RACHUNKOWOŚĆ ZARZĄDCZA

Transkrypt

1 RACHUNKOWOŚĆ ZARZĄDCZA wykład II dr Marek Masztalerz Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu 2011 GRUPY KOSZTÓW OPERACYJNE koszty związane z podstawową działalnością firmy (produkcja, handel, usługi), np. zuŝycie energii, zuŝycie materiałów, koszty wynagrodzeń, koszty usług obcych, koszty najmu i dzierŝawy, wartość sprzedanych materiałów i towarów; POZOSTAŁE OPERACYJNE inne koszty związane z działalnością firmy, np. darowizny, zapłacone kary i grzywny, niedobory majątku, odpisy z tytułu utraty wartości aktywów niefinansowych (trwałych i obrotowych), wartość sprzedanych niefinansowych aktywów trwałych FINANSOWE koszty związane z działalnością inwestycyjną i finansową, np. zapłacone odsetki, prowizje bankowe, odpisy z tytułu utraty wartości aktywów finansowych, ujemne róŝnice kursowe, wartość sprzedanych aktywów finansowych 1

2 UKŁADY EWIDENCYJNE KOSZTÓW UKŁAD RODZAJOWY UKŁAD FUNKCJONALNY UKŁAD KALKULACYJNY MPK koszty proste wg rodzaju koszty funkcji realizowanych przez jednostkę koszty produkcji wg nośników (czyli w przekroju wyrobów, usług lub klientów) koszty wg miejsc powstawania (np. działów, wydziałów, procesów) Amortyzacja ZuŜycie materiałów Usługi obce Podatki i opłaty Wynagrodzenia Świadczenia dla prac. Pozostałe koszty Koszty zakupu Koszty dział. podst. Koszty dział. pomoc. Koszty zarządu Koszty sprzedaŝy Koszty bezpośrednie Koszty pośrednie Koszty wydziału X Koszty wydziału Y... Koszty działu A Koszty działu B... itp. Zespół 4 Zespół 5 Zespół 5 Zespół 5 lub 9 UKŁAD RODZAJOWY KOSZTÓW ZUśYCIE MATERIAŁÓW I ENERGII materiały do produkcji, materiały pomocnicze, materiały biurowe, prąd, gaz, ciepło, paliwo AMORTYZACJA WYNAGRODZENIA systematyczne zuŝycie środków trwałych oraz wartości niematerialnych pensje brutto pracowników zatrudnionych na umowę o pracę, umowę zlecenia i umowę o dzieło UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE I INNE ŚWIADCZENIA składki na ZUS płacone przez pracodawcę, świadczenia dla pracowników, szkolenia USŁUGI OBCE PODATKI I OPŁATY usługi transportowe, pocztowe, bankowe, remontowe i inne; outsourcing akcyza, niepodlegający odliczeniu VAT, opłaty skarbowe, podatek od nieruchomości, podatki lokalne, POZOSTAŁE RODZAJOWE koszty najmu i dzierŝawy, koszty reprezentacji i reklamy, koszty podróŝy słuŝbowych i inne 2

3 401 AMORTYZACJA Amortyzacja własnych środków trwałych własnych i w leasingu finansowym Amortyzacja wartości niematerialnych i prawnych Amortyzacja długoterminowych inwestycji niefinansowych, jeśli firma stosuje model wyceny w cenie nabycia Jednorazowy odpis środków trwałych lub wartości niematerialnych i prawnych o niskiej wartości (poniŝej zł) Wartość netto sprzedanych niefinansowych aktywów trwałych (PKO) Odpisy z tytułu trwałej utraty wartości niefinansowych aktywów trwałych (PKO) Wartość netto zlikwidowanych, darowanych, ukradzionych niefinansowych aktywów trwałych (PKO) Wartość netto niefinansowych aktywów trwałych utraconych w wyniku zdarzeń losowych (SN) Środki trwałe moŝna amortyzować metodą liniową, degresywna lub naturalną. Wartości niematerialne i prawne amortyzuje się metodą liniową. 402 ZUśYCIE MATERIAŁÓW I ENERGII Materiały bezpośrednie produkcji: surowce, paliwa, półfabrykaty, komponenty itp. Materiały pośrednie: paliwa, energia, gazy Niezawinione niedobory, straty i ubytki naturalne materiałów, skompensowane z nadwyŝkami, mieszczące się w granicach norm zuŝycia, składowania lub transportu Narzędzia, przyrządy i inne przedmioty niskocenne zaliczane do materiałów ZuŜycie materiałów i części zamiennych na cele konserwacji, napraw i remontów Opakowania jednostkowe i zbiorcze ZuŜycie odpadów uŝytkowych powstałych w toku produkcji Materiały na cele biurowe i ogólne: kawa, woda, artykuły spoŝywcze, wydawnictwa, materiały eksploatacyjne, środki czystości Materiały związane z wytworzeniem środków trwałych lub wartości niematerialnych Materiały na cele reprezentacji i reklamy Środki ochrony i higieny pracowników Materiały w ramach działalności socjalnej Niezawinione niedobory i straty materiałów przekraczające normy ubytków Zawinione niedobory i straty materiałów Straty materiałów wynikające za zdarzeń losowych lub materiały wykorzystane w celu usuwania skutków zdarzeń losowych Odpisy aktualizujące wartość materiałów oraz wynikające z wyceny materiałów po cenie sprzedaŝy netto niŝszej od ceny nabycia 3

4 403 USŁUGI OBCE Transport, spedycja, składowanie Usługi doradcze i prawne, usługi rekrutacji, badań, ekspertyz, analiz, atestów itp. Usługi menedŝerskie Usługi bankowe (prowizje i opłaty) Usługi łączności (telefon, kurier, internet) Usługi biurowe i poligraficzne Usługi utrzymania czystości, ochrony, ppoŝ. Usługi księgowe Usługi podwykonawców produkcji Remonty, konserwacje, naprawy Czynsze za najem i dzierŝawę Usługi na rzecz pracowników: szkolenia, przewozy, posiłki, usługi medyczne itp. Prowizje maklerskie Usługi transportu, montaŝu, modernizacji, przebudowy, rozbudowy, rekonstrukcji lub adaptacji środków trwałych Usługi na rzecz wytworzenia środków trwałych i wartości niematerialnych Prowizje i odsetki od kredytów i leasingu Usługi związane ze sprzedaŝą, likwidacją, darowizną środków trwałych Usługi usuwania skutków zdarzeń losowych Koszty napraw pokrywane przez zakład ubezpieczeń 404 PODATKI I OPŁATY Podatki i opłaty lokalne Cło i akcyza Podatek od nieruchomości Opłaty roczne za uŝytkowanie wieczyste VAT naliczony niepodlegający odliczeniu (z wyjątkiem VAT od środków trwałych) VAT naleŝny od towarów i usług przekazanych na cele reprezentacji i reklamy, jeśli wcześniej przysługiwało prawo do odliczenia VAT Podatki i opłaty zwiększające wartość środka trwałego lub środka trwałego w budowie Sankcje podatkowe i opłaty karne Odsetki karne Podatek dochodowy (PIT & CIT) Podatek VAT podlegający odliczeniu Opłaty sądowe i notarialne związane z dochodzeniem roszczeń Opłaty administracyjne i skarbowe Opłaty koncesyjne Wpłaty na PFRON i inne centralne fundusze tworzone na podstawie przepisów prawa 4

5 405 WYNAGRODZENIA Wynagrodzenia brutto z tytułu umów o pracę, umów zlecenia lub umów o dzieło Wartość świadczeń w naturze (np. deputatów) lub ich ekwiwalentów pienięŝnych Honoraria osób wchodzących w skład organów zarządzających lub nadzorczych Wynagrodzenia osób zatrudnionych w obszarze własnej działalności socjalnej jednostki (np. obsługa i administracja obiektów socjalnych) Wynagrodzenia osób z zewnątrz, które nie są pracownikami jednostki, np. konsultantów, doradców, prawników, tłumaczy itp. Wynagrodzenia osób zatrudnionych przy budowie, rozbudowie, przebudowie, modernizacji, adaptacji środków trwałych Wynagrodzenia osób zatrudnionych przy usuwaniu skutków zdarzeń losowych Świadczenia na rzecz pracowników 406 UBEZP. SPOŁ. I INNE ŚWIADCZENIA Składki na ubezpieczenia społeczne obciąŝające pracodawcę Składki na FP oraz FGŚP Świadczenia rzeczowe związane z ochroną i higieną pracy, środki czystości, artykuły spoŝywcze, odzieŝ ochronna itp. Dopłaty do biletów okresowych Wartość świadczeń w naturze (np. deputatów) lub ich ekwiwalentów pienięŝnych Materiały na cele biurowe i ogólne: kawa, woda, artykuły spoŝywcze, prenumeraty czasopism fachowych, środki czystości ogólnego przeznaczenia itp. Szkolenia pracowników Świadczenia dodatkowe np. bilety do kina, do teatru, na basen, do siłowni itp. Paczki świąteczne i dodatki świąteczne Ubezpieczenia osobowe pracowników pokrywane ze środków pracodawcy Wypłaty pienięŝne na rzecz osób fizycznych np. nagrody jubileuszowe, stypendia, odprawy pośmiertne itp. 5

6 407 POZOSTAŁE RODZAJOWE PodróŜe słuŝbowe Koszty reprezentacji i reklamy, z tym zuŝycie materiałów na te cel Ubezpieczenia majątkowe Wszelkie koszty wchodzące w skład pozostałych kosztów operacyjnych Składki członkowskie Wypłaty na rzecz osób fizycznych, które nie są zaliczane do wynagrodzeń i świadczeń na rzecz pracowników Odsetki, prowizje, róŝnice kursowe od zobowiązań słuŝących sfinansowaniu wytworzenia produktów, ujęte w koszcie wytworzenia produktów Inne koszty (np. najem i dzierŝawa, prenumerata czasopism) Być konsekwentnym... Kawa, herbata, woda w księgach firmy: ZuŜycie materiałów i energii Świadczenia na rzecz pracowników Pozostałe koszty rodzajowe DLACZEGO JEST? PrzecieŜ wszystkie wersje są poprawne! Skąd mam wiedzieć, jak koleŝanka to księguje? A co za róŝnica, przecieŝ i tak pójdzie w koszty?! I tak tego nikt nie kontroluje... 6

7 Jak to moŝliwe??? Zakupiono programy komputerowe i dokonano jednorazowego odpisu. Zapomniano o nabyciu samochodów w lipcu i naliczono amortyzację za 4 miesiące. UKŁAD FUNKCJONALNY KOSZTÓW ZAKUPU DZIAŁALNOŚCI PODSTAWOWEJ koszty związane z zakupem materiałów i towarów, np. koszty transportu od dostawcy, koszty opakowań itp. koszty związane z podstawową działalnością jednostki (produkcyjną, handlową lub usługową) w firmach produkcyjnych są to koszty wytworzenia wyrobów (bezpośrednie i pośrednie koszty produkcji) DZIAŁALNOŚCI POMOCNICZEJ ZARZĄDU SPRZEDAśY koszty bezpośrednio związane z pomocniczą działalnością jednostki (produkcyjną, handlową lub usługową), np. koszty funkcjonowania własnej elektrowni, kotłowni, warsztatu remontowego itp. koszty ogólnozakładowe, związane z funkcjonowaniem działów administracyjnych (pozaprodukcyjnych) koszty związane ze sprzedaŝą produktów i towarów, np. koszty reklamy, koszty transportu do odbiorcy, prowizje dla handlowców itp. 7

8 MPK Koszty Wydziału Produkcyjnego I Koszty Wydziału Produkcyjnego II Koszty Magazynu Koszty Działu Transportu Koszty Działu Handlowego Koszty Działu Marketingu Koszty Działu Księgowości Koszty Działu Finansowego Koszty Działu Kadr Koszty Działu Controllingu Koszty Biura Zarządu Koszty... Jeśli firma stosuje system budŝetowania, to zamiast typowego podziału na MPK wprowadza się system ewidencji kosztów i wyników wg ośrodków odpowiedzialności. UKŁAD FUNKCJONALNO-KALKULACYJNY DZIAŁALNOŚCI PODSTAWOWEJ WYDZIAŁOWE koszty bezpośrednio związane z podstawową działalnością jednostki (produkcyjną, handlową lub usługową) koszty pośrednio związane z działalnością podstawową KOSZT WYTWORZENIA ZARZĄDU koszty ogólnozakładowe, ponoszone poza wydziałami produkcyjnymi najczęściej są to koszty stałe SPRZEDAśY koszty związane ze sprzedaŝą produktów i towarów, np. koszty reklamy, koszty transportu do odbiorcy, prowizje dla handlowców itp. 8

9 501 PRODUKCJA PODSTAWOWA ZuŜycie materiałów bezpośrednich do wytworzenia wyrobów i usług Rozliczone koszty zakupu przypadające na zuŝyte materiały bezpośrednie Wynagrodzenia oraz świadczenia na rzecz pracowników bezpośrednio produkcyjnych ZuŜycie narzędzi specjalnych niezbędnych do wytworzenia określonych produktów Usługi obce (outsourcing produkcyjny) wykonane w związku z produkcją Amortyzacja naturalna maszyn i urządzeń ZuŜycie energii na cele technologiczne, jeśli moŝliwe jest bezpośrednie przypisanie Rozliczone koszty pośrednie produkcji Wyroby odzyskane z braków oraz koszty braków wewnętrznych nienaprawialnych ujawnionych w trakcie produkcji Koszty pośrednie produkcji (wydziałowe i ogólnoprodukcyjne dopóki nie zostaną rozliczone i przeniesione na konto 501 Nierozliczone koszty pośrednie produkcji (koszty niewykorzystanych zdolności produkcyjnych) WYDZIAŁOWE Koszty pośrednie produkcji ponoszone w wydziale produkcyjnym (bezpośrednie koszty wydziałowe), np. amortyzacja maszyn i urządzeń produkcyjnych w wydziale, zuŝycie materiałów pośrednich, wynagrodzenia kierownictwa wydziału oraz nadzoru produkcyjnego itp. Koszty bezpośrednie produkcji ponoszone w wydziałach produkcyjnych Koszty ogólnoprodukcyjne, nierozliczane na wydziały produkcyjne. Koszty pośrednie produkcji rozliczone na wydziały produkcyjne za pomocą kluczy Rozliczone koszty zakupu Rozliczone koszty działalności pomocniczej Na koniec okresu koszty wydziałowe są przenoszone na dwa konta: uzasadniona część kosztów pośrednich na konto 501 Produkcja podstawowa celem ustalenia kosztu wytworzenia, a koszty niewykorzystanych zdolności produkcyjnych (koszty nieuzasadnione) na konto Pozostałe koszty operacyjne. 9

10 508 OGÓLNOPRODUKCYJNE Koszty pośrednie produkcji ponoszone ponad wydziałami produkcji podstawowej albo wspólnie przez wydziały produkcyjne nierozliczone na koszty wydziałowe Koszty pośrednie produkcji, które w danej jednostce ze względu na małe znaczenie albo brak moŝliwości dokonania pomiaru i wyceny rozchodu świadczeń nie są ujmowane jako koszty działalności pomocniczej (np. magazyny surowców, kontrola jakości, nadzór techniczny) Rozliczone koszty zakupu Rozliczone koszty działalności pomocniczej Koszty bezpośrednie produkcji ponoszone w wydziałach produkcyjnych Koszty wydziałowe (bezpośrednio przypisane do wydziałów produkcyjnych lub rozliczone za pomocą kluczy na wydziały) Koszty niewykorzystanych zdolności produkcyjnych Na koniec okresu saldo konta 508 jest przenoszone na konto 501 celem ustalenia kosztu wytworzenia ZAKUPU Na kontach ujmuje się koszty zakupu surowców i materiałów nabytych na potrzeby działalności jednostki oraz koszty zakupu towarów nabytych w celu odsprzedaŝy. Usługi obce transportu, załadunku, rozładunku, spedycji, wysyłki Ubezpieczenie transportu Prowizje pośredników (dostawców) Koszty opakowań zbiorczych i palet Koszty zakupu w przypadku ewidencji materiałów i towarów w cenach nabycia Koszty zakupu przypadające na materiały i towary w magazynach w przypadku ewidencji po cenie zakupu (są rozliczane w czasie proporcjonalnie do rozchodu za pomocą kont 64...) Koszty badań jakości Koszty składowania poza jednostką Koszty transportu, załadunku i wyładunku poniesione w ramach jednostki 10

11 52... SPRZEDAśY Koszty opakowań zbiorczych produktów Koszty załadunku i rozładunku, transportu, ubezpieczenia transportu produktów Prowizje przedstawicieli handlowych Koszty przeglądów i napraw pogwarancyjnych Wartość produktów zniszczonych w czasie sprzedaŝy i transportu uznanych za zawinione Koszty centrów dystrybucji i sklepów Koszty promocji i reklamy produktów Koszty udziału w targach, wystawach Wartość produktów zniszczonych w czasie sprzedaŝy i transportu uznanych za niedobory niezawinione Koszty przeglądów i napraw gwarancyjnych Koszty sprzedaŝy w całości obciąŝają koszty okresu. Koszty obsługi klientów Rozliczenie rezerwy (RMK) na przeglądy i naprawy gwarancyjne DZIAŁALNOŚĆ POMOCNICZA Konta słuŝą do ewidencji kosztów wydziałów pomocniczych jak np. elektrownie, kotłownie, gazownie, transformatornie, wydziały remontowe, transportowe, sprzętowe, magazyny surowców i materiałów, ośrodki przetwarzania danych, biura projektowo-konstrukcyjne, laboratoria, komórki świadczeń pracowniczych, działy obsługi tłumaczeniowej, prawnej itp. Koszty rodzajowe obciąŝające działalność pomocniczą Koszty rozliczane w czasie przypadające na produkcję pomocniczą Koszty działalności socjalnej Koszty zaliczane do kosztów wydziałowych, kosztów ogólnoprodukcyjnych, kosztów zarządu lub kosztów sprzedaŝy sprzedaŝy 11

12 55... ZARZĄDU Koszty rodzajowe ponoszone w komórkach administracyjnych jednostki Koszty funkcjonowania zarządu i organów nadzorczych jednostki Koszty reprezentacji i public relations Koszty, które moŝna zaliczyć do kosztów produkcji lub sprzedaŝy Koszty działalności pomocniczej Koszty działalności socjalnej Koszty ogólnozakładowe, niezaliczane do kosztów produkcji i kosztów sprzedaŝy Koszty świadczeń komórek pomocniczych na rzecz komórek administracyjnych Koszty zarządu w całości obciąŝają koszty okresu. Rozliczenia międzyokresowe kosztów obciąŝające koszty okresu w komórkach administracyjnych ROZLICZA KOSZTÓW Koszty rodzajowe w zespole 4 rozlicza się na koszty w zespole 5 na podstawie kluczy. Klucze te mogą być ustalane arbitralnie (klucze procentowe ustalone w drodze negocjacji) lub oparte na stosownych nośnikach kosztów, czyli takich wielkościach, które w sposób moŝliwie wierny odzwierciedlają faktyczne rozłoŝenie kosztów pomiędzy produkty/usługi (w układzie kalkulacyjnym) lub miejsca powstawania kosztów (w układzie MPK). Liczba roboczogodzin Kubatura KLUCZ Powierzchnia Liczba maszynogodzin ROZLICZANE (przykładowe) Czynsze za najem powierzchni (MPK, UFK) Energia i amortyzacja w wydziałach produkcyjnych (UK) Wynagrodzenia przypadające na konkretne produkty / usługi Koszty ogrzewania (MPK, UFK) Część kosztów rodzajowych moŝna rozliczyć bez stosowania kluczy na podstawie szczegółowej ewidencji, np. amortyzację środków trwałych i wynagrodzenia. 12

13 ARKUSZ ROZLICZENIOWY KOSZTÓW POZYCJE KOSZTÓW Koszty produkcji Koszty sprzedaŝy Koszty zarządu SUMA Amortyzacja zł zł zł ZuŜycie materiałów zł zł zł zł Usługi obce zł 600 zł zł zł Podatki i opłaty 100 zł 200 zł 600 zł 900 zł Wynagrodzenia zł zł zł zł Świadczenia zł 800 zł zł zł Pozostałe koszty 600 zł zł zł zł SUMA zł zł zł zł ARKUSZ ROZLICZENIOWY KOSZTÓW przykład ARKUS Z ROZLICZENIOWY KOS ZTÓW Koszty ogólnoadministracyjne Koszty sprze daŝy za mie siąc... ro k... Za rząd Księ g ow ość Dział Proje ktow y Dział Produkcji Dział Obsług a S e rw isu Mag azyn klie nta Promocja i re klama INNE S UMA ZA FK DP DR S U MG KL PR IN 41 Amortyzacja 411 Amortyzacja sprzętu 412 Amortyzacja nieruchomoś ci 413 Amortyzacja wartoś ci niematerialnych 42 Materiały i energia 421 Mat. biurowe, kawa, woda, ś rodki czys toś ci 422 Paliwo i częś ci s amochodowe 423 P rąd, gaz, ś cieki, woda 424 Pozostałe materiały (np. sprzęt niskocenny) 43 Usługi obce 431 Najem i dzierŝawa 432 Telefony 433 Remonty, przeglądy, kons erwacje 434 Doradztwo, obsługa prawna 435 Pozostałe us ługi obce 44 Podatki i opłaty 45 Wyna grodze nia 46 Ś wiadczenia na rzecz pracowników 461 Składki ZUS i inne koszty pracy 462 Szkolenia pracowników 463 Ubezpieczenia pracowników 464 Pozostałe ś wiadczenia 47 Pozostałe koszty 471 PodróŜe słuŝbowe 472 Reprezentacja i reklama 473 Ubezpieczenia majątkowe 474 Pozostałe koszty S UMA

14 MODEL EWIDENCYJNY KOSZTÓW W FIRMIE DEWELOPERSKIEJ Nr konta Amortyzacja Materiały i energia Usługi obce Koszty w układzie rodzajowym Podatki i opłaty Wynagrodzenia Świadczenia na rzecz pracowników Pozostałe koszty Ewidencja analityczna kosztów rodzajowych jednopoziomowa, numeracja kont np , itd. Nr konta Koszty w układzie funkcjonalno-kalkulacyjnym Koszty działalności podstawowej - ujmuje się tutaj wszystkie koszty budowy w przekroju budynków, kilkupoziomowa analityka kosztów Koszty budowy dróg i ulic 909 Konto techniczne Koszty sprzedaŝy - ujmuje się tutaj koszty promocji, reklamy oraz obsługi klienta Koszty zarządu - ujmuje się tutaj koszty ogólnego zarządu w przekroju komórek funkcjonalnych: Zarząd, Dział Finansowo-Księgowy, Dział Projektowania, Dział Kadr itp. MODEL EWIDENCYJNY KOSZTÓW W FIRMIE PRODUKCYJNEJ Nr konta Koszty w układzie rodzajowym Amortyzacja Materiały Energia Obróbka obca Usługi transportowe Remonty Pozostałe usługi obce Wynagrodzenia Świadczenia na rzecz pracowników Podatki PodróŜe słuŝbowe Koszty reklamy Pozostałe koszty Koszty NKUP Nr konta Koszty w układzie funkcjonalno-kalkulacyjnym Produkcja podstawowa - ujmuje się tutaj wszystkie koszty bezpośrednie produkcji, analityka według asortymentów produktów Koszty ochrony środowiska Koszty wydziałowe - ujmuje się tutaj koszty pośrednie produkcji, analityka wg rodzaju Koszty sprzedaŝy - obejmują tutaj wyłącznie koszty opakowań i transportu wyrobów Koszty ogólnego zarządu - ujmuje się tutaj koszty zarządu oraz koszty promocji i reklamy, analityka wg rodzaju 14