ZAGADNIENIA antyk. ZAGADNIENIA - średniowiecze:

Transkrypt

1 ZAGADNIENIA antyk 1. Pojęcia 2. Motywy horacjańskie 3. Budowa i zasady dramatu antycznego 4. Filozofie antyczne 5. Sofokles Król Edyp 6. Mity: O Dedalu i Ikarze, O Syzyfie, O Prometeuszu, O Niobe (uniwersalny sens) 7. Przypowieści: O synu marnotrawnym, O miłosiernym Samarytaninie(uniwersalny sens) ZAGADNIENIA - średniowiecze: 1. Szczegółowa analiza i interpretacja Bogurodzicy 2. Porównanie hieratycznego wizerunku Matki Boskiej z Bogurodzicy z ludzkim wizerunkiem z Lamentu świętokrzyskiego (znajomość 3 tytułów lamentu oraz jego treści) 3. Charakterystyka wzorców osobowych (asceta życiorys + schemat kompozycyjny legendy; Interpretacja fragmentu dotyczącego śmierci Rolanda jako chrześcijanina, rycerza i bohatera uwznioślonego; władca jako elitarna odmiana wzorca rycerza) 4. Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią jako literacka realizacja motywu dance macabre. 5. Motywy deesis oraz stabat Mater dolorosa w malarstwie i literaturze 6. Znajomość pojęć ANTYK _ POJĘCIA PRZYPOWIEŚĆ inaczej parabola (gr. parabolē = zestawienie obok siebie), utwór narracyjny, typowy gatunek literatury moralistycznej. Jej istotą jest niesamodzielna i schematycznie ukształtowana fabuła. Postacie i wydarzenia istnieją tu po to, aby wyjaśnić nadrzędne prawdy uniwersalne: moralne, religijne, filozoficzne. Obraz życia codziennego stanowi tylko warstwę powierzchniową utworu, który w planie uniwersalnym dotyczy ogólnych prawideł ludzkiej egzystencji. Zrozumienie i interpretacja przypowieści wymaga przejścia od rozumienia dosłownego do znaczenia alegorycznego lub symbolicznego. APOKALIPSA - z gr. apokalypsis = odsłonięcie, objawienie; szczególny rodzaj wypowiedzi biblijnej opisującej tajemnicę czasów ostatecznych i wyjaśniającej sens dziejów. Apokalipsa św. Jana księga zamykająca NT, zawierająca apokaliptyczne wizje sądu ostatecznego, w której autor ukazuje się jako prorok, ale i ktoś kto napomina, grozi, pociesza; księga ma wymiar uniwersalny: ukazuje zmagania się zła i dobra, chaos i upadek ludzkości oraz przywracanie ładu i sensu świata w wymiarze eschatologicznym (ostatecznym) VANITAS - Vanitas vanitatum, et omnia vanitas = Marność nad marnościami i wszystko marność. To zdanie pochodzące z Księgi Koheleta zawiera odpowiedź na pytanie o szczęście w ludzkiej egzystencji: nie zapewnia go ani bogactwo, ani rozkosz, ani mądrość. Człowiek poddany jest prawu przemijania. KOHELET - słowo oznacza funkcję lub urząd mędrca przemawiającego na zebraniu (hebr. kahal, gr. ekklesia = zgromadzenie) zamiennie funkcjonują nazwy: Księga Koheleta, Księga Eklezjasty, a mówi się w niej o sensie ludzkiego życia. Należy do ksiąg mądrościowych. MIT opowieść, która przedstawia i organizuje wierzenia danej społeczności; nazywa emocje (najczęściej zbiorowe: lęk, niepokój, podniecenie, radość), wyjaśnia niewyjaśnione// funkcje: poznawcze (umożliwiają interpretację zjawisk przyrody), światopoglądowe (stanowią podstawę wierzeń religijnych), sakralne (powiązanie z kultem bóstw)// podział: teogoniczne (mówiące o powstaniu i naturze bogów), kosmogoniczne (mówiące o powstaniu świata), antropogeniczne (mówiące o naturze

2 człowieka), genealogiczne (mówiące o pochodzeniu wielkich rodów) mit to opowieść ustna o stałej osnowie fabularnej, a nie gatunek literacki TOPOS powtarzający się motyw lub obraz (gr. topoi = miejsce wspólne), np.: Amor przeszywający serce strzałą, Arkadia (jako kraina szczęśliwości), złoty wiek... ARCHETYP pradawne, niezmienne wyobrażenie, które tkwi w świadomości zbiorowej każdej społeczności w mitach utrwalono pierwsze wzory ludzkich zachowań i postaw, np.: marzyciel (Ikar), zbuntowany wobec bogów społecznik (Prometeusz), czułość matki (Demeter) MIT ARKADYJSKI związany z twórczością Wergiliusza to kraina wiecznej szczęśliwości, niewinności i spokoju, w której ludzie żyją bez trosk w harmonii z naturą MIMESIS naśladowanie rzeczywistości w sztuce; twórca koncepcji mimetycznej to Arystoteles, który sformułował 3 tezy: twórca może naśladowaną rzeczywistość pokazywać nie tylko taką, jaka jest, ale też piękniejszą (idealizacja), lub brzydszą (karykatura); twórca przedstawia tylko te cechy i zdarzenia, które są ogólne i typowe; zadaniem twórcy jest przedstawiać nie to, co zaszło rzeczywiście, lecz to co jest możliwe na mocy prawdopodobieństwa lub konieczności KATHARSIS dosłownie znaczy: oczyszczenie; widz oglądając tragedię, ma zjednoczyć się z losami podobnego do siebie bohatera, poczuć litość i trwogę, a przez to oczyścić się moralnie. FATUM los, przeznaczenie, nieubłagana konieczność, siła wyznaczająca bieg zdarzeń HEROS półczłowiek, półbóg (Achilles, Herkules) TREN (inne nazwy: lament, płacz, żal, naenia, tristia) utw. wywodzący się ze starogreckiej poezji funeralnej (pogrzebowej); autorzy: Symonides z Keos, Pindar; utwór wyrażający żal po czyjejś śmierci, któremu podporządkowane są refleksje i pochwała czynów zmarłego. EPOPEJA główny gat. epicki wykształcony w starożytności; to rozbudowany utwór wierszowany, przedstawiający dzieje mitycznych, legendarnych lub historycznych bohaterów na tle wydarzeń przełomowych dla danej społeczności narodowej. Na plan pierwszy wysuwa się tu fabuła. Narrator wszechwiedzący i obiektywny ujawnia się w inwokacji rozpoczynającej zwykle epos (to rozbudowana apostrofa do bóstw lub muz z prośbą o natchnienie), narracja z epickim dystansem. Styl podniosły, obfituje w drobiazgowe opisy, pełniące funkcję retardacyjną spowalniają bieg akcji, dając czytelnikowi chwilę wytchnienia, a zarazem zwiększają napięcie wynikające z oczekiwania na dalszy rozwój wypadków EPOS termin zamienny dla epopei DYSTANS EPICKI narrator przedstawia wydarzenia, nie komentując ich i nie oceniając (taka narracja występowała w eposach Homera: Iliadzie i Odysei) PORÓWNANIE HOMERYCKIE rozbudowane porównanie, w którym człon drugi (porównujący) stanowi rozbudowany i wyodrębniony obraz poetycki, a nawet epizod fabularny. Pierwszy człon (porównywany) jest krótki. TRAGIZM to kategoria estetyczna, czyli swoista jakość dzieła wywołana przez szczególny sposób konstrukcji bohaterów, usytuowanych w nierozwiązywalnym konflikcie tragicznym wartości i konieczności. Bohater, niezależnie od swego charakteru i postępowania sprowadza na siebie zgubę. IRONIA TRAGICZNA przeciwieństwo między samoświadomością bohatera, a jego rzeczywistą sytuacją (bohater nie wie, że popełnia zbrodnię lub czyn niegodny) STOICYZM doktryna filozoficzna zapoczątkowana w 301 r. p.n.e. przez Zenona z Kition, zajmująca się głównie etyką; według stoików jedynym i najwyższym dobrem jest cnota, rozumiana jako życie zgodne z zasadami rozumu, a warunkiem szczęścia i prawdziwej wolności panowanie nad sobą i zobojętnienie wobec cierpień i niepowodzeń oparte na równowadze ducha. EPIKUREIZM doktryna filozoficzna stworzona przez Epikura, uznająca (w etyce) jedynie dobra doczesne, a jako cel najwyższy szczęście człowieka, za które on sam jest odpowiedzialny. Szczęście = brak cierpienia oraz rozkosze duchowe, których dostarcza umysł; postawa życiowa polegająca na dążeniu do niczym nieskrępowanego używania życia. HEDONIZM doktryna filozoficzna sformułowana po raz pierwszy przez Arystypa z Cyreny, uznająca przyjemność (rozkosz), bądź unikanie przykrości za najwyższe lub jedyne dobro; hasło: carpe diem = łap dzień, korzystaj z życia.

3 Żywotność motywów horacjańskich. HORACY najwybitniejszy poeta starożytnego Rzymu (obok Wergiuliusza i Owidiusza) z I w. p.n.e.; W Liście do Pizonów zwanym także Ars poetica zawarł zasady, które stały się podstawą stylu nazwanego potem klasycyzmem; od poetów żądał by uczyli, bawili i wzruszali (docere, delectare, movere), aby przestrzegali zasad umiaru, jasności i harmonii, a swą wyobraźnię poddawali rygorom rozumu i prawdopodobieństwa Jego twórczość poetycka (tzw. carmina) to skarbnica motywów literackich wykorzystywanych także w wiekach późniejszych. ZESTAW MOTYTÓW: exegi monumentum twórczość jako pomnik artysty, zapewniający mu sławę i uznanie potomnych, a także wieczną ich pamięć; pisząc swe dzieła poeta musi pamiętać, że tworzy dziedzictwo dla przyszłych pokoleń, które poznają go właśnie poprzez te utwory [Exegi monumentum aere perennius Wybudowałem sobie pomnik trwalszy niż ze spiżu] non omnis moriar nie wszystek umrę: dzieła wybitnego artysty zapewniają mu swoisty rodzaj nieśmiertelności, ponieważ poeta żyje w swojej twórczości; dopóki znajdą się czytelnicy, którzy zechcą czytać te utwory dopóty nie umrze on i jego pamięć; Horacy zakładał oczywiście, że poeta jest szczery, czyli w swoich dziełach wyraża siebie; poezja zapewnia wieczną młodość, bo zapamiętuje autora w momencie jego rozkwitu, co więcej, zapewnia mu, iż także po śmierci będzie się rozwijał, wraz z nowymi interpretacjami dzieł; [Exegi monumentum aere perennius Wybudowałem sobie pomnik trwalszy niż ze spiżu] motyw umiaru czyli poprzestawania na małym Spraw, niech się cieszę tym, co mam nie należy zbyt wiele żądać od losu, ponieważ nie warto prowokować kapryśnej Fortuny; lepiej być mile zaskoczonym niż rozczarowanym dlatego nasze prośby do bogów powinny być skromne; w końcu wszelkie dobra są i tak tylko przemijające, niestałe vanitas [O co poeta prosi Apollina] poeta prosi Apollina o spokój duchowy, sprawność umysłową, pogodną, twórczą starość Niech zdrowie zawsze mi służy, niech myśl się nie łamie. Starość gdy przyjdzie, niech będzie łagodna i pełna pieśni; nie interesują go bogactwa, złoto, trzoda i ziemia. motyw carpe diem chwytaj dzień; cytat pojawia się dosłownie w wierszu [Nie pytaj próżno] Więc łap dzień każdy, a nie wierz ni trochę w złudnej przyszłości obietnice płoche = nikt nie zna przyszłości, nie należy się troszczyć o niepewne jutro, lecz żyć dniem dzisiejszym, starać się każdy dzień przeżyć jak najpełniej, jak gdyby miał być ostatnim; carpe diem to jedyna broń człowieka przed bezlitośnie przemijającym czasem; to zachęta do życia beztroskiego, radości. motyw złotego środka filozofia horacjańska jest określana mianem filozofii złotego środka, bo łączy w sobie elementy stoicyzmu i epikureizmu (a te filozofie były uznawane za przeciwstawne) jest więc zatem synkretyczna; swe tezy umieszczał Horacy w wierszach: Do Deliusza: - STOICYZM Pomnij zachować umysł niezachwiany pośród złych przygód i od animuszu (...) chroń się - EPIKUREIZM tam rozkaż przynieść i wina i wonie // należy radować się i korzystać z życia, ale też nie wolno zbytnio się angażować, pożądaną postawą jest dystans, który wynika ze świadomości przemijania i nieuchronności śmierci O co poeta prosi Apollina - STOICYZM Spraw niech się cieszę tym co mam, - EPIKUREIZM Starość niech będzie łagodna i pełna i pełna pieśni motyw uczty, wina, biesiady hasła związane z filozofią epikurejską; - Do Taliarcha: Póki krew młoda i włos nietknięty siwizną, nie stroń od tańca - zachęta do: zabawy przy winie, miłości, niekłopotania się o przyszłość, która i tak nie od nas zależy Wzorce osobowe wzorzec osobowy = wyidealizowany wizerunek, portret typowego przedstawiciela danej grupy społecznej, zawodu, z którym czytelnik ma się utożsamiać i którego ma naśladować; typowy bohater literatury

4 dydaktycznej (pouczającej), moralistycznej (kształtującej postawy etyczne) oraz parenetycznej (prezentującej określone postawy wzorcowe, nauczającej właśnie poprzez kreowanie wzorców osobowych) władca np. Karol Wielki z Pieśni o Rolandzie, Bolesław Chrobry lub Bolesław Krzywousty z Kroniki polskiej Galla Anonima; to elitarna odmiana innego wzorca, czyli doskonałego rycerza; CECHY: - waleczny, niezłomny, odważny, dobry żołnierz, patriota - roztropny, sprawiedliwy, mądry - miłosierny, niewynoszący się ponad innych, pokorny ale i dumny, pełen godności - wzorowy chrześcijanin... rycerz np. Roland, Zawisza Czarny; wzorzec ściśle związany z ustrojem feudalnym to wasal podlegający swemu seniorowi oraz władcy, zwanemu suwerenem; występuje w tzw. pieśniach o czynach śpiewanych przez truwerów CECHY: - waleczny, niezłomny, odważny, dobry żołnierz, patriota (Roland nie chce zadąć w róg, woli zginąć niż się poddać i narazić towarzyszy, umiera patrząc w stronę ojczyzny) - wzorowy chrześcijanin (modli się przed śmiercią o odpuszczenie win, umiera tj. Chrystus opuszczając głowę na ramię) - wzorowy wasal, gotów polec dla honoru, kraju i swego króla (osłania własnym ciałem swój miecz i róg symbole rycerstwa), do końca wierny ideałom, bezkompromisowy - reprezentant postawy tyrtejskiej, a także etosu rycerskiego (gr. ethos = zwyczaj; całokształt norm uznanych przez daną zbiorowość) - heroiczny, często uwznioślony poprzez cudowne wydarzenia towarzyszące jego śmierci np. zabranie rękawicy Rolanda do Boga przez anioła jako daniny dla najwyższego suwerena, zabranie jego duszy do raju przez anioły asceta bohater literatury hagiograficznej (żywoty świętych); dwie odmiany: męczennik, bojownik walczący i ginący za wiarę; asceta wyrzekający się z pobudek religijnych dóbr materialnych i życia rodzinnego św. Aleksy Legenda o św. Aleksym powstała ok. VI w. na Bliskim Wschodzie, polska wersja pochodzi z XV w. ; syn Eufamijana, bogatego pana; CECHY: - mistyk człowiek doświadczający wewnętrznej łączności z Bogiem w akcie modlitwy i kontemplacji - dobrowolne wyrzeczenia: porzucenie żony, bogactwa, pozycji społecznej, anonimowe żebracze życie tułacza bez domu - samotność, pokora w znoszeniu doświadczeń, a nawet czerpanie z nich radości (życie Aleksego pod schodami, gdzie wylewano na niego pomyje) - umartwianie ciała (sypianie na desce, przesiadywanie na mrozie pod Kościołem, włosienica, często biczowanie) - bezgraniczna miłość do Boga i bliźnich - poszukiwanie drogi do Boga w cierpieniu - nieustanna modlitwa - cuda jako wyraz łaski bożej: zejście Matki Boskiej z obrazu, bicie dzwonów w całym Rzymie w momencie jego śmierci, lecznicze właściwości ciała zmarłego... Polecenia analityczno-interpretacyjne do Bogurodzicy

5 DEESIS 1. Odszukaj w podręczniku i wypisz informacje dotyczące: autorstwa pieśni czasu powstania Bogurodzica to najstarsza polska pieśń, której autorstwo, pochodzenie i datowanie stanowi kwestię sporną. Autor wykazał się niespotykanym kunsztem literackim według legendy (nieprawdziwej) był to św. Wojciech jednak zgodnie z tendencją do anonimowości pozostał nieznany. Pieśń nie ma wzorca w literaturze łacińskiej ani greckiej jest całkowicie oryginalna, zaś jej powstanie określa się najczęściej na wiek XIII. 2. Co to znaczy, że Bogurodzica jest pieśnią maryjną? Bogurodzica jest pieśnią o charakterze modlitwy, związana jest z kultem maryjnym, szczególnie popularnym na ziemiach polskich ukazuje Matkę Boską jako adresatkę modlitw, osobę wybraną, szczególnie bliską ludziom. 3. Do kogo się zwraca podmiot liryczny w pierwszej strofie? O co prosi? W czyim imieniu się wypowiada i jaka forma gramatyczna o tym świadczy? W pierwszej strofie podmiot liryczny zwraca się do Matki Boskiej z prośbą w imieniu wszystkich ludzi (błaganie modlitewne). O występowaniu zbiorowego podmiotu lirycznego świadczy 2 osoba l. mn czasowników oraz zaimki nam. Prosi o wstawiennictwo u Chrystusa Matka Boska jest tu pośredniczką między człowiekiem a Bogiem, orędowniczką ludzi u Boga. 4. Do kogo autor zwraca się w drugiej strofie, na kogo się powołuje? W drugiej strofie autor zwraca się do Chrystusa za pośrednictwem Jana Chrzciciela, prosząc o usłyszenie i wysłuchanie modlitw, a konkretnie o pobożne życie doczesne oraz rajskie bytowanie po śmierci. 5. Dlaczego autor stosuje rozróżnienie: pobyt kiedy mówi o życiu ziemskim, przebyt kiedy mówi o życiu po śmierci? Autor stosuje tu rozróżnienie pobyt/przebyt, by podkreślić dualizm ludzkiej egzystencji; by nadać wyższą rangę życiu pozagrobowemu.

6 6. Jak sądzisz, dlaczego autor szuka pośredników między sobą a Bogiem? Podmiot liryczny szuka pośredników między ludźmi a Bogiem, co wiąże się ze średniowiecznym pojęciem hierarchii człowiek jako proch, byt niższy, skalany grzechem nie jest godzien, by bezpośrednio zwracać się do Boga. Potrzebuje orędowników w swojej sprawie. 7. Co łączy obraz z tekstem Bogurodzicy? Ci orędownicy to podobnie jak na obrazie Matka Boska i Jan Chrzciciel. Mamy tu do czynienia z motywem ikonograficznym zwanym deesis ( Bogurodzica jest literacką realizacją tego motywu) Deesis (gr. błaganie, prośba) w sztuce typ kompozycji przedstawiający w centrum Chrystusa sędziego świata, po jego stronie prawej Matkę Boską, zaś po lewej św. Jana Chrzciciela, postaci pośredników; motyw pochodzi ze sztuki bizantyjskiej CHRYSTUS WŁADCA Bogiem sławiena Maryja Matko zwolena, Maryja! Zyszczy nam, spuści nam Twego dziela Krzciciela Bożycze Zbiorowość modląca się 8. Zwróć uwagę na budowę strof. Co je łączy? Zwraca uwagę kunsztowna budowa strof wiersza. Obydwie zwrotki zaczynają się od apostrofy, po której następuje prośba wyrażona zdaniem rozkazującym. Taka odpowiadająca sobie konstrukcja to paralelizm kompozycyjny. Paralelizm kompozycyjny równoległość, powtarzalność w konstrukcji tekstu. Budową wiersza rządzi liczba 2 - dualistyczny jest układ wiersza (2 zwrotki), próśb, obraz życia. Zwrotki oddziela refren Kyrie elejson, który stanowi rodzaj aklamacji. Aklamacja rodzaj okrzyku wyrażającego zgodę, uznanie 9. Zbadaj liczbę sylab w poszczególnych wersach (ASYLABIZM; WIERSZ ŚREDNIOWIECZNY), a następnie zaznacz w tekście środki stylistyczne: apostrofę epitet refren rymy wewnętrzne rymy zewnętrzne O kunszcie literackim autora świadczą liczne środki stylistyczne: apostrofy, epitety, refren oraz kunsztowne rymy zewnętrzne parzyste i wewnętrzne tzw. leoniny. 10. Przeczytaj fragment Krzyżaków H. Sienkiewicza i odpowiedz na pytania.

7 Bitwa miała lada chwila rozciągnąć się i rozpalić na całej linii, więc polskie chorągwie poczęły śpiewać starą bojową pieśń św. Wojciecha. Sto tysięcy pokrytych żelazem głów i sto tysięcy par oczu podniosło się ku niebu, a ze stu tysięcy piersi wyszedł jeden olbrzymi głos do grzmotu niebieskiego podobny: Bogurodzica dziewica, Bogiem sławiena Maryja! (...) I wraz moc zstąpiła w ich kości, a serca stały się na śmierć gotowe. Była zaś taka niezmierna zwycięska siła w tych głosach i w tej pieśni, jakby naprawdę grzmoty poczęły roztaczać się po niebie. Określ sytuację historyczną fragmentu (podaj datę) Jaki nastrój towarzyszył śpiewaniu pieśni, dlaczego? Podkreśl fragment, który mówi o wpływie pieśni na rycerstwo, wyjaśnij własnymi słowami. Jaką funkcję pełniła pieśń w czasach średniowiecza (świadczy o tym m. in. fakt, iż śpiewaną ją przed ważnymi wydarzeniami)? 11. Dokończ zdania: Bogurodzica jest pieśnią rycerską, ponieważ... Bogurodzica jest pieśnią państwową, ponieważ... (carmen patrium) Bogurodzica jest pieśnią religijną, ponieważ Z tekstu wypisz archaizmy: fonetyczne, składniowe, słowotwórcze, fleksyjne, znaczeniowe ŚREDNIOWIECZE POJĘCIA AUGUSTYNIZM filozofia św. Augustyna ( ), na jego myślenie duży wpływ miał Platon, poglądy: człowiek jest umiejscowiony na granicy bytów między aniołami, a zwierzętami; wewnętrzne rozdarcie wynikające z dramatu tej sytuacji, konflikt między cielesnością a duchowością, dusza człowieka podlega działaniu dobra i zła, początek i koniec biegu natury i życia ludzkiego tkwią w Bogu, historia ludzkości jest walką państwa Bożego z państwem diabła; utwory: Wyznania, O państwie Bożym TOMIZM filozofia św. Tomasza z Akwinu ( ); połączył filozofię Arystotelesa z wiarą chrześcijańską, dowodził wielkości rozumu, dzięki któremu człowiek jest w stanie pojąć wszystko, człowiek poznaje świat za pomocą wszystkich zmysłów, najdoskonalszy jest Bóg i wszystko co pochodzi od niego jest doskonałe; kosmos stanowi drabinę istnienia, obrazującą hierarchię bytów, człowiekowi przypisane jest określone miejsce (szczebel) w hierarchii (na drabinie) bytów i nie należy tego zmieniać, należy walczyć z grzesznymi pokusami życia, dzieła: Summa teologiczna, Traktat o człowieku FRANCISZKANIZM filozofia św. Franciszka ( ); wiara, ubóstwo oraz praca są źródłem radości, szczęścia i optymizmu; miłość do świata, ludzi, Boga realizuje się w braterskiej służbie ludziom oraz w szacunku wobec wszelkich istot żywych i natury, miłosierdzie, braterstwo, współczucie, pomoc to spełnienie posługi Bożej HAGIOGRAFIA żywotopisarstwo świętych, ukazanie dziejów bohaterów religijnych, kreowanie wzorów osobowych PARENEZA (gr. parainesis = zachęta, ostrzeżenie, rada) upowszechnianie wzoru osobowego do naśladowania, dużą rolę odgrywa heroizm bohatera; gatunek dydaktycznej wypowiedzi LITERATURA PARENETYCZNA literatura proponująca czytelnikowi wzorce osobowe, które powinien naśladować (np. "Legenda o św. Aleksym ) EPIKA RYCERSKA romanse rycerskie i miłosne: bretoński cykl O królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu, Dzieje Tristana i Izoldy /Francja/, Pieśń o Cydzie /Hiszpania/, Pieśń o Nibelungach /Niemcy/ CHANSON DE GESTE Pieśń o czynie nazwa ta oznaczała utwory literackie odnoszące się do wydarzeń historycznych (czyli czynów); jednak historia jest w nich traktowana dowolnie, często góruje nad nią fantazja; chanson de geste należą do najstarszych utworów literatury francuskiej autorzy średniowiecznych eposów rycerskich są nieznani. Turoldus (który podał swe imię w zakończeniu Pieśni o Rolandzie ) nie wiadomo czy był autorem, czy tylko truwerem lub kopistą.

8 WIERSZ ŚREDNIOWIECZNY wiersz zdaniowo-rymowy (w każdym wersie zamyka się albo zdanie, albo jednorodny człon zdaniowy, wypowiadane z odpowiednią intonacją: wznoszącą /antykadencja/ lub opadającą /kadencja/ MORALITETY utwory dramatyczne, których bohaterem był po porostu zwykły człowiek ( Każdy, Hecastus, Everyman) dokonujący wyboru pomiędzy dobrem, a złem, toczący wewnętrzną walkę (psychomachia); walka ta była przedstawiana za pomocą uosobionych cnót (Męstwa, Karności) i grzechów (Pychy, Kłamstwa) funkcja moralizatorska i dydaktyczna LEGENDA średniowieczny wytwór kultury religijnej oznaczający pierwotnie rzecz do czytania o wzniosłej treści; najwybitniejszy łaciński zbiór legend o świętych to Złota legenda Jakuba de Voragine (XIII w.); terminy zamienne: żywot, historia WZÓR OSOBOWY przedstawianie postaci (bohatera) np. legendy w taki sposób, aby podkreślać jego zalety; miał on spełniać funkcję parenetyczną, tj. pobudzać do naśladowania tej wyidealizowanej postaci (rycerz Roland, władca Krzywousty) TEOCENTRYZM Bóg znajduje się w centrum zainteresowania człowieka PARALELEIZM SKŁADNIOWY powtarzalność określonych konstrukcji składniowych ASYLABIZM różna ilość sylab w kolejnych wersach strofy (charakteryzował Bogurodzicę ) ARCHAIZM przestarzały wyraz lub zwrot językowy, który wyszedł z użycia PIEŚŃ PASYJNA opowieść o męce i śmierci świętego męczennika (pasja); pieśń opowiadająca o męce pańskiej. ASCEZA sposób życia, polegający na świadomej rezygnacji z doczesnych wartości materialnych; ideałem jest trwanie w ubóstwie, umartwianie ciała (np. św. Szymon Słupnik) MEMENTO MORI pamiętaj o śmierci, słynne hasło średniowiecza DANCE MACABRE (TAŃCE ŚMIERCI) Śmierć Wielki Tancerz porywająca w swój taneczny krąg przedstawicieli różnych stanów, zawodów, wieku, płci, wyobrażana była w cyklach malowideł, w seriach drzeworytów, inscenizacjach, płaskorzeźbach (zabytkowy obraz Taniec śmierci w Katedrze w Tarnowie); drzeworyty niemieckiego artysty Hansa Holbeina Młodszego: śmierć jako szkielet (wcześniej trup) ARS MORIENDI (SZTUKA UMIERANIA) dawała wskazówki na temat właściwego przygotowania się do aktu ostatecznego rozstania się z życiem; znajomość takich reguł sztuki umierania wykazuje polska Skarga umierającego z XV w.