Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów KLANZA SPIS TREŚCI Od redakcji... 3

Transkrypt

1

2 SPIS TREŚCI Od redakcji... 3 Zdzisław Hofman: Autorytet... 4 Małgorzata Marcinkowska: Wakacyjna szkoła Ŝycia... 5 Karol i Szymon Juros: Czy szkoła musi być nudna?... 6 Zofia Zaorska: Gratulujemy i dziękujemy. Jubileusz animatora święto i inspiracja... 9 Renata Kownacka: Współczesne trendy w dydaktyce Maria Molicka: Rola rymowanek w stymulacji rozwoju mowy i umiejętności czytania i pisania Renata Kownacka: Szkolny Dzień Pluszowego Misia GraŜyna Wiśniewska: Słuchanie i czytanie z celem Magdalena Ciechańska: Jesienne zabawy. Integracyjne spotkanie dzieci i rodziców w duŝej sali Magdalena Ciechańska: Liście oczywiście. Scenariusz zajęć twórczych dla klas I III Hanna Belkiewicz: Znawca warzyw i owoców w Krainie Hula Gula. Scenariusz zabawy jesiennej dla klas I III Ewa Gęca, Leszek Gęca: Piknik pierwsza klasa. Impreza integracyjna Anna Wasilak: Wspomnienia z Targów Gier i Zabaw w Poczdamie Joanna Stefaniak: Uczeń z Zespołem Aspergera w szkole masowej jako wyzwanie pedagogiczne. Część IV. Strategie wspierania ucznia w zakresie zaburzeń społecznych Anna Gaca: Czy mózg jest łasuchem? Utwór Ja i przyjaciele został załączony do numeru jako oddzielny plik. Redakcja: Anna Bieganowska, Magdalena Ciechańska, Anna Gaca, Ewa Gęca, Leszek Gęca, Karol Juros, Elżbieta Kędzior-Niczyporuk (redaktor naczelna), Renata Kownacka, Małgorzata Marcinkowska, Dorota Ozimek, Grażyna Wiśniewska (korekta), Katarzyna Ziomek-Michalak Redakcja techniczna: Elżbieta Kędzior-Niczyporuk Projekt okładki: Eliza Galej Ilustracje do tekstów i rysunek na okładce: Agnieszka Szewczyk Projekt czasopisma: Łukasz Stypuła Skład i opracowanie graficzne: Paweł Niczyporuk Wydawca: Polskie Stowarzyszenie Pedagogów i Animatorów KLANZA Adres redakcji i wydawcy: Lublin, ul. Peowiaków 10/9, tel. / fax Kontakt z redakcją wyłącznie drogą elektroniczną: redakcja@klanza.org.pl ISSN Copyright by PSPiA KLANZA Kopiowanie i powielanie bez zgody autorów, redakcji i wydawcy zabronione. Czasopismo chronione prawem autorskim. Redakcja zastrzega sobie prawo dokonywania adiustacji i skrótów. Materiałów niezamówionych nie zwracamy. Informacje o sprzedaży i prenumeracie znajdują się na stronie: Zasady udostępniania czasopisma przez biblioteki regulują przepisy dotyczące bibliotek i prawa autorskiego. Zapraszamy do bezpłatnej czytelni czasopisma: moj@klanza.org.pl strona 2

3 Od redakcji Obym tylko mógł stawać się mocniejszy, prostszy bardziej cichy i serdeczny. Dag Hammarskjöld ( ) Początek roku szkolnego powitał szkoły przynajmniej w moim mieście informacją o cięciach w ich budŝecie. Przyjdzie więc zrezygnować z wielu planowanych inwestycji, a o nowych meblach do naszego gabinetu nawet nie ma co marzyć. A miały być dalsze niezbędne remonty, nowe (nowoczesne), atrakcyjne pomoce dydaktyczne itp., itd. Pozostaje urok i wdzięk osobisty nauczycieli i przedsiębiorczość dyrektorów. I o to chodzi najwaŝniejszy w procesie wychowania i nauczania jest nauczyciel (a nie meble)! Tym optymistycznym stwierdzeniem zachęcam do lektury niniejszego numeru naszego czasopisma. Znajdziecie tu Państwo rozwa- Ŝania Zdzisława Hofmana o nauczycielu-mistrzu, czyli prawdziwym autorytecie. Dowiecie się, czy i dlaczego w polskiej szkole wieje nudą i jak temu zapobiegać ciekawe spojrzenie na ten problem niedawnych uczniów, a obecnie studentów psychologii, Karola i Szymona Jurosa. A jak juŝ zapragniecie uczyć jeszcze lepiej, skuteczniej i atrakcyjniej, o współczesnych trendach w dydaktyce przypomni Wam Renata Kownacka, zaś Maria Molicka zachęci do powrotu w świat dzieciństwa, czyli piosenek i rymowanek, które jak pokazują badania odgrywają niemałą rolę w stymulacji tak rozwoju mowy, jak i umiejętności czytania i pisania. A ile tu pomysłów na zajęcia w grupie, działania plastyczne, zabawy ruchowe, organizację świąt klasowych czy własnego jubileuszu... Jest piknik, Szkolny Dzień Pluszowego Misia, urodziny Ojca KLANZY, Toniego Wimmera. I mnóstwo pomysłów na wykorzystanie... liści pomocy dydaktycznej, której teraz, na jesieni, będzie pod dostatkiem, i za darmo! ElŜbieta Kędzior-Niczyporuk, redaktor naczelna moj@klanza.org.pl strona 3

4 Autorytet Tak często i duŝo pisze się o kryzysie autorytetów w Polsce... Zawód nauczycielski to szczególna rola bez autorytetu ani rusz. Kiedy rozpoczynamy kolejny pewnie trudny nowy rok szkolny (bo przecieŝ łatwych nie było, ja przynajmniej nie pamiętam), warto zadać sobie pytanie, co to znaczy autorytet pedagogiczny? TuŜ przed wakacjami w dniach 9 10 czerwca 2009 roku w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim spotkali się naukowcy i praktycy z całej Polski, aby dyskutować, czym jest etyka naszego zawodu. Jakie wyzwania stają przed współczesnym nauczycielem? W Auli im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego było niewielu słuchaczy, najwyŝej setka. W tym samym czasie ZNP zorganizowało konkurencyjną konferencję poświęconą płacom nauczycieli. Sprawa bardzo waŝna, istotna dla Ŝycia tysięcy pracowników oświaty. Tam były tłumy. W KUL-u spotkały się autorytety, w ZNP potrzebujący poprawy sytuacji materialnej nauczyciele. W jednym i drugim miejscu obecna była pani minister, Katarzyna Hall. I jak zwykle proza Ŝycia weryfikuje ideały i wartości smutne. Myślę, Ŝe nie powinno się oddzielać sfery materialnej zawodu od jego wartości ideowych. Trzeba o tym dyskutować wspólnie, nie uciekać przed realiami i śmiało mówić o najwaŝniejszych wartościach, przyświecających realizacji misji nauczyciela, bo to, moim zdaniem, nadal zawód z misją. Mają swoje kodeksy etyczne medycy, prawnicy, psychologowie. Nauczycielom nie potrzeba takowych, bo jak się kogoś uczy, to autorytet i etyka zawodowa stają się czymś przypisanym, czymś automatycznym. Chyba wielu z nas autorytet nadal myli z autorytaryzmem. Gdy byłem dzieckiem, spotkałem mistrzów edukacji i wychowania, ludzi, którzy nie myśleli o swojej pracy jako realizacji procesu dydaktycznego, tylko zwyczajnie uczyli, dawali sobą przykład, wymagali bardzo duŝo od siebie i od nas. Teraz takich nauczycieli jest za mało, pojawiła się luka pokoleniowa, brakuje skutecznych pedagogów, mistrzów, a i dobrych rzemieślników brak. W Ŝyciu wszystko musi mieć swój porządek: najpierw jest się człowiekiem, potem pedagogiem, a dopiero w trzeciej kolejności nauczycielem, na przykład biologii. JeŜeli ten porządek ja jako nauczyciel odwracam w imię realizacji biurokratycznych wymogów programowych i treści nauczania, to szkoła staje się nudna, obsługiwana przez urzędników systemu edukacji. To trochę tak, jak powiedział Jan Paweł II: JeŜeli Bóg jest na pierwszym miejscu, to wszystko jest na swoim miejscu. Trzeba wracać do tego, co najwaŝniejsze. Autorytet pedagogiczny tworzy się w działaniu, w relacji z kaŝdym, kto Ŝyje, pracuje w kręgu szkoły. Szacunek okazywany kaŝdemu, zdolność ograniczania wszechobecnej oceny uczniów i ich rodziców, i umiejętność stawiania wysokich wymagań, zaczynając zawsze do siebie to sposoby budowania autorytetu, który choć tak waŝny powstaje przy okazji, jest wypadkową naszego uczciwego i skutecznego działania. Nasz autorytet wzmacniany jest bardzo mocno przez autentyzm umiejętność praktycznego stosowania tego, co dla nas najwaŝniejsze. Nic tak nie niszczy pedagogicznego wizerunku, jak rozbieŝność pomiędzy tym, co deklarujemy, mówimy, uczymy, a tym, jak nas postrzega uczeń na co dzień w działaniu. By tworzył się autorytet, potrzebny jest czas i działanie, to poznawać i dać się poznać. Dystans tworzy tylko pozorne autorytety. Uczeń potrzebuje być blisko mistrza oczywiście bez poufałości powinny być to więzi oparte o wysokie, ale i przyjazne wymagania. Nic teŝ tak nie wzmacnia naszego autorytetu, jak umiejętność skutecznego działania w sytuacjach trudnych (tych w szkole nigdy nie brakowało), gotowość do otwartej konfrontacji, a często do pomocy, umiejętność negocjacji i osiągania kompromisów. Moim mistrzem w tym zakresie jest Jerzy Buzek, któremu towarzyszyłem dzień i noc przez kilka tygodni w czasie wakacji 2007 i 2008 roku, podziwiając jego naturalną umiejętność okazywania szacunku kaŝdemu napotkanemu człowiekowi. Kiedy przyjeŝdŝaliśmy do wiejskiej szkoły, On zawsze pierwsze kroki kierował do pani woźnej. Często wchodziliśmy do szkoły od zaplecza, by przywitać się z paniami w kuchni. Uczył mnie, jak rozmawiać z kaŝdym nie z pozycji premiera, profesora, tylko rozmówcy. Profesor umie z rolnikiem rozmawiać po chłopsku, z profesorem po profesorsku, a z dzieckiem językiem zrozumiałym przez dziecko. Obserwowałem, jak wchodzi w relacje z ludźmi, którzy próbowali go atakować. Zawsze ich tłumaczył, wyjaśniał, Ŝe konflikt z ich punktu widzenia właśnie tak wygląda, jak oni to pokazują swoim zachowaniem. Z wielką radością, ale i trochę ze smutkiem przyjąłem wieść o wyborze Profesora na Przewodniczącego Parlamentu Europejskiego. Z radością, Ŝe jednak prawdziwe autorytety, czasem niegłośne, niewalczące o swoją pozycję, w ostatecznym rozrachunku zwycięŝają. Ze smutkiem, Ŝe KLANZA traci swojego ulubionego wolontariusza. Kontakt z Nim był zawsze dla nas wielką lekcją kultury autorytetu. Panie Profesorze, z serca gratulujemy. Zdzisław Hofman, prezes ZG PSPiA KLANZA, nauczyciel, trener KLANZY, PTP i Stowarzyszenia Szkoła Liderów, socjoterapeuta, tutor I edycji Programu Liderzy PAFW, koordynator licznych programów edukacyjnych i społecznych, kierownik lubelskiego zespołu szkolącego w ramach programu Edukacja skuteczna, przyjazna, nowoczesna. moj@klanza.org.pl strona 4

5 Nie ma odpoczynku od nauki. Od ksiąŝek, od sprawdzianów, od testów tak, ale nie od nauki. Wakacje to bardzo dobry czas na zdobywanie doświadczeń. Rzec by moŝna czas nieoceniony pod tym względem. UwraŜliwiona na ten fakt, zaczęłam zbierać doświadczenia i patrzeć, czego moŝna nauczyć się w wakacje? Kilkoma zaobserwowanymi doświadczeniami postanowiłam podzielić się z Państwem. M.M. Wakacyjna szkoła Ŝycia Ostatni dzwonek ogłosił miły czas kanikuły. Kto tylko Ŝyw, wyruszył na odpoczynek. Uprzywilejowaną w tym wymiarze warstwą społeczną są nauczyciele, którzy mają całe wakacje do swojej dyspozycji, oraz uczniowie, ale tu juŝ nie wszyscy. Niektórzy przygotowują się do egzaminów poprawkowych z przedmiotów, z których nie opanowali podstawy programowej. Są teŝ maturzyści, którzy nie zdali matury. Osobną kategorię stanowią studenci, których wakacje są niewyobraŝalnie długie i dlatego mogą je przeznaczać na pracę w kraju lub za granicą. Wszyscy jednak tylko teoretycznie zawieszamy naukę na czas wakacji. Bowiem uczymy się i jest to bardzo praktyczna wiedza. Ja na przykład nauczyłam się, jak woła się dziecko, które w ferworze zabawy zapomniało wrócić na kolację do domu. NaleŜy wtedy wychylić się przez balkon i donośnym głosem zawołać: Ile razy ci będę, gnoju, mówiła, Ŝe masz wracać! Bo jak zejdę, to na dupie nie siądziesz!. Interwencja okazuje się w tym wypadku tak bardzo skuteczna, Ŝe kilku gnojków przypomina sobie o kolacji i biegnie do klatki schodowej. A kiedy spóźniony pasaŝer dopada ruszającego ze stanowiska busa i z wyraźnie duŝym wysiłkiem zamyka za sobą drzwi, które wydają bardzo głośny trzask, naleŝy go pouczyć (tak, jak to zrobił kierowca busa, którym miałam wątpliwą przyjemność podróŝować na krótkim odcinku wakacyjnej podró- Ŝy): Po ch pan tak trzaskasz, łeb Pan chcesz komu przyciąć?!. PasaŜer wtedy w poczuciu winy, wtulając głowę w ramiona zajmuje przysługujące mu miejsce stojące i patrzy w tzw. siną dal, omijając spojrzenia współpasaŝerów, którzy grzecznie zamykali drzwi. A na przykład na dworcu PKP uczymy się, Ŝe są stałe prawdy na tym świecie. Pierwsza taka, Ŝe jeśli pociąg się spóźnia, to Ŝeby nie wiem co nic na to nie moŝna poradzić. Druga, Ŝe nie ma jednej, właściwej odpowiedzi na pytanie: dawać czy nie dawać tym, którzy proszą o dwa, brakujące do biletu, złote? Uczymy się takŝe, obserwując nowe formy aktywnego odpoczynku. Zdarzyło mi się widzieć ciekawy obrazek nad jednym z jezior naszego pięknego Pojezierza Łęczyńsko Włodawskiego. PlaŜowicz z rozłoŝonym na kolanach laptopem. Nie wspominam o tym, Ŝe sprzęt się kurzy i przegrzewa, ale czy nie śpiewu ptaków i szumu fal jedziemy posłuchać, sosen i błękitu nieba pooglądać nad jeziorem? WypoŜyczenie jednego z pięciu rowerków wodnych, będących jedyną atrakcją dla dzieci nad wspomnianym jeziorem (bo na kajaki dziecko za małe) wymaga oczekiwania w dwugodzinnej kolejce i pozostawienia dowodu osobistego w zastaw. W moim odczuciu jest to niezgodne z prawem i mocno przesadzone. A moŝe wystarczyłoby zostawić w zastaw dziecko przyjaciół, które i tak, drepcząc w płytkiej wodzie, czeka w kolejce na wolny rowerek? Dokonałam teŝ waŝnego, dotyczącego pogody, uogólnienia Ŝaden rodzaj pogody nie jest dobry. Nie naleŝy się cieszyć z pogody, bo moŝna napotkać silny opór i krytykę przedstawicieli róŝnych grup ludzi. Na przykład upału potrzebują ci, którzy zaplanowali urlop nad Bałtykiem oraz hodowcy truskawek i malin. ChociaŜ ci ostatni chcieliby na zmianę troszkę deszczu, Ŝeby owoc rósł, dojrzewał i nie gnił. Hodowcy ziemniaków natomiast chcieliby wody, ale nie za duŝo, bo kartofelek lubi wilgoć, a nie błoto (bo zaraza się wdaje). Pracownicy nieklimatyzowanych pomieszczeń biurowych, budów i autostrad przeklinają upały, podczas gdy właściciele wytwórni lodów i napojów chłodzących błogosławią je. Nie ma moŝliwości, Ŝeby pogoda była dobra dla kaŝdego Nie jest teŝ do końca jasne, jak zachować się na placu zabaw. Jeśli na placu zabaw są przedszkolaki (grupkę takowych obserwowałam kilka dni temu), to moŝna zaobserwować dwie, wzajemnie wykluczające się zasady. Zasada pierwsza mówi: jeśli do bawiących się dzieci dołącza się inne, które chce się teŝ pobawić, a znalazło się na placu zabaw przypadkiem, bo jego mama zatrzymała się tylko na chwilę, Ŝeby pogadać z koleŝanką, to naleŝy z takim dzieckiem podzielić się zabawkami, zaprosić do robienia babek, poŝyczyć łopatkę. Zasada druga brzmi: jeśli jest to nowo przybyły przedszkolak i nie wiadomo, jak długo tu zostanie i skąd przyszedł, zabawek poŝyczać nie naleŝy. Nie udało mi się rozszyfrować klucza, według którego te dwie zasady działają. Jeszcze jednej waŝnej rzeczy dowiedziałam się na wakacjach tego, Ŝe to nieprawda, Ŝe papierosów i alkoholu młodzieŝy poniŝej lat 18. oraz osobom w stanie nietrzeźwym nie sprzedajemy. Sprzedajemy niestety, sprzedajemy. A właściwie dlaczego sprzedajemy?! W efekcie poczynionych przeze mnie obserwacji zaczęłam zastanawiać się nad obszarem do pracy dla tzw. pedagoga ulicznego. Najwyraźniej stale za mało interweniujemy w to, co nazywamy wychowaniem społeczeństwa. Tyle słuŝb juŝ w to zaangaŝowano, a skutki, jakie są, kaŝdy widzi. Pedagog uliczny miałby bardzo duŝo do zrobienia na ulicach naszych miast, miasteczek i wsi. Obrazek z ostatniej chwili... Pod sklepem bez wjazdu dla wózków pięcioletni maluch kołysze kwilące w wózku niemowlę. Ze sklepu wychodzi matka niemowlaka, podbiega do wózka i zaczyna czule przemawiać: Malutki, mamusia tylko chlebek kupowała, a ty się obudziłeś, płakałeś, juŝ jest mamusia, juŝ jest, cichutko. Pięciolatek ze zdziwioną miną odzywa się niepytany: To pani dziecko? To czemu je pani zostawiła samo? Mógł go ktoś ukraść. Ja pilnowałem. Pozdrowienia z wakacji. Małgorzata Marcinkowska, pedagog, socjoterapeuta, trener PSPiA KLANZA; miłośniczka Bieszczadów i wierszy ks. Jana Twardowskiego. moj@klanza.org.pl strona 5

6 Piszący tekst dla pedagogów sami powinni posiadać doświadczenie w wychowywaniu i prowadzeniu innych osób. Co zrobić, jeśli tak nie jest? OdłoŜyć pióro i pozwolić wykazać się ludziom z bogatszą wiedzą i praktyką? Z pozoru myśl bardzo trafna. Jednak relacja nauczyciel uczeń zawsze jest dwukierunkowa (choć często o tym zapominamy i widzimy lub chcemy widzieć tylko oddziaływanie tego starszego na młodszego). Obserwacje poczynione przez uczniów, jakimi niewątpliwie ciągle jesteśmy, przekazane z chęcią polepszenia jakości relacji nauczyciela i ucznia, a nie wykazania błędów jednych czy drugich, mogą okazać się jeśli nie cenne, to przynajmniej pomocne w codziennej szkolnej rzeczywistości. K.J. Czy szkoła musi być nudna? KaŜdy z nas, obserwując kogoś, moŝe domyślać się jego zainteresowania lub znudzenia otaczającą rzeczywistością. Siedząc w ławce szkolnej, częściej doświadcza się tego drugiego stanu. Czegoś brakuje zarówno nauczycielom, jak i uczniom. Aby określić powody znudzenia i choćby podjąć próbę znalezienia sposobu na rozwiązanie tego szkolnego problemu, najpierw naleŝy zdefiniować NUDĘ. W tym tekście będzie ona rozumiana za słownikiem języka polskiego pod redakcją Mieczysława Szymczaka jako niemiły stan, niemiłe uczucie spowodowane zwykle bezczynnością, brakiem interesującego zajęcia, brakiem wraŝeń, monotonią Ŝycia. Pomijamy pozytywny aspekt nudy, kształtujący się od staroŝytnej Grecji, dziś, w erze ciągłych wraŝeń, zapomniany czy wręcz usuwany z Ŝycia. Czy zajmowanie się nudą w szkole ma sens? Rozpoczynając lekturę niniejszego tekstu, niejeden Czytelnik zada sobie zapewne pytanie o istotność omawianego problemu, o to, czy kwestia nudy w szkole jest rzeczywiście godna uwagi i czy moŝna na nią coś poradzić? Międzynarodowe badania dotyczące zjawiska niechęci wobec szkoły pokazują, Ŝe zagadnienie to powinno stać się obiektem zainteresowania nie tylko badaczy, ale teŝ pedagogów. Uzyskane wyniki wskazują bowiem, Ŝe Polska znajduje się w grupie państw, w których uczniowie nie czują się związani ze szkołą, do której uczęszczają, a takŝe bardzo często unikają wywiązywania się z obowiązku szkolnego. Ponadto powtórzone w 2003 roku badanie wykazało, Ŝe nic w tej kwestii się nie zmienia, a odsetek polskich uczniów, negatywnie oceniających szkołę, jest najwyŝszy spośród państw biorących udział w projekcie (41 państw). Nasuwa się więc pytanie o przyczyny takiego stanu rzeczy, o źródła tak niepokojącej sytuacji. Odpowiedź nie jest łatwa. Oczywiste jest, Ŝe Ŝaden pojedynczy czynnik nie wyjaśnia w całości omawianego powyŝej zjawiska, wydaje się jednak, Ŝe niemały udział w takich, a nie innych postawach polskich uczniów ma szkolna nuda. Powody nudy Jak wynika z podanej wyŝej definicji nuda wiąŝe się ściśle z kwestią aktywności, w tym przypadku z obszarem aktywności szkolnej. Istotne wydaje się więc to, kto kreuje tę aktywność, jak ona wygląda i co, ogólnie rzecz biorąc, jest przyczyną tego, Ŝe obecnie funkcjonujące w Polsce programy edukacyjne nie są w stanie przyciągnąć uwagi i wzbudzić zainteresowania uczniów. Dla kaŝdego człowieka pracującego w oświacie oczywiste jest to, Ŝe program nauczania, który realizuje, jest w mniejszym lub większym stopniu narzucony odgórnie (nawet szkoły prywatne nie mają w tym względzie całkowitej swobody) 2. KaŜdy nauczyciel otrzymuje więc pewne wytyczne dotyczące tematów i materiału, jakie powinien zrealizować w określonym czasie. Standardowe wykonanie tego planu polega na ekspresowym przechodzeniu od tematu do tematu. Zagadnienia przerabiane (!) są na lekcjach bardzo pobieŝnie, nie liczy się jakość, a ilość. Brak jest rozsądnego wykorzystania multimediów czy innych pomocy naukowych, nie ma mowy o sensownej pracy w grupach czy aktywizowaniu uczniów. I tu kryje się pierwsza przyczyna szkolnej nudy. Oczywiste wydaje się bowiem, Ŝe nie jest moŝliwe wzbudzenie zainteresowania kogokolwiek, jeŝeli nie ma się na to czasu i warunków. Ponadto tak skonstruowany program nauczania powoduje, Ŝe uczniowie mają często poczucie przeciąŝenia i przytłoczenia ogromem materiału, który muszą opanować, co wpływa na nich demotywująco i tak nie dam rady, więc po co się starać. Drugą przyczyną szkolnej nudy jest niewątpliwie niemal zupełne nieuwzględnianie indywidualnych zdolności i preferencji sensorycznych uczniów. Od dawna znany jest podział na tzw. wzrokowców, słuchowców i kinestetyków. KaŜdy z nich inaczej odbiera prezentowany materiał. NiemoŜliwe jest dostosowanie treści edukacyjnych do potrzeb wszystkich uczniów, jednakŝe brak urozmaiconych form przekazu w polskich szkołach jest duŝym zaniedbaniem. Ponadto wielu nauczycieli nie rozumie omawianej kwestii, stąd często negatywnie odnosi się do zupełnie naturalnych dla danego typu uczniów zachowań, jak choćby rysowania w zeszycie w czasie lekcji. A przecieŝ właśnie to umoŝliwia niektórym lepszą koncentrację uwagi. Innym waŝnym czynnikiem wpływającym na nudę w szkołach jest z pewnością brak autorytetów 3. Czasy, w których nauczyciel stanowił dla ucznia wzór, był przez niego szanowany i podziwiany, naleŝą do zamierzchłej przeszłości, co nie jest chyba dla nikogo tajemnicą. Efektem takiego stanu rzeczy jest niechęć do przyswajania czy po prostu słuchania treści, które chce przekazać uczniom nauczyciel nie słuchamy ludzi, których nie szanujemy. B. Majerek, Zjawisko niechęci wobec szkoły w świetle badań międzynarodowych, [w:] Zjawisko niechęci wobec szkoły, red. B. Majerek, Kraków 2007, s Wprowadzana reforma oświatowa zakłada juŝ pewne zmiany w tym zakresie. 3 I. Wagner, Stałość czy zmienność autorytetów, Kraków 2005, ss moj@klanza.org.pl strona 6

7 Kolejną przyczyną szkolnej nudy jest niewątpliwie klimat, w jakim wychowują się dzieci. Świat filmów, kreskówek i róŝnorodnych gier komputerowych dostarcza młodym bardzo du- Ŝą dawkę wraŝeń. Efektowna oprawa, interesujące fabuły, szybkie tempo akcji z łatwością przyciągają dzieci. Przyzwyczajone do nieustannej ekscytacji mają duŝe trudności ze skupieniem się na czymkolwiek innym, co nie oferuje tak rozbudowanych doznań. Istotną kwestią, która często mylona jest ze zwyczajną nudą, jest fizyczna zdolność dzieci do koncentracji, związana z dojrzałością mózgu. Dzieci w wieku od 7 do 10 lat mogą skupić się na 20 minut, a uczeń letni na 30 minut 4. Po czasie takiej wytęŝonej koncentracji uczeń przestaje przetwarzać napływające informacje na optymalnym poziomie. śadne prośby czy próby motywowania nie mają tutaj większego sensu, gdyŝ nie są w stanie zwiększyć biologicznie uwarunkowanych zdolności dziecka. Jak to zmienić? Drogi Nauczycielu, tekst ten nie ma mieć charakteru doskonałego poradnika, który, jeśli go przeczytasz i wprowadzisz w Ŝycie, sprawi, Ŝe Twoje lekcje przemienią się w pasjonującą przygodę, z której kaŝde dziecko wyjdzie zafascynowane i z zapałem do dalszej pracy. Dlaczego? PoniewaŜ twierdzimy, Ŝe takie poradniki nie ujmują całości kwestii, redukują poruszaną problematykę do często banalnych pomysłów na idealne rozwiązanie, a ksiąŝki w stylu 10 kroków do, Sukces w krokach czy Zmień swój charakter w cztery tygodnie nie dotykają istoty problemu. Przepis na interesującą lekcję jest w Tobie. I to od Ciebie zaleŝy, jak będzie ona wyglądała, od Twojej postawy, tego, jakim jesteś człowiekiem: interesującym i z pasją czy nudnym i bezbarwnym. Chcesz być dobrym, interesującym nauczycielem? Bądź takim człowiekiem. MoŜe na tym polega problem, bo przecieŝ nieustannie reformuje się nasze szkolnictwo, a wyraźnych zmian ku lepszemu nie widać. Nasuwa się więc pytanie o wartość i celowość obecnego systemu edukacji. JeŜeli bowiem uczniowie potrafią sami realizować pewne tematy, a do szkoły nie przychodzą ze względu na panującą tam nudę, to sztywne trzymanie się ustalonych odgórnie programów jest bezcelowe. DuŜo lepszym rozwiązaniem byłoby więc wspomniane wcześniej postawienie na jakość przekazywanych treści i sposób realizacji tego zadania niŝ na ilość serwowanych uczniom informacji. Wykorzystywanie róŝnorakich dróg przekazu, urozmaicanie lekcji, szukanie sposobów dotarcia do uczniów o róŝnych preferencjach sensorycznych w tym kontekście staje się oczywistością. Pewnie konieczne jest dokształcanie się nauczycieli w zakresie róŝnych technik uczenia To równieŝ droga do budowania sobie autorytetu, którego brak w dzisiejszej szkole stwierdziliśmy. Co rozumiemy przez autorytet? Nie chodzi tu z pewnością o autorytarny styl nauczania, odzwierciedlający dziewiętnastowieczne podejście do edukacji, kiedy to nauczyciel górował nad uczniem, był panem i władcą sytuacji, a w kwestiach konfliktowych mógł nawet stosować kary cielesne. Nie chodzi tu takŝe o modne w niektórych środowiskach bezstresowe wychowanie, w którym to nauczyciel nie zmusza do niczego ucznia, szanuje ponad wszystko wolność i autonomię swojego podopiecznego i jest dla niego kimś w rodzaju starszego kolegi. Według fachowej literatury, autorytet nauczyciela zbudowany powinien być na trzech komponentach: walorach intelektualnych, walorach moralnych oraz zwłaszcza w początkowej fazie współpracy z uczniem atrakcyjności zewnętrznej. Co składa się na te trzy filary autorytetu? Do wartości intelektualnych zaliczono: gruntowną wiedzę fachową, rzeczowość wypowiedzi, umiejętność interesującego przekazywania nauczanych treści, umiejętność dobrej organizacji czasu. A jak konkretnie przeciwdziałać nudzie na lekcji? Odpowiedź moŝna by sformułować na zasadzie antytezy do wymienionych powodów tejŝe. I tak Zdecydowanie lepszym rozwiązaniem od ścisłego, literalnego realizowania programu jest dobre, ciekawe opracowanie mniejszej liczby tematów (jeśli jest to formalnie moŝliwe). MoŜe więc nie wrzucać uczniom do głów masy faktów i wiedzy encyklopedycznej, ale postarać się wypracować w nich pewną kulturę myślenia, podpowiedzieć techniki uczenia się, zainteresować tematami. W tym momencie wielu nauczycieli moŝe zadać sobie pytanie: jak w takim razie przygotuję moich uczniów do czekających ich egzaminów, które obejmują przecieŝ całość materiału? Odpowiedź jest dość zaskakująca. OtóŜ z badań wynika, Ŝe nawet bardzo niski poziom zaanga- Ŝowania szkolnego (poczucie przynaleŝności do placówki, frekwencja) nie wpływa znacząco na wyniki edukacyjne uczniów 5, poniewaŝ według twórców raportu liczy się aktywność własna uczniów, czyli stosowane przez nich strategie samokształcenia. Jak widać, rola szkoły pod tym względem jest mało znacząca, a uczniowie (przynajmniej pewna ich część) radzą sobie sami B. Majerek, op.cit., s. 29. moj@klanza.org.pl strona 7

8 Na wartości moralne składają się: obiektywność, konsekwencja w postępowaniu, Ŝyczliwy stosunek do ucznia, cierpliwość, dotrzymywanie słowa, gotowość wysłuchania ucznia, punktualność. O atrakcyjności zewnętrznej nauczyciela decydują: ogólna kultura, takt, poczucie humoru, ogólny wygląd (aparycja, ubiór), donośny, miły głos 6. PEDAGOGIKA ZABAWY W EDUKACJI KULTURALNEJ pod redakcją ElŜbiety Kędzior-Niczyporuk Wydawnictwo KLANZA Lublin 2006 Nauczyciel posiadający chociaŝ część z wymienionych powy- Ŝej cech ma z pewnością duŝo większe szanse na uzyskanie posłuchu i wzbudzenie zainteresowania uczniów. U podstaw szkolnej nudy jest ogromna róŝnica między tym, co oferuje środowisko, w którym dojrzewają dzieci, a tym, co oferuje szkoła. Oczywistym jest, Ŝe nauczyciel nie ma wielkiego wpływu na to, co jego wychowankowie robią po lekcjach, a często jest to bezmyślne pochłanianie mało wartościowych treści z Internetu, granie godzinami w gry komputerowe czy po prostu gapienie się w telewizyjny ekran. Nauczyciel ze swoją ofertą nie jest konkurencyjny. Pora więc sięgnąć po te same środki przekazu, sprzymierzyć się z telewizją, grami i Internetem, poszukać z uczniami informacji i wartościowych treści, wykształcić w nich kulturę korzystania z tych mediów. Natomiast jedyną rozsądną radą, jakiej moŝna udzielić w kwestii zaleŝności czasu skupienia uwagi ucznia od jego wieku, jest zapoznanie się z fachową literaturą lub obecnymi w Internecie artykułami i niewymaganie od swoich uczniów niemoŝliwego. Pragniemy Ŝyczyć Ci, Nauczycielu, tworzenia lekcji, które będą miały to coś. Byś tworzył nową szkolną rzeczywistość, która będzie przestrzenią wartościowego spotkania ucznia z nauczycielem. Będzie dobrze? Nie wiemy Pewne jest to, Ŝe moŝe być lepiej. A co naprawdę waŝne: w duŝej mierze zaleŝy to tylko od Ciebie. Karol Juros, student Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych KUL, w ramach których realizuje program psychologii oraz filozofii, członek Koła Naukowego Psychologii (Sekcja Psychoterapii i Psychologii Zdrowia), współpracownik PSPiA KLANZA. Zainteresowania: techniki pracy w grupie, szkolenia, szeroko rozumiane zdrowie psychiczne (psychoterapia, samorealizacja), psychologia egzystencjalna, etyka, jazda rowerem. Szymon Juros, student IV roku Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych KUL (psychologia, elementy filozofii i historii), członek Koła Naukowego Psychologii KUL. Zainteresowania: psychoterapia, antropologia, czas spędzany z przyjaciółmi. 6 I. Wagner, op.cit. W edukacji kulturalnej osobiste przeŝycie odgrywa szczególną rolę. Bez niego trudno mówić o pełnym odbiorze kultury. Pomocniczych metod dostarczyć tu moŝe niewątpliwie pedagogika zabawy, która stawia na osobowy kontakt pomiędzy uczestnikami zajęć, uczenie się przez doświadczenie, kreatywne kształtowanie rzeczywistości i samoodpowiedzialność. Pedagogika ta zakłada podejmowanie takich działań edukacyjnych, które umoŝliwiałyby intuicyjne, oparte na odczuciach, cielesno-zmysłowe i kreatywne, a nie tylko intelektualne, spotkanie z rzeczą, w tym takŝe z kulturą i jej wytworami. Zachęca do uzewnętrzniania wraŝeń, wymiany osobistych doświadczeń za pomocą róŝnorodnych kreatywnych środków wyrazu. Niniejsza publikacja jest zbiorem róŝnorodnych propozycji podejmowanych zarówno w ramach nauczania przedmiotów szkolnych, jak i organizacji czasu wolnego dzieci i młodzieŝy. KsiąŜka umownie podzielona została na dwa działy: Literatura sztuka teatr i Dziedzictwo kulturowe. Publikacja z pewnością nie dotyka wszystkich zagadnień związanych z edukacją kulturalną. Jej celem jest przede wszystkim zainspirować Czytelnika do poszukiwania własnych dróg i rozwiązań. moj@klanza.org.pl strona 8

9 Toni Wimmer z Austrii uwaŝany jest za Ojca KLANZY, poniewaŝ dzięki niemu poznaliśmy pedagogikę zabawy, nauczanie kreatywne, pedagogikę systemową, superwizję. Wielu trenerów KLANZY do dziś korzysta z inspiracji austriackich, choć, naturalnie, wybiórczo i twórczo. Toni prowadził dwie Letnie Szkoły Animatorów w Łucznicy (w 1991 i 1992), krótkie warsztaty na Letniej Szkole w Mariówce (w 1998), uczestniczył aktywnie w dziesięcio- i piętnastoleciu KLANZY (w 2000 i 2005). Dzięki niemu kilku animatorów jeździło na warsztaty do Austrii, w tym na roczny kurs z pedagogiki zabawy (cztery osoby) oraz dwuletni kurs z pedagogiki systemowej (dwie osoby). Pomagał nam w prowadzeniu duŝych imprez, zwłaszcza pamiętnego Dnia Wagarowicza na Placu Litewskim w Lublinie w 1992 roku. Zachęcił nas do udziału w spotkaniach pedagogów zabawy w Poczdamie, a ostatnio podzielił się z nami swoją fascynacją badaniami nad funkcjonowaniem mózgu. Jest dla nas autorytetem i doradcą, choć bezpośrednie kontakty są, niestety z powodu języka, dość ograniczone. Z.Z. Po jednodniowym odpoczynku odbyło się spotkanie blisko 100-osobowej grupy w ośrodku kultury Europeum. Oczywiście były wizytówki, przedstawianie się, wspomnienia kiedy i przy jakiej okazji poznaliśmy Toniego, wspólny taniec wszystkich zaproszonych, a potem biesiada urozmaicona pomysłami gości. Najpierw jednak to Toni opowiedział o swoim Ŝyciu i dziękował kolejno swoim rodzicom, rodzeństwu, nauczycielom i szkolnym kolegom. Kiedy wymienił swoją Ŝonę Waltraud, rozległy się gromkie brawa, bo kaŝdy, kto znał Toniego, wiedział, jaką pomocnicą i wsparciem jest ona dla niego. My teŝ ją znamy z gościnności, serdeczności, okazywanych przybyłym do Austrii animatorom. Gratulujemy i dziękujemy Jubileusz animatora święto i inspiracja W minione wakacje, korzystając z zaproszenia na jubileusz 60 lat Ŝycia Toniego, pojechaliśmy do Austrii w trójkę Zdzisław Hofman, Joanna Sieklucka i ja, przedstawiciele KLANZY z Lublina. PrzeŜyliśmy wspólnie z grupą jego rodziny, przyjaciół i znajomych niezwykłe chwile, o których chcemy Wam opowiedzieć. Przede wszystkim wzruszył nas cel spotkań wyraŝenie wdzięczności za lata wspólnych doświadczeń wszystkim, których Toni spotkał, od których się uczył, z którymi prze- Ŝywał trudne i radosne chwile. Okazją do refleksji była zaproponowana przez Toniego piesza pielgrzymka z miejsca, gdzie mieszka, czyli z Sulz pod Wiedniem, do Mariazell, ośrodka kultu maryjnego w Austrii. Trochę zaskoczyła nas długość trasy, jaką mieliśmy przebyć ponad 100 km przez góry i lasy, ale daliśmy radę i dumni, zintegrowani z grupą wkroczyliśmy w czwartym dniu, tj. 22 lipca, do bazyliki w Mariazell. Rozpoczęcie uroczystości jubileuszu Toniego prezentacja wszystkich przybyłych gości (ok. 100 osób) na tarasie Centrum Kongresowego Europeum w Mariazell Następnie wymieniał Toni kolejne miejsca swojej pracy i działalności, w tym KLANZĘ. Dumnie wstaliśmy, ubrani w Ŝółte koszulki, zwracając uwagę wszystkich na naszą obecność. Jesteśmy wdzięczni Toniemu za tyle inspiracji, które sprzyjały naszemu rozwojowi przez 20 lat. Muszę wspomnieć o moich osobistych kontaktach z nim. Ich początek sięga 1982 roku, kiedy to w czasach pustki w sklepach nadeszła do mnie przed BoŜym Narodzeniem czarodziejska paczka pełna róŝnych smakołyków. Potem nastąpiły wzajemne odwiedziny i poznanie pedagogiki zabawy na pierwszych warsztatach w Austrii, z których wróciłam z przekonaniem, Ŝe trzeba je koniecznie przeprowadzić w Polsce. Jubileusz był okazją do prezentacji róŝnych pomysłów, które mogą być dla czytelników inspiracją, dlatego je wymienię. 1. Gazetka kalendarz na linii czasu przyklejano zdjęcia z róŝnych spotkań z Tonim lub własne zdjęcia na pamiątkę dla Jubilata. 2. Zabawny Teatrzyk Jednej Lalki to dowcipna animacja lalki, która opowiadała o Tonim. Nasza grupa dotarła po czterech dniach pieszej pielgrzymki do Mariazell 3. Quiz o Tonim pytania dotyczyły wiadomości o jego rodzinie, pracy i sposobach spędzania czasu wolnego. Najpierw przygotowywano odpowiedzi przy stołach (okrągłych! to było cenne) i potem porównywano je, prezentując na forum (wszyscy dostali nagrody!). Arkusz, na którym narysowana była linia z zaznaczonymi latami. moj@klanza.org.pl strona 9

10 4. Prezentacja na ekranie zdjęć z Ŝycia Toniego, powtarzana w czasie poczęstunku kto miał wolną chwilę, podziwiał. 5. Prezentacja o Tonim przygotowana przez jego córki i Ŝonę Waltraud, z przerywnikami piosenek, przebojów z lat, z których pochodziły zdjęcia. 6. Prezentacja ze wspólnej wyprawy z kolegami do AsyŜu, z muzyką powaŝną w tle. Dziesięć dobrych dni na podstawie duchowego dziennika Jana XXIII Tylko dzisiaj postaram się przeŝyć dzień, nie usiłując rozwiązać wszystkich naraz problemów mojego Ŝycia. Tylko dzisiaj będę troszczył się o moją postawę wobec innych: nie będę nikogo krytykować ani poprawiać. Tylko siebie. Tylko dzisiaj będę szczęśliwy, poniewaŝ jestem stworzony, by być szczęśliwym. Jestem takŝe szczęściem dla tego świata. Tylko dzisiaj będę dostosowywać się do okoliczności, nie Ŝądając, aby one dostosowały się do moich Ŝyczeń. Tylko dzisiaj poświęcę 10 minut mojego czasu na dobrą lekturę. Jak poŝywienie jest konieczne dla ciała, tak dla Ŝycia duszy potrzebna jest lektura. Tylko dzisiaj zrobię dobry uczynek. I nikomu o tym nie powiem. Tylko dzisiaj zrobię coś, na co nie mam ochoty. I postaram się, by nikt tej niechęci nie zauwaŝył. Pozostanie to tylko w moich myślach. Prezentacja o Tonim przygotowana przez córki i Ŝonę 7. Wspólne śpiewanie kanonów. 8. Wspólny taniec wokół stołów. Tylko dzisiaj chcę ustalić dokładny program. MoŜe go nie zrealizuję, ale będę się starać. I będę strzec go przed dwoma chorobami: przed pośpiechem i niezdecydowaniem. Tylko dzisiaj będę mocno wierzyć, Ŝe przewidujący Bóg troszczy się o mnie, nawet, gdy okoliczności będą temu zaprzeczać. Tylko dzisiaj nie będę się bać. Będę przede wszystkim się cieszyć, poniewaŝ pięknie jest wierzyć w dobro. 9. Wzruszające zapalenie świec i zaśpiewanie pieśni. 10. Obdarowanie kaŝdego zaproszonego gościa roślinką wyhodowaną z ziarenka (my z racji podróŝy samolotem dostaliśmy tylko ziarenka; posadziliśmy je zaraz po powrocie do Polski). 11. PoŜegnanie z tymi, którzy tak jak my musieli juŝ wyjeŝdŝać, oraz rozmowy kameralne z tymi, którzy pozostawali. Jubilat Toni z Ŝoną Waltraud Zdjęcia z albumu Zofii Zaorskiej i Zdzisława Hofmana. PoŜegnanie, od lewej: Maria Goldman-Kaindl, Zdzisław Hofman, Toni Wimmer, Zofia Zaorska, Waltraud Wimmer Na zakończenie przytoczę tekst, który otrzymaliśmy przed wyruszeniem na pielgrzymkę, autorstwa Jana XXIII. Zofia Zaorska, dr nauk humanistycznych, gerontolog, współzałoŝycielka i były wieloletni kierownik Lubelskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku. ZałoŜycielka KLANZY, obecnie prezes honorowy; kierownik Szkoły Super Babci. Tworzyła wiele grup zadaniowych, animowała powstanie grup rozwijających idee pedagogiki zabawy, organizowała róŝne formy wielopokoleniowego wolontariatu. moj@klanza.org.pl strona 10

11 Początek nowego roku szkolnego stał się faktem. A wraz z nim plany, postanowienia, Ŝe w tym roku będziemy bardziej konsekwentni, zorganizowani, Ŝe wprowadzimy coś nowego. Właśnie, czy moŝe być inaczej, ciekawiej na naszych lekcjach? Niektórzy z nas mają za sobą niemałe doświadczenie zawodowe, sprawdzone od lat metody, osiągnięcia, odbyte staŝe, więc czy moŝemy siebie i innych czymś zaskoczyć? A gdyby tak spróbować odświeŝyć trochę swój warsztat zawodowy? Czy warto spróbować? CóŜ, sami mówimy, Ŝe uczniowie są zupełnie inni od tych, których mieliśmy kilka, kilkanaście lat temu. A czy my nadąŝamy za dziećmi? Czy znamy współczesne trendy w uczeniu? R.K. Współczesne trendy w dydaktyce Specjaliści twierdzą, Ŝe nie da się dziś uczyć skutecznie bez znajomości osiągnięć naukowych w dziedzinie psychologii i pedagogiki. Zastanówmy się więc, z czym kojarzą się nam: systemy reprezentacyjne WAK, inteligencje wielorakie, inteligencja emocjonalna, techniki relaksacyjne, nowatorskie metody nauki czytania, przyspieszone uczenie się. Jeśli się nam wydaje, Ŝe te pojęcia nie dotyczą nas i naszych uczniów, to najwyŝszy czas zmienić zdanie. W ostatnich kilkunastu latach w pedagogice i psychologii dokonała się prawdziwa rewolucja w uczeniu i aby uczyć efektywnie, musimy to dostrzec. Wypada więc wiedzieć na przykład, Ŝe systemy reprezentacyjne WAK to określone sposoby uczenia się, charakterystyczne dla kaŝdej jednostki. Decydują one o tym, jak odbieramy bodźce ze świata zewnętrznego, jakiego typu informacje najlepiej pamiętamy. Poznając i wykorzystując swój indywidualny system, uczymy się szybciej i skuteczniej. I choć kaŝdy z nas odbiera informacje w sposób polisensoryczny, to mamy tendencje do przetwarzania ich poprzez jeden, tzw. preferowany zmysł. WyróŜnia się trzy systemy (kanały) sensoryczne: wzrokowy, słuchowy oraz kinestetyczny. A jak rozpoznać preferowany kanał sensoryczny? Najlepiej poprzez rozmowę i obserwację. Wzrokowiec zazwyczaj siedzi wyprostowany i wodzi oczyma za prowadzącym zajęcia. Lubi wykresy, tabele, naukę poprzez obserwację, chętnie robi notatki. UŜywa zwrotów: chyba to widzę, to dobrze wygląda, wyobraź to sobie, to jasne. Lubi opisy, dobrze pamięta twarze i imiona, formułuje myśli w postaci obrazów. Chętnie robi listę rozwiązań, dba o porządek, preferuje sztuki wizualne. Słuchowiec często powtarza wypowiadane przez prowadzącego słowa albo energicznie potakująco kiwa głową. UŜywa zwrotów: słucham cię, dobrze to brzmi, coś mi to mówi, gdzieś mi dzwoni. Lubi dialogi i rozmowy. Powtarza głośno to, co napisał. Rozmawia ze sobą. Lubi słuchać. Woli mówić o działaniach niŝ je oglądać, chętnie czyta głośno lub półgłosem. Zapomina twarze, łatwo się dekoncentruje, gdy słyszy hałas, często nuci, głośno myśli, lubi słuchać, ale ze zniecierpliwieniem czeka, aby coś wtrącić. Kinestetyk słuchając, zazwyczaj swobodnie siada na krześle, chętnie bawi się przedmiotami, np. długopisem, przekłada kartki itp. Lubi się uczyć poprzez działanie i bezpośrednie zaangaŝowanie, odgrywanie ról, lubi eksperymenty i badania. Chce czuć emocje, ruch, zapach, smak. UŜywa zwrotów: nie czuję się z tym dobrze, nie kontaktuję, to mi nie leŝy, śliska sprawa. Często ma kłopoty z ortografią. Lubi bliski kontakt z drugą osobą, podczas rozmowy poklepuje, dotyka współrozmówcę. Tupie, gdy się złości, podskakuje, gdy jest zadowolony, duŝo gestykuluje. Lubi nieporządek. Zakłada się, Ŝe systemy te występują proporcjonalnie kaŝdy u około 1/3 populacji. A co to oznacza w praktyce nauczycielskiej? Akceptację faktu, Ŝe kaŝdy z nas ma własny sposób postrzegania świata i kodowania informacji, który jest unikalny, niepowtarzalny. Jeśli uczeń ma trudności w jakiejś dziedzinie, to mogą one świadczyć o tym, iŝ nie potrafimy przekazać mu informacji w preferowanym przez niego systemie sensorycznym. Jeśli sami jesteśmy wzrokowcami, będziemy stosowali głównie metody wizualne, jeśli słuchowcami metody audytywne itd. Powinniśmy więc nauczyć się kontrolować i urozmaicać swój warsztat, by docierać do uczniów o róŝnych preferencjach. Wszyscy chcemy osiągać sukcesy w uczeniu, a czy pamiętamy, by wprowadzając nowy materiał pobudzać zarówno prawą, jak i lewą półkulę mózgową dzieci? Czy wiemy, choćby ogólnie, jak działają poszczególne półkule? Dysponując bowiem właściwą instrukcją obsługi mózgu, moŝemy lepiej wykorzystywać i powiększać potencjał umysłowy dzieci. Lewa półkula odpowiada za porządek linearny, szczegóły, prawa za ogół, całość. Lewa półkula, nazywana teŝ akademicką czy logiczną, odpowiedzialna jest za analizę języka, cyfry, kolejność, logikę, porządek. Prawa, którą określa się jako kreatywną, twórczą, artystyczną lub Gestalt, zawiaduje wyobraźnią, uzdolnieniami plastycznymi i muzycznymi, emocjami, poczuciem humoru. W tradycyjnych systemach edukacyjnych wykorzystuje się głównie lewą półkulę; nowoczesne, efektywne metody zapewniają udział obu półkul. Niestety, w szkole nadal najczęściej jesteśmy tradycyjni. Tymczasem tylko synchronizacja pracy obu półkul pozwala osiągnąć stan synergii kaŝda z nich korzysta z właściwości półkuli przeciwnej, co usprawnia proces uczenia się. Aby mózg nauczył się nawykowego przełączania z jednej półkuli do drugiej, potrzebny jest systematyczny trening, polegający na częstych zmianach form przekazu nauczyciela i zmianach aktywności uczniów. Twierdzi się, Ŝe najbardziej optymalna byłaby zmiana stosowana co 5 10 minut. Ostatnio znów zaczęło się mówić o inteligencjach wielorakich Howarda Gardnera. Autor wyróŝnia osiem rodzajów inteligencji (wcześniej wymieniano ich siedem), jednocześnie zastrzegając, Ŝe w przyszłości badania pozwolą na wyodrębnienie kolejnych. Są to: inteligencja lingwistyczna, matematyczno-logiczna, wizualno-przestrzenna, muzyczna, kinestetyczna, interpersonalna, intrapersonalna i przyrodnicza. Inteligencją lingwistyczną obdarzone są osoby wykazujące zorganizowanie, systematyczność, wraŝliwość na wzorce, słowa ich porządek, brzmienie, rytm. Uczeń posiadający ten typ inteligencji, zdradza zainteresowanie językiem i grą słów; lubi wiersze, rymowanki, zabawy słowne. moj@klanza.org.pl strona 11

12 Inteligencję matematyczno-logiczną posiadają osoby, które myślą abstrakcyjnie, są precyzyjne w wysławianiu się, dobrze zorganizowane, stosują logiczne struktury myślowe, lubią pracę z komputerem, rozwiązują problemy w sposób niewerbalny, posługując się kodami, symbolami. Uczeń z tym typem inteligencji lubi ćwiczenia dotyczące porządkowania, liczb, pomiarów, szacowania. Osoby z inteligencją wizualno-przestrzenną wykazują naturalną zdolność do odtwarzania w pamięci obrazów, obiektów, mają poczucie sensu całości, dobre wyczucie koloru, świetnie odczytują mapy, wykresy, diagramy, zapamiętują informacje w postaci obrazów, są kreatywne. Inteligencja muzyczna cechuje osoby wraŝliwe na rytm, barwę dźwięków, ładunek emocjonalny muzyki. Uczeń lubi śpiewanie, muzykę, teksty piosenek, rymowanki, rapowanie, wspólne czytanie. Lepiej przyswaja wiadomości przy muzyce. Inteligencja kinestetyczna charakteryzuje osoby ruchliwe, posiadające umiejętność panowania nad własnym ciałem, przedmiotami, uzdolnione manualnie, technicznie. Najlepiej uczą się one poprzez ruch, działanie, uczenie innych. Osoby z inteligencją interpersonalną (społeczną) cechuje łatwość nawiązywania kontaktów z innymi, umiejętność odczytywania cudzych intencji, porozumiewania się, a nawet manipulowania innymi. Obdarzone nią osoby lubią ludzi, mają wielu przyjaciół, chętnie współpracują z innymi, pełnią rolę mediatora w dyskusji. Inteligencję intrapersonalną (intuicyjną) posiadają osoby mające dokładny obraz samego siebie, wyczulone na uznawane przez siebie wartości, konsekwentne w przestrzeganiu zasad, w pełni świadome swoich uczuć, zalet i słabości. Potrafią siebie motywować i starają się odróŝniać od innych. Osoba z inteligencją przyrodniczą ma silne poczucie bycia częścią przyrody, odznacza się zdolnością do rozumienia środowiska naturalnego, czerpania z niego korzyści, posiada umiejętność rozumienia praw natury i postępowania zgodnie z nimi, lubi pielęgnować rośliny, ma zwierzęta domowe, jest świetnym obserwatorem przyrody. H. Gardner uwaŝa, Ŝe kaŝda osoba posiada wszystkie, rozwinięte w róŝnym stopniu, rodzaje inteligencji; są one dynamiczne i zmieniają się w trakcie rozwoju jednostki, tworząc jej niepowtarzalny profil inteligencji. MoŜna je rozwijać poprzez róŝnorodne ćwiczenia i odpowiednią organizację środowiska. Zadaniem nauczyciela jest pomóc dziecku w rozpoznaniu jego silnych i słabszych stron oraz odpowiednio stymulować wszechstronny rozwój. Niezbędna jest tu współpraca z rodziną. W szkole zazwyczaj skupiamy się na kształceniu inteligencji lingwistycznej i matematyczno-logicznej. A co z dziećmi posiadającymi inne profile inteligencji? Czy nie skazujemy ich juŝ na starcie na niepowodzenia? Warto się zastanowić nad tym problemem. są tylko przeciętnymi pracownikami, a bardzo inteligentne osoby nierzadko słabo radzą sobie z Ŝyciowymi problemami. Przyczyną jest niska inteligencja emocjonalna. Rozwijając ją, uczymy przy okazji rozwiązywania konfliktów, problemów, co oczywiście ułatwia nam pracę wychowawczą. A moŝe powinniśmy teŝ zweryfikować stosowane do tej pory metody nauki czytania? PrzecieŜ w wielu opracowaniach mówi się, Ŝe te najczęściej stosowane w szkole spowalniają tempo czytania. Zresztą, jeśli uwzględnimy style uczenia się, to okaŝe się, Ŝe metody te nie są odpowiednie dla wszystkich uczniów. Do tego swoistego rachunku sumienia naleŝałoby jeszcze dodać pytanie: Czy uczymy dzieci uczenia się? Czy nasi podopieczni wiedzą, co mają robić, by uczyć się szybciej, łatwiej, przyjemniej, czy zdają sobie sprawę, Ŝe kaŝdy z nich ma indywidualny styl uczenia się? Z wymienionymi zagadnieniami związane jest pojęcie przyspieszonego uczenia się, mogące stać się szansą dla wszystkich odpowiednio motywowanych i właściwie nauczanych uczniów na osiągnięcie wyników, które wcześniej mogły być uznane za leŝące poza zasięgiem ich moŝliwości. Pomaga ono teŝ w wyborze preferowanych sposobów nauki, wdraŝa do właściwego uczenia się umiejętności, której się nie zapomina do końca Ŝycia. Warto więc poznać i to zagadnienie dokładniej. CóŜ współczesnych trendów w uczeniu jest wiele, nie wszystkie musimy stosować natychmiast, ale przynajmniej elementy tych, które przekonują nas najbardziej, warto wykorzystywać na własnych zajęciach. Nam ułatwią pracę, a uczniom uprzyjemnią i uatrakcyjnią naukę. Bibliografia: Dryden G., Vos J., Rewolucja w uczeniu, Poznań Goleman D., Inteligencja emocjonalna, Poznań Kubiczek B., Metody aktywizujące, Opole Smith A., Przyspieszone uczenie w klasie, Katowice Taraszkiewicz M., Rose C., Atlas efektywnego uczenia (się), Warszawa Taraszkiewicz M., Refleksyjny praktyk w działaniu, Warszawa Sposoby uczenia się. Renata Kownacka, nauczycielka Publicznej Szkoły Podstawowej nr 1 w Bogatyni, współautorka programu realizowanego w szkole Uczymy się, bawiąc, współautorka publikacji i warsztatów kierowanych do nauczycieli wychowania przedszkolnego oraz kształcenia zintegrowanego, trener PSPiA KLANZA, Sekcja Kształcenia Zintegrowanego. A jak rozwijamy i wykorzystujemy inteligencję emocjonalną dzieci? PrzecieŜ badania potwierdzają, iŝ to właśnie odpowiedni poziom EQ (inteligencji emocjonalnej), a nie wysokie IQ (inteligencja intelektualna) zapewnia uczniowi sukces w przyszłości. Okazuje się, Ŝe bardzo dobrzy uczniowie często moj@klanza.org.pl strona 12

13 Rola rymowanek w stymulacji rozwoju mowy oraz umiejętności czytania i pisania Tradycja śpiewania czy recytowania rymowanek dzieciom ma długą historię i jest wszechobecna w kulturze europejskiej, na przykład angielskich rymowanek jest nadspodziewanie wiele, około ośmiuset. Pierwsze zapisane wersje pojawiły się w VII wieku naszej ery, ale najwięcej utworzono ich w ostatnich trzystu, dwustu latach. Były tradycyjnym sposobem, w jaki matki czy opiekunki zabawiały najmłodszych. Później dzieci w zabawach ruchowych powtarzały te krótkie, pozbawione logicznego znaczenia rymowanki, jak powszechnie znana wyliczanka: Pan Sobieski miał trzy pieski: czerwony, zielony, niebieski. Raz, dwa, trzy, wychodź ty. wyspecjalizowany jest w ich odbiorze 6. Niemowlęta rozpoznają około stu róŝnych dźwięków wszystkich języków świata, wyodrębniając i koncentrując się na tych, które permanentnie słyszą, co znajduje odzwierciedlenie w kodowaniu ich w mózgu 7. W badaniach ERP (technika badania potencjałów towarzyszących event related potencials), umoŝliwiających śledzenie aktywności elektrycznej mózgu z zewnątrz czaszki, okazało się, Ŝe mózgi siedmiomiesięcznych niemowląt reagowały aktywnością lewej półkuli na znane sobie, często powtarzane dźwięki. Mózg jest przygotowany funkcjonalnie do specjalizacji w procesie nabywania mowy. Lateralizacja to stronna organizacja mózgu człowieka, która powoduje asymetrię czynnościową, dla funkcji mowy jest cechą wrodzoną i zdeterminowaną genetycznie. W mózgu stale powstają nowe połączenia, a nieuŝywane ulegają wygaszeniu i dlatego pod koniec okresu niemowlęcego wraŝliwość na rzadko słyszane kombinacje dźwięków zmniejsza się. Z czasem rymowanki popadły w zapomnienie, przez wiele lat nie doceniano ich roli w rozwoju poznawczym dziecka. Dzisiaj na nowo odkrywa się je jako najlepszy materiał stymulujący przyswajanie języka przez dzieci, docenia się ich kluczową rolę w przygotowaniu dzieci do nauki czytania i pisania 2, np. w Wielkiej Brytanii wpisane są w obowiązkowy program nauczania 3. Ich znaczenie poznano w trakcie badań nad zaburzeniami dyslektycznymi, o czym za chwilę. CóŜ takiego niezwykłego jest w rymowankach, Ŝe nie wolno ich pomijać w stymulacji mowy, uczeniu czytania i pisania, Ŝe od nich naleŝy rozpoczynać nauczanie języka, zarówno ojczystego jak i obcego? OtóŜ rymowanki, mając wierszowaną strukturę z charakterystycznymi powtórzeniami i rytmem, skłaniają do uwaŝnego słuchania, pomagają (melodia i rytm) w wyodrębnianiu, rozróŝnianiu i zapamiętywaniu dźwięków. Narzucają rytm, artykulację rymów, wydłuŝają fazę wydechu, a powtórzenia ułatwiają zapamiętywanie słów i ich znaczeń, przede wszystkim zaś stymulują wraŝliwość fonetyczną. Są doskonałym materiałem do ćwiczeń artykulacyjnych. Surrealistycznie przedstawiają zdarzenia, ale to nie treść rymowanek jest waŝna, tylko wybrzmiewanie dźwięków. Diane Godwin i Margaret Perkins w swojej ksiąŝce zatytułowanej Teaching Language and Literacy in the Early Years piszą, Ŝe dzieci czerpią przyjemność z powtarzania rymów. Dla nich nie jest tak waŝne znaczenie słów, ile rym, rytm i powtórzenia. Fascynacja brzmieniem echa, rymowankami, powtórzeniami sprzyja stopniowemu rozwojowi artykulacji. Rymowanki idealnie przystają do rozwoju mowy zaprogramowanej w filogenezie 4. Kultura, selekcjonując róŝne formy oddziaływania, często utrwala te, które są przydatne w stymulacji waŝnych rozwojowo kompetencji. (W toku rozwoju dziecka następnym niezwykłym sposobem stymulacji rozwoju psychicznego są baśnie, które jak w pigułce zawierają niezbędne informacje dla zrozumienia funkcjonowania świata społecznego, świata innych ludzi, dla rozwoju myślenia narracyjnego 5 ). Badania nad rozwojem mowy wskazują, Ŝe słowa, które docierają do małego dziecka, nie tworzą chaosu dźwiękowego, który na skutek asocjacji jest stopniowo porządkowany, ale materiał ten jest opracowywany w oparciu o wrodzone reguły, umoŝliwiające tworzenie ich symbolicznych reprezentacji w mózgu. Od urodzenia dzieci wykazują szczególną wraŝliwość na dźwięki mowy ludzkiej; moŝna stwierdzić, Ŝe mózg 1 Por. J.A. Cuddon, Dictionary of Literary. Terms and Literary Theory, Penguin Reference, England 1999, s Por. D. Godwin, M. Perkins, Teaching Language and Literacy in the Early Years, David Fulton Publisher, London 2002, wydanie drugie. 3 Wyjątkowość rymowanek w stymulacji rozwoju świadomości fonologicznej uzasadnia ich wykorzystanie w nauczaniu języka angielskiego, poniewaŝ dzieci, których ojczystym językiem jest język angielski, wolniej uczą się czytać; równieŝ znacznie więcej dzieci w Wielkiej Brytanii zdiagnozowanych jest jako dyslektyczne w porównaniu do dzieci włoskich czy innych europejskich. Proces głośnego czytania w języku angielskim aktywizuje więcej obszarów w mózgu niŝ u czytających po włosku (por. J.W. Kalat, Biologiczne podstawy psychologii, PWN, Warszawa 2006). 4 Por. D. Godwin, M. Perkins, op. cit. 5 Por. J. Bruner, Making Stories. Law, Literature, Life, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, London, England Por. J.W. Kalat, Biologiczne podstawy psychologii, PWN, Warszawa 2006, s Por. M. Rutter, M. Rutter, Developing Minds, Penguin Books, England 1993; L. Eliot, Co tam się dzieje, Wydawnictwo Media Rodzina, Poznań moj@klanza.org.pl strona 13

14 Brak świadomości fonologicznej (świadomości dźwięków i intonacji mowy, rymów i podobieństwa dźwięków, sylab i fonemów 2 ) jest jedną z głównych przyczyn trudności w nauce czytania i pisania 3. Uczący się czytania musi posiadać umiejętność wyodrębniania sylab i fonemów i manipulowania nimi, co ułatwia rytm, rym i powtarzanie. Dlatego rymowanki i aliteracja, czyli powtarzanie początkowej spółgłoski w szeregu słów, są dobrą metodą rozwoju świadomości fonologicznej u dzieci 4. Rymowanki pomagają zróŝnicować słowa w kontekście, uchwycić części składowe wyrazu, zdania. Najlepszym predyktorem sukcesu w nauce czytania i pisania, lepszym niŝ IQ (iloraz inteligencji), zasób słownictwa czy umiejętność słuchania ze zrozumieniem, jest świadomość fonologiczna 5. Marylin Jager Adams opisuje pięć poziomów świadomości fonologicznej: 1) słyszenie rymów i aliteracji, 2) porównywanie i kontrastowanie dźwięków słów dla ich rymów i aliteracji, 3) łączenie i dzielenie sylab, 4) wyodrębnianie fonemów w wyrazach, np. liczenie ich w wyrazach, 5) moŝliwe manipulowanie fonemami: dodawanie, usuwanie, przestawianie 6. Proces nabywania języka, co odzwierciedlają badania mózgu, zaczyna się bardzo wcześnie 8. Opanowanie dźwięków języka pomaga w rozróŝnianiu, rozumieniu i uczeniu się słów. Dzieci selekcjonują dźwięki, koncentrując się słuchowo na języku ojczystym. Przyjmują strumień dźwięków i dzielą je na dźwięki mowy; odbierają teŝ emocje wyraŝone w wypowiadanych słowach. JuŜ niemowlęta identyfikują rytm, intonację, melodię, czyli właściwości prozodyczne, charakterystyczne dla danego języka w aspekcie akustycznym. (Słuchając języka bez jego znajomości moŝna rozpoznać, czy jest to na przykład niemiecki czy rosyjski). Susan Foster pisze, Ŝe prozodia powoduje przyjęcie przez małe dzieci wzoru intonacji języka i poszczególnych słów (osłuchanie się z brzmieniem języka warunkuje jego artykulację), rozwija inną, niezwiązaną ze znaczeniem wyrazów cechę ekspresję wypowiedzi 9. Za prozodię odpowiada prawa półkula mózgowa, co wyjaśnia związek języka z jego aspektem emocjonalnym. Dziewiętnastomiesięczne dzieci potrafią róŝnie uŝywać głosu w zaleŝności od tego, do kogo mówią; potrafią na przykład szeptać, ukrywając sekret czy mówić głośno, poprawiając 0. Komunikują się emocjonalnie, niekoniecznie za pomocą słów, w czym wielki udział mają komórki lustrzane. Neurony te związane są z ośrodkami ruchu i percepcji, pozwalają zrozumieć uczucia i intencje, pomagają w rozumieniu komunikatów językowych i pozajęzykowych 1. Zdolność do wychwytywania rymów, czyli rozpoznawanie, iŝ dwa słowa rymują się, nawet jeśli dziecko nie potrafi powiedzieć dokładnie, jaki wspólny dźwięk te słowa posiadają, jest umiejętnością stymulującą rozwój fonologiczny. W procesie rozwoju najpierw pojawia się zdolność do wyodrębniania słów, sylab, później fonemów. Świadomość fonologiczna mo- Ŝe być mierzona testami określającymi umiejętność wychwytywania rymów, wybrzmiewania sylab i fonemów 7. Wyodrębniono trzy rodzaje świadomości fonologicznej: 1) świadomość sylaby, 2) prosta świadomość fonologiczna (tzw. simple) powodująca, Ŝe osoba wie, iŝ zmiana jednej głoski na drugą zmienia sens słowa (np. rogi nogi, róŝa burza), 3) wieloaspektowa świadomość fonologiczna (compound), która oznacza, Ŝe osoba potrafi wykonać dwie operacje na elementach dźwiękowych (fonemach, sylabach, morfemach) słów jednocześnie, np. utrzymać w pamięci dany dźwięk i porównać go do innego dźwięku w innym słowie albo wyobrazić sobie brzmienie innego słowa, jeśli doda się lub ujmie do tegoŝ dany fonem, sylabę, morfem 8. 8 Por. J. Beard, Babies Learn to Speak, Scientific American Mind, 10/ , s Por. S.H. Foster, The Communicative Competence of Young Children, Longman, London New York Por. tamŝe, s Por. D. Dobbs, A Revealing Reflection, Scientific American Mind, April/May 2006, s Por. A. Maurer, Świadomość fonologiczna a automatyzacja w nauce czytania i pisania przegląd literatury obcojęzycznej, [w:] Diagnoza dysleksji, red. B. Kaja, Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej, Bydgoszcz 2003, s Por. P.E. Bryant, A.M. Colman, Psychologia rozwojowa, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań B. Kaja, R. Nair, Znaczenie testu świadomości fonologicznej w diagnozie dysleksji, [w:] Wczesna diagnoza i terapia dzieci z utrudnieniami w rozwoju, red. J. Kruk-Lasocka, M. Sekułowicz, Wyd. Dolnośląska Szkoła WyŜsza Edukacji Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, Wrocław 2004, s Por. tamŝe; U. Gostwami, P. Bryant, Phonological Skills and Learning to read, Lawrence Erlbaum Associates Ltd, East Sussex 1990; K.E. Stanovich, Romance and Reality (Distinguished Educator Series, Reading Teacher 1993/94, 47/4/, , EJ ); M. Rutter, M. Rutter, op. cit.. 16 Por. M.J. Adams, Beginning to Read: Thinking and Learning about Print, Cambridge, Ma: Bolt, Beranek and Newman, Inc. ED Por. B. Kaja, R. Nair, op.cit., s Por. tamŝe, s. 70. moj@klanza.org.pl strona 14

15 Gostwami pisze, Ŝe rozwój fonologiczny jest uniwersalnym zjawiskiem i przebiega podobnie u wszystkich dzieci, niezaleŝnie od tego, jaki język jest ich ojczystym 9. Rozwój świadomości fonologicznej przebiega stopniowo i w róŝnym tempie. Badania testowe wykazały, Ŝe 25% dzieci trzyletnich wyodrębnia rymy. Dzieci cztero- i pięcioletnie wyczuwają rytm i aliteracje 20. Śledząc rozwój fonologiczny zaobserwowano, Ŝe dzieci najpierw potrafią wyklaskiwać rytmy i wyodrębniać rymy, potem dzielić wyraz na sylaby (wiele angielskich badań wskazuje, Ŝe dzieci najczęściej mają rozwiniętą świadomość sylab zanim pójdą do szkoły, jednak poziom tych umiejętności u niektórych dzieci jest bardzo niski); na końcu pojawia się świadomość fonemów. Świadomość fonologiczna gwałtownie rozwija się pod wpływem oddziaływań szkoły, nie dotyczy to jednak wszystkich dzieci. Dojrzałość do czytania jest zaś uzaleŝniona od jej rozwoju, determinuje ona progres w czytaniu. Zatem nie naleŝy dzieciom mającym problemy ze świadomością fonologiczną zadawać zadań, w których muszą wyczuwać i manipulować fonemami. Przed przystąpieniem do nauki czytania czy pisania naleŝy rozwinąć świadomość fonologiczną, poniewaŝ stanowi ona podstawę w opanowaniu tych sprawności językowych. Rozwój fonologiczny pomaga równieŝ w zapamiętaniu i odtwarzaniu wypowiadanych słów, ułatwia uczenie się przez analogię nowych słów, których brzmienie jest podobne. Rymowanki czy wierszowanki nadają się do tego idealnie. Warto zacytować za D. Godwin i M. Perkins słowa Meek a, który powiedział: Please teach children nursery rhymes, and the phonology will come, unnoticed, with fun 21 ( Uczcie dzieci rymowanek, a umiejętność fonologiczna z przyjemnością i niepostrzeŝenie zostanie przyswojona ). Poprzez rymy i rytm dziecko utrwala wzór dźwięku, ćwiczy i zapamiętuje kolejność sylab w wyrazie. Rytm narzuca artykulację sylab w czasie i stabilizuje kolejność ich odtwarzania, co jest waŝne w terapii takich zaburzeń, jak jąkanie czy przestawianie sylab w wyrazach, a uwarunkowane jest m.in. zaburzeniami funkcjonowania tzw. wewnętrznego zegara mózgu 22. Jednocześnie dzięki rymowankom dziecko poznaje gramatyczną strukturę języka, w tym budowę zdania, głównie pozycję rzeczownika i czasownika. Uczy się w sposób niezauwaŝalny gramatyki, poznaje język literacki. S. Walker i R. Meighan piszą, Ŝe ucząc się pewnego języka jednostka styka się z informacją, często ukrytą, mówiącą o tym, co składa się na poprawność językową 23. TakŜe badania przeprowadzone przez P. Bryant i Bradley udowodniły, Ŝe sprawność słuchania rozwinięta przez rymowanki ułatwia nabywanie sprawności czytania i pisania 24. Stanley Thornes pisze, Ŝe od czasu tego odkrycia rymowanki stosuje się w profilaktyce i terapii dysleksji 25, będącej rezultatem wadliwego przetwarzania języka. Dysleksja jest jednym z rodzajów zaburzeń w uczeniu się, jest to specyficzne zaburzenie o podłoŝu językowym, o biologicznej etiologii, charakteryzujące się trudnościami w nauce czytania, pisania i ortografii, zwykle odzwierciedlające niewystarczające zdolności przetwarzania fonologicznego 26. Wcześniejsze badania ujmowały dysleksję w aspekcie deficytów percepcyjnych, aktualne koncentrują się wokół zaburzeń psycholingwistycznych, wskazując na związek dysleksji z wadliwym przetwarzaniem języka. Dyslektycy słabiej wybrzmiewają spółgłoski i wielu z nich ma problemy z uchwyceniem następstwa czasowego, co objawia się trudnościami w odwzorowaniu rytmu (np. w jego wyklaskiwaniu czy wystukiwaniu), kolejności występowania sylab czy głosek w wyrazie. Badania dzieci z dysleksją rozwojową ujawniają, Ŝe wiele z nich ma zaburzenia rozwoju mowy. B. Kaja pisze, Ŝe stanowią one 60% wszystkich dzieci z dysleksją. Zaburzenia te dotyczą głównie recepcji lub ekspresji mowy. Najczęstsza forma dysleksji nazywana jest dysleksją fonologiczną, poniewaŝ jest ona wynikiem deficytów w zakresie percepcji i manipulacji głoskami 27. Braki świadomości fonologicznej i specyficznej z nią związanej pamięci dźwięków nie są widoczne, nie ujawniają się w Ŝyciu codziennym, ale w badaniach potwierdzono zaleŝność między»poziomem rozwoju świadomości fonologicznej a opanowaniem umiejętności pisania i czytania«28 piszą B. Kaja i R. Nair. ZaleŜność ta jest specyficzna i nie odnosi się do innych umiejętności, na przykład matematycznych 29. Jeśli uczeń nie potrafi odtworzyć brzmienia nowego słowa napotkanego w tekście, ma równieŝ ograniczone szanse na zidentyfikowanie jego znaczenia 30 stwierdzają P. Bryant i A. Colman. Nauczenie się czytania w językach alfabetycznych nie jest moŝliwe bez świadomości fonologicznej 31 pisze za P. Bryant B. Kaja. Świadomość fonologiczna pełni podwójną rolę: 1) warunkuje powiązanie fonemów z grafemami oraz 2) umoŝliwia dalszy progres w czytaniu. Czytanie jest złoŝonym procesem obejmującym m.in. dostrzeganie niewielkich róŝnic graficznych i róŝnicowanie ich w brzmieniu, łączenie wzorów dźwiękowych z symbolami graficznymi. Wiele dzieci ma problemy z wyodrębnianiem elementów dźwiękowych, a takŝe z dokonywaniem ich syntezy. Te ostatnie czytają wolno i mają trudności z wyrazami, których wymowa róŝni się od pisowni. Niektóre dzieci wymagają specjalnego treningu kojarzenia litery z głoską, co warunkuje czytanie. Umiejętność identyfikowania najmniejszych elementów dźwiękowych (fonemów) słów sprzyja równieŝ ich szybkiemu przyswajaniu. 19 Por. U. Gostwami, Learning to Read in Different Orthographies: Phonological Awareness Orthographic Representations and Dyslexia, [w:] Dyslexia. Biology, Cognition and Intervention. Whurr Publishers Ltd., London Por. M.J. Adams, op. cit. 21 D. Godwin, M. Perkins, op. cit. s Por. E. Szeląg, Mózgowe mechanizmy mowy, [w:] Mózg a zachowanie, red. T. Górska, A. Grabowska, J. Zagrodzka, PWN, Warszawa S. Walker, R. Meighan, Ukryty program języka, [w:] Socjologia Edukacji, red. Z. Kwieciński, UMK, Toruń 1993, s Por. U. Gostwami, op. cit. 25 Por. S. Thornes, Sounds for Reading, Photocopiable Resource Bank, s G. Krasowicz-Kupis, Językowe, ale nie fonologiczne deficyty w dysleksji, [w:] Diagnoza dysleksji, op. cit., s B. Kaja, Etiologia i diagnoza dysleksji rozwojowej przegląd badań prowadzonych na świecie, [w:] Diagnoza dysleksji, op. cit., s B. Kaja, R. Nair, op. cit., s Por. M. Rutter, M. Rutter, op. cit., s P.E. Bryant, A.M. Colman, op. cit., s B. Kaja, R. Nair, op. cit., s. 90. moj@klanza.org.pl strona 15

16 Osoba sprawnie czytająca konfrontuje odczytywane słowa z własnymi oczekiwaniami w ramach treściowego kontekstu. Początkujący czytelnik uczy się takiego samego sposobu postępowania. Identyfikuje pojedyncze słowa, a resztę zgaduje na podstawie ogólnej treści oraz zawartych w tekście ilustracji. Strategia ta zawodzi w przypadku napotkania nieznanych słów. Jeśli jednak słowa te występują w mowie dziecka, czyli w słowniku języka mówionego, mogą zostać odczytane. Warunkiem jest dysponowanie przez dziecko technikami pozwalającymi przełoŝyć obraz słowa na jego brzmienie 32. Początkowo powiązanie brzmienia z obrazem w tekście sprawia dzieciom trudności. Zatem szczególna rola w procesie czytania przypada umiejętności rozróŝniania dźwięków. Strategia związana z kojarzeniem słowa w tekście z jego brzmieniem jest bardzo waŝna dla przejścia od początkowego czytania do zaawansowanego. Dzieci dyslektyczne mają równieŝ szczególne trudności w nauce języka obcego. Niektóre słabiej reagują na spółgłoski, mają nawet problem z wymawianiem początkowych spółgłosek lub ujawniają zaburzenia następstwa czasowego dźwięków, nie widzą róŝnicy, przestawiając kolejność sylab czy głosek. Słabo słyszą róŝnice między podobnie brzmiącymi słowami i mylą je podczas czytania. Nie słysząc róŝnic, niepoprawnie wymawiają, niedokładnie i źle rozumieją tekst. Wyklaskiwanie rytmu w zabawach językowych, rymowankach, piosenkach jest pierwszym sposobem rozwijania świadomości fonologicznej. Poprzez rymowanki, wyliczanki i piosenki dokonuje się stymulacja świadomości fonologicznej od rytmu i rymu do uchwycenia róŝnic w brzmieniu fonemów i umiejętności ich rozróŝniania, która jest tak waŝna dla prawidłowej wymowy, rozumienia, a takŝe dla dalszej edukacji czytania i pisania czy nauki języka obcego. Wszystkie wyŝej wymienione zalety rymowanek wskazują na potrzebę ich stosowania nie tylko w terapii, ale przede wszystkim w działaniach profilaktycznych w przedszkolu czy szkole. Bibliografia: 1. Adams M.J., Beginning to Read: Thinking and Learning about Print, Cambridge, Ma: Bolt, Beranek and Newman, Inc. ED Beard J., Babies Learn to Speak, Scientific American Mind, 10/ Bruner J., Making Stories. Law, Literature, Life. Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, London, England Bryant P.E., Colman A., Psychologia rozwojowa, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań Cuddon J.A., Dictionary of Literary. Terms and Literary Theory, Penguin Reference, England Diagnoza dysleksji, red. B. Kaja, Wyd. Akademii Bydgoskiej, Bydgoszcz Dobbs D., A Revealing Reflection, Scientific American Mind, April/May Eliot L., Co tam się dzieje, Wyd. Media Rodzina, Poznań Foster S.H., The Communicative Competence of Young Children, Longman, London New York Godwin D., Perkins M., Teaching Language and Literacy in the Early Years, David Fulton Publisher, London Gostwami U., Learning to Read in Different Orthographies: Phonological Awareness Orthographic Representations and Dyslexia, [w:] Dyslexia. Biology, Cognition and Intervention, Whurr Publishers Ltd, London Gostwami U., Bryant P. E., Phonological Skills and Learning to Read, Lawrence Erlbaum Associates Ltd, East Sussex Kalat J.W., Biologiczne podstawy psychologii, PWN, Warszawa Mózg a zachowanie, red. T. Górska, A. Grabowska, J. Zagrodzka, PWN, Warszawa Rutter M., Rutter M., Developing Minds, Penguin Books, England Socjologia edukacji, red. Z. Kwieciński, Wyd. UMK, Toruń Thornes S., Sounds for Reading, Photocopiable Resource Bank. 18. Topnik A., Menltzoff A.N., Kuhl P.K., Naukowiec w kołysce, Wyd. Media Rodzina, Poznań Wczesna diagnoza i terapia dzieci z utrudnieniami w rozwoju, red. J. Kruk-Lasocka, M. Sekułowicz, Wyd. Dolnośląska Szkoła WyŜsza Edukacji Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, Wrocław Maria Molicka, psycholog, absolwentka UAM w Poznaniu, zatrudniona w Instytucie Nauk Edukacyjnych PWSZ w Lesznie na stanowisku docenta, posiada wieloletnie doświadczenie w pracy psychologa klinicznego dziecka, autorka około 70 artykułów naukowych i popularnonaukowych oraz ksią- Ŝek: Bajki terapeutyczne jako metoda obniŝania lęku u dzieci hospitalizowanych, Bajki terapeutyczne dla dzieci, Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii, Lula i Zulek, Biblioterapia i bajkoterapia w procesie zmiany (w przygotowaniu), współautorka ksiąŝki Journey on the Nursery Rhyme Bus. Nowa metoda wprowadzająca dzieci w naukę języka angielskiego. 32 P.E. Bryant, A.M. Colman, op. cit., s. 51. moj@klanza.org.pl strona 16

17 Czekający nas juŝ wcale tak niedługo zazwyczaj szary i smutny listopad ma swoje, jakŝe sympatyczne, święto: Światowy Dzień Pluszowego Misia, o którym równieŝ w tym roku naszym Czytelnikom chcielibyśmy przypomnieć. Scenariusz, który chciałabym tym razem zaprezentować, pochodzi z ksiąŝki Klasowe święta, które kaŝdy zapamięta, która ukaŝe się we wrześniu 2009 roku. To juŝ druga publikacja Renaty Kownackiej, prezentująca scenariusze świąt i imprez organizowanych w szkołach. Propozycje nie wymagają duŝych nakładów finansowych na przygotowanie dekoracji, strojów, rekwizytów, nagród itp., angaŝują wszystkich uczniów, stymulując ich aktywność twórczą, włączają rodziców do wspólnej zabawy. D.O. ZAPROSZENIE DLA PLUSZOWYCH PRZYJACIÓŁ! 25 listopada ŚWIATOWY DZIEŃ PLUSZOWEGO MISIA W związku z obchodami Światowego Dnia Pluszowego Misia w naszej szkole prosimy wszystkich właścicieli PLUSZOWYCH MISIÓW o wypoŝyczenie zabawek na wystawę. KaŜdy miś powinien mieć dołączoną wizytówkę karteczkę z danymi właściciela (imię, nazwisko, klasa). Misie przyjmujemy w dniach... w klasie.... Po wystawie kaŝdy miś wróci do właściciela. Zapraszamy równieŝ chętne osoby do wykonania dowolną techniką pracy plastycznej pt. Mój pluszowy miś. Prace prosimy dostarczyć do dnia... do sali nr.... Szkolny Dzień Pluszowego Misia JuŜ sama nazwa Światowy Dzień Pluszowego Misia wzbudza miłe skojarzenia. Dlatego teŝ proponuję, aby dla uprzyjemnienia jesiennych, deszczowych dni, wprowadzić to sympatyczne święto do klasowego, a moŝe i szkolnego kalendarza imprez. Dzień Pluszowego Misia obchodzony jest 25 listopada, a historia pluszowego misia zaczęła się podobno w 1902 roku, kiedy to ówczesny prezydent Stanów Zjednoczonych, Theodore Roosevelt, będąc na polowaniu, nie pozwolił zabić młodego niedźwiadka. Świadkiem tego wydarzenia był Clifford Berryman, który uwiecznił je na rysunku. Rysunek ukazał się w waszyngtońskiej gazecie; tam ujrzał go właściciel sklepu z zabawkami. Wykonał on kilka pluszowych misiów, by zobaczyć, jak się będą sprzedawały. Pluszowe misie sprzedawały się znakomicie. Producent zwrócił się do prezydenta z prośbą o pozwolenie nadania misiom imienia Teddy i tak nazywa się je do tej pory. Od stu lat misie towarzyszą dzieciom na całym świecie, dodając im otuchy, pocieszając, łagodząc lęk przed samotnością. Planując święto, pamiętajmy, Ŝe dwa, trzy tygodnie wcześniej naleŝy ogólnie poinformować dzieci o planowanych działaniach, a przynajmniej o wystawie misiów. Działanie moŝe się składać z kilku etapów: wystawy misiów, konkursu plastycznego, zajęć związanych z misiami w klasie i wspólnych działań wszystkich klas młodszych. Oczywiście, moŝna je rozszerzyć o swoje pomysły lub zrezygnować z któregoś etapu, np. konkursu, jeśli nie jesteśmy w stanie zapewnić dzieciom nagród. Propozycje musimy dostosować do moŝliwości placówki. Pamiętajmy jednak, Ŝe nagrodami mogą być drobne słodycze lub upominki wykonane na zajęciach plastycznych. Jeśli o święcie pomyślimy odpowiednio wcześnie, moŝemy uzgodnić z dyrekcją zakup nagród z funduszu rady rodziców. Zajęcia w klasie W ostatnim tygodniu przed planowanym świętem moŝemy zrealizować krótki ośrodek tematyczny związany z misiami. Mogą się w nim znaleźć piosenki, wiersze o misiach, dziecięce misiowe opowiadania, opisy i rymowanki, pląsy i tańce. W klasie drugiej i trzeciej moŝemy takŝe poszerzyć wiadomości o Ŝyjących u nas i na świecie niedźwiedziach, podczas zajęć matematycznych, w ramach realizowanych zagadnień, uczniowie mogą układać zadania tekstowe, rozwiązywać misiowe łamigłówki. Podsumowanie obchodów święta w szkole MoŜna uzgodnić z dyrekcją, Ŝe na określonej godzinie lekcyjnej wszystkie dzieci z klas I III spotkają się np. w sali gimnastycznej, gdzie odbędą się wspólne zabawy i wręczenie nagród za prace plastyczne. KaŜda klasa przygotuje krótki pląs, taniec, piosenkę, które zaprezentuje przed innymi dziećmi. Czas trwania programu byłby uzaleŝniony od czasu, jakim dysponujemy na całą imprezę, i liczby klas. Na pewno uatrakcyjniłyby ten dzień przebrania dzieci za misie, których rodzaje moŝemy dowolnie wymyślać, np. klasa I A misie Uszatki z klapniętym uszkiem, I B misie Kolargole, I C pandy, II A misie brunatne, II B misie polarne, II C misie Uszatki, III A misie koala, III B misie eleganciki, III C misie łakomczuchy. Wystawa misiów Kilka tygodni wcześniej, przed dniem święta, umieszczamy w szkole ogłoszenie informujące o wystawie pluszaków, miejscu oraz czasie ich zbierania, a takŝe konieczności dołączenia do kaŝdego przedstawiciela misiowej rodzinki wizytówki z danymi właściciela. Wystawę urządzamy w miejscu, z którego na pewno Ŝaden z eksponatów nie zginie; dzieci muszą mieć pewność, iŝ ich ulubieńcy wrócą do nich cali i zdrowi. Przykładowy tekst ogłoszenia o wystawie: moj@klanza.org.pl strona 17

18 MÓJ PRZYJACIEL MIŚ 1. Prezentacja przedmiotów przyniesionych przez nauczyciela: miód w słoiku, pluszowa zabawka, pląs Stary niedźwiedź mocno śpi. Wyjaśnienie związku słów i zaprezentowanych przedmiotów. 2. Pląs Stary niedźwiedź mocno śpi. 3. Pląs Niedźwiadek : Prawa łapka, lewa łapka, (wyciągamy prawą i lewą rękę przed siebie) ja jestem mały misiu. (pokazujemy na siebie) Prawa noga, lewa noga, (wyciągamy przed siebie prawą, a potem lewą nogę) a to jest mój pysiu. (pokazujemy swój misiowy pyszczek) Lubię miodek, kocham miodek, (głaszczemy się po brzuchu) wypijam go rurką, (naśladujemy picie przez rurkę) prawą łapką, lewą łapką, (na zmianę wyciągamy przed siebie ręce) podkradam go pszczółkom. (naśladujemy gesty nabierania miodu łapami) 4. Słuchanie wybranych fragmentów ksiąŝki Milne a Kubuś Puchatek, czytanych przez nauczyciela. 5. Wskazywanie w powiedzonkach Kubusia elementów humorystycznych, misiowej logiki, swoistej mądrości, określanie na ich podstawie cech Puchatka. Powiedzonka Puchatka: Z pszczołami nigdy nic nie wiadomo. Bo układanie Wierszy i Piosenek to nie są rzeczy, które się łapie w powietrzu. To one cię łapią i wszystko, co moŝna zrobić, to pójść tam, gdzie one mogłyby cię znaleźć. Wyszło to trochę inaczej, niŝ myślałem, ale zawsze wyszło. Jeśli butelka potrafi pływać, to i garnek potrafi pływać, i jeśli będzie to bardzo duŝy garnek, będę mógł na nim usiąść. Mam w spiŝarni dwanaście garnczków, które wołają mnie juŝ od godziny. No, dobrze, a gdybym ja posadził plaster miodu przed moim domem, czy wyrośnie z niego ul? Lubię rozmawiać z Królikiem, bo Królik mówi wyraźnie o rzeczach wyraźnych, jak na przykład: JuŜ pora na śniadanie, Misiu, zjedz coś. Są tacy, co potrafią, a są tacy, co nie potrafią. W tym cała rzecz. Bo ja piszę dobrze, tylko Koślawo. To jest dobra pisownia, tylko Koślawa, to znaczy, Ŝe litery trafiają nie tam, gdzie trzeba. Bo nigdy nie wiadomo, na co w domu moŝe się przydać kawałek sznurka. 8. Nadawanie pracom tytułów. Układanie dialogów misia z przyjaciółmi albo wymyślanie nowych przygód Puchatka. 9. Nauka grania na flaŝolecie lub innym instrumencie wybranego utworu o misiach, np. melodii Mruczanka Kubusia. 10. Układanie zadań tekstowych o zapasach Kubusia Puchatka. 11. Spróbowanie małego co nieco, czyli np. Misiów Lubisiów, herbaty z miodem, miodu na spodku. 12. PoŜegnanie pląsem Niedźwiadek. MISIOWA RODZINKA 1. Czytanie przez dzieci i nauczyciela wierszy, opowiadań o misiach. Określanie wspólnych cech wszystkich misiów. 2. Odgadywanie marzeń wszystkich misiów, opowiadanie o Słodkiej Misiowej Krainie. 3. Wykonanie na podłoŝu na przykład z duŝego suchego wafla albo biszkoptu (ciasta) makiety Słodkiej Misiowej Krainy: misie z Ŝelków, jaskinie z biszkoptów lub herbatników, rośliny, drzewa, ule z lizaków, ciastek, piłki z draŝy, cukierków. Makietę moŝemy wykonać w wersji słodkiej (jak wyŝej) albo z następujących materiałów: tektury, kartonu, kolorowej bibuły, figurek misiów z plastiku, plasteliny, modeliny itp. 4. Układanie przewodnika po wykonanej krainie według następującego schematu: nazwa, flaga, obowiązujące zasady zachowania, waluta, rymowanka, wierszyk lub piosenka najbardziej popularna w danej krainie (moŝe być wymyślona przez dzieci albo wcześniej znana dzieciom), najpopularniejszy sposób witania się i poŝegnania. 5. Prezentacja krain i przewodników. 6. Układanie zadań o misiach, rozwiązywanie zagadek, łamigłówek, których tematem są przygody misiów. 7. PoŜegnanie pląsem Niedźwiadek. 6. Próba charakterystyki misia: przedstawienie postaci, wygląd zewnętrzny, cechy charakteru, nasz stosunek do bohatera. 7. Rysowanie lub malowanie na duŝych arkuszach papieru portretu misia, jego przyjaciół albo wybranego wydarzenia. (MoŜna wykorzystać pastele, farby, a część tła wykonać z gniecionych kawałków szarego papieru). moj@klanza.org.pl strona 18

19 MISIE I NIEDŹWIEDZIE 1. Nauka piosenki Miś Uszatek (piosenka z popularnej dobranocki dla dzieci). Słowa: Janusz Galewicz, muzyka: Piotr Hertel. Na dobranoc dobry wieczór miś pluszowy śpiewa Wam. Mówią o mnie Miś Uszatek, bo klapnięte uszko mam. Jestem sobie mały miś, gruby miś, znam się z dziećmi nie od dziś. (Ostatnie dwa wersy powtarzamy). 2. Powitanie. Wszyscy jesteśmy misiami. Chodzimy powoli na dwóch łapach po całej sali, a na hasło prowadzącego wykonujemy polecenia, witając się z jak największą liczbą innych misiów. Przykłady poleceń: witamy się, podając sobie łapy; witamy się, pocierając grzbiet o grzbiet; witamy się, dotykając kolanem do kolana; witamy się, robiąc Ŝółwika (przykładając zaciśniętą pięść do pięści), witamy się na misia (obejmując się). 3. Wysłuchanie wiersza Po co nam misie? Po pierwsze, po to są misie, Ŝeby mieć swoje widzimisię. Po drugie, jest takie ustalenie, Ŝe dzieci kochają je szalenie. Po trzecie, jak wykazują badania, potrzebne są dzieciom do spania. Po czwarte, co stwierdzają nauczyciele, w Ŝyciu jest z misiem weselej. Po piąte, jak telewizja podaje, kaŝdy miś łagodzi obyczaje. Po szóste, co sprawdzisz w Internecie, na gadu-gadu ich nie znajdziecie. Po siódme, słyszałam słowa, Ŝe miś pozwala się zrelaksować. Po ósme, dziewiąte, dziesiąte, kaŝdy słyszał, Ŝe dziecko MUSI MIEĆ MISIA! 4. Podanie powodów, dla których dzieci potrzebują misia; przykłady z wierszyka i wymyślone przez uczniów. 5. Rozmowa na temat prawdziwych misiów, czyli niedźwiedzi, takŝe tych, które moŝna spotkać w naszych Tatrach. Zapisanie notatki do zeszytu lub wspólne wykonanie albumu o niedźwiedziach. 6. Misiowe zabawy ruchowe: Misiu, pomóŝ! Wszyscy jesteśmy małymi misiami, które jeszcze nie potrafią radzić sobie samodzielnie. Wyznaczamy jedną osobę, która pełni rolę łapacza-drapieŝnika. KaŜdy uczestnik, zagroŝony dotknięciem przez drapieŝnika, moŝe się ratować, wpadając innej osobie w ramiona i wołając Misiu, pomóŝ! Dopóki dwie osoby obejmują się, nie moŝna ich dotknąć. Schwytane przez drapieŝnika dzieci stają się takŝe drapieŝnikami. Gdzie jesteś, mamusiu? Stoimy w kręgu, trzymając się za ręce. Wyznaczamy dwie osoby misia i jego mamę które stoją w środku koła z zawiązanymi oczami. Prowadzący kilkakrotnie obraca je wokół osi, by straciły orientację. Zadaniem misia i jego mamy jest odnalezienie się w ciemności, ale bez uŝycia głosu. Mały miś moŝe zaklaskać, a jego mama moŝe odpowiedzieć dwoma klaśnięciami. Gdy rodzina się odnajdzie, wybieramy następną parę. KaŜda para ma trzy szanse. Trzymający się za ręce i tworzący koło zapewniają osobom w środku bezpieczeństwo. Drwale i niedźwiedzie Uczestników dzielimy na dwie grupy: drwali idących do lasu i niedźwiedzi. Gdy drwale spotkają w lesie niedźwiedzie, zastygają bez ruchu. Niedźwiedzie starają się rozśmieszyć drwali (nie dotykając ich). Drwal, który się roześmiał, staje się niedźwiedziem. Misie do domu! W oznaczonym rogu sali stoi sześć osób z chustą animacyjną mama niedźwiedzica z niedźwiadkami. Reszta grupy w rozsypce zajmuje miejsce po przeciwnej stronie. Na sygnał prowadzącego niedźwiedzica z niedźwiadkami biegną w kierunku uciekających kolegów, próbując ich nakryć chustą zaprowadzić do domu. Schwytani powiększają niedźwiedzią rodzinkę i wspólnie zbierają kolejne misie. Uciekaj do domku Połowa uczestników zabawy trzyma napiętą chustę, tworząc ruchomy domek. Pozostali, koale, stoją w rozsypce. Jedna osoba oznaczona szarfą jest psem dingo polującym na koale. PoniewaŜ na ziemi koale słabo sobie radzą z przeciwnikami, domki starają się im pomóc i je chronić. Na sygnał, np. jeden gwizdek, koale chodzą leniwie po sali, gdy usłyszą dwa gwizdki, starają się jak najszybciej dotrzeć do domku, a pies próbuje je złapać. Złapane koale wykonują polecenie psa, np.: zrób pięć przysiadów, podskocz sześć razy na jednej nodze. Złap rybę Uczestnicy trzymają chustę, a jedna wyznaczona osoba niedźwiadek wchodzi pod nią, wyciągając ręce przez otwór. Na chuście kładziemy piłkę, która zmieści się w otworze. Zadaniem bawiących się jest takie manipulowanie chustą, aby głodny miś mógł złapać piłkę-rybę. Gdy piłka-ryba zostanie złapana, wyznaczamy następnego głodnego misia. Misie, gawry, niebezpieczeństwo Stajemy trójkami: dwie osoby (gawra) tworzą kółko, trzecia osoba (miś) wchodzi do środka. Na hasło prowadzącego misie, osoby ze środka zmieniają gawry; te stoją nieruchomo. Na hasło gawry, misie stoją nieruchomo, a gawry szukają sobie innych misiów. Na hasło niebezpieczeństwo wszyscy zmieniają się rolami, a prowadzący włącza się do zabawy. Osoba, która pozostanie bez roli, prowadzi zabawę. 7. Cała klasa czyta misiom konkurs. Wcześniej naleŝy przygotować teksty wierszy. KaŜdy uczeń bierze swojego misia i sadza go przed sobą. Losuje lub wybiera tekst wiersza o misiach i przez kilka minut ćwiczy czytanie. (MoŜemy dać dzieciom teksty dzień wcześniej, aby miały czas poćwiczyć. ZaleŜy to od poziomu czytania uczniów i koncepcji nauczyciela. Pamiętajmy jednak, by teksty nie były zbyt długie, bo wówczas uczniowie nie będą w stanie skupić uwagi do końca działania. Na poprawę koncentracji na pewno wpłyną dodatkowe rekwizyty, punkty, umówione symbole, oznaczające jakość czytania). Po określonym czasie przystępujemy do konkursu. KaŜdy występ nagradzamy brawami. MoŜna wykorzystać następujące wiersze i piosenki o misiach: J. Brzechwa Niedźwiedź, W. Chotomska Sen niedźwiadka, St. Karaszewski Niedźwiadki-niejadki, melodia popularna Jadą, jadą misie. moj@klanza.org.pl strona 19

20 Kubuś Puchatek autor nieznany Kubuś Puchatek, wesoły miś, grono przyjaciół miał liczne. Dla nich z radością po całych dniach mruczanki układał śliczne. Renata Kownacka KLASOWE ŚWIĘTA, KTÓRE KAśDY ZAPAMIĘTA Tra, la, la, tra, la, bum, właśnie dla Prosiaczka. Rum, tum, tum, tra, la, bum, nie ma jak zgrana paczka. Kubuś Puchatek, wesoły miś, lubił jeść małe co nieco, a w chwilach wolnych od zajęć swych lulał nieznośne Maleństwo. Tra, la, la, tra, la bum, wesoło u Puchatka. Rum, tum, tum, tra, la, bum, nie ma jak zgrana paczka. Kubuś Puchatek, wesoły miś, prawdziwy był to mądrala, Ŝeby przyjaciół oddanych mieć, brał mało, a wiele dawał. Tra, la, la, tra, la bum, wspomnij maksymę niedźwiadka. Rum, tum, tum, tra, la, bum, nie ma jak zgrana paczka. Miś przyjaciel Renata Kownacka Misiu, bądź mym przyjacielem, To sekretami się z tobą podzielę. Wiem, Ŝe nie powiesz nikomu, Gdy czasem zbroję coś w domu. A kiedy złe humory krąŝą w rodzinie, Ty tłumaczysz, Ŝe to nic, Ŝe minie Nawet wtedy, gdy się denerwuję, Na pyszczku uśmiech wyczarujesz. I w lekcjach, milcząc, umiesz pomóc, I łapką machasz, gdy wychodzę z domu. A gdy łzy mi lecą, masz mokry nosek Więc bądź mym przyjacielem, proszę! 8. PoŜegnanie piosenką Miś Uszatek. Publikacja Klasowe święta, które kaŝdy zapamięta to propozycje scenariuszy imprez, uroczystości, które wesoło, z humorem i ciekawie pozwolą spędzić wspólne chwile przy ognisku, w lesie, na klasowych andrzejkach, czekając na Mikołaja, z babciami i dziadkami, rodzicami. Jest tu Bal Liter, który w zabawowej formie podsumowuje wiadomości dzieci z pierwszego semestru nauki, jest impreza związana tematycznie z komputerem, są podchody na Dzień Dziecka. Scenariusze zawierają zabawy, quizy, piosenki, wierszyki, pląsy, teksty wróŝb, dowcipne, krótkie, łatwe do zrealizowania inscenizacje, opracowany szczegółowo ośrodek tematyczny związany z obchodami Dnia Pluszowego Misia. Propozycje poprzedzone są wskazówkami organizacyjnymi lub informacjami przydatnymi do realizacji, odnoszącymi się do tradycji, zwyczajów, obrzędów. Łatwe do wykorzystania w kaŝdych warunkach, niewymagające wielu przygotowań, umoŝliwiają dobrą zabawę i pozwalają na aktywny udział wszystkim uczestnikom. Wszystkie zostały sprawdzone przez autorkę w praktyce. Tekst został zaczerpnięty z ksiąŝki: Renata Kownacka, Klasowe święta, które kaŝdy zapamięta, Wydawnictwo KLANZA (w przygotowaniu). Renata Kownacka, nauczycielka Publicznej Szkoły Podstawowej nr 1 w Bogatyni, współautorka programu realizowanego w szkole Uczymy się, bawiąc, współautorka publikacji i warsztatów kierowanych do nauczycieli wychowania przedszkolnego oraz kształcenia zintegrowanego, trener PSPiA KLANZA, Sekcja Kształcenia Zintegrowanego. Wkrótce w sprzedaŝy Zapraszamy do sklepu internetowego KLANZY moj@klanza.org.pl strona 20