MIĘDZY LWOWEM A KRAKOWEM I WARSZAWĄ (Wspomnienia o Oreście Maciuku)

Transkrypt

1 Feliks KIRYK (Kraków) MIĘDZY LWOWEM A KRAKOWEM I WARSZAWĄ (Wspomnienia o Oreście Maciuku) Pisanie o Przyjacielu, który zachował się w pamięci, jako człowiek niepospolity, pełen życzliwości dla świata i otaczających go ludzi, oznacza zawsze zabieg niebezpieczny. Wszystko bowiem, co chcemy w takiej sytuacji podać, może okazać się banalne i pretensjonalne. A bardzo chciałbym tego uniknąć, zwłaszcza że mija trzeci rok 1 od jego przedwczesnej śmierci. Należał do pokolenia moich rówieśników, a nadto byliśmy krajanami. Jego rodzinny Truskawiec należał przed drugą wojną światową do województwa lwowskiego, na którego obszarze żyło od wieków wiele narodowości wspomagających się wzajemnie, i nie był oddalony tak bardzo od Bukowska k. Sanoka, miejsca mojego urodzenia. Tam zastał go wybuch wojny i zmieniające się okupacje, których nie przeżył niestety jego ojciec Jarosław, nauczyciel z zawodu. Matka wyszła ponownie zamąż i osiadła po wojnie w Warszawie, a wychowaniem Oresta zajmował się w dalszym ciągu jego dziadek ze strony ojca, człowiek którego nie ominęły obie wojny światowe i wszelkie nacjonalizmy i separatyzmy międzywojenne. Matce i dziadkowi zawdzięczał znakomitą znajomość (w mowie i piśmie) języka polskiego i pomników literatury polskiej. Pamiętał jednakże, że jego językiem ojczystym była mowa ukraińska, odsuwana na plan dalszy od wieków przez język rosyjski. Mówił nieźle również po niemiecku i wspominał o bliżej nie znanych mu krewnych, pochodzących z krajów austriackich. Żartował przy tym, że jest internacjonalistą z urodzenia, z przodków swoich, nie zaś z komunistycznej indoktrynacji, która zresztą z prawdziwym internacjonalizmem miała niewiele wspólnego. Został wychowany w duchu pełnej tolerancji narodowościowej i wyznaniowej, przez co zyskiwał przyjaciół wszędzie, gdzie tylko na dłużej się pojawił. Nie był człowiekiem konfrontacji. Raziły go postawy nadmiernego zaangażowania politycznego i duszna atmosfera stalinowskich i poststalinowkich zebrań partyjnych i akademii okolicznościowych. Stał na uboczu polityki, ale starał się zrobić wiele dla swojego narodu i kraju poprzez konkretną pracę naukowo-badawczą, działania popularyzatorskie i wysiłek organizacyjny. Nie uniknął wielu rozterek życiowych. Już wybór studiów ekonomicznych, które ukończył, ale których nie spożytkował zawodowo, był jednym z wyborów nietrafionych. Pociągnęła go archiwistyka i źródłoznawstwo oraz historia papieru. Studia w tej dziedzinie odbywać musiał zaocznie, a na ich trasie znajdował się już nie bliski i ukochany Lwów czy też nawet odleglejszy Kijów, lecz daleka Moskwa. Nie miało to jednak znaczenia. Zawsze dochodził do czegoś ważnego w swoim życiu dzięki nadzwyczajnemu uporowi i zamiłowaniu. Pietyzm dla ręko- 1 Спогади написані 2003 року.

2 270 Feliks KIRYK piśmiennych zabytków archiwalnych i silna potrzeba ich zabezpieczania i konserwacji, zaprowadziły go do archiwum, do pracy wówczas mało cenionej i nisko wynagradzanej. Przypomnieć się godzi również, że archiwum w czasach sowieckich było dla władz wygodnym miejscem zsyłki nieudaczników życiowych, ludzi dotkniętych alkoholizmem oraz politycznie zgranych i niepewnych. Zdarzało się więc nierzadko, że wśród archiwistów znajdowali się ludzie wybitni, ale politycznie podejrzani, dla których brakowało miejsca na uczelniach wyższych i instytutach naukowych. Narzucają się tu przykłady Polaków: we Lwowie profesora Mieczysława Gębarowicza, zaś w Wilnie doktora Jerzego Ordy, ale poznałem też wielu uczonych Ukraińców, którym wstęp na katedrę uniwersytecką był ze względów ideologicznych i politycznych zabroniony. Z ludźmi tego pokroju zetknął się w archiwum lwowskim również Orest, korzystając z ich doświadczenia i wiedzy archiwistycznej i historycznej. Najczęściej wspominał przy tym Walentynę Siwerską, od której przejął znakomitą znajomość archiwalnego zasobu dawnego, staropolskiego. W kontakcie z rękopisami, które miewał w ręku niemal codziennie, zrodziły się zainteresowania papierem i papiernictwem, a zwłaszcza filigranami. Po latach żmudnych studiów, również pod wpływem badań polskich (J. Ptaśnik, W. Budka, J. Siniarska-Czaplicka i in.) stał się jednym z najwybitniejszych znawców historii papiernictwa ukraińskiego i autorem wielu prac cząstkowych na ten temat, a przede wszystkim pomnikowych wydawnictw albumowych pt. Papier i filigrany na ukraińskich ziemiach XVI pocz. XX wieku (Kijów 1974), gdzie opisał 146 papierni i zestawił setki filigranów oraz pt. Filigrany dokumentów archiwalnych Ukrainy XVIII XX w. (Kijów 1992), gdzie pomieścił równie bogaty zbiór ich podobizn. Doszła do tego synteza pt. Historia ukraińskiego papieru (Kijów 1994), poprzedzona wielu szczegółowymi opracowaniami cząstkowymi z dziejów papieru i papiernictwa. Drukował chętnie w czasopiśmie Archiwa Ukrainy, gdzie zamieszczał artykuły o historii dawnej książki, drukarstwa lwowskiego i o zagadnieniach typowo archiwalnych. Nie stronił też od popularyzacji wiedzy nie tylko o dawnych drukarniach lwowskich, ale też o miejscowej poczcie i jej budynkach, a nawet tramwajach we Lwowie i Stanisławowie. Zabierał głos w sprawach nazewnictwa ulic lwowskich, nie zawsze wysłuchiwany przez decydentów, lecz autorytet m. in. O. Maciuka sprawił, że pozostały we Lwowie ulice Mickiewicza, Słowackiego, Kopernika, chociaż szkoda, że nie zdołał obronić takich nazw, jak plac Bolesława Prusa czy na przykład takich ulic, jak Ossolińskich, Sobieskiego i Bema. Nie było to jednak mało, skoro pozbył się Lwów monumentu Lenina na dawnych Wałach Hetmańskich oraz setek jego popiersi i tablic pamiątkowych. Żałował szczerze, że miasto usunęło pomniki Fredry i Ujejskiego, a zwłaszcza Jana III Sobieskiego, władcy królestwa trzech narodów, urodzonego na ziemi dzisiejszej Ukrainy i przywiązanego mocno nie tylko do Oleska, Żółkwi, Złoczowa czy Jaworowa, lecz także (jak żaden król polski) do mieszkającego tam, zróżnicowanego pod względem narodowym i wyznaniowym społeczeństwa. Ostał się na szczęście pomnik

3 Między Lwowem a Krakowem i Warszawą (Wspomnienia o Oreście Maciuku) 271 wielkiego Adama Mickiewicza oraz pomnik Jana Kilińskiego, postaci wspaniałych, ale akurat nie związanych życiem i działalnością ze Lwowem. Przywiązanie i głęboka sympatia do miasta swojej młodości i dojrzałego życia, zostały odwzajemnione przynajmniej w tym sensie, że zwłaszcza po ogłoszeniu niepodległości kraju władze miejskie dostrzegły w Oreście znakomitego konsultanta i doradcę. Wprowadzono go do szeregu komisji, zajmujących się przebudową placów i ulic oraz ich nazewnictwem, renowacją budynków i odnową zabytków. Wspominał, że działalność ta przynosiła mu wiele satysfakcji, ale też bywała okupiona utarczkami i starciami z wielu czynnikami decyzyjnymi, nie mającymi często pojęcia o tym, co dla tego miasta ważne i cenne. Udało mu się, przy permanentnych niedostatkach w kasie miejskiej, przeprowadzić wprawdzie nie generalny remont archiwum czyli gmachu dawnego klasztoru bernardyńskiego, w tym dachu, większości pracowni, odpowiadających naukom pomocniczym historii i archiwistyki (np. dyplomatyki, sfragistyki, heraldyki itd.), wpływających nie tylko na kształcenie i doskonalenie archiwistów, lecz także studentów uniwersytetu lwowskiego. Pasja krajoznawcza, owe głośne spływy wakacyjne wodami rzek ukraińskich ku Morzu Czarnemu, odkrywały przed nim niezwykłe uroki ziemi ojczystej, owej wielkiej Ukrainy, na której obszarze żyli w ścisłej symbiozie z przyrodą przez wieki ludzie wolni i pokazywały osiedla, miasteczka i miasta oraz zamki i fortece, budowane przez nich w obronie życia i stanu posiadania. Orest Maciuk stawał się zamiłowanym uczestnikiem tych wycieczek i pomysłowym ich organizatorem. Plonem tych wypraw był zawsze, poza odpoczynkiem, powiększający się ciągle materiał zdjęciowy, stanowiący najpierw zachętę do opracowania tego czy innego obiektu, a później ważnym materiałem ilustracyjnym napisanego tekstu. Był bliski urzeczywistnienia programu badawczego, obejmującego dzieje zamków i fortec na ziemiach ukraińskich, ale zdołał napisać i opublikować tylko przewodnik pt. Zamki i fortece zachodniej Ukrainy (1997) oraz sporo ujęć drobniejszych, rozsianych po wielu czasopismach, o poszczególnych obiektach obronnych. Pozostała kartoteka, pełna rozmaitych notatek z propozycjami konserwatorskimi i rekonstrukcyjnymi, trudna do naukowego spożytkowania, gdy zabrakło jej twórcy. Nie zapomniał o rodzinnym Truskawcu, do którego historii zbierał długo materiały źródłowe. Wykorzystał je tylko częściowo w bibliografii osady i uzdrowiska oraz w 1997 r. w Krótkim zarysie historii Truskawca, napisanym wspólnie z Z. Huzarem i I. Skibakiem i nie stanowiącym wyczerpującego opracowania dziejów wsi, miasta i uzdrowiska. Naukowa monografia tej interesującej miejscowości miała dopiero powstać. * * * Długo nie myślał o zdobywaniu stopni naukowych, a tym bardziej o tym, że mógłby zasiąść na katedrze uniwersyteckiej. Dał się przekonać, już jako autor znany i zapraszany na różnego rodzaju konferencje naukowe z zakresu papiernictwa, do wykorzystania swego dorobku pod tym względem i przedstawienia go,

4 272 Feliks KIRYK jako podstawy do uzyskania kandydatury, następnie doktoratu nauk historycznych. Wszystko to zostało rozpoczęte późno i trwało długo. W 1995 r. dopiero starania w tym względzie zostały uwieńczone uzyskaniem stopnia doktora nauk historycznych czyli habilitacją, którą przyjęła Rada Naukowa Instytutu Archeografii i Źródłoznawstwa im. M. S. Hruszewskiego Narodowej Akademii Nauk Ukrainy. Cenię sobie, że należałem do recenzentów jego dorobku naukowego. Oceniając opracowanie Historia ukraińskiego papieru, będące podstawą habilitacji i 68 prac drobniejszych przeważnie z zakresu papiernictwa i filigranologii, mogłem napisać, że wyróżniał je wysoki poziom naukowy, solidny warsztat badawczy i pomysłowość metodyczna, dodając, że Orest Maciuk znany jest w kręgach naukowych Polski, Austrii, Czech i Francji, jako uczony poważny o dużym doświadczeniu badawczym i rzetelności naukowej, a jego dorobek jest istotnie znaczący i oryginalny. W 1996 r został profesorem w Katedrze Dawnej Historii Ukrainy i Nauk Pomocniczych Historii uniwersytetu lwowskiego, łącząc harmonijnie pracę archiwalną z działalnością dydaktyczną na rzecz studentów historii. Czuł się w tej roli dobrze, lubił młodzież i posiadał dar jasnego i oszczędnego w słowa wykładu. Nie pamiętam dokładnie, kiedy go poznałem. Były to na pewno lata siedemdziesiąte, kiedy dostęp do archiwów w ZSRR był bardzo utrudniony. Podlegały one długo Ministerstwu Spraw Wewnętrznych, zgodę na ich udostępnienie cudzoziemcowi mogła udzielić tylko Moskwa. We Lwowie wiele wówczas dziwiło, w tym parkowanie samochodów na środku jezdni, comiesięczne dni sanitarne nie mówiąc już o utrudnieniach komunikacyjnych, skoro wąskotorowe tramwaje były stale przepełnione, a na bilet na przejazd powrotny do Przemyśla koleją trzeba było czekać (a właściwie wystać w kolejce) nawet kilka dni. Najbardziej trudny do zniesienia był jednak niedostatek wody. Miasto odebrałem w ponure dni listopada dosyć smutno. Nastroju tego nie były w stanie zmienić nawet rozkrzyczane tłumy manifestantów w sześćdziesiątą którąś rocznicę rewolucji październikowej. Oglądałem ten kolorowy pochód, kolumny sportowców i żołnierzy oraz broń pancerną i rakietową na wozach bojowych, rozmyślając o tym, jak tu się wszystko zmieniło w ciągu nawet mojego, wówczas nie tak długiego jeszcze życia. Niezmienione pozostały tyko wieże ratusza i świątyń, zabudowa starego miasta, Wały Hetmańskie z Teatrem Wielkim z jednej a pomnikiem Mickiewicza z drugiej strony oraz większość gmachów użyteczności publicznej z zatartymi dawnymi napisami, jak np. Galicyjska Kasa Oszczędności. Na drugi dzień słabe słońce rozświetliło nieśmiało ich dachy, miasto znowu było piękne, a jego mieszkańcy roześmiani i życzliwi. Patrzyłem z przyjemnością na odnowione budynki użyteczności publicznej, kolorowe dachy cerkwi, rekonstruowane fragmenty miejskich umocnień obronnych. Tylko pozamykane i opuszczone kościoły obniżały ten nastrój. Zmiany na lepsze miały i pod tym względem nastapić po odzyskaniu przez Ukrainę niepodległości. Cieszy bardzo, że proces odnowy i upiększania miasta trwa nadal i Lwów odzyskuje pozycję metropolii. Uwagę moją przyciągnął przede wszystkim główny budynek uniwersytetu oraz gmach Biblio-

5 Między Lwowem a Krakowem i Warszawą (Wspomnienia o Oreście Maciuku) 273 teki im. W. Stefanyka (dawnego Ossolineum), gdzie spędzałem większość czasu wspomnianego, pierwszego po wojnie pobytu w grodzie nad Pełtwią. Kolejna wyprawa naukowa do Lwowa przypadła na rok Było to wprawdzie dawno po odwołaniu u nas stanu wojennego, mimo tego władze sowieckie patrzyły jeszcze długo nieufnie na każdego, kto w sprawach archiwalnych przekraczał granice. Chociaż starania o dopuszczenie do zbiorów Centralnego Państwowego Archiwum Historycznego (CPAH ЦДІА) we Lwowie trwały trzy kwartały, zezwolenia takiego Moskwa nie zdołała nadesłać i aby nie tracić przyznanego mi dwutygodniowego, polskiego stypendium na ten rok pojechałem tam w listopadzie bez owej zgody. Dyrektor CPAH pani Wradij oświadczyła, że archiwaliów udostępnić mi nie może, dopóki takie zezwolenie ze strony jej władz zwierzchnich nie nadejdzie. Na szczęście, dzięki pismu polecającemu od rektora uniwersytetu lwowskiego, w Bibliotece Uniwersyteckiej oraz w Bibliotece im W. Stefanyka zostałem potraktowany życzliwie, a było co tam robić przez wiele tygodni. Orest Maciuk mawiał, że nie należy się biurokracją sowiecką zanadto przejmować: to prawda, że działa powoli, ale nie wszystko załatwia negatywnie. I rzeczywiście. Po powrocie do Krakowa otrzymałem od niego wiadomość, że pismo z Moskwy, zezwalające na kwerendę w ich archiwum, nadeszło kilka dni po moim wyjeździe ze Lwowa. Ponieważ nasze Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego przyznało mi w wyniku nowych starań trzymiesięczne stypendium na badania archiwalne zagranicą, uzgodniłem z władzami mojej Uczelni, że będę zeń korzystał w wymiarze miesięcznym przez trzy kolejne lata. Udawałem się do Lwowa wówczas często, spędzając czas przede wszystkim w tamtejszym archiwum, rozczytując się w księgach miejskich XV stulecia oraz w księgach ziemskich i grodzkich XVI i XVII w., także w Metryce Józefińskiej i Metryce Franciszkańskiej. Zmieniła się dyrekcja archiwum, szefem placówki został człowiek przysłany z rejonowego czy też miejskiego komitetu partyjnego, ulokowany tu na przechowanie, nie przygotowany merytorycznie do kierowania tak specyficzną instytucją, jak duże archiwum. Wicedyrekturę powierzono zatem Orestowi Maciukowi. Układ był jasny: Orest zarządzał archiwum od strony udostępniania zbiorów i ich konserwacji, a także prowadzonej w nim działalności naukowej, dyrektor zaś miał reprezentować placówkę wobec władz zwierzchnich i środowiskowych. Orest nie narzekał na ten podział obowiązków, chociaż spadła na niego cała odpowiedzialność za funkcjonowanie instytucji. Mówił bowiem, że pracy i różnorakich kłopotów jest istotnie dużo, ale przynajmniej nikt mu do działalności w archiwum się nie wtrąca, dodając jeszcze, że szef ma chody u władz i potrafi załatwić potrzebny do trwających ciągle remontów gmachu jakiś materiał budowlany, nawet czasami jakiś grosz. Widywaliśmy się codziennie. Nie tylko zresztą w pokoju wicedyrektora, przy biurku, które jak mawiał służyło niegdyś Karolowi Badeckiemu, wybitnemu lwowskiemu archiwiście i za czasów polskich dyrektorowi archiwum, lecz także u niego w domu przy ulicy Naukowej. Tu poznałem panią Nadię, drugą żonę Oresta, i ich córeczkę Natalię. Pracowałem wówczas nad księgami miejskimi Rado-

6 274 Feliks KIRYK myśla Wielkiego i Sanoka oraz archiwaliami, dotyczącymi Bukowska, Brzozowa i Żmigrodu, a także nad księgami ławniczymi i radzieckimi Lwowa z drugiej połowy XV w., wydobywając z nich materiał różnorodny, m. in. odnoszący się do dziejów Kamieńca Podolskiego. W ciągu kilku lat kontaktów z Orestem Maciukiem poznałem także lwowskie środowisko uniwersyteckie. Wspominam z przyjemnością wielu interesujących stamtąd ludzi, na czele z ówczesnym, długoletnim dziekanem Wydziału Historycznego, profesorem doktorem Stefanem Makarczukiem. W jego otoczeniu znajdowali się profesorowie i docenci: Czornij, Krykun, Nyzowyj, Wasiuta i młodzież po doktoratach (kandydaturach nauk), jak Roman Szust, Stefan Kaczaraba, Konstanty Kondratiuk, Leonid Zaszkilniak i in. Poznałem też (już dzięki prof. S. Makarczukowi) Wasyla Waśkiwa, lwowskiego etnografa i człowieka niezwykle gościnnego oraz życzliwego, a wreszcie pracującego w ówczesnej Akademii Typograficznej, Polaka, prof. dr Zygmunta Zwierzyńskiego, żyjącego w orbicie kontaktów Jadwigi Głowali, mojej kuzynki, u której znajdowałem zawsze oparcie i kawałek domu rodzinnego. Dotarłem też, za radą prof. S. Makarczuka, do rektora uniwersytetu, którym był wówczas prof. dr Włodzimierz Czugajow, historyk i humanista. Wspominam tego (nie tak dawno zmarłego) człowieka z wielką sympatią. Pochodzący z Kamieńca Podolskiego, weteran wojny, długoletni pracownik radzieckiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych, m. in. w Polsce, był człowiekiem otwartym na kontakty naukowe, życzliwym dla ludzi, szczerze przychylnym Polsce, jej nauce i kulturze. Nietrudno było mi go przekonać do podpisania umowy między naszymi uczelniami o współpracy naukowej (czerwiec 1989 r.) oraz do przyjazdu do Krakowa, gdzie gościliśmy go z bliskim otoczeniem dwukrotnie. Opowiadał wiele o uniwersytecie lwowskim, bardzo rozbudowanym, gdy chodzi o poszczególne wydziały i kierunki studiów. Zabiegał o nowe dla nich pomieszczenia oraz o mieszkania dla pracowników. Myślał też o naukowym ujęciu historii Lwowa, a także o historii swojej uczelni. Odwiedzałem go wielokrotnie w domu przy ulicy Stryjskiej, kiedy przeszedł na emeryturę, ale utrzymywał z uczelnią nadal związki dydaktyczne. Jadwiga Głowala i Zygmunt Zwierzyński wciągnęli mnie do środowiska żyjących we Lwowie Polaków. Poznałem z nich wielu, bywałem u państwa Bilów, gdzie grywał wirtuozersko na akordeonie Michał Osiadacz, spotykałem się z inż. Stanisławem Dąbrowskim, lekarzem Adamem Kokodyńskim i muzykiem Leszkiem Mazepą. Uczestniczyłem też w zebraniu założycielskim Polskiego Towarzystwa Kulturalnego we Lwowie, na którym wygłosiłem referat o genezie i rozwoju uniwersytetów europejskich. W katedrze lwowskiej miałem możność zetknąć się z księdzem Rafałem (Władysławem Kiernickim), bohaterskim kapłanem i pod koniec życia lwowskim biskupem pomocniczym. Krąg instytucji i ludzi się zwiększał, ale prawie zawsze za owymi kontaktami stał Orest, człowiek wszędzie szanowany i lubiany. Poszerzyło się pole współpracy archiwalnej. Do lwowskiego CPAH przybywało wielu historyków z Polski, archiwum stanowiło najważniejsze miejsce badań naukowych i przystań towarzyską. Bywały dni, że w czytelni archiwalnej przesiadywali sami Polacy, traktowani życz-

7 Między Lwowem a Krakowem i Warszawą (Wspomnienia o Oreście Maciuku) 275 liwie przez cały personel pracowniczy od sprzątaczek i portierek po panie dyżurujące w czytelni i pracujące w poszczególnych pracowniach. Nie pamiętam imion wszystkich tych pań poza panią Dianą, następnie Mirosią i Gienią oraz Oksaną, zajmującą się z zapamiętaniem spuścizną archiwalną po metropolicie Andrzeju Szeptyckim. Zapamiętałem jeszcze Iwana Swarnyka, zajmującego się heraldyką i genealogią. Tę przyjazną atmosferę kształtowali w archiwum ludzie pokroju Oresta Maciuka, którego spokojna i życzliwa osobowość udzielała się innym. W ciągu trzydziestoletniej pracy poznał zasób archiwalny i przyczynił się wydatnie do opracowania naukowego jego zespołów. Wymienić należy tu przede wszystkim opis Metryki Józefińskiej ( ) oraz Metryki Franciszkańskiej ( ), następnie przewodnik po najbogatszym zespole źródłowym we lwowskim archiwum historycznym o znaczeniu pierwszorzędnym, a to aktach Namiestnictwa Galicyjskiego, czy też opis źródeł do dziejów eparchii przemyskiej. Dodajmy tu jeszcze, że spuściznę archiwalną po Andrzeju Szeptyckim, Karolu Badeckim, Franciszku Jaworskim i Władysławie Łozińskim opisał w języku polskim. Dążył do przekształcenia lwowskiej placówki w archiwum nowoczesne, służące przede wszystkim badaniom historycznym. Już jako jego (od 1990 r.) dyrektor zabiegał o unowocześnienie pracowni, przyśpieszenie opracowywania wielu zespołów w celu ich rychlejszego udostępnienia, dbał o warunki socjalne i sanitarne zatrudnionych w archiwum pracowników. A były z tym problemy ogromne, przy fakcie trwających ciągle niedostatków finansowych, braku pieniędzy nie tylko na żarówki do lamp na korytarzach, łazienkach i ubikacjach. Nie tracił ducha i rozumiał, że pierwsze lata niepodległości Ukrainy, przy tak wielu nieuregulowanych sprawach młodego państwa, nie mogą być łatwe. Polskę odwiedzał często, nawet kilka razy w roku jeździł do matki do Warszawy. Za jej pomocą finansową nabył sobie samochód marki Fiat 126 p., w którym mieściła się jakoś żona z córką podczas cotygodniowych prawie wyjazdów do Kuliczkowa pod Bełzem, do siostry pani Nadii. Przyjeżdżał nim nierzadko również do Krakowa, w którym czuł się dobrze, nie tylko z powodu owocnej współpracy archiwalnej, lecz także dlatego, że w wielu miejscach przypominał mu Lwów. Kontakty naukowe z historykami uniwersytetu lwowskiego zaowocowały sesjami naukowymi i wydawnictwami książkowymi. Powołaliśmy do życia wspólnie wydawnictwo ciągłe pod nazwą Lwów. Miasto Społeczeństwo Kultura i umówiliśmy się, że konferencje naukowe pod tym samym hasłem odbywać się będą co dwa lata na przemian we Lwowie i w Krakowie. Odbyło się ich cztery, a pokłosie trzech pierwszych w postaci artykułów i rozpraw ukazało się w trzech okazałych tomach studiów (dwu wydanych w Krakowie i jednym we Lwowie) drukowanych w języku polskim i ukraińskim. Orest patronował tej współpracy od początku, wygłaszał referaty na sesjach, przewodniczył obradom i brał udział (zawsze ze swadą i krytycyzmem) w dyskusjach naukowych. Łatwość nawiązywania kontaktów, dyspozycja językowa, jednały mu sympatyków wśród zebranych, których wielu przyjmował potem w swoim lwowskim archiwum.

8 276 Feliks KIRYK W końcu drugiej dekady lipca 1999 r. dosięgła go niespodziewanie rozległa zapaść sercowa, której nie przezwyciężył. Ubył człowiek ceniony powszechnie za pracowitość, uczciwość i kompetencję zawodową oraz wysoką kulturę osobistą. Odszedł Europejczyk, który widział dalej, niż wielu z jego otoczenia, rozumiejąc że szansa rozwoju jego ojczyzny istnieje tylko w powiązaniu z Zachodem Europy. Mimo skromnych środków finansowych postawił na wysokim poziomie swoją placówkę archiwalną. Odwiedzali ją za jego dyrektury licznie, poza Polakami, Austriacy, Niemcy, Francuzi, przyjeżdżali też Brytyjczycy, nie mówiąc już o Amerykanach czy Kanadyjczykach ukraińskiego zwłaszcza pochodzenia. Opuścił swoje środowisko twórcze na zawsze uczony, specjalista w zakresie dziejów papieru i filigranów o rozgłosie międzynarodowym, o czym świadczą najlepiej nie tak zaproszenia na sympozja naukowe, przesyłane z różnych krajów, jak pochlebne recenzje jego prac, ogłaszane w obcych czasopismach fachowych, ukazujących się w takich ośrodkach uniwersyteckich, jak Cambridge, Paryż, Monachium, Praga, Warszawa czy Moskwa. W skwarny, a nawet duszny, dzień 20 lipca 1999 r. spoczął na Cmentarzu Łyczakowskim, żegnany przez przedstawicieli służb archiwalnych, władz uniwersyteckich i miejskich, przez delegacje zagraniczne, a przede wszystkim przez swoich rodaków, wśród których nie brakło też jego ziomków z Truskawca. Takich ludzi, jak Orest Maciuk nie można w pełni zastąpić. Strata ta jest nie do odrobienia. Pozostaje tylko wdzięczność, że szczęśliwy los umożliwił wielu, w tym i niżej podpisanemu, zetknięcie się, a nawet współpracę, z tak niepospolitym człowiekiem.