Książka ukazał się również się w formacie A5 w serii dla zagubionych. Copyright by Piątek Trzynastego, Łódź 1997

Transkrypt

1

2 Projekt okładki: Jacek Wilk Redakcja: Michał Koliński Skład: Michał Koliński Michał Wiercioch Krzysztof Jodłowski Książka ukazał się również się w formacie A5 w serii dla zagubionych. Copyright by Piątek Trzynastego, Łódź 1997 ISBN PIĄTEK TRZYNASTEGO Wydawnictwo Michał Koliński i Michał Wiercioch Łódź, ul. Księży Młyn 14 tel./fax (0-42) , , tel (06) infolinia: (codziennie 8-22, także sms), gg , kot@piatek13.com.pl Łódź Wydanie I rok: rzut: ostatnia liczba Druk i oprawa Drukarnia na Księżym Młynie Printed in Poland 2

3 Drodzy Czytelnicy! Oddaję w Wasze ręce Mały format Historia Polski. Książka ta w sposób skrótowy przedstawia historię naszego kraju po dzień dzisiejszy. Taka właśnie forma wydaje się być szczególnie przydatna maturzystom i kandydatom na wyższe uczelnie, ale może być również wykorzystywana przez uczniów wszystkich klas szkół średnich. Mały format Historia Polski jest książką pomocniczą i uzupełnia, a nie zastępuje właściwy podręcznik. Stanowi znakomite ułatwienie dla osób przygotowujących się do egzaminu, klasówki czy odpowiedzi. Z mojego doświadczenia w pracy z młodzieżą wynika, że bardzo często odpowiedzi uczniów zawierają masę drugorzędnych informacji, brakuje natomiast tych najważniejszych. Mam nadzieję, że właśnie ta książka pozwoli Wam dokonać właściwej selekcji najważniejszych wiadomości. Autor PS: Książka ta ukazała się również w formacie A5 w serii dla zagubionych. 3

4 4

5 s p i s t r e ś c i średniowiecze PAŃSTWO MIESZKA I KOŚCIÓŁ ZA PIERWSZYCH PIASTÓW ZJAZD GNIEŹNIEŃSKI PANOWANIE BOLESŁAWA CHROBREGO KRYZYS PAŃSTWA PIASTOWSKIEGO PANOWANIE KAZIMIERZA ODNOWICIELA, BOLESŁAWA ŚMIAŁEGO I WŁADYSŁAWA HERMANA ZABYTKI POLSKIEGO PIŚMIENNICTWA PANOWANIE BOLESŁAWA KRZYWOUSTEGO WŁADZA, KOŚCIÓŁ I LUDNOŚĆ ZA PIERWSZYCH PIASTÓW ROZBICIE DZIELNICOWE NASTĘPSTWA POLITYCZNE SPOŁECZEŃSTWO I GOSPODARKA W OKRESIE ROZBICIA DZIELNICOWEGO PRÓBY ZJEDNOCZENIA ZIEM POLSKICH PANOWANIE KAZIMIERZA WIELKIEGO 39 5

6 13. OSADNICTWO I MIASTA W POLSCE W XIII I XIV WIEKU ZAKON KRZYŻACKI I POLSKA ZA PANOWANIA PIASTÓW PANOWANIE ANDEGAWENÓW W POLSCE MONARCHIA STANOWA W POLSCE PIERWSZE UNIE POLSKO LITEWSKIE PRZYWILEJE SZLACHECKIE WIELKA WOJNA Z ZAKONEM KRZYŻACKIM WOJNA TRZYNASTOLETNIA 55 Rzeczpospolita szlachecka OSTATNIA WOJNA Z ZAKONEM KRZYŻACKIM I HOŁD PRUSKI SEKULARYZACJA INFLANT I WOJNA PÓŁNOCNA POLITYKA DYNASTYCZNA JAGIELLONÓW I TRAKTAT WIEDEŃSKI POLITYKA BAŁTYCKA KRÓLÓW POLSKI W XVI I XVII WIEKU CZŁOWIEK W LITERATURZE POLSKIEGO RENESANSU KULTURA POLSKIEGO RENESANSU SEJM WALNY POWSTANIE I ORGANIZACJA RUCH EGZEKUCYJNY REFORMACJA I KONTRREFORMACJA W POLSCE UNIA LUBELSKA PIERWSZE BEZKRÓLEWIE I WOLNA ELEKCJA PANOWANIE STEFANA BATOREGO 82 6

7 33. PANOWANIE ZYGMUNTA III WAZY BAROK I SARMATYZM POLSKA A WOJNA TRZYDZIESTOLETNIA WOJNY POLSKO SZWEDZKIE W XVII WIEKU POWSTANIE CHMIELNICKIEGO WOJNY POLSKO ROSYJSKIE W XVII WIEKU WOJNY POLSKI Z TURCJĄ PROBLEMY WYZNANIOWE I SPOŁECZNE W POLSCE XVI-XVIII WIEKU 41. POLITYKA POLSKA WOBEC PRUS PRÓBY REFORM PRZEPROWADZONE PRZEZ JANA KAZIMIERZA 43. POLSKA W EPOCE SASKIEJ POLSKA OD SEJMU KONWOKACYJNEGO 1764 DO KONFEDERACJI BARSKIEJ PIERWSZY ROZBIÓR POLSKI, SEJM ROZBIOROWY NAUKA, KULTURA, SZTUKA I MYŚL POLITYCZNA POLSKIEGO OŚWIECENIA SEJM CZTEROLETNI KONSTYTUCJA 3 MAJA KONFEDERACJA TARGOWICKA, WOJNA Z ROSJĄ, II ROZBIÓR POLSKI 50. POWSTANIE KOŚCIUSZKOWSKIE TRZECI ROZBIÓR POLSKI I SKUTKI UPADKU RZECZPOSPOLITEJ 123 7

8 Polska pod zaborami LEGIONY POLSKIE. POLACY W WOJNACH NAPOLEOŃSKICH POSTANOWIENIA KONGRESU WIEDEŃSKIEGO W SPRAWIE ZIEM POLSKICH 54. KONSTYTUCJA KRÓLESTWA POLSKIEGO NAUKA, SZKOLNICTWO, GOSPODARKA I SPOŁECZEŃSTWO KRÓLESTWA POLSKIEGO SYTUACJA POLITYCZNA W KRÓLESTWIE POLSKIM PO KONGRESIE WIEDEŃSKIM POWSTANIE LISTOPADOWE WIELKA EMIGRACJA KRÓLESTWO POLSKIE PO POWSTANIU LISTOPADOWYM 142 6o. SYTUACJA W ZABORZE PRUSKIM W 1 POŁOWIE XIX WIEKU SYTUACJA W ZABORZE AUSTRIACKIM W 1 POŁOWIE XIX WIEKU POWSTANIE KRAKOWSKIE I RABACJA GALICYJSKA 63. WIOSNA LUDÓW NA TERENACH POLSKICH KRÓLESTWO POLSKIE PRZED POWSTANIEM STYCZNIOWYM 65. POWSTANIE STYCZNIOWE UWŁASZCZENIE CHŁOPÓW NA ZIEMIACH POLSKICH 161 8

9 67. SYTUACJA POLAKÓW W ZABORZE ROSYJSKIM PO POWSTANIU STYCZNIOWYM POLITYKA GERMANIZACJI W ZABORZE PRUSKIM PO ROKU AUTONOMIA GALICYJSKA POZYTYWIZM I PRACA ORGANICZNA NA ZIEMIACH POLSKICH TRÓJLOJALIZM I STAŃCZYCY POWSTANIE RUCHU ROBOTNICZEGO NA ZIEMIACH POLSKICH POLSKI NACJONALIZM RUCH LUDOWY NA ZIEMIACH POLSKICH REWOLUCJA 1905 ROKU W KRÓLESTWIE I JEJ SKUTKI POSTAWY POLAKÓW TUŻ PRZED WYBUCHEM I WOJNY ŚWIATOWEJ POLSKIE FORMACJE ZBROJNE PODCZAS I WOJNY SPRAWA POLSKA A PAŃSTWA CENTRALNE KWESTIA POLSKA A ROSJA SPRAWA POLSKA NA ZACHODZIE EUROPY 193 II Rzeczpospolita KONGRES W WERSALU WOBEC KWESTII POLSKIEJ 82. OŚRODKI ODBUDOWY PAŃSTWA POLSKIEGO POWSTANIE NACZELNYCH ORGANÓW WŁADZY W POLSCE. MAŁA KONSTYTUCJA 198 9

10 84. WOJNA POLSKO-RADZIECKA POWSTANIE WIELKOPOLSKIE SPRAWA GÓRNEGO ŚLĄSKA, WARMII I MAZUR USTALENIE GRANICY Z LITWĄ I CZECHOSŁOWACJĄ GOSPODARKA I LUDNOŚĆ RZECZPOSPOLITEJ PO ZAKOŃCZENIU I WOJNY ŚWIATOWEJ KONSTYTUCJA MARCOWA REFORMA ROLNA W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM GOSPODARKA POLSKA W LATACH DEMOKRACJA PARLAMENTARNA STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE POLSKI W LATACH ZAMACH MAJOWY OBÓZ SANACYJNY OPOZYCJA ANTYSANACYJNA CENTROLEW I WYBORY BRZESKIE KONSTYTUCJA KWIETNIOWA GOSPODARKA POLSKA SANACJA PO ŚMIERCI PIŁSUDSKIEGO KONSOLIDACJA UGRUPOWAŃ POLITYCZNYCH W POLSCE PO ZAMACHU MAJOWYM POLITYKA ZAGRANICZNA W POLSCE MIĘDZYWOJENNEJ SZKOLNICTWO, NAUKA I OŚWIATA W II RZECZPOSPOLITEJ SYTUACJA MIĘDZYNARODOWA POLSKI TUŻ PRZED WYBUCHEM II WOJNY ŚWIATOWEJ

11 II wojna światowa KAMPANIA WRZEŚNIOWA SYTUACJA ZIEM POLSKICH PO KLĘSCE WRZEŚNIOWEJ RZĄD POLSKI NA EMIGRACJI I JEGO PROGRAM STOSUNKI POLSKI Z ZSRR W LATACH WOJSKO POLSKIE POZA GRANICAMI KRAJU ORGANIZACJA POLSKIEGO PAŃSTWA PODZIEMNEGO 110. GENEZA I DZIAŁANIE ARMII KRAJOWEJ RUCH LUDOWY I NARODOWY PODCZAS NIEMIECKIEJ OKUPACJI DZIAŁALNOŚĆ KOMUNISTÓW POLSKICH W OKRESIE II WOJNY WALKA CYWILNA I WALKA ZBROJNA POLSKIEGO PODZIEMIA KOALICJA ANTYHITLEROWSKA A SPRAWA POLSKA 115. WOJSKO POLSKIE W ZSRR POLSKIE SIŁY ZBROJNE NA ZACHODZIE I WE WŁOSZECH AKCJA BURZA POWSTANIE WARSZAWSKIE ŻYDZI W POLSCE PODCZAS II WOJNY ŚWIATOWEJ 120. KRN, PKWN I MANIFEST LIPCOWY

12 Polska po II wojnie światowej WALKA O KSZTAŁT POLITYCZNY POLSKI W LATACH OPOZYCJA W POLSCE W LATACH PRZEJĘCIE WŁADZY PRZEZ KOMUNISTÓW OD REFERENDUM DO WYBORÓW ZJEDNOCZENIE PPR I PPS POLSKA W OKRESIE STALINIZMU GOSPODARKA POLSKA W LATACH KONSTYTUCJA Z ROKU 1952 I JEJ ZMIANY WYDARZENIA ROKU 1956 W POLSCE SYTUACJA POLITYCZNA I GOSPODARCZA POLSKI WYDARZENIA LAT POLSKA W OKRESIE GIERKOWSKIM OPOZYCJA POLSKA LAT 70., WYDARZENIA ROKU 1980 I 1981 W POLSCE POLSKA OD STANU WOJENNEGO DO OKRĄGŁEGO STOŁU 135. KULTURA POLSKA W OKRESIE PRL UMOWA OKRĄGŁEGO STOŁU I ZMIANA USTROJU W POLSCE OKRES RZĄDÓW SOLIDARNOŚCIOWYCH RZĄDY POSTKOMUNISTYCZNE POLSKA W OKRESIE RZĄDÓW AWS ( ) 140. PONOWNE RZĄDY KOALICJI SLD-PSL

13 królowie i władcy Polski 378 polscy prezydenci

14 ś r e d n i o w i e c z e 1. PAŃSTWO MIESZKA I 1. Plemiona polskie Głównymi plemionami polskimi są: Polanie, Wiślanie, Pomorzanie, Mazowszanie oraz plemiona śląskie. Zjednoczenia dokonują Polanie. 2. Mieszko I jest pierwszym historycznym władcą Polski (pierwsza wzmianka około roku 963); posiada ziemie: a. początkowo Wielkopolskę, Mazowsze i Kujawy, b. zwycięstwo pod Cedynią w 972 r. umożliwia mu zdobycie Pomorza Zachodniego, c. pod koniec życia przyłącza Śląsk i Małopolskę. 14

15 3. Chrzest Polski Przyczyny przyjęcia: jedna religia dla wszystkich połączy tereny państwa, wokół istnieją właściwie tylko państwa chrześcijańskie, namaszczenie wzmocni władzę księcia. 965 r. Mieszko zawiera przymierze z Czechami i poślubia córkę władcy tego kraju Dobrawę. 966 r. przyjmuje chrzest za pośrednictwem biskupstwa w Ratyzbonie (nie w Magdeburgu, co pozwala na niezależność polskiego Kościoła wobec Cesarstwa). W Poznaniu zostaje utworzone biskupstwo misyjne (pierwszym biskupem Jordan). 4. Dagome Iudex Jest dokumentem oddającym państwo polskie w opiekę papieżowi, powstaje pod koniec życia Mieszka I, zawiera opis granic ówczesnej Polski. 15

16 2. KOŚCIÓŁ ZA PIERWSZYCH PIASTÓW ZJAZD GNIEŹNIEŃSKI 1. Chrzest Polski 966 r. 2. Misja św. Wojciecha Wojciech, biskup Pragi, zostaje wygnany z Czech i chroni się w Polsce. Udaje się na misję do Prus, gdzie zostaje zamordowany. Bolesław Chrobry wykupuje zwłoki biskupa i chowa w Gnieźnie. Wkrótce Wojciech zostaje uznany świętym. W ten sposób Polska ma swego pierwszego świętego, postać znaną i cenioną w świecie. 3. Zjazd gnieźnieński 1000 r. Cesarz niemiecki Otton III odbywa pielgrzymkę do grobu św. Wojciecha. Pielgrzymka ta przynosi następujące skutki: powstaje metropolia arcybiskupia w Gnieźnie, brat św. Wojciecha Radzim Gaudenty zostaje pierwszym arcybiskupem, powstają trzy nowe biskupstwa w Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu, biskupstwo w Poznaniu utrzymuje niezależność do czasu śmierci biskupa Ungera, 16

17 Otton III przekazuje Chrobremu włócznię św. Maurycego oraz zakłada mu na głowę diadem cesarski (co interpretowane jest jako wyrażenie zgody na koronację Chrobrego). 3. PANOWANIE BOLESŁAWA CHROBREGO 1. Opanowanie tronu Po śmierci Mieszka I, Bolesław Chrobry wypędza przyrodnie rodzeństwo i wstępuje na tron. 2. Misja św. Wojciecha i zjazd gnieźnieński 3. Wojna z Niemcami Śmierć Ottona III i wstąpienie na tron Henryka II Bawarskiego powoduje pogorszenie stosunków pomiędzy Polską a Niemcami. Wojna z przerwami trwa 16 lat. Bolesław przejściowo opanowuje nawet Czechy, a Henryk podchodzi z wojskami pod Poznań. Wojna kończy się pokojem w Budziszynie (1018 r.), w wyniku którego Polska otrzymuje Milsko i Łużyce. 4. Przyłączenie Grodów Czerwieńskich 1018 r. podczas wyprawy na Kijów. 17

18 5. Koronacja Bolesława Chrobrego 1025 r. stanowi uznanie Polski jako pełnoprawnego państwa chrześcijańskiej Europy, a także świadczy o jej znacznym prestiżu (nie było w tym czasie wiele królestw). 4. KRYZYS PAŃSTWA PIASTOWSKIEGO 1. Panowanie Mieszka II koronuje się w 1025 r. zaraz po śmierci ojca; jednoczesny najazd cesarza niemieckiego Konrada i księcia kijowskiego Jarosława Mądrego powoduje przejęcie władzy przez Bezpryma (starszego brata Mieszka) oraz utratę przez Polskę: Milska, Łużyc i Grodów Czerwieńskich; Bezprym szybko umiera, na tron powraca Mieszko II; Mieszko II umiera w 1034 r. i pozostawia kraj w chaosie. 2. Przyczyny kryzysu państwa zbyt duży rozrost terytorialny, słaba integracja poszczególnych regionów, konflikty ze wszystkimi sąsiadami. 18

19 3. Rozpad państwa po śmierci Mieszka II w kraju brakuje następcy tronu (trwają hipotetyczne rządy Bolesława Zapomnianego); wybucha powstanie antykościelne i antyfeudalne; usamodzielnia się Mazowsze (rządy Miecława); książę Czech Brzetysław najeżdża na Polskę, dokonuje spustoszenia Wielkopolski, zabiera zwłoki św. Wojciecha, przyłącza Śląsk do Czech; Małopolska pozostaje jedyną nie zniszczoną dzielnicą. 4. Powrót Kazimierza Odnowiciela cesarz niemiecki i książę kijowski udzielają pomocy Kazimierzowi w powrocie na tron (boją się zbytniego wzrostu potęgi Czech). 19

20 5. PANOWANIE KAZIMIERZA ODNOWICIELA, BOLE- SŁAWA ŚMIAŁEGO I WŁADYSŁAWA HERMANA 1. Kazimierz Odnowiciel odzyskuje dziedzictwo przy pomocy cesarza niemieckiego (Wielkopolska, Małopolska); przenosi stolicę państwa do nie zniszczonego Krakowa; przy pomocy Jarosława Mądrego (księcia kijowskiego) pokonuje Miecława i zdobywa Mazowsze oraz Pomorze Gdańskie; pod koniec życia zbrojnie odbiera Czechom Śląsk i płaci im z niego trybut. 2. Bolesław Śmiały (Szczodry) próbuje naśladować politykę Bolesława Chrobrego; udziela poparcia papieżowi przeciw cesarzowi niemieckiemu w konflikcie o inwestyturę; odnawia metropolię arcybiskupią w Gnieźnie; w grudniu 1076 r. koronuje się za zgodą papieża; przestaje płacić Czechom trybut za Śląsk; obsadza na tronie węgierskim i kijowskim przychylnych sobie książąt; 20

21 w czasie jednej z wypraw kijowskich Bolesława wybucha bunt możnych przeciwko władcy; król krwawo rozprawia się z buntem i skazuje na śmierć w niejasnych okolicznościach biskupa krakowskiego Stanisława ze Szczepanowa; w 1079 r. król zostaje wygnany (umiera na Węgrzech). 3. Władysław Herman Polska przechodzi do obozu cesarskiego; spada znaczenie Polski na arenie międzynarodowej; następuje powrót do płacenia trybutu za Śląsk; w kraju za niedołężnego księcia rządy sprawuje wszechwładny palatyn Sieciech; pod koniec życia Władysław Herman zostaje zmuszony wygnać Sieciecha i podzielić się władzą z synami Zbigniewem i Bolesławem. 21

22 6. ZABYTKI POLSKIEGO PIŚMIENNICTWA Żywot św. Wojciecha i pięciu Braci Męczenników z przełomu X/XI w.; Kronika Galla Anonima z okresu panowania Bolesława Krzywoustego; Bulla gnieźnieńska 1136 r.; Kronika Wincentego Kadłubka pisana w czasie panowania Kazimierza Sprawiedliwego; Księga Henrykowska koniec XIII w.; Bogurodzica najstarszy zapis z początku XV w., data powstania umieszczana pomiędzy X-XIV wiekiem; Kazania świętokrzyskie XIV w.; Psałterz floriański XIV w.; Kronika napisana przez Janka z Czarnkowa za panowania Ludwika Węgierskiego; Biblia królowej Zofii XV w.; Historia Polski Jan Długosz (XV w.). 22

23 7. PANOWANIE BOLESŁAWA KRZYWOUSTEGO 1. Współrządzi z bratem Zbigniewem, którego w 1107 r. skazuje na wygnanie. 2. Wojna z Niemcami w 1109 r. cesarz Henryk V najeżdża na Polskę pod pretekstem obrony praw Zbigniewa; Bolesław zwycięża dzięki obronie grodów nadodrzańskich (Głogów, Wrocław) i prowadzonej wojnie podjazdowej. 3. Pogodzenie z bratem Bolesław godzi się z bratem, potem go więzi i oślepia rychła śmierć Zbigniewa. 4. Podbój Pomorza zajmuje Pomorze Gdańskie i wciela je do Polski w 1116 r.; podporządkowuje lennie Pomorze Szczecińskie w 1122 r. 5. Obrona niezależności polskiego Kościoła arcybiskup Norbert uzyskuje zgodę papieża na podporządkowanie polskiej prowincji kościelnej biskupstwu w Magdeburgu; 23

24 zjazd w Merserburgu w 1135 r. (Bolesław i cesarz Lotar III): a. Bolesław rezygnuje ze starań o koronę, składa hołd lenny z Pomorza i nie opanowanej wyspy Rugii oraz płaci trybut za 12 lat wstecz, b. zostaje unieważnione podporządkowanie polskich biskupstw Magdeburgowi. 6. Statut Bolesława Krzywoustego 1138 r. Wydany zostaje w celu zapobieżenia walkom o władzę pomiędzy synami Krzywoustego. Główne postanowienia: a. senior zawsze najstarszy z Piastów reprezentuje państwo polskie na zewnątrz, sprawuje władzę zwierzchnią nad juniorami i otrzymuje w dożywotnie władanie ziemię senioralną ze stolicą w Krakowie; b. reszta kraju zostaje podzielona, na dziedziczne dzielnice, pomiędzy synów Bolesława Krzywoustego: Władysław Wygnaniec Śląsk, Bolesław Kędzierzawy Mazowsze, Mieszko Stary Wielkopolska, 24

25 Henryk, a po jego śmierci Kazimierz Sprawiedliwy ziemia sandomierska, Salomea, wdowa po Krzywoustym ziemia łęczycka. Realizacja testamentu przyniosła państwu polskiemu długotrwałe rozbicie (charakterystyczne dla ówczesnej Europy), utratę części terenów i spadek znaczenia państwa polskiego na arenie międzynarodowej. 8. WŁADZA, KOŚCIÓŁ I LUDNOŚĆ ZA PIERWSZYCH PIASTÓW Obszar państwa 250 tys. km 2, gęstość zaludnienia 4 osoby na km 2, w miastach 15 osób na km 2. a. władza centralna państwo patrymonialne władca jest właścicielem całej ziemi; na czele państwa stoi dziedziczny władca, który teoretycznie rządzi samodzielnie, w praktyce jednak musi dzielić władzę z możnymi; 25

26 najważniejszym urzędnikiem w państwie jest palatyn/wojewoda, pozostali urzędnicy to m.in.: kanclerz, cześnik, komornik, koniuszy; b. siła zbrojna stanowi ją drużyna książęca licząca do ok. 3 tys. ludzi; jej utrzymanie jest zbyt drogie i Kazimierz Odnowiciel wprowadza służbę wojskową dla ludzi osadzonych na ziemi na prawie rycerskim, co oznacza, że właściciel takiej ziemi zostaje zobowiązany do utrzymania konia bojowego i stawania zbrojnie na każde wezwanie władcy, przy jednoczesnym zwolnieniu z ciężarów prawa książęcego; c. regalia monopole władcy są to przywileje zastrzeżone wyłącznie dla władcy: bicie monety, polowanie na określone zwierzęta (niedźwiedzie, bobry), pobieranie cła i myta, korzystanie z kopalin (np. sól); d. administracja terytorialna podstawa: grody, na czele których stoją grododzierżcy, inaczej zwani kasztelanami (administrują, ściągają podatki, w razie zagrożenia są zobowiązani do obrony); 26

27 e. Kościół organizacja kościelna jest ściśle związana z administracją państwową, która z usług kapłanów korzysta chociażby ze względu na ich umiejętność czytania i pisania; od zjazdu gnieźnieńskiego istnieje jedno arcybiskupstwo w Gnieźnie i cztery biskupstwa: w Poznaniu, Wrocławiu, Kołobrzegu i Krakowie (biskupstwo w Kołobrzegu dość szybko upada); po buncie ludowym (po śmierci Mieszka II) administrację kościelną odbudowują Bolesław Śmiały i jego następcy, tworząc biskupstwa w Płocku, Włocławku, Lubuszu i Kamieniu Pomorskim; zostają sprowadzeni benedyktyni fundacje klasztorów m.in. w Tyńcu i Mogilnie; f. ludność wolni chłopi stanowią zdecydowaną większość ludności Polski w X-XI w.; ludność niewolna jest zależna bezpośrednio od księcia lub możnych, możni początkowo nieliczni, ich poziom życia nie odbiega zbytnio od poziomu życia ogółu wol- 27

28 nych ludzi, w miarę upływu lat ich wpływy i dochody systematycznie rosną; g. obowiązki ludności ciężary prawa książęcego: a. daniny oddawanie określonej ilości zboża, bydła, itp.; b. posługi prace na rzecz państwa: budowa i reperacja grodów, dróg oraz przesiek i stanic zapewnienie noclegu urzędnikom księcia, przewozu itp.; ludność służebna zwolniona z ciężarów, ale obciążona szczególnymi obowiązkami, o ich rodzaju mówią nazwy wsi: Łagiewniki, Sokolniki, Grotniki, Skotniki itp. 28

29 9. ROZBICIE DZIELNICOWE NASTĘPSTWA POLI- TYCZNE 1. SYTUACJA WEWNĘTRZNA a. walka o zwierzchnictwo po śmierci Krzywoustego seniorem zostaje Władysław (Wygnaniec); pomiędzy seniorem a juniorami wybuchają walki, Władysław ponosi klęskę (musi uchodzić z kraju) Bolesław Kędzierzawy zostaje nowym seniorem (1146 r.), mimo interwencji cesarza Fryderyka I zachowuje swoją władzę do śmierci; po śmierci Bolesława nowym seniorem zostaje Mieszko Stary; Kazimierz Sprawiedliwy wraz z możnymi odbiera Mieszkowi władzę (Mieszko utrzymuje się w Wielkopolsce). b. Zjazd w Łęczycy 1180 r. Kazimierz zwołuje zjazd w celu zalegalizowania swej władzy; zostaje uznana władza zwierzchnia Kazimierza; ustalona zostaje dziedziczność władzy w dzielnicy krakowskiej przez synów Kazimierza. 29

30 c. decentralizacja państwa syn Kazimierza Leszek Biały nie ma wpływu na politykę innych książąt i nie otrzymuje władzy pryncepsa (księcia zwierzchniego); między książętami toczą się nieustanne walki o dzielnicę krakowską i rozszerzenie własnych dzielnic; za panowania Henryka Brodatego i Henryka Pobożnego w 1 poł. XIII w. następuje podporządkowanie kilku dzielnic jednemu władcy, bez znamion jednolitości władzy, o czym świadczy tytulatura (książę Śląska, Kujaw itp.) oraz brak jakichkolwiek działań unifikacyjnych wobec zajętych ziem. 2. SYTUACJA ZEWNĘTRZNA 1. Marchia Brandenburska powstaje na ziemiach Słowian połabskich, jej rozwój zapoczątkowuje Albrecht Niedźwiedź w połowie XII wieku; w połowie XIII wieku margrabiowie brandenburscy odkupują od Bolesława Rogatki ziemię lubuską; 30

31 po zakupie ziemi lubuskiej następuje ekspansja marchii na tereny położone pomiędzy Pomorzem i Wielkopolską (wzdłuż Warty i Noteci), co przyczynia się do powstania Nowej Marchii, sięgającej aż po tereny Pomorza Gdańskiego. 2. Zakon krzyżacki 1226 r. zostaje zawarta umowa między Konradem Mazowieckim a Krzyżakami, której skutkiem jest nadanie zakonowi ziemi chełmińskiej w zamian za podbój i chrystianizację Prus; Zakon fałszuje umowę i uzyskuje od cesarza niemieckiego dokument stwierdzający, że ziemia chełmińska oraz ziemie Prusów są księstwem podporządkowanym cesarstwu i pozostającym we władaniu Krzyżaków; do 1283 r. następuje podbój ziem pruskich; na podbitych ziemiach trwa intensywna kolonizacja i budowa zamków warownych (Malbork, Elbląg). 3. Mongołowie po klęsce wojsk ruskich nad Kałką w 1223 r. Tatarzy rozpoczynają podbój Rusi; 31

32 1241 r. Tatarzy najeżdżają Węgry i Polskę, wojska polskie ponoszą klęskę pod Legnicą, ginie Henryk Pobożny (spalona i zniszczona zostaje prawie cała południowa Polska); Tatarzy jeszcze kilkakrotnie dokonują najazdów na ziemie polskie, ale żaden nie jest już tak dotkliwy, jak ten z 1241 r. 10. SPOŁECZEŃSTWO I GOSPODARKA W OKRESIE ROZBICIA DZIELNICOWEGO 1. Zmiany w rolnictwie wprowadzenie trójpolówki; pojawienie się nowych narzędzi: kosy, pługa żelaznego, brony. Wzrost wydajności upraw, powoduje z jednej strony wzrost zaludnienia, z drugiej umożliwia powiększenie obszaru ziemi uprawnej i intensywną kolonizację. 32