Prognoza oddziaływania na środowisko sporządzona dla projektu warunków korzystania z wód regionu wodnego Górnej Odry

Transkrypt

1 POLSKA AKADEMIA NAUK Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska ul. M. Skłodowskiej-Curie 34, ZABRZE tel.: , fax.: Prognoza oddziaływania na środowisko sporządzona dla projektu warunków korzystania z wód regionu wodnego Górnej Odry Nr. wewn. Tematu: C2-309/2013/NW Dyrektor Instytutu dr inż. Franciszek Pistelok Kierownik Tematu dr hab. inż. Jerzy Mazierski ZABRZE kwiecień 2013r.

2 Spis treści 1 Wprowadzenie Podstawa prawna i cel Prognozy Zawartość projektu Rozporządzenia Dyrektora RZGW w Gliwicach w sprawie warunków korzystania z wód Regionu Wodnego Górnej Odry Metodyka wykonania Prognozy oddziaływania na środowiska dla Projektu warunków korzystania z wód regionu Górnej Odry Uwarunkowania realizacji analizowanego dokumentu Materiały i dokumenty Podstawa Formalno - Prawna (ustawy, dyrektywy, konwencje) Ogólny opis cech charakterystycznych obszaru Regionu Wodnego Górnej Odry Położenie geograficzne i ukształtowanie terenu Budowa geologiczna Struktura zagospodarowania terenu w regionie wodnym Górnej Odry Wody powierzchniowe Charakterystyka ważniejszych zbiorników wodnych należących do regionu wodnego Górnej Odry Kąpieliska i części wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę Obiekty hydrotechniczne Drogi wodne wraz z obiektami żeglugi śródlądowej Wody podziemne Podział regionu wodnego Górnej Odry na JCWPd i GZWP Klimat Krajobraz Obszary chronione przyrodniczo Zasoby naturalne Zabytki Stan środowiska na obszarze regionu Górnej Odry Zanieczyszczenie powietrza Natężenie pola elektromagnetycznego w regionie wodnym Górnej Odry Pobór wód powierzchniowych i podziemnych Gospodarka komunalna Transfer wody Punktowe źródła zanieczyszczeń Przemysł i gospodarka komunalna Zanieczyszczenia obszarowe Zasoby i stan wód podziemnych w regionie wodnym Górnej Odry Stan wód powierzchniowych regionu wodnego Górnej Odry Gospodarka odpadami Ocena potencjalnych oddziaływań na środowisko proponowanych warunków korzystania z wód regionu Górnej Odry Szczegółowe wymagania dotyczące stanu wód wynikające z celów środowiskowych Ograniczenia w korzystaniu z wód Oddziaływanie transgraniczne Analiza rozwiązań alternatywnych Zasady prowadzenia kontroli wdrażania warunków korzystania z wód regionu wodnego Górnej Odry Wnioski końcowe Streszczenie niespecjalistyczne Literatura Spis rysunków Spis tabel Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 1

3 1 Wprowadzenie 1.1 Podstawa prawna i cel Prognozy Podstawą prawną dokumentu pt.: Prognoza oddziaływania na środowisko Projektu warunków korzystania z wód regionu wodnego Górnej Odry (zwanym dalej Prognozą), jest Dyrektywa 2001/42/WE z 27 czerwca 2001 roku w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko oraz art. 40 ust. 1 i 2 ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U. z 2006 Nr 129 poz. 902 z póź. zm.), zgodnie z którym organy administracji opracowujące projekty polityk, strategii, planów lub programów mają obowiązek przeprowadzenia postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko realizacji tych dokumentów. Prognoza oddziaływania na środowisko Projektu warunków korzystania z wód regionu wodnego Górnej Odry została opracowana przez Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska w Zabrzu w oparciu o umowę 1/B/ZD/ZG/2013 z dnia r. Zleceniodawca zwrócił się do Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Katowicach oraz do Śląskiego Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Katowicach o uzgodnienie zakresu i stopnia szczegółowości informacji wymaganych w/w Prognozie. W przedstawionych opiniach Śląski Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Katowicach (pismo Ns- NZ MD (NZ /12)) stwierdził, że zakres powinien obejmować elementy wymienione w art.51 ust. 2 ustawy z dnia 3 października 2008 o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. Nr 199 z 2008 roku, poz.1227 z póź. zm.). Zgodnie z tą ustawą Prognoza powinna: 1. zawierać informacje o głównych celach projektowanego dokumentu oraz jego powiązaniach z innymi dokumentami, 2. zawierać informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu prognozy, 3. zawierać propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowień projektowanego dokumentu i częstotliwości jej przeprowadzania, 4. zawierać informacje o możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko oraz streszczenie w języku niespecjalistycznym, 5. określać, analizować i oceniać istniejący stan środowiska oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu, 6. określać, analizować i oceniać stan środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem, 7. określać, analizować i oceniać istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia projektowanego dokumentu, w szczególności dotyczące obszarów chronionych, Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 2

4 8. określać, analizować i oceniać cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym albo krajowym, istotne z punktu widzenia projektowanego dokumentu, oraz sposoby, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas opracowywania dokumentu, 9. określać, analizować i oceniać przewidywane znaczące oddziaływania, w tym oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne na środowisko ze szczególnym uwzględnieniem na ludzi, wodę, powietrze i powierzchnię ziemi, 10. przedstawiać rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji projektowanego dokumentu, 11. przedstawiać rozwiązania alternatywne do rozwiązań zawartych w projektowanym dokumencie wraz z uzasadnieniem ich wyboru oraz opis metod dokonania oceny prowadzącej do tego wyboru, w tym także wskazania napotkanych trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy. Podobne stanowisko zajął Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Katowicach (pismo WOOŚ MG). Dodatkowo określił szereg zagadnień szczegółowych, które Prognoza powinna zawierać. Warunki korzystania z wód regionu wodnego Górnej Odry zostały określone w projekcie Rozporządzenia Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gliwicach w sprawie warunków korzystania z wód regionu wodnego Górnej Odry (zwanego dalej Rozporządzeniem). Prognoza stanowi ocenę wpływu na środowisko zapisów zawartych w w/w dokumencie. Celem wykonania Prognozy oddziaływania na środowisko sporządzonej dla projektu warunków korzystania z wód regionu wodnego Górnej Odry jest: przedstawienie spójności zapisów zaproponowanych w Rozporządzeniu z obowiązującymi dyrektywami UE, prawem krajowym oraz realizowanymi wojewódzkimi i powiatowymi programami związanymi z ochroną środowiska i gospodarką wodną, opis istniejącego stanu środowiska, określenie wpływu planowanych zapisów Rozporządzenia na zdrowie ludzi oraz na środowisko, określenie możliwości działań alternatywnych, określenie zasad monitoringu wdrażania Rozporządzenia, Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 3

5 udostępnienie społeczeństwu informacji o założeniach zawartych w Rozporządzeniu i zebranie odpowiednich opinii i informacji, wprowadzenie niezbędnych zmian do projektu Rozporządzenia. 1.2 Zawartość projektu Rozporządzenia Dyrektora RZGW w Gliwicach w sprawie warunków korzystania z wód Regionu Wodnego Górnej Odry W projekcie Rozporządzenia Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w sprawie warunków korzystania z wód regionu Górnej Odry wyszczególniono pięć działów. Dział I obejmuje postanowienia ogólne. Określono w nim zakres terytorialny obowiązywania dokumentu ( 1) oraz jego cele ( 2 i 3). Głównym celem rozporządzenia jest osiągnięcie celów środowiskowych zawartych w Ramowej Dyrektywie Wodnej. Cele te zostały sformułowane na etapie przygotowywania programu wodno - środowiskowego kraju i są one następujące: 1. niepogarszanie stanu części wód, 2. osiągnięcie dobrego stanu wód: dobry stan/potencjał ekologiczny i chemiczny dla wód powierzchniowych, dobry stan chemiczny i ilościowy dla wód podziemnych, 3. spełnienie wymagań specjalnych, zawartych w innych unijnych aktach prawnych i polskim prawie, w odniesieniu do obszarów chronionych (w tym wrażliwych na eutrofizację wywołaną zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych, narażonych na zanieczyszczenia związkami azotu pochodzącymi ze źródeł rolniczych, przeznaczonych do celów rekreacyjnych, do poboru wody dla zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, przeznaczonych do ochrony gatunków zwierząt wodnych o znaczeniu gospodarczym, do ochrony siedlisk lub gatunków, dla których utrzymanie stanu wód jest ważnym czynnikiem w ich ochronie), 4. zaprzestanie lub stopniowe wyeliminowanie zrzutu substancji priorytetowych do środowiska lub ograniczone zrzuty tych substancji. Dział II projektu rozporządzenia określa szczegółowe wymagania dotyczące stanu wód w regionie wodnym Górnej Odry, wynikające z celów środowiskowych. Odnoszą się one do następujących zagadnień: zapewnienia przepływu nienaruszalnego w ciekach powierzchniowych regionu ( 4), poboru wód podziemnych ( 5), ograniczeń w zakresie wprowadzenia zanieczyszczeń do wód ( 6.1, 2 i 3), Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 4

6 określenie warunków regulacji lub zabudowy urządzeniami wodnymi wód powierzchniowych ( 7). określenie wymagań dla potrzeb zachowania ciągłości morfologicznej wód płynących niezbędne dla zapewnienia składu, liczebności i struktury wiekowej ichtioflory ( 8.1, 2 i 3) określenie reprezentatywnych gatunków ryb na ciekach regionu wodnego Górnej Odry ( 9.1) W dziale III przedstawiono priorytety w korzystaniu z wód. Konieczność określenia priorytetów wynika z występujących lokalnie deficytów wody ( 10, 11 i 12.1). Dział IV odnosi się do ograniczeń w korzystaniu z wód. Ograniczenia te dotyczą różnych zagadnień. Wyróżniono: ograniczenia wynikające z konieczności osiągnięcia celów środowiskowych ( 13), ograniczenia dotyczące poboru wód podziemnych ( 14), ograniczenia dotyczące poboru wód powierzchniowych ( 15), ograniczenia związane z zabudową hydrotechniczną ( 16,18 i 19), ograniczenia dotyczące wprowadzenia ścieków do wód powierzchniowych ( 17). Dział V zawiera postanowienia końcowe ( 16-18). 1.3 Metodyka wykonania Prognozy oddziaływania na środowiska dla Projektu warunków korzystania z wód regionu Górnej Odry Prognoza została wykonana zgodnie z ustawą Prawo Ochrony Środowiska i innymi ustawami oraz uzgodnieniami dokonanymi z Dyrektorem Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska i Państwowym Wojewódzkim Inspektorem Sanitarnym województwa śląskiego. Podstawowym zadaniem i celem prognozy jest określenie potencjalnego wpływu zapisów zawartych w projekcie rozporządzenia na poszczególne komponenty środowiska, w taki sposób, aby umożliwić przeprowadzenie odpowiedniej procedury jego publicznej oceny. Ocena została wykonana zgodnie z wymaganiami zawartymi w ustawie z dnia 3 października 2008r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. Nr 199 z 2008 roku, poz.1227 z póź. zm.). Część pierwsza omawia zakres i formę sporządzenia warunków korzystania z wód regionu wodnego Górnej Odry oraz sposób wykonania Prognozy. W części drugiej analizie poddano wzajemne relacje pomiędzy zapisami zawartymi w projekcie Rozporządzenia a treścią obowiązujących w UE, w kraju i w regionie dokumentów. Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 5

7 W części trzeciej przedstawiono charakterystykę regionu wodnego Górnej Odry. Opisano położenie geograficzne, ukształtowanie terenu, budowę geologiczną regionu oraz warunki klimatyczne. Zaprezentowano także strukturę występowania wód podziemnych, oraz charakterystykę sieci hydrograficznej regionu wodnego Górnej Odry. W opisie elementów przyrodniczych środowiska przedstawiono ogólną charakterystykę przyrody nieożywionej, charakterystykę szaty roślinnej, problem krajobrazu, wykaz roślin chronionych, istniejące i projektowane formy ochrony przyrody. W części czwartej określono stan środowiska na obszarze regionu wodnego Górnej Odry. Rozpatrywano następujące komponenty: powietrze i klimat, wody powierzchniowe, wody podziemne, Część V zawiera ocenę wpływu przygotowanych warunków korzystania z wód regionu wodnego Górnej Odry na poszczególne komponenty środowiska. Przeanalizowano wpływ na: powietrze i klimat, wody powierzchniowe, wody podziemne, bioróżnorodność, florę i faunę, glebę, krajobraz, zdrowie ludzi. Ustalono czy występuje jakiekolwiek oddziaływanie pomiędzy działaniami wynikającymi z poszczególnych zapisów Rozporządzenia, a danym komponentem środowiska. W analizie przyjęto, że oddziaływanie to może być negatywne (-), pozytywne (+) i obojętne (0). W niektórych przypadkach oddziaływanie w zależności od aspektu jaki się rozważa, może mieć jednocześnie negatywny lub pozytywny (-/+) wpływ na analizowany komponent. Analizę przeprowadzono dla działów II IV Rozporządzenia oraz dla poszczególnych zagadnień poruszanych w tym dokumencie (odpowiadającym paragrafom). Część szósta zawiera analizę potencjalnego oddziaływania transgranicznego. W części siódmej odniesiono się do problemu rozwiązań alternatywnych. Przeanalizowano jedynie alternatywę związaną z brakiem Rozporządzenia. Konieczność przygotowania i wprowadzenia w życie takiego dokumentu wynika z zapisów Prawa wodnego, które jednocześnie określa jego zakres, co wydatnie ogranicza możliwość rozwiązań alternatywnych. Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 6

8 W części ósmej omówiono możliwości prowadzenia monitoringu i kontroli wdrażania warunków. Przedstawiono w niej rolę jaką mogą pełnić w tym przypadku Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Państwowy Instytut Geologiczny, jednostki administracji RZGW i Inspekcja Ochrony Środowiska oraz sami użytkownicy. Część dziewiąta zawiera wnioski, zaś dziesiąta wymagane ustawą streszczenie nietechniczne. W ostatniej dziesiątej części przedstawiono wykaz źródeł, które zostały wykorzystane przy sporządzeniu Prognozy. Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 7

9 2 Uwarunkowania realizacji analizowanego dokumentu 2.1 Materiały i dokumenty Warunki korzystania z wód regionu są jednym z podstawowych dokumentów planistycznych w gospodarowaniu wodami. Przy ustalaniu tych warunków należy uwzględnić wszystkie opracowania oraz rozporządzenia i ustawy powstałe w trakcie wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej UE. Polityka Wodna UE opiera się na trzech podstawowych dyrektywach: 1. Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (Dz. Urz. WE L 327 z , str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne rozdz. 15, t. 5, str. 275, z późn. zm.), tzw. Ramowa Dyrektywa Wodna (RDW), 2. Dyrektywa 2006/118/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006r. w sprawie ochrony wód podziemnych przed zanieczyszczeniem i pogorszeniem ich stanu (Dz. U. UE L 372 z , str. 19), 3. Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (Dz. U. UE L 288 z , str. 27). 2.2 Podstawa Formalno - Prawna (ustawy, dyrektywy, konwencje) Poniżej przedstawiono spis aktów prawnych, które były analizowane przy sporządzaniu niniejszego opracowania. Analiza aktów prawnych, oraz opracowań typu strategie, koncepcje i programy, przeprowadzona była w aspekcie zgodności zapisów analizowanego rozporządzenia ze wskazaniami dotyczącymi ochrony i sposobu gospodarowania wodami. Ustawy, dyrektywy i konwencje 1. Ustawa z dnia 3 października 2008r. o udostępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008r. Nr 199, poz. 1227); 2. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008r. Nr 25, poz. 150, z poźn. zm.); 3. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. o odpadach (Dz. U. z 2007r. Nr 39, poz. 251, z poźn. zm.); 4. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004r. Nr 92, poz. 880, z poźn. zm.); Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 8

10 5. Ustawa z dnia 18 lipca 2001r. Prawo Wodne tekst jednolity z dnia 10 stycznia 2012r. (Dz. U. z 2012r. poz. 145, 951.); 6. Ustawa z dnia 9 czerwca 2011r., Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U nr 163 poz. 981); 7. Ustawa z dnia 23 lipca 2003r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U nr 162 poz poźn. zm.); 8. Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. z 2007r. Nr 75, poz. 493); 9. Ustawa z dnia 28 września 1991r. o lasach (Dz. U. z 2005r. Nr 45, poz. 435, z poźn. zm.); 10. Ustawa z dnia 3 lutego 1995r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U nr 16 poz. 78 z późn zm.) 11. Dyrektywa 2001/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 czerwca 2001r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko; 12. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/11/WE z dnia 15 lutego 2006r. w sprawie zanieczyszczenia spowodowanego przez niektóre substancje niebezpieczne odprowadzane do środowiska wodnego Wspólnoty; 13. Dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony dzikiego ptactwa, tzw. Dyrektywa Ptasia; 14. Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, tzw. Dyrektywa Siedliskowa; 15. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/56/WE z dnia 17 czerwca 2008r. ustanawiająca ramy działań Wspólnoty w dziedzinie polityki środowiska morskiego; 16. Dyrektywa 2004/35/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 roku w sprawie odpowiedzialności za środowisko w odniesieniu do zapobiegania i zaradzania szkodom wyrządzonym środowisku naturalnemu; 17. Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października; 2000r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej, tzw. Ramowa Dyrektyw Wodna (RDW); 18. Dyrektywa 2006/118/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006r. w sprawie ochrony wód podziemnych przed zanieczyszczeniem i pogorszeniem ich stanu; 19. Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim, tzw.: dyrektywa powodziowa; Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 9

11 20. Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk, sporządzona w Bernie dnia 19 września 1979 roku (Dz. U. z 1996r. Nr 58, poz. 263, z poźn. zm.); 21. Konwencja o różnorodności biologicznej, sporządzona w Rio de Janeiro dnia 5 czerwca 1992r. (Dz. U. z 2002r. Nr 184 poz. 1532); 22. Konwencja sporządzona w Aarhus dnia 25 czerwca 1998r. o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska (Dz. U. z 2003r. Nr 78, poz. 706); 23. Konwencja Helsińska o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego (Dz. U. z 2000r. Nr 28, poz. 347); 24. Konwencja o obszarach wodno błotnych mających znaczenie międzynarodowe, szczególnie jako siedliska ptactwa wodnego Konwencja Ramsarska (Dz. U. z 1978r. Nr 7, poz. 24, z poźn. zm.). Akty wykonawcze do ustaw oraz krajowe dokumenty o charakterze planistycznym i rozwojowym 1. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U nr 137, poz. 984) 2. Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry 3. Strategia rozwoju Kraju Program dla Odry Dokumenty na poziomie województwa W rozdziale tym odwołano się do zapisów dokumentów powstałych na poziomie województwa, które mają, lub mogą mieć wpływ na gospodarowanie wodami w obszarze analizowanego regionu wodnego. Do głównych dokumentów które uwzględniono przy projektowaniu rozporządzenia należą: Program ochrony przed powodzią w dorzeczu Górnej Odry Program małej retencji dla Województwa Śląskiego Program ochrony Środowiska dla Województwa Śląskiego Plan gospodarowania odpadami dla Województwa Śląskiego Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 10

12 Strategią rozwoju województwa opolskiego na lata Program ochrony środowiska Województwa Opolskiego na lata z perspektywą do roku 2014 Strategie, koncepcje i programy 1. Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju Polityka Ekologiczna Państwa w latach z perspektywą do roku Krajowa Strategia Ochrony i Zrównoważonego Użytkowania Różnorodności Biologicznej 4. Strategia Ochrony Obszarów Wodno-Błotnych w Polsce wraz z planem działań (na lata ) 5. Strategia Gospodarki Wodnej 6. Narodowa Strategia Gospodarowania Wodami Program wodno środowiskowy kraju 8. Aktualizacja Krajowego programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych z 2009 r. 9. Plany ochrony obszarów Natura Plany ochrony dla parku narodowego, parku krajobrazowego i rezerwatu przyrody zawarte w opracowaniu Szczegółowe wymagania, ograniczenia i priorytety dla potrzeb wdrażania planu gospodarowania wodami w Polsce na obszarach dorzeczy Analiza aktów prawnych, oraz opracowań typu strategie, koncepcje i programy, przeprowadzona była w aspekcie zgodności zapisów analizowanego rozporządzenia ze wskazaniami dotyczącymi ochrony i sposobu gospodarowania wodami. Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 11

13 Tabela 1 Związek między Projektem Rozporządzenia a innymi dokumentami ustanowionymi na szczeblu międzynarodowym, krajowym i lokalnym. Dokument Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 Cele i wymagane działania w obszarze ochrony i gospodarowania wodami Wg. Koncepcji(...) planowanie na poziomie krajowym, regionalnym i miejscowym będzie zawierać instrumenty planistyczne gospodarki wodnej, wynikające z Ramowej Dyrektywy Wodnej i Dyrektywy Powodziowej, w tym właśnie warunki korzystania z wód regionu wodnego Odniesienie do Rozporządzenia Plan Gospodarowania wodami w regionie wodnym Górnej Odry Rozporządzenie jest instrumentem planistycznym dla racjonalnej gospodarki wodnej na szczeblu lokalnym, w tym przypadku na obszarze regionu Górnej Odry. Racjonalizacja gospodarowania ograniczonymi zasobami wód powierzchniowych i podziemnych, w tym zapobieganie występowaniu deficytu wody na potrzeby ludności i rozwoju gospodarczego jest uwzględnione w dziale III rozporządzenia Polityka Ekologiczna Państwa w latach z perspektywą do roku 2016 Cele średniookresowe do 2016 r: - racjonalizacja gospodarowania zasobami wód powierzchniowych i podziemnych w sposób umożliwiający ochronę gospodarki wodnej od deficytów wody i zabezpieczenia przed skutkami powodzi, - dążenie do maksymalizacji oszczędności zasobów wodnych na cele przemysłowe i konsumpcyjne, - zwiększenie retencji wodnej, - skuteczna ochrona zbiorników wód podziemnych przed zanieczyszczeniem Zapisy rozporządzenia częściowo wpisują się w cele wyznaczone w Polityce Ekologicznej Państwa poprzez: - Ustalenie priorytetów w korzystaniu z wody (dział III rozporządzenia) - określenie zasad poboru wód podziemnych które zapewniają niezmienność ich stanu chemicznego i zasobów (Dz. II 5) - oszczędzanie zasobów wodnych uwzględniono poprzez ograniczenia ilościowe w poborze wody (Dz. IV 14 i 15) Krajowa Strategia Ochrony i Zrównoważonego Użytkowania Różnorodności Biologicznej W Dziale Gospodarka Wodna wskazano następujące działania operacyjne: 37. Wzmocnienie działań na rzecz osiągnięcia i utrzymania dobrego stanu wód, a także ekosystemów wodnych i od wód zależnych, w tym utrzymania wszędzie tam gdzie jest to możliwe, naturalnego lub zbliżonego do naturalnego charakteru rzek i ich dolin. 38. Odtworzenie ciągłości ekologicznej rzek. Zapisy projektu rozporządzenia zawierają elementy dot. tematyki osiągania i utrzymania dobrego stanu wód poprzez określenie warunków wprowadzania zanieczyszczeń do wód powierzchniowych (Dz.II 6) oraz utrzymania lub odtworzenia ciągłości morfologicznej rzek (Dz.II 7 i 8, Dz. IV 16, 18 i 19) Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 12

14 Dokument Strategia Ochrony Obszarów Wodno- Błotnych w Polsce wraz z planem działań (na lata Strategia Gospodarki Wodnej Narodowa Strategia Gospodarowania Wodami 2030 Cele i wymagane działania w obszarze ochrony i gospodarowania wodami Cel strategiczny (pkt. 6.2): I. doskonalenie i harmonizacja przepisów prawnych. Zgodnie z celem operacyjnym: 1. spójność systemu prawnego i przepisów mających wpływ na obszary wodno-błotne, w tym: Prawa Ochrony Środowiska, Prawa Wodnego, przepisów dot. zagospodarowania przestrzennego, 2. Skuteczne i pełne wdrożenie Ramowej Dyrektywy Wodnej Cel I - zaspokojenie uzasadnionych potrzeb wodnych ludności i gospodarki przy poszanowaniu zasad zrównoważonego użytkowania wód Cel II - osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wód, a w szczególności ekosystemów wodnych i od wód zależnych Cel III podniesienie skuteczności ochrony przed powodzią i skutkami suszy. Cel strategiczny (II, pkt.2): - osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu i potencjału wód Cele operacyjne (II, pkt.3) m.in.: - przywrócony i utrzymywany dobry stan i potencjał wód powierzchniowych, - przywrócony właściwy stan wszystkich części wód podziemnych oraz zapewniona równowaga między poborem a zasilaniem tych wód Odniesienie do Rozporządzenia Plan Gospodarowania wodami w regionie wodnym Górnej Odry Realizacja warunków korzystania z wód regionu wypełnia zapisy RDW, w tym realizację dokumentu planistycznego, jakim są warunki dla regionu wodnego. Cele I i II są uwzględnione w Rozporządzeniu i będą osiągnięte poprzez realizacje zapisów dotyczących priorytetów w korzystaniu z wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. III) oraz warunków wprowadzania ścieków do środowiska wodnego (Dz. II 6) Cel III odzwierciedlony jest częściowo w Dz. II określającym zachowanie przepływów w rzekach Cele strategiczny Narodowej Strategii ( ) j wpisują się w cele projektu rozporządzenia Dz. I 2 Cele operacyjne są uwzględnione w projekcie rozporządzenia w: - 6 warunki wprowadzania zanieczyszczeń do wód - 7 regulacja lub zabudowa hydrotechniczna - 5 i 14 dotyczy ochrony wód podziemnych w aspekcie ilościowy i jakościowym Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 13

15 Dokument Program wodno środowiskowy kraju Plan gospodarowania wodami dla obszaru dorzecza Odry Cele i wymagane działania w obszarze ochrony i gospodarowania wodami W rozdziale 3 określono następujące cele: - niepogarszanie stanu części wód; - osiągnięcie dobrego stanu wód: dobry stan ekologiczny i chemiczny dla wód powierzchniowych, dobry stan chemiczny i ilościowy dla wód podziemnych; - spełnienie wymagań specjalnych, zawartych w innych unijnych aktach prawnych i polskim prawie, w odniesieniu do obszarów chronionych; - zaprzestanie lub stopniowe wyeliminowanie zrzutu substancji priorytetowych do środowiska lub ograniczone zrzuty tych substancji. W katalogu działań Działania org. prawnych i edukacyjnych: - opracowanie warunków korzystania z wód regionu wodnego. Zatem zapisy PWŚK nakładają obowiązek realizacji dokumentu, ocenianego w niniejszej prognozie. Działania określone w PGW służą realizacji zapisów RDW i służą utrzymaniu lub poprawie stanu wszystkich wód do 2015 r., (w uzasadnionych przypadkach osiągniecie w terminie późniejszym) Odniesienie do Rozporządzenia Plan Gospodarowania wodami w regionie wodnym Górnej Odry Wydanie rozporządzenia będzie jednym z działań organizacyjno prawnych Programu wodnośrodowiskowego kraju a realizacja zapisów zawartych w projektowanym rozporządzeniu jest spełnieniem Programu wodno-środowiskowego Kraju. Cele zawarte w Programie ( ) są w szczególności uwzględnione w Dz. IV, Ograniczenia w korzystaniu z wód w celu niepogarszania stanu wód powierzchniowych i podziemnych. W 7 i 8 jest odniesienie do terenów chronionych i cieków istotnych z uwagi na realizację celów środowiskowych. W paragrafach tych zawarto ustalenia dotyczące zabudowy hydrotechnicznej cieków i wyznaczono odcinki rzek szczególnie istotne ze względu na utrzymanie ciągłości morfologicznej Realizacja warunków korzystania z wód dla analizowanego regionu umożliwi wypełnienia jednego z zadań wskazanych w dokumencie PGW. Cele projektowanego rozporządzenia ( 2) są zgodne z celami ustalonymi w PGW Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 14

16 Dokument Ustawa o ochronie przyrody Plany ochrony obszarów Natura 2000 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego Program ochrony środowiska Województwa Śląskiego do 2004 roku oraz cele długoterminowe do roku 2015 Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego Program małej retencji dla województwa śląskiego Cele i wymagane działania w obszarze ochrony i gospodarowania wodami - Określenie warunków utrzymania lub odtworzenia właściwego stanu ochrony obszaru Natura 2000, zachowania integralności obszaru Natura 2000 oraz spójności sieci obszarów Natura 2000, odnoszących się w szczególności do: - zagospodarowania obszarów morskich, - gospodarowania wodami, - gospodarki rolnej, leśnej i rybackiej, - śródlądowych wód powierzchniowych płynących, w których powinna być zachowana lub odtworzona możliwość wędrówki ryb i innych organizmów wodnych; art. 1.- Warunki, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, w tym najważniejsze dopuszczalne wartości zanieczyszczeń oraz warunki, jakie należy spełnić w celu rolniczego wykorzystania ścieków, - Miejsce i minimalną częstotliwość pobierania próbek ścieków, metodyki referencyjne Cel długoterminowy w ramach priorytetu (W) Zasoby wodne, to przywrócenie wysokiej jakości wód powierzchniowych oraz jakości wód podziemnych i racjonalizacja ich wykorzystania. Cel III: Ochrona zasobów środowiska, wzmocnienie systemów obszarów chronionych i wielofunkcyjny rozwój terenów otwartych, Kierunek: Ochrona zasobów środowiska Zwiększenie małej retencji budowa 32 zbiorników o ogólnej powierzchni 431,4 ha z ustaleniem kolejności realizacji Odniesienie do Rozporządzenia Plan Gospodarowania wodami w regionie wodnym Górnej Odry Dz. II 7 odnosi się do regulacji lub zabudowy urządzeniami wodnymi wód powierzchniowych w aspekcie zachowania ciągłości morfologicznej. Pkt 2 tego paragrafu odnosi się do obszarów chronionych na których wymagane jest zachowanie ciągłości morfologicznej. 16 odnosi się do terenów o szczególnej wartości przyrodniczej na których mogą być wprowadzone dodatkowe ograniczenia w budowie i użytkowaniu budowli hydrotechnicznych. 9 określa reprezentatywne gatunki ryb dla rzek na których ma być zachowana ciągłość morfologiczna. Dz. II 6 ograniczenia związane z wprowadzaniem ścieków do wód powierzchniowych. Przywrócenie wysokiej jakości wód i racjonalizm wykorzystania uwzględniono w Dz.II 6, 7 oraz Dz. IV 13, i 18. Odniesienie do tego celu jest w Dz. II 7 warunki regulacji lub zabudowy urządzeniami wodnymi. 8 Wymagania dla zachowania ciągłości morfologicznej wód płynących brak odniesienia Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 15

17 Dokument Program Odra Program budowy zbiorników małej retencji w województwie opolskim Program ochrony i rozwoju zasobów wodnych woj. śląskiego w zakresie udrażniania rzek dla ryb dwuśrodowiskowych Cele i wymagane działania w obszarze ochrony i gospodarowania wodami Działania : - zbudowanie systemu biernego i czynnego zabezpieczenia przeciwpowodziowego - ochrona środowiska i czystości rzek - rozwój żeglugi śródlądowej -energetyczne wykorzystanie rzek - usunięcie szkód powodziowych Działania związane ze zwiększeniem zasobności retencji wodnej, podniesieniem walorów rekreacyjnych i ochroną przeciwpowodziową - zwiększenie małej retencji poprzez zalesienia -zwiększenie sztucznej retencji (budowa 39 zbiorników) - odbudowa i remonty urządzeń piętrzących Działania to 3-etapowy program udrażniania rzek Odniesienie do Rozporządzenia Plan Gospodarowania wodami w regionie wodnym Górnej Odry 16 reguluje możliwość wykonywania zabudowy hydrotechnicznej, w tym przeciwpowodziowej, na terenach o szczególnej wartości przyrodniczej Dz.II 7 oraz Dz.IV 13.1 odnosi się do budowy, odbudowy i remontów urządzeń wodnych na wodach powierzchniowych 7 reguluje warunki regulacji lub zabudowy wód powierzchniowych dla zapewnienia odpowiedniego składu liczebność i struktury wiekowej ichtiofauny. 8 określa odcinki rzek szczególnie istotne dla zachowania ciągłości morfologicznej 9 określa reprezentatywne gatunki ryb na ciekach istotnych z punktu zachowania ciągłości morfologicznej Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 16

18 3 Ogólny opis cech charakterystycznych obszaru Regionu Wodnego Górnej Odry Region wodny Górnej Odry, którego powierzchnia wynosi km 2. Położony jest w południowo-wschodniej części województwa opolskiego (11,5% powierzchni województwa w regionie wodnym) oraz w południowo-zachodniej części województwa śląskiego (22,3% powierzchni województwa) [1]. Region ten obejmuje górną część dorzecza Odry od granic państwa w Chałupkach do ujścia Kłodnicy w Kędzierzynie- Koźlu, na długości 78,6 km wraz z dopływami. Obszar ten charakteryzuje się zróżnicowanym ukształtowaniem powierzchni terenu oraz skomplikowaną budową zarówno geologiczną jak i hydrogeologiczną [2]. Charakterystycznym elementem sieci hydrologicznej Regionu Wodnego Górnej Odry jest Kanał Gliwicki. Wybudowany w 1938r., kanał o długość prawie 41 km, wyposażony jest w 6 bliźniaczych śluz o łącznym spadzie 43,6 m. Kanał ten zbliża Odrę do górnego śląska. Kiedyś stanowił ważną arterię komunikacyjną dla krajowej gospodarki, dzisiaj spławia się nim głównie węgiel z Gliwic do Wrocławia w ilości tyś. ton [3]. Rysunek 1 Podział administracyjny Polski na tle regionów wodnych [4] Najbardziej wysuniętym na południe obszarem regionu wodnego Górnej Odry jest Kotlina Ostrawska, gdzie rzeka Odra meandruje na granicy polsko- czeskiej, by w centralnej i północnej części regionu wodnego przepływać przez najbardziej zurbanizowany w Polsce Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 17

19 obszar Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Mezoregion GOP opisany jest jako jednostka regionalna o krajobrazie nienaturalnym, przekształconym przez człowieka w niekorzystny sposób. Ta części obszaru regionu wodnego Górnej Odry odznacza się nieodwracalnymi zmianami środowiska geograficznego, powstałymi w znacznym stopniu w wyniku eksploatacji kopalin mineralnych (węgla kamiennego i piasku). Deformacyjne przekształcenia powierzchni ziemi powodują zmianę rzeźby terenu, sposobu jej użytkowania, stosunków wodnych w glebie, a także sieci hydrograficznej cieków wód powierzchniowych Do regionu wodnego Górnej Odry należy jeszcze odrębny obszar w Beskidzie Śląskim - dorzecze Olzy w jej początkowym biegu - od źródła do granicy polsko- czeskiej [5]. 3.1 Położenie geograficzne i ukształtowanie terenu Region wodny Górnej Odry zgodnie z fizjograficznym podziałem Polski wg Kondrackiego [6] obejmuje następujące makroregiony: Sudety Wschodnie i Nizinę Śląską od zachodu, Wyżynę Śląską od wschodu, Kotlinę Ostrawską, Pogórze Zachodniobeskidzkie oraz Beskidy Zachodnie, od południa. Najdalej na zachód wysuniętą częścią regionu wodnego Górnej Odry jest Masyw Gór Opawskich należący do makroregionu Sudetów Wschodnich. Poniżej Sudetów rozpościera się Nizina Śląska z należącym do regionu wodnego Górnej Odry Płaskowyżem Głubczyckim o średniej wysokości terenu m n.p.m. i Kotliną Raciborską, której średnie wzniesienie terenu wynosi 200 m n.p.m.. Od południa region wodny Górnej Odry w niewielkim fragmencie leży na obszarze: Wysoczyzny Kończyckiej będącej mezoregionem Kotliny Ostrawskiej i dalej na południe Pogórza Śląskiego będącego fragmentem makroregionu Pogórza Zachodniobeskidzkiego oraz Beskidu Śląskiego mezoregion Beskidów Zachodnich [7]. Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 18

20 Rysunek 2 Charakterystyka hydrograficzna i hydrogeologiczna regionu wodnego Górnej Odry [8] 3.2 Budowa geologiczna Budowa geologiczna regionu wodnego GO charakteryzuje się dużą różnorodnością. W obrębie granic omawianego regionu wodnego wyróżnia się jednostki geologiczne o różnej genezie i formie wykształcenia litologiczno-strukturalnego. Starsze utwory stanowi piętro waryscyjskie reprezentowane przez strefę morawskośląską i zapadlisko górnośląskie. Młodsze, alpejskie piętro tworzą: niecka opolska, monoklina śląsko-krakowska, zapadlisko przedkarpackie oraz Karpaty Zewnętrzne (fliszowe). Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 19

21 Strefa morawsko-śląska to utwory pochodzące z dolnego karbonu, które wykształciły się w postaci piaskowców i mułowców, które przewarstwione są iłowcami. Utwory te mają pofałdowany charakter i w zachodniej części regionu wodnego GO występują pod osadami plejstocenu, a w północnej części pod utworami kredy górnej oraz niższego neogenu. Zapadlisko górnośląskie tworzą utwory karbonu górnego bogate w złoża węgla. Pod utworami triasu i neogenu występują kompleksy piaskowcowo-mułowcowo-iłowcowe z pokładami węgla. Zewnętrzne Karpaty zbudowane są z utworów kredowych i paleogeńskich. Od południa utwory te nasunięte są na neogeniczne osady zapadliska przedkarpackiego. Podłoże stanowią krystaliczne skały prekambru oraz osadowe kambru, dewonu i karbonu. W pionowym profilu głębokomorskich osadów kredowych dominują warstwy ilastomułowcowo-margliste nad piaszczysto-żwirowymi. Czwartorzędowe utwory osadzone na fliszowej serii reprezentowane przez mułki, piaski i żwiry pochodzenia rzecznego oraz lessy, piaski i żwiry pochodzenia lodowcowego [1,6,7]. 3.3 Struktura zagospodarowania terenu w regionie wodnym Górnej Odry Zagospodarowanie terenu omawianego regionu wodnego jest zróżnicowane. Największą część obszaru regionu wodnego Górnej Odry zajmują tereny o rolniczym przeznaczeniu. Tereny rolne zajmują powierzchnię ok km 2,co stanowi ponad 60% powierzchni omawianego regionu wodnego. Wielkość prowadzonych gospodarstw rolnych jest bardzo zróżnicowana. Średnia wielkość gospodarstwa rolnego w woj. śląskim wynosi 0,05 km 2, a w woj. opolskim 0,14 km 2. Głównie prowadzona jest uprawa zboża, maleje natomiast uprawa ziemniaków i buraków cukrowych. Kolejnym co do procentowego udziału rodzajem zagospodarowani terenu są lasy. Zajmują one powierzchnie blisko 899 km 2, co stanowi 23,5% powierzchni regionu wodnego Górnej Odry. Tereny zantropogenizowane zajmują niecałe 15% (565 km 2 ) całkowitej powierzchni regionu Górnej Odry. Obszarem o największej koncentracji ludności i przemysłu w części omawianego regionu wodnego należącej do województwa opolskiego jest rejon Kędzieżyna Koźla. W województwie śląskim jest to Górnośląski Okręg Przemysłowy(GOP) i Rybnicki Okręg Węglowy (ROW). GOP i ROW są jednocześnie najbardziej przekształconymi antropogenicznie obszarami Polski. Działalność przemysłu wydobywczego i towarzyszącym mu gałęziom przemysłu ciężkiego, wywołała znaczące i nieodwracalne zmiany w środowisku naturalnym. Niewielki udział, ok. 1,3% (47 km 2 ) powierzchni regionu wodnego to tereny wodne i strefy podmokłe [8]. Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 20

22 Rysunek 3 Formy użytkowania terenu w regionie wodnym Górnej Odry [8] Rysunek 4 udział poszczególnych form zagospodarowania terenu regionu wodnego Górnej Odry [8] Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 21

23 3.4 Wody powierzchniowe Sieć hydrologiczna omawianego regionu wodnego obejmuje odcinek Odry, rozpoczynający się od miejsca wpływu rzeki Odry na teren Polski na północ od wsi Chałupki, aż po Koźle wraz ze zlewnią Kłodnicy. Odcinek ten ma długość 67 km, a całkowita długość sieci hydrograficznej zlewni Górnej Odry wynosi ok km. Największymi prawobrzeżnymi dopływami są: Olza (22,9 km), Ruda (53,3 km), Bierawka (57,6 km) oraz Kłodnica (80 km). Najważniejszym lewostronnym dopływem jest Psina (52,6 km) [1]. Region wodny Górnej Odry podzielony został na 13 SCWP w tym 8 źródliskowych i 5 różnicowych. W omawianym regionie wodnym wyodrębnione zostały także dwa obszary bilansowe: Górna Odry bez Kłodnicy (zawierająca 9 SCWP) oraz Kłodnica (zawierająca 4 SCWP). Największą powierzchnię niemal 0,6 tyś km 2, ma scalona część wód powierzchniowych wydzielona od wypływu Odry ze Zbiornika Racibórz Górny - Buków do Kanału Gliwickiego (GO0110). Natomiast SCWP, o najmniejszej powierzchni, jest Odra od granicy państwa do wypływu ze zb. Racibórz Górny Buków, jedynie 50 km 2 (GO0101). Rysunek 5 Przebieg granic scalonych części wód powierzchniowych w regionie wodnym Górnej Odry [8] Wykaz JCW regionu wodnego Górnej Odry przedstawia poniższa tabela. Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 22

24 Tabela 2 Wykaz JCW regionu wodnego Górnej Odry [8] Nazwa SJCW 1. Odra od granicy państwa do wypływu ze zbiornika Racibórz Górny - Buków 2. Olza górna od źródeł do granicy Kod SCWP GO0101 RWB_EU_CD PLRW RWB_EU_CD Odra od granicy państwa w Chałupkach do Olzy Weryfikacja ostateczna SZCW_SCW II cykl planistyczny_grudzień 2012) NAT PLRW Bełk NAT PLRW Odra od Olzy do wypływu z polderu Buków SZCW GO0102 PLRW Olza górna od źródeł do granicy SZCW Uzasadnienie Regulacje odcinka Odry na Meandrach granicznych nie pogarszają warunków dla organizmów wodnych. Utrudnienia w migracji.dz.rest.na tym obsz.wymagają znacznych nakł.finans. Na tym obsz.usyt.są ważne zab. przeciwpowodziowe. PLRW Puńcówka NAT PLRW Bobrówka NAT 3. Olza od granicy do ujścia wraz z dopływami GO0103 PLRW Olza od Ropiczanki do granicy SZCW PLRW Pietrówka z dopływami SZCW PLRW Szotkówka bez Lesznicy NAT Utr.migr.org.w gł.rzece.dz.restyt.na tym obsz.wymagać będą pon.zn.śr.inwest.o ogranicz.możl.uzysk.pozytywnych efektów. Utr.migr.org.w Piotrówce.Dz.restyt.na tym obsz.wymagać będą pon.zn.śr.inwest.o ogranicz.możl.uzysk.pozytywnych efektów. PLRW Lesznica z Jedłownickim NAT PLRW Olza od granicy do Piotrówki SZCW Utr.migr.org.w gł.rzece.dz.restyt.na tym obsz.wymagać będą pon.zn.śr.inwest.o ogranicz.możl.uzysk.pozytywnych efektów. PLRW Olza odcinek graniczny od Piotrówki do ujścia SZCW Utr.migr.org.w gł.rzece.dz.restyt.na tym obsz.wymagać będą pon.zn.śr.inwest.o ogranicz.możl.uzysk.pozytywnych efektów. 4. Ruda do zb. Rybnik wraz ze zbiornikiem GO0104 PLRW Ruda do zb. Rybnik bez Potoków: z Przegędzy i Kamienia NAT PLRW Potok z Przegędzy NAT PLRW Potok z Kamienia NAT PLRW Dopływ spod Ochojca NAT PLRW Gzel NAT Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 23

25 Nazwa SJCW Kod SCWP RWB_EU_CD RWB_EU_CD Weryfikacja ostateczna SZCW_SCW II cykl planistyczny_grudzień 2012) Uzasadnienie PLRW Ruda w obrębie zb. Rybnik SZCW Pob.wody, zaburz.reż.hydrol, zb.zaporowy, niekorzystny skład ichtiofauny (przegrzana woda).podj.dz.rest.wym.będzie pon.znacz.nakł.inw. Obsz.silnie zurb.z aktywną dział.przemysłu, w tym elektr.ze zb.wodnym. 5. Ruda od zb. Rybnik do ujścia wraz z Potokiem Ciechowickim GO0105 PLRW Wierzbnik NAT PLRW Ruda od zbiornika Rybnik do ujścia SZCW PLRW Czerwona Woda NAT PLRW Sumina do Dopływu w Suminie SZCW PLRW Dopływ w Suminie NAT Pobory wody, zaburz.reż.hydrol.podj.dz.rest.wym.będzie pon.znacz.nakł.inwest. Obsz.silnie zurb.z aktywną dział.przem. Pobory wody, zaburz.reż.hydrol.podj.dz.rest.wym.będzie pon.znacz.nakł.inwest. Obsz.silnie zurb.z aktywną dział.przem. PLRW Sumina od dopływu w Suminie do ujścia NAT PLRW Przykopa NAT PLRW Sierakowicki Potok NAT PLRW Bierawka od Knurówki do ujścia SZCW PLRW Łękawa NAT Utr.w migracji organizmów w gł.rzece.podj.dz.rest.wym.będzie pon.znacz.nakł.inwest. Obsz.silnie zurb.z aktywną dział.przem.powod.negat. Oddz.na śr.wodne. 6. Bierawka z dopływami GO0106 PLRW Łęknica NAT PLRW Śliwnica SZCW PLRW Dopływ z lasu NAT Utr.w migracji organizmów w gł.rzece.podj.dz.rest.wym.będzie pon.znacz.nakł.inwest. Obsz.silnie zurb.z aktywną dział.przem.powod.negat. Oddz.na śr.wodne. PLRW Bierawka do Knurówki włącznie (bez Dopływu z Podlesia i Potoku Szczygłowickiego) SZCW Utr.w migracji organizmów w gł.rzece.podj.dz.rest.wym.będzie pon.znacz.nakł.inwest. Obsz.silnie zurb.z aktywną dział.przem.powod.negat. Oddz.na śr.wodne. PLRW Potok Szczygłowicki SZCW PLRW Dopływ z Podlesia NAT Utr.w migracji organizmów w gł.rzece.podj.dz.rest.wym.będzie pon.znacz.nakł.inwest. Obsz.silnie zurb.z aktywną dział.przem.powod.negat. Oddz.na śr.wodne. Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 24

26 Nazwa SJCW Kod SCWP RWB_EU_CD RWB_EU_CD Weryfikacja ostateczna SZCW_SCW II cykl planistyczny_grudzień 2012) PLRW Ostra NAT Uzasadnienie PLRW Opawica do Dopływu z Burkviz SZCW Utrudnienia w migracji org.w gł.rzece.dz.rest.trudne do wykonania ze wzg.na ważność rozw.gosp.wodnej dla roz.społ-gosp.tego obsz. 7. Opawa z dopływami GO0107 PLRW Opawica od Dopływu z Burkviz do ujścia SZCW Utrudnienia w migracji org.w gł.rzece.dz.rest.trudne do wykonania ze wzg.na ważność rozw.gosp.wodnej dla roz.społ-gosp.tego obsz. PLRW Radynka NAT PLRW Opawa od Opawicy do Morawicy SZCW Utrudnienia w migracji org.w gł.rzece.dz.rest.trudne do wykonania ze wzg.na ważność rozw.gosp.wodnej dla roz.społ-gosp.tego obsz. PLRW Psina do Suchej Psiny włącznie NAT PLRW Dopływ z Krowiarek NAT PLRW Łopień NAT PLRW Psina od Suchej Psiny do ujścia NAT 8. Psina z dopływami GO0109 PLRW Troja do Morawy włącznie SZCW Zaburzenia reżimu hydrologicznego z uwagi na lokalizację zbiornika zaporowego o istotnym znaczeniu przeciwpowodziowym, utrudnienia w migracji organizmów wodnych 9. Odra od wypływu ze zbiornika Racibórz Górny - Buków do Kanału Gliwickiego GO0110 PLRW Troja od Morawy do ujścia NAT PLRW Rozumicki Potok NAT PLRW Krzanówka NAT PLRW Grabia NAT PLRW Przykopa/Młynówka Bolesław NAT PLRW Łęgoń I NAT PLRW Plęśnica NAT PLRW Łęgoń NAT PLRW Pogonica NAT PLRW Odra od wypływu ze zb. Polder Buków do Kanału Gliwickiego SZCW Utr.w migr.org.w gł.rzece, regulacje.dz.rest.na tym obsz.wymagać będą zn.nakł. Efekty tych dz.nie będą proporc.do nakł. Należy położyć nacisk na utrz.st.istn.poprzez syst.real.programów robót konserw.i remont. Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 25

27 Nazwa SJCW Kod SCWP RWB_EU_CD RWB_EU_CD Weryfikacja ostateczna SZCW_SCW II cykl planistyczny_grudzień 2012) Uzasadnienie PLRW Dopływ z Brzeżec NAT PLRW Rów K-2 NAT PLRW Dzielniczka SZCW Utr.w migr.org.w gł.rzece, regulacje.dz.rest.na tym obsz.wymagać będą zn.nakł. Efekty tych dz.nie będą proporc.do nakł. Należy położyć nacisk na utrz.st.istn.poprzez syst.real.programów robót konserw.i remont. PLRW Cisek SZCW Utr.w migr.org.w gł.rzece, regulacje.dz.rest.na tym obsz.wymagać będą zn.nakł. Efekty tych dz.nie będą proporc.do nakł. Należy położyć nacisk na utrz.st.istn.poprzez syst.real.programów robót konserw.i remont. PLRW Olszówka SZCW Utr.w migr.org.w gł.rzece, regulacje.dz.rest.na tym obsz.wymagać będą zn.nakł. Efekty tych dz.nie będą proporc.do nakł. Należy położyć nacisk na utrz.st.istn.poprzez syst.real.programów robót konserw.i remont. PLRW Kłodnica do Promnej (bez) NAT PLRW Jamna NAT PLRW Promna NAT PLRW Jasienica do Ornontowickiego Potoku włącznie NAT 10. Kłodnica do Kozłówki wraz z Kozłówką GO0201 PLRW Jasienica od Ornontowickiego Potoku do ujścia NAT PLRW Bielszowicki Potok NAT PLRW Czerniawka NAT PLRW Bytomka NAT PLRW Cienka NAT PLRW Ostropka NAT PLRW Dopływ spod Starych Gliwic NAT PLRW Kozłówka SZCW przekroczony wskaźnik m3 i m4 - zmiany morfologiczne PLRW Potok Leśny NAT PLRW Kłodnica od Promnej do Kozłówki SZCW przekroczony wskaźnik m1, m3, m4 - zmiany morfologiczne 11. Drama z dopływami GO0202 PLRW Drama do Grzybowickiego Potoku włącznie NAT Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 26

28 Nazwa SJCW Kod SCWP RWB_EU_CD RWB_EU_CD Weryfikacja ostateczna SZCW_SCW II cykl planistyczny_grudzień 2012) Uzasadnienie PLRW Drama od Pniówki do ujścia NAT PLRW Pniówka NAT PLRW Drama od Grzybowickiego Potoku do Pniówki SZCW Zb.zaporowy.Dz.rest.na tym obsz.będą wym.ponies.znacz.nakł.inwes.obsz.te char.się rosnącą aktywn.gosp.celowym jest podj.progr.remont-konser dla utrz.istn.st. niedop.do pogor.st.ponadto zb.wodne mają ważne znacz.społ-gosp PLRW Toszecki Potok do zb. Pławniowice NAT 12. Toszecki Potok GO0203 PLRW Toszecki Potok w obrębie zb. Pławniowice do ujścia SZCW Zb.zaporowy.Dz.rest.na tym obsz.będą wym.ponies.znacz.nakł.inwes.obsz.te char.się rosnącą aktywn.gosp.celowym jest podj.progr.remont-konser dla utrz.istn.st. niedop.do pogor.st.ponadto zb.wodne mają ważne znacz.społ-gosp 29. Kłodnica od Kozłówki do ujścia GO0204 PLRW Kanał Gliwicki z Kłodnicą od Kozłówki do Dramy SCW Regulacje, utr.w migr.dz.rest.na tym obsz.będą wym.ponies.znacz.nakł.inwes.obsz.te char.się rosnącą aktywn.gosp.celowym jest podj.progr.remont-konser dla utrz.istn.st. niedop.do pogor.st.ponadto zb.wodne mają ważne znacz.społ-gosp PLRW Dopływ z Rzeczyc Śląskich NAT PLRW Bojszowski Potok NAT PLRW Rdzawka SZCW Regulacje, utr.w migr.dz.rest.na tym obsz.będą wym.ponies.znacz.nakł.inwes.obsz.te char.się rosnącą aktywn.gosp.celowym jest podj.progr.remont-konser dla utrz.istn.st. niedop.do pogor.st.ponadto zb.wodne mają ważne znacz.społ-gosp PLRW Poleśnica NAT PLRW Jaryszowiec SZCW Regulacje, utr.w migr.dz.rest.na tym obsz.będą wym.ponies.znacz.nakł.inwes.obsz.te char.się rosnącą aktywn.gosp.celowym jest podj.progr.remont-konser dla utrz.istn.st. niedop.do pogor.st.ponadto zb.wodne mają ważne znacz.społ-gosp PLRW Jordan NAT Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 27

29 Nazwa SJCW Kod SCWP RWB_EU_CD RWB_EU_CD Weryfikacja ostateczna SZCW_SCW II cykl planistyczny_grudzień 2012) Uzasadnienie PLRW Młynówka NAT PLRW Cisowa SZCW Regulacje, utr.w migr.dz.rest.na tym obsz.będą wym.ponies.znacz.nakł.inwes.obsz.te char.się rosnącą aktywn.gosp.celowym jest podj.progr.remont-konser dla utrz.istn.st. niedop.do pogor.st.ponadto zb.wodne mają ważne znacz.społ-gosp PLRW Kanał Kędzierzyński SCW Regulacje, utr.w migr.dz.rest.na tym obsz.będą wym.ponies.znacz.nakł.inwes.obsz.te char.się rosnącą aktywn.gosp.celowym jest podj.progr.remont-konser dla utrz.istn.st. niedop.do pogor.st.ponadto zb.wodne mają ważne znacz.społ-gosp PLRW Kanał Gliwicki SCW Regulacje, utr.w migr.dz.rest.na tym obsz.będą wym.ponies.znacz.nakł.inwes.obsz.te char.się rosnącą aktywn.gosp.celowym jest podj.progr.remont-konser dla utrz.istn.st. niedop.do pogor.st.ponadto zb.wodne mają ważne znacz.społ-gosp PLRW Kłodnica od Dramy do ujścia SZCW Regulacje, utr.w migr.dz.rest.na tym obsz.będą wym.ponies.znacz.nakł.inwes.obsz.te char.się rosnącą aktywn.gosp.celowym jest podj.progr.remont-konser dla utrz.istn.st. niedop.do pogor.st.ponadto zb.wodne mają ważne znacz.społ-gosp Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 28

30 3.4.1 Charakterystyka ważniejszych zbiorników wodnych należących do regionu wodnego Górnej Odry Zbiornik Rybnicki (JCWP Ruda w obrębie zbiornika Rybnik o kodzie ) zlokalizowany w obszarze dorzecza Odry, regionie wodnym Górnej Odry, zlewni bilansowej Górnej Odry (bez Kłodnicy), na rzece Rudzie. Pod względem administracyjnym zbiornik położony jest w województwie śląskim. Zbiornik Rybnicki został uruchomiony w 1972r. Funkcją zbiornika jest przede wszystkim zabezpieczenie wody do chłodzenia w Elektrowni Rybnik (zbiornik został zbudowany w tym celu) oraz rekreacja. W zagospodarowaniu zlewni całkowitej zbiornika przeważa udział terenów leśnych (44%), znaczący jest również udział gruntów ornych i obszarów o luźnej zabudowie (37%). Udział obszarów zabudowanych w całej zlewni wynosi około 3% powierzchni zlewni całkowitej zbiornika. W bezpośrednim sąsiedztwie zbiornika występują głównie tereny o rozproszonej zabudowie, przemysłowe, zalesione oraz grunty orne (mozaika gruntów o odmiennej formie zagospodarowania). Dzierżno Duże (JCWP Kanał Gliwicki z Kłodnicą od Kozłówki do Dramy o kodzie 11659) zlokalizowany w obszarze dorzecza Odry, regionie wodnym Górnej Odry, zlewni bilansowej Kłodnicy, na rzece Kłodnicy. Pod względem administracyjnym zbiornik położony jest w województwie śląskim. Zbiornik Dzierżno Duże został uruchomiony w 1964r. poprzez zalanie dwóch wyrobisk popiaskowych. Funkcją zbiornika jest przede wszystkim poprawa warunków żeglugowych na Kanale Gliwickim (wraz ze Zb. Dzierżno Małe, Pławniowice i systemem śluz na Kanale Gliwickim) oraz ochrona przeciwpowodziowa. W zagospodarowaniu zlewni całkowitej zbiornika przeważa udział gruntów ornych i terenów o zabudowie rozproszonej (49%). Znaczny jest udział obszarów zabudowanych - 8,8% powierzchni zlewni całkowitej zbiornika. W bezpośrednim sąsiedztwie zbiornika występują głównie tereny użytkowane rolniczo i o luźnej zabudowie oraz fragmenty obszarów zalesionych. Na południowym brzegu zbiornika (w zlewni bezpośredniej zbiornika, około 0,5 km od jego brzegu) zlokalizowana jest duża ferma trzody chlewnej z kapitałem zagranicznym (roczna produkcja do tuczników). Nawozy naturalne będące produktem ubocznym prowadzonej hodowli wykorzystywane są również na gruntach zlokalizowanych w zlewni zbiornika. Dzierżno Małe (JCWP Drama od Grzybowickiego Potoku do Pniówki o kodzie 11667) zlokalizowany w obszarze dorzecza Odry, regionie wodnym Górnej Odry, zlewni bilansowej Kłodnicy, na cieku Drama, zbiornik położony jest w województwie śląskim. Zbiornik Dzierżno Małe został uruchomiony w 1938r. poprzez zalanie wyrobiska popiaskowego. Funkcją zbiornika jest przede wszystkim poprawa warunków żeglugowych na Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 29

31 Kanale Gliwickim (wraz ze Zb. Dzierżno Duże, Pławniowice i systemem śluz na Kanale Gliwickim) oraz rekreacja. W zagospodarowaniu zlewni całkowitej zbiornika przeważa udział gruntów ornych i terenów o zabudowie rozproszonej (78%). Udział obszarów zabudowanych w całej zlewni wynosi jedynie około 0,4% powierzchni zlewni całkowitej zbiornika. W bezpośrednim sąsiedztwie zbiornika występują głównie tereny zalesione, a od południa również tereny użytkowane rolniczo i o luźnej zabudowie. Zbiornik Pławniowice (JCWP Toszecki Potok z obrębie zb. Pławniowice do ujścia o kodzie 11689) zlokalizowany w obszarze dorzecza Odry, regionie wodnym Górnej Odry, zlewni bilansowej Kłodnicy, na Potoku Toszeckim. Pod względem administracyjnym zbiornik położony jest w województwie śląskim. Zbiornik Pławniowice został uruchomiony w 1975r. poprzez zalanie wyrobiska piasku podsadzkowego. Funkcją zbiornika jest przede wszystkim poprawa warunków żeglugowych na Kanale Gliwickim (wraz ze Zb. Dzierżno Małe, Dzierżno Duże i systemem śluz na Kanale Gliwickim) oraz ochrona przeciwpowodziowa i rekreacja. W zagospodarowaniu zlewni całkowitej zbiornika przeważa udział gruntów ornych i terenów o zabudowie rozproszonej (65%). Niewielki jest udział obszarów zabudowanych 0,5% powierzchni zlewni całkowitej zbiornika. W bezpośrednim sąsiedztwie zbiornika występują głównie tereny użytkowane rolniczo i o luźnej zabudowie oraz fragmenty obszarów zalesionych [9]. Polder zalewowy Buków (JCWP Odra od Olzy do wypływu z polderu Buków o kodzie 11513) jest jednym z etapów realizacji inwestycji Zbiornika Racibórz. W 2002r. odbyło się uroczyste otwarcie i oddanie do eksploatacji przeciwpowodziowego Polderu Buków. W ramach tej inwestycji wykonano między innymi 14,5 km obwałowań, stanowiących zapory boczne polderu, dwie budowle umożliwiające sterowanie pracą polderu, wał działowy oddzielający część sterowaną od przepływowej, przełożenie potoku Łęgoń. W chwili obecnej polder Buków stał się stałym elementem miejscowego krajobrazu. Ze względu na swoje bliskie położenie względem dużych ośrodków miejskich, tj. Raciborza, Wodzisławia Śląskiego, Jastrzębia i czeskiej Ostrawy, jest miejscem wypoczynku i rekreacji, gdzie duża ilość akwenów wodnych stwarza dogodne warunki do uprawiania sportów wodnych. Zróżnicowanie krajobrazu służy powstawaniu ostoi, głównie ptactwa wodnego, oraz powstawaniu bogatego pod względem ekologicznym obszaru, który w przyszłości może stać się cennym przyrodniczo elementem doliny rzeki Odry [3]. Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 30

32 3.4.2 Kąpieliska i części wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę W regionie wodnym Górnej Odry trzy jednolite części wód powierzchniowych wykorzystywane są do celów rekreacyjnych w tym kąpieliskowych. Wody powierzchniowe omawianego regionu służą także zaopatrzeniu ludności w wodę do spożycia. Wykaz jednolitych części wód wykorzystywanych do powyższych celów przedstawiono na mapie (Rys. 6). Rysunek 6 Wykaz JCW przeznaczonych do celów rekreacyjnych i do zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia [8] Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 31

33 3.4.3 Obiekty hydrotechniczne Intensywny rozwój obszarów zurbanizowanych wzdłuż cieków wymaga dostosowania warunków wodnych i zapewnienia ochrony powodziowej. Dla ochrony przeciwpowodziowej konstruuje się głównie obwałowania i zbiorniki retencyjne (suche bądź mokre). Na potrzeby rolnictwa budowane są systemy melioracyjne, na cele żeglugi buduje się lub utrzymuje szlaki wodne. Nie bez znaczenia dla reżimu wodnego pozostaje energetyczne i rekreacyjne użytkowanie wód. Doprowadziło to do różnych sposobów zabudowy i regulacji cieków, zarówno w ich profilu podłużnym, jak i poprzecznym. Do najczęstszych działań wykonywanych w dolinach rzek zalicza się budowanie wałów, umocnień, stopni, progów, murów oporowych, pogłębianie koryt czy kanalizowanie cieku. W konsekwencji prowadzi to do zmian nie tylko w samej strukturze koryta, lecz także i w sposobie zasilania i przepływu wód w zlewni. W obrębie regionu wodnego Górnej Odry zinwentaryzowanych zostało 9 małych elektrowni wodnych, o łącznej mocy równej 0,742 MW. Największą mocą odznacza się mała elektrownia wodna zlokalizowana w granicach 35 km rzeki Olzy 0,225 MW, natomiast najmniejsza znajduje się na rzece Opawa, a jej moc wynosi 0,022 MW. Największa liczba MEW zlokalizowana jest na Kłodnicy 5 szt. [10]. Tabela 3 Lokalizacja małych elektrowni wodnych w RW GO [10] Lokalizacja MEW Nazwa rzeki km rzeki SCWP Moc MEW [MW] Kłodnica 43,1 GO0201 0,1 Kłodnica 40,4 GO0204 0,075 Kłodnica 27,9 GO0204 0,035 Kłodnica 15,5 GO0204 0,06 Kłodnica 3,39 GO0204 0,05 Olza 34,8 GO0103 0,225 Opawa 63,725 GO0107 0,05 Opawa 68,564 GO0107 0,022 Opawa 66,54 GO0107 0,125 W granicach regionu wodnego Górnej Odry zinwentaryzowano ponadto 349 budowli poprzecznych, takich jak: jazy, progi, stopnie regulacyjne, zapory przeciwrumowiskowe, korekcje progowe, z czego 188 znajduje się w obszarze bilansowym Górna Odra (bez Kłodnicy) a 161 w obszarze bilansowym Kłodnica oraz około 183,5 km obwałowań i blisko 1080,7 km zabudowy podłużnej koryt rzecznych. Obiekty powodujące presję hydromorfologiczną graficznie przedstawiono na mapie (Rys. 7) [10]. Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 32

34 3.4.4 Drogi wodne wraz z obiektami żeglugi śródlądowej W regionie wodnym Górnej Odry do śródlądowych dróg wodnych należą rzeki i kanały żeglowne o łącznej długości 117,25 km.. Zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z r. w sprawie śródlądowych dróg wodnych (Dz. U. Nr 210 poz. 1786) są to; Kanał Gliwicki wraz z Kanałem Kędzierzyńskim oraz rzeka Odra od miejscowości Racibórz do m. Kędzierzyn-Koźle. Kanał Gliwicki o długości 41,2 km jest sztuczną śródlądową drogą wodną III klasy. Łączy on Górnośląski Okręg Przemysłowy ze Szczecinem poprzez rzekę Odrę. Różnica poziomów wysokości zwierciadła poziomów wody pomiędzy Portem Kędzierzyn-Koźle a Gliwice stanowi 43,6 m, którą to niweluje 6 śluz. Tabela 6 przedstawia charakterystykę śluz Kanału Gliwickiego [10]. Kanał Kędzierzyński to sztuczna droga wodna II klasy. Droga ta powstała w celu połączenia Zakładów Azotowych w Kędzierzynie z Odrą. Obecnie ruch żeglugowy odbywa się sporadycznie. Rysunek 7 Obiekty powodujące presję hydromorfologiczną w regionie wodnym Górnej Odry [10] Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 33

35 Tabela 4 Lokalizacja śluz na Kanale Gliwickim [10] Nazwa śluzy Lokalizacja [km Kanału Gliwickiego] Różnica poziomu pomiędzy górnym a dolnym stanem wody [m] Kłodnica ,4 Nowa Wieś ,2 Sławęcice ,25 Rudziniec ,25 Dzierżono ,3 Łabędy ,2 Na odcinku od m. Racibórz do śluzy w Kędzierzynie-Koźlu na rzece Odrze aktualnie odbywać się może jedynie ruch turystyczny przy odpowiednich warunkach hydrologicznych. Obiekty powodujące presję hydromorfologiczną przedstawiono na mapie (Rys. 7) [10]. Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 34

36 3.5 Wody podziemne Stan wód podziemnych Regionu Wodnego Górnej Odry w znacznej mierze jest wynikiem silnej antropopresji. Wiele poziomów wodonośnych jest zdegradowanych i nie przydatnych do użycia. Górnictwo podziemne wiąże się z odwadnianiem górotworu. Powoduje to obniżanie zwierciadła wód podziemnych i powstawanie lejów depresyjnych [7] Podział regionu wodnego Górnej Odry na JCWPd i GZWP Pierwszy podział w zakresie JCWPd został wykonany przez PIG w 2005r. W wyniku tego podziału na obszarze Polski zostało wydzielonych 161 JCWPd. W 2008r. została przeprowadzona weryfikacja przebiegu granic JCWPd wydzielonych w 2005r., a w wyniku tych prac powstał nowy podział Polski w zakresie JCWPd wydzielono 172 części oraz 3 subczęści. Ze względu na fakt iż ocena stanu JCWPd ciągle jeszcze podawana jest dla 161 JCWPd, region wodny GO scharakteryzowany został według tegoż podziału. W regionie wodnym Górnej Odry wyznaczono 6 JCWPd, których granice przedstawia poniższa mapa (Rys.8). Rysunek 8 Jednolite części wód podziemnych w regionie wodnym Górnej Odry [8] Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 35

37 Tabela 5 Synteza charakterystyki Jednolitych Części Wód Podziemnych (JCWPd) wydzielonych w regionie górnej Odry [8, 11] Nr JCWPd Stratygrafia utworów wodonośnych plejstocen (dolny karbon) plejstocen (miocen) środkowy i dolny trias Plejstocen, górny karbon plejstocen (miocen, kreda, jura, karbon) Powierzchnia [km 2 ] 833,4 1350,7 Litologia piaski (piaskowce) piaski (piaski) Typ ośrodka wodonośnego porowaty (porowaty) porowaty (porowaty) 416,9 utwory węglanowe szczelinowy 460,2 piaski, piaskowce porowaty 734,8 piaski (piaskowce, mułowce) porowaty (szczelinowy) 144 trzeciorzęd, kreda 56,9 piaskowce szczelinowo-porowy JCWPd nr 128 znajduje się w regionie wodnym Górnej Odry i zajmuje powierzchnię 833,39 km 2. Jej obszar częściowo pokrywa się z obszarem GZWP nr 332 Subniecka (Pg+Ng) kędzierzyńsko-głubczycka (Rys.9). Rysunek 9 Lokalizacja JCWPd nr 128 [8,11] Główne użytkowe piętra i poziomy wodonośne na przeważającej części obszaru występują w utworach czwartorzędu i neogenu. Jedynie w zachodnim rejonie JCWPd wzdłuż linii Głubczyce Włodzienin użytkowy poziom wodonośny związany jest z utworami karbonu dolnego. Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 36

38 Rysunek 10 Profile geologiczne w obrębie JCWPd nr 128 [8,11] Utwory czwartorzędowe wykształcone najczęściej w postaci piasków i żwirów pochodzenia lodowcowego, zalegają na nierównym podłożu neogeńskim i mają zmienną miąższość, od kilku do ponad 25 m (w dolinach rzek miąższość może osiągać ponad 30 m). Średnia miąższość utworów czwartorzędowych wynosi około 10 m Piaszczyste utwory wodonośne występują głównie w centralnej części JCWPd i najczęściej zalegają one pod pokrywą glin zwałowych, rzadziej bezpośrednio na powierzchni terenu. Szczególnie korzystnie wykształcony jest w okolicach Raciborza w pobliżu rynny erozyjnej, a także w okolicach Kietrza i Baborowa. Wodonośne utwory piaszczyste odsłaniają się w dolinach rzek, rozcinających pokrywę glin zwałowych. Wody podziemne w omawianym poziomie czwartorzędowym występują najczęściej pod ciśnieniem. Warstwę napinającą stanowią gliny zwałowe. Zasilanie odbywa się w obszarach gdzie brak pokrywy glin zwałowych. W południowo-zachodniej części omawianego obszaru poziom wodonośny jest związany z piaszczysto-żwirowymi osadami występującymi w dolinie Opawy. Piętro neogenu budują utwory miocenu lądowego (sarmatu). Wody w utworach neogenu występują głównie w piaszczystych soczewkach stanowiących przewarstwienia w obrębie kompleksu osadów ilastych. Zawodnione soczewki występują głównie w stropowej części warstw neogeńskich, jednak nie stanowią znaczącej bazy zaopatrzenia w wodę. Piętro to związane jest także z najmłodszymi utworami neogeńskimi, wykształconymi w postaci żwirów i piasków zwanych serią Gozdnicy. Główny poziom wodonośny występuje na głębokości m, i obniża się w kierunku północnym do m. Miąższość warstwy wodonośnej zmienia się od <10 do m osiągając najczęściej wartość m. Zwierciadło wód podziemnych poziomu neogeńskiego ma charakter naporowy. Wielkość ciśnienia hydrostatycznego jest zależna od głębokości zalegania utworów wodonośnych. Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 37

39 Przepływ wód podziemnych odbywa się generalnie w kierunku Odry. Zasilanie poziomu wodonośnego sarmatu odbywa się przez bezpośrednią lub pośrednią (poprzez osady czwartorzędu) infiltrację opadów atmosferycznych i wód powierzchniowych. Drenaż piętra neogeńskiego zachodzi w strefie doliny Odry. Poziom dolnokarboński związany jest z piaskowcami szarogłazowymi. Zawodnienie utworów karbońskich jest największe w strefie przypowierzchniowej i maleje wraz z głębokością. Utwory karbonu zalegające na głębokościach przekraczających 40 m są prawie całkowicie bezwodne. Zwierciadło wód podziemnych poziomu dolnokarbońskiego ma charakter swobodny [8]. JCWPd nr 129 położona jest w regionie wodnym Górnej Odry, a jej powierzchnia wynosi 1350,74 km 2. Obszar JCWPd częściowo pokrywa się z następującymi GZWP: Subniecka (Tr) kędzierzyńsko-głubczycka nr 332, Zbiornik (QDP) Rybnik nr 345, Zbiornik (T1,2) Lubliniec-Myszków nr 327, Zbiornik (T1,2) Gliwice nr 330, Zbiornik (T1) Krapkowice- Strzelce Opolskie nr 335. Rysunek 11 Lokalizacja JCWPd nr 129 [8,11] W obrębie JCWPd występują cztery użytkowe pietra wodonośne: czwartorzędu, neogenu, triasu i karbonu. Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 38

40 Rysunek 12 Profile geologiczne w obrębie JCWPd nr 129. [8,11] Piętro czwartorzędowe wyznaczono na przeważającej części JCWPd z wyjątkiem obszaru, gdzie z uwagi na tektonikę oraz rzeźbę podłoża podczwartorzędowego, osady neogenu stanowią wyniesienie, zaś miąższość osadów czwartorzędowych i ich wykształcenie głównie w postaci glin zwałowych nie stwarza podstaw do wydzielenia w obrębie tych osadów poziomu użytkowego. Z uwagi na zróżnicowanie pionowe oraz poziome rozprzestrzenienie wodonośnych osadów czwartorzędowych wyróżnić można w piętrze czwartorzędowym trzy poziomy użytkowe przypowierzchniowy, pośredni oraz głęboki poziom wodonośny. Przypowierzchniowy poziom wodonośny występuje w rzecznych osadach holocenu i zlodowacenia północnopolskiego. Jego granice wyznaczają wychodnie utworów trzeciorzędu. Stanowią go osady piaszczyste i żwirowe w obrębie doliny Odry, tworzące tarasy zalewowe i nadzalewowe oraz struktura pradoliny Kłodnicy. Jest to poziom przepływowy, odkryty ze zwierciadłem o charakterze swobodnym, miejscami napiętym. Zwierciadło wody zalega płytko, zazwyczaj 2-5 m poniżej powierzchni terenu, rzadziej głębiej. Miąższość utworów wodonośnych może osiągać ponad 40 m. Poziom ten zachowuje ścisły związek z wodami powierzchniowymi. Bazę drenażu stanowi Odra i jej dopływy. Zasilany jest bezpośrednio z infiltracji opadów atmosferycznych. Pośredni poziom wodonośny występuje głównie w osadach fluwioglacjalnych zlodowacenia środkowopolskiego oraz występuje w środkowych partiach utworów rynnowych lub w spągu dolin Odry, Rudy, Bierawki, ze zwierciadłem wód naporowym. Są to osady piaszczysto-żwirowe wykształcone przeważnie jako piaski drobnoziarniste z domieszką iłów, Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 39

41 pyłów oraz żwirów. Mogą one zalegać bezpośrednio na utworach trzeciorzędu bądź na glinach zwałowych zlodowacenia południowopolskiego. Miąższość osadów wodonośnych wynosi generalnie m. Jest to poziom zakryty, zasilany głównie poprzez pośrednią infiltrację wód opadowych przez przykrywające go gliny zwałowe i lessy. Wykazuje łączność hydrauliczną z wodonośnym poziomem sarmatu, w mniejszym stopniu z płytkim poziomem czwartorzędowym. Głęboki poziom wodonośny czwartorzędu występuje w obrębie kopalnej doliny (rynna erozyjna) Odry czy Rudy. Kopalna dolina Odry stanowi 2-3 km szerokości obniżenie wypreparowane w osadach trzeciorzędowych. Zbudowana jest z osadów piaszczystych i żwirowych preglacjału i interglacjału eemskiego. Zalegają one na głębokości m poniżej obecnego dna doliny Odry. Głęboki poziom wodonośny izolowany jest zwartą pokrywą glin zwałowych zlodowacenia środkowopolskiego lub osadami zastoiskowymi o miąższości m. Poziom wodonośny posiada zróżnicowaną miąższość od kilku do ponad 30 m. Neogeńskie użytkowe piętro wodonośne związane jest z osadami miocenu lądowego (sarmatu). Stanowią go warstwy, wkładki i przewarstwienia piaszczyste w obrębie kompleksu iłowcowego. Osady piaszczyste wykazują duże zróżnicowanie litologiczne, najczęściej są to piaski drobnoziarniste i pylaste, rzadziej średnio i gruboziarniste. Miąższość osadów wodonośnych zmienia się w granicach od kilku do ponad 30 m i występuje na głębokościach od 15 m do prawie 120 m. Poziom zasilany jest poprzez pośrednią infiltrację opadów atmosferycznych przez półprzepuszczalne warstwy glin zwałowych oraz na wychodniach budujących je utworów. Bezpośredni nadkład tej warstwy stanowią utwory ilaste i gliniaste trzeciorzędu i czwartorzędu o ciągłym rozprzestrzenianiu i miąższości w granicach m. W obszarze wysoczyznowym wykazuje on łączność hydrauliczną z pośrednim poziomem wodonośnym czwartorzędu, a w obszarze doliny Odry z głębokim poziomem wodonośnym czwartorzędu kopalnej doliny Odry. Regionalną strefę drenażu stanowi dolina Odry. Triasowy użytkowy poziom wodonośny zlokalizowany jest jedynie w północnej części JCWPd gdzie częściowo pokrywa się on z obszarami triasowych GZWP. Są to utwory pstrego piaskowca oraz nierozdzielony kompleks wodonośny serii węglanowej triasu (T1,2) obejmujący połączone poziomy wodonośne wapienia muszlowego (T2) i retu (T1/2) o charakterze szczelinowo-krasowo-porowym. Poziom wodonośny występuje na głębokości od 10 do ok. 60 m a miąższość m. Może on być miejscami izolowany w stropie słabo przepuszczalnymi utworami dolnych warstw gogolińskich, lub być pozbawionym izolacji od powierzchni terenu. Użytkowy poziom wodonośny o charakterze szczelinowo-porowym w utworach karbonu dolnego wykształcony jest jedynie na niewielkim obszarze w północnej części Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 40

42 JCWPd. Budują go spękane drobnoziarniste piaskowce kulmu o lepiszczu krzemionkowym oraz łupki szare ilaste i piaszczyste, zalegające na głębokości m pod nieprzepuszczalnym pakietem łupków karbońskich, a wyżej czwartorzędowych glin zwałowych. Miąższość tych utworów wynosi od około 10 m do prawie 80 m [8]. JCWPd nr 130 znajduje się w regionie wodnym Górnej Odry i zajmuje powierzchnię 416,91 km 2. Jej obszar częściowo się pokrywa z obszarami następujących GZWP: nr 330 Zbiornik (T1,2) Gliwice; nr 332 Subniecka (Pg+Ng) kędzierzyńsko-głubczycka i nr 329 Zbiornik (T1,2) Bytom (Rys.13). Rysunek 13 Lokalizacja JCWPd nr 130. [8,11] Czwartorzędowy poziom wodonośny występuje lokalnie, głównie w zachodniej części JCWPd. W profilu pionowym występują na ogół 2 3 warstwy wodonośne rozdzielone glinami, mułkami, iłami. Ponieważ warstwy rozdzielające posiadają zmienną litologię i miąższość oraz są nieciągłe, istnieje złożony system powiązań hydraulicznych między warstwami wodonośnymi Osady te zalegają bezpośrednio na utworach węglanowych triasu. Występowanie użytkowego poziomu wód podziemnych w utworach czwartorzędowych związane jest z doliną kopalną Kłodnicy i jej odgałęzieniami (Rys.14). Główna warstwa wodonośna, zbudowana z piasków, żwirów i otoczaków, zajmuje dolną część profilu czwartorzędu, pozostaje często w łączności z utworami neogeńskimi lub z wapieniami triasu. Głębokość zwierciadła od powierzchni terenu wynosi od 1 m w obniżeniach do około m na wyniesieniach terenu. Miąższość głównej warstwy wodonośnej jest zmienna i waha się od 5 do ok. 30,0 m. W zależności od sezonowych różnic wysokości piezometrycznego zwierciadła wody, przepływ wody może następować ze Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 41

43 starszych pięter do czwartorzędowego piętra wodonośnego i na odwrót. Zaobserwowano ponadto silny związek wód w utworach czwartorzędowych z wodami powierzchniowymi. Czwartorzędowy poziom wodonośny zasilany jest głównie przez wody opadowe infiltrujące w granicach jego występowania. Zasilanie następuje także z wód powierzchniowych. Neogeńskie piętro wodonośne występuje głównie w zachodniej części JCWPd obejmując swoim zasięgiem fragment GZWP nr 332. Osady neogenu cechuje duża różnorodność wykształcenia i zmienność zalegania poszczególnych warstw, charakterystyczna dla brzeżnej strefy basenu sedymentacyjnego. Najbardziej zasobnymi utworami wodonośnymi neogenu są lądowe osady sarmatu, w których wśród iłów zalegają warstwy lub soczewki piaszczysto-żwirowe. Tworzą one porowe poziomy wodonośne o zwierciadle naporowym. Zbiornik neogeński jest częściowo zakryty i w sensie hydrodynamicznym zamknięty. Strefą drenażu jest dolina Kłodnicy. Triasowy użytkowy poziom wodonośny obejmuje swoim zasięgiem większą część obszaru JCWPd. W utworach triasu występują 3 poziomy wodonośne: poziom wapienia muszlowego, poziom retu i poziom warstw świerklanieckich. Pierwsze dwa poziomy związane są z utworami węglanowymi triasu środkowego i górnych ogniw triasu dolnego a poziom warstw świerklanieckich z utworami piaskowcowo-mułowcowymi niższych ogniw triasu dolnego. Poziomy wodonośne wapienia muszlowego i retu rozdzielone są marglistymi utworami warstw gogolińskich górnych. Jednak z uwagi na częstą dolomityzację tych warstw, redukcję miąższości i liczne dyslokacje warstwy te na znacznych obszarach tracą swe własności izolujące. Praktycznie więc oba poziomy traktuje się jako jeden łączny kompleks wodonośny serii węglanowej triasu (T1,2). Jest to kompleks o charakterze szczelinowokrasowo-porowym, gdzie przepływ wód odbywa się głównie szczelinami i pustkami krasowymi a tylko w niewielkim stopniu porami. Miąższość kompleksu wodonośnego serii węglanowej triasu wynosi od kilku do blisko 200 m. W zależności od warunków przykrycia, wody kompleksu wodonośnego serii węglanowej triasu mają charakter swobodny bądź napięty. Wody o swobodnym zwierciadle występują w rejonie wychodni lub pod przepuszczalnymi utworami czwartorzędu. Wody pod ciśnieniem występują pod przykryciem utworów ilastych neogenu, przy czym wielkość ciśnienia wzrasta z kierunkiem zapadania warstw. Zasilanie kompleksu wodonośnego odbywa się w obszarach wychodni i obszarach przykrycia skał węglanowych niewielkiej miąższości słabo przepuszczalnymi utworami czwartorzędu. Pośrednio, z poziomu wodonośnego czwartorzędu, zasilanie może się odbywać w obszarach okien hydrogeologicznych. W zachodniej i południowo-zachodniej części obszaru kompleks wodonośny przykryty jest znacznej miąższości (do 150 m) praktycznie nieprzepuszczalnymi utworami neogenu. Istotną rolę w zasilaniu omawianego Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 42

44 kompleksu odgrywa infiltracja wód z cieków powierzchniowych. W warunkach naturalnych podstawę drenażu stanowiły doliny cieków oraz dolina Odry. W części północno-zachodniej, lokalnie na niewielkim obszarze główny poziom wodonośny występuje w utworach podczwartorzędowych karbonu dolnego wykształconego w facji kulmu. Omawiany poziom jest słabo izolowany od powierzchni i charakteryzuje się typem szczelinowo-porowym. Skałami zbiornikowymi są spękane piaskowce drobnoziarniste, tworzące zwykle 1 lub 2 warstwy wodonośne, przeławicone pakietem łupków. Miąższość poziomu wodonośnego wynosi od 15 do 50 m. Granice zbiornika są erozyjno-tektoniczne. Zasilanie tego poziomu wodonośnego następuje lokalnie na wychodniach karbońskich, przeważnie zaś przez utwory czwartorzędu o zróżnicowanej przepuszczalności. Drenaż następuje regionalnie, podobnie jak poziomów wodonośnych kenozoiku doliną Kłodnicy. Zwierciadło wód podziemnych ma charakter napięty. Głębokość występowania zwierciadła nawierconego wynosi ok. 40 m [8]. Rysunek 14 Profile geologiczne w obrębie JCWPd nr 130 [8,11] JCWPd nr 133 znajduje się w regionie wodnym Górnej Odry i zajmuje powierzchnię 460,21 km 2. Jej obszar częściowo pokrywa się z obszarami GZWP nr 331 Dolina kopalna rzeki Górna Kłodnica oraz nr 329 Zbiornik (T1,2) Bytom (Rys.15). Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 43

45 Rysunek 15 Lokalizacja JCWPd nr 133 [8,11] Na obszarze JCWPd czwartorzędowy poziom wodonośny wykształcony jest w postaci piasków i żwirów wypełniających doliny rzek Kłodnicy i Bierawki, ale również miejscami zawodnione warstwy występują na obszarze wysoczyzn. Utwory przepuszczalne czwartorzędu tworzą najczęściej jeden poziom wodonośny, lokalnie rozdzielony na dwie zawodnione warstwy (Rys.16). Rysunek 16 Profile geologiczne w obrębie JCWPd nr 133 [8,11] W obszarach przykrycia warstwy wodonośnej osadami słaboprzepuszczalnymi (gliny piaszczyste, mułki) zwierciadło wody jest nieznacznie napięte, a w pozostałej części zwierciadło ma charakter swobodny i zalega na głębokości od 0,8 m do kilkunastu metrów. Zasilanie omawianego poziomu wodonośnego odbywa się na całej powierzchni występowania, poprzez opady atmosferyczne. Warstwa wodonośna o miąższości od ok 7,0 Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu 44