Mal / opolski Historyczny Szlak Pamie,ci

Transkrypt

1 Mal / opolski Historyczny Szlak Pamie,ci 30 października 1918 roku w restauracji Grand Hotelu poseł Aleksander Skarbek, wiceprzewodniczący Polskiej Komisji Likwidacyjnej, w rozmowie z porucznikiem Karolem Hallerem omówił kwestię przejęcia w Krakowie władzy z rąk Austriaków. Rozmowa ta stała się przyczyną szeregu wydarzeń, które doprowadziły do wystąpienia porucznika Antoniego Stawarza. Następnego dnia na porannym apelu, stojąc przed frontem batalionu, rzucił on w kałużę austriacką oficerską czapkę z bączkiem i włożył na głowę maciejówkę z orzełkiem.

2 Mal / opolski Historyczny Szlak Pamie,ci Małopolska to niezwykła kraina mocno związana z dziejami Polski. Wędrując w dowolne miejsce i w dowolnym kierunku natkniemy się na ślady ważnych wydarzeń z przeszłości, spotkamy się z duchami dawnych mieszkańców. Niektóre miejsca miniemy, bo ich nie zauważymy. Potem żałujemy. Byliśmy tak blisko. Wędrówka po miejscach związanych z przeszłością jest ważna dla utrwalania naszej pamięci. Z pamięcią o przeszłości jesteśmy bogatsi. Wiele historycznych miejsc jest dzisiaj tłumnie odwiedzanych przy okazji organizowanych tam imprez mających w tle wydarzenia sprzed dziesiątków lat, sprzed stuleci. Są to imprezy i są to miejsca dobrej, radosnej i edukacyjnej zabawy. Dzisiaj możemy łączyć różne elementy naszej pamięci o dawnych dziejach z promocją miejsc, ludzi, wydarzeń, zachęcać do odwiedzin miejscowości i gmin, na których terenie się one znajdują. Z tych wszystkich powodów rodzi się projekt stworzenia przez Małopolskie Centrum Edukacji MEC Mało polskiego Historycznego Szlaku Pamięci sieci historycznych szlaków kulturowych łączącej miejscowości, wydarzenia i związane z nimi osoby, które wywarły duży wpływ na losy Małopolski i historię Polski. Poszczególne elementy szlaku odwołują się do wydarzeń historycznych i stanowią wyznaczoną w sposób charakterystyczny drogę. Pozwala ona odbyć wycieczkę krajoznawczą i uczestniczyć we współcześnie realizowanych przez podmioty samorządowe albo organizacje pozarządowe imprezach nawiązujących do przeszłości. Szlaki mają tworzyć sieć, która pozwoli dokonywać użytkownikom dowolnych wyborów fragmentów i łączyć je według własnych potrzeb i wyobrażeń. Do kolejnych miejsc można docierać zgodnie z indywidualnym planem i możliwościami. Realizowany projekt zakłada stworzenie w pierwszej kolejności następujących historycznych szlaków: Szlaku Konfederacji Barskiej Szlaku Powstania Kościuszkowskiego Szlaku Powstania Krakowskiego Szlaku Wiosny Ludów i gen. J.Bema Szlaku Powstania Styczniowego Szlaku Pierwszej Kompanii Kadrowej i Marszałka J.Piłsudskiego W Małopolsce jest wiele obiektów powstałych w dniach gorących wydarzeń historycznych, ale równie wiele tych, które upamiętniają zdarzenia z przeszłości. Często mają one same w sobie wartość kulturową, poznawczą, są położone w niezwykłych miejscach. Zapraszamy do odwiedzin niech zachętą będą opisy i fotografie wybranych propozycji z każdego fragmentu Małopolskiego Historycznego Szlaku Pamięci. Wojciech Hausner Opisy do wkładki przygotował: Michał Kozioł Zdjęcia: Michał Kozioł, prof. Zbigniew Zegan Projekt: Paweł Piętka FALL Projekt zrealizowano przy wsparciu finansowym Województwa Małopolskiego w ramach konkursu ofert z turystyki pn. Małopolska Gościnna Małopolskie Centrum Edukacji

3 Szlak Konfederacji Barskiej W polskiej tradycji konfederacja stanowiła związek obywateli powołany dla osiągnięcia jakiegoś celu. Konfederację barską zawiązano w 1768 roku w mieście Barze dla obrony wiary i niepodległości. Powołana na dalekim Podolu, zakończyła się po czterech latach w Małopolsce, gdzie ostatnimi punktami oporu konfederatów były Tyniec i Lanckorona. Kaplica Konfederatów Barskich Jednym z ostatnich punktów oporu konfederatów barskich była Lanckorona. Wydarzenia z lat przypomina Kaplica Konfederatów Barskich, stojąca przy drodze z Lanckorony do Jastrzębia. Według legendy pierwszą kaplicę w tym miejscu wzniesiono dla upamiętnienia zwycięstwa konfederatów odniesionego 1 listopada 1769 roku. Obecna kaplica pochodzi 1910 roku. Mówi o tym tablica ze słowami: Pamięci bohaterskich konfederatów barskich poległych pod Lanckoroną Druga tablica upamiętnia remont z 2006 roku wykonany staraniem Towarzystwa Przyjaciół Lanckorony. We wnętrzu rzeźba Chrystusa upadającego pod Krzyżem. Nad wejściem w małej wnęce ludowa rzeźba Chrystusa Frasobliwego. Kraków Wawel, Kraków Tyniec tablica w bramie wiodącej na zewnętrzny dziedziniec, Muszynka, Lanckorona, Palcza krzyż konfederatów na wzgórzu Groby

4 Szlak Powstania Kos, ciuszkowskiego Powstanie Kościuszkowskie nazywane insurekcją od łacińskiego słowa insurgere (powstawać) było ostatnią próbą ratowania Rzeczypospolitej. Stojący na jego czele Naczelnik Tadeusz Kościuszko słowami: Za samą szlachtę bić się nie będę potwierdził konieczność przeprowadzenia reform społecznych. Powstanie, skierowane przeciwko Rosji i Prusom, upadło z powodu dysproporcji sił. Konsekwencją jego upadku był III rozbiór i likwidacja Rzeczypospolitej. Tablica pamiątkowa na Domku Loretańskim W Krakowie przy ulicy Loretańskiej, obok kościoła Kapucynów, stoi niewielki budynek, zwany Domkiem Loretańskim. To właśnie tu 24 marca 1794 roku Naczelnik Narodu Polskiego Tadeusz Kościuszko oraz generał Józef Wodzicki poświęcili szable, których wkrótce mieli użyć do obrony zagrożonej Ojczyzny. Wydarzenie to przypominają dwie tablice pamiątkowe. Jedna na zewnętrznej ścianie Domku, druga w jego posadzce, oznaczająca miejsce, gdzie poświęcono szable. W kruchcie kapucyńskiego kościoła znajduje się nagrobek generała Józefa Wodzickiego, poległego pod Szczekocinami w czerwcu 1794 roku. Kraków kościół OO. Kapucynów (tablica przedstawiająca T. Kościuszkę i gen. Józefa Wodzickiego, dowódcę dywizji małopolskiej), pomnik i grobowiec Kościuszki na Wawelu, Kopiec T. Kościuszki, Racławice kopiec (usypany w 1934)

5 Szlak Powstania Krakowskiego Przygotowywane przez emigrantów ogólnonarodowe, trójzaborowe polskie powstanie z 1846 roku okazało się powstaniem krakowskim, ograniczonym do obszaru Krakowa. W Krakowie ujawnił się Rząd Narodowy Rzeczypospolitej Polskiej, który 22 lutego ogłosił Manifest do Narodu Polskiego, a w dzień później Ustawę Rewolucyjną. W związku z zagrożeniem ze strony Austriaków powstańcy wycofali się do Prus. Skutkiem powstania była likwidacja Wolnego Miasta Krakowa. Tarnowskie Starostwo W Tarnowie przy Placu Sobieskiego znajduje się budynek oznaczony numerem 5 to była siedziba tarnowskiego starostwa. Tutaj właśnie na rozkaz starosty Josepha Breinla von Wallenstern w początku lutego 1846 roku zwozili okoliczni chłopi martwych lub żywych buntowników, czyli prawdziwych lub rzekomych powstańców. Ogólnonarodowe, trójzaborowe powstanie przygotowywali emisariusze działającego na emigracji Towarzystwa Demokratycznego Polskiego. O planowanym powstaniu wiedzieli Austriacy. Odpowiedzią zaborcy na polskie powstańcze plany było zainicjowanie chłopskiego ruchu wymierzonego w panów, nazywanego rabacją od niemieckiego słowa rauben rabować. Kraków na starym cmentarzu podgórskim grób Dembowskiego i 27 powstańców, Wieliczka, Gdów na cmentarzu parafi alnym w Gdowie jest pochodząca z 1906 r. zbiorowa mogiła 154 powstańców z alegoryczną rzeźbą kamienną ufundowaną w 1916 r.

6 Szlak Wiosny Ludów i gen. J. Bema Rok 1848 przyniósł całej Europie nadzieję na zmiany. Mieszkańcy zaboru austriackiego, zachęceni przykładem rewolucji, domagali się wolności, żądali amnestii, tworzyli gwardię narodową, zalążek polskiej siły zbrojnej. Ruch wolnościowy w Małopolsce został stłumiony przez władze austriackie. Wielu uczestników wydarzeń roku 1848 uszło na Węgry, aby walczyć w szeregach powstańców. Najsłynniejszym polskich uczestnikiem powstania węgierskiego był Józef Bem. Tarnów dom rodzinny z tablicą z r. 1910, pomnik na placu przy ul. Wałowej, Liplas (gm. Gdów) kopiec upamiętniający wg tradycji Węgrów z armii austriackiej, którzy w 1848 wyruszyli do ojczyzny i pozostali w Liplasie zdziesiątkowani przez chorobę Anioł Zemsty W czerwcu 1913 roku poświęcono pomnik ku czci poległych w czasie krakowskich wydarzeń Wiosny Ludów. Twórcą Anioła Zemsty, który stanął na mogile, był Konstanty Laszczka. W 1848 roku cała Europa przeżywała chwile wielkiej nadziei na zasadnicze zmiany. Dla Polaków w zaborze austriackim był to krótki czas swobody. Zelżał ucisk zaborców, uwolniono więźniów politycznych, powstała gwardia narodowa, uważana za zalążek przyszłego polskiego wojska. Jednak w Krakowie, a później w całej Małopolsce władze austriackie zdławiły ruch niepodległościowy. Krakowskie wypadki z 26 kwietnia 1848, podczas których miasto ostrzeliwały armaty, kosztowały życie kilkudziesięciu ludzi.

7 Szlak Powstania Styczniowego Wymierzone przeciwko Rosji powstanie styczniowe trwało od 22 stycznia 1863 roku do końca roku Objęło swoim zasięgiem Królestwo Polskie, Białoruś, Litwę i Ukrainę. Małopolska, leżąca w zaborze austriackim, czynnie wspomagała powstanie przez cały czas jego trwania. Działo się przy początkowo neutralnyn, a później zdecydowanie wrogim stosunku władz austriackich. Grób Ludki Królikowskiej Na krakowskim cmentarzu Rakowickim, w kwaterze R (nazwanej tak w czasie zaborów od pierwszej litery łacińskiego słowa rediviva, czyli przywrócona do życia, oczywiście chodziło o Polskę), w której spoczywają uczestnicy powstań narodowych, znajduje się także grób dwuletniej dziewczynki, która zginęła w 1863 roku w wyniku eksplozji prochu w tajnej wytwórni amunicji, która funkcjonowała w Krakowie przy ulicy Jagiellońskiej, nazywanej wówczas Teatralną. Leżący w zaborze austriackim Kraków wspomagał powstanie styczniowe nie tylko dostarczając amunicji, broni i innego oporządzenia, także krakowska młodzież wyruszyła licznie do powstania, aby walczyć z bronią w ręku. Pieskowa Skała u stóp zamku, na południowym stoku, nagrobek kamienny kryjący prochy 65 powstańców z 1863 roku, Błotny Dół miejsce obozu wojskowego, Krzykawka na polu bitwy znajduje się pomnik, Kraków cmentarz Rakowicki grobowiec weteranów powstania

8 Szlak Pierwszej Kampanii Kadrowej i Marszal / ka Pil / sudskiego Wybuch I wojny światowej poprzedziły intensywne przygotowania do walki o niepodległość. Obawiająca się rosyjskiej potęgi Austria przez palce patrzyła na powstawanie polskich organizacji paramilitarnych. Dzięki istnieniu Strzelca i Polskich Drużyn Strzeleckich, dysponujących przygotowaną kadrą i uzbrojeniem, możliwe było polskie zbrojne wystąpienie przeciwko Rosji. Pierwszą polską formacją wojskową od 1864 roku była kompania kadrowa, która 6 sierpnia 1914 roku w Michałowicach przekroczyła granicę rosyjską. Pomnik w Michałowicach Przy drodze z Krakowa do Warszawy w miejscu, od którego zaczynało się kiedyś imperium rosyjskie stoi pomnik przypominający wydarzenie z 6 sierpnia 1914 roku. Tego dnia żołnierze polscy idący na wojnę w Rosją obalili rosyjski słup graniczny. Choć nie było wówczas polskiego państwa, to jednak było już polskie wojsko, złożone z członków działających na terenie zaboru austriackiego polskich organizacji paramilitarnych Strzelca oraz Polskich Drużyn Strzeleckich. Pierwszym oddziałem, który przekroczył rosyjską granicę, wyprzedzając armię austro węgierską, była I Kompania Kadrowa, dowodzona przez Tadeusza Kasprzyckiego Zbigniewa. Kraków Kopiec Marszałka J. Piłsudskiego z 1937, Michałowice obelisk upamiętniający przekroczenie granicy przez I Kompanię Kadrową, Klucze pole bitwy pod Krzywopłotami