale ja niestety mam już tyle lat, że zdążyłam się nabawić wielu nerwic. Nie w tym zakładzie, ale samo życie jest takie a nie inne. Jaką jeszcze, wytrwałą też bardzo. Nie wiem, jeszcze jakie, nie zastanawiałam się nad tym. [pracownik, kobieta, szwacz kontroler jakości, wykształcenie średnie ogólnokształcące; faza eksploracyjna]

55 Sami o sobie... Przydatność deklarowanej wysokiej wiedzy i umiejętności zawodowych pracowników stosunkowo często ogranicza się według ich deklaracji - wyłącznie do obecnie zajmowanego stanowiska pracy. Zwiększenie zakresu zadań na obecnie zajmowanym stanowisku Wykonywanie zadań na innym równorzędnym stanowisku Wykonywanie zadań na innym wyższym stanowisku Żadna z nich 16% 15% 31% 40% 47% 37% 35% 42% 29% 40% 34% 44% 52% 58% 50% Tylko co trzeci badany uważa, że mógłby pracować na wyższym stanowisku 63% Ogółem (N=1621) Średnie ogólnokształcące (N=814) Zawodowe (N=655) Gimnazjalne / podstawowe (N=152) Źródło: Badanie ilościowe pracowników o niskich kwalifikacjach

56 A jak oceniają swoje perspektywy na rynku pracy?

57 Doświadczenia z bezrobociem czy kiedykolwiek był(a) Pan(i) osobą bezrobotną? 2% 22% 48% badanych było kiedykolwiek na bezrobociu 51% tak, kilka razy nie 26% tak, jeden raz odmowa odpowiedzi W wyjściu z bezrobocia najczęściej pomogli: znajomi (40%) urząd pracy i rodzina (po 20%) Znalezienie pracy bardzo rzadko było efektem własnej inicjatywy (6%) Źródło: Badanie ilościowe pracowników o niskich kwalifikacjach N=1621

58 Obawy przed bezrobociem Ogółem (N=1621) 8% 28% 39% 14% 11% Średnie ogólnokształcące (N=814) 7% 27% 39% 14% 12% Zawodowe (N=655) 8% 27% 40% 15% 10% Gimnazjalne / podstawowe (N=152) 14% 29% 31% 12% 14% [1] Bardzo poważnie się z tym liczę [2] Raczej tak [3] Raczej nie [4] Nie, to mało prawdopodobne trudno powiedzieć Źródło: Badanie ilościowe pracowników o niskich kwalifikacjach

59 Ocena szans znalezienia nowej pracy Ogółem (N=1621) 2% 16% Średnie ogólnokształcące 2% 15% (N=814) 48% 50% 24% 21% 10% 13% Przeważają opinie negatywne i jest to sprzeczne z wysoką samooceną własnych umiejętności Zawodowe (N=655) 3% Gimnazjalne / podstawowe (N=152) 11% 20% 39% 47% 44% 22% [4] bardzo łatwe [3] raczej łatwe [2] raczej trudne [1] bardzo trudne trudno powiedzieć 8% 6% W efekcie często trzymają się obecnego miejsca pracy tłumacząc to tym, że nigdzie indziej nie znaleźliby zatrudnienia Źródło: Badanie ilościowe pracowników o niskich kwalifikacjach

60 Główne wnioski

61 Główne wnioski 1. Definicja ta, oparta na wykształceniu, nie zyskała powszechnej akceptacji pracodawców, ani badanych ekspertów Wyniki badań pokazały, że definiowanie niskich kwalifikacji jest problematyczne z uwagi na wielość kryteriów, jakie w różnych kontekstach i różnych uwarunkowaniach mogą określać niskokwalifikowanych pracowników. Spośród różnych podawanych przez pracodawców i ekspertów kryteriów definicyjnych, to właśnie wykształcenie okazało się jednak tym najszerzej podzielanym. Zgłaszano jednak zastrzeżenia co do uwzględniania w definicji wykształcenia zasadniczego zawodowego i średniego ogólnokształcącego

62 Główne wnioski 5. Średni udział procentowy pracowników o niskich kwalifikacjach (definiowanych w oparciu o wykształcenie) w przedsiębiorstwach wynosi 49% Istnieje dość duże zróżnicowanie udziału pracowników o niskich kwalifikacjach (niskim poziomie edukacji formalnej) w branżach (nie ma jednak branży, w której nie byłoby zapotrzebowania na pracę osób niskokwalifikowanych). Dwie trzecie pracowników o niskich kwalifikacjach nigdy nie pracowało w wyuczonym zawodzie.

63 Główne wnioski 8. Około połowy pracowników o niskich kwalifikacjach doświadczyło bezrobocia. 9. Wyniki badania pracowników o niskich kwalifikacjach pokazują, że pracownicy o niskich kwalifikacjach najczęściej pracują na umowę o pracę na czas nieokreślony (około połowa) lub określony (28%). 10. Bieżące obowiązki pracowników o niskich kwalifikacjach obejmują najczęściej pracę fizyczną (77%), ale też wymuszają współpracę z innymi osobami (68%). Często (67%) wymaga się od nich dyspozycyjności.

64 Główne wnioski Najrzadziej natomiast od pracowników o niskich kwalifikacjach wymagano posługiwania się językiem obcym (10%), kierowania pracą innych ludzi (15%) i korzystania z Internetu (19%). Pracownicy o niskich kwalifikacjach byli na ogół zadowoleni ze swojej obecnej pracy zawodowej. Zadowoleni z ich pracy są także przedsiębiorcy. Satysfakcja niektórych pracowników o niskich kwalifikacjach z pracy miała jednak charakter pozorny - jej fundament stanowiło przekonanie o ogólnie złej sytuacji na rynku pracy oraz niska ocena własnych szans na znalezienie alternatywnego zatrudnienia.

65 Główne wnioski Pracownicy o niskich kwalifikacjach korzystnie oceniają siebie jako pracownika. Ogólna dobra samoocena PONK wydaje się być zafałszowana przez dążenie do korzystnej autoprezentacji. Wiele danych wskazuje, że badani w istocie są świadomi swojego niskiego statusu zawodowego i edukacyjnego, choć nie mają odwagi i trudno się temu dziwić publicznie się do tego przyznać.