Regionalny Plan Energetyczny (RPE) dla województwa małopolskiego na lata MONOGRAFIA

Transkrypt

1 Regionalny Plan Energetyczny (RPE) dla województwa małopolskiego na lata MONOGRAFIA KRAKÓW, 2013

2 Recenzenci: dr hab. inż. Andrzej Jarosiński, prof. nadzw. IGSMiE PAN, Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polskiej Akademii Nauk dr hab. inż. Stanisław Szydło, prof. nadzw. AGH, AGH Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Wydział Zarządzania Zespół autorski: dr hab. Joanna Kulczycka, prof. nadzw. AGH, AGH Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Wydział Zarządzania dr inż. Marek Drożdż - AGH Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Wydział Zarządzania mgr inż. Paweł Jastrzębski AGH Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Wydział Zarządzania. mgr Katarzyna Kucharska - Małopolska Agencja Energii i Środowiska sp. z o.o. mgr Tomasz Lis - Małopolska Agencja Energii i Środowiska sp. z o.o. mgr inż. Łukasz Lelek - Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polskiej Akademii Nauk mgr inż. Joanna Morawska - Małopolska Agencja Energii i Środowiska sp. z o.o. mgr Joanna Pasek - Małopolska Agencja Energii i Środowiska sp. z o.o. mgr inż. Piotr Stańczuk - Małopolska Agencja Energii i Środowiska sp. z o.o. Redakcja opracowania: Małopolska Agencja Energii i Środowiska Sp. z o.o. ul. Łukasiewicza 1, Kraków tel. (12) , fax (12) maes@maes.pl Prace edytorskie: Paulina Kachel; Artur Krzykała. 2

3 SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie Sposób opracowania RPE Ramy prawne RPE a SRWM Uwarunkowania i procesy determinujące opracowanie, wdrażaniei aktualizację Planu 8 2. Synteza diagnozy i analiza strategiczna Rys diagnostyczny Świadomość energetyczna w Małopolsce Główne wnioski z diagnozy i prac warsztatowych Analiza strategiczna Analiza potencjału rozwojowego OZE w Małopolsce Produkcja energii elektrycznej z OZE w Małopolsce Energia wodna Energia wiatru Energia słoneczna Energia geotermalna: Energia biomasy Drewno Biogazownie rolnicze Biogazownie z oczyszczalni ścieków Gaz ze składowisk odpadów Współspalanie biomasy Bilans energetyczny odnawialnych źródeł energii w Małopolsce Efektywność kosztowa inwestycji w poszczególne źródła energii odnawialnej Bilans energetyczny województwa na podstawie wskaźników Zapotrzebowanie na energię cieplną Klimatyczne warunki obliczeniowe Założenia ogólne Sektor budownictwa mieszkaniowego: Sektor budownictwa użyteczności publicznej Sektor produkcyjno-usługowy i handlowy Łączne zużycie energii i zapotrzebowanie na moc w województwie małopolskim Zapotrzebowanie na energię elektryczną Zapotrzebowanie na energię finalną z podziałem na sektory Prognoza zapotrzebowania na energię Prognoza zapotrzebowania na energię cieplną Założenia ogólne Scenariusz optymalny zrównoważonego rozwoju energetyki Sektor budownictwa mieszkaniowego

4 Sektor budownictwa użyteczności publicznej Sektor produkcyjno-usługowy i handlowy Łączne zużycie energii i zapotrzebowanie na moc w województwie małopolskim wg scenariusza optymalnego Scenariusz 2 zaniechania zrównoważonego rozwoju energetyki Sektor budownictwa mieszkaniowego Sektor budownictwa użyteczności publicznej Sektor produkcyjno-usługowy i handlowy Łączne zużycie energii i zapotrzebowanie na moc w województwie małopolskim wg scenariusza zaniechania Prognoza zapotrzebowania na energię elektryczną Prognoza zapotrzebowania na energię finalną Koszty niezbędnej termomodernizacji Sektor mieszkalnictwa Sektor użyteczności publicznej Sektor działalności gospodarczej Wszystkie sektory łącznie Spadek emisji CO2 w latach w województwie małopolskim Plan działań dla Małopolski Cel główny RPE Priorytety Regionalnego Planu Energetycznego Priorytet I: Stworzenie warunków i mechanizmów mających na celu zwiększenie udziału energii odnawialnej w bilansie energetycznym województwa Priorytet II: Wsparcie działań mających na celu oszczędne i efektywne wykorzystanie energii Priorytet III: Małopolska świadoma energetycznie - poprawa systemu rozwiązań organizacyjnych, edukacyjnych i finansowych w zakresie polityki energetycznej Plan Finansowy System wdrażania System monitorowania wdrażania RPE Spis tabel Spis rysunków Załączniki

5 1. Wprowadzenie 1.1. Sposób opracowania RPE Prace nad RPE realizowane były od czerwca 2011 roku. Ich pierwszym etapem było wykonanie Diagnozy stanu gospodarki energetycznej dla potrzeb Planu. Opracowanie właściwego dokumentu rozpoczęło się w styczniu 2012 r. W prace nad RPE zaangażowani zostali eksperci i liderzy branży energetycznej, naukowcy oraz pracownicy administracji. Głównym ciałem tworzącym założenia polityki energetycznej był Zespół Zadaniowy powołany Uchwałą Zarządu Województwa Małopolskiego nr 1312/11 z dnia 8 listopada 2011r. Stan wyjściowy (dane dotyczące okresu ) określony został na podstawie materiałów statystycznych Urzędu Statystycznego w Krakowie i Głównego Urzędu Statystycznego, opracowań i dokumentów planistycznych Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego, małopolskich gmin, przedsiębiorstw branży energetycznej,a także informacji będących własnymi analizami Małopolskiej Agencji Energii i Środowiska Sp. z o.o. Jako materiał wyjściowy zostały również wykorzystane wyniki badań ankietowych przeprowadzonych przez Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polskiej Akademii Nauk. RPE uwzględnia zapisy następujących dokumentów: dokumenty Unii Europejskiej z zakresu polityki energetycznej: tzw. Trzeci Pakiet Klimatyczny, Europejska Polityka Energetyczna i dyrektywy dotyczące stosowania odnawialnych źródeł energii; dokumenty na poziomie krajowym dotyczące stanu polskiej polityki energetycznej,w tym: Polityka Energetyczna Polski do 2030 r., Ustawa Prawo energetycznez późniejszymi zmianami i powiązanymi z nią rozporządzeniami Ministra Gospodarki i Ministra Środowiska, Krajowy Plan Działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych, Drugi Krajowy Plan Działań Dotyczący Efektywności Energetycznej dla Polski 2011; dokumenty na poziomie regionalnym, takie jak: Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata , Program ochrony środowiska województwa małopolskiego na lata , Program Strategiczny Ochrony Środowiska , Strategia Rozwoju transportu w województwie małopolskim na lata , wraz z towarzyszącymi opracowaniami. 5

6 Prace właściwe prowadzone były w formie dyskusji warsztatowej z reprezentantami zainteresowanych środowisk oraz w formie uproszczonej metody delfickiej. Wyrażamy podziękowanie dla wszystkich zaangażowanych w prace nad Planem,a niewymienionych powyżej. Szczególne podziękowania składamy wszystkim uczestnikom Kongresów Energetycznych aktywnie włączającym się w dyskusje nad tym dokumentem. Niniejszy Plan uwzględnia założenia ZWM dotyczące opracowania programów strategicznych zawarte w dokumentach: Plan zarządzania strategią rozwoju województwa małopolskiego z grudnia 2011 roku oraz Pakiet programów strategicznych wytyczne i harmonogram dalszych pracz maja 2012r Ramy prawne Głównym dokumentem określającym unijny rynek energii jest przyjęta w 2007 r. Europejska Polityka Energetyczna 1 (EPE). Najważniejsze wyzwania określone w niej to: bezpieczeństwo dostaw energii; ochrona środowiska; wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii. EPE jasno zdefiniowało swoje cele, w tym: zmniejszenie emisji o 20% do 2020 r.; zmniejszenie zużycia energii o 20% do 2020 r. Polskie cele w obszarze energii określone zostały Uchwałą Nr 202/2009 z dnia 10 listopada 2009r. (zaktualizowaną uchwałą 157/2010 Rady Ministrów z dnia 29 września 2010 r.), przedkładającą dokument pn.: Polityka energetyczna Polski do 2030 r. (PEP). PEP odnosi się do celów wytyczonych przez Unię Europejską i jest zgodny z założeniami zawartymiw dyrektywach UE. Podstawowymi określanymi przez PEP kierunkami polityki energetycznej są: poprawa efektywności energetycznej; wzrost bezpieczeństwa dostaw paliw i energii; dywersyfikacja struktury wytwarzania energii elektrycznejpoprzez wprowadzenie energetyki jądrowej; rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w tym biopaliw; rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii; 1 Komunikat Komisji do Rady Europejskiej i Parlamentu Europejskiego, Europejska Polityka Energetyczna EK(2007) 12. 6

7 ograniczenie oddziaływania energetyki na środowisko. Drugim niezwykle ważnym dokumentem dla tworzenia podłoża polityki energetycznej regionu jest Krajowy plan działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych. Głównym celem dokumentu jest osiągnięcie poziomu 15% udziału energii ze źródeł odnawialnychw końcowym zużyciu energii brutto w 2020 r. (w podziale na: OZE- ciepłownictwoi chłodnictwo do wartości 17%, OZE -elektroenergetyka - 19%, OZE -transport 10%). Od strony prawnej Politykę energetyczną definiuje w Polsce Ustawa Prawo energetyczne 2 oraz powiązane z nią rozporządzenia. Ustawa określa zasady kształtowania polityki energetycznej państwa, warunki zaopatrzenia i użytkowania paliw i energii oraz działalności przedsiębiorstw energetycznych, a także określa organy właściwe w sprawach gospodarki paliwami i energią. W odniesieniu do polityki regionalnej i samorządów lokalnych Ustawa ta postanawia(art. 17), iż samorząd województwa bierze udział w planowaniu energetycznym związanymzzaopatrzeniem w ciepło, energię elektryczną i paliwa poprzez opiniowanie gminnych projektów założeń do planów zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, jak również planów rozwoju przedsiębiorstw energetycznych. Do zadań własnych gminyw zakresie zaopatrzenia w energię elektryczną, ciepło i paliwa gazowe należy także planowanie i organizacja działań mających na celu racjonalizację zużycia energii i promocję rozwiązań zmniejszających zużycie energii na obszarze gminy. Innym ważnym aktem prawnym (zarówno na poziomie krajowym jak i samorządowym) jest Ustawa o efektywności energetycznej. Zgodnie z tą ustawą, poziom oszczędności energii do 2016 r. powinien osiągnąć 9 proc. średniego krajowego zużycia obliczonego dla lat Sformułowane w niej zagadnienia dotyczą m.in. zasad sporządzania krajowych planów działań dotyczących efektywności energetycznej. Stwarza ona, dzięki nowym rozporządzeniom, szansę na lepsze finansowanie inwestycji sprzyjających racjonalnemu wykorzystaniu energii. Prawodawstwo w tym obszarze podlega ciągłym modyfikacjom RPE a SRWM Głównym sformułowanym wnioskiem wstępnym odnoszącym strategie i programy regionalne do obszaru energetyki jest: 2 Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (Dz. U. z 2012, poz j.t.) 3 Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej (Dz. U. z 2011 r. Nr 94, poz. 551). 7

8 wszystkie działania niezależnie od obszaru branżowego mają swoje konsekwencjew zmniejszeniu bądź zwiększeniu zużycia energii z systemu regionalnego. Tabela 1-1. Bezpośrednie powiązanie RPE ze SRWM r. OBSZAR 1. GOSPODARKA WIEDZYI AKTYWNOŚCI Cel strategiczny: Silna pozycja Małopolski jako regionu atrakcyjnego dla inwestycji, opartego na wiedzy, aktywności zawodoweji przedsiębiorczości mieszkańców. OBSZAR3. INFRASTRUKTURA DLA DOSTĘPNOŚCI KOMUNIKACYJNEJ Cel strategiczny: Wysoka zewnętrzna i wewnętrzna dostępność komunikacyjna regionudla konkurencyjności gospodarczej i spójności przestrzennej. OBSZAR6. BEZPIECZEŃSTWO EKOLOGICZNE, ZDROWOTNE ISPOŁECZNE Cel strategiczny: Wysoki poziom bezpieczeństwa mieszkańców Małopolski w wymiarze środowiskowym, zdrowotnym i społecznym 1.1 Rozwój kapitału intelektualnego. 1.2 Budowa infrastruktury regionu wiedzy. 1.3 Kompleksowe wsparcie nowoczesnych technologii. 1.4 Rozwój kształcenia zawodowegoi wspieranie zatrudnienia. 1.5 Wzmacnianie i promocja przedsiębiorczości. 3.1 Kraków nowoczesnym węzłemmiędzynarodowej sieci transportowej. 3.2 Wykreowanie subregionalnych węzłówtransportowych. 3.3 Zwiększenie dostępności transportowejobszarów o najniższej dostępności wregionie. 3.4 Wsparcie instrumentów zarządzaniazintegrowanymi systemami transportu. 3.5 Rozwój infrastruktury dla społeczeństwainformacyjnego. 6.1 Poprawa bezpieczeństwa ekologicznegoorazwykorzystanie ekologii dla rozwojumałopolski. 6.4 Wsparcie systemu zarządzania bezpieczeństwempublicznym. Źródło: opracowanie własne na podstawie dokumentu Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego Jak wynika z powyższej tabeli, polityka energetyczna na poziomie regionu wiąże się bezpośrednio z zagadnieniami dotyczącymi wielu sfer działalności władz województwa,a w szczególności z rozwojem gospodarczym czy kwestiami środowiskowymi Uwarunkowania i procesy determinujące opracowanie, wdrażanie i aktualizację Planu Dokument przewiduje perspektywę planowania do roku Taki okres czasowy pozwala na dokonanie zasadniczej przebudowy systemu gospodarczego, jednakże wiążą się z nim określone ryzyka, w tym: zmiany prawodawstwa polskiego i UE; pogłębiający się kryzys ogólnogospodarczy wpływający na sytuację podmiotów gospodarczych; 8

9 pauperyzacja społeczeństwa, co może wpłynąć na zweryfikowanie celów strategicznych polityki energetycznej na rzecz obniżenia kosztów tej usługi; zmiana polityki wsparcia UE w kierunku zmniejszenia dotacji dla poszczególnych regionów; szybka zmiana technologiczna i innowacyjność tej branży. Okres planowania operacyjnego powinien obejmować ok. 5 lat, przy równoczesnym dążeniu do wdrożenia celu głównego i zachowaniu priorytetów rozwojowych. Kluczowym dla RPE będzie odpowiednie uporządkowanie systemu wdrażania i monitoringu prowadzonych działań, bazujących na zaangażowaniu wielu partnerów. Najwłaściwszymw tym zakresie będzie sięgnięcie po wzorce innych regionów UE, w których polityka energetyczna realizacyjna skupia się w rękach wyspecjalizowanej agencji energetycznej, stanowiącej ogniwo pośredniczące pomiędzy administracją a biznesem i sferą nauki, dającej wiedzę i doświadczenie, a równocześnie zdolnej do elastycznych zmian. Przykładem dla Małopolski może być m.in. Region Dolnej Austrii. W kolejnych rozdziałach tj.: System wdrażania RPE i System monitorowania wdrażania RPE określone zostały założenia w tym zakresie. Projektowanym ogniwem pośredniczącym będzie Małopolska Agencja Energii i Środowiska sp. z o.o. 9

10 2. Synteza diagnozy i analiza strategiczna 2.1. Rys diagnostyczny Diagnoza została opracowana w ramach projektu POWER Low Carbon Economies w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego projekt POWER Inicjatywa Międzyregionalna (INTERREG IVC). Analiza ta opiera się o dane z okresu /11. Poniższe opracowanie zawiera także aktualizacjewg danych dostępnych na koniec2012r. Zasoby naturalne o potencjale energetycznym Na terenie województwa małopolskiego występuje 5 głównych grup surowców mineralnych. Są to: surowce energetyczne; surowce chemiczne wraz z solankami jodowo bromowymi; rudy metali nieżelaznych; surowce skalne; wody lecznicze i termalne. Istniejące w Małopolsce surowce energetyczne to: złoża węgla kamiennego, metanu w pokładach węgla, ropy naftowej, gazu ziemnego i torfu. Lokalizacja i skala eksploatacji poszczególnych złóż surowców energetycznych Złoża węgla kamiennego obszar Górnośląskiego Zagłębia Węglowego po linię Krzeszowice Brzeźnica Sucha Beskidzka. W ramach tego obszaru znajduje się14 udokumentowanych złóż, eksploatacja prowadzona jest w kopalniach Brzeszcze i Janina. Wydobycie roczne ok. 3,6 mlnt. Metan w pokładach węgla - eksploatacja w kopalni Brzeszcze. Warto również zwrócić uwagą na współistnienie metanu z źródłami solankowymi wydobywanymi ze źródeł głębinowych. Złoża ropy naftowej tereny Karpat oraz zapadliska przedkarpackiego. Liczba udokumentowanych złóż- 12, w tym 10 z otwartym procesem eksploatacji, o niskim wydobyciu rocznym ok. 20 tys.t. Znaczenie tych zasobów jest marginalne z punktu widzenia gospodarki energetycznej Polski. 10

11 Złoża gazu ziemnego zasoby gazu ziemnego towarzyszą złożom ropy naftowej. Szacuje się, iż na terenie województwa występuje 37 złóż gazu ziemnego. Stanowi to ok. 4% kraju. Wydobycie realizowane jest poprzez 24 złoża i wynosi rocznie ok. 200 mln m 3 (4% krajowego wydobycia). Złoża torfu lokalizacja -rejony Jabłonka Czarny Dunajec, (eksploatacja ze złoża Puścizna Wielka ), okolice Tarnowa (istniejące, lecz nieeksploatowane złoże Pogórska Wola ). Torf eksploatowany jest obecnie głównie dla potrzeb rolnictwa, ogrodnictwa i lecznictwa. Zanieczyszczenia i odpady W Małopolsce zlokalizowanych jest, wg danych na grudzień 2010, 28 legalnychskładowisk odpadów komunalnych (dwa z nich są przewidziane do zamknięcia). W 2011 r. wg danych Urzędu Statystycznego w Krakowie zebrano ok. 750,47 tys. Mg odpadów komunalnych, w tym selektywnie ok. 15%. Dzieląc odpady wgźródeł ich wytwarzania: gospodarstwa domowe ok. 405tys. Mg; obiekty infrastruktury (biura, instytucje, handel, małe przedsiębiorstwa)- 208 tys. Mg; usługi komunalne (zmiotki z ulic, odpady z koszy na śmieci, oczyszczanie cmentarzy)ok. 23 tys. Mg. Demografia W 2011 roku (wg wyników Narodowego Spisu Powszechnego 2011 stan na 31.03) Małopolskę zamieszkiwało 3 337,5 tys. osób, co stanowi 8,7% ludności kraju. Region charakteryzuje się wysoką gęstością zaludnienia 220 osób na km² (2. miejsce w kraju, przy średniej 123osób na km²).ponad 50% stanowili mieszkańcy wsi.najbardziej zaludnione powiaty usytuowane są w zachodniej części regionu (powiaty: oświęcimski, chrzanowski, wadowicki) oraz w centrum w bezpośrednim sąsiedztwiez Krakowem (powiat wielicki). Wskaźnik ten identyfikuje znaczne zróżnicowanie przestrzenne, któremu towarzyszy wyjątkowe rozproszenie osadnictwa. Konsekwencją takiej sytuacji jest konieczność szczególnej ochrony środowiska i ponoszenia proporcjonalnie wyższych kosztów realizacji infrastruktury technicznej. Rozproszeniu osadnictwa towarzyszy rozdrobniona struktura gospodarstw rolnych a przez to ograniczonazdolność do realizacji upraw o charakterze biopaliw o znaczeniu energetycznym większym niż wyłącznie na potrzeby indywidualne. 11

12 Rolnictwo jako potencjalne źródło biomasy Całkowita liczba gospodarstw rolnych na koniec 2011 roku wynosiła 294 tys., w tym 78,1% to gospodarstwa prowadzące działalność rolniczą, wśród których 99,95% stanowiły gospodarstwa indywidualne (Raport Małopolska 2012). 40% stanowią gospodarstwa posiadające do 1 ha powierzchni użytków rolnych. Powierzchnia gruntów(dane op. cit.)w gospodarstwach rolnych 863,67 tys. ha. Przeciętna powierzchnia gospodarstwa (indywidualnego większego niż 1 ha użytków rolnych) wyniosła 3,5 ha.użytki rolne stanowiły ogółem 79,1% tj.683,2 tys. ha. Powierzchnia zasiewów zbóż w 2011 r. stanowiła 71% zasiewów województwa. Potencjał wodny Małopolski (wg danych UMWM i PAN) Grunty pod wodami powierzchniowymi (dane GUS 2011) zajmują obszar ha.teren Małopolski należy do dorzecza górnej Wisły (zlewisko Bałtyku) i w niewielkim stopniu do dorzecza Czarnej Orawy (zlewisko Morza Czarnego). Szacuje się, iż obszary pod wodami stanowią 1,5% powierzchni regionu, w tym wody płynące obejmują 77% potencjału, wody stojące 23%. Województwo małopolskie charakteryzuje się największą w Polsce ilością opadów oraz sprzyjającą ich odpływowi rzeźbą terenu. W związku z tym średni odpływ z 1 km 2 wynosi około 10 dm3/s i jest prawie dwukrotnie wyższy od przeciętnego odpływu notowanego dla Polski (5,2 dm3/s z 1 km2). Małopolska jest także regionem o największej zmienności przepływów (w tym także zmiennych stanach poziomu wody nawet w ciągu dnia), częściowo złagodzonej zabudową hydrotechniczną rzek (duże zbiorniki zaporowe na Dunajcu, Sole i Rabie). Potencjał badawczy i naukowy (wg danych: Rocznik statystyczny województwo małopolskie 2012) Z punktu widzenia naukowo-badawczego, także związanego z rozwojem nowoczesnej energetyki, Małopolskę charakteryzują następujące parametry : 2 miejsce w Polsce pod względem potencjału (nakłady na działalność badawczo - rozwojową oraz liczby zatrudnionych w działalności B&R) w Małopolsce działa 12% wszystkich nauczycieli akademickich Polski. 12

13 Działalność badawczo - rozwojową prowadziły 162 jednostki, wielkość ich nakładów na działalnośćb+r wyniosła 1091,4tys. zł, zatrudnienie w działalności B+R (jednostki naukowe i przedsiębiorstwa) -10%pracowników tej sfery w Polsce. Zgłoszenia wynalazków: 334.Liczba udzielonych patentów: 167. Podmioty gospodarcze i przemysł (źródło: Raport Województwo Małopolskie 2012) Liczba podmiotów zarejestrowanych w rejestrze REGON - 331,6 tys. (daje to 4 miejscew kraju). Wśród przedsiębiorstw dominują mikroprzedsiębiorstwa (94,8% ogółu podmiotów). Największy wzrost liczby podmiotów odnotowano w wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz,parę wodną i gorącą wodę (o 29,9%), górnictwie i wydobywaniu (o 14,2%) oraz informacji i komunikacji (o 7,8%). Udział produkcji sprzedanej przemysłu na tle kraju w grupie (źródło: Województwo Małopolskie 2011): Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę - 5,5%; Górnictwo i wydobywanie 2,4%; Ogółem przemysł Małopolskina tle kraju 6,1 %. Zasoby mieszkaniowe (źródło:raport o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa małopolskiego 2011 i Raport Województwo Małopolskie 2011) W 2011 r. w województwie małopolskim oddano do użytkowania mieszkań. Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania to 112 m2. Przeciętne mieszkanie to ok. 3,8 izby.obserwuje się w dalszym ciągu występujące różnice w wyposażeniu mieszkania. Infrastruktura mieszkaniowa w mieście stoi na wyższym poziomie, choćby z perspektywy wyposażenia w gaz z sieci czy centralne ogrzewanie (w tym przypadku wskaźnik w miastach wynosi ok. 85%, na wsiach ok.68,3%). Infrastruktura (źródło: RaportWojewództwo Małopolskie 2012) Transport drogowy 13

14 Sieć drogowa w Małopolsce posiada (wg danych na koniec 2010 r.) łączną długość 28 tys. km. Dzieli się na następujące kategorie dróg: drogi krajowe - 910,0 km tj. 3,24%w tym: o drogi ekspresowe - 19,1 km tj. 0,07%; o autostrady -79,5 km tj. 0,28%; drogi wojewódzkie ,7 km tj. 4,90 %. drogi powiatowe ,7 km tj. 23,63 %. drogi gminne ,7 km tj. 68,23 %. Biorąc pod uwagę ocenę stanu technicznego dróg należy zauważyć rozbieżność tj. różnice w poszczególnych kategoriach, i tak: stan 58 % dróg krajowych znajdujących się w granicach administracyjnych województwa małopolskiego ocenia się jako dobry, a 19% jako zły.w przypadku dróg wojewódzkich wskaźnik ten jest nieco gorszy i wynosi 54 % dobryi 34,3%zły. Transport kolejowy (źródło: Raport Województwo Małopolskie 2010 i Raport Województwo Małopolskie 2011r.) Podstawowa sieć kolejowa na terenie województwa małopolskiegoma długość ponad1052 km, włączając w tę wartość linie, łącznice i tory. Największe obciążenia pasażerskie identyfikowane są na liniach: Kraków Tarnów; Kraków Trzebinia Katowice; Kraków Warszawa. Powiaty: proszowicki i myślenicki oraz dąbrowski nie są obsługiwane przez transport kolejowy (pasażerski) bądź to z uwagi na brak sieci, bądź zawieszenia udzielania tej usługi.łączna wartość pracy przewozowej w Małopolsce (2011) wyniosła639,4 mlnpasażerokilometrów. Liczba przewiezionych pasażerów przez Małopolski Zakład Przewozów Regionalnych (2011r.) -11,45 mln. Transport lotniczy (źródło: Raport Województwo Małopolskie 2012) Liczba pasażerów odprawionych przez Port Lotniczy Kraków Balice (Kraków Airport)w 2011wyniosła pasażerów. Liczbaoperacji utrzymała się na poziomiez 14

15 2010 roku i wyniosła W roku 2011 Kraków Airport miał połączenia z 47 portami w 18 krajach. Infrastruktura telekomunikacyjna (źródło:raport Województwo Małopolskie 2012/ 2011 oraz dane GUS) Poziom wykorzystania komputerów przez przedsiębiorstwa Małopolski jest wysoki i ma tendencję wzrastającą. Odzwierciedleniem tego są poniższe charakterystyki (zdefiniowane dla roku 2011, wg raportu: Województwo Małopolskie 2012oraz danych GUS): komputery posiada 95,1% przedsiębiorstw; dostęp do Internetu 92,7%; strony internetowe ok 62% firm. Widoczny jest także postęp technologiczny towarzyszący tej infrastrukturze tzn. ciągłe podążanie za zmianami w sposobie i formie dostępu do tej usługi (np. następuje wymiana modemów na rzecz łącza szerokopasmowego, coraz częściej wykorzystuje się Internet do aktywnego prowadzenia działalności gospodarczej np. sprzedaży internetowej, realizacji płatności, administracji on-line itp.). Podobnie wzrastająca tendencja jest widoczna w przypadku gospodarstw domowych: 7 na 10 gospodarstw domowych ma przynajmniej jeden komputer. Częściej jednak w miastach niż na wsiach.liczba telefonów komórkowych osiąga poziom powyżej90 szt. na 100 gospodarstw domowych. Ciepłownictwo Roczna produkcja ciepła wynosi ,4 TJ.Wg danych Urzędu Regulacji Energetyki (dane z okresu r, raporty 2009,2010,2011), w Małopolsce funkcjonuje 25 firm posiadających koncesję na przesył lub dystrybucję ciepła.sieci przesyłowe, ciepłownicze w Małopolsce są nieustannie modernizowane, także ich stan utrzymuje się na zadowalającym poziomie.system ciepłowniczy w województwie małopolskim posiada wystarczające rezerwy mocy, aby móc podłączyć nowych odbiorców w obszarze swojego działania. Znaczne rezerwy występują zarówno w źródłach ciepła, jak i w przepustowości systemów przesyłowych. Głównym paliwem wykorzystywanym do produkcji energii cieplnej jest w dalszym ciągu, podobnie jak w skali kraju, węgiel kamienny, z którego pochodzi niecałe 80% wytworzonejw województwie energii. W pozostałych 20 % udziału paliw istotną rolę odgrywa gaz wysokometanowy, z którego pochodzi ponad 7% wyprodukowanej energii oraz biomasa, na którą przypada ok. 5,5% produkcji. Pozostałe nośniki stanowią znikomą część w produkcji energii w Małopolsce. 15

16 W województwie małopolskim obserwuje się, podobnie jak w Polsce, tendencję zmniejszaniazużycia energii, która podyktowana jest ogólnie pojętą realizacją działań na rzecz efektywnego wykorzystania energii oraz zmianami pogodowymi. Zabiegi termomodernizacyjne obiektów, inwestycje przedsiębiorstw mające na celu poprawę sprawności wytwarzania i przesyłu energii, a także zwiększona świadomość społeczeństwa dotycząca racjonalnego wykorzystania energii i płynących z tego oszczędności niosą za sobą powolny, lecz sukcesywny spadek zużycia energii cieplnej. Tabela 2-1. Charakterystyka sieci ciepłowniczej w Małopolsce. Sieć ciepłownicza Jednostka Rok Sieć ciepłownicza ogółem km 1384,0 1428, ,8 Moc zainstalowana MW 4223,8 4397,1 4359,6 4338,4 Moc osiągalna MW 4097,8 4161,6 4137,6 4113,6 Moc wykorzystana MW ,9 2718,8 2672,5 Sprzedaż energii cieplnej w ciągu roku GJ Kubatura budynków ogrzewanych dam centralnie W tym budynków mieszkalnych dam Kotłownie Szt Źródło: Dane URE : Energetyka cieplna w liczbach Rocznik statystyczny Województwa Małopolskiego 2012r. Sieć ciepłownicza w Małopolsce jest nieustannie modernizowana, co ma wpływ zarówno na sprawność wytwarzania, jak i przesyłania w systemie zawodowym.obie te wartości dla Małopolski znajdują się na poziomie wyższym od średniej krajowej (odpowiednio 85,6% sprawność wytwarzania i 87,9% sprawność przesyłania) dane za rok 2010 ARE, Biuletyn ciepłownictwa nr 4/2010 z 2011r.Sprawność całkowita w Małopolsce jest szacowana na poziomie 70%. Wskaźnik dekapitalizacji majątku (wg danych URE za 2011r.) sieci 45,28% Gazownictwo Gazyfikacja województwa małopolskiego wynosi 63% (dane: GUS, 2011 r.) W roku 2011 odnotowano 695,9 tys. odbiorców gazu z sieci. Tabela 2-2. Długość sieci gazowej na terenie województwa małopolskiego. Jednostk Rok Sieć gazowa a długość czynnej sieci ogółem m

17 czynne przyłącza do budynków mieszkalnych i niemieszkalnych Źródło: GUS, 2012r. szt Tabela 2-3. Korzystający z sieci gazowniczej na terenie województwa małopolskiego. Rok Sieć gazowa Jednostka Korzystający z sieci gazowniczej ogółem % 63,2 63,3 63,3 63,2 Korzystający z sieci gazowniczej w % 77 miastach 78,3 77,7 77,5 Korzystający z sieci gazowniczej na wsi % 47,8 49,3 49,5 49,9 Źródło: Opracowanie własne na podstawie GUS 2012r. Stan techniczny sieci gazowej na terenie województwa jest dość zróżnicowany. Zależy on przede wszystkim od czasu i warunków, w jakich jest eksploatowana. W ostatnich latach operatorzy sukcesywnie modernizują najstarsze i najbardziej wyeksploatowane odcinki siecizgodnie ze swoimi planami inwestycyjnymi.wg danych Urzędu Statystycznego w Krakowie przeciętne zużycie gazu (per capita 2011) wyniosło w 2011 r.117,5 m 3.60% gazociągów w Polscema ponad 25 lat, co skutkuje koniecznością ciągłego utrzymaniai rewitalizacji. Rysunek1Sieć przesyłowa przedsiębiorstwa Gaz-System S.A. na terenie województwa małopolskiego. 17

18 Źródło: GAZ-SYSTEM S.A. ( Elektroenergetyka W Małopolsce funkcjonuje 12 podmiotów produkujących energię elektryczną, posiadających koncesje na wytwarzanie energii o mocy powyżej 5MW.Zdecydowana większość producentów wykorzystuje paliwa konwencjonalne (węgiel kamienny),jedna trzecia z nich opiera swoją działalność o źródła odnawialne i alternatywne energii, głównie energię wody. Firmy te wyprodukowały w 2011r. łącznie około GWh energii elektrycznej. Tabela 2-4. Produkcja energii elektrycznej w latach (GWh) Ogółem 7 670, , , ,8 elektrownie wodne i na paliwa odnawialne ogółem 321,9 412,5 b.d b.d elektrownie wodne 304,1 397,2 b.d b.d elektrownie cieplne konwencjonalne ogółem 7 348, ,4 b.d b.d elektrownie cieplne konwencjonalne zawodowe 6 457,1 5023,6 b.d b.d elektrownie cieplne konwencjonalne - przemysłowe 891,3 842,8 b.d b.d z odnawialnych nośników energii Bd. 783,8 868,6 b.d Źródło: Urząd Statystyczny w Krakowie Baza danych. W Małopolsce, według danych Urzędu Statystycznego w Krakowie w 2011 r., 1 207,4 tys. odbiorców (gospodarstwa domowe) zużyło łącznie ponad 2 711,4 GWh energii elektrycznej. Wartość przeciętna przypadająca na 1 odbiorcę wyniosła kwh,ok. 891,5 kwhna 1 mieszkańca. Tabela 2-5. Zużycie energii elektrycznej wg sektorów ekonomicznych w GWh. Sektory Ogółem sektor przemysłowy sektor energetyczny sektor transportowy gospodarstwa domowe Rolnictwo pozostałe zużycie Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS 2012 r. Jeżeli zestawimy możliwości produkcyjne producentów energii elektrycznej na terenie Małopolski z jej zużyciem, to niedobór podaży producentów znajdujących się na terenie 18

19 województwaw stosunku do zużycia energii wynosi w roku 2011 około GWh. Wynika z tego,że Małopolska jest regionem-konsumentem energii. Tabela 2-6. Ocena dekapitalizacji infrastruktury sieciowej w Polsce (2011r.). Dekapitalizacja majątku sieciowego na poziomie sieci rozdzielczej - linie Dekapitalizacja majątku sieciowego na poziomie sieci rozdzielczej - stacje Kwalifikacja sieci dystrybucyjnej do natychmiastowej wymianyze względu na stan techniczny Województwa o najbardziej zdekapitalizowanej infrastrukturze sieciowej wpływającej na jakość zasilania Źródło: URE, 2012 r. 70% 80% 30% warmińsko-mazurskie, podlaskie, małopolskie, podkarpackie Ocenia się, że w najgorszym stanie znajduje się sieć średniego i niskiego napięcia na terenach wiejskich, budowana w latach 50/60. W gronienajgorzej ocenianych znajduje się województwo małopolskie. 4 Niedoinwestowanie Krajowego Systemu Przesyłowego powoduje zwiększenie strat sieciowych. Straty te w krajowym systemie elektroenergetycznym są znaczne i wynoszą rocznie około 14 TWh. Wg danych z roku 2012 nie planuje się zwiększenia mocy dostępnej do 2017 r. Rysunek2 Plan rozwoju sieci przesyłowej. Źródło: esylowej.pdf 4 Określenie potencjału energetycznego.mrr. 19

20 2.2. Świadomość energetyczna w Małopolsce Świadomość energetyczna mieszkańców (wnioski z diagnozy do RPE) Odbiorcy indywidualni nie mają świadomości, jak wiele energii jest tracone bezpowrotnie.świadoma niewielka oszczędność w każdym gospodarstwie domowym może przełożyć się na ogromne wartości. Obecnie jednak stereotypowe podejście do wykorzystania energii zwalnia nas z odpowiedzialności za cały system: przecież to nie ja?, moje możliwości i zużycie są znikome, co dopiero huta Nie wiemy, w jaki sposób i na co konsumujemy energię, nie wiemy więc jak ją oszczędzać (dane wskazują na ok. 4% populacji w pełni świadomej).prawie cała populacja kojarzy oszczędność energii z żarówką (gaszenie zbędnych źródeł światła, wymiana na energooszczędne) 86%. Kolejnym źródłem oszczędności jest, wg mieszkańców, wymiana okien i drzwi oraz ocieplenie, ale tylko 1/3 badanych faktycznie wdraża działania oszczędnościowe wykraczające poza dekoracyjne źródło światła.polacy chcą oszczędzać energię (pot. prąd). Chce tego 80% badanych. Przeszkodą jest: wszechobecny brak pełnej wiedzy na temat istniejących w tym zakresie możliwości, procedur, realnych korzyści,a także brak działań wdrożeniowych tj. realizacji konkretnych inwestycji w gospodarstwie domowym Świadomość energetyczna małopolskich przedsiębiorców Świadomość wpływu przedsiębiorstwa na środowisko oceniona przez przedsiębiorców jest niska. Prawie 65%-70% przedsiębiorców uważa, że wpływ prowadzonej działalności gospodarczej na środowisko jest niewielki.80% małopolskich przedsiębiorstw nie korzysta ze źródeł odnawialnych.w dalszym ciągu OZE nie jest obszarem zainteresowania dla 60% przedsiębiorców (szczególnie MSP ze wskazaniem na mikro) Świadomość administracji publicznej Do roku terminu wymagalnego ustawą Prawo energetyczne -tylko ok. 30% jednostek samorządu terytorialnego w Małopolsce miało przygotowane Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe. Tylko nieliczne gminy są aktywnymi kreatorami projektów w obszarze wdrażania czystej energii, w tym posiadają stanowiska pracy zajmujące się energetyką w gminie / powiecie. Brak jest koordynacji działań na wszystkich szczeblach administracji dotyczących bezpieczeństwa energetycznego nie ma formalnych bądź nieformalnych uregulowań w tym zakresie. W zasadzie każda 20

21 jednostka samorządu terytorialnego prowadzi działania we własnym zakresie, co jest nieekonomiczne i często niemożliwe do realizacji w przypadku dużych inwestycji Główne wnioski z diagnozy i prac warsztatowych Polityka energetyczna regionu nie zależy wyłącznie od władz regionalnych. Małopolska jest regionem konsumentem energii elektrycznej. System energetyczny opiera się głównie o energetykę zawodową. Przemysł energetyczny i około energetyczny charakteryzuje się szybką zmianą technologiczną. Świadomość energetyczna w Małopolsce jest stosunkowo niska zarównow odniesieniu do mieszkańców, przedsiębiorców jak i administracji publicznej. Małopolska jest regionem niezwykle zróżnicowanym pod względem potencjału i możliwości wykorzystania źródeł energii. Polityka energetyczna regionu powinna byćskierowana na rozwój i wykorzystanielokalnych potencjałów. 21

22 2.4. Analiza strategiczna Tabela 2-7. Analiza SWOT. Mocne strony Potencjał intelektualny regionu innowacje w sektorze energetykii OZE Silne ośrodki akademickie na terenie Małopolskidają potencjalne możliwości kształcenia specjalistów w zakresie nowoczesnych technologii stosowanychw energetyce i dotyczących produkcjienergii ze szczególnym uwzględnieniem źródeł odnawialnych Sektor MSP Silne i innowacyjne przedsiębiorstwa stanowią duży potencjał rozwojowyw zakresie OZEi efektywności energetycznej Istniejące zasoby odnawialnei alternatywne do wykorzystania jako źródła energii (biomasa, hydroenergetyka, geotermia, odpady) W regionie nie wykorzystuje się istniejących zasobów biomasy, w tym brak jest systemowego wykorzystania np. nieużytków na cele energetyczne. Również ze względu na ograniczenia środowiskowe nie jest w pełni wykorzystany potencjał energetyczny rzekw regionie. Bogate zasoby geotermalne stwarzają możliwości lokalnego wykorzystania na cele energetyczne. Jednocześnie w związku z regulacjami prawnymi dotyczącymi odpadów istnieje duży potencjał w kwestii ich przyszłego zagospodarowania. Duży potencjał regionu w zakresie poprawy efektywności wykorzystania energii Wdrożenie rozwiązań proefektywnościowych (budownictwo pasywne i energooszczędne, termomodernizacje, technologie przemysłowe energooszczędne) umożliwi bardziej racjonalne zarządzanie zużyciem energii elektryczneji cieplnej,czego wynikiem będzie zmniejszenie jednostkowego zużycia DOBRE PRAKTYKI w regionie (Raciechowice, Wierzchosławice, Niepołomice i inne) Gminy i przedsiębiorstwa będące w tej chwili liderami w kwestii wykorzystania OZE (np. energia słoneczna) i efektywnego zużycia energii potwierdzają zasadność stosowania wyżej wymienionych technologiii potwierdzają Słabe strony Region konsument energii Deficyt energii elektrycznej produkowanejw Małopolsce do energii jaka jest zużywana to ok GWh rocznie (dane na rok 2011) Przeważająca produkcja energii z węgla kamiennego Głównym paliwem zużywanym do produkcji energii w Małopolsce jest węgiel kamienny (ok.80%) wykorzystywany do produkcji energii elektrycznej i cieplnej. Niska świadomość energetyczna Zarówno po stronie mieszkańców, przedsiębiorców jak i administracji samorządowej można stwierdzić niską świadomość energetyczną zarówno w odniesieniu do kwestii związanych z efektywnym zużyciem energii (oszczędnościami) jaki wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii. Niskie wykorzystanie OZE Tylko około 7% energii produkowana jest ze źródeł odnawialnych, głównie przez hydroenergetykę zawodową. 22

23 korzyści, jakie mogą odnieść samorządy, mieszkańcy i przedsiębiorcy. Szanse Rozwój energetyki rozproszonej Popularyzacja i wsparcie (technologiczne, finansowe) rozproszonych instalacji produkujących energię stwarza możliwość budowy rynku skierowanego na zaspokojenie potrzeb w tym zakresie, a co za tym idzie może być instrumentem pobudzającym gospodarkę regionu, szczególnie w aspekcie rozwoju MŚP. Polityka Państwa w zakresie OZE Rozwój OZE poprzez kształtowanie nowych lepszych uwarunkowań promujących realizację inwestycji w OZEi związanych z podnoszeniem efektywności energetycznej a także upraszczającym procedury inwestycyjne Fundusze UE Przewidywany system wsparcia inwestycji pro środowiskowychi prosumenckich w kolejnych okresach programowania Szybka zmiana technologicznaw obszarze energetyki W tym zakresie próba budowania rodzimego biznesu energetycznego, szczególniew obszarze energetyki rozproszonej Zagrożenia Niespójny system uregulowań prawnych Funkcjonujące uwarunkowania prawne, wykluczające się przepisy, zbyt długie procedury administracyjne ograniczają możliwości rozwojowe energetyki, w szczególności jeśli chodzi o energetykę rozproszoną prosumencką. Znikome możliwości kreowania polityki energetycznej przez samorządy W chwiliobecnej administracja samorządowa ma bardzo ograniczony wpływ na kreowanie polityki energetycznej w swoim regionie. Wynika to między innymi z braku rozwiązań systemowo-prawnych i braku narzędzi realizacji polityki energetycznej na terenie gmin. Ograniczone możliwości finansowania Brak środków finansowych w budżetach gmin, zadłużenie gmin,brak systemu wsparcia dla różnych potencjalnych inwestorów oraz brak wyspecjalizowanych struktur organizacyjnychw samorządach skutecznie utrudniają realizację działań proefektywnościowych i inwestycjiw odnawialne źródła energii. Straty na przesyle Zdekapitalizowanie linii przesyłowych takw systemie elektroenergetycznym jak i wysokie straty na przesyle w systemach ciepłowniczych 2.5. Opis problemów, które dotyczą Małopolski Wnioski wynikające z diagnozy stanu oraz słabych stron systemu energetycznego Małopolskiwskazały na szereg problemów, jakie występują w sferze energetyki regionu. Problemy te można podzielić na grupy zagadnień: Techniczne, Środowiskowe, Prawne, Edukacyjne, Finansowe. Zagadnienia techniczne Zagadnienia techniczne to głównie brak dostępu donowoczesnych technologii, co wpływa między innymi na problemy związane z przyłączaniem producentów energii, w 23

24 szczególności źródeł rozproszonych, do sieci dystrybucyjnej. W tej grupie należy również zwrócić uwagę na niewystarczające możliwości przesyłowe dystrybutorów, co zostało także wykazane w materiałach źródłowych do Diagnozy 5. Również sieci ciepłownicze, a dokładnie ich zbyt małe wykorzystanie można określić jako konieczne pole interwencji/wsparcia ze strony władz regionalnych.analiza obecnego zużycia i produkcji energii wskazuje, że jesteśmy regionem konsumentem energii, co jest szczególnie niekorzystne ze względu na zwiększające się zapotrzebowanie i zużycie energii zarówno elektrycznej jak i cieplnej. Zagadnienia środowiskowe Jednym z podstawowych problemów nie tylko Małopolski jest negatywny wpływ systemu energetycznego na środowisko. Szczególnie kwestie dotyczące emisji do atmosfery gazów, pyłów i zanieczyszczeń związanych z mieszkalnictwem, transportem i przemysłem są problemami priorytetowymi, którymi należy się zająć.jako istotne wskazane zostały również kwestie związane z brakiem wykorzystania odpadów (i energii odpadowej) na cele energetyczne, przy czym konieczne jest wypracowanie rozwiązań systemowych, które spopularyzują wykorzystanie tego źródła energii. Również temat wykorzystania OZE, szczególnie z punktu widzenia ekologii (np. wykorzystanie biomasy) wymagarozwiązań systemowych. Zagadnienia prawne Ta grupa zagadnień dotyczy uwarunkowań formalno-prawnych mających wpływ na funkcjonowanie systemu energetycznego jak i na jego rozwój. Wydaje się jednak, że ważniejszymi problemami prawnymi są obecnie: brak ustawy o odnawialnych źródłach energii i uregulowań istotnych z punktu widzenia prosumenta; brak ustawy o korytarzach przesyłowych utrudnienia w rozbudowie, modernizacji infrastruktury sieciowej; wydłużone i skomplikowane procedury administracyjne decyzje o pozwoleniach na budowę, uzyskiwanie koncesji; 5 Inwentaryzacja stanu produkcji i dystrybucji energii elektrycznej i ciepła w Województwie Małopolskim. 24

25 planowanie przestrzenne - brak systemu koordynacji planowania zarówno przestrzennego jaki energetycznego w znaczący sposób utrudnia prowadzenie polityki energetycznej regionu, uniemożliwia łączenie potencjałów (tak jakw aktualnym opisie, może należałoby zrezygnowaćz długich opisów np., konieczności przemieszczania się itp); brak uregulowanego systemu planowania przestrzennego brak wypełniania przez gminy obowiązku opracowywania planów zaopatrzenia w ciepło, energię i gaz. Dotyczy też kwestii związanych np. z planowaniem przestrzennym, które ma bezpośredni wpływ miedzy innymi na konieczność przemieszczania się (tj. np. podróż do pracy do centrów miast, do szkół, miejsc usługowych itp., która może zakładać mniejsze lub większe wydatkowanie energii w zależności od odpowiedniego planowania przestrzennego) jaki kwestie związane z gęstością zabudowy. Właśnie niespójność systemu planowania przestrzennego została uznana jako jeden z najważniejszych problemów prawnych (administracyjnych), które w negatywny sposób oddziałują na planowanie / inwestycje energetyczne. Brak systemu koordynacji planowania zarówno przestrzennego jaki energetycznego w znaczący sposób utrudnia prowadzenie polityki energetycznej regionu, uniemożliwia łączenie potencjałów. Jednocześnie obowiązujące procedury inwestycyjne i administracyjne komplikują (wydłużają) prowadzenie inwestycji w zakresie energetyki (w tym perspektywicznej energetyki rozproszonej). Istotną kwestią z punktu widzenia RPE jest zbudowanie silnego potencjału gospodarczego Małopolski w obszarze szeroko pojętej energetyki, w szczególności w segmencie małych i średnich przedsiębiorstw. Zagadnienia finansowe Inwestycje w energetykę wiążą się ze znacznymi nakładami finansowymi i obarczone są dużym ryzykiem inwestycyjnym. Dlatego brak stabilnych uwarunkowań prawnych w zakresie finansowym (taryfy), jak i brak instrumentów ograniczających ryzyko inwestycyjne zostały wskazane jako problemy priorytetowe. Również jako ważny wskazuje się brak nowoczesnych i kompleksowych instrumentów finansowego wsparcia tego rodzaju inwestycji(fundusze dedykowane) dla różnych jej potencjalnych inicjatorów (producentów, dystrybutorów, konsumentów, prosumentów, administracji itp.). 25

26 Zagadnienia edukacyjne Wnioski wynikające z Diagnozy wskazują, że jednym z podstawowych problemów jest brak wystarczającej wiedzy na temat zarówno systemu energetycznego w ogóle (np. źródeł energii), jak i wiedzy w zakresie efektywnego zużycia energii (oszczędzania) czy dostępnych technologii. Kwestia ta dotyczy zarówno mieszkańców Małopolski (i porównywalna z innymi regionami kraju) jak i administracji publicznej. Podniesienie świadomości energetycznej wśród przedsiębiorców również zostało uznane jako ważne zagadnienie, szczególniew zakresie najnowszych technologii jak i możliwości wykorzystania OZE. Analiza powyższych problemów w podziale na wskazane grupy zagadnień pozwoliła na sformułowanie problemu głównego jako: system energetyczny regionu niespełniający wymogów europejskich.w załączniku do RPE znajduje się tabela przedstawiająca zestawienie zdefiniowanych problemów występujących w systemie energetycznym regionu. 3. Analiza potencjałurozwojowego OZE w Małopolsce Energia ze źródeł odnawialnychoznacza energię pochodzącą z naturalnych powtarzających się procesów przyrodniczych, uzyskiwaną z odnawialnych niekopalnych źródeł energii (energia: wody, wiatru, promieniowania słonecznego, geotermalna, fal, prądów i pływów morskich oraz energia wytwarzana z biomasy stałej, biogazu i biopaliw ciekłych).w warunkach krajowych energia ze źródeł odnawialnych obejmuje energię z bezpośredniego wykorzystania promieniowania słonecznego, wiatru, zasobów geotermalnych (z wnętrza Ziemi), wodnych oraz energię wytworzoną z biomasy stałej, biogazu i biopaliw ciekłych. Odnawialne źródła energii (OZE) stanowią alternatywę dla tradycyjnych pierwotnych nieodnawialnych nośników energii (paliw kopalnych). Ich zasoby uzupełniają sięw naturalnych procesach, co praktycznie pozwala traktować je jako niewyczerpalne. Ponadto pozyskiwanie energii z tych źródeł jest, w porównaniu do źródeł tradycyjnych (kopalnych), bardziej przyjazne środowisku naturalnemu. 26

27 Rysunek3Ranking atrakcyjności inwestycyjnej województw w zakresie energetyki odnawialnej. Źródło: Produkcja energii elektrycznej z OZE w Małopolsce Tabela 3-1 Instalacje produkujące energię elektryczną z OZE w Małopolsce (źródła koncesjonowane). Typ instalacji Ilość Moc[MW] instalacji wytwarzające z biogazu z oczyszczalni ścieków wytwarzające z biogazu składowiskowego wytwarzające z promieniowania słonecznego elektrownia wiatrowa na lądzie elektrownia wodna przepływowa do 0,3 MW elektrownia wodna przepływowa do 1 MW elektrownia wodna przepływowa do 5 MW elektrownia wodna przepływowa do 10 MW elektrownia wodna przepływowa powyżej 10 MW elektrownia wodna szczytowa-pompowa lub przepływowaz członem pompowym realizujące technologię współspalania (paliwa kopalne i biomasa) Źródło URE, data aktualizacji danych: r. Tabela 3-2 Instalacje produkujące energię elektryczną z OZE w Małopolsce wg powiatów. Powiat: brzeski Ilość Moc[MW] instalacji elektrownia wodna przepływowa do 10 MW Powiat: chrzanowski Moc[MW] wytwarzające z biogazu z oczyszczalni ścieków wytwarzające z biogazu składowiskowego

28 elektrownia wodna przepływowa do 1 MW realizujące technologię współspalania (paliwa kopalnei biomasa) Powiat: gorlicki Moc[MW] elektrownia wodna przepływowa do 0,3 MW elektrownia wodna przepływowa do 5 MW Powiat: krakowski Moc[MW] elektrownia wodna przepływowa do 0,3 MW elektrownia wodna przepływowa do 5 MW realizujące technologię współspalania (paliwa kopalne i biomasa) Powiat: Kraków Moc[MW] wytwarzające z biogazu z oczyszczalni ścieków wytwarzające z biogazu składowiskowego elektrownia wodna przepływowa do 5 MW realizujące technologię współspalania (paliwa kopalne i biomasa) Powiat: limanowski Moc[MW] wytwarzające z biogazu z oczyszczalni ścieków elektrownia wodna przepływowa do 0,3 MW Powiat: miechowski Moc[MW] elektrownia wiatrowa na lądzie elektrownia wodna przepływowa do 0,3 MW Powiat: myślenicki Moc[MW] elektrownia wodna przepływowa do 0,3 MW elektrownia wodna przepływowa do 5 MW Powiat: nowosądecki Moc[MW] elektrownia wiatrowa na lądzie elektrownia wodna przepływowa do 0,3 MW elektrownia wodna przepływowa do 1 MW elektrownia wodna przepływowa powyżej 10 MW Powiat: nowotarski Moc[MW] wytwarzające z promieniowania słonecznego elektrownia wiatrowa na lądzie elektrownia wodna przepływowa do 0,3 MW elektrownia wodna przepływowa do 1 MW elektrownia wodna przepływowa do 5 MW elektrownia wodna szczytowo-pompowych lub przepływowychz członem pompowym Powiat: Nowy Sącz Moc[MW] wytwarzające z biogazu z oczyszczalni ścieków wytwarzające z biogazu składowiskowego Powiat: olkuski Moc[MW] wytwarzające z biogazu z oczyszczalni ścieków wytwarzające z biogazu składowiskowego elektrownia wodna przepływowa do 0,3 MW Powiat: oświęcimski Moc[MW] elektrownia wodna przepływowa do 0,3 MW elektrownia wodna przepływowa do 1 MW elektrownia wodna przepływowa do 5 MW Powiat: proszowicki Moc[MW] elektrownia wiatrowa na lądzie

29 elektrownia wodna przepływowa do 0,3 MW Powiat: suski Moc[MW] elektrownia wodna przepływowa do 0,3 MW Powiat: tarnowski Moc[MW] wytwarzające z promieniowania słonecznego Powiat: Tarnów Moc[MW] wytwarzające z biogazu składowiskowego Powiat: tatrzański Moc[MW] elektrownia wodna przepływowa do 0,3 MW elektrownia wodna przepływowa do 1 MW Powiat: wadowicki Moc[MW] elektrownia wiatrowa na lądzie elektrownia wodna przepływowa do 5 MW Powiat: wielicki Moc[MW] wytwarzające z biogazu składowiskowego elektrownia wiatrowa na lądzie Źródło URE, data aktualizacji danych: r Energia wodna Potencjał teoretyczny energii wodnej zależny jest od dwóch czynników: spadu i przepływu. Przepływy ze względu na dużą zmienność w czasie muszą być przyjęte na podstawie wieloletnich obserwacji dla przeciętnego roku przy średnich warunkach hydrologicznych. Spad określany jest jako iloczyn spadkui długości na danym odcinku rzeki. Rzeczywiste możliwości wykorzystania zasobów wodnych są znacznie mniejsze. Związane jest to z wieloma ograniczeniami i stratami: nierównomierność naturalnych przepływów w czasie; naturalna zmienność spadów; istniejące warunki terenowe (zabudowa); bezzwrotny pobór wody dla celów nieenergetycznych; zmienność spadu wynikająca z gospodarki wodnej w zbiornikach; konieczność zapewnienia minimalnego przepływu wody w korycie rzeki poza elektrownią. Energetyka wodna wykorzystuje energię wód płynących lub stojących (zbiorniki wodne).jest to energia odnawialna i uważana jako czysta, ponieważ jej produkcja nie wiąże sięz emisją do atmosfery szkodliwych substancji gazowych (CO 2, SO 2 ). Każdy milion kilowatogodzin (kwh) energii wyprodukowanej welektrowni wodnej zmniejsza zanieczyszczenieśrodowiska o około 15 Mg związków siarki, 5 Mg związków azotu, 1500 Mgzwiązków węgla, 160 Mg żużli i popiołów. Jak więc widać wykorzystanie energii wodnejsprzyja ochronie środowiska, a zwłaszcza ochronie powietrza atmosferycznego. Istotną zaletą elektrowni wodnej jest 29

30 możliwość jej szybkiego wyłączenia lub włączenia dosieci energetycznej. Obecnie Polska wykorzystuje swoje zasoby hydroenergetyczne jedyniew 12% co stanowi 7,3% mocy zainstalowanej w krajowym systemie energetycznym.w Małopolsce do produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych wykorzystuje się głównie energię rzek. W województwie małopolskim małe elektrownie wodne działają m.in. na terenie gminy Zakopane, Myślenice, Nowy Targ (Waksmund), Zawoja oraz Kraków. Rysunek4Baza danych przedsięwzięć hydroenergetycznych w obszarze działania RZGW w Krakowie. Źródło: RZGW Kraków Według danych Urzędu Regulacji Energetyki moc zainstalowana elektrowni wodnychw Małopolsce wynosi 179 MW. Produkcja energii wynosi 745 GWh rocznie. Tabela 3-3. Moc elektrowni wodnych wmałopolsce w 2012 r. Ilość moc MW elektrownia wodna przepływowa do 0,3 MW elektrownia wodna przepływowa do 1 MW elektrownia wodna przepływowa do 5 MW

31 elektrownia wodna przepływowa do 10 MW elektrownia wodna przepływowa powyżej 10 MW elektrownia wodna szczytowo-pompowa lub przepływowaz członem pompowym Dane: Urząd Regulacji Energetyki. Suma 186,6 Obecnie w Małopolsce trwa budowa zbiornika Świnna Poręba. Turbiny zainstalowanew zaporzezbiornikabędą dysponować mocą 4,4 MW, co pozwoli na produkcję ok. 18 GWh energii rocznie. Zakończenie budowy planowane jest na koniec roku Energia wiatru Warunki wiatrowe Polski charakteryzują się dużą zmiennością na całym obszarze kraju oraz brakiem tak dużych średniorocznych prędkości wiatru, jakie występują w Wielkiej Brytanii, Holandii czy Danii, są one raczej zbliżone do tych, jakie panują w Niemczech. Na podstawie wieloletnich badań prowadzonych przez IMiGW, jakkolwiek były one prowadzone metodyką odmienną od wykorzystywanej przy planowaniu lokalizacji farm wiatrowych, określone zostały obszary w Polsce ze średniorocznymi prędkościami wiatru (na wysokości 30 m n.p.t. w terenie otwartym z przeszkodami do 3 m). I tak, za obszary o najkorzystniejszych w skali kraju warunkach wiatrowych (średnioroczna prędkość wiatru ponad 5 m/s) uznane zostały rejony pasa nadmorskiego (w szczególności rejon przylądka Rozewie) oraz północno-wschodnia część Suwalszczyzny. Natomiast za obszary o najmniej korzystnych warunkach wiatrowych (poniżej 3 m/s) uznano okolice Nowego Sącza oraz południowozachodnią część woj. świętokrzyskiego.elektrownie wiatrowe wykorzystują moc wiatru w zakresie jego prędkości od 4 do 25 m/s. Przy prędkości wiatru mniejszej od 4 m/s moc wiatru jest niewielka, a przy prędkościach powyżej 25 m/s ze względów bezpieczeństwa elektrownia jest zatrzymywana. Realny potencjał ekonomiczny energetyki wiatrowej wynosi 445 PJ (z czego na lądzie 337 PJ, zaś na morzu 67 PJ).W ostatnim dziesięcioleciuwartość zainstalowanej mocyw elektrowniach wiatrowych bardzo szybko wzrastała.kolejnym istotnym parametrem zasobów energii wiatru jest procentowy udział prędkości wiatru ponad 6 m/s. Największy udział tych prędkości (ponad 40 %) przypada znowu na rejon Rozewia i część Suwalszczyzny, mniejszy udział (ponad 30 %) przypada na środkową Polskę i pas wybrzeża, natomiast najmniejszy udział (poniżej 20 %) przypada na tereny Górnego Śląska oraz Małopolski. Ostatni kluczowy parametr określony jest jako potencjał energetyczny wiatru. Jest on w zakresie 31

32 rozmieszczenia geograficznego zgodny z podanymi wcześniej obszarami. Dla obszarów uprzywilejowanych do rozwoju energetyki wiatrowejw Polsce osiąga on wartości przekraczające kwh/m2 rok, natomiast dla obszarówo najbardziej niekorzystnych warunkach wiatrowych, które w odniesieniu do tego parametru występują w okolicach Nowego Sącza i Kielc, jego wartość nie przekracza 500 kwh/m2 rok. Województwo małopolskie zlokalizowane jest w strefie niekorzystnej, o małych zasobach energetycznych wiatru. Jednakże na terenach o bogatej rzeźbie terenu, a taka występuje w południowej części województwa, istnieją lokalne strefy, w których wiatry mają korzystne własności energetyczne. Lokalne warunki klimatyczne i terenowe, sprzyjające rozwojowi energetyki wiatrowej występują m.in. na Przysłopie w Zawoi oraz na terenie gminy Rytro (powiat nowosądecki). Obecnie w Małopolsce zainstalowane są3 MW mocy w 11 wiatrakach. Roczna produkcja wynosi 6 GWh. Według dokumentu Określenie potencjału energetycznego regionów Polski Ministerstwo Rozwoju Regionalnego potencjał rynkowy na małe elektrownie wiatrowew Małopolsce wynosi 70 MW, co daje roczną produkcję energii w 2020 roku na poziomie 140 GWh. 32

33 Rysunek5Wiatr - prędkości średnie w Polsce. Źródło: Atlas klimatu Polski pod redakcją Haliny Lorenc, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej. Warszawa 2005 r Energia słoneczna W Polsce generalnie istnieją dobre warunki do wykorzystania energii promieniowania słonecznego przy dostosowaniu typu systemów i właściwości urządzeń wykorzystujących tę energię do charakteru, struktury i rozkładu w czasie promieniowania słonecznego. Największe szanse rozwoju w krótkim okresie mają technologie konwersji termicznej energii promieniowania słonecznego, oparte na wykorzystaniu kolektorów słonecznych. Z punktu widzenia wykorzystania energii promieniowania słonecznego w kolektorach płaskich najistotniejszymi parametrami są roczne wartości nasłonecznienia (insolacji) wyrażające ilość energii słonecznej padającej na jednostkę powierzchni płaszczyzny w określonym czasie. Roczna gęstość promieniowania słonecznego w Polsce na płaszczyznę poziomą waha się w granicach kwh/m 2, natomiast średnie usłonecznienie wynosi 1600 godzin na rok. Warunki meteorologiczne charakteryzują się bardzo nierównym rozkładem 33

34 promieniowania słonecznego w cyklu rocznym. Około 80% całkowitej rocznej sumy nasłonecznienia przypada na sześć miesięcy sezonu wiosenno-letniego, od początku kwietnia do końca września, przy czym czas operacji słonecznej w lecie wydłuża się do 16 godz./dzień, natomiast w zimie skraca się do 8 godzin dziennie. Rysunek6Rejonizacja średniorocznych sum promieniowania słonecznego całkowitego padającego na jednostkę powierzchni poziomej w kwh/m2/rok. Źródło: IMGiW. W rzeczywistych warunkach terenowych, wskutek lokalnego zanieczyszczenia atmosfery i występowania przeszkód terenowych, rzeczywiste warunki nasłonecznienia mogą odbiegać od podanych. Innym parametrem decydującym o możliwościach wykorzystania energii promieniowania słonecznego w kolektorach są średnioroczne sumy promieniowania słonecznego.dla oszacowania lokalnych zasobów energii słonecznej niezbędne sąpomiary nasłonecznienia powierzchni ziemi. Energię możliwą do pozyskania od promieniowania słonecznego charakteryzuje nierównomierność rozkładu na tle całego roku. Aby temu zapobiec najkorzystniejsze byłobyzastosowanie (podobnie jak w rozdziale wcześniejszym) dwóch źródeł jednocześnie. Skutkowałoby to uzupełnianiem się uzyskanej mocy. I tak latem, przy słabiej wiejących wiatrach braki mocy mogłyby uzupełniać fotoogniwa, zimą natomiast odwrotnie. 34

35 Małopolska znajduje się w rejonie Polski o dość dobrej potencjalnej użytecznej energii słonecznej, bo tylko o ok. 9% mniejszej od rejonów o największym nasłonecznieniu, stosowanie tego typu źródeł energii jest w regionie coraz bardziej popularne. W Małopolsce energia promieniowania słonecznego wykorzystywana jest do: wytwarzania ciepłej wody użytkowej (w kolektorach słonecznych); ogrzewania budynków systemem biernym (bez wymuszania obiegu nagrzanego powietrza, wody lub innego nośnika); ogrzewania budynków systemem czynnym (z wymuszaniem obiegu nagrzanego nośnika); uzyskiwania energii elektrycznej bezpośrednio z ogniw fotoelektrycznych. Instalacje solarne Dane szacunkowe mówią, iż na każdy tysiąc mieszkańców przypada około 8 m 2 pracujących kolektorów słonecznych, co w Małopolsce daje roczną produkcję energii cieplnej na poziomie ,91 GJ rocznie.dokument Określenie potencjału energetycznego regionów Polski Ministerstwo Rozwoju Regionalnego- zakłada, iż w 2020 roku powierzchnia kolektorów będzie wynosić 0,4 m 2 na mieszkańca. Do założeń planu energetycznego wzięto wielkość0,1 m 2 na mieszkańca, co daje roczną produkcję ciepła w wielkości ,9 GJ. Fotovoltaika Obecnie w Małopolsce działa jedna farma fotowoltaiczna o mocy 1 MW iprodukcji1,1 GWh energii elektrycznej rocznie. Ze względu na rosnącą popularność produkcji energii elektrycznej przy wykorzystaniu ogniw fotowoltaicznych spółka Energia Wierzchosławice Sp. z o.o. planuje rozbudowę mocy elektrowni do 10 MW. Oprócz tej inwestycji szacuje się, że do 2020 na terenie Małopolski będą działać ogniwa fotowoltaiczne o łącznej mocy 20 MW i produkcji 22 GWh energii elektrycznej Energia geotermalna: Energia geotermalna w Polsce jest konkurencyjna pod względem ekologicznymi ekonomicznym w stosunku do pozostałych źródeł energii. Energia ta, możliwa w najbliższej perspektywie do pozyskania dla celów praktycznych (głównie w ciepłownictwie) zgromadzona jestw gorących, suchych skałach, parach wodnych i wodach wypełniających 35

36 porowate skały.w Polsce wody takie występują na ogół na głębokościach od 700 do 3000 m i mają temperaturę od 20 do 100 stopni C. Największym problemem są obecnie wysokie koszty odwiertów. Polska posiada stosunkowo duże zasoby energii geotermalnej, możliwe do wykorzystania dla celów grzewczych.całkowicie realne jest udostępnienie w Polsce zasobów wód geotermalnych stosunkowo wysokich temperaturach i wydajnościach. Ich eksploatacjai wykorzystanie jest możliwe na dużych obszarach Niżu Polskiego, na obszarze Karpati zapadliska przedkarpackiego, w obrębie aglomeracji miejskich oraz w większych ośrodkach gminnych. Wobszarach tych istnieją warunki geologiczne pozwalające na udokumentowanie eksploatacyjnych zasobów wód geotermalnych na stosunkowo niewielkich głębokościach, od m. Na przestrzeni lat obserwuje się w Polsce generalnie wzrost wykorzystania energii geotermalnej w ciepłownictwie, co wynika z oddawania do użytku kolejnych ciepłowni geotermalnych, wzrostu pozyskania ciepła oraz budowy innych instalacji: według danych GUS (Berent-Kowalska i in. 2010) w 2001 r. pozyskanie energii geotermalnej wyniosło 120 TJ, podczas gdy w 2009 r. kształtowało się na poziomie 600 TJ, a energia geotermalna służyła głównie do zaspokojenia zapotrzebowania na ciepło gospodarstw domowych (ok. 80%), a na podmioty z sektora handlu i usług przypadało około 20%. W 2011 r. wody i energia geotermalna były stosowane w lecznictwie, ciepłownictwie, a także w kilku kąpieliskach i ośrodkach rekreacyjnych otwartych w ostatnich latach. Działalnośćz tym związaną prowadzono w ośmiu uzdrowiskach, czterech ciepłowniach geotermalnych, ośmiu ośrodkach rekreacyjnych i kąpieliskach (ósmy ośrodek rekreacyjny otwarto w czerwcu 2011 r. w Białce Tatrzańskiej). Ciepło przypowierzchniowych partii górotworu i wód płytkich poziomów było wykorzystywane dzięki pompom ciepła, które w Polsce cechuje na razie umiarkowany rozwój w porównaniu z wieloma innymi krajami. Podziemne wody geotermalne, jako czysty ekologicznie nośnik energii, mogą odegrać ważną rolę w wielu regionach Polski, w tym również na terenie Małopolski. Szczególnie cenne może być wykorzystanie energii geotermalnej na obszarach o unikatowych walorach przyrodniczych, w parkach narodowych i krajobrazowych oraz w miastach, w których zanieczyszczenie gazowo-pyłowe jest szczególnie uciążliwe wskutek spalania tradycyjnych nośników energii. Małopolska jest właśnie typowym przykładem takiego obszaru. Pierwsze prace dotyczące warunków występowania i możliwości wykorzystania wód geotermalnych na obszarze Małopolski związane byłyz rejonem Podhala, gdzie stwierdzono szczególnie korzystne warunki hydrogeotermalnew podłożu niecki podhalańskiej. 36

37 W województwie małopolskim od 1994 r. wykorzystuje się energię geotermalną. Pierwsza instalacja powstała na terenie miejscowości Bańska Niżna, która w całości zasilana była ciepłem geotermalnym. W tym miejscu należy wspomnieć o Przedsiębiorstwie Energetyki Cieplnej (PEC) Geotermia Podhalańska, które wykorzystuje ciepło zawarte w wodach geotermalnych. Głównym celem PEC jest dostarczanie odbiorcom czystego ekologicznie ciepła na potrzeby centralnego ogrzewania i ciepłej wody użytkowej. System ciepłowniczy PEC Geotermia Podhalańska S.A. składa się z układu geotermalnego, sieci ciepłowniczeji instalacji wewnętrznych odbiorców. Uzyskane ciepło jest wykorzystywane na potrzeby ogrzewania budynków, przygotowania ciepłej wody użytkowej i klimatyzacji. Poprzez sukcesywne pozyskiwanie nowych odbiorców ciepła, zmniejszeniu ulega emisja substancji zanieczyszczających towarzyszących spalaniu paliw kopalnych. Wykorzystywanie wód geotermalnych przyczynia się do poprawy stanu środowiska naturalnego na Podhalu, pomagając zachować jego walory przyrodnicze, krajobrazowei turystyczne. Typowym przykładem wykorzystania wód geotermalnych na Podhalu są baseny geotermalne w Bańskiej Niżnej i na Polanie Szymoszkowej w Zakopanem. Geotermia Geotermia Podhalańska W Małopolsce energię ze źródeł geotermalnych produkuje PEC Geotermia Podhalańska S.A., powstała jako jedna z pierwszych instalacji wykorzystujących odnawialne zasoby geotermalne w Polsce. Od 2005 roku Spółka jest członkiem systemu handlu emisjami. Do eksploatowanej przez Spółkę sieci ciepłowniczej wciąż są przyłączani nowi odbiorcy ciepła, co skutkuje znacznym ograniczeniem niskiej emisji, pochodzącej ze spalania węgla, koksu, ropy naftowej i gazu ziemnego w przydomowych kotłowniach. W końcu 2010 roku z usług Spółki korzystało odbiorców na terenie gmin Szaflary, Biały Dunajec, Poronin i Miasta Zakopane. Roczna sprzedaż ciepła osiągnęła 376 tys. GJ 6 z tego 76,82% pochodziło z energii geotermalnej ,2 GJ. Plany Geotermii Podhalańskiej zawierają zwiększenie mocy do 2020 roku do 60 MW i produkcję ,1 GJ. 6 Czesław ŚLIMAK PEC Geotermia Podhalańska SA, Technika Poszukiwań GeologicznychGeotermia, Zrównoważony Rozwój nr 1 2/

38 3.6. Energia biomasy Określenie pojęcia biomasy zostało wprowadzone przez Unię Europejską (THERMIE, 1995)i wskazuje, że biomasa obejmuje wszelką substancję organiczną pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, jak też wszelkie pochodne substancje uzyskane z transformacji surowców pochodzenia roślinnegoi zwierzęcego. Do substratów zalicza się między innymi: drewno z plantacji drzew szybko-rosnących, drewno odpadowe w leśnictwiei drzewnictwie, gnojowicę i obornik z hodowli zwierząt, słomęw produkcji zbożowej oraz odpady organiczne w przemyśle rolno-spożywczym. Do biomasy zalicza się również substancje organiczne występujące w osadach ściekowych w komunalnych oczyszczalniach ścieków. Biomasę można też pozyskiwać z rolnictwa (słoma, biogazz gnojowicy), z leśnictwai drzewiarstwa (drewno odpadowe), z gospodarki komunalnej (makulatura, biogaz z wysypisk lub oczyszczalni ścieków) albo z przemysłu (odpady przemysłu celulozowo-papierniczego, przemysłu tekstylnego, przemysłu spożywczego, itp.). 1,5 Mg suchego drewna (wartość opałowa 15,5 MJ/kg) lub 2,0 Mg słomy (13,0 MJ/kg) są równoważne energetycznie około 1,0 Mg węgla (wartość opałowa 25,0 MJ/kg), a 1 m 3 biogazu jest równoważny 1 kg węgla. Polski węgiel ma na ogół parametry 25/22/0,8(25 MJ/kg, 22% popiołu, 0,8% siarki), natomiast biomasa roślinna (drewno lub słoma) 13/3/0,3. W suchych osadach ściekowych mamy parametry 14/45/0,8, co przypomina nieco parametry mułów odpadowych powstających przy płukaniu węgla lub parametry węgla brunatnego. Ten gorszy surowiec może być jednak również wykorzystywany energetyczniew miarę potrzeby. Wykorzystanie biomasy do celów energetycznych następuje przez bezpośrednie spalanie drewna,słomy, odpadków produkcji roślinnej lub roślin energetycznych (specjalnego gatunku wierzby oraz tzw. malwy pensylwańskiej itp.) Drewno Według danych GUS2011 w Małopolsce pozyskano t drewna na cele energetyczne. W bilansie uwzględniono również odpady drewniane z drewna do celów przemysłowychw ilości ok. 715 % wagi. Roczna produkcja ciepła z tych ilości wynosi ,16 GJ. Dane z GUS nie uwzględniają importu drewna spoza granic województwa ani sprzedaży gotowego opału w postaci drewna kominkowego oraz pelletu. Szacuje się, że w 2020 roku produkcja energii z drewna podwoi się i będzie wynosić GJ. 7 Analiza obecnych zasobów biomasy oraz ichprzyszłego potencjału w WojewództwieMałopolskim, pochodzących z przemysłudrzewnego Projekt Timber. 38

39 Tabela 3-4. Pozyskanie drewna w Małopolsce w tonach, produkcja energii cieplnej w GJ. GUS 2011 t GJ grubizna iglasta drewno opałowe 500 kg/m , ,40 grubizna liściasta drewno opałowe 750 kg/m , ,80 drewno małowymiarowe 650 kg/m , ,80 Razem , ,00 Dane: GUS 2011,Analiza obecnych zasobów biomasy oraz ich przyszłego potencjałuw Województwie Małopolskim, pochodzących z przemysłu drzewnego Projekt Timber, obliczenia własne Biogaz Biogaz to paliwo gazowe wytwarzane przez mikroorganizmy w warunkach beztlenowychzmaterii organicznej. Jest mieszaniną przede wszystkim dwutlenku węgla i metanu. Biogaz może powstawać samoistnie w procesach rozkładu substancji organicznych lub produkuje się go celowo. Biogaz jest doskonałym paliwem odnawialnym i może być wykorzystywany na bardzo wiele sposobów, podobnie jak gaz ziemny. Wykorzystanie biopaliw gazowych jest powszechne w dużych oczyszczalniach ścieków, które dysponują biologiczną technologią oczyszczania ścieków i wydzielonymi komorami fermentacji osadów ściekowych. W 2008 r. biogaz rolniczy stanowił zaledwie 0,05% w zużyciu energii finalnej ze źródeł odnawialnych w Polsce, a wszystkie rodzaje biogazu razem, łącznie z biogazem ściekowym oraz z wysypisk, miały udział wynoszący ok. 2,3%. Tabela 3-5. Bilans biogazu w latach [TJ]. Źródło: Energia ze źródeł odnawialnych: GUS. 39

40 W omawianym okresie ilość pozyskiwanego biogazu wzrastała. W większości paliwo to zostało wykorzystane na wsad przemian energetycznych w elektrociepłowniach. Pozyskanie biogazu w 2010 r. było większe o 16,9% od roku poprzedniego. Na wsad przemian energetycznych zużyto 76,2% pozyskanego biogazu, a 23,8% stanowiło zużycie końcowe (finalne), z czego większość w jednostkach zaliczanych do handlu i usług(86,9%) Biogazownie rolnicze Małopolskę zaliczyć należy do województw o średnim potencjale biogazu rolniczego(3,97 % potencjału krajowego) 8. Obecnie na terenie województwa nie ma zlokalizowanej biogazowni rolniczej. Całkowity potencjał województwa w produkcji biogazu wynosi m3. Głównym substratem biogazowni rolniczych będą odpady z produkcji rolnej i zwierzęcej. Według danych GUS za rok 2010 produkcja rolna w Małopolsce kształtowała się następująco: bydło szt. trzoda chlewna szt. drób szt. słoma ze zbóż t. Przy założeniu wykorzystania 10% powyższych wielkości na cele energetyczne wyprodukowana energia docelowo może wynosić96 GWh energii elektrycznej oraz GJ energii cieplnej. Całkowita moc wszystkich instalacji może wynosić 11 MW Biogazownie z oczyszczalni ścieków Potencjał techniczny dla wykorzystania biogazu z oczyszczalni ścieków do celów energetycznych jest bardzo wysoki. Standardowo z 1 m 3 osadu (4-5% suchej masy) można uzyskać m 3 biogazu o zawartości ok. 60% metanu. Do bezpośredniej produkcji biogazu najlepiej dostosowane są oczyszczalnie biologiczne, które mają zastosowanie we wszystkich oczyszczalniach ścieków komunalnych oraz w części oczyszczalni przemysłowych. Ponieważ oczyszczalnie ścieków mają stosunkowo wysokie zapotrzebowanie własne zarówno na energię cieplną, jak i elektryczną, energetyczne wykorzystanie biogazu z fermentacji osadów ściekowych może w istotny sposób poprawić rentowność tych usług komunalnych. 8 Potencjał produkcji biogazu w Małopolsce Paulina Łyko AGH. 40

41 Ze względów ekonomicznych pozyskanie biogazu do celów energetycznych jest uzasadnione tylko na większych oczyszczalniach ścieków przyjmujących średnio ponad m 3 /dobę. Wg danych GUS 2011 w Małopolsce znajduje się 6 instalacji do produkcji energii elektrycznejz biogazu z oczyszczalni ścieków o mocy 3,7 MW, z roczną produkcją energii elektrycznej na poziomie 22,2 GWh i produkcją ciepła GJ. Według dokumentu Aktualizacja Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych - AKPOŚK 2010 oraz Projektu Programu Strategicznego Ochrona ŚrodowiskaWojewództwa Małopolskiego przepustowość oraz liczba RLM w nowo planowanych oczyszczalniach ścieków uzasadnia ograniczeniaw budowie instalacjido odzysku biogazu z osadów ściekowych.zakłada się jednak wyposażenie istniejących oczyszczalni w instalacje do produkcji energii elektrycznej i ciepła. Do 2020 moc tych instalacji zwiększy się o 2 MW, a produkcja energii elektrycznej i ciepła będzie wynosić 34,2 MWh i GJ Gaz ze składowisk odpadów Odpady organiczne stanowią jeden z głównych składników odpadów komunalnych. Ulegają one naturalnemu procesowi biodegradacji, czyli rozkładowi na proste związki organiczne.w warunkach optymalnych z jednej tony odpadów komunalnych może powstać około m 3 biogazu. Dlatego też przyjmuje się, że z jednej tony odpadów można pozyskać maksymalnie do 200 m 3 biogazu. Składowiska przyjmujące powyżej t/rok odpadów powinny być wyposażonew instalacje neutralizujące biogaz. Wypuszczanie biogazu bezpośrednio do atmosfery, bez spalenia w pochodni lub innego sposobu utylizacji, jest dziś w świetle obowiązujących umów międzynarodowych przepisów obowiązujących w Unii Europejskiej, niedopuszczalne. Jest to również niezgodne ze zobowiązaniami Protokołu z Kioto. Dyrektywa COM 97/105 z dnia5 marca 1997 r. zakłada, że do roku 2010 należy zredukować emisję gazu ze składowisk odpadów do 25% całkowitej emisji z 1993 roku. W ostatnich latach (od 2006 r.) następował stały wzrost ilości pozyskiwanego gazu, i tak, np.: w 2010 r. pozyskanie było większe o 21,8% od roku poprzedniego. Gaz wysypiskowy był głównie wykorzystywany w elektrociepłowniach przemysłowych na wytwarzanie energii elektrycznej i ciepła. Biogaz w województwie małopolskim odzyskiwany jest np. na składowisku odpadów Barycz w Krakowie czy w oczyszczalni ścieków Wielopole w Nowym Sączu. W przypadku tego 41

42 pierwszego energia elektryczna i ciepło uzyskanez biogazu wykorzystywane są na potrzeby kompostowni, sortowni i budynków zaplecza technicznego składowiska, a nadwyżki energii oddawane są do sieci energetycznej. WedługZałącznika do Planu Gospodarki Odpadami Województwa Małopolskiego,w Małopolsce znajduje się 28 składowisk odpadów komunalnych.wg danych Ochrona Środowiska 2011 GUS, 26 z nich posiada instalacje odgazowywania, z czego 7 z nich odzyskuje energię z biogazu. W 2010 pozyskano 6028 GJ energii cieplnej oraz ,9 MWhenergii elektrycznej Współspalanie biomasy Współspalanie biomasy odbywa się w trzech największych elektrociepłowniachw Małopolsce.Elektrociepłownie Siersza, Skawina i Kraków współspalają rocznie ok ton biomasy, co przy kaloryczności 14 GJ/tdaje ,40 GJ rocznie. Według informacji zawartych w Wojewódzkim Planie Gospodarki Odpadami WPGO,w Małopolsce docelowo będzie funkcjonować 5 spalarni odpadów komunalnych, które będą zagospodarowywać 704 tys. Mg odpadów. Moc cieplna spalarni została wyliczona na podstawie opracowania Możliwości odbioru energii przez system ciepłowniczyw Krakowie Zdzisławy Głód i będzie wynosić GJ rocznie. Docelowa moc będzie osiągnięta w 2018 roku Bilans energetyczny odnawialnych źródeł energii w Małopolsce Poniższa tabela przedstawia produkcję energii elektrycznej i cieplnej z odnawialnych źródeł energii na rok 2011 oraz prognozę na rok Tabela 3-6 Produkcja energii z OZE w 2011 i 2020 r moc MW ciepło GJ en el GWh moc MW ciepło GJ en el GWh ProdukcjaOZE energia z wody Geotermia biomasa - drewno biomasa współspalanie biogaz składowiska biogaz rolniczy biogaz oczyszczalnie

43 Fotovoltaika ,00 22 kolektory słoneczne energia wiatru spalarnie odpadów Dane: Opracowanie autorskie na podstawie danych GUS, URE, PAN. Jak pokazuje powyższa tabela planowane jest zwiększenie produkcji energii z odnawialnych źródeł energii do 2020 o 100 %. 43

44 3.8. Efektywność kosztowa inwestycji w poszczególne źródła energii odnawialnej Tabela 3-7 Efektywność kosztowa inwestycji w poszczególne źródła energii odnawialnej. Koszt 1 MWh przy założeniu działania instalacji przez 10 lat inwestycja operacyjne koszt zł mln zł/1mw czas pracy rocznie MWh10 lat koszt zł /1MWh roczne koszty operacyjne zł/mw koszt 1 MWh /10 lat za MWh Wiatr na lądzie , , ,00 92,50 402,50 Małe instalacje wiatrowe , , ,00 50,00 450,00 Biogazownie rolnicze , , ,00 400,00 628,57 Biogazownie - składowiska , , ,00 228,57 352,86 Biogazownie -oczyszczalnie , , ,00 271,43 357,14 Energetyka wodna , , ,00 139,53 465,12 Fotowoltaika , , ,00 53,05 842,53 Kolektory słoneczne , , ,00 237,89 490,53 Geotermia , , ,00 66,67 333,33 Dane: Uzasadnienie do Projektu ustawy o odnawialnych źródłach energii z dnia r. Wersja

45 Powyższa tabela przedstawia porównanie źródeł energii odnawialnej ze względu na koszty inwestycyjne, jakie należy ponieść na ich instalacje. Analizując źródła pod kątem kosztów 1 MWh wyprodukowanej energii, najniższych nakładów wymaga energia geotermalna, a kolejne są źródła energii oparte o biogaz.nie należy jednakzapominać o kosztach pozainwestycyjnych, takich jak koszty związane ze środowiskiem czy koszty pozyskania i transportu surowca. Podejmując decyzje na przyszłość należy również wziąć pod uwagę rozwój technologiczny, a co za tym idzie obniżające się koszty inwestycji dla poszczególnych źródeł (np. fotowoltaika). Reasumując, decyzje co do rozwoju poszczególnych rodzajów odnawialnych źródeł należy podejmować w oparciu o szczegółowe analizy, biorąc pod uwagę szereg uwarunkowań, a w szczególności lokalne potencjał. 4. Bilans energetyczny województwa na podstawie wskaźników 4.1. Zapotrzebowanie na energię cieplną Klimatyczne warunki obliczeniowe Warunki klimatyczne województwa małopolskiego scharakteryzowano pod kątem ich wpływu na zużycie energii, a zwłaszcza ciepła. Obecnie dla potrzeb obliczeń energetycznychw budownictwie, które mogą być wykorzystane w obliczeniach charakterystyk energetycznych budynków/lokali mieszkalnych i sporządzania świadectw energetycznych budynków/lokali mieszkalnych, w audytingu energetycznym oraz w pracach projektowych i symulacjach energetycznych budynków/lokali mieszkalnych wykonywanych zawodowo lub w pracach naukowo-badawczych wykorzystuje się dane udostępnione na stronie MinisterstwaTransportu, Budownictwa i Gospodarki Wodnej. Są to Typowe lata meteorologicznei statystyczne dane klimatyczne dla obszaru Polski do obliczeń energetycznych budynków. Poniżej zestawiono przykładowe dane dla Krakowa. Minimalna średnia miesięczna temperatura: -2,6 0 C Maksymalna średnia miesięczna temperatura: 18,2 0 C Średnia roczna T R -8,2 0 C Obliczeniowa temperatura zewnętrzna T zew : -20,0 0 C Średnioroczna liczba stopniodni w 2011:

46 Założenia ogólne Bilans energetyczny województwa małopolskiego polega na określeniu zapotrzebowania energii na potrzeby grzewcze, w tym na podgrzanie powietrza do wentylacji budynkówi podgrzania ciepłej wody użytkowej. Przybliżone sezonowe zapotrzebowanie ciepła dla województwa małopolskiego wyliczono wskaźnikowo, z powodu braku inwentaryzacji zasobów wszystkich budynków posadowionych na terenie województwa. Ze względu na różne współczynniki energochłonności wydzielono w województwie sektory bilansowe.są to: sektor budownictwa mieszkaniowego. sektor budownictwa użyteczności publicznej. sektor budownictwa produkcyjno-usługowego i handlowego. Metoda obliczeń polegała na oszacowaniu procentowej ilości powierzchni użytkowej budynków w zależności od okresu ich powstania. Według zmieniających się na przestrzeni lat norm budowlanych poszczególny typ budownictwa podyktowany okresem jego powstania charakteryzuje się innym, orientacyjnym wskaźnikiem zapotrzebowania na ciepło (jego zakres przedstawia trzecia kolumna poniższej tabeli). Tabela 4-1. Wskaźniki sezonowego zużycia energii na ogrzewanie w zależności od wieku budynków. Budynki budowane w okresie Obowiązująca norma Orientacyjne sezonowe zużycie energii na ogrzewanie [kwh/m 2 /rok] Do 1966 Brak uregulowań BN-64/B BN-74/B PN-82/B Od PN-91/B Od Zarządzenia MGPiM dot.wskaźnika Eo Źródło danych: Obowiązujące normy lub przepisy prawne dla poszczególnych okresów. 9 Od 2008 roku wartości sezonowego zużycia energii reguluje ROZPORZĄDZENIE MINISTRA INFRASTRUKTURY z dnia6 listopada 2008r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Powyższe Rozporządzenie określa maksymalne wartości EP rocznego wskaźnika obliczeniowego zapotrzebowania na nieodnawialną energię pierwotną do ogrzewania, wentylacji i przygotowania ciepłej wody użytkowej oraz chłodzenia, w zależności od współczynnika kształtu budynku A/V e. Z uwagi na dużą ilość zmiennychtakich jak sprawności poszczególnych elementów systemu określonych w Rozporządzeniu do opracowania posłużono się wskaźnikami [kwh/m 2 /rok]. Sprawności systemu oraz obliczenie energii niezbędnej do przygotowania cwu zostało obliczone w dalszej części opracowania. 46

47 Korzystając z danych z GUS-u oraz na podstawie kilkunastu wybranych aktualnych Projektów założeń do planów zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczna i paliwa gazowe dla gmin województwa małopolskiego oszacowanoodsetek poszczególnych grup wiekowych budynków. Tabela 4-2. Obliczony odsetek powierzchni budynków dla województwa małopolskiego dla poszczególnych okresów budowania. Budynki budowane w okresie Odsetek powierzchni budynków w województwie Do ,75% ,55% ,08% ,93% Od ,69% Źródło: obliczenia i szacunki własne. Kolejnym etapem bilansu energetycznego obliczanego na potrzeby ogrzewania dla województwajestwyznaczenie powierzchni zasobów budownictwa dla poszczególnych sektorów w województwie małopolskim. Do wielkości powierzchni zasobów mieszkaniowych skorzystano z danych z GUS-u, natomiast szacując powierzchnię pozostałych budynków posłużono się opracowaniem Powierzchnia budynków na obszarze województwa małopolskiego Małopolskiego Obserwatorium Gospodarki Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego. Tabela 4-3. Zestawienie powierzchni użytkowejbudownictwa na terenie województwa małopolskiego. Sektor budownictwa Powierzchnia użytkowa[m 2 ] Sektor budownictwa mieszkaniowego Sektor budownictwa użyteczności publicznej Sektor budownictwa produkcyjno-usługowego i handlowego Razem Źródło danych: GUS oraz obliczenia i szacunki własne na podstawie opracowania Powierzchnia budynków na obszarze województwa małopolskiego. Wskaźniki energochłonności dla poszczególnych sektorów zostały obliczone i szerzej opisane w dalszych podrozdziałach. 47

48 Sektor budownictwa mieszkaniowego: Tabela 4-4. Obliczony wskaźnikzużycia energii dla sektora budownictwa mieszkaniowego województwa małopolskiego. Budynki budowane w okresie Odsetek powierzchni budynków w województwie Uśredniony wskaźnik zużycia energii [kwh/m 2 /rok] Do ,75% ,55% ,08% ,93% 140 Od ,69% 115 Źródło danych: obliczenia i szacunki własne. Uśredniony wskaźnik (średnia ważona kolumn2 i 3) [kwh/m 2 /rok] 194 Założono, że ok. 10% powierzchni użytkowej sektora budownictwa mieszkaniowego zostało poddane kompleksowej termomodernizacji, w wyniku której nastąpiło obniżenie zużycia energii. Założony wskaźnik otrzymany w wyniku działań termomodernizacyjnych to 100 [kwh/m2/rok]. Biorąc pod uwagędziałania termomodernizacyjne, uśredniony wskaźnik sezonowego zużycia energii dla budownictwa mieszkaniowego obniżył się do 185 [kwh/m 2 /rok]. Został on wykorzystany do dalszych wyliczeń orientacyjnego zapotrzebowania na ciepło dla województwa. Energia użytkowa:185[kwh/m 2 /rok]* m 2 = GJ rocznie Powyższe obliczenia zawierają w sobieenergię cieplną użytkową niezbędną na ogrzanie pomieszczeń oraz powietrza do wentylacji. Do powyższych obliczeń niezbędne jest doliczenie zapotrzebowania na energię cieplną na przygotowanie ciepłej wody użytkowej. W obliczeniach tych skorzystano z metodologii określonej w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 6 listopada 2008 r.wsprawiemetodologiiobliczaniacharakterystykienergetycznej budynku i lokalu mieszkaniowego lub części budynku stanowiącejsamodzielną całość techniczno-użytkowąoraz sposobu sporządzania i wzorów świadectw ich charakterystykienergetycznej. Skorzystano także z tabeli Przeciętne normyzużycia wody na jednego mieszkańcaw gospodarstwach domowych wg 48

49 RozporządzeniaMinistraInfrastrukturyzdnia14stycznia2002r.wsprawieokreślenia przeciętnych norm zużycia wody.założono: jednostkowe zużycie wody: 35 dm 3 /(j.o.)*doba [budownictwo jednorodzinne] oraz 48 dm 3 /(j.o.)*doba [budownictwo wielorodzinne], czas użytkowania: 0,9 dni/rok, liczba mieszkańców: (GUS 2011), temperatura wody ciepłej: 55 o C, temperatura wody zimnej: 10 o C, Oszacowano, że ilość energii niezbędnej do przygotowania ciepłej wody użytkowej wyniesie: GJ rocznie. Należy zwrócić uwagę, że oszacowana ilość energii jest to tzw. energia użytkowa,nieuwzględniająca średniej sprawności całkowitej, na którą składa się między innymi sprawność produkcji, przesyłu i akumulacji. Łączne straty oszacowano za pomocą średniej ważonej sprawności przydzielonych do poszczególnych grup wiekowych budynków oraz rodzajów systemów grzewczychi przygotowaniaciepłej wody. Do oszacowania poszczególnych sprawności skorzystanozrozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 6 listopada 2008 r. w sprawie metodologii obliczania charakterystyki energetycznej budynku i lokalu mieszkaniowego lub części budynku stanowiącej samodzielną całość techniczno-użytkową oraz sposobu sporządzania i wzorów świadectw ich charakterystyki energetycznej. Oszacowano całkowitą średnią sprawność systemów grzewczych na 0,65 dla budynków niemodernizowanych oraz 0,8 dla budynków zmodernizowanych. Dla przygotowania ciepłej wody założono sprawność 0,6. Biorąc pod uwagę powyższe, ilość energii pierwotnej u źródła potrzebnej do pokrycia zapotrzebowania na ogrzewanie, przygotowanie ciepłej wody użytkowej oraz wentylację, wyniesie dla sektora budownictwa mieszkaniowego ok: GJ rocznie. Dane te posłużą do dalszych obliczeń łącznego zużycia energii i zapotrzebowania na moc dla województwa. 49

50 Sektor budownictwa użyteczności publicznej Tabela 4-5. Obliczony wskaźnikzużycia energii dla sektora budownictwa użyteczności publicznej województwa małopolskiego. Budynki budowane w okresie Odsetek powierzchni budynków w województwie Uśredniony wskaźnik zużycia energii [kwh/m 2 /rok] Do ,75% ,55% ,08% ,93% 120 Od ,69% 100 Źródło danych: obliczenia i szacunki własne. Uśredniony wskaźnik (średnia ważona kolumn2 i 3) [kwh/m2/rok] 176 Założono, że ok. 15% powierzchni użytkowej sektora budownictwa użyteczności publicznej zostało poddane kompleksowej termomodernizacji, w wyniku której nastąpiło obniżenie zużycia energii. Założony wskaźnik otrzymany w wyniku działań termomodernizacyjnych to 100 [kwh/m2/rok]. Biorąc pod uwagędziałania termomodernizacyjne, uśredniony wskaźnik sezonowego zużycia energii dla budownictwa użyteczności publicznej obniżył się do 164 [kwh/m 2 /rok]. Został on wykorzystany do dalszych wyliczeń orientacyjnego zapotrzebowania na ciepło dla województwa. Energia użytkowa:164[kwh/m 2 /rok]* m 2 = GJ rocznie Powyższe obliczenia zawierają w sobieenergię cieplną użytkową niezbędną na ogrzanie pomieszczeń oraz powietrza do wentylacji. Do powyższych obliczeń niezbędne jest doliczenie zapotrzebowania na energię cieplną na przygotowanie ciepłej wody użytkowej. W obliczeniach tych skorzystano z metodologii analogicznej jakdla budownictwa mieszkaniowego. Założono: jednostkowe zużycie wody: 10 dm 3 /(j.o.)*doba, czas użytkowania: 0,8 dni/rok, liczba osób (os. pracujące, uczniowie itp.) : (GUS 2011), temperatura wody ciepłej: 55 o C, temperatura wody zimnej: 10 o C. Oszacowano, że ilość energii niezbędnej do przygotowania ciepłej wody użytkowej wyniesie: GJ rocznie. 50

51 Należy zwrócić uwagę, że oszacowana ilość energii jest to tzw. energia użytkowa,nieuwzględniająca średniej sprawności całkowitej, na którą składa się między innymi sprawność produkcji, przesyłu i akumulacji. Łączne straty oszacowano analogicznie jak dla budownictwa mieszkaniowego. Oszacowano całkowitą średnią sprawność systemów grzewczych na 0,7 dla budynków niemodernizowanych oraz 0,8 dla budynków zmodernizowanych. Dla przygotowania ciepłej wody założono sprawność 0,6.Biorąc pod uwagę powyższe, ilość energii pierwotnej u źródła potrzebnej do pokrycia zapotrzebowania na ogrzewanie, przygotowanie ciepłej wody użytkowej oraz wentylację wyniesie dla sektora budownictwa użyteczności-publicznej ok: GJ rocznie.dane te posłużą do dalszych obliczeń łącznego zużycia energii i zapotrzebowania na moc dla województwa Sektor produkcyjno-usługowy i handlowy Tabela 4-6. Obliczony wskaźnikzużycia energii dla sektora budownictwa produkcyjnousługowego i handlowego województwa małopolskiego. Budynki budowane w okresie Odsetek powierzchni budynków w województwie Uśredniony wskaźnik zużycia energii [kwh/m 2 /rok] Do ,75% ,55% ,08% ,93% 130 Od ,69% 110 Źródło danych: obliczenia i szacunki własne. Uśredniony wskaźnik (średnia ważona kolumn 2 i 3) [kwh/m2/rok] 187 Założono, że ok. 10% powierzchni użytkowej sektora budownictwa produkcyjno-usługowegoi handlowego zostało poddane kompleksowej termomodernizacji, w wyniku której nastąpiło obniżenie zużycia energii. Założony wskaźnik otrzymany w wyniku działań termomodernizacyjnych to 100 [kwh/m2/rok]. Biorącpod uwagędziałania termomodernizacyjne, uśredniony wskaźnik sezonowego zużycia energii dla budownictwa produkcyjno-usługowego i handlowegoobniżył się do 176 [kwh/m 2 /rok]. Został on wykorzystany do dalszych wyliczeń orientacyjnego zapotrzebowania na ciepło dla województwa. Energia użytkowa:176[kwh/m 2 /rok]* m 2 = GJ rocznie Powyższe obliczenia zawierają w sobieenergię cieplną użytkową niezbędną na ogrzanie pomieszczeń oraz powietrza do wentylacji. 51

52 Do powyższych obliczeń niezbędne jest doliczenie zapotrzebowania na energię cieplną na przygotowanie ciepłej wody użytkowej. W obliczeniach tych skorzystano z metodologii analogicznej jakdla budownictwa mieszkaniowego. Założono: jednostkowe zużycie wody: 10 dm 3 /(j.o.)*doba, (uśredniony wsp. dla zakładów usługowych, handlowych i innych), czas użytkowania: 0,8 dni/rok, liczba osób: (szacunek własny na podstawie danych Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego, 2011 r.), temperatura wody ciepłej: 55 o C, temperatura wody zimnej: 10 o C. Oszacowano, że ilość energii niezbędnej do przygotowania ciepłej wody użytkowej wyniesie: GJ rocznie. Należy zwrócić uwagę, że oszacowana ilość energii jest to tzw. energia użytkowa,nieuwzględniająca średniej sprawności całkowitej, na którą składa się między innymi sprawność produkcji i przesyłu energii. Sprawności oszacowano analogicznie jak dla mieszkalnictwa.sprawności systemów grzewczych wynoszą 0,7 dla budynków niemodernizowanych oraz0,82 dla nowych oraz zmodernizowanych budynków. Dla przygotowania ciepłej wody założono sprawność 0,60. Biorąc pod uwagę powyższe, ilość energii pierwotnej u źródła potrzebnej do pokrycia zapotrzebowania na ogrzewanie, przygotowanie ciepłej wody użytkowej oraz wentylację wyniesie dla sektora budownictwa produkcyjno-usługowego i handlowego dla województwa ok: GJ rocznie. Dane te posłużą do dalszych obliczeń łącznego zużycia energii i zapotrzebowania na moc. 52

53 Łączne zużycie energii i zapotrzebowanie na moc w województwie małopolskim Łączne zużycie energii i szacunkowe zapotrzebowanie na moc przedstawia poniższa tabela. Tabela 4-7. Zużycie energii i szacunkowe zapotrzebowanie na moc w województwie małopolskimw roku Sektor budownictwa Zużycie energii [GJ] Sza zapot Energia użytkowa na m Energia pierwotna Straty ciepła i wentylacja Ciepła woda użytkowa Mieszkaniowy Użyteczności publicznej Produkcyjno-usługowy i handlowy Razem Źródło: obliczenia własne. Łączne zużycie energii w województwie małopolskim w roku 2011 wyniosło GJ. Rysunek7. Struktura zużycia energii w podziale na sektory w województwie małopolskim. Źródło: Na podstawie własnych obliczeń. 53

54 4.2. Zapotrzebowanie na energię elektryczną Najdokładniejsze dane statystyczne dotyczące zagadnień energetycznych w województwie małopolskimdostępne sądla rynku energii elektrycznej. Województwo małopolskie wyróżnia się podwyższonym w skali kraju zużyciem energii, zwłaszcza w sektorach przemysłowym i energetycznym, ze znaczącą rolą gospodarstw domowych. Tabela 4-8. Zużycie energii elektrycznej wg sektorów w GWh w województwie małopolskim. Wyszczególnienie Rok 2011 Ogółem Zużycie własne elektrowni i elektrociepłowni zawodowych (razem 608 z kotłami ciepłowniczymi energetyki zawodowej) Zużycie własne ciepłowni zawodowych 15 Górnictwo i kopalnictwo 362 Przemysł i budownictwo 4157 Dostawa wody; gospodarowanie odpadami 207 Transport 321 Sektor drobnych odbiorców 6899 wtym Rolnictwo (tylko zużycie na cele produkcyjne, bez zużycia w 114 gospodarstwach domowych rolników) Gospodarstwa domowe (razem z gospodarstwami domowymi 2605 rolników) Pozostali odbiorcy 4180 Źródło: GUS Zużycie paliw i nośników energii w 2011 r Zapotrzebowanie na energię finalną z podziałem na sektory Zużycie energii finalnej zostało obliczone wg Polityki Energetycznej Polski do 2030 roku (załącznik 2 Prognoza zapotrzebowania na paliwa i energię do 2030 roku). W dokumencie tym wydzielono5 sektorów: przemysł, transport, rolnictwo, usługi, gospodarstwa domowe. Z uwagi na brak lub niepełne dane dotyczących zużycia energii w poszczególnych sektorach w województwie małopolskim zostały przeliczone szacunkowo.na potrzeby niniejszego opracowania wydzielonorównież 5 sektorów. Dla przemysłu, transportu, rolnictwa i usługi podano wartość energii finalnej, wprzypadku piątego sektora podana wartość stanowi energię finalną na potrzeby grzewcze dla budynków gospodarstwa domowych, użyteczności publicznej oraz działalności gospodarczej. Dla oszacowania wartości podanych w tabeli jako dane wyjściowe wykorzystano obliczoną w rozdziale Zapotrzebowanie na energię cieplną wartość energii pierwotnej na potrzeby cieplne dla sektora mieszkalnictwa(gospodarstwa domowe). Aby otrzymać analogiczną wartość do tej podanej w załączniku 2 do Polityki Energetycznej do energii 54

55 pierwotnej na potrzeby cieplne dodano łączne dla tego sektora zużycie energii elektrycznej (GUS 2011). Następnie wykorzystując proporcje obliczono zużycie energii finalnej dla pozostałych sektorów. Wyniki obliczeń przedstawia poniższa tabela. Tabela 4-9. Zużycie energii finalnej w województwie małopolskim wg sektorów w TJ w 2011 roku. Wyszczególnienie 2011 Ogółem sektor przemysłowy sektor transportowy Rolnictwo Usługi energia cieplna (gospodarstwa domowe, budynki użyteczności publicznej i działalności gospodarczej) Źródło: obliczenia własne. 55

56 5. Prognoza zapotrzebowania na energię 5.1. Prognoza zapotrzebowania na energię cieplną Założenia ogólne Prognoza zapotrzebowania na energię cieplną została opracowana w dwóch scenariuszach. Założenia do scenariuszy zostały przyjęte na podstawie analiz: aktualnego stanu technicznego sieci ciepłowniczych i źródeł ciepła sieciowego ich możliwości wytwórczych, obecnego wykorzystania i potencjału energii ze źródeł odnawialnych oraz aktualnegobilansu energetycznego województwa małopolskiego. Ze względu na trudne do przewidzenia zmiany w gospodarce i mieszkalnictwie prognoza zapotrzebowania na energię cieplną została opracowana w dwóch scenariuszach. Założeniem dla obu scenariuszy określonym na podstawie zmian wielkości powierzchni użytkowych mieszkalnictwa od 1996 do 2011 r. wg GUS, jest wzrost do 2020 roku powierzchni użytkowej budownictwa od 13 do28 % dla poszczególnych sektorów budownictwa.przyrost ten wynika ze wzrostu standardów mieszkaniowych oraz realizacji nowych inwestycji związanych z ogólnym, ciągłym rozwojem województwa. Przyrost powierzchni mieszkalnej wpłynie na zmianę zapotrzebowania ciepła i mocy cieplnej.w zależności od kierunków obranych przez: władze samorządów lokalnych, przedsiębiorstwa energetyczneoraz samych mieszkańców, zapotrzebowanie na energię cieplną oraz emisja zanieczyszczeń do atmosfery może ulec zmniejszeniu mimo dość silnemu rozwojowi województwa. Stanie się tak w przypadku realizacji działań określonych w dalszej części Planu. Poniżej przedstawiono scenariusz optymistyczny pokazujący wymierne efekty działań proenergetycznych i prośrodowiskowych oraz wariant negatywny tzw. zaniechania, będący swojego rodzaju ostrzeżeniem przed brakiem realizacji działań określonych w Planie. Do obu scenariuszy zostały przyjęte wspólne założenia: stały wzrost liczby ludności (do roku 2020 szacuje się przyrost ok. 2,01%) 10 ; przyrost powierzchni użytkowej w budownictwie 11 ; poprawa komfortu zamieszkiwania. 10 Na podstawie Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata Przyrost powierzchni w budownictwie został oszacowany na podstawie danych z lat ubiegłych. W latach zmiana wielkości powierzchni użytkowych mieszkalnictwa wzrosła o ok. 49 %, GUS. 56

57 Budowanie wg obowiązujących norm (coraz bardziej energooszczędne budynki wskaźniki energochłonności zostały określone dla dwóch scenariuszy) Scenariusz optymalny zrównoważonego rozwoju energetyki Scenariusz ten został opracowany z uwagi na założeniapakietu "3x20" dotyczącego: ograniczenia do 2020 roku emisji CO 2 o 20 procent, zmniejszenia zużycia energii o20 procent oraz wzrostu zużycia energii z odnawialnych źródeł z obecnych 6 % do 20 %. Scenariusz optymalny zakłada realizację działań określonych w priorytetach RPE dotyczących racjonalizacji zużycia energii u odbiorców końcowych oraz wzrost wykorzystania energii pochodzącej z odnawialnych źródeł. Zakłada spadek zużycia energii na potrzeby grzewcze przy następujących założeniach: Wariant ten zakłada wyżej wymienione założenia oraz: zmniejszenie zapotrzebowania ciepła w wyniku termomodernizacji istniejących budynków; zamianę częścikotłowni węglowych na bardziej ekologiczne, w tym OŹE; budowanie wg obowiązujących norm (coraz bardziej energooszczędne budynki założono zmniejszone uśrednione współczynnikienergochłonności: od 80 do 100 [kwh/m 2 /rok] dla poszczególnych sektorów budownictwa); poprawę sprawności całkowitej systemów grzewczych (wzrost do ok. 0,85 w budynkach nowych i poddanych termomodernizacji uśredniona sprawność dla lat ); poprawę sprawności całkowitej systemówprzygotowania c.w.u. (wzrost do ok. 0,75 w budynkach nowych i poddanych termomodernizacji uśredniona sprawność dla lat ). Założono przeprowadzenie dużej ilości termomodernizacji istniejących budynków. Oparto się nazałożeniach, że do 2020 roku kompleksowej termomodernizacji zostaną poddane budynki z poszczególnych lat w ilości: Do %, %, %, %. Potrzeby nowego budownictwa wskaźniki energochłonności 57

58 Obecnie wznoszone w Polsce budynki mieszkalne mają średnie zużycie energii cieplnej kwh/m 2 /rok (są to wartości teoretyczne, w rzeczywistości współczynnik dochodzi do 150).W krajach zachodnich poziom wskaźnika E charakteryzujący budynki jako energooszczędne jest zależny od warunków klimatycznych i rozwoju technologii.w Niemczech np. od 1995 r. obowiązują przepisy, które ustalają energochłonność budynku na poziomie kwh/m2/rok, a w przyszłości będą obniżone do poziomu kwh/m2rok. W Polsce obecnie obowiązujące Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynkii ich usytuowanie, wyznacza wartość graniczną wskaźnika E (określoną w odniesieniu do kubatury) wynosi od 29 do 37,4 kwh/m 3 / rok (jest on odniesiony do kubatury). Można się spodziewać, że w najbliższych latach wskaźniki zużycia energii w Polsce ulegną zmniejszeniu. Zapotrzebowanie na ciepło dla domu niskoenergetycznego kształtuje się na poziomie od 30 do 60 kwh/(m²rok). W przypadku budynku tradycyjnego wzniesionego zgodnie z obowiązującymi przepisami wartość ta, jak już wcześniej wspomniano, wynosi od 90 do 120 kwh/ m²/rok. Dom pasywny potrzebuje poniżej 15 kwh/m²/rok. Do niniejszego scenariusza założono dość niskie, lecz możliwe do osiągnięcia uśrednione dla lat wskaźniki: sektor budownictwa mieszkaniowego kwh/m²/rok. sektor budownictwa użyteczności publicznej - 80 kwh/m²/rok. sektor produkcyjno-usługowy i handlowy - 90 kwh/m²/rok Sektor budownictwa mieszkaniowego Założono 24%-owy przyrostpowierzchni użytkowej w sektorzebudownictwa mieszkaniowego (szacunek własny na podstawie danych historycznych GUS). Na podstawie założeń ogólnych dotyczących przyrostu ludności oraz założeń dla scenariusza optymalnego dotyczących odsetka przeprowadzonych termomodernizacji oraz wskaźników energochłonności dla nowo budowanych budynków dokonano obliczeń dotyczących zużycia energii przedstawionych w poniższej tabeli: Tabela 5-1. Zużycie energii i zapotrzebowanie na moc dla sektora budownictwa mieszkaniowego wg scenariusza optymalnego. Jednostka * Energia użyteczna [GJ/rok] ,39% Energia na podgrzanie [GJ/rok] ,51% 58

59 cwu Energia pierwotna łącznie [GJ/rok] ,38% Szacunkowe zapotrzebowanie na moc [MW] ,38% *zmiana w % w stosunku do roku Źródło: obliczenia własne Sektor budownictwa użyteczności publicznej Przy analogicznych jak wyżej założeniach, jednak przy założonym 13% przyroście powierzchni użytkowej w sektorze budownictwa użyteczności publicznej dokonano obliczeń dotyczących zużycia energii przedstawionych w poniższej tabeli: Tabela 5-2. Zużycie energii i zapotrzebowanie na moc dla sektora budownictwa użyteczności publicznej wg scenariusza optymalnego. Jednostk a * Energia użyteczna [GJ/rok] ,06% Energia na podgrzanie cwu [GJ/rok] ,00% Energia pierwotna łącznie [GJ/rok] ,90% Szacunkowe zapotrzebowanie na moc [MW] ,90% *zmiana w % w stosunku do roku Źródło: obliczenia własne Sektor produkcyjno-usługowy i handlowy Przy analogicznych jak wyżej założeniach, jednak przy założonym 28% przyroście powierzchni użytkowej w sektorze produkcyjno-usługowym i handlowym dokonano obliczeń dotyczących zużycia energii przedstawionych w poniższej tabeli: Tabela 5-3. Zużycie energii i zapotrzebowanie na moc dla sektora budownictwa produkcyjnousługowego i handlowego wg scenariusza optymalnego. Jednostka * Energia użyteczna [GJ/rok] ,50% Energia na podgrzanie cwu [GJ/rok] ,00% Energia pierwotna łącznie [GJ/rok] ,69% Szacunkowe zapotrzebowanie na moc [MW] ,69% *zmiana w % w stosunku do roku Źródło: obliczenia własne. 59

60 Łączne zużycie energii i zapotrzebowanie na moc w województwie małopolskim wg scenariusza optymalnego. Łączne zużycie energii i szacunkowe zapotrzebowanie na moc wg scenariusza optymalnego przedstawia poniższa tabela: Tabela 5-4. Łączne zużycie energii i zapotrzebowanie na moc w województwie małopolskim wg scenariusza optymalnego. Jednostka * Energia użyteczna [GJ/rok] ,20% Energia na podgrzanie cwu [GJ/rok] ,62% Energia pierwotna łącznie [GJ/rok] ,90% Szacunkowe zapotrzebowanie na moc [MW] ,90% *zmiana w % w stosunku do roku Źródło: obliczenia własne. Reasumując, wariant optymalny pokazuje, jak duży wpływ na zmniejszenie zużycia energii mają działania termomodernizacyjne. Mimo przewidywanego wzrostu powierzchni ogrzewanej, w województwie nastąpi do 2020 roku niemal o 14 % spadek zapotrzebowania na moc Scenariusz 2 zaniechania zrównoważonego rozwoju energetyki Opracowany scenariusz 2 prognozy zapotrzebowania na energię cieplną uwzględnia założenia ogólne (jednakowe dla obu scenariuszy) oraz w odróżnieniu do scenariusza 1: znikomy lub zerowy odsetek budynków poddanych termomodernizacji; podobny do obecnegobilans paliw jako nośników energii grzewczej; poprawę komfortu zamieszkiwania; niewielkąpoprawę sprawności systemów grzewczych i przygotowania c.w.u. (wzrost do 0,75); sprawność systemów do przygotowania c.w.u. na poziomie 0,7; budowanie wg obowiązujących norm założono większe wskaźniki niż dla scenariusza 1: o sektor budownictwa mieszkaniowego kwh/m²/rok. o sektor budownictwa użyteczności publicznej kwh/m²/rok. 60

61 o sektor produkcyjno-usługowy i handlowy kwh/m²/rok. Dla budynków poddanych kompleksowej termomodernizacji założono uśrednione dla lat wskaźniki: o sektor budownictwa mieszkaniowego kwh/m²/rok. o sektor budownictwa użyteczności publicznej kwh/m²/rok. o sektor produkcyjno-usługowy i handlowy kwh/m²/rok Sektor budownictwa mieszkaniowego Na podstawie identycznych założeń ogólnych jak w scenariuszu 1 oraz założeń dla scenariusza zaniechaniadokonano obliczeń dotyczących zużycia energii przedstawionychw poniższej tabeli: Tabela 5-5. Zużycie energii i zapotrzebowanie na moc dla sektora budownictwa mieszkaniowego wg scenariusza zaniechania. Jednostka * Energia użyteczna [GJ/rok] ,30% Energia na podgrzanie cwu [GJ/rok] ,51% Energia pierwotna łącznie [GJ/rok] ,61% Szacunkowe zapotrzebowanie [MW] ,61% na moc *zmiana w % w stosunku do roku Źródło: obliczenia własne Sektor budownictwa użyteczności publicznej Na podstawie identycznych założeń ogólnych jak w scenariuszu 1 oraz założeń dla scenariusza zaniechaniadokonano obliczeń dotyczących zużycia energii przedstawionychw poniższej tabeli: Tabela 5-6. Zużycie energii i zapotrzebowanie na moc dla sektora budownictwa użyteczności publicznej wg scenariusza zaniechania. Jednostka * Energia użyteczna [GJ/rok] ,91% Energia na podgrzanie cwu [GJ/rok] ,00% Energia pierwotna łącznie [GJ/rok] ,14% 61

62 Szacunkowe zapotrzebowanie [MW] ,14% na moc *zmiana w % w stosunku do roku Źródło: obliczenia własne Sektor produkcyjno-usługowy i handlowy Na podstawie identycznych założeń ogólnych jak w scenariuszu 1 oraz założeń dla scenariusza zaniechaniadokonano obliczeń dotyczących zużycia energii przedstawionychw poniższej tabeli: Tabela 5-7. Zużycie energii i zapotrzebowanie na moc dla sektora produkcyjno-usługowegoi handlowego wg scenariusza zaniechania. Jednostka * Energia użyteczna [GJ/rok] ,74% Energia na podgrzanie cwu [GJ/rok] ,00% Energia pierwotna łącznie [GJ/rok] ,94% Szacunkowe zapotrzebowanie na moc *zmiana w % w stosunku do roku Źródło: obliczenia własne. [MW] ,94% Łączne zużycie energii i zapotrzebowanie na moc w województwie małopolskim wg scenariusza zaniechania. Łączne zużycie energii i szacunkowe zapotrzebowanie na moc wg scenariusza zaniechania przedstawia poniższa tabela: Tabela 5-8. Łączne zużycie energii i zapotrzebowanie na moc w województwie małopolskim wg scenariusza zaniechania. Jednostka * Energia użyteczna [GJ/rok] ,71% Energia na podgrzanie cwu [GJ/rok] ,62% Energia pierwotna łącznie [GJ/rok] ,17% Szacunkowe zapotrzebowanie na moc [MW] ,17% 62

63 *zmiana w % w stosunku do roku Źródło: obliczenia własne. Scenariusz zaniechania działańna rzecz zrównoważonego rozwoju energetycznego wpłynie na zwiększenie zużycia energii i zapotrzebowania na moc w województwie. Wg obliczeń wzrost wyniesie ok 6,2 %. Taki scenariusz przyczyni się również negatywnie do emisji zanieczyszczeń z procesów spalania w województwie. Jest on swojego rodzaju ostrzeżeniem dla władz województwa oraz mieszkańców przed stagnacją wdziałaniach na rzecz ogólnie pojętego zrównoważonego rozwoju energetycznego Prognoza zapotrzebowania na energię elektryczną Prognozę przygotowano w oparciu o analizy i oszacowania własne, bazując na Prognozie krajowego zapotrzebowania na energię do 2030 r. stanowiącej załącznik do Polityki Energetycznej Polski. W Polityce Energetycznej Polski opracowano jeden scenariusz prognozy zużycia energii elektrycznej. Rokiem bazowym do analizy jest rok Zużycie zostało oszacowanena podstawie łącznego zużycia energii elektrycznej w województwie. Opracowana prognoza zapotrzebowania na energię elektryczną uwzględnia następujące zmiany: przyrost zapotrzebowania na energię elektryczną w obiektach istniejących,; przyrost zapotrzebowania na energię elektryczną w nowym budownictwie mieszkaniowym; przyrost zapotrzebowania na energię elektryczną w nowych budynkach użyteczności publicznej, usługowych i produkcyjnych; przyrost zapotrzebowania na energię elektryczną w sektorze transportu; przyrost zapotrzebowania na energię elektryczną w sektorze przemysłowym; przyrost zapotrzebowania na energię elektryczną w sektorze rolniczym. Na podstawie analizy porównawczej można stwierdzić, że wraz z rozwojem gospodarczym następuje wzrost zużycia energii elektrycznej.łączny wzrost zużycia energii elektrycznej do roku 2020 może wynieść około 25 % w stosunku do stanu istniejącego. W przypadku energii elektrycznej prognoza została sporządzona dla wszystkich odbiorców łącznie. Tabela 5-9. Przewidywane zmiany zużyciaenergii elektrycznej w województwie małopolskim. 63

64 Rok Moc [MW] Zużycie energii [GJ/rok] Zmiana procentowa 100% 110,0% 125% [%] Źródło: opracowanie własne na podstawie Prognozy zapotrzebowania na paliwa i energię do roku Prognoza zapotrzebowania na energię finalną W przypadku zapotrzebowania na energię finalną w Polityce Energetycznej Polski został opracowany jeden scenariusz. Prognozuje on wzrost zużycia energii finalnej. Korzystającz załącznika do Polityki Energetycznej Polskidokonano oszacowania zapotrzebowania na energię finalną w podziale na sektory gospodarki dla województwa. Do poniższej prognozy wstawiono wartości dla dwóch wcześniej opracowanych scenariuszy dla sektora mieszkaniowego, budynków użyteczności publicznej i sektora działalności gospodarczej. Tabela Przewidywane zmiany zapotrzebowania na energię finalną w województwie małopolskim. Rok Zmiana w roku 2020 w stosunku do 2010 [%] Energia finalna [GJ/rok] Przemysł ,84% Transport ,10% Rolnictwo ,96% Usługi ,33% Mieszkalnictwo, usługi, budynki użytecznościpublicznej ,90% scenariusz 1 Mieszkalnictwo, usługi, budynki użytecznościpublicznej ,17% scenariusz 2 Ogółem - scenariusz ,88% Ogółem - scenariusz ,80% Źródło: opracowanie własne na podstawie Prognozy zapotrzebowania na paliwa i energię do roku

65 5.4. Koszty niezbędnej termomodernizacji W niniejszym podrozdziale dokonano szacunkowego zestawienia kosztów działań termomodernizacyjnych wg scenariusza optymalnego. Koszt szacunkowy 1m2kompleksowej temomodernizacji zł (przyjęto 800 zł) Sektor mieszkalnictwa Tabela Powierzchnia [m 2 ] zakładanej termomodernizacji sektora mieszkaniowego doprowadzająca do obniżenia zapotrzebowania na energię cieplną o 14%. Budynki budowane w okresie Powierzchnia łączna [m 2 ] Odsetek powierzchni budynków poddanych Powierzchnia koniecznej termomodernizacji [m 2 ] termomodernizacji Do % % % % Źródło: opracowanie własne. Tabela Koszty [zł] zakładanej termomodernizacji sektora mieszkaniowego. Budynki budowane w okresie Powierzchnia koniecznej termomodernizacji [m 2 ] Do Koszt przeliczeniowy 1m 2 termomodernizacji [zł] Koszty termomodernizacji [zł] Łącznie Źródło: opracowanie własne Sektor użyteczności publicznej Tabela Powierzchnia [m 2 ]zakładanej termomodernizacji sektora użyteczności publicznej doprowadzająca do obniżenia zapotrzebowania na energię cieplną 0 14% Budynki budowane w okresie Powierzchnia łączna [m 2 ] Odsetek powierzchni budynków poddanych Powierzchnia koniecznej termomodernizacji [m 2 ] 65

66 termomodernizacji Do % % % % Źródło: opracowanie własne. Tabela Koszty [zł] zakładanej termomodernizacji sektora użyteczności publicznej. Budynki budowane w okresie Powierzchnia koniecznej termomodernizacji [m 2 ] Koszt przeliczeniowy 1m 2 termomodernizacji [zł] Koszty termomodernizacji [zł] Do Łącznie Źródło: opracowanie własne Sektor działalności gospodarczej Tabela Powierzchnia [m 2 ] zakładanej termomodernizacji sektora działalności gospodarczej doprowadzająca do obniżenia zapotrzebowania na energię cieplną 0 14% Budynki budowane w okresie Powierzchnia łączna [m 2 ] Odsetek powierzchni budynków poddanych Powierzchnia koniecznej termomodernizacji [m 2 ] termomodernizacji Do % % % % Źródło: opracowanie własne. Tabela Koszty [zł] zakładanej termomodernizacji sektora użyteczności publicznej Koszt Powierzchnia Budynki przeliczeniowy koniecznej budowane 1m 2 Koszty termomodernizacji termomodernizacji [zł] w okresie [m 2 termomodernizacji ] [zł] Do

67 Łącznie Źródło: opracowanie własne Wszystkie sektory łącznie Tabela 5-17.Koszty [zł] zakładanej termomodernizacji dla wszystkich sektorów budownictwa łącznie. Budynki budowane w okresie Powierzchnia koniecznej termomodernizacji [m 2 ] Do Koszt przeliczeniowy 1m 2 termomodernizacji [zł] Koszty termomodernizacji [zł] Łącznie Źródło: opracowanie własne Spadek emisji CO2 w latach w województwie małopolskim Jednym z trzech założeń Pakietu "3x20" jestograniczenie do 2020 roku emisji CO 2 o 20 procent.przystępując do obliczeń ilości dwutlenku węglu pochodzącegoze źródeł energetycznego spalania paliw w województwie małopolskimnależało określić udział poszczególnych nośników energii w procesach spalania paliw w gospodarstwach domowych oraz energetyce zawodowej. Wykorzystano dane otrzymane od przedsiębiorstw energetycznych i zestawionew dokumencie Inwentaryzacja stanu produkcji i dystrybucji energii elektrycznej i ciepław Województwie Małopolskim, opracowanym w 2011 roku przez Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polskiej Akademii Nauk. Z danych tych wynika, żeprzedsiębiorstwa energetyczne działające na terenie województwa są odpowiedzialne za emisję ,50tonCO 2 /rok do atmosfery. Do bilansu CO 2 z procesów energetycznych należy doliczyć wielkość zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł indywidualnych. W gospodarstwach indywidualnych w Małopolsce największy udział nośników energii stanowi węgiel, który według szacunków stanowi ok. 60% nośników energii. Pozostałą część nośników energii stanowi gaz ziemny orazw mniejszym stopniu biomasa orazolej opałowy. 67

68 Do przeprowadzenia obliczeń emisji CO 2 skorzystano z dokumentu Wartości opałowe (WO) i wskaźniki emisji CO2 (WE) w roku 2013 do raportowania w ramach Wspólnotowego Systemu Handlu Uprawnieniami do Emisji. Przyjęto wskaźniki emisji w oparciu o średnie krajowe wartości emisji dla węgla i gazu. Emisji CO 2 ze spalania biomasy (drewna opałowego i odpadów pochodzenia drzewnego, odpadów komunalnych biogenicznychi biogazu) nie wlicza się do sumy emisji ze spalania paliw, zgodnie z zasadami Wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji oraz IPCC. Otrzymano wartość: ton CO 2 /rok Łączna emisja CO 2 w województwie małopolskim jest szacowana na ton CO 2 /rok. Struktura zużycia paliw do 2020 roku ulegnie znacznym zmianom, z korzyścią dla paliw gazowych i biomasy. Szacuje się, że wzrośnie udział gazu w bilansie nośników energii.założono wzrost wielkości energiipochodzącej z OŹE wykorzystanej do procesów cieplnych do 12 % (wg rozdziału Analiza potencjału rozwojowego OŹE ). Przyszły bilans zużycia paliw w województwie będzie mieć istotny wpływ na zmianę emisji zanieczyszczeń pochodzących z procesów spalania energetycznego. Szacuje się, że łączna emisja CO2 spadnie o ok. 19 % (w stosunku do bieżącej emisji w tonach) przy założeniu, że 12 % produkcji energii cieplnej będzie pochodzić z OZE. Tabela Prognozowana emisja CO2 w 2020 roku w województwie małopolskim. Rok Emisja CO2 [Mg] Emisja CO2 [Mg] Zmiana [%] - -6,25% -18,75% Źródło: opracowanie własne. 68

69 6. Plan działań dla Małopolski 6.1. Cel główny RPE Odpowiedzią na tak postawiony problem główny jest cel główny, który określony został jako: osiągnięcie standardów europejskich w systemie energetycznym Małopolski, a także zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego poprzez pokrycie zapotrzebowania energetycznego regionu w oparciu o zróżnicowane zasoby. Jako kryterium realizacji przyjęto spełnienie przez Polskę zapisów Pakietu klimatycznoenergetycznego UE, czyli zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych o 20% w stosunku do roku 1990 r. (dystans do pokonania ok. 3 mln Mg), a także wzrost udziału źródeł odnawialnych w produkcji energii do 20% (dla Małopolski dystans do pokonania to ok. 14%). Planowane osiągnięcie wskaźników podstawowych wymienionych powyżej powinno nastąpić do roku 2020, jednakże ich osiągnięcie będzie niezmiernie trudne. Natomiast okres dalszych 12 lat, jaki przyjmuje RPE, będzie odpowiednim dostosowaniem się do zmieniających się warunków UE. Przewiduje się dalsze zaostrzenie tych wymagań. Misją Małopolski w obszarze energii jest konsekwentne dążenie do osiągnięcia i utrzymania standardów przyjętych przez UE. Na tak postawiony cel główny składają się możliwe do realizacji cele szczegółowe zidentyfikowane podczas prac nad RPE. Przedstawia je załącznik nr 1 pn. Problemy systemu energetycznego regionu. Główne wskaźniki realizacji RPE to: 1. Podniesienie wzrostu udziału OZE w produkcji energii do ok. 20%, ze szczególnym uwzględnieniem OZE w systemie rozproszonym. 2. Podniesienie efektywności energetycznej przejawiające się obniżeniem zużycia energii cieplnej o ok. 20%, czego konsekwencją będzie zmniejszenie emisji o ok. 20% w stosunku do roku Podniesienie świadomości energetycznej na terenie województwa o 100% w stosunku do obecnej wartości. Dokumenty programowe województwa małopolskiego, a w szczególności Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata jako jeden z głównych celów przyjmuje 69

70 rozwój gospodarczy regionu oparty między innymi o rozwój sektora małych i średnich firm. Jednocześnie równie ważnym zagadnieniem jest dalszy rozwój sektora B+R. Powstanie nowych przedsiębiorstw, laboratoriów, centrów badawczych w znaczny sposób wpłynie na zwiększenie zapotrzebowania na energię w regionie. Dlatego też istotną kwestią jest zapewnienie odpowiedniej ilość energii dostępnej na terenie województwa. Bezpieczeństwo energetyczne oparte/wspierane poprzez energetykę rozproszoną, również w aspekcie systemu prosumneckiego, pozwoli na zbudowanie silnego potencjału gospodarczego Małopolski w obszarze szeroko pojętej energetyki, w szczególności w segmencie małych i średnich przedsiębiorstw. Planowane wsparcie regionu jako cel horyzontalny przewiduje doprowadzenie do sytuacji, w której nowoczesna energetyka regionu stanie się przewagą konkurencyjną Małopolski. Na podstawie celu głównego oraz celów szczegółowych zostały określone priorytety: 1. Stworzenie warunków i mechanizmów mających na celu zwiększenie udziału energii odnawialnej w bilansie energetycznym województwa. 2. Wsparcie działań mających na celu oszczędne i efektywne wykorzystanie energii. 3. Małopolska świadoma energetycznie - poprawa systemu rozwiązań organizacyjnych, edukacyjnych i finansowych w zakresie polityki energetycznej. RPE jako priorytet horyzontalny przyjął : Rozwój bazujący na zróżnicowaniu i wykorzystaniu istniejących potencjałów oraz zasobów lokalnych. Tabela 6-1. Wykaz celów, priorytetów i kierunków działań. Problem główny: SYSTEM ENERGETYCZNY REGIONU NIESPEŁNIAJĄCY WYMOGÓW EUROPEJSKICH Cel główny: OSIĄGNIĘCIE STANDARDÓW EUROPEJSKICH W SYSTEMIE ENERGETYCZNYM MAŁOPOLSKI Priorytet 1. Stworzenie warunkówi mechanizmów mających na celu zwiększenie udziału energii odnawialnejw bilansie energetycznym województw Priorytet 2. Wsparcie działań mających na celu oszczędne i efektywne wykorzystanie energii Priorytet 3. Małopolska świadoma energetycznie - poprawa systemu rozwiązań organizacyjnych, edukacyjnych i finansowych w zakresie polityki energetycznej 70

71 Kierunki działań: 1. Uruchomienie systemu wsparcia w zakresie inteligentnych sieci, sieci rozproszonych i produkcji energii z OZEi alternatywnych, ze szczególnym uwzględnieniem prosumentów. 2. Wsparcie rozwojui komercjalizacji badań dotyczących ISE i OZE (alternatywnych). 3. Wsparcie dla gminw zakresie optymalizacji systemów energetycznych (w tym ciepłowniczych) opartych o lokalne potencjały. 4. Władze regionalne jako lider kreowania politykiw zakresie OZE 5. Ograniczeniei dywersyfikacja ryzyka inwestycyjnego dla nowych przedsięwzięć. Źródło: opracowanie własne. Kierunki działań: 1. Wsparcie rozwojui komercjalizacji badań dotyczących ograniczenia zużycia i strat energii. 2. Wsparcie rozwoju budownictwa energooszczędnegoi pasywnego. 3. Wsparcie wdrażania systemów optymalizacji zużycia energii w gospodarce(w przedsiębiorstwach). 4. Wsparcie wdrożenia energooszczędnychi niskoemisyjnych rozwiązań w transporcie, zwłaszczaw transporcie publicznym. 5. Optymalizacja planowanych i istniejących sieci przesyłowych. 6. Modernizacja systemów oświetleniowych. 7. Wdrożenie rozwiązań energooszczędnychw administracji i usługach publicznych. Kierunki działań: 1. Wdrożenie zintegrowanego systemu edukacji w obszarze zagadnień związanychz produkcja i zużyciem energii 2. Popularyzacja zagadnień efektywności energetyczneji czystej energii wśród mieszkańców, przedsiębiorcówi pracowników samorządowych 3. Upowszechnienie dobrych praktyk 4. Wsparcie dla działań partnerskich PPP, ESCO, itp. 5. Wdrożenie zintegrowanego systemu planowania energetycznegoi zarządzania energią na terenie Małopolski 6. Działania lobbingowe na rzecz uproszczeniai ułatwienia procedur (planowanie przestrzenne, decyzje środowiskowe, taryfy, zielone zamówienia, proces uzgodnień) 7. Upowszechnienie Społecznej Odpowiedzialności Biznesu (CSR) 6.2. Priorytety Regionalnego Planu Energetycznego Priorytet I: Stworzenie warunków i mechanizmów mających na celu zwiększenie udziału energii odnawialnej w bilansie energetycznym województwa Opis: Celem realizacji priorytetu jest zwiększenie udziału energii odnawialnej w produkcji energii ogółem w regionie między innymi poprzez popularyzację irozwójsystemów prosumenckich. Wskaźnik realizacji: Podniesienie wzrostu udziału OZE w produkcji energii do ok. 20%, ze szczególnym uwzględnieniem OZE w systemie rozproszonym. Kierunki działań: 1. Uruchomienie systemu wsparcia w zakresie inteligentnych sieci, sieci rozproszonych i produkcji energii z OZE i alternatywnych, ze szczególnym uwzględnieniem prosumentów 71

72 Rozwój systemu prosumenckiego wymaga zastosowania nowoczesnych technologii w zakresie produkcji energii jak i możliwości przyłączenia instalacji do sieci przesyłowej. Ze względu na wysokie koszty nowoczesnych urządzeń konieczne jest przygotowanie instrumentów wsparcia dla beneficjentów (prosumentów). 2. Wsparcie rozwoju i komercjalizacji badań dotyczących ISE i OZE (alternatywnych) Potencjał intelektualny Małopolski, baza naukowo-badawcza daje duże możliwości rozwoju regionu w zakresie OZE i efektywności energetycznej. Wymaga to jednak wsparcia finansowego jak i instytucjonalnego (organizacyjnego) komercjalizacji badań. Konieczne jest stworzenie platformy współpracy pomiędzy biznesem i sektorem B+R. 3. Wsparcie dla gmin w zakresie optymalizacji systemów energetycznych (w tym ciepłowniczych) opartych o lokalne potencjały Gminy mogą się stać lokalnymi kreatorami rynku w zakresie OZE i efektywności energetycznej. Wymagają jednak wsparcia zarówno finansowego jak i intelektualnego w zakresie planowania energetycznego i stosowania nowoczesnych systemów energetycznych mających na celu optymalizację zużycia energii. 4. Ograniczenie i dywersyfikacja ryzyka inwestycyjnego dla nowych przedsięwzięć Inwestycje w sektorze energetyki wiążą się ze znacznym ryzykiem zarówno finansowym jaki organizacyjnym. Jednym z działań jakie należy podjąć to wdrożenie sytemu wsparcia (Fundusz Inwestycyjny), który pozwoli na ograniczenie/podział ryzyka finansowego, a także konieczne jest uruchomienie systemu doradztwa i wsparcia prawno-administracyjnego dla inwestorów. Wskaźniki szczegółowe: Liczba nowych instalacji prosumenckich w systemie energetycznym Małopolski; Liczba inwestycji w OZE na poziomie jst (modernizacja kotłowni, budowa własnego systemu zasilającego i lub dostarczającego energię); Liczba nowych instalacji OZE zainstalowanych i wykorzystywanych przez podmioty gospodarcze; Liczba praw chronionych dotyczących nowych technologii i wynalazków zakresie OZEi alternatywnej; Liczba osób korzystających z doradztwa w zakresie OZE. Nazwa przedsięwzięcia Fundusz Inwestycyjny typu venture capital dla inwestycji niskoemisyjnychw tym OZE 72

73 Cel realizacji Zakres rzeczowy Opis przedsięwzięcia Część projektowa Ważną barierą powodującą ograniczenie inwestycji w zakresie energetyki odnawialnej i alternatywnej w większej skali są duże koszty inwestycyjnei towarzyszące im ryzyko. (Wniosek z warsztatów roboczych poświęconych opracowaniu Regionalnego Planu Energetycznego). Celem projektu jest: aktywizacja skali inwestycji w zakresie OZEw Małopolsce poprzez uruchomienie instrumentu obniżającego ryzyko inwestycji. Projekt przewiduje uruchomienie funduszu wspierającego inwestycje energetyczne. Fundusz taki będzie uzupełniał pakiet oferty finansowej istniejącej na rynku.będzie skierowany do wszystkich podmiotów działających w regionie i powinien poza efektem w postaci wzrostu wykorzystania OZE produkcji energii systematycznie budować potencjał biznesu energetycznego Małopolski. Strategicznym partnerem w projekcie będzie Małopolska Agencja Rozwoju Regionalnego SA uczestnicząca finansowo i merytorycznie w pracach. Projekt zakłada dwa rodzaje finansowania: 1. Budowa / rozwój instalacji produkujących energie na bazie OZE oraz źródeł alternatywnychw tym finansowanie prac badawczych (pierwszych testowych instalacji). 2. Uruchomienie / rozwój produkcji/ biznesu w obszarze energiiz wykorzystaniem innowacyjnych technologii i rozwiązań. Fundusz zakładałby realizację działań w formie częściowegodofinansowania zwrotnego (50-80%) lub bezzwrotnego. Instrument (1) byłby niszowym rozwiązaniem. Nie ogólnie dostępnyma dedykowanym tym obszarom, które miałyby strategiczne znaczenie dla bezpieczeństwa energetycznego w oparciu o plan energetyczny. Przewiduje się dwie formy współpracy z funduszem: Fundusz - Lider projektu - w tym także tworzący konsorcjum. Fundusz Partner uczestnik projektu, pozyskany do udziału w nim. Komplementarność Lata realizacji Operator/ koordynator MAES Partnerzy uczestniczący Szacowana całkowita wartość Rezultaty 1. Produkcja energii w obszarach: wymagających, ryzykownych, problematycznych lub innowacyjnych. 2. Wzrost poziomu komercjalizacji nowych technologiiw obszarze energetyki. 3. Aktywizacja współpracy obszaru B&R i przedsiębiorstw. 4. Uzupełnienie niszy rynkowej oferta dofinansowania inwestycji, które ze względu na poziom ryzyka, brak środków finansowych, partnera lidera,nie byłyby możliwe do realizacji w zwykłych warunkach rynkowych. 5. Umocnienie pozycji Małopolski jako miejsca produkcji urządzeńi podzespołów dla energetyki (OZE i alternatywnej). Przedsięwzięcie niszowe. Wpisujące się w pakiet działań istniejącychi projektowanych na rynku. Część wdrożeniowa (powołanie funduszu) MARR 50 mln zł Część finansowa 73

74 Przewidywane źródła finansowania Środki europejskie, środki własne partnerów, środki komercyjne Nazwa przedsięwzięcia Cel realizacji Zakres rzeczowy Komplementarność Formuła realizacji Realizacja inwestycji w zakresie energetyki rozproszonej (hydroenergetyka, biogazownie, energia wiatru, farmy słoneczne itp.) Część projektowa Rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii w województwie oraz zwiększenie jego udziału w produkcji energii w ostatecznym zużyciu energii brutto do 2020 r. a tym samym wsparcie osiągnięcia poziomu wyznaczonegow tym zakresie dla kraju tj. 15%. Realizacja przedsięwzięcia będzie opierała się na generowaniu energiiw systemie rozproszonym, w oparciu o budowę lokalnych, małych źródeł energii elektrycznej i cieplnej na potrzeby lokalne, które nie będą wymagały przesyłania jej na duże odległości. Przedsięwzięcie będzie obejmowało swoim zasięgiem bardzo duży zakres technologii energetycznych małej skali, wytwarzanychw oparciu o lokalne zasoby energii odnawialnej i alternatywnej. Rosnące zainteresowanie pozyskiwaniem energii z odnawialnychi alternatywnych źródeł powinno być ściśle skorelowane z koniecznością rozbudowy i modernizacji sieci dystrybucyjnych, co ma służyć przede wszystkim przyłączaniu nowo powstających instalacji OZE oraz kolejnych odbiorców energii. Energetyka rozproszona jest też szansą rozwoju dla inteligentnych systemów energetycznych. Rozwój energetyki rozproszonej będzie też czynnikiem wpływającym na poprawę bezpieczeństwa energetycznego regionu przez zwiększenie pewności zasilania oraz zmniejszenie uzależnienia od zewnętrznych nośników energii. Rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii prowadzony będzie m.in. poprzez realizację inwestycji w zakresie budowy lub modernizacji jednostek wytwarzania: - energii elektrycznej wykorzystujących biomasę, biogaz, energię wiatru oraz wody, - ciepła przy wykorzystaniu energii geotermalnej lub słonecznej, -energii elektrycznej i ciepła w skojarzeniu spełniające wymogi kogeneracji (wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych i nieodnawialnych). Małe instalacje wiatrowe 56 mln Biogazownie rolnicze 176 mln Biogazownie oczyszczalnie 1 mln Energetyka wodna 103 mln Fotowoltaika 17 mln Kolektory słoneczne 39 mln Pompy ciepła 15 mln Geotermia 60 mln Spalarnie odpadów mln Razem mln Przedsięwzięcie jest komplementarne z: Polityką energetyczną Polski do 2030; Krajowym planem działań w zakresie energii ze źródeł odnawialnych; Programem Strategicznym Obszary Wiejskie. O strefa oddziaływania: obszar działania funkcjonalnie niezależnych od administracji regionalnej Część wdrożeniowa Lata realizacji Operator/ koordynator Jednostki samorządu terytorialnego Partnerzy MŚP, przedsiębiorstwa energetyki cieplnej i elektrycznej, podmioty indywidualne uczestniczący 74

75 Szacowana wartość całkowita Opis sposobu szacowania wartości całkowitej Szacowany udział budżetu województwa Przewidywane źródła finansowania Nazwa przedsięwzięcia mln zł Część finansowa Wartość tę oszacowano na podstawie uzasadnienia do Projektu ustawyo odnawialnych źródłach energii z dnia r. Wersja Nie dotyczy WFOŚiGW, NFOŚiGW, środki europejskie, środki własne Małopolskie wyspy energetyczne Opis przedsięwzięcia Cel realizacji Zakres rzeczowy Komplementarnoś ć Formuła realizacji Celem projektu jest wypracowanie systemu umożliwiającego tworzenie wysp energetycznych w jednostkach samorządu terytorialnego, instytucjach oraz przedsiębiorstwach na terenie Małopolski. Podstawową zaletą tego rozwiązania jest elastyczność małej społeczności w wypracowywaniu lokalnej polityki oszczędności czy sposobów efektywnego wykorzystywania energii. realizacja lokalnych wysp energetycznych przez wyłonionych beneficjentów (ok. 90% budżetu), stworzenie i uruchomienie Centrum Efektywności Energetycznej, którego zadaniem będzie: o demonstracja najlepszych praktyk w kraju i na świecie, dotyczących: inteligentnych systemów energetycznych, wykorzystania odnawialnych źródeł energii, zoptymalizowanych systemów oświetlenia, budownictwa pasywnego, o doradztwo w zakresie dopasowania konkretnych rozwiązań do potrzebi uwarunkowań określonego odbiorcy, o wspieranie procesu wdrożenia opracowanego rozwiązania realizowanego przy współpracy z lokalnymi przedsiębiorcami, o monitorowanie i analiza efektywności uruchomionego systemu, o dostrajanie parametrów systemu w celu optymalizacji jego działaniaw zmieniającym się otoczeniu finansowym i prawnym, budowanie świadomości mieszkańców Małopolski w zakresie efektywnego oszczędzania energii i związanych z tym korzyści. Przedsięwzięcie jest komplementarne z: Polityką energetyczną Polski do 2030, Krajowym planem działań w zakresie energii ze źródeł odnawialnych, Projektem Regionalnego Planu Energetycznego dla województwa małopolskiego na lata , Programem Strategicznym Obszary Wiejskie oraz przedsięwzięciem strategicznym pn. Realizacja inwestycji w zakresie energetyki rozproszonej (hydroenergetyka, biogazownie, energia wiatru, farmy słoneczne itp.) WF sfera współzależności: zaangażowanie funduszy zewnętrznychw dyspozycji administracji regionalnej, O strefa oddziaływania: obszar działania podmiotów funkcjonalnie niezależnych od administracji regionalnej, Część wdrożeniowa Lata realizacji Operator/ Akademia Górniczo-Hutnicza 75

76 koordynator Partnerzy uczestniczący Szacowana wartość całkowita Opis sposobu szacowania wartości całkowitej Szacowany udział budżetu województwa Przewidywane źródła finansowania Jednostki naukowe, WFOŚiGW, samorządy województwa Część finansowa 720 mln zł W oparciu o projekty zgłoszone w trakcie naboru do Banku Projektów Regionalnych Nie dotyczy środki europejskie, środki własne, WFOŚiGW Priorytet II: Wsparcie działań mających na celu oszczędne i efektywne wykorzystanie energii Opis: Głównym celem realizacji priorytetu jest ograniczenie zużycia energii w Małopolscei rozsądne jej wykorzystanie. Wskaźnik realizacji: Podniesienie efektywności energetycznej przejawiające się głownie obniżeniem zużycia energii cieplnej o ok. 20%. Kierunki działań: 1. Wsparcie rozwoju i komercjalizacji badań dotyczących ograniczenia zużyciai strat energii Możliwości zrównoważenia bilansu energetycznego poprzez ograniczenie zużycia energii, jej bardziej efektywne wykorzystanie są tematem szeroko prowadzonych prac naukowobadawczych na małopolskich uczelniach. Wyniki tych prac powinny być szeroko wdrożone zarówno przez przedsiębiorstwa jak i popularyzowane w gospodarstwach domowychi budownictwie mieszkaniowym. Tak jak w przypadku wykorzystania OZE, konieczne jest stworzenie platformy współpracy pomiędzy biznesem i instytucjami B+R w zakresie oszczędzania energii i jej efektywnego wykorzystania. Wsparcie rozwoju budownictwa energooszczędnego i pasywnego. 2. Wsparcie budownictwa energooszczędnego i zero-energetycznego (pasywnego) Jednymi z głównych konsumentów energii są gospodarstwa domowe, które ponad 70% energii zużywają na cele grzewcze. Promocja budownictwa energooszczędnego i pasywnego jest sposobem ograniczenia zużycia energii, który przyniesie szybkie efekty. 76

77 Województwobędzie wspierać tylko budownictwo energooszczędne i pasywne, co spowoduje ograniczenie zużycia w sektorze mieszkalnictwa. Konieczne jest też wsparcie projektów modernizacyjnych, mających na celu znaczne ograniczenie zużycia energii. 3. Wsparcie wdrażania systemów optymalizacji zużycia energii w gospodarce (w przedsiębiorstwach) Również wdrażanie rozwiązań energooszczędnych w przedsiębiorstwach powinno zostać objęte wsparciem. Rozwój MSP, ale w oparciu o rozwiązania poprawiające efektywność wykorzystania energii 4. Wdrożenie rozwiązań energooszczędnych w administracji i usługach publicznych Również rozwiązaniami energooszczędnymi powinny być objęte usługi publiczne i administracja. 5. Wsparcie wdrożenia energooszczędnych i niskoemisyjnych rozwiązańw transporcie, zwłaszcza w transporcie publicznym Transport jest jednym z istotnych konsumentów energii emitujący znaczna ilość gazów cieplarnianych. Wsparcie projektów transportowych z zastosowaniem nowoczesnych technologii jak i rozwiązań organizacyjnychpozwoli na redukcję emisji CO2 i innych gazów cieplarnianych oraz ograniczy zużycie energii. 6. Optymalizacja planowanych i istniejących sieci przesyłowych Przesył energii zarówno cieplnej (sieci ciepłownicze) jak i elektrycznej (sieci elektroenergetyczne) wiąże się z dużymi jej stratami. Dlatego też, istotne jest zoptymalizowanie zarówno funkcjonujących jak i planowanych sieci przesyłowych pod względem ograniczenia strat energii, np. poprzez wspieranie planowania przestrzennego opartego o zwartą zabudowę. 7. Modernizacja systemów oświetleniowych Zmiana systemów oświetleniowych, szczególnie w przestrzeni publicznej, na nowoczesne oświetlenie energooszczędne pozwoli na znaczne obniżenie zużycia energii elektrycznej. Wskaźniki szczegółowe: Liczba wdrożeń technologii energooszczędnych we współpracy B+R oraz przedsiębiorstwa, Liczba nowych budynków pasywnych i zero energetycznych (kubatura budynków), Liczba dokonanych termomodernizacji (powierzchnia), Liczba nowych projektów z wykorzystaniem pojazdów elektrycznych operującychw transporcie publicznym, 77

78 Liczba zmodernizowanych miejskich systemów oświetleniowych, Liczba inwestycji energooszczędnych dokonanych administracji. Przedsięwzięcia strategiczne: Nazwa przedsięwzięcia Cel realizacji Zakres rzeczowy Energooszczędna Małopolska gminne programy wsparcia budownictwa pasywnego i energooszczędnego oraz poprawa efektywności energetycznejw budynkach użyteczności publicznej. Opis przedsięwzięcia Część projektowa Zmniejszenie zużycia energii w sektorze publicznym, Zmniejszenie zużycia energii w sektorze mieszkaniowym, Redukcja emisji CO 2. Realizacja działania przyczyni się do realizacji zobowiązań wynikającychz Dyrektywy 2006/32/WE w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii oraz usług energetycznych. 1. Termomodernizacja budynków użyteczności publicznej: Pojedynczy projekt będzie obejmował swoim zakresem kompleksowe działania termomodernizacyjne prowadzone w zespole obiektów użyteczności publicznej, Wsparcie dla beneficjentów będzie udzielane w oparciu o instrumenty finansowania zwrotnego, 2. Termomodernizacja budynków spółdzielni i wspólnot mieszkaniowych: Pojedynczy projekt będzie obejmował swoim zakresem kompleksowe działania termomodernizacyjne prowadzone w zespole obiektów mieszkaniowych (np. osiedle) Program wsparcia będzie skierowany głównie do budynków z lat (w oparciu o dane z projektu Regionalnego Planu Energetycznego), W pierwszej kolejności wsparcie będzie udzielane budynkom mającym najniższą efektywność energetyczną (wskaźnik zużycia energii: od 140 do 295 kwh/m 2 /rok). Wsparcie dla beneficjentów będzie udzielane w oparciu o instrumenty finansowania zwrotnego. 3. Budowa energooszczędnych budynków użyteczności publicznej (budynki o niemal zerowym zużyciu energii/budynki pasywne/budynki energooszczędne): Budownictwo pasywne i energooszczędne zakłada wzrost nakładów inwestycyjnych o ok. 14% - 20% w porównaniu z budownictwem tradycyjnym. Mając na względzie pilotażowy charakter takich działań wsparcie dla beneficjentów będzie udzielane w formie dotacji. Termomodernizacja budynków będzie obejmowała następujące prace: - ocieplenie obiektu, - wymiana okien, wymiana drzwi zewnętrznych, - przebudowa systemów grzewczych (wraz z wymianą źródła ciepła, modernizacją węzłów cieplnych), w tym zastosowanie układów kogeneracyjnych, - przebudowa/wymiana systemów wentylacji i klimatyzacji, - systemy zarządzania energią w budynkach, - wykorzystanie technologii odnawialnych źródeł energii, - wymiana oświetlenia wewnętrznego na energooszczędne (element szerszego zakresu). Zakres termomodernizacji będzie dotyczył budynków użyteczności publicznej i mieszkalnictwa wielorodzinnego. 78

79 Komplementarnoś ć Lata realizacji Operator/ koordynator Partnerzy uczestniczący Szacowana wartość całkowita Przewidywane źródła finansowania Przedsięwzięcie jest komplementarne z: Polityką energetyczną Polski do 2030, Drugim Krajowym Planem Działań dotyczącym efektywności energetycznej dla Polski 2011, Projektem Regionalnego Planu Energetycznego dla województwa małopolskiego na lata Część wdrożeniowa Jednostki samorządu terytorialnego Przedsiębiorcy, właściciele i zarządcy budynków Część finansowa 255 mln zł termomodernizacja budynków użyteczności publicznej 100 mln zł - termomodernizacja budynków spółdzielni i wspólnot mieszkaniowych 100 mln zł budowa pasywna i energooszczędna budynków użyteczności publicznej WFOŚiGW, NFOŚiGW, środki unijne, środki własne beneficjenta Priorytet III: Małopolska świadoma energetycznie - poprawa systemu rozwiązań organizacyjnych, edukacyjnych i finansowych w zakresie polityki energetycznej Opis Niska świadomość energetyczna mieszkańców, przedsiębiorców i administracji publicznej Małopolskiwymaga podjęcia działań, które powinny doprowadzić do zainicjowania zachowań proefektywnościowych w zakresie zużycia energii i wykorzystania OZE. Konieczne są też zmiany dotyczące organizacji i finansowania w/w zachowań. Wskaźnik realizacji Podniesienie świadomości energetycznej na terenie województwa o 100% w stosunku do obecnej wartości Kierunki działań 1. Wdrożenie zintegrowanego systemu edukacji w obszarze zagadnień związanych z produkcją i zużyciem energii Rozwijający się sektor odnawialnych i alternatywnych źródeł energii jak i sektor związany z rozwiązaniami pozwalającymi na obniżenie zużycia energii stwarzają potrzebę wykształcenia szerokiej kadry specjalistów na każdym poziomie kształcenia. Konieczne jest zatem opracowanie programu edukacji i szkolenia specjalistów, techników, inżynierów w oparciu o potencjał intelektualny regionu. 2. Popularyzacja zagadnień efektywności energetycznej i czystej energii wśród mieszkańców, przedsiębiorców i pracowników samorządowych 79

80 Niska świadomość energetyczna w Małopolsce wymusza konieczność popularyzacji zagadnień wytwarzania i oszczędzania energii. Szeroko pojęta kampania edukacyjna pozwoli na podniesienie świadomości energetycznej, co powinno przynieść efekty w postaci coraz powszechniejszego stosowania rozwiązań proefektywnościowych i proekologicznych. 3. Upowszechnienie dobrych praktyk Również promocja dobrych praktyk, rozwiązań funkcjonujących już na terenie województwa, jak i regionów partnerskich, zwiększy świadomość korzyści jakie może przynieść oszczędzanie energii jak i wykorzystanie OZE czy energii odpadowej. 4. Wsparcie dla działań partnerskich PPP, ESCO, itp. Popularyzacja i wsparcie inwestycji opartych o formułę PPP, ESCO, itp., pozwoli na wdrożenie oczekiwanych w RPE rozwiązań również w jst, które nie są w stanie samodzielnie realizować inwestycji. Pozwoli to też na podział ryzyka pomiędzy partnerem samorządowych i biznesowym. 5. Wdrożenie zintegrowanego systemu planowania energetycznego i zarządzania energią w jst na terenie Małopolski Rozwój gospodarczy regionu, rozwój powiatów i gmin wiąże się z wzrastającym zużyciem energii elektrycznej jak i cieplnej. Zintegrowany system planowania energetycznego i zarządzania produkcją i zużyciem energii pozwoli na optymalne wykorzystanie zasobów energetycznych Małopolski, ze szczególnym uwzględnieniem OZE, jak i na efektywne wykorzystanie zużywanej energii. 6. Działania lobbingowe na rzecz uproszczenia i ułatwienia procedur (planowanie przestrzenne, decyzje środowiskowe, taryfy, zielone zamówienia, proces uzgodnień) Obecne uregulowania prawno-administracyjne są istotnym utrudnieniem w realizacjiinwestycji w zakresie energetyki w tym energetyki rozproszonej. Zbyt długie procedury, restrykcyjne uwarunkowania środowiskowe zniechęcają do realizacji przedsięwzięć, a nawet czynią je czasami nieopłacalnymi. Władze województwa powinny podjąć działania mające na celu ograniczenie tych barier. 7. Upowszechnienie Społecznej Odpowiedzialności Biznesu (CSR) Stosunkowo niewielkie jest wykorzystanie możliwości jakie dają funkcjonujące w przedsiębiorstwach programy oparte o ideę Społecznej Odpowiedzialności Biznesu (CSR). Szersza współpraca pomiędzy biznesem a władzami publicznymi pozwoli na bardziej efektywne wykorzystanie środków jakie przedsiębiorstwa przeznaczają na CSR. 80

81 Wskaźniki szczegółowe: Liczba przedsięwzięć promocyjnych, edukacyjnych informacyjnych i demonstracyjnych, Liczba uczestników przedsięwzięć promocyjnych,informacyjnych i demonstracyjnych, Istnienie zintegrowanego systemu planowania energetycznego w Małopolsce liczba jest uczestniczących w systemie, Liczba uczestników programów edukacyjnych. Przedsięwzięcia strategiczne: Nazwa przedsięwzięcia Cel realizacji Zakres rzeczowy Małopolskie Energetyczne Centrum Informacji i Edukacji Opis przedsięwzięcia Część projektowa 1. Wykreowanie przez władze regionalne i lokalne polityki energetycznejw regionie jako istotnego czynnika bezpieczeństwa energetycznego opartego m.in. na zasadzie zrównoważonego rozwoju. 2. Uruchomienie i udostępnienie pozafinansowych narzędzi wsparcia rozwoju biznesu w obszarze energetyki w Małopolsce (promocja, popularyzacja, kooperacja). 3. Budowa partnerstwa na rzecz bezpieczeństwa energetycznego regionu Projekt zakłada uruchomienie w Małopolsce (w ramach struktury organizacyjnej MAES) miejsca świadczącego usługi informacyjne, edukacyjne i promocyjne dla wszystkich partnerów na rynku. Koordynującego informacje o realizowanych działaniach, pozyskującego dane z analiz deskresearchi badań terenowych, i udostępniającego je na zasadach otwartego dostępu. Centrum ma za zadanie stworzyć system budujący politykę energetycznąw regionie, bazujący na jednakowej (zbliżonej) metodologii opracowania dokumentów planistycznych a także wyszkolonej i odpowiednio umocowanej kadrze pracowników na poziomie gmin. Ma także dążyć do integracji aktywności mającej na celu efektywne wykorzystanie zasobów, z zastosowaniem założeń partnerstwa i niezależności działań inicjatorów. Prowadzone przedsięwzięcie nie ma charakteru inwestycyjnego. Zakres rzeczowy: 1. Uruchomienie Energetycznego Centrum Informacji i Edukacji- ogniwa pośredniczącego pomiędzy administracją i szeroko rozumianym rynkiem (mieszkańcami, przedsiębiorstwami, uczelniami itp.) - z funkcją: koordynatora polityki energetycznej w Małopolsce wg wskazań władz województwa, prowadzenia doradztwa i szkoleń dla gmin, osób indywidualnychi przedsiębiorców, prowadzenia działań promocyjnych i proeksportowych w branży energetycznej, budownictwie itp., opracowania cyklicznych analiz dotyczących OZE i efektywności energetycznej, w tym monitoring wdrażania Regionalnego Planu Energetycznego, promocji rozwiązań innowacyjnych w energetyce tworzonych na małopolskich uczelniach i szkołach zawodowych, 81

82 prowadzenia platformy wymiany informacji i opinii na temat OZEi efektywności energetycznej, prowadzenia akcji szkoleniowej i informacyjnej, utworzenia szeroko dostępnej bazy informacyjnej o energetyce. Komplementarność Lata realizacji Operator/ koordynator MAES Partnerzy uczestniczący Szacowana wartość całkowita Przewidywane źródła finansowania 2. Wdrożenie zintegrowanego systemu planowania energetycznegow Małopolskich gminach: Opracowanie szczegółowej metodologii planowania energetycznego, Opracowanie gminnych planów energetycznych dla jednostek samorządu terytorialnego Przeszkolenie ekspertów energetycznych w gminach. 3. Budowa partnerstwa na rzecz bezpieczeństwa energetycznego Powołanie zespołu / rady konsultacyjnej /i zapewnie jej funkcjonowania Inicjowanie kooperacji pomiędzy partnerami i projektami (konsorcja, klastry, powiązania kooperacyjne) Realizowane działania będą bazowały na partnerskiej współpracy z partnerami z rynku, szczególnie uczelniami wyższymi. Budowana baza informacyjna ma stanowić materiał wykorzystywany przez partnerówna zasadzie otwartej dostępności. Proponowany jest wręcz usługowy charakter działań: realizowanych wg zgłoszonych i uzasadnionych potrzeb. Przedsięwzięcie zakłada trzy główne obszary działań: 1. świadczenie usług doradczych, szkoleniowych, promocyjnychi informacyjnych dla partnerów na rynku, 2. zbudowanie i wdrożenie systemu implementującego Regionalny Plan Energetyczny i wspierającego gminy 3. budowa partnerstwa na rzecz bezpieczeństwa energetycznego regionu, MAES będzie prowadził działania związane z projektem wg zasady blisko odbiorcy. Projekt ma charakter miękki, nie zakłada budowy nowej infrastruktury. Projekt w swoim założeniu ma stanowić wsparcie dla innych działańo charakterze inwestycyjnym i miękkim. Centrum ma stanowić ogniowo pośredniczące i wspomagające na innych beneficjentów. Część wdrożeniowa MAES zakłada bezpośrednią współpracę w ramach projektu prowadzonąz Urzędem Marszałkowskim Województwa Małopolskiego. Działania realizowane, będą stanowić finansowanie wdrożenia RPE. MAES będzie spełniałw ramach projektu funkcję usługową dla partnerów na rynku a szczególnie: uczelni wyższych w tym AGH i PK. Zakłada się także powołanie ciała doradczego wskazującego kierunki i weryfikującego plany badawcze i szkoleniowe w postaci Rady Konsultacyjnej z udziałem najważniejszych aktorów rynku. Założeniem Centrum będzie budowanie współpracy na rzecz bezpieczeństwa energetycznego regionu w formule ponad podziałami. Część finansowa 40 mln zł EFS, środki własne 82

83 7. Plan Finansowy Kluczowym elementem umożliwiającym realizacje działań wynikających z Planu jest identyfikacja źródeł finansowania przedsięwzięć / działań. RPE jest systemem spójnych narzędzi zmierzających do osiągnięcia celów.zawarte w nim przedsięwzięcia mają zarówno charakter inwestycyjny jak i tzw. miękki. Realizatorami ich będzie wielu samodzielnych lub współpracujących ze sobą partnerów. Daje to konkretne możliwości budowania montażu finansowego pochodzącego z różnych obszarów. Podstawowe źródła finansowania RPE: - środki własne wnioskodawcy / realizatora - środki, których przeznaczeniem jest wsparcie o warunkach korzystniejszych niż istniejące na rynku - środki komercyjne. Działania zakładają przedsięwzięcia zarówno objęte warunkami pomocy publicznej jak i nie związane z nią. Przewiduje się następujący pakiet możliwych źródeł finansowania RPE: Budżet Państwa, Budżet Województwa, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie, Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie, Programy operacyjne krajowe (finansowane z EFRR i EFS), Regionalny program operacyjny, Fundusze KE w tym Fundusz Life+, Inteligent Energy, Program Ramowy i inne, Norweski Mechanizm Finansowy i Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego, Mechanizm ESCO, Kredyty preferencyjne, Kredyty komercyjne, Własne środki inwestorów. 83

84 Tabela 7-1. Identyfikacja źródeł finansowania Priorytetów. Priorytet / kierunek rozwoju Kwota Źródła finansowania Priorytety I Stworzenie warunkówi mechanizmów mających na celu zwiększenie udziału energii odnawialnejw bilansie energetycznym województw Priorytet II Wsparcie działań mających na celu oszczędne i efektywne wykorzystanie energii Priorytet III Małopolska świadoma energetycznie - poprawa systemu rozwiązań organizacyjnych, edukacyjnychi finansowych w zakresie polityki energetycznej Suma mln mln 100 mln mln środki europejskie, środki krajowe, środki własne przedsiębiorstw środki europejskie, środki krajowe, środki własne przedsiębiorstw środki europejskie, środki krajowe, środki własne przedsiębiorstw 8. System wdrażania Schemat systemu wdrażania RPE / szczeble decyzyjne: 84

85 Głównym operatorem odpowiedzialnym za wdrażanie Regionalnego Planu Energetycznego będzie Województwo Małopolskie poprzez służby administracyjne tj. : Departament Środowiska, Rolnictwa I Geodezji oraz Departament Polityki Regionalnej. Operatorem wykonawczym planu będzie Małopolska Agencja Energii i Środowiska sp. z o.o. Ogniwem Doradczym stanowiącym platformę wymiany opinii partnerów zainteresowanych tą tematyką będzie przekształcona Rada Konsultacyjna. Kompetencje ogniw wdrażających: Województwo Małopolskie (poprzez wyżej wspomniane Departamenty ): podejmowanie decyzji strategicznych związanych z RPE, akceptacja ostateczna rocznych planów działań wdrożeniowych. akceptacja rocznych planów działań badawczych akceptacja planów działań monitoringowych. przyjmowanie sprawozdań z realizacji planu. Raz do roku prezentacja stanu wdrażania RPE na posiedzeniu ZWM. Rada Konsultacyjna: wskazywanie kierunków zmian we wdrażaniu planu, jego zapisach, konsultacja rocznych planów działań wdrożeniowych, konsultacja planów działań badawczych, konsultacja planów działań monitoringowych, konsultacja sprawozdań z realizacji Planu, Małopolska Agencja Energii i Środowiska sp. z o.o. / ECIE promocja i popularyzacja RPE także w warstwie bazy informacyjnej użytecznej dla wszystkich zainteresowanych, przygotowanie projektów rocznych planów działań wdrożeniowych, przygotowanie projektów i realizacja rocznych planów działań monitoringowychi badawczych, przygotowanie sprawozdań z realizacji Planu, pozyskiwanie informacji na temat stanu realizacji projektów wdrożeniowych dla RPE, inicjowanie zmian w RPE także wynikających z opinii partnerów, budowanie konsorcjów wdrożeniowych w obszarach o mniejszej aktywności, 85

86 budowanie i podtrzymywanie partnerstwa instytucji i podmiotów ważnych dla tego obszaru w tym rady konsultacyjnej, opiniowanie planów finansowych wpływających na wdrażanie RPE (w tym konsultacja RPO i opiniowanie projektów poza ścieżką konkursową), Głównym narzędziem finansowym dlawdrażania RPE w warstwie opisanej powyżej będzie realizacja przedsięwzięcia strategicznego (okres programowanie ) przez Małopolską Agencję Energii i Środowiska pn: Energetyczne Centrum Informacji i Edukacji, zapisanego w Programie Strategicznym Ochrona Środowiska. Projekt ten zakłada uruchomienie w Małopolsce (w ramach struktury organizacyjnej MAES) Centrum koordynacyjnego działań w obszarze energetykizwiązanegomin z wdrażaniem Planu.Centrum ma za zadanie stworzyć system budujący politykę energetyczną w regionie, bazujący na jednakowej (zbliżonej) metodologii opracowania dokumentów planistycznycha także wyszkolonej i odpowiednio umocowanej kadrze pracowników na poziomie gmin. Ma dążyć do integracji aktywności w celu efektywnego wykorzystanie zasobów,z zastosowaniem założeń partnerstwa i niezależności działań inicjatorów. Ma świadczyćusługi informacyjne, edukacyjne i promocyjne dla wszystkich partnerów na rynku. Koordynować informacje o realizowanych działaniach, pozyskiwać dane monitoringowe i udostępniać je na zasadach otwartego dostępu. Celem Centrum będą: 1. Wykreowanie przez władze regionalne i lokalnej polityki energetycznej w regionie jako istotnego czynnika bezpieczeństwa energetycznego opartego m.in. na zasadzie zrównoważonego rozwoju, 2. Uruchomienie i udostępnienie pozafinansowych narzędzi wsparcia rozwoju biznesuw obszarze energetyki w Małopolsce (promocja, popularyzacja, kooperacja), 3. Budowa partnerstwa na rzecz bezpieczeństwa energetycznego regionu. RPE przewiduje następujące rodzaje projektów wdrażających zapisy priorytetowi kierunków działań: Własne przedsięwzięcia strategiczneoraz projekty konkursowe, Projekty indywidualne i partnerskie, Projektybezpośrednie i redystrybucyjne, Projekty o charakterze dochodowym i niedochodowym. 86

87 9. System monitorowania wdrażania RPE Monitoring wdrażania RPE zgodnie z systemem wdrażania RPE będzie spoczywał na MAES. Tabela 9-1. Wskaźniki rezultatu i produktu w odniesieniu do priorytetów Priorytet I: Stworzenie warunków i mechanizmów mających na celu zwiększenie udziału energii odnawialnej w bilansie energetycznym województwa Nazwa wskaźnika rezultatu Podniesienie udziału OZE w produkcji energii do ok. 20%, ze szczególnym uwzględnienie OZEw systemie rozproszonym [%] Nazwa wskaźnika produktu Liczba nowych instalacji prosumenckich w systemie energetycznym Małopolski Liczba inwestycji w OZE na poziomie jest (modernizacja kotłowni, budowa własnego systemu zasilającego i lub dostarczającego energię) Liczba nowych instalacji OZE zainstalowanychi wykorzystywanych przez podmioty gospodarcze Liczba praw chronionych dotyczących nowych technologii i wynalazków zakresie OZEi alternatywnej Liczba osób korzystającychz doradztwa w zakresie OZE Stan wyjściowy Wartość docelowa na 2020 rok Opis sposobu wyliczenia wartości wskaźnika, Źródło danych 0,06 0,12 URE, ECEiI, GUS Wartość docelowa na 2032 rok Jednostka miary Źródło danych 230 szt URE, CEIDG, ECEiI 60 szt URE, ECEiI 5000 szt URE,CEIDG, ECEiI, 300 szt Urząd Patentowy, szkoły wyższe osoby ECEiI Priorytet II: Wsparcie działań mających na celu oszczędne i efektywne wykorzystanie energii Nazwa wskaźnika rezultatu Stan wyjściowy Wartość docelowa na 2020 rok Opis sposobu wyliczenia wartości wskaźnika, Źródło danych Podniesienie efektywności energetycznej przejawiające się głownie obniżeniem zużycia energii cieplnej o ok. 20% Nazwa wskaźnika produktu Zużycie w 1990 Wartość docelowa na 2032 rok 0,139 URE, ECEiI, GUS Jednostka miary Źródło danych 87

88 Liczba wdrożeń technologii energooszczędnych we współpracy B+R oraz przedsiębiorstwami 100 Liczba projektów MARR, szkoły wyższe, UMWM Liczba nowych budynków pasywnych i zero energetycznych (kubatura budynków) [m 3 czy dm 3 ] Liczba dokonanych termomodernizacji (powierzchnia) 30 procent Starostwa powiatowe, ECEiE m2 WFOŚ, ECEiI Liczba nowych projektów z wykorzystaniem pojazdów elektrycznych operujących w transporcie publicznym 20 Liczba projektów UMWM Liczba zmodernizowanychmiejskich systemów oświetleniowych Liczba inwestycji energooszczędnych dokonanych w administracji 30 procent NFOŚiGW, WFOŚiGW, ECEiI 2000 szt ECEiI Priorytet III: Małopolska świadoma energetycznie - poprawa systemu rozwiązań organizacyjnych, edukacyjnych i finansowych w zakresie polityki energetycznej Nazwa wskaźnika rezultatu Stan wyjściowy Wartość docelowa na 2020 rok Opis sposobu wyliczenia wartości wskaźnika Źródło danych Podniesienie świadomości energetycznej na terenie województwa w stosunku do obecnej wartości [liczba] Liczba gmin posiadających założenia do planów zaopatrzenia w ciepło, energię elektrycznąi paliwa gazowe, stan wyjściowy wg danych UMWM na koniec 2012 r. Nazwa wskaźnika produktu Liczba przedsięwzięć promocyjnych, edukacyjnych informacyjnychi demonstracyjnych Wartość docelowa na 2032 rok Jednostka miary Źródło danych 100 Szt. Inwentaryzacja Liczba uczestników przedsięwzięć promocyjnych,informacyjnychi demonstracyjnych Osób osoby Listy obecności / liczniki elektroniczne Istnienie zintegrowanego systemu planowania energetycznegow Małopolsce Tak Log Prezentacja i popularyzacja systemu 88

89 Liczba gmin uczestniczącychw systemie planowania energetycznego w regionie 182 Szt. Liczba opracowanych planów Liczba uczestników programów edukacyjnych Osób Listy obecności liczniki elektroniczne 89

90 środowiskowe techniczne Tabela 9-2. Problemy systemu energetycznego regionu. grupa zagadnień Problem bariery techniczne współpracy rozproszonych źródeł z siecią elektryczną, ograniczony dostęp do najnowszych technologii( i brak systemu wsparcia) ograniczone zdolności dystrybucyjnej sieci elektroenergetycznej problem szczegółowy trudne warunki współpracy rozproszonych źródeł z sieciąw tym w sytuacjach awaryjnych -przestarzała automatyka sieci - problem współpracy z siecią dystrybucyjną - automatyka sieci linia Kraków-Tarnów, gminy przyległe do Krakowa, Podhale nie w pełni wykorzystana sieć ciepłownicza dla kogeneracjiwaglomeracji, niezmodernizowana sieć ciepłownicza wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną i cieplną / brak rezerw oraz brak mocy w dalekiej perspektywie, mała liczba podmiotów dostosowanych do wdrażania nowoczesnych technologii wzrost liczby odbiorców (szczególnie indywidualnych) negatywne oddziaływanie na środowisko wysoka energochłonność gospodarki w regionie zbyt duża emisja pyłów do powietrza w stosunku do norm / przekroczenia emisji konieczność przemieszczania sięi przesyłu / straty na przesyle budownictwo - intensywność zabudowy/rozproszenie emisja przemysłowa, transport brak systemowego wykorzystania odpadów, energii odpadowej na cele energetyczne 90

91 edukacyjne finansowe organizacyjno-prawne brak systemowego wykorzystania zasobów OZE na cele energetyczne nieefektywne/nieekologiczne wykorzystanie energii / OZE niespójność systemu planistycznego 1. rozpraszanie zabudowy 2. brak planów zagospodarowania przestrzennego brak koordynacji planów kraj-region-gmina-przedsiębiorstwo energetyczne długie i skomplikowane procedury administracyjnei inwestycyjne, w szczególności środowiskowe brak systemu zachęt cenowych dla źródeł rozproszonych/ brak systemu stawek preferencyjnych dla prosumentów i OZEi konsumentów / prosument-brak gotowości na przyjęcie prosumenta na poziomie niskich napięć brak instrumentów wsparcia ograniczających ryzyko inwestycyjne niska świadomość energetyczna konsumentów niska świadomość energetyczna przedsiębiorców, w tym MŚP niska świadomość energetycznasamorządów słaba komunikacja pomiędzy: producentami, dystrybutorami, organami administracji, konsumentem nieinnowacyjne podejście do zarządzania / zarządzania wiedzą w zakresie energetyki rozporządzenie systemowew zakresie II i III grupy przyłączeniowejdyskryminacja - zmiany wg grupy IV brak aktów wykonawczych brak rozwiązań prawnych/systemowych w zakresie taryf znaczne nakłady dla nowoczesnych instalacji wysokie koszty przyłączenia dla prosumenta brak zachęt dla prosumentów i konsumentów duże ryzyka:finansowe i inwestycyjne kształtowanie świadomości energetycznej przez aktywność firm produkcyjnych i usługowych, a nie poprzez wczesny system edukacyjny szum informacyjny, brak wiarygodnego źródła informacji brak narzędzi promowania efektywności energetycznej i OZE brak woli współpracy ze strony samorządów brak planów energetycznych brak managerów energetycznych w samorządach niski poziom wiedzy z zakresu Społecznej Odpowiedzialności Biznesu brak narzędzi do tworzenia innowacyjnych rozwiązańw obszarze energetyki /OZE nieefektywna polityka patentowa 91

92 środowiskowe techniczne osiągnięcie standardów europejskich w systemie energetycznym Małopolski do roku Tabela 9-3. Zestawienie możliwych celów szczegółowych RPE. grupa zagadnień cel cel szczegółowy wdrożenie nowoczesnych technologii w zakresie sprzężenia z siecią elektryczną zwiększenie możliwości dystrybucyjnej sieci elektroenergetycznej w Małopolsce rozbudowa sieci ciepłowniczych - wykorzystanie potencjału kogeneracji i OZE, ograniczenie strat w przesyle,modernizacja sieci ciepłowniczych zwiększenie mocy dostępnej/zaspokojenie popytu / efektywne wykorzystanie dostępnych zasobów /ograniczenie zużycia ograniczenie negatywnego wpływu poprzez rozwiązania techniczne, technologiczne, przestrzenne ekonomiczne / włączenie nowych źródeł alternatywnych / OZE zastosowanie czystych technologiiniskoemisyjnych ograniczenie emisji: przemysł, energetyka, mieszkalnictwo, komunikacja wykorzystanie istniejących progów wodnych dla celów hydroenergetyki wzrost ilość odpadów (energii odpadowej) wykorzystywanych na cele energetyczne wykorzystywanych w sposób ekologiczny wzrost wykorzystania zasobów OZE na cele energetyczne w sposób ekologiczny zastosowanie rozwiązań poprawiających efektywne wykorzystanie energii / zmniejszenie zużycia 92

93 Edukacyjne finansowe organizacyjno-prawne wdrożenie procedur zintegrowanego planowania przestrzennego stworzenie systemu planowania energetycznego w regionie: woj.- gmina - przedsiębiorstwo energetyczne ułatwienia proceduralne / zmiany taryfowe / zmiany rozporządzeń i aktów wykonawczych wdrożenie stabilnego systemu zachęt dla rozproszonych źródeł energii w tym OZE/ zmiana przepisówwykonawczych ograniczenie ryzyka inwestycyjnego oraz podział ryzyka wyższa świadomość energetyczna w zakresie efektywności energetycznej, nowoczesnych technologii i OZE poprawa komunikacji pomiędzy uczestnikami rynku poprzez implementację działań społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR) podniesienie efektywności zarządzania wiedzą w zakresie energetyki 93

94 10. Spis tabel Tabela 1. Bezpośrednie powiązanie RPE ze SRWM r Tabela 2. Charakterystyka sieci ciepłowniczej w Małopolsce Tabela 3. Długość sieci gazowej na terenie województwa małopolskiego Tabela 4. Korzystający z sieci gazowniczej na terenie województwa małopolskiego Tabela 5. Produkcja energii elektrycznej w latach (GWh) Tabela 6. Zużycie energii elektrycznej wg sektorów ekonomicznych w GWh Tabela 7. Ocena dekapitalizacji infrastruktury sieciowej w Polsce (2011r.) Tabela 8. Analiza SWOT Tabela 9 Instalacje produkujące energię elektryczną z OZE w Małopolsce (źródła koncesjonowane) Tabela 10 Instalacje produkujące energię elektryczną z OZE w Małopolsce wg powiatów 28 Tabela 11. Moc elektrowni wodnych wmałopolsce w Tabela 12. Pozyskanie drewna w Małopolsce w tonach, produkcja energii cieplnej w GJ Tabela 13. Bilans biogazu w latach [TJ] Tabela 14 Produkcja energii z OZE w 2011 i 2020 r Tabela 15 Efektywność kosztowa inwestycji w poszczególne źródła energii odnawialnej. Koszt 1 MWh przy założeniu działania instalacji przez 10 lat Tabela 16. Wskaźniki sezonowego zużycia energii na ogrzewanie w zależności od wieku budynków Tabela 17. Obliczony odsetek powierzchni budynków dla województwa małopolskiego dla poszczególnych okresów budowania Tabela 18. Zestawienie powierzchni użytkowejbudownictwa na terenie województwa małopolskiego Tabela 19. Obliczony wskaźnikzużycia energii dla sektora budownictwa mieszkaniowego województwa małopolskiego Tabela 20. Obliczony wskaźnikzużycia energii dla sektora budownictwa użyteczności publicznej województwa małopolskiego Tabela 21. Obliczony wskaźnikzużycia energii dla sektora budownictwa produkcyjnousługowego i handlowego województwa małopolskiego Tabela 22. Zużycie energii i szacunkowe zapotrzebowanie na moc w województwie małopolskimw roku Tabela 23. Zużycie energii elektrycznej wg sektorów w GWh w województwie małopolskim Tabela 24. Zużycie energii finalnej w województwie małopolskim wg sektorów w TJ w 2011 roku Tabela 25. Zużycie energii i zapotrzebowanie na moc dla sektora budownictwa mieszkaniowego wg scenariusza optymalnego

95 Tabela 26. Zużycie energii i zapotrzebowanie na moc dla sektora budownictwa użyteczności publicznej wg scenariusza optymalnego Tabela 27. Zużycie energii i zapotrzebowanie na moc dla sektora budownictwa produkcyjnousługowego i handlowego wg scenariusza optymalnego Tabela 28. Łączne zużycie energii i zapotrzebowanie na moc w województwie małopolskim wg scenariusza optymalnego Tabela 29. Zużycie energii i zapotrzebowanie na moc dla sektora budownictwa mieszkaniowego wg scenariusza zaniechania Tabela 30. Zużycie energii i zapotrzebowanie na moc dla sektora budownictwa użyteczności publicznej wg scenariusza zaniechania Tabela 31. Zużycie energii i zapotrzebowanie na moc dla sektora produkcyjno-usługowego i handlowego wg scenariusza zaniechania Tabela 32. Łączne zużycie energii i zapotrzebowanie na moc w województwie małopolskim wg scenariusza zaniechania Tabela 33. Przewidywane zmiany zużyciaenergii elektrycznej w województwie małopolskim Tabela 34. Przewidywane zmiany zapotrzebowania na energię finalną w województwie małopolskim Tabela 35. Powierzchnia [m 2 ] zakładanej termomodernizacji sektora mieszkaniowego doprowadzająca do obniżenia zapotrzebowania na energię cieplną o 14% Tabela 36. Koszty [zł] zakładanej termomodernizacji sektora mieszkaniowego Tabela 37. Powierzchnia [m 2 ]zakładanej termomodernizacji sektora użyteczności publicznej doprowadzająca do obniżenia zapotrzebowania na energię cieplną 0 14% Tabela 38. Koszty [zł] zakładanej termomodernizacji sektora użyteczności publicznej Tabela 39. Powierzchnia [m 2 ] zakładanej termomodernizacji sektora działalności gospodarczej doprowadzająca do obniżenia zapotrzebowania na energię cieplną 0 14% Tabela 40. Koszty [zł] zakładanej termomodernizacji sektora użyteczności publicznej Tabela 41.Koszty [zł] zakładanej termomodernizacji dla wszystkich sektorów budownictwa łącznie Tabela 42. Prognozowana emisja CO2 w 2020 roku w województwie małopolskim Tabela 43. Wykaz celów, priorytetów i kierunków działań Tabela 44. Identyfikacja źródeł finansowania Priorytetów Tabela 45. Wskaźniki rezultatu i produktu w odniesieniu do priorytetów Tabela 46. Problemy systemu energetycznego regionu Tabela 48. Zestawienie możliwych celów szczegółowych RPE

96 11. Spis rysunków Rysunek1Sieć przesyłowa przedsiębiorstwa Gaz-System S.A. na terenie województwa małopolskiego Rysunek2 Plan rozwoju sieci przesyłowej Rysunek3 Ranking atrakcyjności inwestycyjnej województw w zakresie energetyki odnawialnej Rysunek4 Baza danych przedsięwzięć hydroenergetycznych w obszarze działania RZGW w Krakowie Rysunek5 Wiatr - prędkości średnie w Polsce Rysunek6 Rejonizacja średniorocznych sum promieniowania słonecznego całkowitego padającego na jednostkę powierzchni poziomej w kwh/m2/rok Rysunek7. Struktura zużycia energii w podziale na sektory w województwie małopolskim Załączniki 96

97 Załącznik nr 1 Diagnoza stanu gospodarki energetycznej i założenia do Regionalnego Planu Energetycznego (RPE) dla województwa małopolskiego na lata KRAKÓW,

98 Spis treści 1. Wstęp Ramy prawne Informacje o województwie zasoby i potencjał w kontekście rozwoju energetyki Charakterystyka ciepłownictwa Rodzaje i wykorzystanie paliw Infrastruktura ciepłownicza Przedsiębiorstwa energetyki cieplnej w województwie Inwestycje związane z ciepłownictwem Podsumowanie Bilans energetyczny ciepłownictwo Potencjał ciepłownictwa Struktura produkcji ciepła i zużycia paliw Zapotrzebowanie i sprzedaż energii cieplnej Podsumowanie Charakterystyka gazownictwa Infrastruktura gazownicza Bilans energetyczny gazownictwo Elektroenergetyka Ogólna charakterystyka Rodzaje i wykorzystanie paliw Infrastruktura sieciowa Energia wodna Energia wiatru Energia słoneczna Energia geotermalna Energia Biomasy Bilans energetyczny województwa - elektroenergetyka Świadomość energetyczna w Małopolsce Świadomość energetyczna mieszkańców Świadomość energetyczna małopolskich przedsiębiorców Świadomość energetyczna małopolskich administracji Wnioski i założenia do dalszych prac nad planem energetycznym Wykaz źródeł

99 1. Wstęp Świadomość jest tym co czyni nas INNYMI. Nakłada na nas ciężar odpowiedzialności ale i uskrzydla. Jest swoistym drogowskazem w kierunku przyszłości. Kto nie płynie w nurcie świadomości zostaje na mieliźnie. (Marek Sowa) Na wniosek Ministra Gospodarki w roku 2009 została przyjęta przez Radę Ministrów Polityka energetyczna Polski do 2030 r. Dokument ten przewiduje, że narzędziami realizacji tej polityki będą m.in. działania jednostek samorządu terytorialnego, uwzględniające priorytety polityki energetycznej państwa, w tym: wykorzystywanie partnerstwa publicznoprywatnego, planowanie przestrzenne, przyjęcie planów zaopatrzenia w energię elektryczną, ciepło i paliwa gazowe gmin oraz ustalanie planów rozwoju przedsiębiorstw energetycznych. W dokumencie tym zawarte są także różnego rodzaju priorytety jak np. dążenie do zastąpienia do 2030 r. ciepłowni zasilających scentralizowane systemy ciepłownicze polskich miast źródłami kogeneracyjnymi, czy rozbudowa krajowego systemu przesyłowego, umożliwiająca niezawodne dostawy energii elektrycznej, dające w efekcie pewnego rodzaju zobowiązania kierowane do innych partnerów publicznych, społecznych i gospodarczych. Bardzo istotnym elementem wspomagania realizacji polityki prorozwojowej zarówno na poziomie krajowym, regionalnym jak i lokalnym, jestzaspokojenie potrzeb energetycznych dzięki aktywnym działaniom władz, umocowanym prawnie. Co do zasady powinno to być związane z odpowiednim planowaniem i wdrażaniem rozwiązań wyprzedzających i elastycznie dostosowujących się do dynamicznych okoliczności: rynkowych, prawnych, a także będących konsekwencją zmiany podejścia Komisji Europejskiej do tej problematyki. Ta właśnie świadomość i odważne planistyczne patrzenie w przyszłość, stały się podłożem podjęcia decyzji przez Zarząd Województwa Małopolskiego o rozpoczęciu prac nad Regionalnym Planem Energetycznym dla Województwa Małopolskiego (RPE).Będzie to szczególne narzędzie służące do podejmowania strategicznych i operacyjnych decyzji, uwzględniające aspekty gospodarczo-społeczne na poziomie województwa, z projekcją przyszłości w perspektywie lat Dokument ten będzie zarówno pełnym spojrzeniem na obecną sytuację regionu (co znajduje odzwierciedlenie w niniejszym opracowaniu), jak i silnym ukierunkowaniem na przyszłe wyzwania rozwoju regionalnego w aspekcie energetyki. Wnioski z niego wynikające będą podstawą kierunkowego wydatkowania funduszy europejskich zaplanowanych w zapisach kolejnych regionalnych programów operacyjnych dla Województwa Małopolskiego. 99

100 Jednym z założeń związanych z opracowaniem RPE jestoparcie się o dostępne dane orazuwzględnienie szerokich konsultacji z grupami społeczno-gospodarczymi Małopolski.W związku z ich realizacją zaplanowanych jest szereg interesujących przedsięwzięć, także o charakterze promocyjnym skierowanych nie tylko do liderów ale i do mieszkańców Małopolski, jednym z takich inicjatyw jest organizacja Kongresu Energetycznego w Małopolsce jako stałego elementu inicjatyw wpisanych w kalendarz przedsięwzięć Województwa Małopolskiego. Niniejsze opracowanie tj. Diagnoza stanu systemu energetycznego Małopolski ma za zadanie określić punkt wyjścia (stan ZERO) dla rozpoczętych prac nad RPE dla Małopolski. Prace nad diagnozą realizowane były zarówno poprzez deskresearch(analiza danych istniejących) jak i wykorzystanie wyników badań terenowych o charakterze ankiet zrealizowanych na grupie badawczej producentów energii elektrycznej i cieplnej z terenu województwa. Przygotowując się do rozpoczęcia prac nad opracowaniem zespól redakcyjny podjął próbę inwentaryzacji dostępnych danych zarówno statystycznych jak i informacji o charakterze opracowań własnych różnego rodzaju instytucji i jednostek. W efekcie tej pracy podjęto decyzje, że pierwszy etap tj. wstępna diagnoza zostanie oparta o dostępne dane i wyniki badań oraz zidentyfikuje braki informacyjne, możliwe do zapełnienia na dalszych etapach planistycznych RPE. Zakresinformacyjny i układ diagnozy w trakcie opracowywania podlegał licznym modyfikacjom ze względu na zakres dostępnych danych, a czasem ich brak. Z tego względu konieczne są dalsze prace/badania mające na celu uszczegółowienie wybranych zagadnień jak też pozyskanie dokładnych danych np. dotyczących funkcjonujących na trenie Małopolski instalacji OŹE. Prace takie powinny być prowadzone równolegle z opracowywaniem części prognostycznej Regionalnego Planu Energetycznego. Stan wyjściowy, prezentujący dane w większości dotyczące okresu , określony został na podstawie dostępnych dokumentów i materiałów statystycznych przygotowywanych zgodnie z planem badań statystycznych przez US w Krakowie i GUS, jak i opracowanych dokumentów planistycznych przez Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, małopolskie gminy, przedsiębiorstwa branży energetycznej, a także informacje będące własnymi analizami Małopolskie Agencji Energii i Środowiska Sp. z o.o. Jako materiał wyjściowy zostały również wykorzystane wyniki badań ankietowych przeprowadzonych przez Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią Polskiej 100

101 Akademii Nauk przeprowadzone równolegle z przygotowaniami diagnozy. Wykaz wykorzystanych źródeł znajduje się na końcu opracowania. Diagnoza, zgodnie z wolą zleceniodawcy, uwzględnia następujące dokumenty: dokumenty Unii Europejskiej z zakresu polityki energetycznej: tzw. Trzeci Pakiet Klimatyczny, Europejska Polityka Energetyczna przyjęta w 2007 roku i dyrektywy dotyczące stosowania odnawialnych źródeł energii, dokumenty na poziomie krajowym dotyczące stanu polskiej polityki energetycznej, w tym: Polityka Energetyczna Polski do 2030 r., Ustawa Prawo energetyczne z późniejszymi zmianami i powiązanymi z nią rozporządzeniami Ministra Gospodarki i Ministra Środowiska, Krajowy Plan Działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych, Dokumenty i analizy Urzędu Regulacji Energetyki dokumenty na poziomie regionalnym, takie jak: Strategia rozwoju województwa małopolskiego na lata , Program ochrony środowiska województwa małopolskiego na lata , Strategia rozwoju transportu w województwie małopolskim na lata , wraz z towarzyszącymi opracowaniami rezultaty wypracowane w ramach realizacji projektu POWER i jego podprojektów (TIMBER, Emob, TRACIT, GENERATION, SEECA), inne, tematycznie związane z zakresem opracowania i badania a także analizy własne. Mając na uwadze czytelność wyników, zdecydowano się na pewne celowe uproszczenia i syntezy wynikowe (odwołując się do materiałów źródłowych) oraz opisy zastąpiono prezentacją graficzną stanu. Analizę poniższą oparto o rozumienie bilansu energetycznego regionu jako porównania wartości produkcji i konsumpcji / zapotrzebowania / energii w regionie, które w efekcie daje wskazanie czy region jest konsumentem czy producentem energii w skali globalnej. Niniejszy dokument został opracowany w ramach projektu POWER Low Carbon Economies i jest finansowany w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego projekt POWER Inicjatywa Międzyregionalna (INTERREG IVC) oraz w 15% ze środków budżetu Województwa Małopolskiego. 101

102 1.1. Ramy prawne Dokumenty Unii Europejskiej określające ramy prawne polityki energetycznej Dokumentem określającym ramy unijnego rynku energii, jest przyjęta w 2007 r. Europejska Polityka Energetyczna 12 (EPE). EPE jest dokumentem, który stanowi podstawę do budowania wspólnego rynku energii, w którym wytwarzanie energii oddzielone jest od dystrybucji. Szczególnie ważne priorytety określone w EPE to: bezpieczeństwo dostaw energii (poprzez dywersyfikację źródeł oraz dróg dostaw); ochrona środowiska; wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Europejska Polityka Energetyczna uwzględnia wspólne wytyczne dotyczące rynku energetycznego i gazowego stanowiące podstawę tzw. Trzeciego Pakietu Klimatycznego, a mianowicie: Dyrektywę elektroenergetyczną 13 ; Dyrektywę gazową 14. Dokumentami regulującymi wykorzystanie odnawialnych źródeł energii i biopaliw są przyjęte w 2009 r. przez Komisję Europejską dyrektywy: w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych 15 ; odnosząca się do specyfikacji benzyny i olejów napędowych oraz wprowadzająca mechanizm monitorowania i ograniczania emisji gazów cieplarnianych 16. W krajach UE kreowanie systemów wsparcia stanowi materię ustawową. Różne są natomiast stopnie szczegółowości konstruowania elementów tego systemu. Istnieją systemy, w których występuje model oparty przede wszystkim o regulację ustawową, w którym praktycznie wszystkie elementy systemu, czyli jego zasady, zakres i sposób działania oraz wysokość i 12 Komunikat Komisji do Rady Europejskiej i Parlamentu Europejskiego, Europejska Polityka Energetyczna EK(2007) Dyrektywa Parlament Europejskiego i Rady 2009/72/WE z 13 lipca 2009 r. dotycząca wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylająca dyrektywę 2003/54/WE (Dz. Urz. UE L ). 14 Dyrektywa Parlament Europejskiego i Rady 2009/73/WE z 13 lipca 2009 r. dotycząca wspólnych zasad rynku wewnętrznego gazu ziemnego i uchylająca dyrektywę 2003/55/WE (Dz. Urz. UE L ). 15 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r., w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE (Dz. Urz. UE L 140/16 z 2009 r.). 16 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/30/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. zmieniająca dyrektywę 98/70/WE odnoszącą się do specyfikacji benzyny i olejów napędowych oraz wprowadzającą mechanizm monitorowania i ograniczania emisji gazów cieplarnianych oraz zmieniającą dyrektywę Rady 1999/32/WE odnoszącą się do specyfikacji paliw wykorzystywanych przez statki żeglugi śródlądowej oraz uchylająca dyrektywę 93/12/EWG (Dz. Urz. UE L 140/88 z 2009 r.). 102

103 sposób obliczania stawek w taryfach, są zawarte w ustawie. W innych krajach, w ustawie sektorowej zawarte są wyłącznie ogólne założenia systemu, natomiast pozostałe kwestie regulowane są na poziomie aktów wykonawczych. Polska należy do większości krajów UE, w którym obowiązuje pierwszy (ustawowy) model regulacji systemu wsparcia produkcji energii Dokumenty na poziomie krajowym określające ramy prawne polityki energetycznej Uchwałą Nr 202/2009 z dnia 10 listopada 2009 r. w Polsce przyjęto dokument Polityka energetyczna Polski do 2030 r. (PEP). PEP odnosi się do celów wytyczonych przez Unię Europejską i jest zgodny z założeniami zawartymi w dyrektywach UE 17. Zawarte w tym dokumencie wytyczne dotyczące polityki energetycznej kraju uwzględniają jednak przede wszystkim specyfikę sektora energetycznego Polski, charakteryzującego się dominującą pozycją węgla w strukturze paliw pierwotnych. Autorzy PEP zaznaczają, iż zasoby paliw pierwotnych kraju (w szczególności zasoby węgla kamiennego i brunatnego) stanowią jego bezpieczeństwo energetyczne oraz podkreślają istotną rolę rozwoju czystych technologii węglowych, np. kogeneracji, zgodnie z polityką ekologiczną kładącą nacisk na redukcję CO 2. Kolejnym krokiem w kierunku bezpieczeństwa energetycznego jest określenie w dokumencie nowych wytycznych w zakresie importowanych surowców energetycznych, rozwoju kierunków dostaw oraz zróżnicowanej technologii produkcji np. paliw płynnych i gazowych z węgla. PEP wyznacza również istotny kierunek dla Polski, jakim jest wprowadzenie energetyki jądrowej, mającej przyczynić się do uniezależnienia od typowych nośników energii i ich dostaw oraz obniżenia emisji CO 2. Odnośnie odnawialnych źródeł energii PEP zakłada ich udział w ogólnym bilansie energetycznym państwa na poziomie 15 % w roku 2020 i 20 % w roku Planowane jest również osiągnięcie w roku % udziału biopaliw w rynku paliw transportowych. Na podstawie PEP, opinii eksperckich jak również stanowisk wyrażonych przez kilkadziesiąt organizacji i stowarzyszeń z obszaru szeroko pojętej energetyki, został przygotowany Krajowy plan działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych. Dokument ten określa krajowe cele w zakresie udziału energii ze źródeł odnawialnych zużytych w sektorze transportowym, sektorze 17 Ministerstwo Gospodarki, Polityka energetyczna Polski do 2030 roku, Dokument przyjęty przez Radę Ministróww dniu 10 listopada 2009 roku, Warszawa. 103

104 energii elektrycznej, sektorze ogrzewania i chłodzenia w 2020 r., uwzględniając wpływ innych środków polityki efektywności energetycznej na końcowe zużycie energii oraz odpowiednie środki, które należy podjąć dla osiągnięcia krajowych celów ogólnych w zakresie udziału OZE w wykorzystaniu energii finalnej. Dokument określa ponadto współpracę między organami władzy lokalnej, regionalnej i krajowej, szacowaną nadwyżkę energii ze źródeł odnawialnych, która mogłaby zostać przekazana innym państwom członkowskim, strategię ukierunkowaną na rozwój istniejących zasobów biomasy i zmobilizowanie nowych zasobów biomasy do różnych zastosowań, a także środki, które należy podjąć w celu wypełnienia stosownych zobowiązań wynikających z dyrektywy 2009/28/WE. 18 Wg. stanu na październik 2011 r., dokument jest oceniany przez Komisję Europejską. Politykę energetyczną definiuje w Polsce Ustawa o Prawie energetycznym 19 oraz powiązane z nią rozporządzenia (głównie Ministra Gospodarki i Ministra Środowiska). Ustawa określa zasady kształtowania polityki energetycznej państwa, warunki zaopatrzenia i użytkowania paliw i energii oraz działalności przedsiębiorstw energetycznych, a także określa organy właściwe w sprawach gospodarki paliwami i energią. Zapisy obowiązujących aktów prawnych są zgodne z zasadami idei zrównoważonego rozwoju i przygotowywane na okres nie krótszy niż 20 lat. Uwzględniają one warunki państwa oraz aspekty i regulacje UE, głównie w zakresie efektywności energetycznej, wykorzystania odnawialnych źródeł energii, zmian klimatycznych oraz skojarzonego wytwarzania energii. Są aktualizowane co 4 lata i obejmują zmiany dotyczące nowych zaleceń krajowych i unijnych, które wprowadzane są w sposób ciągły. Zmiany te odzwierciedlają również aktualne warunki rynkowe i mają zapobiegać negatywnym skutkom monopoli przy uwzględnieniu aktualnych wymogów ochrony środowiska oraz minimalizacji kosztów, przy ochronie interesu odbiorców energii Dokumenty na poziomie samorządowym określające ramy prawne polityki energetycznej W odniesieniu do polityki regionalnej i samorządów lokalnych UstawaPrawo energetyczne postanawia (art. 17), iż samorząd województwa bierze udział w planowaniu energetycznym związanym zzaopatrzeniem w ciepło, energię elektryczną i paliwa poprzez Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (Dz. U. z 2006 r. Nr 89, poz.625 z późn. zm.). 104

105 opiniowanie gminnych projektów założeń do planów zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, jak również planów rozwoju przedsiębiorstw energetycznych. Dodatkowe możliwości wspierania sektora energetycznego przez władze lokalne daje Ustawa o samorządzie województwa 20. Według tej ustawy (art. 11 ust. 2 pkt. 2 i 3), samorząd województwa odpowiedzialny jest za określenie strategii rozwoju województwa, z uwzględnieniem utrzymania i rozwoju m.in. infrastruktury technicznej oraz społecznej o znaczeniu wojewódzkim oraz pozyskiwania i łączenia środków finansowych: publicznych i prywatnych, w celu realizacji zadań z zakresu użyteczności publicznej. Działania te powinny być wdrażane przy współpracy z jednostkami samorządu terytorialnego, administracją rządową, samorządem gospodarczym, organizacjami pozarządowymi, szkolnictwem wyższym, jednostkami naukowo-badawczymi oraz innymi województwami. Kolejnym ważnym przepisem jest art. 11 ust. 4 pkt. 1 i 2 ustawy, który wskazuje, że samorząd województwa może w związku z realizacją strategii rozwoju występować o wsparcie ze środków budżetu państwa na realizację zadań zawartych w programach wojewódzkich oraz zawierać kontrakt wojewódzki z Radą Ministrów na podstawie odrębnej ustawy. Należy również wspomnieć o art. 12, który stwierdza, że samorząd województwa, przy formułowaniu strategii rozwoju województwa i realizacji polityki jego rozwoju, współpracuje w szczególności z: jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego z obszaru województwa oraz z samorządem gospodarczymi i zawodowym, administracją rządową, szczególnie z wojewodą, innymi województwami, organizacjami pozarządowymi oraz szkołami wyższymi i jednostkami naukowo-badawczymi. Innym ważnym aktem prawnym (zarówno na poziomie krajowym jak i samorządowym) jest Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej, która weszła w życie 11 sierpnia 2011 r. Zgodnie z tą ustawą, poziom oszczędności energii do 2016 r. powinien osiągnąć 9 proc. średniego krajowego zużycia obliczonego dla lat Ustawa uwzględnia regulacje prawne dotyczące efektywności energetycznej wynikające z postanowień dyrektywy 2006/32/WE Parlamentu Europejskiego. Sformułowane w niej zagadnienia dotyczą m.in. zasad sporządzania krajowych planów działań dotyczących efektywności energetycznej, które będą przedkładane Komisji Europejskiej w celu weryfikacji oszczędności energii. Stwarza ona, dzięki nowym rozporządzeniom, szansę na 20 Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz. U. z 1998 r. Nr 91, poz. 576 z późn. zm.). 21 Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej (Dz. U. z 2011 r. Nr 94, poz. 551). 105

106 lepsze finansowanie inwestycji sprzyjających racjonalnemu wykorzystaniu energii. W ramach tych działań w latach realizowane będą trzy programy priorytetowe, z których mogą skorzystać przedsiębiorcy i samorządy: Zarządzanie energią w budynkach użyteczności publicznej termomodernizacja ok. 3 tys. budynków. Efektywne zarządzanie energią w celu zmniejszenia jej zużycia w przedsiębiorstwach wsparcie audytów energetycznych i modernizacji 150 instalacji. Modernizacja i rozwój ciepłownictwa wsparcie dla przedsięwzięć z zakresu efektywnego przesyłu i dystrybucji ciepła Analiza dokumentów strategicznych na poziomie regionu Głównym sformułowanym wnioskiem wstępnym odnoszącym strategie i programy regionalne do obszaru energetyki jest: wszystkie działania niezależnie od obszaru branżowego mają swoje konsekwencje w zmniejszeniu bądź zwiększeniu zużycia energii z systemu regionalnego. Wykazanie wszystkich celów mających powiązanie z RPE wymagałoby zaprezentowania elementów wszystkich dokumentów strategicznych. Poniżej zdecydowano się zidentyfikować wyłącznie te, które mają najsilniejsze powiązanie bezpośrednie. Tabela 1-1Dokumenty strategiczne Nazwa dokumentu strategicznego 1. Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego Zapis celu OBSZAR 1. GOSPODARKA WIEDZY I AKTYWNOŚCI Cel strategiczny: Silna pozycja Małopolski jako regionu atrakcyjnego dla inwestycji, opartego na wiedzy, aktywności zawodowej i przedsiębiorczości mieszkańców O B S Z A R3 INFRASTRUKTURA DLA 1.1 Rozwój kapitału intelektualnego 1.2 Budowa infrastruktury regionu wiedzy 1.3 Kompleksowe wsparcie nowoczesnych technologii 1.4 Rozwój kształcenia zawodowego i wspieranie zatrudnienia 1.5 Wzmacnianie i promocja przedsiębiorczości 3.1 Kraków nowoczesnym węzłem międzynarodowej sieci

107 Regionalna Strategia Innowacji Województwa Małopolskiego Istotnym elementem RSI jest identyfikacja energetyki i tematów około energetycznych w ramach obszarów strategicznego rozwoju. ŚRODOWISKO Inżynieria środowiska wraz z projektowaniem architektonicznym i przemysłowym Infrastruktura techniczna i transport Ochrona środowiska i krajobrazu Energetyka odnawialna PRZEMYSŁ Technologie i techniki w budownictwie Program Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego DOSTĘPNOŚCI KOMUNIKACYJNEJ Cel strategiczny Wysoka zewnętrzna i wewnętrzna dostępność komunikacyjna regionudla konkurencyjności gospodarczej i spójności przestrzennej O B S Z A R6 BEZPIECZEŃSTWO EKOLOGICZNE, ZDROWOTNE ISPOŁECZNE Cel strategiczny Wysoki poziom bezpieczeństwa mieszkańców Małopolski w wymiarze środowiskowym, zdrowotnym i społecznym transportowej 3.2 Wykreowanie subregionalnych węzłów transportowych 3.3 Zwiększenie dostępności transportowej obszarów o najniższej dostępności w regionie 3.4 Wsparcie instrumentów zarządzania zintegrowanymi systemami transportu 3.5 Rozwój infrastruktury dla społeczeństwa informacyjnego 6.1 Poprawa bezpieczeństwa ekologicznego oraz wykorzystanie ekologii dla rozwoju Małopolski 6.4 Wsparcie systemu zarządzania bezpieczeństwem publicznym Cel strategiczny C.I. Podniesienie poziomu innowacyjności firm w Województwie Cel strategicznyc.ii.wzmocnienie kontaktówsieciowychinstytucji związanych zinnowacyjnościąregionui lepsze wykorzystanie ich potencjału Aktywizacja rynku do działań na rzecz środowiska oraz zarządzania środowiskowego Udział społeczeństwa. Edukacja ekologiczna, dostęp do informacji i poszerzenie dialogu społecznego Aspekty ekologiczne w planowaniu przestrzennym 107

108 Plan Gospodarki Odpadami Województwa Małopolskiego 2010 Program ochrony powietrza dla województwa małopolskiego Rozwój badań i postępu technicznego. Stymulowanie innowacji Powietrze atmosferyczne Ochrona zasobów wodnych zasoby surowców mineralnych Poważne awarie przemysłowe Odpady komunalne ogółem Odpady ulegające biodegradacji zawarte w odpadach komunalnych Zużyte opony Komunalne osady ściekowe Z uwzględnieniem działań skierowanych do obszarów zidentyfikowanych stref, w tym szczególnie: zmniejszenie niskiej emisji i przemysłowej zmiana taboru transportu publicznego Jak wynika z powyższej tabeli zaganienia związane z polityką energetyczną na poziomie regionu wiążą się z bezpośredniozagadnieniami dotyczącymi wielu sfer działalności władz województwa, a w szczególności z rozwojem gospodarczym czy kwestiami środowiskowymi. Dokumentem niezwykle ważnym z punktu widzenia rozwoju energetyki nowoczesnej i kierunków, które powinny być uwzględnione w dokumencie RPE jest raport Perspektywa Technologiczna Kraków - Małopolska Wyzwania rozwojowe. Identyfikuje on 10 technologii kluczowych dla rozwoju nowoczesnej gospodarki Małopolski w tym: a) Czyste technologie energetyczne: Produkty priorytetowe (kluczowe): 1. Kolektory słoneczne do podgrzewania wody użytkowej z wykorzystaniem technologii cienkowarstwowych. 2. Miejsca składowania CO2. 3. Ogniwa fotowoltaiczne klasyczne i surowce bazowe (krzem polikrystaliczny). 4. Ogniwa fotowoltaiczneii generacji (cienkowarstwowe). b) Budownictwo samowystarczalne energetycznie Produkty priorytetowe (kluczowe): 1. Modele funkcjonalne budynków samowystarczalnych energetycznie (budynki demonstracyjne). 2. Nowe procedury i algorytmy projektowe, programy edukacyjne. 3. Zaplecza badawcze (laboratoria)- monitoring promocja. 108

109 1.2. Informacje o województwie zasoby i potencjał w kontekście rozwoju energetyki 23 Województwo Małopolskie położone jest na południu Polski. Zajmuje powierzchnię ha, co stanowi 4,8% powierzchni kraju. Jest to obszar o wyjątkowej koncentracji geograficznej i przyrodniczej. Ponad połowa powierzchni jest objęta ochrona prawną, która to skutkuje ograniczonymi możliwościami prowadzenia działalności o charakterze gospodarczym i inwazyjnym na środowisko. Dane pochodzą z opracowanego przez Urząd Marszałkowski. Powierzchnia obszarów chronionych ,3 haco stanowi 52% powierzchni łącznej, w tym: parki narodowe- 6 parki krajobrazowe - 11 obszary chronionego krajobrazu -10 rezerwaty przyrody - 85 obszary specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (w tym TPN, GPN, PPN i BPN) - 11 obszary specjalnej ochrony siedlisk Natura 2000 (w tym: obszary zatwierdzone przez Komisję Europejską mające znaczenie dla Wspólnoty, obszary z Shadow List i potencjalne Siedliskowe Obszary Natura 2000) - 88 zespoły przyrodniczo krajobrazowe - 3 użytki ekologiczne - 31 pomniki przyrody stanowiska dokumentacyjne - 80 strefy ochronne wokół miejsc gniazdowania - 52 Na terenie województwa obszar podzielony jest na 182 gminy, w tym 46 gmin miejskowiejskich, 14 gmin miejskich oraz 122 gminy wiejskie. Zasoby naturalne o potencjale energetycznym Nas terenie Województwa małopolskiego występuje 5 głównych grup surowców mineralnych. Są to: surowce energetyczne, surowce chemiczne wraz z solankami jodowo bromowymi, rudy metali nieżelaznych, surowce skalne, 23 Raport Województwo Małopolskie 2009, Kraków 2010r oraz Raport Województwo Małopolskie 2010, Kraków 2010r. 109

110 wody lecznicze i termalne. Istniejące w Małopolsce surowce energetyczne to: złoża węgla kamiennego, metanu w pokładach węgla, ropy naftowej, gazu ziemnego i torfu. Lokalizacja i skala eksploatacji poszczególnych złóż surowców energetycznych: Złoża węgla kamiennego obszar Górnośląskiego Zagłębia Węglowego po linię Krzeszowice Brzeźnica Sucha Beskidzka. W ramach tego obszaru znajduje się14 udokumentowanych złóż, eksploatacja prowadzona jest w kopalniach Brzeszcze i Janina. Wydobycie roczne ok. 3,6 mln.t. Metan w pokładach węgla - eksploatacja w kopalni Brzeszcze. Warto również zwrócić uwagą na współistnienie metanu z źródłami solankowymi wydobywanymi ze źródeł głębinowych. Złoża ropy naftowej tereny Karpat oraz zapadliska przedkarpackiego. Liczba udokumentowanych złóż 12 w tym 10 z otwartym procesem eksploatacji, o niskim wydobyciu rocznym ok. 20 tys.t. Znaczenie tych zasobów jest marginalne z punktu widzenia gospodarki energetycznej Polski. Złoża gazu ziemnego zasoby gazu ziemne towarzyszą złożom ropy naftowej. Szacuje się, iż na terenie województwa występuje 37 złóż gazu ziemnego. Stanowi to ok. 4% kraju. Wydobycie realizowane jest poprzez 24 złoża i wynosi rocznie ok. 200 mln m 3 (4% krajowego wydobycia). Złoża torfu lokalizacja -rejony Jabłonka Czarny Dunajec, (eksploatacja ze złoża Puścizna Wielka ), okolice Tarnowa (istniejące lecz nie eksploatowane złoże Pogórska Wola ). Torf eksploatowany jest obecnie głównie dla potrzeb rolnictwa, ogrodnictwa i lecznictwa. Zanieczyszczenia i odpady Wśród zakładów przemysłowych o największej emisji zanieczyszczeń znajdują się (wg danych z roku 2009) Elektrociepłownia Kraków S.A., PKE S.A. Elektrownia Siersza w Trzebini, Elektrownia Skawina S.A., Kompania Węglowa S.A. KWK Brzeszcze Silesia. Łączna emisja gazów cieplarnianych podmiotów gospodarczych województwa: 10,9 mln Mg dwutlenku węgla, 65,6 tys. Mg metanu oraz 1,1 tys. Mg podtlenku azotu. Odnotowano spadek szkodliwej emisji w stosunku do roku 2008 o 16%. Najwyższa emisja: miasto Kraków (39%) oraz powiaty: oświęcimski (16%), chrzanowski (15%), miasto Tarnów (12%) i krakowski (11%). Analizując szkodliwą emisję gazów cieplarnianych z punktu 110

111 widzenia największych zakładów przemysłowych znowu na czołowe pozycje wysuwają się: Elektrociepłownia Kraków S.A. (14%) oraz PKE S.A. Elektrownia Siersza w Trzebini (13%). W Małopolsce zlokalizowanych jest 36 składowisk odpadów komunalnych. Łącznie w roku 2009 zebrano około 686 tys. Mg odpadów komunalnych (wg US w Krakowie), aż 88,5% w sposób nieselektywny. Dzieląc odpady wgźródeł ich wytwarzania gospodarstwa domowe 63,0%, obiekty infrastruktury (biura, instytucje, handel, małe przedsiębiorstwa)- 33,5%, usługi komunalne (zmiotki z ulic, odpady z koszy na śmieci, oczyszczanie cmentarzy)3,5%. Demografia W 2010 roku Małopolskę zamieszkiwało 3 310,1 tys. osób, co stanowi 8,7% ludności kraju. Region charakteryzuje się wysoką gęstością zaludnienia 218 osób na km² (2. miejsce w kraju, przy średniej 122 osób na km²). W małopolskich miastach na 1 km² przypada średnio 988 osób (Kraków 2 314, Tarnów 1 584, Nowy Sącz 1 468). Na terenach wiejskich gęstość zaludnienia wynosi 124 osoby/km², przy czym od wielu lat wartość ta plasuje Małopolskę na 1. miejscu wśród województw. Najbardziej zaludnione powiaty usytuowane są w zachodniej części regionu (powiaty: oświęcimski, chrzanowski, wadowicki) oraz w centrum w bezpośrednim sąsiedztwie z Krakowem (powiat wielicki). Wskaźnik ten identyfikuje znaczne zróżnicowanie przestrzenne, któremu towarzyszy wyjątkowe rozproszenie osadnictwa. Konsekwencją takiej sytuacji jest konieczność szczególnej ochrony środowiska i ponoszenia proporcjonalnie wyższych kosztów realizacji infrastruktury technicznej. Rozproszeniu osadnictwa towarzyszy rozdrobniona struktura gospodarstw rolnych a przez to ograniczonazdolność do realizacji upraw o charakterze biopaliw o znaczeniu energetycznym większym niż wyłącznie na potrzeby indywidualne. Rolnictwo jako potencjalne źródło biomasy Całkowita liczba gospodarstw rolnych na koniec 2009 roku wynosiła w śród których 99,9% stanowiły gospodarstwa indywidualne. Gospodarstwa te użytkowały łącznie ha co stanowi ok. 4,5 ha na jedno gospodarstwo rolne. Struktura użytków rolnych : 45,5% ogólnej powierzchni województwa. 111

112 Grunty orne ha Sady ha. Użytki zielone ha w tym: o łąki ha, o pastwiska ha. Lasy i grunty leśne ha (28,8% ogólnej powierzchni województwa) Powierzchnia zasiewów w 2009 r ha, w tym uprawa zbóż podstawowych ha, zaś mieszanek ha. Łącznie ha co stanowi 91,7% ha to pszenica, jęczmień i pszenżyto. Województwo małopolskie charakteryzuje się największą w Polsce ilością opadów oraz sprzyjającą ich odpływowi rzeźbą terenu. W związku z tym średni odpływ z 1 km 2 wynosi około 10 dm3/s i jest prawie dwukrotnie wyższy od przeciętnego odpływu notowanego dla Polski (5,2 dm3/s z 1 km2). Małopolska jest także regionem o największej zmienności przepływów, częściowo złagodzonej zabudową hydrotechniczną rzek (duże zbiorniki zaporowe na Dunajcu, Sole i Rabie). Potencjał badawczy i naukowy Z punktu widzenia naukowo-badawczego także, związanego z rozwojem nowoczesnej energetyki, Małopolskę charakteryzują następujące parametry (wartości obrazują stan na koniec 2008 r): w Małopolsce działa 12% wszystkich nauczycieli akademickich Polski, Działalność badawczo rozwojową prowadziły 94 jednostki, wielkość ich nakładów na działalnośćb+r wyniosła ,7 tys. zł, daje to II miejsce w kraju z wartością 11,6% nakładów ogółem w Polsce, Zatrudnienie w działalności B+R osób, tj. 11,3% ogółem w Polsce(II miejsce). 204 zgłoszenia wynalazków i 63 wzorów użytkowych,tj: 8,1% oraz 9,4% wszystkich zgłoszeń w kraju. Liczba udzielonych: patentów 140 patentów, praw ochronnych 73. Podmioty gospodarcze i przemysł Liczba podmiotów zarejestrowanych w rejestrze REGON - 331,4 tys. (stanowi to 8,5% ogółu kraju) podmiotów gospodarki narodowej (bez osób prowadzących indywidualne 112

113 gospodarstwa rolne), tj o5,5% (17,3 tys.) więcej niż na koniec 2009 r. Sektor prywatny stanowi 97,6%. Według danych raportu US w Krakowie największy wzrost liczby podmiotów, (w stosunku do 2009 r.), odnotowano w sekcjach wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę (wzrost o 29,7%). Wśród przedsiębiorstw dominują mikroprzedsiębiorstwa (94,9% ogółu podmiotów). Według danych na koniec 2010 roku województwo małopolskie ma największą dynamikę przyrostu liczby podmiotów w stosunku do porównywalnego okresu 2009 r. (wzrost o 5,5% przy średniej dla kraju 4,5%). Udział produkcji sprzedanej przemysłu na tle kraju w grupie: Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę - 5,2%; Górnictwo i wydobywanie 2,2%; Ogółem przemysł Małopolskina tle kraju 5,8%. Wszystkie z w/w wartości mają tendencję spadkową. Obserwuje się natomiast poprawę wyników finansowych w sekcjiwytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę. Dynamikę zmian w wartościach przedstawia poniższa tabela. Tabela 1-2 Przychody ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów - dynamika Przychody ze sprzedaży produktów, towarów 105,7 i materiałów Wynik finansowy brutto 181,5 Wynik finansowy netto 186,6 Źródło: Urząd Statystyczny w Krakowie Zasoby mieszkaniowe Na koniec 2009 r. zasoby mieszkaniowe w Małopolscewynosiły 1 077,6 tys. mieszkań (wzrost o 18,7 tys. w stosunku do roku 2008), na które przypadało ok. 3,8 izby. Łączna powierzchnia użytkowa to ,1 tys. m 2 co daje wartość średnią 75 m 2. Obserwuje się w dalszym ciągu sytuację różnic w wyposażeniu mieszkania. Infrastruktura w mieście stoi na wyższym poziomie choćby z perspektywy wyposażenia w gaz z sieci czy centralne ogrzewanie (w tym przypadku wskaźnik w miastach wynosi 85%, na wsiach 68,3%). Rok 2009 był kolejnym okresem wzrostu liczby mieszkań oddanych do użytkowania, przy czym zmniejszyła się powierzchnia przeciętna lokalu (dla roku 2009 była to wartość 93,3 113

114 m2).charakterystyczną tendencją jakościową jest fakt, iż wszystkie nowemieszkania posiadają niezbędną infrastrukturę techniczną i socjalną. Infrastruktura Transport drogowy Sieć drogowa w Małopolsce posiada łączną długość ,1 km. Dzieli się na następujące kategorie dróg: 1. Drogi krajowe - 910,0 km tj 3,24% w tym: drogi ekspresowe - 19,1 km tj. 0,07 autostrady -79,5 km tj. 0,28 2. Drogi wojewódzkie ,7 km tj. 4,90 % 3. Drogi powiatowe ,7 km tj. 23,63 % 4. Drogi gminne ,7 km tj. 68,23 % Biorąc pod uwagę ocenę stanu technicznego dróg należy zauważyć rozbieżność tj. różnice w poszczególnych kategoriach i tak: stan 55,4% dróg krajowych znajdujących się w granicach administracyjnych województwa Małopolskiego ocenia się jako dobry, a 26,4% jako zły.w przypadku dróg wojewódzkich wskaźnik ten jest nieco gorszy i wynosi 39% dobry /39%zły. Transport Kolejowy Podstawowa sieć kolejowa na terenie województwa małopolskiegoma długość ponad 1052 km włączając w tą wartość linie, łącznice i tory. Największe obciążenia pasażerskie identyfikowane są na liniach: Kraków Tarnów, Kraków Trzebinia Katowice, Kraków Warszawa. Powiaty: proszowicki i myślenicki oraz dąbrowski nie są obsługiwane przez transport kolejowy (pasażerski) bądź to z uwagi na brak sieci, bądź zawieszenia udzielania tej usługi. Łączna wartość pracy przewozowej w Małopolsce (2009) wyniosła pasażerokilometrów; wtym pasażerokilometrów w pociągach osobowych Liczba przewiezionych pasażerów przez Małopolski Zakład Przewozów Regionalnych (2009) w tym: pasażerowiepociągów osobowych (na średnią odległość 42,2 km), pasażerowie pociągów interregio (na średnią odległość 80 km). 114

115 Transport lotniczy prowadzony przez MPL 24 Liczba odprawionych pasażerów korzystających z transportu lotniczego w roku 2010 (MPL) pasażerów. Liczba odprawionych samolotów samolotów. Infrastruktura telekomunikacyjna Poziom wykorzystania komputerów przez przedsiębiorstwa Małopolski jest wysoki i ma tendencje wzrastającą. Odzwierciedleniem tego są poniższe charakterystyki: komputery posiada 95,1% przedsiębiorstw, dostęp do Internetu 92,7%, strony internetowe ok 62% firm. Widoczny jest także postęp technologiczny towarzyszący tej infrastrukturze tzn. ciągłe podążanie za zmianami w sposobie i formie dostępu do tej usługi (np. następuje wymiana modemów na rzecz łącza szerokopasmowego, coraz częściej wykorzystuje się Internet do aktywnego prowadzenia działalności gospodarczej np. sprzedaży internetowej, realizacji płatności, administracji on-lineitp).podobnie wzrastająca tendencja jest widoczna w przypadku gospodarstw domowych: ok. 67% posiada komputer. Częściej jednak w miastach niż na wsiach.liczba telefonów komórkowych osiąga poziom powyżej 80/100 gospodarstw domowych i wpływa na spadek użytkowników telefonii stacjonarnej. 24 Wg danych Międzynarodowego Portu Lotniczego im. Jana Pawła II Kraków -Balice 115

116 2. Charakterystyka ciepłownictwa Ciepło które dociera do docelowych odbiorców w województwie małopolskim ma różne przeznaczenie. W bilansie potrzeb dominującą rolę odgrywa ciepło wykorzystane na cele grzewcze i wentylację budynków, na cele podgrzewania ciepłej wody użytkowej, a także na cele technologiczne dla przemysłu. Głównymi odbiorcami energii cieplnej są odbiorcy indywidualni bytowo-komunalni oraz przemysłowi. Energia cieplna produkowana i dystrybuowana jest przez źródła energetyki zawodowej, ciepłownie lokalne (komunalne i spółdzielcze), elektrociepłownie przemysłowe, kotłownie zakładowe oraz rozproszone indywidualne źródła ciepła, które mają najmniejszą moc i jest ich najwięcej. Podstawowym paliwem wykorzystywanym w energetyce jest węgiel kamienny w postaci miału węglowego. Zauważyć można sukcesywny wzrost w bilansie paliw udział gazu i oleju opałowego. Zwiększenie takie, dla ciepłownictwa, wiąże się w z rozwojem systemu gazownictwa sieciowego i atrakcyjną ceną jednostkowego ogrzewania gazem ziemnym w stosunku do innych nośników energetycznych. Cechą charakterystyczną ostatnich lat jest coraz większe zainteresowanie odnawialnymi źródłami energii. Nadal do celów ciepłowniczych wykorzystywana jest energia elektryczna jednak w tym przypadku obserwuje się tendencję spadkową. Według danych Urzędu Regulacji Energetyki w stosunku do 2000 r. nastąpił w Polsce spadek średniej mocy (osiągalnej) wytwórców ciepła z 88,9 do 88,3 MW, tj. o 0,7%. W województwie małopolskim w odróżnieniu do pozostałych województw średnia moc uległa silnemu dokładnie 40-procentowemu wzrostowi. Analiza systemu produkcji energiicieplnej w Województwie Małopolskim zostaławykonana w oparciu o przeprowadzone w październiku 2011 badania ankietowe (przez Polską Akademię Nauk Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią) głównych producentów energiizarówno elektrycznej jak i cieplnej, przy czym, przyjęto do analizy podmioty, które posiadają koncesję na wytwarzanie energii o mocy powyżej 5 MW. 25 Analiza objęła producentów korzystających z paliw konwencjonalnych jaki i alternatywnych. Celem ankietyzacji było uzyskanie bezpośrednio od wszystkich producentów (powyżej 5 MW) aktualnych i zweryfikowanych danych o produkcji energii, planach rozwojowych i stanie infrastruktury. Ponadto bazowano na informacjach ze specjalistycznej literatury, 25 Inwentaryzacja stanu produkcji i dystrybucji energii elektrycznej i ciepła w Województwie Małopolskim IGSMiE PAN, Kraków 2011r. 116

117 raportów i planów strategicznych oraz informacjach udostępnionych z baz danych Małopolskiego Urzędu Marszałkowskiego Analizą objęto producentów wykorzystujących zarówno konwencjonalne, jak i odnawialne źródła energii (OZE) i dotyczą w szczególności: poszczególnych instalacji energetycznych tzn. rodzaju instalacji oraz ilości jednostek wytwórczych (kotłów, turbin, bloków energetycznych, silników), podstawowych parametrów technicznych (np. zainstalowanych mocy wytwórczych, mocy wykorzystywanych itp.), stanu technicznego wykorzystywanych urządzeń (tj. wiek urządzeń, czas ich eksploatacji, sprawność, przeprowadzone procesy modernizacyjne), opisu instalacji do oczyszczania gazów odlotowych (odpylanie, odsiarczanie), ilości rocznie emitowanych zanieczyszczeń (CO 2, SO 2, inne), ilości rocznie wyprodukowanych odpadów, ilości emitorów, planowanych kierunków modernizacji i rozbudowy poszczególnych przedsiębiorstw. W analizie uwzględniono również informacje o podstawowym paliwie wykorzystywanym do produkcji energii jak i jego parametry, przy czym dla każdego przedsiębiorstwa zinwentaryzowano roczną ilość wyprodukowanej energii i ilości zużywanego paliwa. Dane dotyczące emisji pochodzą z bazy danych Urzędu Marszałkowskiego i dotyczą całego analizowanego zakładu, zatem w niektórych przypadkach obejmują emisje nie tylko bezpośrednio związane z produkcja energii lub ciepła Rodzaje i wykorzystanie paliw Jak wynika z danych dostępnych na stronie Urzędu Regulacji Energetyki w Polsce do produkcji ciepła zużywa się przede wszystkim węgiel kamienny. Łącznie w 2010 roku z węgla kamiennego wyprodukowano 81,5% całkowitej produkcji ciepła. Mniejsze znaczenie ma olej opałowy ciężki (8,5% ogólnopolskiej produkcji) i gaz ziemny wysokometanowy (2,6%). Marginesową rolę odgrywają: paliwa niekonwencjonalne, węgiel brunatny, gaz ziemny zaazotowany oraz olej opałowy lekki. Węgiel kamienny jako paliwo podstawowe stosowany jest w około 80% przedsiębiorstw produkujących ciepło, bowiem ciepło produkowane z niego jest najtańsze. W województwie małopolskim bilans wykorzystania paliw jest zbliżony. Tu również węgiel kamienny jako paliwo stanowi znaczącą większość. Dokładny wykaz paliw wykorzystywanych przez największe elektrociepłownie 117

118 w Małopolsce przedstawiono w podrozdziale 2.3. Województwo małopolskie znajduje się w czołówcewytwórców ciepła w Polsce Infrastruktura ciepłownicza Sieci cieplnej Według Urzędu Regulacji Energetyki zarówno źródła wytwarzania jak i sieci ciepłownicze są pod względem technicznym i ekonomicznym dość zróżnicowane (wiek urządzeń, stopień ich zużycia, nowoczesność rozwiązań technologicznych). Potencjał techniczny tego sektora stanowią systemy ciepłownicze składające się ze źródeł wytwarzania (do których należą m.in.: elektrownie, elektrociepłownie zawodowe i przemysłowe, ciepłownie zawodowe i przemysłowe, kotłownie lokalne, źródła odnawialne), sieci przesyłowych, przyłączy, węzłów cieplnych i zewnętrznych instalacji odbiorczych. Najbardziej oczywistą cechą tego potencjału jest w przypadku wytwarzania moc cieplna, a w przypadku przesyłu długość sieci. Energia cieplna, ze względu na swoje właściwości, przesyłana jest na stosunkowo niewielkie odległości. Szacuje się, że przesył jest opłacalny na dystansie do 20 km. Dlatego też, zaopatrzenie i dystrybucja energii odbywa się w skali lokalnej. Jak wynika z danych Urzęgu Regulacji Energetyki w stosunku do roku 2000 w Polsce przedsiębiorstwa koncesjonowane wykazały nieznaczny (o 3,3%) wzrost ogólnopolskiej długości sieci. Tabela 2-1Długość sieci cieplnej przesyłowej na terenie Małopolski Liczba przedsiębiorstw, które podały informacje Przeciętne zatrudnienie [etat] Długość sieci ciepłowniczej [km] Rok Polska , , ,9 Małopolska , , ,0 *Długość sieci ciepłowniczej w 2009 i 2010 roku zawiera sieci niskoparametrowe (tzw. zewnętrzne instalacje odbiorcze).źródło: ARE, Biuletyn Ciepłownictwa, nr 4/2010, Ze względu na lokalny charakter ciepłownictwa, w tym także ciepłownictwa systemowego, liczba systemów przesyłowych jest zbliżona do liczb miejscowości, w których znajdują się ciepłownie. W związku z tym operatorami sieci są głównie miejscowe przedsiębiorstwa 118

119 ciepłownicze. System krakowski, należący do MPEC S.A w Krakowie, jest drugim pod względem wielkości systemem w Polsce i posiada sieć cieplną o długości ok. 770 km (największy Warszawski SPEC posiada sieć przesyłową o długości ok km).poniżej przedstawiono charakterystyki przedsiębiorstw energetycznych zajmujących się produkcją i dystrybucją energii cieplnej w tym również energii elektrycznej działających na terenie województwa małopolskiego Kotłownie Od roku 2000 nastąpił w województwie znaczny wzrost liczby kotłowni produkujących ciepło. Według danych GUS-u w 2000 roku było ich 447 w 2010 liczba zwiększył się do Można to wytłumaczyć tym, że postęp technologiczny oraz racjonalne użytkowanie energii wymusiło budowę mniejszych źródeł energii kosztem tych o dużej mocy zainstalowanej. Spowodowało to zainteresowanie inwestorów budową źródeł o średniej i małej mocy, zlokalizowanych blisko odbiorców. Budowa mniejszych ciepłowni, nie wymagających rozbudowanej infrastruktury technicznej (sieciowej), spotyka się z akceptacją lokalnych społeczności, w przeciwieństwie do dużych inwestycji energetycznych ze względu na wysokość kosztów i ochronę środowiska. Rysunek 2-2 Liczba lokalnych kotłowni w regionie w 2009r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie Bank Danych Lokalnych, GUS Stan techniczny infrastruktury W latach , w obrębie całego kraju, sprawność techniczna urządzeń ciepłowniczych wytwarzających ciepło wzrosła o 5,6 punktu procentowego, natomiast przesył ciepła uległ pogorszeniu o 0,9. W skali regionalnej w Małopolsce można odnotować wzrost obydwu parametrów o odpowiednio o 1,5 i 0,4 punktu procentowego. Szczegółowe dane 119

120 dotyczące sprawności ciepłownictwa oraz intensywności emisji zostały przedstawione w tab Tabela 2-3Wskaźniki techniczne ciepłownictwa w ujęciu przekrojowym w latach 2002, 2009 i 2010 Intensywność emisji [Mg/TJ] Rok Sprawność wytwarzania [%] Sprawność przesyłania [%] CO2 SO2 NOx Pyły ,7 88,2 120,8 0,73 0,26 - Polska ,7 87,4 103,8 0,40 0,17 0, ,3 87,3 100,5 0,37 0,17 0, ,1 87,5 105,3 0,52 0,19 - Małopolska ,8 88,7 103,6 0,40 0,20 0, ,6 87,9 105,8 0,36 0,19 0,03 Źródło: ARE, Biuletyn Ciepłownictwa, nr 4/2010, Wg informacji uzyskanych od największych przedsiębiorców w województwie posiadających kotłownie, większość z nich określiło stan kotłowni jako dobry Przedsiębiorstwa energetyki cieplnej w województwie W województwie małopolskim w 2010 r. funkcjonowało 15 przedsiębiorstw działających w obszarze zaopatrywania odbiorców w ciepło. Stan techniczny instalacji jest zróżnicowany od wyprodukowanych ponad 30 lat temu (część z nich została zmodernizowana) do nowoczesnych instalacji o wysokiej sprawności spełniających wymagania środowiskowe. Szczegółowa analiza 26 została opracowana przez IGSMiE PAN na zalecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego. 26 Inwentaryzacja stanu produkcji i dystrybucji energii elektrycznej i ciepła w Województwie Małopolskim IGSMiE PAN, Kraków 2011r. 120

121 2.4. Inwestycje związane z ciepłownictwem W 2010 r. zostały poniesione w Polsce znaczne nakłady na ochronę środowiska związane z wytwarzaniem oraz przesyłaniem i dystrybucją ciepła, które wyniosły odpowiednio ,1 tys. zł i ,5 tys. zł. Tabela 2-4 Inwestycje związane z modernizacją, rozwojem i ochroną środowiska w 2010 r. Liczba przedsiębiorstw, które podały nakłady Nakłady [tys. zł] ogółem związane z wytwarzaniem ciepła związane z przesyłaniem i dystrybucją ciepła Polska , , ,5 Małopolska ,8 6,8% ,0 4,8% ,8 9.8% Źródło: ARE, Biuletyn Ciepłownictwa, nr 4/2010, Podsumowanie Sieci przesyłowe, ciepłownicze w Małopolsce są nieustannie modernizowane, także ich stan utrzymuje się na zadowalającym poziomie. Świadczy o tym choćby zaobserwowany w ostatnich latach wzrost sprawności technicznej urządzeń ciepłowniczych wytwarzających ciepło oraz przesyłu ciepła, co może być skutkiem ponoszonych nakładów inwestycyjnych. W Program zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska Województwa Małopolskiego wpisana została modernizacja i rozbudowa sieci ciepłowniczej połączona z likwidacją niskiej emisji i termorenowacją obiektów, systemowa konwersja palenisk domowych na rozwiązania bardziej ekologiczne głównie zamiana węgla na bardziej ekologiczny nośnik, a w okresie początkowym eliminacja węgla niskiej jakości. Wartym podkreślenia jest także możliwość wykorzystania wód geotermalnych w Małopolsce, do celów ciepłowniczych, ze względu na występujące tu duże zasoby (zbilansowane zasoby wynoszą około 109m3), mogą one zaspokoić potrzeby ciepłownicze całego Podhala, jak i innych części województwa. Z raportu Polskiej Akademii Nauk wynika, że Małopolska nie wykorzystuje w pełni tego naturalnego bogactwa, jakim są wody geotermalne, jednakże są one wykorzystywane coraz szerzej. 121

122 3. Bilans energetyczny ciepłownictwo Oszacowanie bilansu energetycznego województwa stanowi identyfikację i określenie wartości liczbowych składników systemu energetycznego w Małopolsce. Ponadto jest to określeniepoziomu produkcji i zużycia każdego rodzaju energii, przede wszystkim energii cieplnej i elektrycznej wyrażonej w TJ/rok. Ten rozdział poświęcony został energii cieplnej. Celem sporządzonego bilansu energetycznego systemu jest analizastruktury zużycia i możliwościzaspokojenia potrzeb społecznych na energię cieplną w chwili obecnej. Do opracowania bilansu energetycznego Małopolski skorzystano z dokumentu opracowanego przez Urząd Regulacji Energetyki w sierpniu 2011 pn. Energetyka cieplna w liczbach Potencjał ciepłownictwa Potencjał techniczny ciepłownictwa możemy określić poprzez dwa parametry tj. zainstalowana moc cieplna oraz długość istniejących sieci ciepłowniczych. Jeżeli zanalizujemy dane dotyczące roku 2010, w którym całkowita zainstalowana moc cieplna wyniosła 59 tys. MW, moc osiągalna prawie 51 tys. MW, możemy stwierdzić, że z pośród koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych około 9% nie posiada źródeł ciepła, źródłami małymi tj. do 10MW dysponuje 13% podmiotów, natomiast zdecydowana większośćtj. 40% posiada źródła ciepła o mocy od 10 do 50 MW. Moc powyżej 1000 MW jest zainstalowana tylko w 7 przedsiębiorstwach, ale ich łączna moc osiągalna stanowi prawie 25% mocy osiągalnej wszystkich przedsiębiorstw koncesjonowanych. 122

123 Rysun ek 3-1 Rozmieszczenie terytorialne mocy osiągalnej koncesjonowanych przedsiębiorstw ciepłowniczych Źródło: Energetyka cieplna w liczbach 2010, URE, 2011 r.. Tabela 3-2Potencjał koncesjonowanego ciepłownictwa według form własności w 2010 r. Źródło: Energetyka cieplna w liczbach 2010, URE, 2011 r Struktura produkcjiciepła i zużycia paliw W 2010 r. producenci energii cieplnej (koncesjonowania) wytworzyli prawie 463 tys. TJ ciepła, głównie wykorzystując jako paliwo węgiel kamienny. Należy jednak stwierdzić, ze w okresie o około 3 % spadł udział węgla w produkcji energii między innymi na rzecz spalania biomasy, której udział w analogicznym okresie wzrósł ponad dwukrotnie. 123

124 Rysunek 3-3Struktura produkcji ciepła według stosowanych paliw w 2002 i 2010 r. Źródło: Energetyka cieplna w liczbach 2010, URE, W kogeneracji z produkcją energii elektrycznej zostało wyprodukowanych prawie 270 tys. TJ tj. około 62% całej produkcji energii cieplnej. W takim procesie produkuje energię cieplną ponad 20% przedsiębiorstw. Rysunek 3-4 Struktura produkcji ciepła w kogeneracji i bez kogeneracji według stosowanych paliw w 2010 r. Źródło: Energetyka cieplna w liczbach 2010, URE, Zróżnicowanie terytorialne udziału poszczególnych paliw w wytwarzaniu ciepła jest dosyć duże. W trzech województwach ponad 90% ciepła wytwarzane było z węgla kamiennego: w warmińsko-mazurskim (93,6%), świętokrzyskim (92,9%), opolskim (92,0%), natomiast w województwie lubuskim najmniej, bo tylko 26,7%. W województwie mazowieckim prawie 124

125 ,5-465, , , , , , , , , , , , , , , , , , ,3 Węgiel kamienn Węgiel y brunatny Olej opałowy Olej lekki opałowy Gaz ciężki ziemny wysokometanow Gaz ziemny y zaazotobiomasa wany biogaz inne OŹE Odpady przemysłowe Pozostałe paliwa 30% wytwarzanego ciepła pochodziło z oleju opałowego ciężkiego, natomiast w województwie lubuskim aż 66,3% ciepła wytworzone zostało z gazu ziemnego. Gaz ziemny w znaczących ilościach zużywany był do wytwarzania ciepła jeszcze w województwach: podkarpackim (28,0%) i lubelskim (13,0%). Najwięcej ciepła z biomasy wytwarzane było w województwach: kujawsko-pomorskim (23,7%), pomorskim (16,5%) oraz podlaskim (13,0%). 27 Zużycie poszczególnych paliw w Małopolsce przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 3-5 Zużycie paliw do produkcji ciepła w Małopolsce w 2010 r. Liczba przeds iębiors tw które podały inform acje Zużycie tony m3 tony Polska 445 Małopols ka 27 Źródło: Energetyka cieplna w liczbach 2010, URE, Energetyka cieplna w liczbach 2010r URE,

126 Rysunek 3-6 Zużycie paliw do produkcji ciepła w Małopolsce w 2010r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych URE Zapotrzebowanie i sprzedaż energii cieplnej Jeśli chodzi o sprzedaż wyprodukowanej energii cieplnej to około 32% energii zostało zużyte przez producentów na własne potrzeby, a postała cześć została wprowadzona do sieci ciepłowniczych. Przy uwzględnieniu strat podczas przesyłania energii do odbiorców trafiło około 60% wyprodukowanego ciepła, z czego połowa była przedmiotem dalszego obrotu. Tabela 3-7 Produkcja i sprzedaż ciepła według form własności w 2010 r. Źródło: Energetyka cieplna w liczbach 2010, URE, 2011 r. 126

127 Małopolska , , , , , , , ,80 Polska , , , , , , , ,30 Rok W 2010 r. wolumen sprzedanego ciepła ogółem był o 9,6% większy od roku poprzedniego (łącznie z odsprzedażą innym przedsiębiorstwom) i wyniósł ,9 TJ. Prawdopodobnie było to spowodowane warunkami pogodowymi zimy w 2010 r. Około 60% ciepła zostało sprzedanychpoprzez sieć ciepłowniczą, natomiast pozostała reszta bezpośrednio ze źródeł wytworzenia. Moc osiągalna przedsiębiorstw ciepłowniczych działających w Małopolsce w roku 2010 wyniosła około 4 137,6 MW (przy 4 359,6MW mocy zainstalowanej), co stanowi ok. 7,4 % mocy osiągalnej w Polsce. Tabela 3-8 Moc zainstalowana, osiągalna i wykorzystana w Polsce i województwie Małopolskim [MW] w roku 2002, 2009 i Liczba przedsiębiorstw, które podały informacje Przeciętne zatrudnienie [etat] Moc zainstalowana [MW] Moc osiągalna [MW] Moc wykorzystana [MW] Źródło: ARE, Biuletyn Ciepłownictwa, nr 4/2010, Tabela 3-9 Moc osiągalna według województw i WZDE (wskaźnik zaangażowania w koncesjonowaną działalność ciepłowniczą) w 2010 r. Moc osiągalna [MW] ogółem 0-19% 20-69% % Polska , , , ,7 Małopolska 4 137, , , ,1 Źródło: ARE, Biuletyn Ciepłownictwa, nr 4/2010, Tabela 3-10 Produkcja i rozdysponowanie wytworzonego ciepła według województw w 2010 r. Liczba Przecięt Produkcja ciepła Ciep Zużyc Ciep Stra Ciepło przedsiębio rstw które ne zatrudni enie Ogółe m W tym kogenera ło z odzy sku ie ciepła na ło odda ne do ty ciepł a dostarczo ne do odbiorców 127

128 , , , , , , , , ,5 Węgiel kamienn Węgiel y brunatny Olej opałowy Olej lekki opałowy Gaz ciężki ziemny wysokometanow Gaz ziemny y zaazotobiomasa wany biogaz inne OŹE Odpady przemysłowe Pozost ałe paliwa , , , , , , , , , , , , , ,9 Polska podały informacje etat cja potrze bny własne TJ sieci Małopol ska Źródło: Energetyka cieplna w liczbach 2010, URE, Tabela 3-11 Zużycie ciepła na potrzeby własne w 2010 r. Liczba Przeciętne Zużycie ciepła na potrzebny własne przedsiębio rstw zatrudnien ie które podały informacje etat Ogółem Zużycie ciepła na potrzebny własne zużycie ciepła na potrzeby pozostałej działalności gospodarczej TJ Polska , , ,7 Małopol ska ,1 619, ,3 Źródło: Energetyka cieplna w liczbach 2010, URE, Tabela 3-12 Sprzedaż ciepła z podziałem na nośniki energii w Małopolsce w 2010 r. Liczba Produkcja ciepła przeds iębiors tw które podały GJ inform acje Polska

129 , , , , , ,0 Małopols ka 27 Źródło: Energetyka cieplna w liczbach 2010, URE, 2011 r. Rysunek 3-13 Sprzedaż energii cieplnej w subregionach w 2010r.(% sprzedaży ogółem). Źródło: Opracowanie własne na podstawie Bank Danych Lokalnych, GUS 2010 r Podsumowanie System ciepłowniczy w województwie małopolskim posiada wystarczające rezerwy mocy aby móc podłączyć nowych odbiorców w obszarze swojego działania. Znaczne rezerwy występują zarówno w źródłach ciepła jak i w przepustowości systemów przesyłowych. W Małopolsce głównym paliwem wykorzystywanym do produkcji energii cieplnej jest w dalszym ciągu podobnie jak w skali kraju węgielkamienny z którego pochodzi niecałe 80% wytworzonej w województwie energii. W pozostałych 20-stu % bilansu udziału paliw istotną rolę odgrywa gaz wysokometanowy z którego pochodzi ponad 7% wyprodukowanej energii oraz biomasa, na którą przypada ok. 5,5% produkcji. Pozostałe nośniki stanowią znikomą część w produkcji energii. W województwie małopolskim obserwuje się, podobnie jak w Polsce, tendencję zmniejszania zapotrzebowania na energię cieplną. Spadek zużycia energii podyktowany jest ogólnie pojętą realizacją działań na rzecz efektywnego wykorzystania energii. Zabiegi termomodernizacyjne obiektów, inwestycje przedsiębiorstw mające na celu poprawę sprawności wytwarzania i 129

130 przesyłu energii, a także zwiększona świadomość społeczeństwa dotycząca racjonalnego wykorzystania energii i płynących z tego oszczędności niosą za sobą powolny, lecz sukcesywny spadek zużycia energii cieplnej. 130

131 4. Charakterystyka gazownictwa Gazownictwo należy do tych dziedzin gospodarki narodowej, które nawet w warunkach rynkowych muszą podlegać przemyślanym mechanizmom kształtującym jej rozwój. Gazownictwojako strategicznysektordlabezpieczeństwapaństwawywieraznaczący wpływnarozwójkrajowejgospodarki, stymulując jej efektywne funkcjonowanie oraz tworząc racjonalne podstawygospodarczecałegosystemupaństwowego. W województwie małopolskim transportem gazu i eksploatacją sytemu przesyłowego (gazociągi wysokiego ciśnienia, tłocznie gazu, stacje rozdzielczo-pomiarowe, stacje gazowe I stopnia, stacje centralnego nawaniania) zajmuje się Operator Gazociągów Przesyłowych GAZ-SYSTEM S.A oraz Karpacka Spółka Gazownictwa Sp. z o.o. należąca do grupy kapitałowej Polskiego Górnictwa Naftowego i Gazownictwa S.A. (koncesja wydana dnia 30 kwietnia 2001 i ważna do 31 grudnia 2030 roku) Infrastruktura gazownicza Na terenie województwa występuje rozbudowana infrastruktura gazownicza. Znajdują się tu: gazociągi wysokiego ciśnienia (powyżej 1,6 MPa); gazociągi podwyższonego średniego ciśnienia ( od 0,5 do 1,6 MPa włącznie); gazociągi średniego ciśnienia ( od 10 kpa do 0,5MPawłacznie); gazociągi średniego ciśnienia ( od 10 kpa włącznie); stacje redukcyjno-pomiarowe I stopnia; stacje redukcyjno-pomiarowe II stopnia. Gazyfikacja województwa małopolskiego wynosi 63% (dane: GUS, 2010 r.). Tabela 4-1 Długość sieci gazowej na terenie województwa małopolskiego. Sieć gazowa Jednostka Rok długość czynnej sieci ogółem w m m długość czynnej sieci przesyłowej w m m długość czynnej sieci rozdzielczej w m m czynne przyłącza do budynków mieszkalnych szt i niemieszkalnych Źródło: Opracowanie własne na podstawie Bank Danych Lokalnych, GUS 2010 r. 131

132 Tabela 4-2 Sieć gazowa rozdzielcza na 100 km2 na terenie województwa małopolskiego. Sieć gazowa Jednostka Rok Długość sieci rozdzielczej ogółem km 134,7 135,6 136,2 Długość sieci rozdzielczej w miastach km 298,1 302,6 303,7 Długość sieci rozdzielczej na wsi km 115,2 115,5 115,8 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Bank Danych Lokalnych, GUS 2010 r. Tabela 4-3 Korzystający z sieci gazowniczej na terenie województwa małopolskiego. Sieć gazowa Jednostka Rok Korzystający z sieci gazowniczej ogółem % 62,8 63,3 63,3 Korzystający z sieci gazowniczej w miastach % 78,3 77,7 77,5 Korzystający z sieci gazowniczej na wsi % 47,8 49,3 49,5 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Bank Danych Lokalnych, GUS 2010 r. Stan techniczny sieci gazowej na terenie województwa jest dość zróżnicowany. Zależy on przede wszystkim od czasu i warunków w jakich jest eksploatowana. W ostatnich latach operatorzy sukcesywnie modernizują najstarsze i najbardziej wyeksploatowane odcinki siecizgodnie ze swoimi planami inwestycyjnymi. Żeliwne gazociągi są zastępowane polietylenowymi. Remonty sieci oraz unowocześnianie stacji redukcyjno-pomiarowych mają wpływ na zmniejszenie strat przesyłowych oraz ogólnie na poprawę jakości usług dla odbiorców. 132

133 5. Bilans energetyczny gazownictwo Do opracowania bilansu energetycznego gazownictwa posłużono się danymi dostępnymi na stronie Głównego Urzędu Statystycznego i przedstawiono go w formie stabelaryzowanej poniżej. Tabela 5-1 Zużycie gazu oraz liczba odbiorców w Małopolsce. Jednostka Rok odbiorcy gazu gosp.dom odbiorcy gazu ogrzewający mieszkania gazem gosp.dom odbiorcy gazu w miastach gosp.dom zużycie gazu w tys. m3 tys.m , , ,80 zużycie gazu na ogrzewanie mieszkań w tys. m3 tys.m , , ,8 ludność korzystająca z sieci gazowej osoba Źródło: Opracowanie własne na podstawie Bank Danych Lokalnych, GUS 2010 Tabela 5-2 Zużycie gazu oraz liczba odbiorców wg sektorów ekonomicznych w Małopolsce. Odbiorcy Jednostka Rok Ogółem Szt przemysł i budownictwo Szt handel i usługi Szt Zużycie Ogółem tys.m , , ,0 przemysł i budownictwo tys.m , , ,30 handel i usługi tys.m , , ,3 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Bank Danych Lokalnych, GUS 2010 r. Tabela 5-3Zużycie gazu w gospodarstwach domowych w Małopolsce. Jednostka Rok Na 1 mieszkańca ogółem tys.m3 122,3 119,0 124,5 Na 1 odbiorcę ogółem tys.m3 584,3 567,3 592,9 Na 1 mieszkańca w miastach tys.m3 889,6 880,4 925,1 Na 1 odbiorcę w miastach tys.m3 2182,5 2127,5 2210,2 Na 1 mieszkańca na wsi tys.m3 80,6 78,4 82,8 Na 1 odbiorcę na wsi tys.m3 609,0 593,2 627,0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Bank Danych Lokalnych, GUS 2010 r. Według danych Urzędu Statystycznego w Krakowie przeciętne zużycie gazu (per capita) wyniosło w 2010 r. 124,5 m 3. Największym zużyciem gazu z sieci był odbiorca mieszkający na terenie powiatu wielickiego (zużycie na 1 mieszkańca 194,2 m 3 ), najmniejszym zaś mieszkaniec powiatu miechowskiego(8,7 m3 na 1 mieszkańca) oraz suskiego (8,8 m 3 ). 133

134 Rysunek 5-4 Odbiorcy gazu w subregionach w 2010 r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie Bank Danych Lokalnych, GUS 2010 r. Rysunek 5-5Zużycie gazu w subregionach w 2010 r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie Bank Danych Lokalnych, GUS 2010 W ostatnich latach można zaobserwować w Polsce jak i na świeciewzrost zapotrzebowania na gaz ziemny. Dostępne prognozy w tym załącznik do Polityki Energetycznej Polski do 2030 roku Prognoza zapotrzebowania na paliwa i energię do 2030 roku przewidują zwiększone zapotrzebowanie na gaz ziemny. W Politykach energetycznych Unii Europejskiej oraz Polski promowane są technologie produkcji energii elektrycznej charakteryzujące się niskim stopniem szkodliwej emisji na środowisko dlatego przechodzenie na gaz jest coraz popularniejsze. 134

135 6. Elektroenergetyka 6.1. Ogólna charakterystyka Produkcja energii elektrycznej w Małopolsce opiera się w dużej mierze o energetykę zawodową. Dostawy energii elektrycznej oraz zaspokojenie zapotrzebowanie na tę energię zależą od przedsiębiorstw przesyłowych i wytwórczych w zakresie elektroenergetyki. Rozwój gospodarczy województwa jest uzależniony od kondycji i przyszłości tych firm. Szczegółowa analiza systemu produkcji i dystrybucji energii elektrycznej w Małopolsce została (tak jak dla ciepłownictwa) przedstawiona w opracowaniu IGSMiE PAN Rodzaje i wykorzystanie paliw Zdecydowana większość producentów wykorzystuje paliwa konwencjonalne (węgiel kamienny), jedna trzecia z nich opiera swoją działalność o źródła alternatywne energii, głównie energię wody Infrastruktura sieciowa System dystrybucji i przesyłu energii elektrycznej w Polsce W Polsce działał jeden operator systemu przesyłowego obejmujący swym zasięgiem cały kraj (Polskie Sieci Elektroenergetyczne Operator S.A - PSE Operator S.A,) oraz 63 operatorów systemów dystrybucyjnych (OSD). Wzrost dostępnych mocy przyłączeniowych w najbliższych latach będzie możliwy tylko w przypadku realizacji planowanej rozbudowy sieci przesyłowej. Rozwój tych sieci jest ściśle związany z obecną polityka ekologiczną Unii Europejskiej, która zaleca wykorzystanie mniej emisyjnych źródeł energii Zestawienie dostępnych mocy przyłączeniowych oraz planowanej jej rozbudowy do roku 2016 przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 6-1 Zestawienie dostępnych mocy przyłączeniowych w roku 2011 (stan obecny) i 2016 (rozbudowa) [MW] Moc dostępna bez Moc dostępna z Obszar / Grupy / Węzły uwzględnienia WP do sieci uwzględnieniem WP do sieci 110kV 110kV POLSKA OBSZAR MAŁOPOLSKA Inwentaryzacja stanu produkcji i dystrybucji energii elektrycznej i ciepła w Województwie Małopolskim IGSMiE PAN, Kraków 2011r. 135

136 Grupa aglomeracyjna krakowska Grupa Tarnów 400kV Grupa Tarnów 220kV Grupa Krosno Źródło: PSE Operator S.A., Informacja o dostępności mocy przyłączeniowej do sieci przesyłowej (stan na 30 września 2011 roku), 2011 r. W roku , dostępne w Polsce moce dyspozycyjne wynosiły ,0 MW, przy czym popyt szczytowy wyniósł ,9 MW. Sieci elektroenergetyczne najwyższych napięć w Polsce przedstawiono na Rysunku 6-1, natomiast schemat sieci przesyłowej z dostępnymi mocami przyłączeniowymi na Rysunku 6-2. Niedoinwestowanie krajowego systemu przesyłowego powoduje zwiększenie strat sieciowych. Straty te w krajowym systemie elektroenergetycznym są znaczne i wynoszą rocznie około 14 TWh. 30 Rysunek 6-2 Plan sieci elektroenergetycznej najwyższych napięć wraz ze stanem na rok Źródło: PSE Operator S.A Warunki podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania, przesyłania lub dystrybucji energii elektrycznej oraz realizacja przez operatorów systemu elektroenergetycznego planów rozwoju uwzględniających zaspokojenie obecnego i przyszłego zapotrzebowania na energię elektryczną, Raport Prezesa URE, Warszawa, 11 marca Z. Maciejewski, Sieci przesyłowe jako element bezpieczeństwa elektroenergetycznego, Polski Polityka energetyczna 2008, tom 11, z

137 Rysunek 6-3 Schemat sieci przesyłowej z dostępnymi mocami przyłączeniowymi stan wyjściowy na rok 2011 r. Źródło: PSE Operator S.A., Informacja o dostępności mocy przyłączeniowej do sieci przesyłowej (stan na 30 września 2011roku), 2011 r System dystrybucji i przesyłu energii elektrycznej w Małopolsce W Małopolsce operatorem systemów przesyłowych jest przedsiębiorstwo PSE Operator S.A. Natomiast operatorów systemów dystrybucyjnych (OSD) zidentyfikowano na podstawie listy przedsiębiorstw posiadających koncesję na dystrybucję energii na terenie województwie małopolskiego (dane URE). Są to: Tauron Dystrybucja S.A., PGE Dystrybucja S.A., PKP Energetyka S.A., Zespół Elektrowni Wodnych Niedzica S.A., Synthos Dwory Sp. z o.o., Zakłady Azotowe w Tarnowie-Mościcach S.A., 137

138 Energomedia Sp. z o. o., Zakłady Górniczo - Hutnicze Bolesław S.A Grupa Kęty S.A. Analizie poddano głównego OSP oraz czterech największych OSD, gdyż pozostali to lokalni operatorzy o niewielkiej mocy przesyłowej. Zgodnie z danymi Agencji Rynku Energii, w 2010 roku, w województwie małopolskim wyprodukowano ok ,4 GWh energii elektrycznej (w tym 67 GWh z odnawialnych źródła energii), z czego dostarczono łącznie 6 352,7 GWh odbiorcom z sieci OSD. Szczegółowa analiza systemu dystrybucji energii elektrycznej został opracowana przez IGSMiE PAN 31.Zasoby i produkcja energii odnawialnej Energia wodna Szacunkowe dane dotyczące zasobów wodnych województwa małopolskiego wskazują na ich znaczny potencjał energetyczny. Do zasobów tych można zaliczyć zarówno rzeki takie jak Dunajec, Soła, Skała i Raba jak i należy wziąć pod uwagę pojemność użytkową zbiorników retencyjnych w regionie wynosząca prawie 311 mln m 3.. Niestety pomimo tak dużego potencjału (zasoby wód powierzchniowych wynoszą4 916,5 m 3 /rok) jest on do produkcji energii elektrycznej wykorzystywany tylko na poziomie 2,7% (udział elektrowni wodnych, w tym małych elektrowni wodnych 0,7%). Pozytywnym zjawiskiem jest powstawanie małych elektrowni wodnych o mocy zainstalowanej poniżej 5MW realizowanych przez prywatnych inwestorów. W chwili obecnej moc zainstalowana wszystkich hydroelektrowni na terenie województwa małopolskiego wynosi około 176 MW. 31 Inwentaryzacja stanu produkcji i dystrybucji energii elektrycznej i ciepła w Województwie Małopolskim IGSMiE PAN, Kraków 2011r. 138

139 Rysunek 6-4 Jednostkowe teoretyczne zasoby mocy dla głównych rzek SCWP w onszarze działania RZGW w Krakowie Źródło: Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej Kraków 139

140 Rysunek 6-5 Przedsięwzięcia hydroenergetyczne w obszarze działania RZGW w Krakowie Źródło: RZGW Kraków Przykłady wykorzystania energii wody 32 : Zespół Elektrowni Wodnych Niedzica SA: o Niedzica 92 MW (powiat nowotarski) o Sromowce Wyżne 2 MW (powiat nowotarski) o Łączany 2,5 MW (powiat wadowicki) o Smolice 2 MW (powiat oświęcimski) Zespół Elektrowni Wodnych Rożnów spółka z o.o o mocy całkowitej 71,5 MW i średniej rocznej produkcji MWh: o Rożnów 56 MW (powiat nowosądecki); o Czchów 9,04 MW (powiat brzeski); o Dąbie 2,94 MW (powiat krakowski); o Przewóz 2,94 MW (powiat krakowski); mała elektrownia wodna Olcza 0,32 MW ( powiat tatrzański); 32 Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim 2009, WIOŚ w Krakowie 140

141 mała elektrownia wodna Kuźnice 0,26 MW (powiat tatrzański); mała elektrownia wodna w Myślenicach 200 kw (powiat myślenicki); mała elektrownia wodna w Gromcu 750 kw (powiat chrzanowski) Energia wiatru Dane Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej dotyczące średniorocznych prędkości wiatru wykazują, że województwo małopolskie zlokalizowane jest w strefie niekorzystnej i wybitnie niekorzystnej, o małych zasobach energetycznych wiatru. Przeważający obszar według Ośrodka Meteorologii IMGW to strefa IV, w której prędkość wiatru szacuje się na 3-4 m/s. Nie są to jednak pomiary prowadzone pod kątem wykorzystania wiatru do produkcji energii. Wyniki tych pomiarów nie mogą być podstawą do decyzji inwestycyjnych w energetyce wiatrowej W Małopolsce istnieją lokalne uwarunkowania, pozwalające z powodzeniem inwestować w tę energetykę. Na terenach o bogatej rzeźbie terenu, a taka występuje w południowej części województwa, występują lokalne strefy, w których wiatry mają korzystne własności energetyczne. Lokalne warunki klimatyczne i terenowe, sprzyjające rozwojowi energetyki wiatrowej występują także na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. W Rytrze (powiat nowosądecki) uruchomiono elektrownię wiatrową o mocy nominalnej 150 kw oraz na Przysłopie w Zawoi (powiat suski) o mocy nominalnej 160 kw. Planuje się budowę elektrowni wiatrowej w okolicach Borzęcina (powiat brzeski), o łącznej mocy ok. 50 MW. Farmy wiatrowe mają powstać także w Wieprzu (powiat wadowicki) oraz w Lipinkach (powiat gorlicki). Pozostałe przykłady wykorzystania energii wiatru: elektrownia wiatrowa w Rupniowie (powiat limanowski) 7 kw, wiatraki w Choczni (powiat wadowicki), wiatraki w Rzepiskach (powiat tatrzański). Moc funkcjonujących siłowni wiatrowych wynosi ok. 330 kw. Energetyka wiatrowa charakteryzujesię niestety dużą zmiennością zarówno dobową jak i tygodniową. Poważnym mankamentem wiatru jako źródła energii jest jednak duża zmienność dobowa i tygodniowa 141

142 ysunek 6-6 Wiatr prędkości średnie. Źródło: Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej R 6.6. Energia słoneczna W Polsce generalnie istnieją generalnie dobre warunki do wykorzystania energii promieniowania słonecznego przy dostosowaniu typu systemów i właściwości urządzeń wykorzystujących tą energię do charakteru, struktury i rozkładu w czasie promieniowania słonecznego. Roczne nasłonecznienie w Polsce waha się pomiędzy kwh/m 2, przy nasłonecznieniu na poziomie 1600 godzin rocznie. Około 4/5 całkowitej rocznej sumy nasłonecznienia przypada na okres od początku kwietnia do końca września.dla województwa małopolskiego roczne nasłonecznienie wynosi 1580 godzin. 142

143 Tabela 6-7 Potencjalna energia użyteczna w kwh/m2/rok w wyróżnionych rejonach Polski Rejon Rok Półrocze Sezon letni Półrocze (I-XII) letnie (IV-IX) (VI-VIII) zimowe (X-III) Pas nadmorski Wschodnia część Polski Centralna część Polski Zachodnia część Polski z górnym dorzeczem Odry Południowa część polski Południowo-zachodnia część Polski obejmująca obszar Sudetów Rysunek 6-8Rejonizacja średniorocznych sum promieniowania słonecznego całkowitego padającego na jednostkę powierzchni poziomej w kwh/m2/rok Źródło: Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Jednakże w zależności od lokalnych warunków terenowych, lokalnego zanieczyszczenia atmosfery rzeczywiste warunki nasłonecznienia, a zatem możliwości wykorzystania słońca do celów energetycznych mogą odbiegać od średnich dla kraju czy regionu. Dlatego też, do oszacowania lokalnych zasobów energii słonecznej niezbędne są pomiary nasłonecznienia powierzchni ziemi w planowanej lokalizacji instalacji. Obecnie energia promieniowania słonecznego wykorzystywana jest do: wytwarzania ciepłej wody użytkowej (w kolektorach słonecznych), 143

144 ogrzewania budynków systemem biernym (bez wymuszania obiegu nagrzanego powietrza, wody lub innego nośnika), ogrzewania budynków systemem czynnym (z wymuszaniem obiegu nagrzanego nośnika), uzyskiwania energii elektrycznej bezpośrednio z ogniw fotoelektrycznych. Na terenie Małopolski najpopularniejsze są kolektory słoneczne wykorzystywane do produkcji energii cieplnej, natomiast wykorzystanie ogniw fotowoltaicznych do produkcji energii elektrycznej ma charakter pilotażowy (elektrownia słoneczna w Wierzchosławicach o mocy 1 MW) lub ogniwa stosuje się do autonomicznych systemów zasilania urządzeń o niewielkiej mocy np. oświetlenie uliczne, itp.brak jest niestety szczegółowych danych dotyczących wykorzystania energii słonecznej do celów energetycznych przez gospodarstwa domowe Energia geotermalna W województwie małopolskim, na głębokości m znajdują się ogromne pokłady wód geotermalnych. Szczególnie dotyczy to terenów położonych w powiatach: tatrzańskim, nowotarskim, krakowskim, myślenickim, brzeskim, proszowickim, bocheńskim i miechowskim, a także w Krakowie w rejonie Przylasku czy ul. Tetmajera. Zasoby gorącej wody wynoszą około miliard metrów sześciennych, a wydajność do 800 m3/h. Wody geotermalne jako czysty nośnik energii, mogą mieć zastosowanie na obszarach takich jak parki narodowe i krajobrazowe oraz w miastach, w których zanieczyszczenie gazowo-pyłowe (niska emisja) jest szczególnie uciążliwe wskutek wykorzystywania tradycyjnych nośników energii (Zakopane, Nowy Targ). W województwie małopolskim energię geotermalną wykorzystuje się od 1994 r. Pierwsza instalacja pn.: Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Geotermia Podhalańska S.A. powstała w latach w miejscowości Bańska Niżna. Sprzedaż ciepła przez PEC Geotermia Podhalańska S.A. w 1999 r. była na poziomie GJ, a w roku GJ. 33 Z badań Polskiej Akademii Nauk wynika, że Małopolska nie wykorzystuje w pełni swego naturalnego bogactwa, jakim są wody geotermalne. Wydzielone zostały 92 obiekty strefy możliwego wykorzystania energii geotermalnej. W 40 przypadkach byłoby to opłacalne dla 33 Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim, 2009, WIOŚ 144

145 miejscowej społeczności, w postaci basenów cieplicowych albo jako magistrala ciepłownicza. W chwili obecnej prowadzone są prace analitycznedotyczące rozwoju geotermii w Małopolsce, miedzy innymi AGH analizuje możliwość wykorzystania wykonanych już odwiertów w trakcie poszukiwań ropy i gazu do celów wykorzystania energii geotermalnej. Przykłady wykorzystania energii geotermalnej w Małopolsce: Bańska Niżna 4,5 MJ/s, docelowo 70 MJ/s (powiat nowotarski), Aqua Park w Zakopanem (powiat tatrzański), Termy Podhalańskie w Szaflarach (powiat nowotarski), Termy Bukowiańskie w Bukowinie Tatrzańskiej (powiat tatrzański), Kąpielisko na Polanie Szymoszkowej w Zakopanem (powiat tatrzański). 145

146 Tabela 6-9 Zasoby złóż geotermalnych w Małopolsce. 146

147 Źródło: Atlas zbiorników wód geotermalnych małopolski, Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN. 147

148 6.8. Energia Biomasy Odpady biodegradowalne Odpady ulegające biodegradacji to odpady ulegające rozkładowi tlenowemu lub beztlenowemu, takiejak odpady żywności i odpady ogrodnicze oraz papier i karton. W województwie małopolskim w 2005 r. wytworzono około 430 tys. Mg odpadów ulegających biodegradacji, co stanowi wzrost o około 12% w odniesieniu do roku 2001 (385 tys. Mg) i aż o 31% w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r. Przyjmuje się, że w 1995 r. wytworzone zostało Mg odpadów ulegających biodegradacji, z czego 76% w miastach a 24% na terenach wiejskich. W składzie frakcyjnym odpadów ulegających biodegradacji największy udział stanowią odpady kuchenne (33%) oraz odpady papieru i tektury (23%) 34. Tabela 6-10 Rodzaje i szacunkowe ilości wytworzonych odpadów ulegających biodegradacji zawartych w odpadach komunalnych w 2005 r. [wg. wskaźników z Kpgo 2010]. Źródło: Plan Gospodarki Odpadami Województwa Małopolskiego 2010 r Biomasa z przemysłu drzewnego, źródeł rolniczych oraz rośliny energetyczne W Małopolsce w 2010 pozyskano m3 drewna 35. Tabela 6-11 Produkcja drewna w Małopolsce 2010 Jednostka terytorialna ogółem ogółem grubizna drewno karpina ogółem małowymiarowe MAŁOPOLSKIE * , , ,2 t 1,8t t t m m m3 2 m3 Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS 2010 r. 34 Plan gospodarki odpadami Województwa Małopolskiego, Kraków 2010r. 35 Bank Danych Lokalnych, GUS 2010 r. 148