Nowości w agrotechnice sadowniczej

Transkrypt

1 Nowości w agrotechnice sadowniczej Prof. dr Augustyn Mika ISK Skierniewice Organizatorzy:

2 Perspektywiczne modele sadów jabłoniowych Po wejściu Polski do Unii Europejskiej stajemy się stopniowo jej integralną częścią. Korzystamy z osiągnięć Unii lecz dzielimy takŝe jej trudne problemy i kłopoty. W Unii mamy nadprodukcję owoców, a w dodatku konkurencyjne stają się dostawy owoców z Chin, Południowej Afryki, Chile i innych regionów, gdzie warunki do uprawy są bardziej korzystne niŝ u nas lub tańsza jest siła robocza. W tej trudnej sytuacji nasi sadownicy muszą stale podejmować działania by znaleźć odbiorcę na owoce i sprzedać je po korzystnej cenie. Te działania to uprawa nowych, atrakcyjnych odmian, doskonalenie jakości owoców, wprowadzanie nowych gatunków do uprawy poszukiwanie tak zwanych nisz handlowych czyli znajdowanie okoliczności w których popyt klienta czeka na podaŝ owoców, obniŝanie kosztów produkcji i organizowanie się w grupy producenckie celem korzystnej sprzedaŝy owoców. Osiągnięcia nauki sadowniczej mogą być pomocne w tych przedsięwzięciach. Postęp w hodowli podkładek W najbliŝszych latach moŝliwa będzie dalsza intensyfikacja upraw sadowniczych, zwłaszcza drzew pestkowych i grusz, przez zastosowania podkładek powodujących optymalny wzrost drzew, wczesne owocowanie i wysoką jakość owoców. Hodowla nowych odmian i podkładek osiągnęła ostatnio niespotykane dawniej rozmiary. W Instytutach państwowych i u hodowców prywatnych ocenia się aktualnie setki nowych klonów podkładek pod wszystkie gatunki drzew owocowych. Instytut w Skierniewicach oprócz znanych juŝ podkładek z serii P: P1, P2, P14, P16, P22 określa jako obiecujące podkładki: P60, P61, P62, P63, P64, P66, P67 oraz numery 570 i 577. Wszystkie klony są odporne na najgroźniejsze choroby jabłoni. Stacja badawcza East Malling w Anglii uzyskała 12 nowych wartościowych klonów podkładek jabłoniowych o sile wzrostu podobnej do M9, a takŝe nieco słabszym i nieco silniejszym niŝ M9. W Stanach Zjednoczonych i w Kanadzie zakończono szeroki program hodowli i oceny podkładek pod jabłonie. Z kilku klonów wyselekcjonowanych wcześnie bardzo dobrze zapowiadają się podkładki G16 i G41 o wzroście podobnym jak M9 lecz bardziej wytrzymałe na trudne warunki glebowe i klimatyczne oraz odporne na zarazę ogniową i zgorzel podstawy pnia. Podkładki te będą udostępnione sadownikom od 2005 roku. Znana stacja badawcza Jork w Niemczech oceniła wartość podkładek pod jabłonie hodowli niemieckiej z serii Pi i Supporter w stosunku do podkładek angielskich, polskich, czeskich, amerykańskich i rosyjskich. Jako interesujące 2

3 uznano podkładki o wzroście nieco słabszym niŝ M9, a mianowicie: P16, Bud 491, 7-TEF i 7- TE-E, a takŝe o wzroście nieco silniejszym od M9: Mark, Supporter 2, J-TE-H, CG 10. Stwierdzono, Ŝe podkładki P2 i P60 mają siłę wzrostu podobną do M9, lecz nie są od niej lepsze w warunkach Ŝyznych gleb Jorku. W Instytucie Sint-Truiden w Belgii porównywano na dobrej glebie 12 czołowych podkładek jabłoniowych w stosunku do podkładki M9. stwierdzono, Ŝe Ŝadna z nich nie jest lepsza od M9, lecz przy uprawie odmiany Jonagold podkładka P16 daje lepsze rezultaty niŝ M9. W hodowli podkładek pod grusze nie ma takiego rozmachu ani postępu jak pod jabłonie, lecz i tu pojawiają się nowości. Instytut w Dreźnie, w Niemczech wyhodował 7, interesujących klonów podkładek: Pi-BU 1 (do 7) które oprócz niemieckiej Pyrodwarf czy irańskiej podkładki Pyrus Syriaca czynią przełom w skarlaniu drzew grusz. Pod śliwy, morele i brzoskwinie podkładki są podobne. Włosi udostępnili sadownikom podkładki pochodzące od śliwy domowej Tetra i Pentą, na których szczepić moŝna wszystkie 3 gatunki drzew pestkowych. Podkładki te są odporne na nicienie i glebowe choroby grzybowe. Pozytywną ocenę zyskują w Europie podkładki półkarłowe i karłowe pod śliwy: Węgierka Wangenheima, Jaspi, GF 655/2, St.Julien A, Ishtara. Aktualnie instytuty europejskie i prywatne stacje hodowlane posiadają setki interesujących mieszańców śliw, które badane są pod kątem ich przydatności na podkładki. Dzięki skarlającym podkładkom pod czereśnie dokonała się rewolucja w ich uprawie. Powstały warunki do sadzenia ponad 1000 drzew na hektarze i uzyskania plonu handlowego juŝ 3-4 lata po załoŝeniu sadu. Dostępne podkładki pod czereśnie mają zróŝnicowane właściwości skarlające od bardzo karłowej (Edabriz), przez typowo karłowe (Gisela 5) aŝ po półkarłowe (Maxma 14) i Colt. Wzrastający w Europie popyt na owoce deserowe, jakimi są czereśnie, warto wykorzystać zakładając sady nowego typu. Odmiany odporne na choroby i szkodniki Podjęty 40 lat temu program hodowli jabłoni odpornych na parcha jabłoniowego zaowocował ostatnio dziesiątkami takich odmian, lecz to tylko początek, poniewaŝ hodowcy dostarczą ich wkrótce setki. Problem w tym by parchoodporne jabłonie były odporne takŝe na inne choroby i miały wartość handlową tak wysoką jak odmiany czołowe: Golden Delicious, Red Delicious czy Jonagold. Pierwszej serii odmian parchoodpornych było daleko do tego toteŝ takie odmiany jak: Prima, Priscilla, Priani, Freedom, Jonafree nie przyjęły się w praktyce. W nowszej serii parchoodpornych odmian notujemy duŝo wyŝszą jakość owoców 3

4 lecz mimo tego tylko nieliczne z nich mają szansę wejść do szerszej uprawy. Odmiany: Sawa, Witos, Ecolette, Arriwa, Enterprise, Goldrush zdaniem pomologów nie rozpowszechnią się. Największą szansę na duŝą towarową uprawę mają odmiany czeskie Rubinola, Topaz, Goldstar, Rajka oraz niemiecka odmiana Pinova. Jakkolwiek nie wszystko moŝna przewidzieć, to na pewno w nadchodzących latach czekają nas duŝe zmiany w doborze odmian, konieczność karczowania sadów i sadzenia nowych drzew. Nowe odmiany będą bardzo konkurencyjne w stosunku do starych. Dobrze to widać na przykładzie czereśni, gdzie owoce starych odmian nie umywają się do nowych jak Kordia lub Regina. Przybywa odmian śliw odpornych lub tolerujących na szarkę. Hodowla dostarczy nie tylko odmian odpornych na choroby lecz takŝe na szkodniki, na przykład mszyce. śe jest to moŝliwe widać na przykładzie porzeczek. Niektóre odmiany są praktycznie wolne od tak groźnych szkodników jak wielkopąkowiec porzeczkowy lub przeziernik porzeczkowy. Będziemy na pewno świadkami presji hodowców by wprowadzić do uprawy odmiany modyfikowane genetycznie, co rozwiązałoby znakomicie trudne problemy ochrony sadów. Mimo, Ŝe nauka stwierdza brak szkodliwości dla zdrowia takich roślin mogą być one całkowicie odrzucone przez społeczeństwo. Będziemy na pewno świadkami natrętnej reklamy ze strony niektórych hodowców by uprawiać określone cudowne odmiany. Musimy się nauczyć krytycznego spojrzenia na komercyjną reklamę. Modele sadu i ich pielęgnacja Modele sadu będą się zmieniać w miarę jak hodowla dostarczać będzie materiału roślinnego nowej generacji. W najbliŝszych latach trzeba oczekiwać nowych rozwiązań technicznych i związanych z tym dodatkowych nakładów finansowych na załoŝenie i wyposaŝenie sadu. W warunkach produkcji wielkotowarowej i wzrastającej konkurencji zniszczenie plonu przez przymrozek wiosenny lub przez grad moŝe być katastrofą dla sadownika. Stąd konieczność dodatkowych wyposaŝeń sadu, których jeszcze nie mamy: do zapobiegania szkodom przymrozkowym, siatki przeciwgradowe i przeciwko szpakom, nakrycia z folii do zapobiegania gniciu owoców, folie odblaskowe poprawiające nasłonecznienie w dolnych partiach korony drzew, a nawet torebki papierowe zakładane na kaŝde jabłko. Wiele z wymienionych rozwiązań znalazło juŝ zastosowanie w sadach, inne demonstruje się sadownikom, poniewaŝ ich skuteczność jest sprawdzana. 4

5 Siatki przeciwgradowe montowane juŝ w Polsce przez firmy austriackie i włoskie zmieniają wygląd sadu. Drzewa naleŝy przystosować do tych konstrukcji. Siatka szara ogranicza nasłonecznienie. Bardzo intensywne nasłonecznienie koron moŝe być szkodliwe. Owoce się ordzawiają lub ulegają poparzeniu. Optymalne jest światło równomiernie docierające do korony oraz rozproszone. Skuteczna ochrona przed przymrozkami to przede wszystkim bardzo dokładne zraszanie wodą kaŝdego drzewa. W przypadku braku nawadniania moŝna zainstalować dmuchawy (nadmuch zimnym lub gorącym powietrzem). Dmuchawy na gorące powietrze zasilane gazem propanowym oraz wentylatory naziemne wyrzucające zimne powietrze poza sad i ściągające ciepłe z góry są na rynku europejskim. Kolejnym problemem jest wzrost populacji ptaków, które zjadają juŝ nie tylko czereśnie i wiśnie, lecz takŝe jabłka, gruszki, śliwki, truskawki, borówki i maliny, a wiosną uszkadzają pąki kwiatowe. Przy duŝej populacji ptaków w danej okolicy nad uprawami powinno się montować siatki (drzewa muszą być niskie). Jeśli w sadzie czereśniowym jest konstrukcja do rozciągania siatek, moŝna równieŝ załoŝyć folię nad koronami drzew, która skutecznie chroni przed pękaniem i gniciem owoców w czasie deszczu. Na przykład Włosi w Tyrolu montują folię nad uprawami malin, poniewaŝ owoce te poraŝane są przez szarą pleśń jeszcze częściej niŝ truskawki. Japończycy, aby uzyskać róŝowy rumieniec na jabłkach od strony wewnętrznej, trzy tygodnie przed zbiorem rozkładają pod drzewami folię odblaskową. Obecnie w kilku instytutach w Europie prowadzi się doświadczenia na ten temat od dwóch lat w Skierniewicach. Stosuje się zwykłą polietylenową folię mleczną lub włókninę polipropylenową z naniesioną warstwą aluminium. Zakładanie torebek na kaŝde jabłko jest tak powszechne w Japonii, jak u nas opryskiwanie drzew przed parchem. Torebki stosuje się takŝe w niektórych regionach USA. Są one tak wykonane, Ŝe zakładanie ich jest bardzo łatwe. Jedna osoba moŝe załoŝyć około 6 tys. torebek dziennie. Torebka chroni jabłko przed chorobami, szkodnikami, gradem, ordzawieniem i wpływa na określoną jego barwę i smak. Jak się okazało, sadzenie więcej niŝ 3000 drzew na hektar jest nieopłacalne. Nie oznacza to jednak, Ŝe w niedalekiej przyszłości nie będzie się sadziło jabłoni w rozstawie 3 x 0,5 m, czyli 11 tys. drzew na hektar. Jeśli przyjrzymy się naszym jabłoniom, to widać, Ŝe ich kształt coraz bardziej upodabnia się do kolumny lub sznura (przewodnik, a na nim kilka drobnych gałązek). Hodowcy starają się ulepszyć odmiany, które genetycznie mają tylko przewodnik i krótkopędy, bez gałęzi. Obecnie aŝ 38 instytutów zajmuje się hodowlą takich odmian. W Polsce są one takŝe znane. Sprzedaje się je pod nazwą Balerina. Jabłka uzyskane z tej grupy drzew mają małą wartość handlową, lecz hodowcy stale je ulepszają. Obie te drogi, formowanie i hodowla, zmierzają do wytworzenia drzewa z przewodnikiem i owoconośnymi krótkopędami. Taką moŝliwość dostrzegł juŝ dr Hemlut B. Jacob z Instytutu Sadownictwa w Geisenheim, który opracował szczegółowe metody sadzenia i pielęgnacji takich drzew oraz uzyskał patent na nazwę tego 5

6 systemu, w skrócie (CATS ), co przekłada się na język polski jako: kolumnowy system uprawy jabłoni. Dr Jacob twierdzi, Ŝe w Instytucie Geisenheim są juŝ odmiany jabłoni kolumnowych mające owoce o duŝej wartości handlowej, które rosną w zagęszczeniu około 10 tys. na ha. Jabłonie szczepione są na podkładkach półkarłowych, dlatego uprawia się je bez podpór. Zaczynają owocować w drugim roku po posadzeniu, a pełnię owocowania (10 15 kg jabłek z drzewa) osiągają w trzecim lub czwartym roku. Jak łatwo policzyć, plon z hektara wynosi wówczas 100 lub 150 t. Wielu naukowców wątpi w realność osiągnięć dr. Jacoba. Czas pokaŝe, czy odmiany tego typu mają wartościowe owoce i czy sadownikowi opłaci się sadzić tak duŝo drzew na hektar. Zapewne dowiemy się tego, jednak nie wcześniej niŝ za 10 lat. NaleŜy się liczyć z ograniczeniami stosowania herbicydów w sadzie. JuŜ w okresie 2 lat ma być wycofany Azotop i Azoprim. Od dawna zaleca się ściółki pod drzewami zamiast herbicydów, lecz te nie przyjmują się poniewaŝ herbicydy są wygodniejsze tylko restrykcje w stosunku do herbicydów mogą spowodować, Ŝe pod drzewami będziemy rozkładać folię lub włókninę tak jak robimy to coraz częściej przy uprawie truskawek uprawa mechaniczna pod drzewami jest takŝe moŝliwa poniewaŝ maszyny do tego celu są coraz doskonalsze. W nawoŝeniu sadów będziemy coraz bardziej świadkami presji ze strony przemysłu by stosować całą gamę, absolutnie niezbędnych nawozów kompleksowych. Trzeba będzie dać temu opór i stosować tylko te nawozy, które są rzeczywiście niezbędne. Sadownicy muszą dysponować szerszą wiedzą niŝ dotąd na ten temat lub korzystać z rzetelnego doradztwa. Ochrona sadów przed chorobami i szkodnikami Ogólnopolski program rozwoju produkcji sadowniczej zakłada, Ŝe za kilka lat około 90% owoców pochodzić będzie z sadów prowadzących produkcję integrowaną, a kilka procent z sadów ekologicznych. Program ten będzie wymagał olbrzymiego wysiłku aby wszystkich sadowników przeszkolić i zorganizować w grupy do produkcji integrowanej pod opieką instruktora. Dzięki takiej organizacji partie owoców dostarczane do handlu przestaną być bezimienne. Zostaną zaopatrzone w paszport umoŝliwiający identyfikację producenta. Będzie je łatwiej sprzedać w krajach Unii. W zwalczaniu chorób znacznie większą rolę niŝ dotąd odgrywać będą odmiany odporne na choroby. Zwracać się będzie większą uwagę na ograniczenie źródła infekcji przy pomocy zabiegów agrotechnicznych, jak na przykład jesienne opryskiwanie jabłoni mocznikiem. Właściwe dostosowanie fungicydów do warunków pogody i rozwoju patogena, 6

7 stosowanie rotacji fungicydów o róŝnym mechanizmie działania, stosowanie mieszanin fungicydów, ograniczanie stosowania fungicydów systemicznych powodujących powstanie odporności patogena. W sadach ekologicznych dopuszczone będą do zwalczania chorób tylko środki naturalne jak sole miedzi i siarka w róŝnej postaci, związki o duŝej zawartości krzemu, mączki skalne (kaolin, halcedonit), szare mydło i inne środki zwiększające odczyn (ph) na powierzchni liścia, wyciągi roślinne itp. Produkcja integrowana i ekologiczna wymagać będzie nowego spojrzenia na róŝnorodność biologiczną w sadzie, obecnie niedocenianą. Jedynie w warunkach róŝnorodności biologicznej moŝna utrzymać równowagę między szkodnikami, a ich naturalnymi wrogami. Przez róŝnorodność biologiczną w sadzie rozumiemy obfitość gatunków roślin i ich form rozwojowych dostarczających owadom poŝytecznym schronieniu, pyłku i nektaru, ptakom poŝywienia i gniazdowania. RóŜnorodność biologiczna powinna być takŝe tworzona wokół sadu przez sadzenie krzewów i drzew. WzdłuŜ dróg, granic pól, na nieuŝytkach by były warunki do gniazdowania ptaków. Sad przyszłości nie moŝe być w Ŝadnym wypadku pustynią ekologiczną, lecz musi być częścią naturalnego krajobrazu. W takich warunkach moŝna liczyć na efektywne zwalczanie przędziorków przy pomocy dobroczynka gruszowego i wykorzystanie biedronek, skorków, pająków, złotooków, błonkówek, ośców to ograniczenia szkodników. W zwalczaniu szkodników znajdą coraz szersze zastosowanie semiozwiązki czyli substancje chemiczne emitowane lub rozpraszane przez organizmy zwierzęce w celu zmiany zachowaniu się innych organizmów. Są to swego rodzaju znaczniki informujące na przykład owadzie samice, Ŝe miejsce do złoŝenia jaj jest juŝ zajęte. Semiozwiązki są całkowicie bezpieczne dla środowiska i człowieka. MoŜna je wykorzystać do zmylenia niektórych do zmylenia niektórych szkodników, na przykład owocówek. Podobne zastosowanie mają feromony czyli związki chemiczne przywabiające owady płci przeciwnej. Feromony stosowane są od dawna do przywabiania owadów do tablic chwytnych. Feromony mogą dezorientować osobniki męskie owadów powodując brak zapłodnienia samic. NaleŜy oczekiwać, Ŝe w ochronie sadów zostaną wydatnie ograniczone środki nieselektywne (pyretroidy) na korzyść środków selektywnych działających na określonego szkodnika i oszczędzające owady poŝyteczne. Rozszerzy się wydatnie stosowanie preparatów biologicznych, bakteryjnych, takich jak Bactospeine, wirusowych jak Carpovirusine i innych. DuŜe perspektywy rysują się dla preparatów olejowych bezpiecznych dla człowieka, zwierząt i środowiska. Z tej grupy mamy juŝ preparaty Para Sommer i Promanal do zwalczania przędziorków i miseczników 7

8 Perspektywy uprawy nowych gatunków Nadprodukcja owoców w Europie skłania sadowników do zaopatrywania rynku w nowe, atrakcyjne gatunki lub odmiany. Jest to sposób na zwiększenie spoŝycia owoców przez społeczeństwo i podniesienie dochodów sadowników. Przykładem są owoce aktinidii chińskiej zwane Kiwi, które przysporzyły znacznych wpływów gotówki sadownikom z Europy Południowej. Podobną rolę odgrywa obecnie borówka w Polsce, a równie cenna Ŝurawina produkowana w Finlandii i USA w setkach tysięcy ton czeka w Polsce na odwaŝnych, którzy podejmą jej uprawę. Borówka bruszwica jest następną rośliną z rodziny wrzosowatych, które uprawy jeszcze nie podjęliśmy. Innym wyzwaniem dla naszych sadowników jest produkcja owoców pokrewnych do naszych gatunków uprawianych w Azji jak gruszki azjatyckie ( Hojuro, Nijisseiki ) i śliwy japońskie ( Ozark Premier, Angeleno, Friar, Black Amber ). Owoce tych gatunków są juŝ z importu w supermarketach, co jest swego rodzaju ich promocją na naszym rynku. Dzięki temu ułatwione będzie wprowadzenie do handlu owoców krajowych. Mamy niewykorzystane moŝliwości uprawy owoców dla przemysłu przetwórczego i farmaceutycznego poza gatunkami tradycyjnymi. NaleŜą do nich bez czarny, róŝa, dereń jadalny i pigwa uprawiane na duŝą skalę w innych krajach. Rozwój uprawy tych gatunków jest moŝliwy wyłącznie pod warunkiem zawarcie odpowiednich umów między producentami a przemysłem przetwórczym lub farmaceutycznym. 8