Rehabilitacja interdyscyplinarna

Transkrypt

1 Rehabilitacja interdyscyplinarna Katedra Fizjoterapii Wydziału Nauk o Zdrowiu Rehabilitacja interdyscyplinarna pod redakcją Sławomira Jarząba, Andrzeja Pozowskiego, Małgorzaty Paprockiej Borowicz ISBN Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich we Wrocławiu

2 maj-00.qxd 5/21/09 10:41 AM Page 1 Rehabilitacja interdyscyplinarna

3 maj-00.qxd 5/21/09 10:41 AM Page 2

4 maj-00.qxd 5/21/09 10:41 AM Page 3 Katedra Fizjoterapii Wydziału Nauk o Zdrowiu Rehabilitacja interdyscyplinarna pod redakcją Sławomira Jarząba, Andrzeja Pozowskiego, Małgorzaty Paprockiej Borowicz Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich we Wrocławiu Wrocław 2009

5 maj-00.qxd 5/21/09 10:41 AM Page 4 Opracowanie redakcyjne i korekta Helena Œnie yk, Anna Gemza Opracowanie typograficzne Joanna Jach ISBN Copyright by Akademia Medyczna im. Piastów Œl¹skich we Wroc³awiu, Wroc³aw 2009 Nak³ad 350 egz. Przygotowanie do druku: Pracownia Sk³adu Komputerowego TYPO-GRAF Druk i oprawa: Wroc³awska Drukarnia Naukowa PAN im. S. Kulczyñskiego Sp. z o.o.

6 maj-00.qxd 5/21/09 10:41 AM Page 5 Spis treści Przedmowa Monika Bartczyszyn, Wioletta Dziubek-Rogowska Kompleksowa rehabilitacja mowy i ocena jakoœci ycia u osoby po przebytym udarze mózgu usprawnianej metod¹ Dyna-lingua M.S. Jakub Brzyski Porównywanie efektów leczenia udaru mózgu z zakresu funkcji lokomocyjnych tradycyjn¹ metod¹ usprawniania i metod¹ PNF po 6 miesi¹cach od wyst¹pienia incydentu Ma³gorzata Bujar, Monika Guszkowska, Marzena Kubiak-Budziñska Poziom stanu lêku u pacjentów poddawanych operacjom kardiochirurgicznym Aleksandra Burba, El bieta Hawrylewicz, Magdalena Konczalska, Karolina Krzak Protezy koñczyn dolnych postêp technologiczny oraz zastosowanie w sporcie Marta Ceranowicz, Marta Gawryjo³ek Postêpowanie fizjoterapeutyczne u chorych po przebytym zawale miêœnia sercowego Aneta D¹bek, Marek Wielochowski, Janusz Domaniecki Poziom lêku skutecznym predykatorem pierwotnego objawu Raynauda Magdalena Dubis, Anita Pietruszewska, Iwona Demczyszak Rehabilitacja metod¹ NDT-Bobath dzieci z mózgowym pora eniem dzieciêcym Maciej Dutka Postêpowanie fizjoterapeutyczne w leczeniu zerwania i rekonstrukcji wiêzad³a krzy owego przedniego Magdalena Fronczek, Karolina Szulkowska, Krzysztof Buczy³ko, Jolanta Kujawa Czêstoœæ wspó³wystêpowania choroby zwyrodnieniowej i alergii Weronika Gallert, Amelia Samotyj, Anna J. Œwierzowicz Postêpowanie fizjoterapeutyczne u krytycznie chorych na oddziale intensywnej terapii Wojciech Garczyñski, Anna Lubkowska Hipotonia ortostatyczna u pacjentów geriatrycznych etiopatogeneza i rehabilitacja Micha³ Gu³a, S³awomir Jarz¹b, Jadwiga Kuciel-Lewandowska, Ma³gorzata Paprocka-Borowicz, Andrzej Pozowski Porównanie skutecznoœci wybranych metod elektroterapii w walce z bólem dolnego odcinka krêgos³upa na przyk³adzie pacjentów Uzdrowiska Œwieradów Zdrój Dominika Hawro, Iwona Demczyszak The Nordic Walking the New Form of Physical Activity Applied in Prevention and Rehabilitation Krzysztof Holeczko, Grzegorz Kwiotek Miometryczna ocena sztywnoœci miêœnia ramienno-promieniowego podczas utrzymywania si³y na poziomie 50% MVC

7 maj-00.qxd 5/21/09 10:41 AM Page 6 6 Spis treœci Micha³ Kaczyñski, Jerzy Heimrath Application and efficacy of TENS stimulation in pain relief therapy during labour Malwina Knuth, Grzegorz Tyszkowski Fizjoterapia w dystrofii miêœniowej typu Duchenne a ukasz Kokoszka, Kornel Lipiñski Zespó³ zaniedbywania jednostronnego charakterystyka kliniczna, diagnostyka i postêpowanie rehabilitacyjne Krzysztof Korbel Fizjoterapia w geriatrii i opiece paliatywnej jako dyscyplina medyczna i duchowa Marcin Kosowski Diagnozowanie i terapia zespo³ów bólowych odcinka lêdÿwiowego krêgos³upa wed³ug metody McKenzie Daria Kotecka, Marta Kwasek, Wojciech T. Laber The NDT Bobath Method in Rehabilitation of Infantile Cerebral Palsy Wiktor Kraczko, Urszula Niemiec Zastosowanie zabiegów fizjoterapeutycznych po urazach krêgos³upa w wybranych dyscyplinach sportowych Weronika Kusibab, anna Fiodorenko-Dumas, Wojciech Tomasz Laber Possibilities of physiotherapy in the treatment of ovarian cancer Kamila KuŸniar Stwardnienie rozsiane fizjoterapia oraz niekonwencjonalne metody leczenia stosowane przez chorych Inga Litvinova, Mariola Marczuk, Jaros³aw Milanowski Kompleksowa rehabilitacja poudarowa wed³ug zaleceñ Deklaracji Helsingborgskiej 2006 Europejskich Strategii Udarowych Anna Ma³olepsza, Maria Dziedziela, Pawe³ Diudiuk, Jan Dubniewicz, Tomasz Pietch Postêpowanie rehabilitacyjne u chorych na przewlek³¹ obturacyjn¹ chorobê p³uc Pawlos Mandzios, Andrzej Pluta- obacz, Marcin Socki Fizjoterapia w przepuklinie oponowo-rdzeniowej Marcin Moœcicki, Micha³ Stuce, Pawe³ Warê ak, Magdalena Wiœniewska Klawiterapia jako metoda rehabilitacji w stwardnieniu rozsianym Kajetan Niedba³a, Iwona Demczyszak Aktywnoœæ fizyczna wœród studentów regionu jeleniogórskiego w badaniach w³asnych Marta Obrzud, Beata Jankowska, Izabella Uchmanowicz, Ewa Molka Aspekt fizycznego i psychicznego deficytu pacjenta z reumatoidalnym zapaleniem stawów rola rehabilitacji i edukacji Irmina Pietrzak, Iwona Demczyszak Types, Treatment Methods and Prophylaxis of the Most Often Injuries During Ballroom Dance Ma³gorzata Sklarek, Magdalena Suliga, Marta Soko³owska Masa kobiet w ci¹ y

8 maj-00.qxd 5/21/09 10:41 AM Page 7 Spis treœci 7 Monika Sobolak, Iwona Demczyszak, Marta Kozio³ The Possibilities of Application of Selected Forms of Rehabilitation in Psychical Dysfunctions Monika Sobolak, Iwona Demczyszak, Justyna Wygaœ Przydatnoœæ elektrostymulacji w leczeniu dzieci z mózgowym pora eniem dzieciêcym Karolina Szulkowska, Magdalena Fronczek, Jolanta Kujawa Analiza czêstoœci wystêpowania wad postawy cia³a u dzieci g³uchych i g³uchoniemych w porównaniu z dzieæmi zdrowymi w aglomeracji ³ódzkiej badanie pilota owe Michalina Zembaty Wp³yw aktywnej rehabilitacji na funkcjonowanie osób po urazie rdzenia krêgowego Justyna y³ka, Izabela Rutkowska Motorycznoœæ niewidomych dzieci objêtych programem wczesnej interwencji

9 maj-00.qxd 5/21/09 10:41 AM Page 8

10 maj-00.qxd 5/21/09 10:41 AM Page 9 Na nic zda siê nasza wiedza teoretyczna, skoro nie potrafimy przekszta³ciæ jej w czyn. Miko³aj Gogol

11 maj-00.qxd 5/21/09 10:41 AM Page 10

12 Maj-01.qxd 5/21/09 10:53 AM Page 11 Monika Bartczyszyn, Wioletta Dziubek Rogowska Kompleksowa rehabilitacja mowy i ocena jakości życia u osoby po przebytym udarze mózgu usprawnianej metodą Dyna lingua M.S. Complex Rehabilitation of Speech and Evaluation of Life Quality of a Person After a Brain Stroke Improved with Dyna Lingua M.S. Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu al. Ignacego Jana Paderewskiego 35, Wrocław monika_bartczyszyn@o2.pl Streszczenie Holistyczne podejœcie do pacjenta jest podstaw¹ wspó³czesnej rehabilitacji. W przypadku udarów mózgu wielostronnoœæ dzia³añ terapeutycznych wynika z faktu zaburzenia wielu funkcji yciowych wymagaj¹cych jednoczesnego zastosowania wielu form terapii. Dzia³ania te maj¹ poprawiæ jakoœæ ycia pacjenta. Zaburzenie lub brak mowy w postaci afazji jest jednym z najczêœciej wystêpuj¹cych zaburzeñ neurologicznych wywieraj¹cych znacz¹cy wp³yw na funkcjonowanie cz³owieka w spo³eczeñstwie. Metoda Dyna-lingua M.S. jest uniwersaln¹ metod¹ logopedyczn¹ ³¹cz¹c¹ w sobie komponent psycholingwistyczny i psychomotoryczny. W pracy przedstawiono ocenê jakoœci ycia pacjentki (po udarze krwotocznym mózgu przebytym w 2005 r.) poddanej terapii logopedycznej metod¹ Dyna-lingua M.S.. Wyniki uzyskane z zastosowaniem kwestionariusza SF-36 pozwoli³y stwierdziæ, i terapia logopedyczna wp³ynê³a na znacz¹ poprawê jakoœci ycia pacjentki zarówno w sferze fizycznej, jak i emocjonalnej. S³owa kluczowe: udar, afazja, metoda Dyna-lingua M.S., SF-36. Abstract Holistic attitude to the patient is the basis of a contemporary rehabilitation. In brain stroke cases versatility of therapeutical works comes from the fact that patients suffer from many life disorders which require the use of variable therapy forms at one time. These actions should change patient s life and make it better. Dysfunctions or lack of speech coming from aphasia are one of the most common neurological disorders having impact on one s life in the society. Dyna-lingua M.S. method is an universal logopedic method integrating psycholinguistic and psychomotoric actions. This paper presents quality of life evaluation of a patient after brain stroke that happened in 2005, treated with the Dyna- -lingua M.S. method. The information gained in the questionnaire SF-36 sho-

13 Maj-01.qxd 5/21/09 10:53 AM Page M. Bartczyszyn, W. Dziubek-Rogowska wed that logopedic therapy had a positive impact on the patient in physical, as well as emotional sphere. Key words: stroke, aphasia, Dyna-lingua M.S. method, SF-36. Wstęp Rehabilitacja chorego po udarze mózgu jest d³ugotrwa³ym procesem powrotu do niezale noœci we w³asnym œrodowisku, dlatego tak istotne jest podjêcie odpowiednich dzia³añ ju od pierwszych dni zachorowania. Powy ej roku tempo poprawy jest coraz mniejsze. Mimo to nie nale y przerywaæ terapii, poniewa dziêki odpowiedniemu treningowi poprawa sprawnoœci ruchowej, behawioralnej i komunikacyjnej jest mo liwa przez ca³e ycie [1, 4]. Trudnoœci komunikacyjne s¹ dla pacjenta bardzo powa nym i bolesnym problemem. Osoby z tego typu zaburzeniami staj¹ siê czêsto bardziej bezradne, ni pacjenci z deficytami ruchowymi, którzy przy odpowiedniej organizacji ycia mog¹ uzyskaæ wzglêdn¹ niezale noœæ, a przede wszystkim nie trac¹ umys³owego i emocjonalnego kontaktu z otoczeniem. Trudnoœci w komunikacji wp³ywaj¹ jednoczeœnie na obni enie jakoœci ycia chorych oraz w istotny sposób tak e na przebieg terapii usprawniaj¹cej, dlatego wa ne jest ich w³aœciwe, wczesne rozpoznanie i leczenie [5]. Obecnie preferowany model kompleksowej rehabilitacji uwzglêdnia holistyczne podejœcie do pacjenta. W modelu tym jest miejsce na dzia³ania lekarskie, fizjoterapeutyczne, psychologiczne i logopedyczne, które wzajemnie siê uzupe³niaj¹ i wp³ywaj¹ na subiektywn¹ i obiektywn¹ ocenê jakoœci ycia ludzi po udarze mózgu. Reakcje pacjenta na chorobê i niepe³nosprawnoœæ s¹ bardzo zindywidualizowane, w zwi¹zku z czym programy rehabilitacji poudarowej musz¹ byæ dostosowane do indywidualnych potrzeb danej osoby. Uszkodzenia w lewej pó³kuli mózgu ³¹cz¹ siê ze znacznie wiêkszymi trudnoœciami porozumiewania siê i uczenia, ni uszkodzenia w prawej pó³kuli. Dodatkowo uszkodzenia lewej pó³kuli prowadz¹ do czêstszych reakcji depresyjnych, a nawet katastroficznych. Osoby z uszkodzeniem prawej pó³kuli ujawniaj¹ natomiast trudnoœci z umiejscowieniem w³asnej osoby w przestrzeni oraz spowolnienie w procesie uspo³eczniania [2, 3, 8]. Wielop³aszczyznowoœæ problemów zwi¹zanych z leczeniem i rehabilitacj¹ poudarow¹ wymusza ci¹g³e poszukiwania nowych metod, które bêd¹ wp³ywa³y na stan zdrowia pacjentów. Jedn¹ z takich propozycji mo e byæ logopedyczna metoda Dyna-lingua M.S., ³¹cz¹ca w sobie aspekt fizyczny i poznawczo-spo³eczny. Metoda w du ym stopniu korzysta z osi¹gniêæ fizjoterapii i ogólnie pojêtej rehabilitacji ruchowej. Cel pracy Celem pracy by³a ocena jakoœci ycia pacjentki po udarze mózgu poddanej kompleksowej rehabilitacji psychostymulacyjn¹ metod¹ kszta³towania i rozwoju mowy oraz myœlenia Dyna-lingua M.S. W pracy postawiono nastêpuj¹ce hipotezy: 1) terapia metod¹ Dyna-lingua M.S oraz dzia³ania fizjoterapeutyczne tworz¹ce kompleksow¹ rehabilitacjê pacjentki po udarze mózgu w znacznym stopniu wp³yn¹ na poprawê jakoœci ycia badanej; 2) fizjoterapia jest skuteczn¹ metod¹ wspomagaj¹c¹ terapiê logopedyczn¹.

14 Maj-01.qxd 5/21/09 10:53 AM Page 13 Rehabilitacja mowy i ocena jakoœci ycia u osoby po udarze mózgu 13 Materiał i metoda Opis przypadku Badaniom poddano 68-letni¹ kobietê po przebytym udarze krwotocznym. Pacjentka prowadzi³a aktywny tryb ycia, pali³a oko³o 5 papierosów tygodniowo. Nie mia³a adnych dolegliwoœci ze strony uk³adu kr¹ enia, nie leczy³a siê na powa ne schorzenia, nie przyjmowa³a adnych leków. W dniu r. straci- ³a przytomnoœæ i zosta³a przewieziona na Oddzia³ Neurochirurgii Wojskowego Szpitala Klinicznego we Wroc³awiu z powodu krwotoku podpajêczynówkowego z têtnicy ³¹cz¹cej przedniej. W chwili przyjêcia do szpitala by³ zachowany logiczny kontakt s³owny z cechami afazji amnestycznej, pacjentka by³a spowolnia³a psychoruchowo, nadal zg³asza³a dokuczliwy ból g³owy i karku. W wykonanym badaniu g³owy uwidoczniono têtniak na têtnicy œrodkowej mózgu (MCA) po stronie lewej pó³kuli. Pacjentkê operowano w trybie pilnym, wykonano kraniotomiê pterionaln¹ lewostronn¹ i zaklipsowano têtniaka na MCA. Podczas zabiegu wyst¹pi³ jednak znaczny obrzêk mózgu i pozostawiono odbarczenie kostno- -twardówkowe. Po zabiegu chora szybko odzyska³a przytomnoœæ, spe³nia³a polecenia, ale pojawi³ siê silny niedow³ad prawostronny. Kontrolne badanie tomografii komputerowej (TK) g³owy wykaza³o drobne ogniska zapalne w okolicy operowanej. Wdro ono leczenie przeciwobrzêkowe. Nastêpnego dnia stan chorej znacznie siê pogorszy³. Kolejne badanie TK g³owy wykaza³o poszerzenie siê ognisk krwotocznych. Chor¹ reoperowano i poszerzono kraniektomiê. Po zabiegu stan pacjentki poprawi³ siê, spe³nia³a proste polecenia, samodzielnie rusza³a lewymi koñczynami. W dniu r. chor¹ (ze stwierdzon¹ wówczas afazj¹ ruchow¹) wypisano na Oddzia³ Neurologii tamtejszego szpitala w celu dalszego leczenia. Badanie TK g³owy przeprowadzone r. wykaza³o stan po kraniotomii w lewej okolicy czo³owej, miejsce po zabiegu przykryte p³atem skórnym, pod którym uwidoczniono niewielkie zbiorniki gazu. W przebiegu lewej têtnicy œrodkowej mózgu by³ widoczny klips naczyniowy. W lewej okolicy czo³owo-skroniowo-ciemieniowej uwidoczni³o siê masywne ognisko krwotoczne ze stref¹ obrzêkow¹ o wymiarach ok. 7,3 3,9 cm, zwê aj¹ce œwiat³o lewej komory bocznej mózgu, wykraczaj¹ce poza obrys koœci sklepienia czaszki. Stwierdzono równie nieznaczne objawy treœci krwistej w bruzdach miêdzykrêgowych w prawej okolicy czo³owo-skroniowej oraz nieznaczny zanik korowy mózgu i mó d ku. Podczas pobytu na oddziale zastosowano leczenie zachowawcze oraz usprawniaj¹ce. Uzyskano poprawê stanu pacjentki. Chora nawi¹zywa³a kontakt s³owny, spe³nia³a proste polecenia, siedzia³a z opuszczonymi nogami ok min. Nastêpnie pacjentkê przekazano do Oddzia³u Rehabilitacji w Wo³owie, gdzie przebywa³a od do r. Kinezyterapia obejmowa³a æwiczenia bierne, czynno-bierne, ogólnousprawniaj¹ce, czynne w odci¹ eniu (dodatkowo z dawkowanym oporem) oraz æwiczenia manualne, oddechowe, równowa ne, pionizacjê i naukê chodu. Z puli zabiegów fizykoterapeutycznych zastosowano elektrostymulacjê pr¹dami interferencyjnymi, magnetostymulacjê, naœwietlanie promieniowaniem podczerwonym (lamp¹ typu sollux), biostymulacjê promieniowaniem laserowym oraz masa wirowy. Pobyt na tym oddziale doprowadzi³ do zupe³nego usamodzielnienia siê pacjentki. Utrzymywa³ siê jednak niedow³ad prawostronny i afazja motoryczna (pacjentka nie by³a objêta adn¹ terapi¹ ani diagnoz¹ logopedyczn¹) r. chora zosta³a skierowana do Szpitala Rehabilitacyjnego w migrodzie, gdzie przebywa³a do r. Stan pacjentki

15 Maj-01.qxd 5/21/09 10:53 AM Page M. Bartczyszyn, W. Dziubek-Rogowska by³ oceniany jako dobry, stabilny. Fizjoterapia obejmowa³a æwiczenia równowa - ne i koordynacyjne, doskonal¹ce chód, æwiczenia czynne (obejmuj¹ce 4 koñczyny) oraz æwiczenia manualne i æwiczenia miêœni mimicznych. Zastosowane zabiegi poprawi³y ogóln¹ sprawnoœæ ruchow¹ i wydolnoœæ fizyczn¹ pacjentki. W oœrodku przeprowadzono konsultacjê logopedyczn¹, która wykaza³a: zachowane nazywanie, wskazywanie, ci¹gi liczbowe (wsparte s³ownie na pocz¹tku); zaburzone rozpoznawanie liter, mowê spontaniczn¹ oraz zapominanie. Podczas opowiadania rozpoznawa³a szczegó³y, pojawi³y siê natomiast trudnoœci z uogólnianiem. Przeprowadzono æwiczenia mowne, mowy dialogowej, opowiadanie ilustracji oraz reedukacjê pisania poprzez odzwierciedlanie. Od r. do r. chora przebywa³a ponownie w Wojskowym Szpitalu Klinicznym we Wroc³awiu w Klinice Chirurgii Urazowej na Oddziale Neurochirurgii w celu uzupe³nienia pooperacyjnego ubytku koœci czaszki okolicy czo³owo-skoroniowo- -ciemieniowo lewej. Od tego czasu pacjentka by³a objêta kontrol¹ lekarza rodzinnego (bez prowadzenia dalszej, kompleksowej rehabilitacji). W paÿdzierniku 2007 r. badana trafi³a na terapiê logopedyczn¹ do Stowarzyszenia Twórców i Zwolenników Psychostymulacji we Wroc³awiu, gdzie uczêszcza do dnia dzisiejszego. Do oœrodka przyje d a raz w tygodniu na zajêcia z zakresu muzykoterapii i logopedii. Metoda Dyna lingua M.S. Twórcami metody, której pe³na nazwa brzmi: Psychostymulacyjna metoda kszta³towania i rozwoju mowy oraz myœlenia s¹ logopeda Ma³gorzata M³ynarska i psycholog Tomasz Smereka. Autorzy przeznaczyli tê metodê g³ównie dla dzieci autystycznych, upoœledzonych umys³owo, z zespo³em Downa, z uszkodzonym s³uchem, niedowidz¹cych, z uszkodzeniami oœrodkowego uk³adu nerwowego (o.u.n.). Z powodzeniem jednak jej elementy s¹ stosowane w pracy z afatykami i osobami j¹kaj¹cymi siê, co czyni tê metodê uniwersaln¹, niespecyficzn¹. Metoda to system sposobów oddzia³ywania, których nadrzêdnym celem jest zaktywizowanie psychiki cz³owieka (poddanego terapii) do uczenia siê, pokonywania przeszkód i zdobywania nowych kompetencji (tak e jêzykowych). Jej g³ównym zadaniem jest bazowanie na pozytywnym, asertywnym wzorcu motywacji ludzkiej, opartym na sympatii do w³asnej osoby i chêci podnoszenia jakoœci w³asnego ycia. G³ównym celem metody jest osi¹gniêcie spontanicznej aktywnoœci s³ownej (S.A.S) pacjenta. Zwiêkszenie S.A.S osi¹ga siê, podejmuj¹c cztery g³ówne dzia³ania [6, 7]. 1. Dzia³ania zmniejszaj¹ce ograniczenia z zakresu S.A.S. W zakresie tych technik w metodzie stosuje siê: relaks psychostymulacyjny; æwiczenia energetyzuj¹ce ka dy zestaw zawiera trzy grupy æwiczeñ: rozgrzewkê, æwiczenia ugruntowuj¹ce cia³o i æwiczenia koordynacyjne. Œwiadoma kontrola ruchu wi¹ e siê z pe³niejszym czuciem kinestetycznym i proprioceptywnym. Oœrodek mowy s¹siaduje z oœrodkiem ruchowym rêki, dlatego nale y oczekiwaæ udro nienia czucia miêœniowego narz¹dów mowy jako efektów æwiczeñ koordynacyjnych. Prowadzenie æwiczeñ asymetrycznie synchronicznych prowadzi do stopniowego doskonalenia siê programu ruchowego wbrew dzia³aj¹cemu zjawisku transferu negatywnego (zak³ócaj¹cego wp³yw czynnoœci prawej rêki na równoczesn¹ aktywnoœæ lewej). Mo -

16 Maj-01.qxd 5/21/09 10:53 AM Page 15 Rehabilitacja mowy i ocena jakoœci ycia u osoby po udarze mózgu 15 na przypuszczaæ, e t¹ drog¹ mózg uczy siê tworzenia coraz bardziej precyzyjnych i autonomicznych programów ruchowych) [6, 7]; æwiczenia oddechowo-g³osowe s¹ niezbêdne w terapii logopedycznej. Celem terapeutów jest przywrócenie naturalnego, niepoddanego œwiadomej kontroli oddechu. Kolejny etap obejmuje pracê nad wzmacnianiem reakcji cia³a utrwalaj¹cych wzorce oddechu brzuszno-dolno ebrowego [6, 7]; æwiczenia rozwibrowuj¹ce s¹ przeprowadzane na materacu lub specjalnie do tego stworzonym sto³ku bioenergetycznym (przypomina koz³a ciesielskiego). 2. Dzia³ania wspieraj¹ce motywacjê do mówienia polegaj¹ na tworzeniu atrakcyjnych i interesuj¹cych sytuacji terapeutycznych, zapewniaj¹cych bezpoœredni¹ stymulacjê s³own¹ i wywo³uj¹cych wyuczon¹ reakcjê werbaln¹ [6, 7]. 3. Dzia³ania u³atwiaj¹ce mówienie. Techniki ruchowe w znacznym stopniu u³atwiaj¹ mówienie ze wzglêdu na korelacjê ruchów r¹k z emisj¹ g³osu. U afatyków ruchy r¹k w znacznym stopniu aktywizuj¹ motoryczn¹ pamiêæ s³ów. Wykorzystuje siê tu ni ej wymienione techniki [6, 7]: rytmogesty s¹ to elementy rytmiczno-akcentacyjne, up³ynniaj¹ce i rytmizuj¹ce mowê. W praktyce sprowadza siê to do wykonywania obszernych, p³ynnych ruchów r¹k towarzysz¹cych mowie. P³ynnoœæ ruchu wp³ywa stymuluj¹co na mowê. W terapii stosuje siê osiem podstawowych rytmogestów, odpowiadaj¹cych poszczególnym samog³oskom: a, o, e, u, i, y, ê, ¹. Na spó³g³oski i grupy spó³g³oskowe obowi¹zuje jeden wspólny ruch. Z badañ przeprowadzonych przez twórców metody wynika, e stosowanie rytmogestów w znacznym stopniu wzmacnia procesy rozumienia oraz zapamiêtywania ca³ych wypowiedzi zdaniowych. Dodatkowo pacjenci szybciej wychwytuj¹ i zapamiêtuj¹ sens wypowiedzi i ich intencjê komunikacyjn¹. W czasie wymowy samog³osek rêce rozchodz¹ siê p³ynnie w ró nych kierunkach, a ³¹cz¹ siê na spó³g³oskach na wysokoœci klatki piersiowej. Sylaby akcentuje siê przez pochylenie cia³a, przykucniêcie lub mocny przytup. Kolejnym wa nym elementem jest przyporz¹dkowanie rytmogestów dÿwiêkom mowy [6, 7]; kreacje ruchowe stosuje siê je w wypowiedziach wielowyrazowych, g³ównie w zdaniach. Ka demu s³owu jest przyporz¹dkowany jeden rodzaj ruchu wa ne, aby ten sam ruch by³ wykonywany, ile jest sylab w kreowanym s³owie. W prostszych zdaniach oznajmuj¹cych stosuje siê sta³¹ kreacjê ruchow¹. Ma ona nastêpuj¹cy przebieg. Zdanie To jest sk³ada siê ze s³owa to, któremu odpowiada wskazanie palcem wskazuj¹cym danego przedmiotu, obiektu oraz s³owa jest, któremu towarzyszy gest z³o enia d³oni z lekkim klaœniêciem. Kreacje ruchowe maj¹ wp³yw na pamiêæ werbaln¹. Wykonywanie skodyfikowanych lub wymyœlonych na t¹ okazjê ruchów (kreacji ruchowych) wywo³uje stan podwy szonej koncentracji (kontrola ruchu), tworz¹c jednoczeœnie skojarzenia s³uchowo-ruchowe i artykulacyjno-ruchowe. W wykonywaniu kreacji ruchowych bardzo wa ny jest aspekt prozodyczny zdania po³¹czony z nieco wiêksz¹ amplitud¹ ruchu przypadaj¹c¹ na przedostatni¹ sylabê ka dego s³owa, w celu zaznaczenia akcentu wyrazowego [6, 7];

17 Maj-01.qxd 5/21/09 10:53 AM Page M. Bartczyszyn, W. Dziubek-Rogowska techniki autoekspresyjne wyró nia siê tu wszelkie formy ekspresji pozawerbalnej, szczególnie mimikê i gestykulacjê. Takie zabiegi u³atwiaj¹ rozpoznawanie i w³aœciwe kojarzenie s³yszanych lub widzianych wypowiedzi s³ownych. Bardzo istotnym aspektem dla psychostymulacji s¹ sygna³y emocjonalnego zaanga owania w przekazywanie mowy (ze strony nadawcy) [6, 7]; æwiczenia artykulacyjne swoiste dla tej metody. Do ich realizacji u ywa siê ekspandera artykulacyjnego oraz graficznych i manualnych schematów artykulacyjnych. 4. Dzia³ania rozwijaj¹ce strukturê jêzyka, wœród których wyró nia siê techniki pracy nad rozwojem struktur zdaniowych oraz form komunikacji jêzykowej [6, 7]. Druga, integralna czêœæ metody psychostymulacyjnej jest poœwiêcona teorii myœlenia. Ukierunkowana jest na rozwój struktur procesu myœlenia i poprawê jego skutecznoœci. W tej czêœci metody szczególn¹ uwagê zwraca siê na jej aspekt psychologiczny. Wszelkie dzia³ania d¹ ¹ do rozwoju zachowañ komunikacyjnych [6]. Metoda badawcza Do pomiaru oceny jakoœci ycia badanej (samooceny stanu zdrowia) zastosowano kwestionariusz stanu zdrowia SF-36. Pacjentka zosta³a poddana badaniu dwukrotnie. Pierwsze badanie przeprowadzono w paÿdzierniku 2007 r., kiedy chora rozpoczê³a terapiê logopedyczn¹ metod¹ Dyna-lingua M.S.. Kolejna ocena zosta³a przeprowadzona w czerwcu 2008 r., po 8 miesi¹cach terapii i ok. 3 latach od udaru mózgu. Kwestionariusz SF-36 jest powszechnie stosowanym w œwiecie narzêdziem oceny jakoœci ycia w badaniach przekrojowych i ocenie skutków prowadzonych oddzia³ywañ. SF-36 jest kwestionariuszem uniwersalnym dla wszystkich stanów klinicznych. Stan zdrowia jest oceniany z uwzglêdnieniem komponentów fizycznych i psychicznych [9]. Kwestionariusz sk³ada siê z 36 pytañ opisuj¹cych poszczególne 8 sfer zdrowia: sprawnoœæ fizyczn¹ (PF), ograniczenie z powodu zdrowia fizycznego czynnoœci codziennych oraz wykonywanych w pracy (RP), ból (BP), ogólny stan zdrowia (GH), ywotnoœæ (VT), funkcjonowanie socjalne (SF), ograniczenie z powodu problemów emocjonalnych czynnoœci codziennych oraz wykonywanych w pracy (RE) [9]. Odpowiedzi na poszczególne pytania by³y oceniane w 100-punktowej skali (maksimum 100 punktów, minimum 0 punktów). Poszczególne komponenty oceny jakoœci ycia to suma punktów uzyskanych w odpowiedziach na pytania tworz¹ce dany komponent, podzielona przez liczbê pytañ, które tworz¹ dany komponent samooceny. Im wy sza liczba punktów, tym lepsza jakoœæ ycia badanego. Suma 4 kategorii (1, 2,4, 8) odpowiada ocenie zdrowia w sferze fizycznej, a pozosta³e 4 kategorie (3, 5, 6, 7) sferze mentalnej [9, 10]. Wyniki Wyniki pierwszego badania przeprowadzonego w paÿdzierniku 2007 r. z u yciem kwestionariusza SF-36 obrazuje wykres przedstawiony na ryc. 1. Analiza powy szego wykresu wykaza³a, e chora dostrzega³a najwiêksze trudnoœci w yciu i wykonywaniu czynnoœci dnia codziennego z powodów emocjonalnych (RE), które w tym czasie najbardziej jej doskwiera³y. Najwiêkszy poziom sa-

18 Maj-01.qxd 5/21/09 10:53 AM Page 17 Rehabilitacja mowy i ocena jakoœci ycia u osoby po udarze mózgu 17 mooceny wyst¹pi³ w sferze wykonywania czynnoœci codziennych mo liwych dziêki dobremu zdrowiu fizycznemu (RP) oraz w sferze stanu psychicznego (MH). Ocenê sfery fizycznej (PCS), która wynios³a 37,7 i sfery emocjonalnej (MCS) 40,9 przedstawiono na ryc. 2. Stwierdza siê nieznaczn¹ przewagê na korzyœæ oceny sfery mentalnej. Wyniki badania przeprowadzonego po 8 miesi¹cach terapii (czerwiec 2008) zosta³y przedstawione na ryc. 3. Ryc. 1. Wyniki poszczególnych 8 sfer jakoœci ycia w 2007 r. Ryc. 2. Sumaryczna ocena sfery fizycznej (PCS) i emocjonalnej (MCS) w 2007 r. Ryc. 3. Wyniki poszczególnych 8 sfer zdrowia w 2008 r.

19 Maj-01.qxd 5/21/09 10:53 AM Page M. Bartczyszyn, W. Dziubek-Rogowska Z przeprowadzonego badania wynika, e chora najlepiej (100 pkt.) ocenia³a sferê ograniczeñ wykonywania czynnoœci z powodów fizycznych (RP) i emocjonalnych (RE). Najmniejszy poziom samooceny (62,5 pkt.) dotyczy³ funkcjonowania socjalnego (SF). W przypadku sfery fizycznej (PCS) i psychicznej (MCS) wyniki przedstawiono na ryc. 4. Analiza porównawcza wyników dwóch przeprowadzonych badañ wykaza³a znacznie lepsz¹ ocenê jakoœci ycia w ka dej z badanych sfer poddanych ocenie w 2008 r. Najwiêksza poprawa (a o 66,7 pkt.) dotyczy³a sfery ograniczeñ wykonywanych czynnoœci z powodu problemów emocjonalnych (RE). Najmniejsz¹ zmianê (15 pkt.) odnotowano w sferze dotycz¹cej odczuwania zmêczenia, wyczerpania, uczucia pe³ni ycia i energii (VT). W adnej z kategorii nie wyst¹pi³o pogorszenie. W badaniu z 2008 r. stwierdzono poprawê zdrowia zarówno w sferze fizycznej (o 8,6 pkt.), jak i psychicznej (o 12,8 pkt.). Zale noœci w poszczególnych sferach obrazuj¹ poni sze wykresy na ryc. 5 i 6. Wnioski Analiza wyników badañ przeprowadzonych u osoby po udarze mózgu poddanej kompleksowej rehabilitacji obejmuj¹cej fizjoterapiê i terapiê logopedycz- Ryc. 4. Sumaryczna ocena sfery fizycznej (PCS) i emocjonalnej (MCS) w 2008 r. Ryc. 5. Zestawienie wyników 8 sfer ycia z 2007 i 2008 r.

20 Maj-01.qxd 5/21/09 10:53 AM Page 19 Rehabilitacja mowy i ocena jakoœci ycia u osoby po udarze mózgu 19 Ryc. 6. Zestawienie wyników sfery fizycznej (PCS) i psychicznej (MCS) z 2007 i 2008 r. n¹ metod¹ Dyna-lingua M.S pozwala stwierdziæ, e: terapia mowy metod¹ Dyna-lingua M.S przynios³a znacz¹ poprawê jakoœci ycia pacjentki; kompleksowa rehabilitacja poprawi³a ogóln¹ jakoœæ ycia badanej; fizjoterapia jest skuteczn¹ metod¹ wspieraj¹c¹ terapiê mowy metod¹ Dyna-lingua M.S. Odpowiednio wczeœnie podjêta rehabilitacja ruchowa pozwala na szybszy powrót sprawnoœci fizycznej w tym funkcji koñczyn górnych, których udzia³ w znacznym stopniu wp³ywa na przebieg terapii mowy. Literatura [1] Cz³onkowska A. i wsp.: Udar mózgu. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloñskiego, Kraków [2] Garirison S. J.: Podstawy rehabilitacji i medycyny fizykalnej. PZWL, Warszawa [3] Grossman J.: Fizjoterapia XXI wieku. Olsztyñska Szko³a Wy sza im. Józefa Rusiñskiego, Olsztyn [4] Kozebski W., Liberski P.: Neurologia. PZWL, Warszawa [5] Kraus S.: Pocz¹tek d³ugiej drogi. Pacjent po udarze mózgu a priorytety nowoczesnej opieki, pielêgnacji, rehabilitacji w kontekœcie aktywizowania psychosocjalnego. Wspólne Tematy 7 8, 55 62, [6] M³ynarska M., Smereka T.: Psychostymulacyjna metoda kszta³towania i rozwoju mowy oraz myœlenia. WSiP, Warszawa [7] M³ynarska M., Smereka T.: Afazja i autyzm. Zaburzenia mowy oraz myœlenia. Materia³y z II Miêdzynarodowej Konferencji Logopedycznej we Wroc³awiu, Wroc³aw 2007, [8] Reichmann W.: W poszukiwaniu sensu ycia i zdrowia. Viktor E. Frank i jego logoterapia. Wspólne Tematy, 5, 3 10, [9] Ware J. E., Sherbourne C.D.: The MOS 36-item short form health survey (SF-36). I. Conceptual framework and item selection. Med. Care 30 (6), , [10] Ware J. E.: Short Form-36 Health Survey (SF-36). Spine 25 (24), SS , 2000.

21 Maj-01.qxd 5/21/09 10:53 AM Page 20

22 Maj-01.qxd 5/21/09 10:53 AM Page 21 Jakub Brzyski Porównywanie rezultatów leczenia udaru mózgu z zakresu funkcji lokomocyjnych tradycyjną metodą usprawniania i metodą PNF po 6 miesiącach od wystąpienia incydentu* Effects of Post Stroke Rehab Process in Traditional and PNF Method After 6 Months Fallowing Stroke Incident Zakład Rehabilitacji, Katedra i Klinika Ortopedii i Traumatologii Narządu Ruchu, Akademia Medyczna we Wrocławiu jakubbrzyski@wp.pl Streszczenie Cel pracy. Przedstawienie problematyki udaru i porównanie dwóch modeli usprawniania: metody tradycyjnej i PNF oraz ich skutecznoœci w powrocie pacjentów do pe³nienia ról w yciu osobistym, spo³ecznym i zawodowym. Materia³ i metody. Badaniem objêto 30 osób (12 kobiet i 18 mê czyzn) podzielonych na dwie grupy po 15 osób. Œrednia wieku wynosi³a 53 lata. I grupa by³a prowadzona wg tradycyjnego modelu usprawniania, II grupa wg koncepcji PNF. Do oceny wyników wykorzystano Index Barthel, skalê wg Lovett, skalê Ashworth i skalê zadowolenia 1 10, objaw Trendelenburga, Walking Time Test, Up and Go Test. Wyniki. Przed terapi¹ u wszystkich pacjentów czas testu Walking Time wynosi³ powy ej 15 s. Po terapii w grupie I tylko 1 osoba, a w grupie II 7 uzyska³o czas poni ej 15 s. Na pocz¹tku rehabilitacji czas testu Up and Go wynosi³ u wszystkich grup powy ej 19 s. Po terapii w grupie I jedna, a w grupie II 9 osób uzyska³o czas poni ej 19 s. Liczba punktów w skali Barthel by³a porównywalna na pocz¹tku terapii, lecz po jej zakoñczeniu by³a zdecydowanie wiêksza w grupie II. Zadowolenie z terapii na pocz¹tku by³o na tym samym poziomie, a po jej zakoñczeniu przewa a³o w grupie II. Wnioski. Pacjenci rehabilitowani metod¹ PNF uzyskiwali lepsze rezultaty w ka dej z badanych czynnoœci. Zasadne zatem jest wprowadzanie metody PNF od najwczeœniejszych dni usprawniania pacjentów po udarze mózgu. W niektórych przypadkach stosowanie metody tradycyjnej jest jednak niezbêdne. S³owa kluczowe: usprawnianie po udarze, PNF, lokomocja. * Materia³y zawarte w publikacji pochodz¹ z pracy magisterskiej autora Jakuba Brzyskiego wykonanej na kierunku Fizjoterapia Wydzia³u Nauk o Zdrowiu Akademii Medycznej we Wroc³awiu w 2008 r. pod kierunkiem dr n. med. Ma³gorzaty Paprockiej-Borowicz.