TEMAT MIESICA. wiêzie, biur wojskowych i cywilnych przedstawicieli mocarstw zachodnich. Tworzenie polskich Kompanii

Transkrypt

1 TEMAT MIESICA KOMPANIE WARTOWNICZE W 1945 r. w oku po wa nych przez woj ska alianc kie Niem czech znaj do wa ³a siê p ³ to ra mi lio no wa gru pa Po la k w: ro bot - ni k w przy mu so wych, wiêں ni w obo z w, je c w wo jen nych i uchodں c w. Oso by te, okre œla ne mia nem di pi s w (Di spla - ced Per sons lu dzie bez miej sca), w wiêk szo œci nie mia ³y za mia ru wra caو do oku po wa nej przez So wie ty Pol ski. Dla wie lu, zw³asz cza po cho dz¹ cych z Kre s w Wschod nich, mo li woœو re pa tria cji po pro stu nie ist nia ³a. Za kwa te ro wa ni w obo zach uchodں c w bez pra cy i nor mal nej eg zy sten cji mo gli je dy nie cze kaو na le gal n¹ emi gra cjê do kt re goœ z pa stw Eu ro py Za chod niej lub Ame ry ki. Wie rzy li, e ich gorz ki emi gra cyj ny los mo e od mie niو zwy ciê ska woj na za - chod nich mo carstw ze Zwi¹z kiem So wiec kim i nie za mie rza li bez czyn nie cze kaو na to, co przy nie sie przy sz³oœو. Polskie serce pod obcym mundurem Wojciech Jerzy Muszy ski, BEP IPN W po³owie 1945 r. w œrodowisku polskich uchodںc w na terenie zachodnich Niemiec z uznaniem przyjêto inicjatywê powo³ania u boku wojsk ameryka skich polskich formacji pomocniczych Labor Services (Guard) do zada wartowniczych, technicznych i transportowych. Przechodz¹ce na stopê pokojow¹ wojska ameryka skie potrzebowa³y tysiêcy ludzi do pilnowania instalacji wojskowych, magazyn w, oboz w jenieckich, wiêzie, biur wojskowych i cywilnych przedstawicieli mocarstw zachodnich. Tworzenie polskich Kompanii Wartowniczych pozwala³o na zdemobilizowanie i powr t za ocean dziesi¹tk w tysiêcy Amerykan w. Dla dow dztwa alianckiego istotne by³o tak e stworzenie pozbawionym œrodk w do ycia uchodںcom mo liwoœci zatrudnienia oraz wsparcie ameryka skiej andarmerii w walce z plag¹ przestêpczoœci, kt ra dotknê³a okupowane Niemcy. Wa na by³a tak e terapeutyczna funkcja s³u by: wiêںniowie i robotnicy przymusowi przez lata poni ani przez Niemc w mogli nareszcie poczuو, e przestali byو ludںmi pogardzanymi i stanowi¹ istotny sk³adnik si³ koalicyjnych. Pocz¹tki Wielu Polak w zaci¹gaj¹cych siê do s³u by u boku US Army mia³o nadziejê, e w momencie wybuchu konfliktu z Sowietami bêd¹ mogli z broni¹ w rêku jako pierwsi znaleںو siê w wyzwala- I

2 Odznaka honorowa kompanii wartowniczych z certyfikatem por. NSZ Jerzego Jaksy-Maderskiego nej Pol sce. Na dzie je te by ³y nie ofi cjal - nie pod trzy my wa ne tak e przez czyn ni - ki ame ry ka skie, kt re, li cz¹c siê z mo li wo œci¹ kon flik tu Wol ne go Œwia ta z Mo skw¹, da wa ³y sy gna ³y, e po wsta j¹ ce od dzia ³y to ro dzaj ukry tej pod szyl dem s³u by po moc ni czej pol - skiej si ³y zbroj nej. Opr cz ma so we go na p³y wu ochot ni k w w sk³ad for ma cji we sz³a w ca ³o œci Bry ga da Œwiê to krzy - ska, zgru po wa nie par ty zanc kie NSZ, kt re prze do sta ³o siê z Pol ski do za - chod nich Czech, gdzie w kwiet niu 1945 r. po ³¹ czy ³o siê z Ar mi¹ Ame ry - ka sk¹. Pro ces po wsta wa nia od dzia ³ w war - tow ni czych by³ spon ta nicz ny, kom pa nie two rzo no z ini cja ty wy po szcze g l nych do w d c w ame ry ka skich, od szcze bla dy wi zji wzwy, co po wo do wa ³o, e nie ist nia ³y jed no li te do w dz two ani struk - tu ra or ga ni za cyj na. W za le no œci od po trzeb, by ³y to jed nost ki w si le kom - pa nii, ba ta lio nu, a w jed nym wy pad ku na wet ca ³y pu³k war tow ni czy. Prak ty ka wy ka za ³a, e naj efek tyw niej szy do za - da war tow ni czych by³ od dzia³ w si le kom pa nii i wiêk sze jed nost ki ule g³y po - dzia ³o wi. Kom pa nie, for mo wa ne we - d³ug eta t w an glo sa skich li czy ³y ka da oœmiu ofi ce r w oraz 252 pod ofi ce r w i sze re go wych. Na po cz¹t ku nie by ³o re gu la mi n w, norm i prze pi s w, np. do ty cz¹ cych umun du ro wa nia, st¹d pa no wa ³a at mos - fe ra pe³ nej im pro wi za cji. Spra wy tech - nicz ne i wy szko le nia po zo sta wia no w rê kach pol skiej ka dry ofi cer skiej, na to miast Ame ry ka nie ogra ni cza li siê do og l ne go nad zo ru i wy zna cza nia jed nost kom kon kret nych za da. o³ - nie rze-war tow ni cy mie li pra wo no sze - nia pol skich in sy gni w woj sko wych: orze³ k w na he³ mach i fu ra er kach, na szy wek Po land czy pro por czy k w w bar wach na ro do wych, obo wi¹ zy wa - ³a pol ska ko men da, a przy przyj mo wa - niu do s³u by ho no ro wa no pol skie stop nie woj sko we, w tym ofi cer skie. Z bie giem cza su po stê po wa³ jed nak pro ces uni fi ka cji kom pa nii, ogra ni cza - no pra wo do u y wa nia dys tynk cji i sym bo li ki na ro do wej. Wœr d pol skich for ma cji war tow ni czych wy r nia³ siê zw³asz cza od dzia³ ka wa le rii jed nak w 1947 r. do w dz two ame ry ka skie uzna ³o, e bar dziej efek tyw ne od kon - nych bê d¹ sa mo cho do we pa tro le dro - go we. Sta bi li za cja Wraz z roz wo jem pol skich for ma cji war tow ni czych za czê to two rzyو tak e oœrod ki szko le nio we. Pierw szym i naj - wiêk szym by ³o po wsta ³e w 1946 r. Cen - trum Szko le nio we im. T. Ko œciusz ki w Ka efer tal ko ³o Man n he im. Prze szko - lo no tam 133 kom pa nie war tow ni cze ³¹cz nie po nad 40 tys. war tow ni k w. Roz ra sta j¹ ca siê for ma cja mia ³a kil ka oœrod k w do wo dze nia, kt rych za da - niem by ³o po œred ni cze nie w kon tak tach miê dzy ame ry ka skim do w dz twem a pol ski mi jed nost ka mi w Niem czech. W to ku ko lej nych re or ga ni za cji oœrod - kiem kie row ni czym pol skich for ma cji sta ³a siê G³ w na Sek cja ¹cz ni ko wa, kt ra od kwiet nia 1947 r. pod le ga ³a bez po œred nio Do w dz twu Ame ry ka - skich Si³ Zbroj nych w Eu ro pie. Funk cjê jej sze fa i no mi nal nie do w d cy Pol - skich Kom pa nii War tow ni czych pe³ ni³ p³k Fran ci szek So bol ta ( ), przed woj n¹ do w d ca 61. Pu³ ku Pie - cho ty, ka wa ler Krzy a Wo jen ne go Vir - tu ti Mi li ta ri. W prak ty ce jed nak G³ w - na Sek cja ¹cz ni ko wa, po dob nie jak agen dy Rz¹ du RP na Wy chodں stwie, nie mia ³y wiêk sze go wp³y wu na dzia - ³al noœو kom pa nii. Pol ski per so nel cie szy³ siê do br¹ opi - ni¹ u swo ich zwierzch ni k w. Pod kre - œla no mo ra le pol skich od dzia ³ w war - tow ni czych i ich wy so ki po ziom wy - szko le nia osi¹ gniê ty w nie zwy kle kr t kim cza sie. Przy pad ki de mo ra li za - cji w ich sze re gach na le a ³y do wy j¹t - k w. Dla te go je dy nie pol skie for ma cje otrzy ma ³y bro i zo sta ³y skie ro wa ne do ak tyw nej s³u by po rz¹d ko wej i war tow - ni czej. Pr by two rze nia kom pa nii in - nych na ro do wo œci po cz¹t ko wo nie zo - sta ³y uwie czo ne suk ce sem, np. li cz¹ ce 3,5 tys. lu dzi od dzia ³y z³o o ne z o ty - szy i Es to czy k w (Bal tic Gu ard Com - pa nies) skie ro wa no do prac bu dow la - nych. W 1947 r. Ame ry ka nie by li sk³on ni za rzu ciو pro gram utrzy my wa - nia cu dzo ziem skich kom pa nii war tow - ni czych i roz wi¹ zaو wszyst kie ist nie j¹ - ce, w tym pol skie. Re duk cjê wstrzy ma - ³a jed nak so wiec ka blo ka da Ber li na w 1948 r. Ma so wo two rzo no w w czas no we kom pa nie z ochot ni k w po cho - dz¹ cych zza e la znej kur ty ny i do zbra - ja no ju ist nie j¹ ce. Obok pol skich po - wsta ³y licz ne jed nost ki nie miec kie, cze - skie, ba³ tyc kie, ukra i skie, bu³ gar skie, a na wet jed na al ba ska. Suk ces, ja kim oka za ³a siê dzia ³al noœو Pol skich Kom pa nii War tow ni czych, za - chê ci³ Ame ry ka n w do wiêk sze go wy - ko rzy sta nia Po la k w w s³u bach po - moc ni czych przy US Ar my. W la tach w Bel gii i Fran cji dzia ³a ³o szeœو kom pa nii sa mo cho do wych sta no - wi¹ cych za ple cze lo gi stycz ne przy po - rz¹d ko wa niu miejsc spo czyn ku i eks hu - mo wa niu cia³ po le g³ych Ame ry ka n w. Od 1950 do 1967 r. na te re nie Fran cji pe³ ni ³o s³u bê kil ka pol skich kom pa nii sta no wi¹ cych ochro nê obiek t w NA TO. Nie dys po nu je my pe³ ny mi da ny mi o li czeb no œci pol skich kom pa nii wia - do mo, e na sku tek du ej ro ta cji (zw³asz cza w la tach ) przez ich sze re gi prze sz³y dzie si¹t ki ty siê cy lu dzi. O ma so wo œci za ci¹ gu œwiad cz¹ za cho wa ne sta ty sty ki: na po cz¹t ku 1946 r. w kom pa niach war tow ni czych s³u y ³o we d³ug ame ry ka skich sza cun - k w ok. 40 tys. ochot ni k w. W sierp niu 1947 r., po pierw szych re duk cjach, by - ³o ich bli sko 28 tysiêcy. W mar cu 1948 r., na sku tek emi gra cy ji, ich li czeb noœو zmniej szy ³a siê do ok. 11,6 tysi¹ca. Jed nak na miej sca opusz cza j¹ cych s³u bê przy cho dzi li sta le no wi ochot ni - cy: zde mo bi li zo wa ni o³ nie rze Pol - skich Si³ Zbroj nych na Za cho dzie, ucie ki nie rzy zza e la znej kur ty ny czy cz³on ko wie pod zie mia an ty ko mu ni - stycz nego s³u ba w kom pa niach by ³a na tu ral nym prze d³u e niem ich do tych - cza so wej wal ki. Na prze ³o mie 1949 i 1950 r., po kry - zy sie pol skich for ma cji wy wo ³a nym ma so w¹ emi gra cj¹, czêœو pol skich kom pa nii ule g³a roz for mo wa niu. Jed - nak w na stêp nych la tach sy tu acja usta - bi li zo wa ³a siê, a sta ny od dzia ³ w po - now nie za czê ³y siê po wiêk szaو. W ra - mach uzu pe³ nie w sze re gi pol skich II

3 Pol scy war tow ni cy pe³ ni¹ cy stra w wiê zie niach i obo zach dla nie miec kich zbrod nia rzy wo jen nych czê sto szorst ko ob cho dzi li siê ze swo imi wiêں nia - mi. Na szcze g l ne trak to wa nie mo gli li czyو zw³asz cza ci prze stêp cy, kt rzy ws³a wi li siê bru - tal no œci¹ na te re nach Pol ski. By³ wœr d nich np. SS-Obe rfüh rer Oskar Dir le wan ger, zna ny ze swe go sa dy zmu i okru cie stwa kat miesz ka c w War sza wy w okre sie po wsta nia. We d³ug jed nej z re la cji, cy to wa nych przez hi sto ry ka Fran cha L. Mac le ana, Dir le wan ger by³ w 1945 r. trzy ma - ny we fran cu skim wiê zie niu w Alt shau sen, gdzie stra ni ka mi by li Po la cy. I to oni w³a œnie, zda - niem wsp ³ wiêں nia, ofi ce ra Luftwaf fe, kt ry by³ au to rem tej re la cji, mie li przy czy niو siê do zgo - nu Dir le wan ge ra (7 VI 1945 r.), apli ku j¹c mor - der cy czê ste bi cie i gim na sty kê. W po cz¹t ko wym okre sie nie by ³o ko szar. o³ nie rze kom pa nii war tow ni czych kwa te ro wa li w obo zach na - mio to wych od dzia ³ w wcie la no w ogra ni czo nej licz bie tak e oso by in nych na ro do wo - œci. W tam tym okre sie na te re nie Nie - miec i Fran cji pe³ ni ³y s³u bê 22 pol skie kom pa nie. Wa run ki s³u by S³u ba w kom pa niach war tow ni czych mia ³a cha rak ter ma ³o spek ta ku lar ny war ty, pa tro le dro go we, eskor to wa nie kon wo j w z ma te ria ³em woj sko wym. S³u ba wspo mi na³ je den z o³ nie rzy nie by ³a ciê ka w fi zycz nym sen sie te go s³o wa. Dwa ra zy w ci¹ gu do by mia ³o siê po czte ry go dzi ny war ty przy woj sko wych ma ga zy nach lub in - nych urz¹ dze niach. Naj gor sza by ³a nu - da tych go dzin spê dzo nych na bez myœl - nym cho dze niu tam i z po wro tem. For ma cje war tow ni cze w pierw szym okre sie no si ³y mun du ry ame ry ka skie ufar bo wa ne na ko lor czar ny, co mia ³o od r niaو war tow ni k w od o³ nie rzy re gu lar nej ar mii. W cza sie s³u by str j uzu pe³ nia ³y pa sy i he³ my w ko lo rze bia - ³ym. W 1952 r. sta cjo nu j¹ ce w Niem - czech kom pa nie otrzy ma ³y no wy wz r mun du r w w ko lo rze sza ro nie bie skim oraz he³ my z bia ³ym oto kiem i li te ra mi CG (Ci vi lian Gu ard). Kom pa nie znaj - du j¹ ce siê od 1950 r. na te re nie Fran cji przez ca ³y okres swo jej dzia ³al no œci wy po sa o ne by ³y w stan dar do we ame - ry ka skie umun du ro wa nie woj sko we. Od zna ki stop ni, po cz¹t ko wo we d³ug pol skich wzo r w, od 1946 r. za st¹ pio no dys tynk cja mi ame ry ka ski mi, z t¹ r - ni c¹, e mia ³y one ko lor czer wo ny. Pol scy war tow ni cy w ame ry ka skich mun du rach w rze czy wi sto œci mie li sta - tus cy wi l w wy na jê tych przez woj sko do okre œlo nych za da. Ich pra ca nie by - ³a chro nio na zbio ro wym kon trak tem ka dy m g³ byو zwol nio ny z dwu ty - go dnio wym okre sem wy po wie dze nia, nie przy s³u gi wa ³y im przy wi le je, kt re mia³ per so nel ame ry ka ski, np. ubez - pie cze nie so cjal ne, w pierw szych la tach nie po sia da li na wet do stê pu do ame ry - ka skiej s³u by zdro wia. Pra wo ta kie otrzy ma li do pie ro w 1955 r., choو nie do ty czy ³o ono ju ich ro dzin. Na wet wy y wie nie, kt re otrzy my wa li pol scy war tow ni cy (ka te go ria B), by ³o ubo sze od ra cji yw no œcio wych re gu lar nych od dzia ³ w ame ry ka skich (ka te go ria A). In nym przy k³a dem dys kry mi na cji by ³a spra wa pen sji, kt ra w przy pad ku pol skie go war tow ni ka wy no si ³a 1/5 te - go, co na ta kim sa mym sta no wi sku otrzy my wa³ je go ame ry ka ski od po - wied nik. Po s³u bie No rym ber ga, Ka iser slau tern, Man n - he im, Lu dwigs burg, Re gens burg, Bre - ma i wie le in nych miejsc za kwa te ro wa - nia pol skich kom pa nii war tow ni czych sta ³o siê wa ny mi oœrod ka mi y cia spo - ³ecz ne go Po lo nii. W oœrod kach tych pra co wa li pol scy ksiê a, kt rzy pro wa - dzi li wœr d war tow ni k w i ich ro dzin ak cjê ewan ge li za cyj n¹ i wy cho waw cz¹. Sta ra niem war tow ni k w w Ka iser slau - tern po wsta³ ko œci ³ pw. œw. Sta ni s³a wa Bi sku pa, a w in nych oœrod kach wy bu - do wa no ka pli ce. W ra mach szko le nia pro wa dzo no kur sy kszta³ ce nio we, kt re po zwo li ³y wie lu o³ nie rzom zdo byو wy kszta³ ce nie w za kre sie szko ³y pod - sta wo wej, na uki za wo du czy gim na - zjum. Pro wa dzo no te szk ³ ki dla dzie - ci pol skich. Roz wi ja ³a siê dzia ³al noœو kul tu ral na: w ka dym z oœrod k w by ³y œwie tli ce i bi blio te ki, dzia ³a ³y ch ry i or kie stry, czê sto na wy so kim po zio - mie ar ty stycz nym. Od 1946 r. uka zy wa ³a siê dwa, a na - stêp nie trzy ra zy w ty go dniu ga ze ta dla od dzia ³ w war tow ni czych Ostat nie Wia do mo œci. Kwi t³o y cie spor to we. Wie le suk ce s w w Niem czech i Fran cji od nio s³y dru y ny pi³ kar skie z³o o ne z war tow ni k w, zw³asz cza po wsta ³y jesz cze w 1945 r. klub Po lo nia. Urz¹ - dza no za wo dy lek ko atle tycz ne, bok ser - skie, ko szy k w ki itp. Po wo ³a no Fun - dusz Spo ³ecz ny ma j¹ cy na ce lu po moc w edu ka cji cz³on k w od dzia ³ w war - tow ni czych, opie kê nad ko le ga mi do - tkniê ty mi nie szczê œciem i wspie ra nie ucz¹ cej siê m³o dzie y. Fun dusz wspie - ra³ tak e fi nan so wo Pol ski Uni wer sy tet na Ob czyں nie oraz przy zna wa³ spe cjal - ne na gro dy li te ra tom, pla sty kom i na - ukow com. Wœr d lau re at w by li m.in. pi sa rze Je rzy Stem pow ski, Wa c³aw Gru bi ski i Ka zi mierz Wie rzy ski. Pol skie kom pa nie war tow ni cze funk - cjo no wa ³y po nad 22 la ta, choو z cza sem za czê to stop nio wo re du ko waو ich licz - bê. Pod ko niec lat 50. jed nost ki by ³y prze kszta³ ca ne w Od dzia ³y S³u by Tech nicz nej i w tej po sta ci funk cjo no - wa ³y do 1967 r. W w czas zo sta ³y one osta tecz nie zli kwi do wa ne, ale czêœو by - ³ych war tow ni k w na dal by ³a za trud - nio na ja ko per so nel tech nicz ny w ba - zach ame ry ka skich. Ist nie nie pol skich kom pa nii war - tow ni czych to za po mnia ny dziœ pierw szy pol ski wk³ad w dzia ³al noœو NA TO i bez pie cze stwo Wol ne go Œwia ta. o³ nie rze-war tow ni cy po za - ko czo nej s³u bie w wiêk szo œci po zo - sta li na Za cho dzie, g³ w nie w Niem - czech, Fran cji, Wiel kiej Bry ta nii oraz Sta nach Zjed no czo nych. Stwo rzy li sil ne œro do wi sko kom ba tanc kie wœr d nie pod le g³o œcio wej Po lo nii. Od by wa - j¹ ce siê co kilka lat zjaz dy by ³ych war tow ni k w stanowi³y ma ni fe sta cje wia ry w od zy ska nie nie pod le g³o œci przez Pol skê. Suk ces, ja kim oka za ³a siê dzia ³al noœو Pol skich Kom pa nii War tow ni czych, za chê ci³ Ame ry ka n w do wiêk sze go wy ko rzy sta nia Po la k w w s³u bach po moc ni czych przy US Ar my. W la tach w Bel gii i Fran cji dzia ³a ³o szeœو kom - pa nii sa mo cho do wych sta no wi¹ cych za ple cze lo - gi stycz ne przy po rz¹d ko wa niu miejsc spo czyn ku i eks hu mo wa niu cia³ po le g³ych Ame ry ka n w. Od 1950 do 1967 r. na te re nie Fran cji pe³ ni ³o s³u - bê kil ka pol skich kom pa nii sta no wi¹ cych ochro - nê obiek t w NA TO. III

4 Pod znakiem Jaszczurki Grze gorz Ostasz, Politechnika Rzeszowska W po ja³ ta skiej rze czy wi sto œci spra wa pol ska wy - gl¹ da ³a ںle: ZSRR nie daw ny so jusz nik na szych alian t w prze szed³ do dyk ta tu z po zy cji si ³y, so wiec kie bez pra wie wspie ra ne ter ro rem da wa ³o o so bie znaو la wi no wo i mo na je by ³o od czuو na - wet tam, gdzie Ar mia Czer wo na nie do tar ³a. Pod czas gdy w oku po wa nym przez So wie ty kra ju na st¹ pi³ kres Pol skie go Pa stwa Pod ziem ne go, za chod ni alian ci za ko czy li wsp ³ pra cê z Rz¹ dem RP na Wy chodں stwie szcze g l ny wy raz wdziêcz no œci dla naj wier niej sze go so - jusz ni ka. U bo ku sta cjo nu j¹ cej na te re nie po bi tej Trze ciej Rze szy Ar mii Ame ry - ka skiej roz po czê ³o siê for mo wa nie z Po la k w od dzia ³ w pra cy oraz od dzia - ³ w war tow ni czych, po tocz nie okre œla - nych mia nem kom pa nii. Bez sprzecz nie naj bar dziej wy r nia j¹ c¹ siê czê œci¹ kom pa nii war tow ni czych by ³y od dzia ³y utwo rzo ne na ba zie Bry ga dy Œwiê to - krzy skiej Na ro do wych Si³ Zbroj nych. Bry ga da Œwiê to krzy ska Pod czas s³yn ne go mar szu bo jo we go z po cz¹t ku 1945 r. Bry ga da Œwiê to - krzy ska (BŒ) do tar ³a na te re ny Czech. W pierw szych dniach ma ja 1945 r. jej o³ nie rze wsp l nie z od dzia ³a mi 3. Ar - mii Ame ry ka skiej gen. Geo r ge a Pat - to na wal czy li prze ciw ko ostat nim sta - wia j¹ cym op r od dzia ³om nie miec kim w oko li cach Pil zna. W trak cie walk NSZ-owcy wy zwo li li kil ka miej sco wo - œci oraz ob z kon cen tra cyj ny dla ko biet w Ho li szo wie. Przez na stêp ne mie si¹ ce bry ga da sta cjo no wa ³a w Cze chach, sta - no wi¹c nie for mal nie ale fak tycz nie czêœو ame ry ka skich si³ oku pa cyj - nych. W po ³o wie sierp nia 1945 r. za - ko czy ³y siê roz mo wy po miê dzy do - w dz twem BŒ a ofi ce ra mi US Ar my do ty cz¹ ce przy sz³ych lo s w jed nost ki. Pod czas ewa ku acji si³ ame ry ka skich z za chod nich ob sza r w Czech ca ³y zwi¹ zek tak tycz ny NSZ zo sta³ ewa ku - owa ny do Co bur ga i Karls feld k. Mo na - chium, gdzie o³ nie rze zo sta li w³¹ cze ni w sk³ad kom pa nii war tow ni czych. Jesz cze w sierp niu 1945 r. BŒ wy sta - wi ³a osiem kom pa nii ro bo czych. Swe ko - rze nie pod kre œla no zna kiem jasz czur ki no szo nym na pra wym rê ka wie mun du - r w. Do w dz two bry ga do wych od dzia - ³ w war tow ni czych ulo ko wa no w Karls - feld k. Da chau, a kom pa nie roz lo ko wa no po miê dzy Mo na chium, No rym ber g¹ a Co bur giem. W 1946 r. opieraj¹c siê na BŒ funk cjo no wa ³o ju 25 kom pa - nii war tow ni czych, kt re ³¹cz nie li czy ³y ok. 200 ofi ce r w i 6250 sze re go wych. Œwiad czyو o nie zgo dzie na nie wo lê Wy j¹t ko woœو, a za ra zem od rêb noœو kom pa nii bu do wa nych na ba zie BŒ mia - Pu³kownik Bohun-D¹browski dokonuje przegl¹du jednej z kompanii wartowniczych w Heilbron, 1947 r. ³a zwi¹ zek z tra dy cja mi bo jo wy mi tej jed nost ki, stra te gi¹ po li tycz n¹ NSZ, ale tak e z per ma nent n¹ na gon k¹ na for ma - cje NSZ, kt re nie uzna ³y sca le nia z AK. Nie ba ga tel n¹ ro lê w funk cjo no - wa niu bry ga do wych kom pa nii mia ³y te ode graو oskar e nia pro pa gan dy ko - mu ni stycz nej o ko la bo ra cjê z Niem ca - mi. Mia ³o to wi docz ny wp³yw na po dej - œcie do w dz twa ame ry ka skie go i re - zer wê, z ja k¹ od no si ³o siê ono do od dzia ³ w o bry ga do wych ko rze - niach. Z dru giej stro ny wszyst kie na ci - ski i re stryk cje wzma ga ³y si ³ê kom pa nii. NSZ-owcy utwier dza li siê w prze ko na - niu jak za uwa y³ w 1946 r., pod czas wi zy ta cji w Oœrod ku Bry ga do wych Kom pa nii War tow ni czych w Mars feld, bp po lo wy WP J zef Gaw li na e mu - sz¹ po zo staو po za gra ni ca mi Kra ju, aby œwiad czyو o tym, e nie zga dza my siê z obec nym sta nem za ist nia ³ym w Pol sce przez na rzu co n¹ prze mo c¹ nie wo lê. W ra mach kom pa nii war tow ni czych spe cjal n¹ uwa gê po œwiê ca no za jê ciom oœwia to wym i kul tu ral nym. Uczo no jê - zy ka an giel skie go, uru cha mia no spe cja - li stycz ne kur sy. Co zro zu mia ³e, w od - dzia ³ach war tow ni czych re gu lar n¹ dzia ³al noœو po li tycz n¹ pro wa dzi li przed - sta wi cie le œro do wi ska na ro do we go, zw³asz cza z przed wo jen ne go Obo zu Na - ro do wo -Ra dy kal ne go i Or ga ni za cji Pol - skiej. Sta ra no siê te od dzia ³y waو na pol skich emi gran t w: pro wa dzo no po li tycz n¹ agi ta cjê w du chu ONR, pro - pa go wa no ha s³a wal ki o praw dzi wie wol n¹ i nie pod le g³¹ Pol skê, re kru to wa no m³o dych lu dzi do two rzo nych pod szyl - dem jasz czur ki bry ga do wych struk tur po li tycz nych. Po dej mo wa no i in ne wy - zwa nia, np. je sie ni¹ 1946 r. war tow ni cy re kru tu j¹ cy siê z BŒ prze ka za li pol skie - mu dusz pa ster stwu wy re mon to wa ny ko - œci ³ œw. Bar ba ry w Mo na chium. Mi mo psy cho lo gicz nie trud ne go za - st¹ pie nia ka ra bi nu przez ³o pa tê i mio t³ê, war tow ni cy pod trzy my wa li bo jo w¹ po - sta wê, pro wa dzi li in ten syw ne وwi cze nia po lo we. Ju je sie ni¹ 1945 r. zdo ³a no za zgo d¹ Ame ry ka n w uru cho miو ob z وwi czeb ny (po li gon) w Mars feld tzw. krzacz ki. W ta kiej sy tu acji oraz w at mos - fe rze przy go to wa do no wej woj ny œwia - to wej, nie daw ny sztab BŒ po cz¹³ snuو Odznaka naramienna noszona przez o³nierzy kompanii wartowniczych wywodz¹cych siê z BŒ NSZ 153 IV

5 sze ro kie pla ny roz bu do wy swo ich for - ma cji. Szy ko wa no siê nie tyl ko do stwo - rze nia trzech bry gad war tow ni czych w Mo na chium, No rym ber dze i Re gens - bur gu, ale snu to na wet pomys³ for mo wa - nia ba war skie go Kor pu su NSZ. Dy plo ma tycz na kontr ak cja So wie t w Tym cza sem za sz³y wy pad ki, kt re ujem nie za wa y ³y na po zy cji pol skich kom pa nii war tow ni czych. Do sku tecz - nej dy plo ma tycz nej kontr ak cji prze szli So wie ci, kt rych uwa dze nie usz³a dzia - ³al noœو lu dzi z nie daw nej BŒ. Mo skwie cho dzi ³o nie tyl ko o pol skie kom pa nie war tow ni cze, lecz tak e o ak cjê po li - tycz n¹ NSZ i ich kon spi ra cyj ne, wy wia - dow cze kon tak ty z kra jem. So wie ci ju od la ta 1945 r. sta ra li siê o eks tra dy cjê BŒ, a pla c w ki war szaw skiej, ko mu ni - stycz nej mi sji woj sko wej pr bo wa ³y przed sta wiو o³ nie rzy Bry ga dy ja ko zbrod nia rzy wo jen nych. W re zul ta cie na od cin ku bry ga do wym kom pa nii war - tow ni czych do sz³o do dy mi sji p³k. An - to nie go Bo hu na-d¹ brow skie go, nie - daw ne go do w d cy BŒ. Wieloma roz ka - zami z po ³o wy lu te go 1946 r. ame ry ka ska 3. Ar mia ogra ni czy ³a pol - skie do w dz two kom pa nii war tow ni - czych, za bro ni ³a or ga ni zo waو siê w wiêk sze jed nost ki (pu³ ki, ba ta lio ny), sto so waو pol skie dys tynk cje woj sko we, no siو od zna kê jasz czur ki, sa lu to waو, od by waو وwi cze nia po lo we. Zmie nio no na wet ko lor mun du r w na czar ny, sta ra - j¹c siê w ten spo s b pod kre œliو cy wil ny cha rak ter s³u by war tow ni czej. Od t¹d za miast du ych od dzia ³ w bry gad war tow ni czych Ame ry ka nie roz po czê li two rze nie tzw. cen tr w, przy kt rych ist nia ³a tyl ko Pol ska Sek cja ¹cz ni ko wa z³o o na z kil ku ofi ce r w. Cio sem dla pol skich kom pa nii war tow ni - czych za po mnia nej ar mii, jak je okre œli³ Cze s³aw Brzo za oka za ³a siê tak e de mo bi li za cja czê œci si³ zbroj nych USA, kt re do t¹d sta cjo no wa ³y w oku po - wa nych Niem czech. Po pra wie dwu let - nim ist nie niu po nad po ³o wa pol skich kom pa nii war tow ni czych zo sta ³a roz for - mo wa na w lip cu 1947 r. Na war tow ni - czym fron cie po zo sta ³y tzw. kom pa nie lot ni cze ochro na lot nisk. Og l ny stan od dzia ³ w zmniej szy³ siê o oko ³o 20 tys. o³nierze Kompanii Wartowniczej nr 4004 por. Edmunda Dachtery lu dzi. W tej sy tu acji nie daw ni do w d cy BŒ kt ra by ³a za l¹ kiem naj wa niej szej i chy ba naj le piej zor ga ni zo wa nej gru py pol skich kom pa nii war tow ni czych za - ³o y li Zwi¹ zek By ³ych War tow ni k w. Na za ko cze nie war to przy po mnieو stwier dze nie Mel chio ra Wa ko wi cza, kt ry je sie ni¹ 1945 r. od wie dzi³ bry ga - do we oœrod ki kom pa nii war tow ni - czych: Mo e w³a œnie oni jed ni ma j¹ wy raں ny, ja sno wy tkniê ty cel...?. Z oflagu do kompanii wartowniczych Relacja kaprala pchor. AK W³odzimierza Hermanowskiego, o³nierza kompanii wartowniczych w latach [...] Ame ry ka nie wkr t ce oznaj mi - li, e w ame ry ka skiej stre fie oku pa - cyj nej zo sta n¹ utwo rzo ne cy wil ne kom pa nie war tow ni cze z³o o ne z Po la - k w. Nie by ³y to ma ³e grup ki, w okre - sach na si le nia two rze nia siê tych kom - pa nii s³u y ³o w od dzia ³ach po nad 50 ty siê cy lu dzi. Ty lu lu dzi by ³o pod bro ni¹ i ty lu Ame ry ka n w mo g³o opu - œciو stre fê oku pa cyj n¹ i wr ciو do swo ich ro dzin w Ame ry ce, do kt rych im by ³o pil no. Przy czy ni li œmy siê do te go, to by³ je den aspekt, e ja ko pierw si by li œmy przed p ں niej szy mi udzia ³a mi pol skich od dzia ³ w wsp ³ - pra cy z ar mi¹ ame ry ka sk¹ wpraw dzie ta kich pa ra mi li tar nych, bo na sze od - dzia ³y po sia da ³y bro, ale to by ³a bro tyl ko war tow ni cza. Zde cy do wa li œmy siê prze nieœو ze stre fy bry tyj skiej do ame ry ka skiej Kom pa nie war tow ni cze zbu do wa ne na fun da men cie NSZ ce cho wa ³a bar dzo do bra or ga ni za cja. Umie jêt nie dba no o ka drê, wy szko le nie, uzbro je nie, umun du ro wa - nie i wy ekwi po wa nie war tow ni k w. Mo ra le i dys cy pli - na po œr d pol skich stra ni k w zy ski wa ³y uzna nie u Ame ry ka n w. i wst¹ piو do od dzia ³ w, kt re nie tyl ko no sz¹ mun dur tak jak w stre fie bry tyj - skiej, ale i ma j¹ bro. Mie li œmy nie do - syt, ja ko m³o dzi o³ nie rze, kt rzy dwa mie si¹ ce Po wsta nia prze وwi czy li wo jen - nie, ale chcie li œmy coœ zro biو dla kra ju, by li œmy prze szko lo ny mi o³ nie rza mi, chcie li œmy s³u yو z bro ni¹ w rê ku. [...] Mie li œmy za kwa te ro wa nie, wy y wie nie, bro i ro bi li œmy u y tek z te go w po sta - ci s³u by przy ar mii ame ry ka skiej. Od - dzia³, do kt re go ja do ³¹ czy ³em, sk³a da³ siê z dw ch kom pa nii w su mie oko ³o V

6 400 lu dzi. Pierw sz¹ na sz¹ kwa te r¹ i obo wi¹z kiem by ³y ma ga zy ny amu ni - cyj ne w mie œcie Bam berg, na p ³ noc od No rym ber gi. Na przed mie œciu te go mia - sta mie li œmy kwa te ry i za da nie pil no wa - nia tych ma ga zy n w. [...] Na stêp nym eta pem dla na szych od - dzia ³ w war tow ni czych by ³a No rym ber - ga [...]. Kwa te ro wa li œmy w ko sza rach nie miec kich, 15 mi nut do jaz du tram wa - jem od Pa ³a cu Spra wie dli wo œci, w kt - rym to czy³ siê pro ces no rym ber ski. Czê sto e œmy tam prze je d a li i z sa tys - fak cj¹ my œle li œmy, e po prze gra nych bi twach, po prze gra nym wrze œniu, po prze gra nym Po wsta niu do cze ka li œmy siê mo men tu, kie dy nie miec cy opraw cy s¹ s¹ dze ni ja ko zbrod nia rze i wy ko na ny zo sta³ na nich wy rok. [...] My, w kom pa niach war tow ni czych, woj sko to woj sko, s³u y li œmy i opie ko - wa li œmy siê ma ga zy na mi amu ni cyj ny - mi i nie obe sz³o siê bez ofiar. W tym cza sie, kie dy ja by ³em tam, a w 1947 ro ku wra ca ³em do kra ju, wiêc nie d³u gi okres, w na szych od dzia ³ach by³ je den wy pa dek œmier tel ny i trzech ran nych, kt rym udzie lo no po mo cy szpi tal nej. Wszyst ko to by ³y wy pad ki nie z bro ni¹, ale z amu ni cj¹, kt rej e œmy pil no wa li. Ta ki jest za w d o³ nier ski. Nasz do - w d ca bar dzo za le ca³ i spraw dza³, e by o³ nie rze nie ba wi li siê bro ni¹ i ta kie go przy pad ku u nas nie by ³o, e by siê ch³op cy po strze la li nie chc¹ cy, dys cy - pli na pod tym wzglê dem by ³a. [...] Po za obo wi¹z ka mi war tow ni czy mi do - w d ca na sze go zgru po wa nia we zwa³ gru - pê pod cho r¹ ych, do kt rych i ja na le a - ³em, i po wie dzia³:»pa no wie pod cho r¹ o - wie, ma cie nor mal n¹ s³u bê, ale od was wy ma ga my jesz cze cze goœ do dat ko we go. Relacja pchor. NSZ Kazimierza Karlsbada, o³nierza kompanii wartowniczych w latach Umun du ro wa nie mie li œmy ame ry ka - skie, ty le e czar ne, a nie kha ki. Uzbro je - nie te : ta kie sa me wie lo strza ³o we au to - ma tycz ne ka ra bin ki. Kwa te ro wa li œmy doœو wy god nie w opr nio nym na ten cel bu dyn ku szkol nym. Od g r ne do w dz two na le a ³o oczy wi œcie do Ame ry ka n w, ale na co dzie kom pa ni¹ do wo dzi li ofi ce ro - wie Po la cy: ka pi tan i dwu po rucz ni k w, wszy scy trzej we te ra ni obo zu je niec kie go dla ofi ce r w z 1939 ro ku. Kom pa nie war tow ni cze, tak zwa ne po pol sku, by ³y w oczach Ame ry ka n w nie ja kimœ woj skiem, lecz zwy k³¹ s³u b¹ pra cy (La bor Se rvi ce). Nie wy ma ga no od nich woj sko wych ry go r w i ka pral - skich wy g³u pia siê, prak ty ko wa nych przez nie kt rych, nie ste ty, pol skich ofi - ce r w. Je œli cho dzi o ele ment ludz ki w kom pa niach, w wiêk szo œci by li to Po - la cy (in nych na ro do wo œci nie przyj mo - wa no), kt rych wy wie zio no na ro bo ty o³nierze kompanii wartowniczych w mundurach zimowych, 1946 r. Opr cz was i in nych o³ nie rzy z Po wsta - nia, kt rzy s³u ¹ w na szej kom pa nii ma my w kom pa nii spo r¹ iloœو m³o dych o³ nie - rzy, kt rzy zo sta li za bra ni ja ko bar dzo m³o dzi lu dzie do pra cy w Niem czech i ode rwa ni od na uki w szko le. Ja ko piêt na - sto-szes na sto let ni lu dzie wy s³a ni na ro bo - ty i za so b¹ ma j¹ wy kszta³ ce nie w za kre - sie dw ch, trzech od dzia ³ w szko ³y pod - sta wo wej. Tak nie mo e byو. Mu si my z nich zro biو lu dzi, kt rzy bê d¹ mo gli kan dy do waو na przy zwo itych, wy kszta³ - co nych oby wa te li. Bê dzie cie tych lu dzi uczyو. Mu si cie za ewi den cjo no waو, ja kich ma my, nie kt rzy wrêcz anal fa be ci, nie - kt rzy z po cz¹t ka mi za le d wie szko ³y pod - sta wo wej, po dzie liو na gru py i uczy و«. W kom pa nii war tow ni czej do Nie miec i do tej po ry, al bo jesz cze cze ka li na wy jazd na emi gra cjê, al bo by li, czê sto z b³a hych po wo d w, od rzu - ce ni przez r ne emi gra cyj ne ko mi sje. Wie lu z nich za ³o y ³o ro dzi ny, czê sto e ni¹c siê z tu ziem ka mi. y cie to wa rzy skie na te re nie kom pa - nii ogra ni cza ³o siê do gry w po ke ra lub dys ku sji, co mo na ku piو w ame ry ka - skim skle pie PX za»skryp to we«do la - ry, kt re sta no wi ³y czêœو na szej p³a cy. Je den z miej sco wych we te ra n w, kt ry s³u y³ w kil ku kom pa niach, miê dzy in - ny mi we Fran cji, a te raz zaj mo wa³ uprzy wi le jo wa ne sta no wi sko szo fe ra do w d cy kom pa nii, opo wia da³ mi wie - le o r nych spe lun kach pa ry skich, kt - re ja ko by zwie dza³. Kie dyœ spy ta ³em go, czy by³ w No tre Da me lub w Luw - rze, ale nie bar dzo wie dzia³, o czym m wiê. By³ tak»zmo to ry zo wa ny«, e prze strze oko ³o 20 me tr w miê dzy bu - dyn ka mi na szych ko szar prze by wa³ za - wsze swo im je epem. [...] W po ³o wie la ta og³o szo no for ma cjê jed nost ki, kt ra mia ³a po je chaو na s³u bê Przez rok mie li œmy obok obo wi¹z k w re gu la mi no wych za jê cia na uki tych lu - dzi. Dum ny je stem z eto su Po wsta nia War szaw skie go i mo je go udzia ³u w nim, dum ny je stem r w nie z te go, e ja i moi ko le dzy przy ³o y li siê do te go, e by gru - pa m³o dych Po la k w po zba wio nych na - uki zo sta ³a pod uczo na na ty le, na ile po - zwa la ³y na sze wa run ki. Nie mie li œmy pod rêcz ni k w, wszyst ko trze ba by ³o ro - biو z g³o wy. [...] Zro bi li œmy na praw dê ka wa ³ek przy zwo itej ro bo ty na tam tym te re nie i ci lu dzie, kt rzy zo sta li czy wr ci li do kra ju, nie mu sie li siê wsty - dziو swo jej umie jêt no œci pi sa nia, czy ta - nia i ja kiejœ og³a dy cy wil nej, kt r¹ uzy - ska li dziê ki te mu, co e œmy ro bi li. we Fran cji, i szu ka no ochot ni k w bez ro - dzin nych po wi¹ za w Niem czech. Po nie - wa i tak nie mia ³em wte dy pra wa do emi gra cji, a Fran cja, jak by nie by ³o, by ³a kra jem nor mal nym, a nie oku po wa nym, wiêc otwie ra ³y siê pew ne per spek ty wy na przy sz³oœو. Zresz t¹ y cie we Frank fur cie by ³o tak ja ³o we i nie obie cu j¹ ce, e bez wa ha nia za pi sa ³em siê do no wej for ma cji. Pierw szy po st j na szej no wej kom pa nii by³ w Ka iser slau tern, a w³a œci wie w po - bli u te go mia sta, w po ³u dnio wo-za chod - nich Niem czech, gdzie mie œci ³a siê ol - brzy mia ame ry ka ska ba za ma te ria ³o wa i amu ni cyj na. Wie lo hek ta ro wy te ren so - sno we go la su by³ ogro dzo ny wy so kim p³o tem z dru t w kol cza stych i pil no wa ny przez kil ka kom pa nii Po la k w z bro ni¹ au to ma tycz n¹ i wil czu ra mi na smy czach. Z te re nu te go mo na siê by ³o wy da laو tyl ko za prze pust k¹, ale za to wszyst ko, co po trzeb ne do wzglêd nie wy god ne go y cia w po lo wych wa run kach, by ³o na miej scu, w³¹ cza j¹c kan ty nê z pierw szo - rzêd nym me nu, prysz ni ce z go r¹ c¹ wo - d¹ i bez p³at ne ki no czyn ne przez ca ³y VI

7 dzie. By ³a tam te ka pli ca po lo wa i bar dzo przy jem ny ksi¹dz Po lak, r w - nie w kom pa nij nym mun du rze. Pod - czas dwu ty go dnio we go po by tu na tym»de po«, mia ³em nie jed no krot nie s³u bê, pil nu j¹c u³o o nych w le sie pod plan de - ka mi sto s w bomb, po ci sk w ar ty le ryj - skich i ka ni str w z ben zy n¹. Miej sca mi sta ³y ca ³e rzê dy kry tych ciê a r wek, ju za ³a do wa nych i go to wych do jaz dy. Po uzu pe³ nie niu sta n w ilo œcio wych i ekwi pun ku, na sza kom pa nia po je cha - ³a da lej, wpraw dzie nie do Fran cji, ale do stre fy fran cu skiej. Sta nê li œmy bi wa - kiem w le sie [...] Pierw sz¹ noc na no - wym miej scu spê dzi li œmy w tak zwa - nych psich bu dach, to jest na mio ci kach na dwie oso by. Ka dy z nas mia³ w ple - ca ku po ³o wê ta kie go na mio tu. By ³o ju p ں no i ku charz wy dzie li³ tyl ko su chy pro wiant na ko la cjê. Nie zna czy to, e ktoœ po szed³ spaو g³od ny. Stan dar do wa por cja su che go ame ry ka skie go pro - wian tu sk³a da ³a siê z kil ku su char k w, por cji ma s³a, por cji d e mu, ma ³ej pusz - ki z pie czo nym kur cza kiem, ka wa³ ka cze ko la dy, por cji ka wy w prosz ku, so ku w prosz ku, cu kru, so li, czte rech pa pie - ro s w, za pa ³ek i pa pie ru to a le to we go. Na stêp ne go dnia usta wi li œmy du e woj - sko we na mio ty i ³ ka po lo we. Za czê ³a funk cjo no waو kuch nia po lo wa, umy wal - nie, la try ny i elek trycz noœو. Za dwa dni nad je cha ³a kom pa nia ame ry ka skich sa - pe r w, kt rzy naj pierw ogro dzi li te ren na sk³ad amu ni cji, a po tem zbu do wa li ba ra ki do za kwa te ro wa nia na szej kom pa nii i nie - wiel kie go per so ne lu ame ry ka skie go. Za czê ³a siê zn w ta sa ma nud na s³u ba war tow ni cza, ty le e ju nie trze ba by ³o byو roz wo o nym po r nych punk tach wiel kie go mia sta. Wszyst ko by ³o na miej - scu»na rzut ka mie nie m«. Wy ba wi ³y mnie od za nu dze nia siê k³o po ty z kon tro - lo wa niem na szych ch³op c w na wy chod - nym w mia stecz ku. Niedu e by ³o to mia stecz ko, ale by³ tam gar ni zon fran cu ski z³o o ny czê œcio - wo z wojsk ma ro ka skich. Fran cu zi trzy - ma li swe woj sko, zresz t¹ doœو pod le p³at - ne na wet w po r w na niu z na mi, w doœو su ro wym ry go rze. Na si zaœ ch³op cy, ubra - ni w czar ne mun du ry, kt re wy wo ³y wa ³y strach u miej sco wych Niem c w (pew nie na sku tek wspo mnie z cza s w Hi tle ra), roz bi ja li siê, zw³asz cza po pi ja ne mu, z praw dzi wie ame ry ka sk¹ bez tro sk¹. Dla unik niê cia znisz cze nia i da wa nia z³e go przy k³a du o³ nie rzom fran cu - Ra fa³ Sier chu ³a, OBEP IPN Po zna W pi œmie z dnia 23 stycz nia 1951 r. pre zes Naj - wy sze go S¹du Woj sko we go, p³k Wil helm Œwi¹t - kow ski pi sa³: Za wia da miam, e oby wa tel Pre - zy dent Rzecz po spo li tej Pol skiej de cy zj¹ z dnia r. nie sko rzy sta³ z pra wa ³a ski w sto sun ku do Zien ta la Bro ni s³a wa [...] po le - o³nierze kompanii wartowniczych w obozie treningowym Marsfeld, 1946 r. skim, miej sco wy ko men dant gar ni zo nu, ko rzy sta j¹c z kur tu azyj nej wi zy ty, kt r¹ z³o y li mu na si ame ry ka ski i pol ski do w d cy, tak tow nie po in for mo wa³ ich, e za bro ni³ swej an dar me rii po lo - wej wtr¹ caو siê do nas, ale za ¹ da³, e - by œmy stwo rzy li sw j pa trol MP (Mi li - ta ry Po li ce), kt ry z ko lei do pil nu je za - cho wa nia siê na szych lu dzi. Do sta li œmy r w nie li stê re stau ra cji i ba r w w mia - stecz ku, kt re by ³y do zwo lo ne dla per - so ne lu alianc kie go. Do dat ko w¹ uprzej - moœci¹ by³o, e po zwo lo no nam ko rzy staو z pew nych urz¹ dze roz ryw ko wych ar - mii fran cu skiej, jak bez p³at ne ki no, no i spe cy ficz ny dla tej ar mii, dom pu - blicz ny.»pu blicz no œو«tej in sty tu cji ogra ni cza ³a siê do wojsk fran cu skich, z tym, e dziê ki»go œcin no œci«te go za - przy jaں nio ne go z na mi na ro du, jed no po po ³u dnie w ty go dniu by ³o za re zer wo - wa ne wy ³¹cz nie dla na szych ch³op c w. Ja to w³a œnie zo sta ³em do w d c¹ na - sze go pa tro lu MP. Mia ³em pod swo j¹ ko men d¹ trzech naj sil niej szych ty p w w kom pa nii, wy b r sa me go sier an ta. Nor mal ne umun du ro wa nie uzu pe³ nia - ³y: bia ³y he³m z li te ra mi MP z fron tu, bia ³e rê ka wicz ki (od pa ra dy tyl ko) i bia ³e ka ma sze spi na j¹ ce spodnie, no i w naj lep szej ame ry ka skiej tra dy cji, d³u gie drew nia ne pa ³y na wy pa dek, kie dy in ne œrod ki per swa zji nie skut ko - wa ³y. Bro bocz n¹ (ma syw ny colt ka li - y cio rys nie do ko czo ny cam za rz¹ dziو bez zw³ocz nie wy ko na nie ka ry œmier ci. Bro ni s³aw Zien tal jest jed n¹ z wie lu za po mnia nych ofiar ko mu ni stycz ne go ter ro ru. Pod czas prze s³u cha nia w 1947 r. w WUBP w Kiel cach na stê pu j¹ co przed sta wia³ swo j¹ dzia ³al noœو kon spi - ra cyj n¹. bru 45) za cz¹ ³em no siو do pie ro od cza - su, gdy wraz ze swym pa tro lem mu sia - ³em ra to waو jed ne go z na szych ofi ce - r w od zlin czo wa nia przez wdziêcz - nych pod ko mend nych. Na je go i ich szczê œcie m j pa trol mia³ w³a œnie ru - szyو na mia sto od da lo ne o kil ka ki lo - me tr w, kie dy us³y sze li œmy wrzask. W ruch po sz³y na sze pa ³y, miej sco wy me dyk mia³ po tem tro chê ro bo ty, ale po rucz nik oca la³. Ty le tyl ko, e moi ch³op cy i ja prze nie œli œmy siê po tym in cy den cie na kwa te rê do ba ra ku do - w dz twa. No wa s³u ba, wpraw dzie in te lek tu al - nie nie zbyt ab sor bu j¹ ca, by ³a nie mniej du o cie kaw sza ni pil no wa nie z bro ni¹ w rê ku sto s w bomb u³o o nych w le sie. Mo je go dzi ny pra cy roz po czy na ³y siê o godz. 5-tej po po ³u dniu, kie dy du a kry ta ciê a r w ka za bie ra ³a do mia sta tych, co mie li jesz cze pie ni¹ dze i do sta - li prze pust ki. M j pa trol wy po sa o ny w p ³ ciê a ro w¹»do d kê«pa tro lo wa³ wszyst kie»lo ka le«mia stecz ka, w³¹ cza - j¹c ki no i dom pu blicz ny w dniach»do - zwo lo ny ch«. Li kwi do wa³ on te, o ile to mo li we, ka d¹ za czy na j¹ c¹ siê bur dê, bez ce re mo nii wrzu ca j¹c win nych na»do d kê«i od wo ¹c ich»do do mu«, by siê wy spa li. O p ³ no cy trze ba by ³o przy pil no waو, by wszy scy po zo sta li za - ³a do wa li siê na ciê a r w kê ja d¹ c¹ do miej sca po sto ju kom pa nii. y cio rys dla ube k w Uro dzi³ siê 23 stycz nia 1924 r. w Kra - so ci nie pow. W³osz czo wa, w ro dzi nie Sta ni s³a wa i Sta ni s³a wy z do mu Klim - czyk. Wy kszta³ ce nie szko ³a po wszech - na i 3 kla sy gim na zjum. Pod po rucz nik z par ty zant ki, ka wa ler. W mar cu 1944 r. mia³ wst¹ piو do od dzia ³u par ty zanc kie - go AK Mar ci na (Mar ci na Tar chal skie - VII

8 go) we W³osz czo wie. Wkr t ce jed nak, jak twier dzi³, opu œci³ od dzia³, po nie wa ten wsp ³ pra co wa³ z ob szar ni ka mi wy - mie rza j¹c ch³o stê ch³o pom (sic!) co mu sia ³o mi ³o za brzmieو w ubec kim uchu. W Ma ³o gosz czy do ³¹ czy³ do od - dzia ³u par ty zanc kie go NSZ Be ma (Sta ni s³a wa Grab dy). W w czas te przy - j¹³ ps. D¹b i zo sta³ dru y no wym. Z Ma ³o gosz czy od dzia³ uda³ siê w Opa - tow skie. Tam 9 czerw ca 1944 r. bra³ udzia³ w kon cen tra cji od dzia ³ w NSZ w Mi ro go no wi cach pod do w dz twem mjr. Ka zi mie rza (Eu ge niu sza Kre ne - ra). Na stêp nie do wy bu chu po wsta nia war szaw skie go Zien tal zo sta³ ³¹cz ni - kiem miê dzy od dzia ³a mi par ty zanc ki mi Kie lecczy zny a De le ga tu r¹ Si³ Zbroj - nych w Kra ju. Pod War sza w¹ mia³ te ja ko by zo staو awan so wa ny na pod po - rucz ni ka i od zna czo ny Krzy em Vir tuti Mi li ta ri. We wrze œniu 1944 r. przy dzie - lo no go do BŒ, do kom pa nii por. Bo ba (Ed mund Bo brow ski), z kt rej rze ko mo zde zer te ro wa³ 28 li sto pa da 1944 r. Miê dzy m³o tem a swa sty k¹ We d³ug do ku men t w i œwia dectw cz³on k w NSZ Bro ni s³aw Zien tal ps. D¹b swo j¹ kon spi ra cyj n¹ dzia ³al noœو pro wa dzi³ w sze re gach NSZ. By³ cz³on - kiem pa tro lu Ak cji Spe cjal nej, a po tem na le a³ do od dzia ³u par ty zanc kie go NSZ bi ka (W³a dy s³a wa Ko ³a ci skie go). By³ te w gru pie tro pi¹ cej od dzia³, a w³a - œci wie gru pê ra bun ko w¹ AL Sta ni s³a wa Ol czy ka Gar ba te go. 26 lip ca 1944 r. pod Olesz nem w wal ce z od dzia ³a mi SS zo sta³ ran ny. Prze wie zio no go wte dy do szpi ta la po lo we go od dzia ³u AK Mar ci - na w Kro gul cu. Wra ca j¹c, za trzy mu je - my siê w szpi ta lu wspo mi na Ro bert ئwi k³o gdzie le ¹ na si ran ni ko le dzy. Wi dok jest przy gnê bia j¹ cy... Dwie sa ni - ta riusz ki krz¹ ta j¹ siê przy ran nych, zmie - nia j¹c prze si¹k niê te krwi¹ opa trun ki. Wkr t ce wr ci³ do BŒ i by³ kil ka krot - nie wy mie nia ny w roz ka zach dzien nych. 10 li sto pa da 1944 r. od zna czo no go Krzy - em Wa lecz nych, 24 grud nia 1944 r. otrzy ma³ awans na sier an ta. W stycz niu 1945 r. wy ru szy³ z Bry ga d¹ na Za ch d, ku woj skom alianc kim. W mar cu, ja ko do w d ca dru y ny, uczest ni czy³ w kur sie dla re kru t w. Pod czas po sto ju Bry ga dy w Cze chach, w miej sco wo œci Roz sta ni od ko men de ro wa ny zo sta³ na kurs spe cjal - ny, kt ry mia³ przy go to wy waو ochot ni - k w do prze rzu tu dro g¹ lot ni cz¹ do Pol - Oczy wi œcie od dzia³ Mar ci na, w wiêk szo œci sk³a da j¹ - cy siê z o³ nie rzy ch³op skich, zaj mo wa³ siê przede wszyst kim obro n¹ lud no œci cy wil nej, swo je go za ple cza apro wi za cyj ne go, przed nie miec ki mi re pre sja mi i ban - da mi ra bun ko wy mi. Trud no wiêc wie rzyو w zmy œlo n¹ hi sto riê o ob szar ni kach i ch³o stach. R w nie spra wa De le ga tu ry Si³ Zbroj nych to wy my œlo na na po trzeby UB le gen da De le ga tu ra po wsta ³a do pie ro w 1945 r. ja - ko kon ty nu acja struk tur akow skich, lecz od dzia ³y NSZ, ja ko niepod po rz¹d ko wa ne AK i De le ga tu rze Rz¹ du RP nie mia ³y z ni¹ kon tak tu. Na su wa siê wiêc jed no py ta - nie jak by ³o na praw dê? ski. Po uko cze niu kur su po zo sta³ jed nak w Bry ga dzie. Ra zem z ni¹ w kwiet niu 1945 r. wy zwo li³ ob z kon cen tra cyj ny dla ko biet pod Ho li szo wem i wraz z ca ³¹ jed - nost k¹ prze do sta³ siê do ame ry ka skiej stre fy oku pa cyj nej. Prze by wa³ w Cze - chach, by w ko cu 6 sierp nia 1945 r. po roz bro je niu Bry ga dy przez Ame ry ka n w ja ko o³ nierz Kom pa nii War tow ni czych tra fiو do Ba wa rii. Jed nak ze wzglê du na z³y stan zdro wia zo sta³ zwol nio ny z kom - pa nii. Wr ci³ do kra ju. Na ku rier skim szla ku Kwe sti¹ nie wy ja œnio n¹ po zo sta je, czy zwol nie nie nie by ³o tyl ko za s³o n¹ dym - n¹, a on sam nie mia³ wy je chaو do Pol ski ja ko ku rier lub wy wia dow ca. Ostat nie la - ta y cia Zien ta li do ku men tu j¹ tyl ko ma - te ria ³y œled cze, a sier ant D¹b roz myœl - nie i sku tecz nie gu bi³ tro py i w¹t ki. We d³ug ze zna Zien tal pra wie ca ³y 1945 r. spê dzi³ ja ko ma ga zy nier Ko men dy Wo je w dz kiej MO we Wro c³a wiu, gdzie za trud ni³ siê na roz kaz do w d cy miej sco - we go WiN, por. Jan ka (NN). W grud niu 1945 r. z je go roz ka zu uda³ siê do do - w dz twa II Kor pu su w An ko nie. Przez Cze cho s³o wa cjê iau striê prze do sta³ siê do W³och. Tam mia³ prze ka zaو taj ne mel - dun ki wy wia dow cze gen. Zyg mun to wi Bo husz-szysz ko. Po wy pe³ nie niu mi sji po je cha³ pod No rym ber gê do Kom pa nii War tow ni czych. Ob j¹³ tam funk cjê do - w d cy plu to nu w Kom pa nii Z roz - ka zu p³k. Bo hu na, swe go do w d cy z BŒ, w ma ju 1946 r. wy ru szy³ w dro gê po wrot n¹ do kra ju, uda j¹c je ca AK z po - wsta nia war szaw skie go. Je go za da niem mia ³o byو na wi¹ za nie kon tak t w z od - dzia ³em NSZ Sza re go na Kie lec czyں - nie. W lip cu 1946 r. po raz ko lej ny przy - by³ do No rym ber gi i zn w pe³ ni³ funk cjê do w d cy plu to nu w Kom pa nii War tow ni - czej. Po wr ci³ do Pol ski w grud niu 1946 r. ja ko Bro ni s³aw D¹ bek. Ko rzy sta j¹c z amne stii, ujaw ni³ siê 27 lu te go 1947 r. w PUBP we W³osz czo wie. Bronis³aw Ziental w mundurze kompanii wartowniczych W stycz niu 1949 r. zor ga ni zo wa³ gru - pê zbroj n¹ Pol skie Ka to lic kie Si ³y Zbroj ne. Or ga ni za cja dzia ³a na te re nie wo je w dz twa kie lec kie go. W ma ju 1949 r. przy by³ do Szcze ci na, aby or ga ni zo - waو tam ka na³ prze rzu to wy na Za ch d. Tam 21 lip ca aresz to wa no go. Dwa mie - si¹ ce p ں niej D¹b pod j¹³ nie uda n¹ pr bê uciecz ki z aresz tu œled cze go WUBP, pr bu j¹c udu siو od dzia ³o we go aresz tu. Wy rok w je go spra wie og³o szo - no 13 paں dzier ni ka 1950 r. W po nie - dzia³ ko wy po ra nek 30 stycz nia 1951 r. Bro ni s³a wa Zien ta la za bi to strza ³em w ty³ g³o wy na mo cy wy ro ku Woj sko we - go S¹ du Re jo no we go w Szcze ci nie. Po 1956 r. nie zo sta³ re ha bi li to wa ny. Byو mo e ni gdy nie zo sta nie usta lo na praw dzi wa hi sto ria Bro ni s³a wa Zien ta la vel D¹b ka, vel Za wadz kie go, alias Ja ro - si skie go, ps. D¹b, Groں ny. Po zo - sta j¹ tyl ko tro py, œla dy i nie ja sno œci wy - do by te z ma te ria ³ w ar chi wal nych po 56 la tach. Wy ra a my po dziê ko wa nia za po moc, jak¹ uzy ska li œmy od Pa n w: Ray mon da Za wal ski (IM COM-Eu ro pe, Hu man Re so ur ces Di vi sion), Sieg ber ta Manna (au to ra por ta lu in ter ne to we go po œwiêco ne go hi sto rii kom pa nii war tow ni czych va.com/la bor Se rvi ce), Huberta Kuberskiego (historyka wojskowoœci). Wszyst kie oso by ma j¹ ce in for ma cje lub pa mi¹t ki zwi¹ za ne z udzia ³em Po la k w w kom pa niach war - tow ni czych pro si my o kon takt: w War sza wie z Woj cie chem Mu szy skim Biu ro Edu ka cji Pu blicz - nej IPN (Cen tra la) lub Ra fa ³em Sier chu ³¹ (Od dzia ³o we Biu ro Edu ka cji Pu blicz nej IPN w Po zna niu). Redakcja Rafa³ Sierchu³a, Wojciech Muszy ski Instytut Pamiêci Narodowej Komisja Œcigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu ul. Towarowa 28, Warszawa Biuro Edukacji Publicznej IPN, ul. Hrubieszowska 6a, Warszawa tel , Oddzia³owe Biuro Edukacji Publicznej w Poznaniu, ul. Rolna 45a, Pozna tel , faks Sprzeda wydawnictw w³asnych Gospodarstwo Pomocnicze IPN tel , Wiêcej informacji o dzia³alnoœci Instytutu Pamiêci Narodowej: VIII