Law and Finance, czyli prawo jako instrument rozwoju gospodarczego: Prezentacja oraz analiza podejścia badawczego

Transkrypt

1 Law and Finance, czyli prawo jako instrument rozwoju gospodarczego: Prezentacja oraz analiza podejścia badawczego Łukasz Gorywoda Université Libre de Bruxelles European University Institute Seminarium PSEAP, Warszawa 12 stycznia 2011 Law and Finance Law and Finance to kierunek badawczy badający instrumenty ochrony inwestorów oraz ładu korporacyjnego Przedmiotem badań są różnice między wybranymi porządkami prawnymi w zakresie istniejących przepisów oraz praktyki dotyczącej ochrony inwestorów. Celem badań jest wytłumaczenie jak te różnice wpływają na odmienności w funkcjonowaniu gospodarek, giełdy i finansowania firm Law and Finance został zapoczątkowany przez naukowców z Harvard University i Chicago University: Rafael La Porta, Florencio Lopez-de-Silanes, Andrei Schleifer, oraz Robert W. Vishny ( LLSV ) Szereg publikacji. Pierwsza, fundamentalna para artykułów to: (1) LLSV, Legal Determinants of External Finance, Journal of Finance, Lipiec 1997; (2) LLSV, Law and Finance Journal of Political Economy, Grudzień 1998 Odpowiedź na krytykę: La Porta, Lopez-de-Silanes, i Schleifer ( LLS ), The Economic Consequences of Legal Origins, Journal of Economic Literature, Czerwiec 2008 Badania Law and Finance mają istotne znaczenie praktyczne, ponieważ Bank Światowy używa ich w celu oceny i promocji ewolucji prawa w konkretnym kierunku (Raporty Doing Business ) 2 PSEAP Seminarium 1

2 Wkład Law and Finance (1): 2 argumenty 1. Reguły prawne regulujące ochronę inwestorów są mierzalne i kodowalne a. Możliwe jest określenie jakości prawa w poszczególnych krajach b. Początek numerycznego prawa porównawczego i nowej ekonomii porównawczej 2. LLSV wykazali empirycznie, że reguły prawne chroniące inwestorów różnią się systematycznie pomiędzy systemami prawnymi o różnej tradycji lub źródłach 3 Wkład Law and Finance (2): Rezultaty badań LLSV zakodowali reguły 49 narodowych praw handlowych (przede wszystkim prawa spółek i upadłości) dotyczących ochrony zewnętrznych akcjonariuszy i ochrony wierzycieli. Kodowanie wykazało, że niektóre kraje oferują znacznie większą ochronę prawną zewnętrznych inwestorów niż inne 1. W krajach, w których systemy prawne egzekwują prawo własności prywatnej, wspierają umowy prywatne, oraz chronią prawa inwestorów, dostawcy kapitału są bardziej skłonni do finansowania przedsiębiorstw i rynki finansowe kwitną. Natomiast, instytucje prawne, które nie chronią prawa własności prywatnej, ani nie ułatwiają umów prywatnych hamują finansowanie przedsiębiorstw i rozwój finansowy. Instytucje prawne oddziałują na ład korporacyjny, sposoby finansowania przedsiębiorstw i rozwój finansowy 2. Co do zasady kraje common law oferują najwyższy poziom ochrony inwestorów, natomiast kraje o francuskiej tradycji kodeksowej najniższy. Kraje o niemieckiej i skandynawskiej tradycji kodeksowej znajdują się pomiędzy 4 PSEAP Seminarium 2

3 Czy prawo ma znaczenie dla rozwoju gospodarczego? Hipoteza tradycji systemu prawnego: 2 elementy teorii 1. Prawo ma znaczenie: instytucje prawne wpływają na wzrost gospodarczy NEI, klasyczny L&E Jednak prawo jest ściśle powiązane ze społeczeństwem, w którym funkcjonuje i związek przyczynowy prawo-wzrost nie jest jednostronny Czy państwa są bogate bo mają dobre prawo, czy też mają dobre prawo bo są bogate? 2. Tradycja systemu prawnego ma znaczenie: instytucje prawne są funkcją tradycji systemu prawnego Tradycja systemu prawnego System prawny Rozwój gospodarczy Tradycja systemu prawnego = zmienna instrumentalna przy objaśnianiu wpływu systemu prawnego na rozwój gospodarczy 5 Hipoteza tradycji systemu prawnego Różne wyobrażenia o prawie oraz celach, którym prawo ma służyć rozwinięte dawno temu w Anglii i Francji zostały przełożone na konkretne przepisy prawne 2008: Również na organizację systemu prawnego, oraz na kapitał ludzki i przekonania jego uczestników W większości krajów prawo nie było pisane od zera systemy prawa common law oraz prawa kodeksowego zostały przeniesione do kolejnych krajów poprzez podbój i kolonizację Przeniesione zostały nie tylko przepisy prawne, ale również organizacja prawna i ideologie prawne Pomimo dalszego rozwoju transplantowanego prawa w zakresie lokalnym, podstawowe zasady przetrwały i wciąż wywierają znaczny wpływ na wyniki ekonomiczne 6 PSEAP Seminarium 3

4 Tradycja systemu prawnego jako przykład zależności od ścieżki rozwoju, ang. path dependence Konkretna treść reguł prawnych jest determinowana przez infrastrukturę systemu prawnego. Infrastruktura to metody rozwiązywania sporów, relacje między sądami i organami ustawodawczymi oraz zdolność systemu prawnego do adaptacji, tzn. łatwość dostosowywania reguł prawnych do czynników zewnętrznych Istnieją różnice w zakresie infrastruktury między poszczególnym systemami krajowymi Główną osią różnicy jest podział systemów prawa na tradycję common law i tradycję kodeksową System prawny dostarcza podstawowych narzędzi do rozwiązywania problemów społecznych. Z uwagi na czynniki instytucjonalne oraz zakorzenione sposoby myślenia i ideologie, zmiany w ramach systemu następują bardzo wolno 7 Rodziny systemów prawnych System common law: prawo jest tworzone przez sędziów, którzy rozstrzygają konkretne spory System prawa kodeksowego: Podstawowym źródłem prawa są ogólne ustawy i kompleksowe kodeksy, doktryna ma duże znaczenie w formułowaniu i określeniu znaczenia prawa Anglosaskie common law Francuski system kodeksowy Niemiecki system kodeksowy Skandynaws ki system kodeksowy Uwzględniono /Wyróżniono 18/42 Wielka Brytania, USA, Brytyjska Wspólnota Narodów 21/84 Większość krajów zachodniej Europy, Ameryka Łacińska, Afryka Subsaharyjska, część Azji 6/19 Większość krajów Europy centralnej i wschodniej, część Azji 4/5 Kraje nordyckie PSEAP Seminarium 4

5 Law and Finance: Czy prawo finansowe ma znaczenie dla rozwoju gospodarczego? (LLSV 1997, 1998) Tradycja systemu prawnego System prawny Rozwój systemu finansowego Rozwój gospodarczy Wyższy poziom prawnej ochrony akcjonariuszy promuje rozwój rynku kapitałowego oraz rozproszonej struktury własnościowej spółek Reguły chroniące prawa wierzycieli promują rozwój rynku bankowego oraz wpływają korzystnie na dostępność kredytu pochodzącego z rynku prywatnego 9 Law and Finance i Późniejsze badania wykazały, że hipoteza tradycji systemu prawnego odnosi się nie tylko do finansowania przedsiębiorstw. Własność banków (La Porta et al. 2002) Regulacja wejścia na rynek (Djankov et al. 2002) Regulacja rynku pracy (Botero et al. 2004) Powszechny pobór do wojska (Mulligan i Shleifer 2005a, 2005b) Rządowa własność mediów (Djankov et al. 2003a) Formalizm procedur sądowych (Djankov et al. 2003b) Niezależność sądów (La Porta et al. 2004) 10 PSEAP Seminarium 5

6 Law and Finance (LLSV 1998) Ochrona prawna inwestorów (dostawców kapitału) różni się pomiędzy krajami Różnice te mają wpływ na sposoby finansowania przedsiębiorstw Różnice w ochronie prawnej inwestorów pomagają wyjaśnić skąd się biorą różnice w strukturze własnościowej i sposobach finansowania przedsiębiorstw w różnych krajach Badania objęły 49 krajów z Europy, Ameryki Północnej i Południowej, Azji i Australii Objęto kraje, w których w 1993 r. było co najmniej pięć krajowych spółek notowanych na krajowej giełdzie papierów wartościowych i w których Skarb Państwa nie miał żadnych udziałów Kraje socjalistyczne lub będące w okresie transformacji nie zostały uwzględnione Rodzina systemu prawnego jest traktowana jako zmienna egzogeniczna Prawo w poszczególnych krajach nie jest zazwyczaj pisane od podstaw lecz raczej przeszczepione dobrowolnie lub w inny sposób z kilku rodzin prawnych (Watson 1974) Wyróżniono 4 rodziny systemów prawnych Uwzględniono dane dotyczące reguł Ochrony prawnej inwestorów (akcjonariuszy i wierzycieli) Egzekwowania praw Własność spółek 11 Ochrona prawna inwestorów: akcjonariusze i wierzyciele Prawa akcjonariuszy Prawa wierzycieli Jedna-akcja-jeden-głos Prawa wierzycieli (0-4) Prawa akcjonariuszy przeciwko Ograniczenia dotyczące zarządowi (antidirector) (0-6) procedur naprawczych Głosowanie na odległość Brak nakazu sądowego zabraniającego wierzycielom Akcje nie blokowane przed WZA dochodzenia należności w Głosowanie kumulatywne lub czasie toczącej się sprawy o reprezentacja proporcjonalna upadłość Ochrona akcjonariuszy Pierwszeństwo wierzycieli mniejszościowych zabezpieczonych Prawo poboru Podmiot zarządzający % kapitału potrzebny do zwołania mieniem w trakcie nadzwyczajnego WZA postępowania naprawczego Obowiązkowa dywidenda Kapitał zapasowy 12 PSEAP Seminarium 6

7 Kraj Głosow na odległość Akcje nie blok. przed WZA Głosow kumul Ochrona akcj mniejsz Prawo poboru % kapitału nadzw WZA Indie ,10 5 Malezja ,10 4 Pakistan ,10 5 RPA ,05 5 UK ,10 5 USA ,10 5 Argentyna ,05 4 Belgia ,20 0 Brazylia ,05 3 Chile ,10 5 Francja ,10 3 Włochy ,20 1 Meksyk ,33 1 Hiszpania ,05 4 Niemcy ,05 1 Japonia ,03 4 Szwajcaria ,10 2 Szwecja ,10 3 Średnia Zarządwłaściciele Jedna-akcjajeden-głos Prawa akcjonariuszy przeciwko zarządowi (antidirector rights) Obowiązkowa dywidenda Angielskie common law 0,17 4,00 0,00 Francuska tradycja prawna 0,29 2,33 0,11 Niemiecka tradycja prawna 0,33 2,33 0,00 Skandynawska tradycja prawna 0,22 3,00 0,00 PSEAP Seminarium 7

8 Egzekwowanie prawa (1) Hipoteza: silny system egzekwowania prawa może zbalansować słabe reguły ochrony inwestorów ponieważ aktywne i dobrze funkcjonujące sądy mogą interweniować w celu ochrony inwestorów przed nadużyciem ze strony menedżerów Indykatory jakości egzekwowania prawa: Efektywność systemu sądownictwa Państwo prawa Korupcja Ryzyko wywłaszczenia Ryzyko nierespektowania umowy przez organ państwowy Standardy rachunkowości 15 Egzekwowanie prawa (2) Hipoteza: silny system egzekwowania prawa może zbalansować słabe reguły ochrony inwestorów ponieważ aktywne i dobrze funkcjonujące sądy mogą interweniować w celu ochrony inwestorów przed nadużyciem ze strony menedżerów Wyniki nie potwierdzają powyższej hipotezy: Kraje o tradycji common law charakteryzują się zarówno silną ochroną zapewnioną przez prawo materialne, jak i silnym systemem egzekwowania prawa Kraje o francuskiej tradycji prawnej charakteryzują się zarówno słabym prawem materialnym, jak i słabym systemem egzekwowania prawa Kraje o tradycji skandynawskiej mają najlepszy system egzekucji prawa oraz najwyższej jakości standardy rachunkowości Kraje o tradycji niemieckiej znajdują się tuż za krajami skandynawskimi PKB/os.: bogatsze kraje charakteryzują się większą skutecznością egzekwowania prawa, jednak i tutaj tradycja systemu prawnego ma znaczenie w niektórych przypadkach PKB/os. i tradycja systemu prawnego wyjaśniają 80% różnic pomiędzy krajami w zakresie państwa prawa, przy czym PKB/os. jest dominującą zmienną wyjaśniającą 16 PSEAP Seminarium 8

9 Własność przedsiębiorstw (1) Hipoteza: Koncentracja własności spółek może zrównoważyć niski poziom ochrony prawnej: Tylko znaczni lub dominujący akcjonariusze mogą monitorować menedżerów Niska ochrona inwestorów niski popyt na akcje ze strony akcjonariuszy mniejszościowych koncentracja własności Hipoteza przetestowana w oparciu o bazę danych: 3 największych akcjonariuszy z 10 największych (pod względem kapitalizacji rynkowej) niefinansowych (tj. nie banków i zakładów ubezpieczeń), krajowych (tzn. nie zagranicznych koncernów międzynarodowych), całkowicie prywatnych (tzn. bez własności SP), znajdujących się w obrocie publicznym (tzn. nie w 100% prywatnych) spółek w każdym kraju z próby LLSV W niektórych krajach nie zidentyfikowano 10 takich spółek, więc przyjęto co najmniej 5 17 Własność przedsiębiorstw (2) Rozproszona własność dużych spółek publicznych jest mitem Koncentracja własności jest odpowiedzią na słaby poziom ochrony prawnej inwestorów Największą koncentrację własności zaobserwowano w krajach o francuskiej tradycji systemu prawnego Najniższą koncentrację własności zaobserwowano w krajach o niemieckiej tradycji systemu prawnego Wyniki regresji: Duże gospodarki wykazują większą koncentrację własności spółek Kraje o dużym zróżnicowaniu poziomu dochodów wykazują większą koncentrację własności spółek Kraje o wyższym wskaźniku zarząd-właściciele (antidirector rights) wykazują mniejszą koncentrację własności spółek 18 PSEAP Seminarium 9

10 Zaktualizowane wartości wskaźników (połowa lat 2000): wskaźnik ochrony interesu spółki przed interesami prywatnymi zarządu (ang. anti self-dealing ), wskaźnik zakresu obowiązków w ofercie publicznej, wskaźnik ochrony praw wierzycieli Wyższe wartości wskaźnika ochrony interesu spółki przed interesami prywatnymi zarządu są skorelowane ze wzrostem stopnia urynkowienia (stosunku stopnia kapitalizacji giełdy do PKB), większą ilością firm notowanych na giełdzie oraz wzrostem rozproszenia własności przedsiębiorstw Wzrost wartości wskaźnika zakresu obowiązków w ofercie publicznej jest powiązany z niższymi wartościami premii za przejęcie pakietu kontrolnego nad spółką Wyższe wartości wskaźnika ochrony praw wierzycieli są skorelowane ze wzrostem proporcji wartości kredytu pochodzącego z rynku prywatnego do PKB 19 Law and Finance: wyniki Co do zasady kraje common law oferują najwyższy poziom ochrony inwestorów, natomiast kraje o francuskiej tradycji kodeksowej najniższy. Kraje o niemieckiej i skandynawskiej tradycji kodeksowej znajdują się pomiędzy 20 PSEAP Seminarium 10

11 Tradycja systemu prawnego wyjaśnieniem podejścia do regulacji życia gospodarczego (1) Tradycje prawne mają istotne znaczenie dla otoczenia prawnego danego społeczeństwa Pierwotnie LLSV przyjęli wąską koncepcję tradycji systemu prawnego, ograniczoną do law in the books W odpowiedzi na krytykę LLS rozszerzyli koncepcję tradycji systemu prawnego do ogólnego pojęcia stylu regulacjiżycia gospodarczego (LLS 2008: 286) Obejmuje ono również kapitał ludzki, fundamenty ideologiczne oraz wyobrażenia o prawie uczestników obrotu 21 Tradycja systemu prawnego wyjaśnieniem podejścia do regulacji życia gospodarczego (2) LLSV kontrastują tradycje prawa kodeksowego z tradycjami common law LLSV twierdzą, że systemy prawa kodeksowego charakteryzują się (1) większym zakresem własności publicznej; (2) większym poziomem interwencji państwa w gospodarkę; (3) częściej i szerzej występującą korupcją; (4) większym poziomem bezrobocia; oraz (5) większą szarą strefą Natomiast systemy common wyróżniają się (1) mniejszym formalizmem procedur sądowych; (2) większą niezależnością sądownictwa; (3) bardziej skutecznymi metodami egzekwowania umów; oraz (4) lepszą ochroną praw własności Innymi słowy, podstawową funkcją prawa common law jest rozwiązywanie sporów, a prawa kodeksowego implementacja polityk (Damaška 1986) 22 PSEAP Seminarium 11

12 Wskaźnik formalizmu prawnego Dwa podstawowe kryteria: (1) jak łatwo dochodzić prawa z tytułu wadliwego czeku (prawo kontraktowe) oraz (2) jak łatwo jest się pozbyć niepłacącego lokatora (prawo własności) Badania oparto o ankiety wypełnione przez firmy prawnicze w poszczególnych krajach Wyegzekwowanie tych dwóch praw zabiera więcej czasu oraz jest bardziej kosztowne w krajach systemu prawa kodeksowego (Djankov et al. 2003) 23 W jakim sensie tradycja systemu prawnego wywiera egzogeniczny wpływ na gospodarkę? Pierwsze artykuły LLSV używały zmiennej tradycji systemu prawnego jako zmiennej instrumentalnej wykorzystywanej w celu dowiedzenia tezy, że prawo ma znaczenie dla rozwoju gospodarczego przy założeniu, że tradycja systemu prawnego danego kraju nie jest uwarunkowana przez, na przykład, stopień rozwoju gospodarczego tego kraju Nowsze artykuły LLS sugerują, że tradycja systemu prawnego nie może stanowić zmiennej instrumentalnej ponieważ jest prawdopodobne, że wpływa ona na wyniki ekonomiczne (na funkcjonowanie gospodarki) poprzez szerszą gamę zmiennych niż tylko reguły prawne Jednak tradycja prawna pozostała zmienną egzogeniczną: obecnie chodzi o ty, by zidentyfikować kanały czy też drogi jej działania 24 PSEAP Seminarium 12

13 Przyczyny różnic pomiędzy systemami prawnymi: Kanały wpływu na prawo Kanał adaptacji: Systemy common law stopniowo przystosowują się do zmian w oparciu o prawotwórcze orzeczenia sądowe, natomiast zmiany w systemach kodeksowych są bardziej skokowe ponieważ jakakolwiek zmiana wymaga działań legislacyjnych Kanał polityczny: Sędziowie są mniej podatni na naciski polityczne niż ustawodawca. W związku z tym systemy common law, gdzie prawo rozwija się poprzez orzecznictwo charakteryzują się mniejszym poziomem interwencji państwa w rynek Systemy kodeksowe, gdzie działania legislacyjne mają większe znaczenie, są bardziej podatne na działania dążące do poszukiwania renty a w związku z tym bardziej prawdopodobne są konflikty dystrybucyjne, które spowalniają tempo rozwoju gospodarczego 25 Kanał adaptacji: Egzekwowanie i interpretacja reguł (LLS 2008) Tradycja prawna może mieć wpływ na funkcjonowanie gospodarki poprzez jej wpływ na egzekwowanie przepisów prawnych, a nie przepisy jako takie ( law in the books ). Dowody wskazują na to, że treść przepisów oraz ich egzekwowanie są komplementarne w stosunku do siebie (dane dotyczące praw wierzycieli zawarte są w LLS 2008: 299) Interpretacja przepisów o podobnej treści jest różna w różnych systemach prawnych. Interpretacja może stanowić kolejny kanał wpływu tradycji prawnej: np. uwarunkowanie społeczne swobody umów w systemach kodeksowych (Pistor 2005; Ahlering and Deakin 2007; LLS 2008: 301) 26 PSEAP Seminarium 13

14 Przyczyny różnic pomiędzy systemami prawnymi: Historia Jedno z wyjaśnień hipotezy tradycji systemu prawnego wskazuje,że punktem wyjścia dlaścieżki rozwoju systemu common law był nacisk na kontrolę władzy wykonawczej i ochronę własności prywatnej określone w układzie konstytucyjnym XVII-wiecznej Anglii Z kolei rozwój systemów kodeksowych był uwarunkowany dążeniami do ograniczenia zakresu uznaniowości sędziów i wzrostu znaczenia legislacji (kodeksów), aby ustanowić zrozumiałe i dostępne przepisy prawne w po-rewolucyjnej Francji 27 Tradycja systemu prawnego jako przykład zależności od ścieżki rozwoju (ang. path dependence) Różne wyobrażenia o prawie oraz celach, którym prawo ma służyć rozwinięte w Anglii i Francji wieki temu zostały przełożone na konkretne przepisy prawne jak również na organizację systemu prawnego, oraz na kapitał ludzki i przekonania jego uczestników. Kiedy systemy prawa common law oraz prawa kodeksowego zostały przeniesione do kolejnych krajów poprzez podbój i kolonizację, przeniesione zostały nie tylko przepisy prawne, ale również organizacja prawna i ideologie prawne. Pomimo dalszego rozwoju transplantowanego prawa w zakresie lokalnym, podstawowe zasady przetrwały i wciąż wywierają znaczny wpływ na wyniki ekonomiczne (La Porta et al. 2008, s. 286) Tradycja systemu prawnego jest kluczowa dla zrozumienia wielości kapitalizmów (Hall and Soskice 2001) 28 PSEAP Seminarium 14

15 Wyjaśnianie zmian prawnych System prawny dostarcza podstawowych narzędzi do rozwiązywania problemów społecznych. Z uwagi na czynniki instytucjonalne oraz zakorzenione sposoby myślenia i ideologie, zmiany w ramach systemu następują bardzo wolno (LLS 2008: 307) Na przykład: Pomimo tego, że zarówno prawo pracy, jak i prawo obrotu papierami wartościowymi są produktami XX wieku, dziedziny te przyjęły różne formy i kształty, w zależności od tradycji systemu prawnego, w jakim się rozwijały. Forma i kształt danej dziedziny prawa jest zatem funkcją związanej z daną tradycją prawną strategii interwencji państwa w rynek (LLS 2008: 308) 29 Wnioski LLS 2008 Przepisy prawne poszczególnych krajów różnią się w sposób systematyczny a różnice te są mierzalne i porównywalne Różnice pomiędzy przepisami prawnymi poszczególnych krajów są w znacznym stopniu uwarunkowane tradycją systemu prawnego Historyczne różnice w stylach prawnych pomiędzy promowaniem pożądanych zmian społecznych przez system prawa kodeksowego i wspieranie rynku przez system common law, tłumaczy różnice tradycji systemów prawnych Mierzalne różnice reguł prawnych mają znaczenie dla rozwoju gospodarczego i społecznego PSEAP Seminarium 15

16 Krytyka metodologii, której użyto w celu uzyskania wyników empirycznych LLSV Niektóre wartości nie były poprawne, a kodowanie niekonsekwentne (Cools 2005, Braendle 2006, Spamann 2006, 2010) Domyślne ważenie wskaźników użytych przez LLSV nie zostało ujawnione (Ahlering and Deakin 2007) Tendencyjność w zakresie przyjęcia definicji kluczowych zmiennych, przede wszystkim określenie poszczególnych rodzin tradycji systemów prawnych (Siems 2006) Pierwotne wyniki nie zostały potwierdzone w badaniach opartych o bardziej konsekwentne kodowanie (Spamann 2006, 2010) Zbytnie poleganie na danych przekrojowych 31 Krytyka wniosków wypływających z analizy Law and Finance (1) Opis różnicy między systemem prawa kodeksowego i systemem common law przedstawiony przez nurt Law and Finance jest powierzchownym i przestarzałym obrazem różnic między systemem common law i systemem prawa kodeksowego (Mattei 1997) Legislacja ma duże znaczenie jako źródło reguł prawnych w common law w zakresie regulacji obrotu gospodarczego. Natomiast sędziowie w systemach prawa kodeksowego mają często większe możliwości kontrolowania sporów sądowych za pomocą klauzul generalnych i podobnych urządzeń interpretacyjnych niż sędziowie common law (Pistor 2006) Decyzje sądów są także podatne na wpływ interesów prywatnych (Galanter 1974) PSEAP Seminarium 16

17 Krytyka wniosków wypływających z analizy Law and Finance (2) Hipoteza tradycji systemu prawnego, tzn. sposób w jaki LLSV podzielili systemy prawne jest wadliwa, ponieważ nie uwzględnia wielopoziomowej struktury tworzenia i stosowania prawa (multilevel governance), którą charakteryzuje się UE. Ten czynnik instytucjonalny sprawia, że opieranie rozróżnienia między systemami prawa, np. systemem prawa francuskiego a systemem prawa angielskiego, o kryterium common law v. prawo kodeksowe nie ma przekonywującego waloru wyjaśniającego. Na przykład, implementacja acquis communautaire sprawiła, że wiele dziedzin angielskiego common law charakteryzuje się małą rolą sędziów a dużą organów ustawodawczych, co stoi w sprzeczności z podstawowym założeniem o alokacji kompetencji i wpływu w systemie common law w Wielkiej Brytanii Krytyka wniosków wypływających z analizy Law and Finance (3): Istota historii Badania, które w większym stopniu biorą pod uwagę historię sugerują, że polityka, kultura oraz nieprzewidziane, gwałtowne zdarzenia mają większe znaczenie dla rozwoju gospodarczego niż tradycja systemu prawnego: Polityka (e.g. Hellwig 2000; Roe 2000, 2006) Kultura (e.g. Stulz i Rohan Williamson 2003; Licht, Goldschmidt i Schwartz 2005) Istotne zdarzenie odwracające bieg wydarzeń (Rajan i Zingales 2003) PSEAP Seminarium 17

18 Jaka przyszłość czeka nurt badawczy Law and Finance? Wskaźniki są innowacyjnym i przydatnym instrumentem prowadzenia badań reguł i systemów prawnych. Jednak w praktyce, wskaźniki zaproponowane przez nurt Law and Finance nabrały charakteru instrumentu politycznego. Po pierwsze, wiele organizacji międzynarodowych (takich jak, np., IMF i World Bank) podejmuje decyzje o przyznaniu (lub odmowie) finansowania w oparciu o rating danego aplikanta określony przez wskaźniki skonstruowane w podobny sposób jak te zaproponowane przez nurt Law and Finance. Po drugie, również inwestorzy podejmują decyzje inwestycyjne w oparciu o rating determinowany przez podobne wskaźniki Z uwagi na szerokie skutki stosowania wskaźników, istotne jest to, żeby były one skonstruowane w sposób metodologicznie poprawny Istotne jest rozróżnienie pomiędzy wskaźnikami konstruowanymi w celach badawczych oraz wskaźnikami wykorzystywanymi w celach politycznych 35 Dziękujemy za uwagę i zapraszamy do dyskusji 36 PSEAP Seminarium 18