roduktywność CTICE i

Transkrypt

1 ISSN Content: Application of new technologies Virtual reality as a meaning for innovative engineering Productivity & Innovation roduktywność CTICE A R i P & nnowacje IENCE C S IN W numerze: 2 / 2007 (5) MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA: Rola inkubatorów technologicznych w rozwoju przedsiębiorczości - materiały konferencyjne Miejsce uczelni wyższych w systemie innowacji Innowacyjność i transfer technologii - 15 lat ARR Ośrodki innowacji - rozwój systemu innowacji Beskidzki Inkubator Technologiczny Beskidzkie Centrum Konferencyjno-Szkoleniowe

2 SPIS TREŚCI CONTENT: Józef MATUSZEK: Słowo wstępne... 1 Józef MATUSZEK, Aleksander MOCZAŁA: Przykłady funkcjonowania parków technologicznych w wybranych krajach UE - pokonferencyjne omówienie wybranych referatów... 3 Józef MATUSZEK, Aleksander MOCZAŁA; Podsumowanie pokonferencyjne - wnioski z Międzynarodowej Konferencji: Rola inkubatorów technologicznych w rozwoju przedsiębiorczości i internacjonalizacji biznesu w Europie Centralnej na przykładzie Beskidzkiego Inkubatora Technologicznego w Bielsku-Białej... 5 Š. MEDVECKÝ, A.HRČEKOVÁ,, M. GREGOR, J. BUDAY, P. MAČUŠ, S. HRČEK: Application of new technologies and approach in mechanical design... 7 Š. MEDVECKÝ, A.HRČEKOVÁ, M. GREGOR, J. BUDAY: Virtual reality as a meaning for innovative engineering... 9 Miloš BUGAN, Milan BOTKA, Dariusz PLINTA: Efektywne szkolenie jako podstawa wdrożenia Lean Manufacturing Józef MATUSZEK: Miejsce uczelni wyższych w systemie innowacji i transferu technologii Aleksander MOCZAŁA: Ośrodki innowacji rozwój systemu innowacji Aleksander MOCZAŁA: Co to jest INKUBATOR TECHNOLOGICZNY? Józef MATUSZEK: Beskidzki Inkubator Technologiczny szansą rozwoju gospodarczego Podbeskidzia Stanisław GINDA: INNOWACYJNOŚĆ I TRANSFER TECHNOLOGII 15 lat Agencji Rozwoju Regionalnego w Bielsku-Białej Józef MATUSZEK: Rozmowa z Piotrem Strzeleckim Dla rozwoju regionu Beskidzki Inkubator Technologiczny (BIT) dla rozwoju firm Beskidzkie Centrum Konferencyjno Szkoleniowe ISSN Czasopismo Akademii Techniczno Humanistycznej w Bielsku Białej Katedra Inżynierii Produkcji We współpracy: Agencja Rozwoju Regionalnego w Bielsku-Białej Uniwersytet Techniczny w Żylinie Słowacja Słowackie Centrum Produktywności w Żylinie Słowacja Adres redakcji: Akademia Techniczno Humanistyczna Katedra Inżynierii Produkcji ul. Willowa 2, Bielsko Biała tel , kip@ath.bielsko.pl Redaktor Czasopisma: dr inż. Aleksander Moczała Akademia Techniczno Humanistyczna w Bielsku Białej Rada Naukowa Redakcji: Przewodniczący: prof. dr hab. inż. Józef Matuszek Akademia Techniczno Humanistyczna w Bielsku Białej Prof. dr hab. inż. Milan Gregor Uniwersytet Techniczny w Żylinie Prof. dr hab. inż. Branislav Micieta Słowackie Centrum Produktywności w Żylinie Prof. dr hab. inż. Jan Szadkowski Akademia Techniczno Humanistyczna w Bielsku Białej mgr inż. Stanisław Ginda Agancja Rozwoju Regionalnego w Bielsku Białej Uwagi redakcyjne Decyzja ostateczna o druku jest podejmowana po uzyskaniu recenzji artykułu. Redakcja zastrzega prawo skracania nadesłanych przez autorów publikacji do druku.

3 Od redakcji Według rankingów rozwoju gospodarczego Polska jest krajem o niskiej innowacyjności, słabo przygotowanym do tendencji rozwojowych gospodarki, gospodarki opartej na wiedzy. Od paru lat poprawa konkurencyjności jest celem polityki rządów wielu państw na świecie. Jednym z ważniejszych elementów tej polityki jest kreowanie powstawania i rozwoju organizacji wspierających działalność gospodarczą parków, inkubatorów technologicznych, ośrodków edukacji. W naszym kraju, podobnie jak i w innych krajach Europy Środkowej odczuwa się brak doświadczenia w tworzeniu i prowadzeniu takich instytucji. W oddawanym do rąk czytelników czasopiśmie przedstawiono w postaci materiałów pokonferencyjnych rozwiązania organizacyjne wspierające innowacje w krajach, które wcześniej przystąpiły do UE. Modelowe rozwiązania opisano na przykładzie parków technologicznych Parque Tecnológico de Andalucia w Maladze (Hiszpania) oraz Jyväskylä Science Park w Jyväskylä (Finlandia). Na kolejnych stronach czasopisma opisano wyniki badań prowadzonych na rzecz przemysłu, przy współpracy ze słowackim inkubatorem technologicznym, przez pracowników Uniwersytetu Technicznego w Żylinie (Słowacja) oraz oddany niedawno do użytku budynek Beskidzkiego Inkubatora Technologicznego w Bielsku-Białej. Józef MATUSZEK Słowo wstępne Kolejny piąty numer czasopisma Produktywność i Innowacje został zredagowany w nowej formule. Do współfi nansowania wydawania niektórych numerów periodyku włączyła się Agencja Rozwoju Regionalnego w Bielsku Białej. Do Rady Naukowej Redakcji czasopisma został dokooptowany przedstawiciel Agencji Stanisław Ginda. Intencją wydawcy jest aby obok prezentowanych prac naukowo badawczych pracowników Akademii Techniczno Humanistycznej w kolejnych numerach czasopisma pojawiały się informacje na temat bieżącej działalności Agencji. Tradycyjnie na łamach poszczególnych numerów będą również przedstawiane prace prezentujące wyniki badań w najbliższych zagranicznych ośrodkach naukowych Słowacji, Czech oraz innych krajów ze szczególnym uwzględnieniem inkubatorów technologicznych położonych w tamtych krajach. Przykładem są prace zespołów pracowników z Żyliny (Słowacja). W oddawanym do rąk czytelników numerze rozpoczynamy cykl publikacji związanych z rolą uczelni wyższych, instytutów naukowych, ośrodków badawczo rozwojowych, organizacji wsparcia przedsiębiorczości w rozwoju gospodarki regionu. Świat rozwija się coraz szybciej, postęp techniczny sprawia że w okresie pracy zawodowej pracownik kilkakrotnie zmienia na nowe generacje swe narzędzia pracy, jest zmuszony do zmiany swego zawodu, miejsca pracy czy zamieszkania. O potędze, poziomie życia w danym kraju, regionie w coraz mniejszym stopniu decyduje wytwarzanie materiałów oraz proste wykonywanie wyrobów i usług, natomiast rośnie coraz bardziej znaczenie prac dotyczących pozyskiwania i przetwarzania informacji związanych z ich projektowaniem, wykonywaniem oraz sprzedażą. Pojawiło się pojęcie wkładu intelektualnego w realizowaną produkcję. Na nowych niematerialnych składnikach kosztów wyrobów i usług można uzyskać największe zyski, które mądrze rozdysponowywane pozwalają pozyskać środki na dalszy rozwój. Podstawą wprowadzania wkładu intelektualnego w wykonywane produkty i usługi jest rozwój edukacji, kształtowanie kultury technicznej pracowników, nacisk na rozwój innowacji w rodzimych krajowych i regionalnych wyrobach. Globalizacja produkcji powoduje, że przemieszczający się po różnych krajach świata kapitał zmienia miejsca produkcji poszukując regionów o odpowiedniej lokalizacji, taniej, wykształconej kadrze pracowników potrafi ącej obsłużyć coraz bardziej skomplikowane stanowiska pracy. Rozwój produktów, prace będące intelektualnym wkładem w te globalne produkty, odbywają się w centrach naukowo badawczych krajów wysoko uprzemysłowionych. Kadra wykonująca tego typu prace jest podstawą potęgi gospodarczej tych krajów. Posiadanie takiej kadry zapewnia możliwość odtworzenia w każdej chwili procesów wytwarzania wy- Rys. 1. Udział zaawansowanej technologii w imporcie i eksporcie ogółem w poszczególnych krajach (Nauka i Technika. Informacje i opracowania statystyczne. GUS, Warszawa 2006) 2 / 2007 (5) Produktywność i Innowacje / Productivity & Innovation 1

4 Słowo wstępne Józef Matuszek Rys. 2. Styk granic trzech państw Polski, Słowacji i Czech Beskidzki Region Przemysłowy konywanej w innych krajach produkcji, stwarza możliwość sterowania rozwojem produktu, wpływania na podział pracy i umiejscowienie produkcji poszczególnych komponentów wyrobów. Umiejscowienie siedziby centrów badawczo rozwojowych w danym regionie jest podstawą jego długofalowego rozwoju. Stosunkowo łatwo można przenieść wytwarzanie, zwłaszcza po okresie amortyzacji maszyn i urządzeń, przy wprowadzaniu do produkcji nowego wyrobu. Warto zaznaczyć że okres amortyzacji, po którym ze względu na przestarzałość używanej technologii wprowadza się nowy wyrób współcześnie wynosi około 10 lat. Trudniej jest zmienić miejsce zamieszkania dla większej liczby osób. W takim regionie szybciej rośnie zamożność mieszkańców, pociąga to za sobą rozwój usług, powstawanie ośrodków edukacji, kultury, następuje wzrost jakości życia. Jak dużo, w stosunku do innych krajów Polska ma do nadrobienia podaje rys. 1. Zmienia się świat, zmienia się Europa, zanikają granice między państwami. Narodziła się wspólna europejska przestrzeń edukacyjna, podejmowane są wspólne europejskie badania naukowe, powstaje europejska przestrzeń gospodarcza. W okolicach Bielska Białej, na styku granic trzech państw, rodzi się, głównie za sprawą przemysłu motoryzacyjnego nowy BESKIDZKI REGION PRZEMYSŁOWY rys. 2. Budowa tuż za granicą dwóch dużych zakładów KIA na Słowacji pod Żyliną i Hyundai w Czechach pod Frydkiem Mistkiem zmieni rynek pracy po polskiej stronie granicy, zapewne przyśpieszy rozwój małych i średnich fi rm kooperujących z dużymi fi rmami przemysłu samochodowego, wpłynie pozytywnie na poziom życia mieszkańców. Intensywny rozwój przemysłu w Europie Środkowo Wschodniej spowoduje niedobór wykwalifi kowanych pracowników. Pierwsze objawy niedoboru już nastąpiły, zostały one spotęgowane przez wyjazdy wykształconych, głównie młodych ludzi do pracy w krajach Zachodniej Europy. Rozwój gospodarki i wyjazdy spowodowały spadek bezrobocia. Niedobór siły roboczej spowoduje nacisk na podwyższanie płac. Zjawisko to może stanowić zagrożenie dla realizowanych i przyszłych inwestycji (przykładem mogą tu być pierwsze problemy z pozyskaniem pracowników w okolicach Wrocławia, Bratysławy, Żyliny czy pojawiające się pierwsze symptomy niedoboru pracowników w Bielsku Białej). Niedobór siły roboczej może mieć również zalety. Może przy mądrej polityce władz przyśpieszyć transformację Europy Wschodniej z taniego zaplecza produkcyjnego w rozwiniętą gospodarkę rynkową. Kraje Europy Środkowej mogą przyśpieszyć uzyskanie wysokich standardów życia takich jakie posiadają obywatele krajów Europy Zachodniej. Wzrost poziomu życia obywateli, zmiany w stylu życia powodują ewolucję światowego rynku sprzedaży. W miejsce produktów dostosowanych do przeciętnych gustów, produkowanych w warunkach globalnej, masowej produkcji w kilku różnych miejscach na świecie pojawia się zapotrzebowanie rynku na indywidualizację oferty dostosowaną do gustów poszczególnych ludzi. Zmienia się model funkcjonowania przedsiębiorstwa na rynku, od etapu firmy dużych rozmiarów część przedsiębiorstw przechodzi do filozofii firmy dużej wartości (w j. ang. from high volume high value). Dążenie do stanu, w którym coraz większa liczba wyrobów jest dostosowywanych do życzeń klienta, do maksymalizacji możliwości wyboru przez klienta spowodowało, że minimalizacja kosztów zeszła na dalszy plan. Zjawisko zostało zapoczątkowane na początku XXI wieku, charakteryzuje się ono wzrostem liczby małych i średnich przedsiębiorstw produkujących w niewielkich ilościach ciągle nowe innowacyjne produkty i usługi. Równolegle zachodzą kolejne przejęcia i fuzje dokonywane przez duże firmy wykonujące w skali masowej komponenty do coraz bardziej indywidualizowanych produktów finalnych. Zachodzące zmiany, tempo tych zmian powodują że każda instytucja gospodarcza narażona jest w coraz większym stopniu na czynnik zaskoczenia. Jest to spowodowane coraz krótszym cyklem życia produktów i środków produkcji, wzrastającą liczbą konkurujących ze sobą przedsiębiorstw, napływem produktów z szybko rozwijających się innych krajów Chin, Indii, Indonezji itp. Zachodzące zmiany wiążą się ze wzrostem innowacyjności i decentralizacją zarządzania, potrzebą zatrudniania coraz bardziej wykwalifi kowanych pracowników świadomych dokonujących się przemian. Mówi się o gospodarce opartej na wiedzy, budowie społeczeństwa wiedzy jako społeczeństwa przyszłości. Z rozwojem małych i średnich fi rm nowego typu można wiązać nadzieję rozwoju rodzimej produkcji, wzrostu wkładu intelektualnego w wyroby przez nie wykonywane. Zjawisko to jest szansą dla regionu bielskiego, regionu o wysokiej kulturze technicznej, rozwiniętym przemyśle i usługach, regionie o walorach turystycznych, różnorodności kultur, dobrze wykształconych mieszkańców. Jednym z ogniw składających się na elementy rozwoju regionu jest powstanie akademickiej (mającej uprawnienia nadawania stopni naukowych doktora i doktora habilitowanego, wnioskowania o tytuł naukowy profesora) uczelni Akademii Techniczno Humanistycznej w Bielsku Białej i wybudowanie dzięki inicjatywie Agencji Rozwoju-Regionalnego Beskidzkiego Inkubatora Technologicznego. Zagadnieniu w jaki sposób wykorzystać wymienione wyżej atuty Podbeskidzia, jak dostosować się do przemian zachodzących w świecie, jak wzmocnić innowacyjność wyrobów, redakcja poświęci wiele uwagi w następnych numerach czasopisma. prof. dr hab inż. Józef MATUSZEK Akademia Techniczno Humanistyczna, Katedra Inżynierii Produkcji, ul. Willowa 2, Bielsko Biała, e mail: jmatuszek@ath.bielsko.pl 2 Produktywność i Innowacje / Productivity & Innovation 2 /2007 (5)

5 Międzynarodowa Konferencja Rola inkubatorów technologicznych w rozwoju przedsiębiorczości i internacjonalizacji biznesu w Europie Centralnej na przykładzie Beskidzkiego Inkubatora Technologicznego w Bielsku Białej 18 kwietnia Beskidzki Inkubator Technologiczny, Bielsko Biała, ul. 1 Dywizji Pancernej 45 Józef MATUSZEK, Aleksander MOCZAŁA Przykłady funkcjonowania parków technologicznych w wybranych krajach UE (pokonferencyjne omówienie wybranych referatów) 1. WPROWADZENIE W dniach kwietnia 2007 roku Agencja Rozwoju Regionalnego w Bielsku Białej zorganizowała w siedzibie Beskidzkiego Inkubatora Technologicznego (ul. 1 Dywizji Pancernej 45 przy drodze szybkiego ruchu na wysokości Auchan) międzynarodową konferencję dotyczącą roli inkubatorów technologicznych w rozwoju przedsiębiorczości i internacjonalizacji biznesu. Otwarcie w październiku minionego roku Beskidzkiego Inkubatora Technologicznego w Bielsku Białej zapoczątkowało nowy etap w 15 letniej historii Agencji Rozwoju Regionalnego S. A. Zadaniem pierwszego w naszym województwie inkubatora technologicznego jest kreowanie nowych fi rm, poszerzanie działalności już istniejących, wspieranie ich rozwoju, szczególnie w zakresie wdrażania innowacji i transferu nowych technologii. W konferencji wzięli udział przedstawiciele instytucji wdrażających projekty współfi nansowane ze środków Unii Europejskiej, przedstawiciele świata nauki, przedsiębiorcy i zaproszeni goście z zagranicy. W ramach konferencji wystąpili z wykładami prelegenci z Finlandii, Hiszpanii i Irlandii. Zadaniem konferencji była wymiana doświadczeń, określenie dalszej strategii rozwoju bielskiego Inkubatora oraz mechanizmów przyczyniających się do rozwoju Regionu Podbeskidzia. Uczestnicy konferencji mieli też możliwość zapoznania się z doświadczeniami funkcjonujących już od kilku lat inkubatorów technologicznych w Hiszpanii, Finlandii, Irlandii i Polsce w zakresie koncepcji ich funkcjonowania, świadczonych przez nie usług i roli w transferze najnowszych technologii. 2. PARK TECHNOLOGICZNY JYVÄSKYLÄ W JYVÄSKYLÄ Park Technologiczny Jyväskylä w Jyväskylä (Finlandia) [1, 2] (Jyväskylä Science Park in Jyväskylä JSC) powstał w 1987r. U genezy zamysłu utworzenia parku było zapewnienie jak najlepszych warunków dla rozwoju przedsiębiorstw oraz pobudzenie działalności innowacyjnej fi rm, służącej rozwojowi regionu oraz komercjalizacji badań naukowych. Parkiem zarządza organizacja TECHNOPOLIS GROUP z siedzibą w Helsinkach. Park realizuje miedzy innymi następujące zadania: Rys. 1. Grupa parków technologicznych organizacji TECHNOPOLIS GROUP w skład, której wchodzi Park Jyväskylä tworzenie infrastruktury dla prowadzenia działalności gospodarczej, tworzenie warunków do powstania nowych podmiotów gospodarczych, transfer nowych technologii, tworzenie sieci powiązań między przedsiębiorstwami, zapewnienie dostępu do źródeł fi nansowania, do wdrażania nowych technologii i inwestycji, tworzenie planów i programów rozwojowych dla poszczególnych branż i rodzajów działalności gospodarczej oraz organizacji gospodarczych, zapewnienie dostępu do programów szkoleniowych i usług edukacyjnych, tworzenie nowych miejsc pracy, promowanie działalności innowacyjnej itd. Park w Jyväskylä w odróżnieniu od parku w Maladze nie jest skupiony w jednym miejscu. Poszczególne obiekty parku JSC, są rozproszone na terenie miasta. Podobnie jak w Maladze park technologiczny JSC jest związany z ośrodkami akademickimi Uniwersytetem i Politechniką w Jyväskylä. Park znajduje się w regionie, w którym krzyżują 2 / 2007 (5) Produktywność i Innowacje / Productivity & Innovation 3

6 Przykłady funkcjonowania parków technologicznych w wybranych krajach UE Józef Matuszek, Aleksander Moczała inkubacja warunkiem wparcia fi nansowego okresu inkubacji jest zarejestrowanie przez wnioskodawcę podmiotu gospodarczego, w ramach tego etapu zawiera się kontrakt, w którym zapewnia się usługi związane z zaopatrzeniem, fi nansowaniem ekspertyz (np. z zakresu prawa), szkoleń do 75 % poniesionych kosztów itd., przyspieszenie etap mający na celu pomóc w fi nansowaniu inwestycji do poziomu 2/3 kosztów. W ramach parku działają klastery związane z przemysłem drzewnym, telekomunikacją. Park wspomaga również tworzenie sieci współpracy krajowej i międzynarodowej. Rys. 2. Centrum Nowych Technologii się najważniejsze trakty komunikacyjne Finlandii, z lotniska w Helsinkach do Jyväskylä można dojechać w ciągu 40 min. W chwili obecnej park dysponuje powierzchnią około 50 tys. m 2. Park przez swoją specjalizację stał się wiodącym, głównym krajowym centrum rozwoju technologii teleinformatycznych. Przedsiębiorstwami wiodącymi są np. takie przedsiębiorstwa jak NOKIA. W latach organizowania parku ponad 6% wszystkich nowych miejsc pracy powstało w firmach, które przeszły inkubację w parku JSC. W parku mają swe siedziby firmy działające w branży: teleinformatycznej, energetycznej, papierniczej, nanotechnologii (rys. 2.), ochrony środowiska. Działalność parku oparta jest na przyjaznej polityce władz Finlandii, które co roku na fi nansowanie sektora B+R przeznaczają około 3% PKB (jeden z największych wskaźników w UE, przyrost środków wydawanych na badania w ostatnich latach wynosił co roku około 14%). Warto zaznaczyć, że region Jyväskylä liczy 165 tys. mieszkańców a nakłady na sferę B+R wynosiły co roku około 180 mln. euro (w 2004r.) co daje 1107 euro na jednego mieszkańca. W ramach uczelni funkcjonuje kilka centrów badawczych i jednostek prowadzących badania rozwojowe, funkcjonujących jako autonomiczne komórki organizacyjne uczelni np. Instytut Badań Edukacyjnych, Instytut Badawczy Technologii Informatycznych itp. Finansowanie innowacji odbywa się głównie przez dofi nansowanie projektów składanych przez fi rmy i uczelnie. Organizacyjnie park wchodzi w skład fi ńskiej krajowej grupy Technopolis notowanej na giełdzie. W ramach grupy Technopolis prowadzi działalność gospodarczą ponad 900 firm. Strukturę Parku Jyväskyläp przedstawiono na rys. 3. W parku okres inkubacji firm podzielono na następujące etapy: odkrycie etap dochodzenia do pomysłu i ocena pomysłu, pre inkubacja etap wykonywania badań rynkowych, zakończonych opracowaniem biznesplanu, otrzymaniem informacji na temat możliwości finansowego wsparcia pomysłu, Rys. 3. Struktura Parku Technologiczny Jyväskylä 3. PARK TECHNOLOGICZNY ANDALUZJI W MALADZE Park Technologiczny Andaluzji w Maladze (Hiszpania) [1, 2], (Parque Tecnológico de Andalucia In Malaga PTA) otwarto w 1992r. Pierwotnie, w momencie powstania, zadaniem parku było wykorzystanie naukowego i przemysłowego potencjału Malagi i regionu Andaluzji do stymulowania rozwoju przedsiębiorstw opartych na zaawansowanych technologiach. W miarę rozwoju parku zadania te rozszerzano. Współcześnie misja PTA jest realizowana między innymi przez takie cele jak: tworzenie infrastruktury dla prowadzenia działalności gospodarczej, promowanie podmiotów gospodarczych wykorzystujących nowoczesne technologie, zwłaszcza w małych i średnich firmach, transfer nowych technologii, komercjalizacja wyników badań naukowych, pozyskiwanie inwestorów zagranicznych, podnoszenie kwalifi kacji kadr podmiotów gospodarczych, współpraca z krajowymi i zagranicznymi ośrodkami proinnowacyjnymi, skupianie na swoim terenie wiedzy naukowej i technicznej, tworzenie instytucji oferujących profesjonalne usługi z zakresu otoczenia biznesu itd. Park usytuowany jest 13 km od centrum Malagi, w pobliżu kampusu uniwersyteckiego i lotniska. Na obrzeżach parku znajduje się lądowisko dla helikopterów oraz hotel. W parku funkcjonuje ponad 400 przedsiębiorstw (w tym firmy badawczo rozwojowe stanowią 5%, szkoleniowe 5%, przedsiębiorstwa z branży informatycznej i telekomunikacyjnej 39%, medycznej i ochrony zdrowia 10%, biotechnologicznej 6%, ochrony środowiska 9%, handlowej 5%, przemysłu maszynowego, chemicznego, spożywczego, kosmetycznego 10%, pozostałe 11%. Park funkcjonuje wg formuły spółki akcyjnej, strukturę organizacyjną spółki podano na rys. 4 [1, 2]. Park w Maladze ma strategiczne położenie komunikacyjne, połączenie z głównymi ośrodkami komunikacyjnymi Hiszpanii, połączenie w niedalekiej przyszłości szybką koleją z Madrytem, port morski, lotnisko. W Maladze ma siedzibę Uniwersytet o 20 wydziałach i 40 tys. studentów. Władze samorządowe stworzyły doskonałe warunki do działalności proinnowacyjnej stawka 0,15 Eu/m 2 na miesiąc pokrywa koszt utrzymania powierzchni budynków. W przedsiębiorstwach sektora B+R Andaluzji pracuje 19 tys. pracowników, co stanowi prawie 12% ogółu zatrudnionych w hiszpańskich przedsiębiorstwach zaliczonych do B+R i 0,5 % aktywnej populacji zawodowej samej Andaluzji, większość z nich zatrudniona jest przez prywatne podmioty. W parku pracuje ok pracowników, do ich dyspozycji przygotowano zaplecze socjalne restauracje, przedszkola itp. Park w Maladze wypracował własny model wspierania rozwoju przedsiębiorstw rys. 5. Preinkubacja rozpoczyna się od pomysłu biznesu, a kończy się na etapie zakładania 4 Produktywność i Innowacje / Productivity & Innovation 2 /2007 (5)

7 Józef Matuszek, Aleksander Moczała Przykłady funkcjonowania parków technologicznych w wybranych krajach UE Rys. 4. Struktura organizacyjna PTA. Rys. 6. Centrum Wspierania Przedsiębiorczości działalności gospodarczej. Na terenie PTA funkcjonują dwa preinkubatory na uczelni i Centrum Wspierania Przedsiębiorczości. Etap inkubacji polega na wspieraniu fi rm i wdrażaniu innowacji, ułatwieniu dostępu do nieruchomości i środków fi nansowych na wczesnym etapie rozwoju przedsiębiorstw. Działanie to polega ponadto na analizie ryzyka, doradztwie i szkoleniach. Etap gniazd polega na pomocy w umiejscowieniu w obiektach (gniazdach) w pełni wyposażonych w potrzebne media i infrastrukturę teletechniczną. W parku znajduje się kilka budynków dostosowanych do rodzaju działalności firmy. Etap kontenerów występuje w przypadku firm, które zgłaszają większe zapotrzebowanie na powierzchnię, w niestandardowym wyposażeniu park oferuje pomieszczenia w stanie surowym które są dostosowane do potrzeb zakładu. Rys. 5. Model wspierania w PTA. Ostatni etap parceli to pomoc w otrzymaniu nieruchomości w postaci parceli na okres długoterminowy 75 lat lub w alternatywnie w postaci możliwości zakupu. Firmy działające w PTA mogą liczyć na bezzwrotne dotacje Ministerstwa Pracy i Rozwoju Technologicznego Andaluzji, nisko oprocentowane pożyczki, granty inwestycyjne dla przedsiębiorstw prowadzących działalności B+R, finansowanie realizowane jest do 50 % wartości projektów. W parku funkcjonują sieci współpracujących przedsiębiorstw, działają klastery firm. Park organizuje współpracę w ramach sieci współpracy na terenie kraju i w zakresie współpracy międzynarodowej. Literatura [1]. Materiały konferencyjne Agencja Rozwoju Regionalnego S. A. w Bielsku Białej. Bielsko Biała, [2]. Praca zb. pod red. Ginda St.: Inkubator Technologiczny. Polecane praktyki. Agencja Rozwoju Regionalnego S. A. w Bielsku Białej. Bielsko Biała, [3]. business park.com [3]. Józef MATUSZEK, Aleksander MOCZAŁA Podsumowanie pokonferencyjne wnioski z Międzynarodowej Konferencji: Rola inkubatorów technologicznych Doświadczenia wynikające z funkcjonowania obu przykładowo omówionych parków technologicznych w Hiszpanii i Finlandii powinny być adoptowane i wykorzystane w warunkach polskiej gospodarki. Beskidzki Inkubator Technologiczny (BIT) jest jednym z pierwszych wybudowanych tego typu obiektów w kraju. W aktualnym etapie rozwoju gospodarczego Podbeskidzia BIT ma szansę spełnić założenia związane z jego powstaniem, być podstawą przyszłego rozwoju regionu. Do mocnych stron miasta Bielska Białej i okolicznych miejscowości, należy: dogodne położenie komunikacyjne rys. 1, duża liczba podmiotów gospodarczych, tradycje przemysłowe i edukacyjne, umiejscowienie w mieście akademickiej wyższej uczelni Akademii Techniczno Humanistycznej (w skład której wchodzą wydziały o profilu technicznym, ośrodków badawczo rozwojowych, uzyskanie przez miasto Bielsko Biała statusu niekwestionowanej stolicy subregionu południowego województwa śląskiego, funkcjonowanie w regionie instytucji wsparcia biznesowego Agencji Rozwoju Regionalnego S. A., Inkubatora Przedsiębiorczości, powstawanie zalążków klasterów przemysłowych (np. Beskidzkiej Doliny Lotniczej), 2 / 2007 (5) Produktywność i Innowacje / Productivity & Innovation 5

8 Podsumowanie pokonferencyjne Rys. 1. Korzystne położenie Bielska Białej. rozwój małej i średniej przedsiębiorczości (około 50% podmiotów gospodarczych w regionie to mikroprzedsiębiorstwa, 30% firm stanowią małe firmy liczące osób), umiejscowienie w regionie zakładów światowych koncernów, rozwinięty system edukacji, wysoka kultura techniczna pracowników itd. Do słabszych stron Podbeskidzia można zaliczyć: niski poziom współpracy między przedsiębiorstwami w zakresie wymiany informacji, postrzeganie innego zakładu jako konkurenta, rozproszenie działań, utrudniony dostęp do kapitału, przypadki stosowania przestarzałych technologii, przestarzałych narzędzi pracy, prowadzenie przez niewielką liczbę fi rm badań w obszarze technologii (tylko około 15%), mała liczba firm posiada własne biura projektowe. Józef Matuszek, Aleksander Moczała Kolejnym problemem mogącym być przyczyną spowolnienia rozwoju innowacyjności w BIT może być stan zarządzania szkołami wyższymi w naszym kraju. Działalność opisywanych parków technologicznych w Maladze i w Jyväskylä jest ściśle związana z prowadzonymi badaniami na uczelniach wyższych. Dotychczasowa działalność uczelni w naszym kraju nie zawsze była ukierunkowana na współpracę z przemysłem. Proces transformacji uczelni wyższych będzie przebiegał w dłuższym okresie czasu. Nastawienie się na współpracę z przemysłem jest naturalnym kierunkiem rozwoju każdej uczelni przykładem może tu być szansa współpracy z firmami lotniczymi regionu. W niedalekiej przyszłości może się również pojawić problem konkurencyjnych parków technologicznych (inkubatorów) w woj. śląskim. Wiele miast województwa ma ambicje tworzyć własne parki i inkubatory może się pojawić możliwość ucieczki firm z jednego parku do drugiego. Dużo w tym względzie będzie zależeć od polityki władz samorządowych od ich działań wspierających rozwój regionu, umiejętności współpracy samorządów miast i gmin całego regionu Podbeskidzia. Od władz samorządowych, od stworzonych przez nie warunków, od kadry zarządzającej inkubatorem, zależy określenie strategii rozwoju BIT czy będzie to strategia dostawy tylko powierzchni czy może strategia popytu, czyli wykorzystanie możliwości inkubatora do wspierania fi rm innowacyjnych, ich pełnej integracji z otoczeniem, zapewnienie odpowiedniej infrastruktury (np. komunikacyjnej lotniska biznesowego, zapewnienie odpowiedniej jakości życia w regionie itd.). Ustanowiony na dzień dzisiejszy plan rozwoju działalności BIT przedstawiono na rys. 2. Głównym celem aktualnie realizowanych przez ARR projektów związanych z działalnością BIT jest: utworzenie sieci współpracy pomiędzy: przedsiębiorcami (MŚP), samorządami (JST), ośrodkami B+R a uczelniami wyższymi, utworzenie sieci promocji i transferu technologii pomiędzy przedsiębiorstwami (MŚP) oraz ośrodkami B+R, organizowanie szkoleń i konferencji nt. możliwości uzyskania środków z funduszy europejskich na lata , warsztatów z zakresu e biznesu i nowych technologii dla MŚP, transferu technologii i promocji innowacji, audytów technologicznych dla przedsiębiorców, utworzenie bazy ofert technologicznych, utworzenie Ośrodka Doradztwa Technologicznego i Rozwoju w BIT (doradztwo prawne, marketingowe, finansowe, konsultingowe), działanie na rzecz konsolidacji firm poszczególnych branż i tworzenie sieci współpracy firm (np. klaster lotniczy, klaster samochodowy, ochrony środowiska, informatyczny) itd. Rys. 2. Plan rozwoju działalności BIT wg ARR w Bielsku Białej. prof. dr hab inż. Józef MATUSZEK Akademia Techniczno Humanistyczna, Katedra Inżynierii Produkcji, dr inż. Aleksander MOCZAŁA Katedra Inżynierii Produkcji, Akademia Techniczno Humanistyczna, Bielsko Biała, , ul. Willowa 2 6 Produktywność i Innowacje / Productivity & Innovation 2 /2007 (5)

9 Š. MEDVECKÝ, A. HRČEKOVÁ, M. GREGOR, J. BUDAY, P. MAČUŠ, S. HRČEK APPLICATION OF NEW TECHNOLOGIES AND APPROACH IN MECHANICAL DESIGN Rapid prototyping, Reverse engineering, 3D scanning, 3D printing 1. INTRODUCTION The signifi cant increase of the productivity in the manufacturing can be seen in the last century. We can find the rise over 1000% in the leading industry areas as automotive, food industry, machinery, chemistry. The increase was caused by fi nding of new methods and procedures in the manufacturing. On the other hand the area of product development was at least fi rst 70 years of the century without signifi cant increase of productivity and efficiency. In early eighties of the last century the leading companies at the marked realised this contradiction and begun to pay attention to the design process. The need for improving of design process and fi nding of new procedures and methods for making design occurred. Leading companies realised that their success is connected with the products they are offering. The customers asked for reliable, solid and good looking products. The development of such product with the classic design procedures, methods and tools last too long and it had direct infl uence to the competitivness of the product in the market. Above mentioned facts brought necessity to fi nd new technologies and approaches in design area with the aim to increase productivity in the design. The tools and methods for accelerating of design process starts dynamic development after implementation of computer technologies into the common level. The revolution in this fi eld depends on development at the area of computer science and fi eld of new technologies. CAD/CAE/CAM systems became a standard tool in product development. 2. DEVELOPMENT OF THE DESIGN METHODS The development of design methods was strictly influenced by the development of the supporting technologies. The spreading of the personal computer brought the possibilities to change traditional design processes and methods. The design systems can be divided into two main groups: 2D CAD systems the systems brought the possibility to create technical drawings in electronical form. The simplifi cation in the drawings were implemented by using of libraries with the standartised machine elements and nods. 3D CAD systems these systems allows the designer to create the 3D model. Technical drawings can be generated from the 3D model. This division shows only the working place with the product whether it is plane or space. Traditional design methods use step by step approach in new product design. For general purposes products such design last approximately two years from defi nition of design task to end of the design process. The demand was to shorten this period as much as it is possible. The shortening of this period can bring not only direct savings in the design but also indirect savings obtained by the advantage at the mar- ket. To reach shorter development times the design steps needed to be done simultaneously concurrent engineering. Another step in the design method was implementing tools which allows parallel processing of the data by the various working groups. This method brings signifi cant time savings and is named concurrent enginnering. Concurrent engineering allows the designer use all data about the developed product created by different working groups in time. New features designed by designer are automatically put into the all relevant libraries about the product. It caused the immediate processing of the data by each of the working group. Topical concurrent engineering systems supports web activities and therefore the product can be developed by worldwide distributed working groups and the product changes from any group are automatically effecting the work of another working groups. The main advantages of the concurrent engineering systems are: shortening of the time period needed to the products introduction to the market, cost reduction for the design and product itself, product quality improve, parallel processing of the activities, tasks integration, better project management. Current CAD/CAM/CAE tools allows user to prepare digital 3D model, Fig.1, and generate digital data for online transfer to the production. The tools of concurrent engineering allows signifi cantly reduce time necessary to design product and therefore the cost related to the product design. Department of design and machine elements is equipped with the CAD/CAM/CAE systems Pro/Engineer and Catia (24 workplaces) which allows the concurrent engineering approach. For the drawings and due to the spread of AutoCAD product we are also equipped with the basic products form AUTODESK (24 workplaces). For standard CAE computation we use ANSYS and ADAMS (12 workplaces). To support the local industry these workplaces serves as a training and presentation base not only for the students. Fig. 1. Design in CAD/CAM/CAE system 2 / 2007 (5) Produktywność i Innowacje / Productivity & Innovation 7

10 Aplication of new technologies and approach in mechanical design Š. Medvecký, A. Hrčeková, M. Gregor, J. Buday, P. Mačuš, S. Hrček Fig. 2. Various types of virtual models created by various CAx systems 3. RAPID PROTOTYPING Prototype is the first material visualisation of the designed product in the design process. For next design process steps it is necessary because it offers practical information about f.e. function, quality, production costs. In the concurrent engineering systems together with the design data the manufacturing data are generated. Related to this data the product could be immediately produced on the standard CNC machines. The CAD/CAM/CAE systems and tools gives us the tools for visualisation, optimisation, manufacturing simulation for created 3D model, Fig.2. The production of the prototype by the traditional methods and tools offen consumes over 25% of the time needed for the deign of the product and it can be several weeks or months. The complicated products, especially in the plastic moulding, have to be checked as a prototypes and the traditional methods for the prototyped effects to the availability of the prototype. The prototype was not prepared when it was needed for making of important decisions. The result was that the decision done had to be corrected. As a solution for fast making of prototypes was invention of Rapid Prototyping methods.there are several rapid prototyping techniques based on different additional material in the process of prototype creation: Stereolithography Solid Ground Selectives Lasersinterns Fused Deposition Modelling Laminated Object Manufacturing Direct Shell Production Casting Model Maker 3D Plotting Ballistic Particle Manufacturing Multi Jet. The development in the fi eld of Rapid Prototyping methods and systems is focused to: production of the prototypes with improved mechanical characteristics, simplification of devices construction and operation, decrease of price, fastening of manufacturing process of prototype, increasing of prototype accuracy, increase of manufacturing automation, decreasing of failures. The main areas for Rapid prototyping methods implementation are: fast and non expencive manufacturing of models (Rapid Modelling), manufacturing of toolings (Rapid Tooling), Low volume production of spare parts (Rapid Manufacturing). The implementation of Rapid Prototyping methods can reduce 30 70% of development time. Therefore the main industry areas are automotive, electrotechnics, aviation, home appliances. These methods allow designers to check the design in several hours, Fig.3, from computer model creation directly at the prototype. The principle of 3D printing is in adding of material layers until the entire prototype is built. The advantage of such process is that the complicated shape even with internal cavities can be done without any additional operations. The Department of design and machine elements is equipped with Stratasys Dimension 3D printing device. The production cycle for the prototype shown at the fi gures was shorter than eight hours and the production costs are approximately 25 Euro per hour. This fact is important for the companies, because when we compared only the costs for making prototypes by standard methods to 3D printing we found that the costs for 3D printing are more than 3 5 times lower than for standard manufacturing methods of the prototypes. Only simple corrections at the prototype have to be done to reach the fi nal shape, Fig.4. The fi nal prototype can be than made as a assembly from the parts. Such prototype is fully operational and quite precise. The quality of the prototype is given by the thickness of the layer. In our case it is 0,2mm which is suitable almost for all areas where manufacturing of prototypes are needed and expected. 4. REVERSE ENGINEERING The other approach to the design is a reverse engineering. This method allows adapt existing shape of part to the new function or new demands of the customer. This method can be used also for preparation of special tools in manufacturing to ensure excellent ergonomy. The initial task in the reverse engineering is to scan the object which can be later processed. Fig. 3. Manufacturing of prototype designed in CAD/CAM/CAE system in 3D printer Fig. 4. Prototype after 3D printing 8 Produktywność i Innowacje / Productivity & Innovation 2 /2007 (5)

11 Š. Medvecký, A. Hrčeková, M. Gregor, J. Buday, P. Mačuš, S. Hrček Fig. 5. Reverse engineering 3 D scanning of the gearbox For this purposes the 3D scanners can be used. The object is scanned by 3D scanner. Scanned object is then processed in the computer and data are transformed into the CAD/CAE/CAM system where we can work with the object as with standard file. Our department is equipped with 3D scanner Minolta Vivid 700 with SW for data interpolation into the CAD/CAM/CAE system. The interesting applications were done for industry in scanning of unique machine parts and preparation of manufacturing documentation for new spare parts. Durign the scanning even machine element deformations can be seen. 5. APPLICATIONS OF REVERSE ENGINEERING AND RAPID PROTOTYPING IN DESIGN OF THE MECHANICAL PARTS The main task of Department of Design and Machine Elements at University of Zilina is to follow recent trends and present these trends to the education and research. Aplication of new technologies and approach in mechanical design The contribution presents some results of the laboratory of Rapid prototyping and Reverse engineering at Department of Design and Machine Elements at University of Zilina. The purpose of this laboratory is to bring the most topic design methods and tools to education and research. The important goal of these laboratories is to present methods of Rapid prototyping and Reverse engineering to the partners from industry. References: 1. Gregor, M. a kol.: Research of possible utilization of Digital Factory in the Slovak industry, University of Žilina. Research project No.: AV 4/0021/05, in Slovak. 2. Mačuš, P., Kohár, R.: Deformation measuring of the steel construction by 3D scanning. In: 1 st International Conference Rapid Production 2004, Innovation Knowledge Industry, Wroclaw, 29. September 1. oktober ISSN Pavlásek, P., Medvecký, Š., Peter Mačuš, P.: Sophiscated biometrical systems : product technology, design and performance in dental medicine. In: Trends in biomedical engineering. Conference proceedings: September 7 9, 2005, University of Žilina, Slovak republic. prof. Ing. Štefan MEDVECKÝ, PhD. University of Žilina, Department of Design and Machine Elements, Universitna 1, Žilina, Slovak Republic, , , e mail: stefan.medvecky@fstroj.utc.sk Š. MEDVECKÝ, A. HRČEKOVÁ, M. GREGOR, J. BUDAY VIRTUAL REALITY AS A MEANING FOR INNOVATIVE ENGINEERING Keywords: Virtual reality, Technical systems, Innovation, Design 1. INTRODUCTION The sufficient flexibility of the product manufacturer and developer to the market demands as well as the fi nding of optimal size of business enterprise can guarantee the success in competitive environment. Continuously rising demands to the products quality and to the production management leads to the signifi cant changes in the area of products design and development and also in the area of production processes design. The products with higher added value are expected to be design in shorter design period. The element parts of the design process are nowadays overlapping and lead to the concurrent engineering methods, fig.1. Concurrent engineering represents topical form of design process where together with the product design also the manufacturing process for the product is designed. It is typical for concurrent engineering that in the same time with the technical documentation (model) the manufacturing documentation (production machines, manufacturing process) is created. The main advantages of this approach are: Strategic shortening of the design process and faster introduction of the product to the market, reduction of costs, increasing of quality. Operative tasks integration, parallel jobs execution. Better connection among design and manufacturing. The first visualisation of the designed product is prototype. The creation of prototype is necessary, because it offers practical information about the product as the product function, quality, and production costs for designed product. The creation of prototype by conventional methods is time consuming and very expensive. It often lasts more than 25% of entire design time and it could last even several months. It causes that prototype is often not available when is needed to verify the suitability of design solutions. The other significant point is costs for prototype manufacturing. These cost can reach up to 30% of total costs budgeted for design The development of new technologies is nowadays extremely fast. This fact is caused by massive implementation of computers and electronics to various fi elds of human activities. The way how the decrease time needed for the production and the production costs in prototype manufacturing is virtual product development. Virtual product development represents the way how to design product as a unit, not as a system of elements. With computer all elements are modelled and then the elements are transformed to the model, where all characteristics can be tested. Virtual product development is process of design and product testing in digital environment, fig.2. 2 / 2007 (5) Produktywność i Innowacje / Productivity & Innovation 9

12 Virtual reality as a meaning for innovative engineering Š. Medvecký, A. Hrčeková, M. Gregor, J. Buday Fig.3 Immersive VR system Workbanch information from the CAD/CAE/CAM systems for displaying of the surfaces and textures. The transfers of data back to the CAD/CAE/CAM system from the VR system are practically possible but the data are for the CAD/CAE/CAM system unusable. It is caused by the structure of data in VR system where also kinetic information is involved and that information is for CAD/CAE/CAM systems unusable. The problem is also the way of interaction man machine. There is no optimal meaning how to use virtual objects in virtual world defined. The virtual reality application is varying in the input and output of the data from it. Fig.1. Concurrent engineering design process There are four basic virtual reality systems types: a) VR systems for personal computer. Standard display is used for displaying of 3D virtual space. 3D effect is reached by use of special glasses. Mouse movement can change position in virtual space. The disadvantage of this VR system is that the feeling of the movement in the space is too rough. Virtual model of sport shoe Model of part of the shoe created by rapid prototyping technology b) Immersive VR systems The main feature of these VR systems is use of the displaying unit directly at the head of the user. Displaying devices can be special glasses or helmets which are able to display 3D space. For moving and manipulation with the objects in the 3D space are used special data gloves, Fig.3. c) VR systems spreading reality. The real world as real surroundings of the user or distance place projection can be seen in such systems. In such space are then virtual object placed. Final visualisation of the sport shoe model Fig.2 Virtual model of sport shoe One of the most significant phenomena of this rapid development is virtual reality. In the general meaning virtual reality is an interactive computer system capable to create an illusion of abstract synthesised space in real time. It is a simulation of man computer tight connection. The main reasons for limited applications of virtual reality technologies are the price of systems, insuffi cient user friendliness of the systems and problems with graphical interpretation. In present time the main areas where the virtual prototyping and virtual design are used are automotive and aviation industry. 2. BASIC TYPES OF VIRTUAL REALITY SYSTEMS The most of up to date systems are transferring data only one way from CAD/CAE/CAM system to VR system. This is the important technical limitation of the VR systems. Due to the large amount of data during the real time processing VR systems use only part of the d) Computer assisted virtual environments CAVE. This VR system is represented by rooms equipped with several projection surfaces. By use of the special glasses by the persons inside these rooms the illusion of 3D space is reached. The strong advantage of such systems is that the user can see parts of his body and therefore his feeling in such space is very comfortable. Due to the different philosophy the communication among the persons inside rooms is possible. 3. LEVELS OF VIRTUAL REALITY SYSTEMS It is important to mention what has to be involved to the field of virtual reality. Except the obvious levels for dividing of virtual reality systems the other areas should be mentioned telerobotics, telepresentations. According to the technical meanings needful for creating of virtual reality systems these can be divided into following levels: incoming level of VR systems, basic (low) level of VR systems, intermediate level of VR systems, immersive (total) VR systems, systems with spread reality, computer assisted virtual environments. The division to different levels of the VR systems is directly connected with the defi nition of the basic VR systems and depends on technical level of different VR systems. 10 Produktywność i Innowacje / Productivity & Innovation 2 /2007 (5)

13 Š. Medvecký, A. Hrčeková, M. Gregor, J. Buday Virtual reality as a meaning for innovative engineering 4. SUBSYSTEMS OF VR SYSTEMS The subsystems of VR systems are split according the human senses to which the subsystems of VR are effecting, Fig.4. The man is receiving surroundings mostly by visual senses (80% of all perceptions) and therefore the visual senses stands in the top position in VR systems development. For visual interpretation two basic principles are used: a) Static display the displaying to the high defi nition static surfaces around the observer is applied. b) Dynamic display the displaying unit is able to move together with the observer. The other sense are also important and the various methods and meaning for implementation of senses are developed and to be developed. VR system with the subsystems is therefore executive units and the VR objects are definition units. Based on this fact the virtual world is or synthesised or generated. The problem is also to description of the virtual world. The basic language for VR creation is VRML (Virtual Reality Modelling Language). 5. VR SYSTEMS AND THEIR APPLICATIONS IN INNOVATIVE ENGINEERING The CAD/CAM/CAE systems, industrial robots programming and flexible production systems design and architecture are the most important fields of recent applications of virtual reality. VR are logical expansion of systems for computer aided design and modelling for the visualisation in real time from product specification, technical documentation preparation, ergonomically analysis to production processes control. The product design from the vague specification of the customer till the final model interpretation to the customer in several hours is a reality even the customer and designer are at same time in different places. The following points seem to be the most valuable outputs from VR systems: computations visualisations, virtual prototyping. The most important institution dealing with the area of virtual reality is Fraunhofer institute in Germany. The Mowib system was developed in this institute to help the production lines developer to manipulate with the line segments in the virtual space to tune the process. It is possible to virtually manipulate with the machines in the production and immediately see the changes in the production line. The other application from this institute is application for assembly planning. This system is dedicated to automotive industry and real verifi cation of the suitability of the assembly can be watched there. Fig.5 Creation of virtual model by 3D scanning For the design of the product in the virtual reality the main stress has to be put to the creation of export format VRML (Virtual Reality Modelling Language) for CAD/CAM/CAE systems. Such interface can guarantee good communication between CAD/CAM/CAE systems and VR systems. 6. CONCLUSIONS The development and use of VR systems is rapidly expanding. It is important task for competitiveness in central and Eastern Europe countries companies and education facilities to speed up the process of modernisation of design methods. The topical task is to follow the VPD (Virtual Product Development) methods. The limitation in spreading of VR systems exists in the price of these systems. Our experience with industry shows, that management in the companies does not understand haw can VR systems improve processes in their companies. Therefore it is important to show the possibilities of VR systems and VPD at the special institutions as universities. Specially prepared laboratories equipped with the VR systems can immediately show the advantage of such systems to the design of innovative products. Innovative products can be developed only with high tech devices and processes as was mentioned in this paper. VR systems can solve even problems with tuning of production process or assembly process. References: 1. Gregor, M. a kol.: Research of possible utilization of Digital Factory in the Slovak industry, University of Žilina. Research project No.: AV 4/0021/05, in Slovak. 2. Gregor, M. a kol.: Virtual reality technology as a support for competitivenes and productivity improvement. University of Žilina. Research project No.: APVV , in Slovak. 3. Gregor, M., Medvecký, Š.: Virtual Reality, Reverse Engineering in Design of manufacturing systems.. In.: Produktivita, No. 4/2005. ISSN pp. 2 4, in Slovak. 4. Gregor, M., Medvecký, Š., Mičieta, B. High Tech supporting competitiveness and productivity in Slovakia I. In.: Produktivita No. 5/2003 pp 18 20, in Slovak. Fig.4. Subsystems of VR system prof. Ing. Štefan Medvecký, PhD. University of Žilina, Department of Design and Machine Elements, Universitna 1, Žilina, Slovak Republic, , , e mail: stefan.medvecky@fstroj.utc.sk 2 / 2007 (5) Produktywność i Innowacje / Productivity & Innovation 11

14 Miloš BUGAN, Milan BOTKA, Dariusz PLINTA Efektywne szkolenie jako podstawa wdrożenia Lean Manufacturing O możliwościach poprawy produktywności i tworzeniu warunków do skutecznego konkurowania traktuje wiele publikacji. Jest to jeden z ważniejszych tematów poruszanych na sympozjach, konferencjach i warsztatach z zakresu inżynierii produkcji. Wydawać by się mogło, że wzrost produktywności nie jest już problemem. Jednak rzeczywistość jest inna. Brakuje jasno sprecyzowanego podejścia do wdrażania usprawnień. Podejścia, które nie tylko poprawi obecną sytuację firmy, ale również w przyszłości w sposób trwały i ciągły będzie ją dalej poprawiało. 1. WPROWADZENIE Już w latach 90 modne stało się tak zwane odchudzanie firm. W wielu przypadkach odchudzanie firm oznaczało zwolnienia pracowników różnych wydziałów co miało zapewnić większą przejrzystość realizowanych procesów, a następnie zwiększenie produktywności i obniżenie kosztów. Często jednak odchudzanie powodowało nadmierne obciążenie pozostałych pracowników i dawało tylko krótkotrwałe korzyści. Brak trwałych efektów wymusił poszukiwania innych dróg poprawy wskaźników funkcjonowania fi rm. Pojawiły się normy ISO, modne stało się wdrażanie TPM, systemu Kanban, wdrażanie drogich systemów informatycznych oraz wielu innych metod i narzędzi. Ich wdrażanie dawało różne efekty kończyło się większym lub mniejszym sukcesem, a czasami nawet porażką. W tym okresie pojawiło się również nowe podejście do zmian wskaźników oraz usprawnień w procesie produkcyjnym nazywane jako Lean Manufacturing, które tłumaczone jest jako odchudzanie przedsiębiorstw. To odchudzanie cechuje się całkowicie innym podejściem do procesu produkcyjnego niż przedstawionych wyżej metod. 2. LEAN MANUFACTURING Odchudzona produkcja dzięki stworzeniu nowej struktury procesu i zorientowaniu na dodaną wartość z punktu widzenia wymagań klienta sprawia, że strumień wartości radykalnie eliminuje występujące w produkcji problemy, na przykład: problemy z jakością, bariery organizacyjne, złą komunikację między wydziałami, zbyt duże zapasy, problemy z podziałem pracy nie tylko w produkcji, ale również w administracji, mało elastyczne wytwarzanie i problemy z dostarczeniem w terminie i zgodnych z wymaganiami produktów lub usług, zbyt duże koszty, itp. Eliminowanie wymienionych problemów jest możliwe do osiągnięcia przez koncentrowanie się tylko na wytwarzaniu tego co jest potrzebne w danym momencie, w wymaganej ilości i jakości, w ustalonych terminach nie wcześniej ani później, oraz w ustalonej cenie co sprawia, że przedsiębiorstwo staje się coraz bardziej konkurencyjne. Ta defi nicja wywodzi się z systemów JiT. Lean Manufacturing bardziej ją precyzuje oraz daje nam narzędzia dzięki którym można precyzyjnie określić kiedy należy podejmować działania, kiedy jaki produkt lub grupę produktów wytwarzać aby właściwie spełniać cele fi rmy. Z tego punktu widzenia wdrożenie Lean Manufacturing może być realizowane w następujących krokach: poznanie wymagań klientów ciekawostką jest to, że większość firm jest w stanie wymienić głównych odbiorców, ale trudniej jest określić ich rzeczywiste wymagania i stopień ich spełnienia. Przykład: czy klienci naszej fi rmy chcą 100% kontroli co zwiększy koszty wyprodukowania, ale zapewni spełnienie wymagań jakościowych w 100%? stworzenie płynnego systemu produkcyjnego na podstawie wiedzy o wymaganiach klienta należy stworzyć taki system, który w sposób płynny będzie dostarczał klientowi takie ilości produktów na które zgłosił on zapotrzebowanie. Wiele firm ma problemy ze zbyt szerokim asortymentem, krótkimi seriami produkcyjnymi oraz z planowaniem produkcji. Firmy stają przed dylematem: czy płynnie dostarczać wyroby klientowi co wymaga utrzymania dużych zapasów i częstych zmian w harmonogramie produkcji, czy tworzyć taki system produkcyjny, który w sposób płynny będzie wytwarzał wyroby co może powodować duże wahania wielkości zapasów. W każdym wypadku zawsze istnieje możliwość stworzenia systemu ciągłego z płynnie realizowanym procesem, nawet w warunkach produkcji małoseryjnej. stworzenie ssącego systemu przepływu materiałów jeżeli udało się stworzyć system produkcyjny, który będzie w stanie płynnie realizować wymagania klientów, to kolejnym krokiem będzie stworzenie systemu uzupełniania zapasów surowców, półfabrykatów jak i systemu dostarczania wyrobów gotowych do klientów. Stworzenie systemu ssącego nie dotyczy tylko powiązania między klientem i naszą fi rmą, ale całego kompleksowego systemu logistycznego, który obejmuje wszystkie procesy wewnętrzne, zaopatrzenie i dystrybucję tworząc łańcuch logistyczny fi rmy. ciągła eliminacja strat usprawnianie może być realizowane w sposób ciągły bez końca. Celem tych usprawnień może być na przykład utworzenie efektywnej administracji, osiągnięcie jednakowej wydajności na wszystkich zmianach, wyeliminowanie braków, itp. Z powyższego wynika, że kierownictwo wdrażające Lean Manufacturing musi się zastanowić nad tym: jak pracują ludzie, jakie jest ich zaangażowanie, jakie posiadają maszyny i jaki jest ich stan oraz obciążenie, jak usprawnić cały system produkcyjny. 12 Produktywność i Innowacje / Productivity & Innovation 2 /2007 (5)

15 Miloš Bugan, Milan Botka, Dariusz Plinta Efektywne szkolenie jako podstawa wdrożenia Lean Manufacturing Wstępnym działaniem, które jest niezbędne do pomyślnego wprowadzenia zmian, jest stworzenie właściwego środowiska. Otoczenie odchudzonej produkcji wymaga odmiennego stylu zarządzania, sposobu myślenia, stylu kierowania i mierzenia wydajności, odpowiedniej struktury organizacyjnej. Wiąże się to z kształtowaniem nowego środowiska, które odbiega od tradycyjnych rozwiązań występujących w wielu jeszcze przedsiębiorstwach. W odchudzonej produkcji można wyróżnić takie elementy, które z indywidualnego punktu widzenia pracowników nie mają znaczenia i dlatego wymagany jest odmienny styl kierowania. Jako przykład można przytoczyć to, że trudno jest wyjaśnić kierowcy pojazdu z podnośnikiem widłowym, dlaczego ma zaplanować przejazdy tak aby przywoził osiem razy po jednej skrzynce podczas zmiany, a nie jednej palety za całą zmianę. Z jego punktu widzenia jest to bezsensowne działanie, które wymaga większej ilości pracy, w czym ma rację. Na pewno nie będzie chciał zrozumieć naszej racji i nie będzie próbował zaakceptować faktu, że po wprowadzeniu takiego systemu pracy zaoszczędzimy powierzchnię na wydziale produkcyjnym, zmniejszymy wielkość produkcji w toku, poprawimy wskaźniki produkcyjne, poprawimy przepływ informacji, itd. Jego bezpośredni przełożeni rozumieją korzyści takiego rozwiązania, ale jemu samemu jest trudniej to zrozumieć. Wdrożenie Lean Manufacturing będzie dla niego oznaczało jedynie dodanie dodatkowej i niepotrzebnej pracy. 3. WDRAŻANIE NOWYCH ROZWIĄZAŃ Wiele fi rm angażuje się w wdrażanie odchudzonej produkcji bez wcześniejszego szczegółowego poznania realizowanych w niej procesów, co jest niezbędne do opracowania realnego planu implementacji nowych rozwiązań. Należy pamiętać o tym, że faza wdrożenia odchudzonej produkcji angażuje 30% wszystkich działań podejmowanych przez kierownictwo. Pozostałe 70% obejmuje dalsze utrzymywanie i usprawnianie procesów, o czym wiele firm często zapomina. Kiedy kierownictwo fi rmy podejmie decyzję o wdrożeniu odchudzonej produkcji, to pierwszym krokiem powinno być znalezienie odpowiednich środków, które umożliwią realizację dalszych działań. Najczęściej chodzi o środki fi nansowe, z których zostaną pokryte koszty szkoleń oraz zakupy i modernizacja środków produkcji. Środki określone na wstępie często nie wystarczają na dalsze etapy projektu, a w tym na utrzymanie nowych procesów, sprawdzenie osiągniętych wyników, wprowadzanie korekt, monitorowanie usprawnionych procesów, a w szczególności utrzymanie wprowadzonych zmian. Każda organizacja, która podejmie decyzję o wdrożeniu odchudzonej produkcji powinna sobie uświadomić, że wchodzi na nową drogę. A gdy już na niej jest to może tu znaleźć wiele rzeczy, które już zna ale również jest tu wiele nowych i nieznanych rozwiązań. Sukces zależy od tego, w jakim stopniu organizacja będzie umiała wykorzystać to, co już wie oraz w jakim zakresie będzie umiała wykorzystać nową wiedzę na temat odchudzania produkcji. Będzie przede wszystkim potrzebny czas do tego, aby zaabsorbować nowe rozwiązania i nauczyć się korzystać z nowych technik, aby efektywnie je wykorzystywać. Równolegle z implementacją odchudzonej produkcji ważnym zadaniem zespołów wdrażających jest zdobywanie wiedzy z zakresy usprawniania produkcji. Wiele organizacji zdobywa wiedzę na temat Lean Manufacturing wysyłając wybranego pracownika na szkolenie liderów wdrożeń Lean Manufacturing, a ten po powrocie ma za zadanie wyszkolenie pozostałych pracowników. To często jednak nie wystarcza, tak samo nie wystarczy tylko opisanie wszystkich technik usprawniania stanowisk. Nie wystarczy poznanie metod i narzędzi odchudzania produkcji, trzeba umieć je wybrać i zastosować. Również wśród technik i narzędzi można znaleźć dowody na to, że niektóre narzędzia i metody powinny być wdrażane wcześniej od innych. Gdy organizacja zastosuje i dobrze opanuje jedną metodę, to później będzie łatwiej zastosować kolejną, a uzyskane wyniki będą również lepsze. 4. SZKOLENIA PRACOWNIKÓW Aby zapewnić skuteczność procesu zdobywania wiedzy szkolenia powinny przybierać różne formy. Mogą one być realizowane na przykład w pomieszczeniach szkoleniowych w zakładach pracy, na stanowiskach pracy lub na zewnątrz zakładu w ośrodkach szkoleniowych. Szkolenia przeważnie obejmują zarówno część teoretyczną jak i praktyczne przykłady, aby uczestnicy szkolenia umieli zastosować i kontrolować wdrażanie poznanych metod i narzędzi w swoim miejscu pracy. Wszystkie działania podejmowane podczas szkoleń powinny bazować na kombinacji teorii, doświadczenia i praktycznej wiedzy bezpośrednio z produkcji oraz własnych doświadczeń z realizacji wdrożeń projektów odchudzania produkcji. Wiadomo jednak, że w ramach takich szkoleń mogą wystąpić różne odstępstwa od standardu szkolenia i jego zakresu, a wynika to przede wszystkim z ograniczeń czasowych. Głównym celem powinno być opracowanie nowych rozwiązań usprawniających realizowane procesy oraz określenie możliwych do osiągnięcia wyników. Każdy temat oferowanych szkoleń może być realizowany w ciągu kilku warsztatów, skierowanych dla osób o różnym zaawansowaniu, od początkujących do zaawansowanych. Takie treningi powinny być zsynchronizowane oraz powinny przebiegać we właściwej kolejności. Szkoleni pracownicy powinni przejść wszystkie etapy szkolenia. Mogą oni przejść do kolejnego etapu, dopiero wtedy gdy pomyślnie zaliczą wcześniejsze szkolenie (trening, poziom) czyli wykażą się posiadaniem pożądanej wiedzy i umiejętności. Można to sprawdzić w różny sposób, na przykład przez ocenę projektów realizowanych przez uczestników szkolenia. Rys. Różne formy szkolenia w ramach wdrażania Lean manufacturing gry symulacyjne, warsztaty, treningi na stanowiskach pracy itp. 2 / 2007 (5) Produktywność i Innowacje / Productivity & Innovation 13

16 Efektywne szkolenie jako podstawa wdrożenia Lean Manufacturing 5. PODSUMOWANIE Płynna realizacja produkcji jest podstawowym celem odchudzania produkcji. Jest to miejsce, w którym cała wiedza o odchudzonej produkcji, metodyka, narzędzia i proces, są wdrażane, testowane i sprawdzane, gdzie następuje obniżanie kosztów, poprawa jakości, wydajności i efektywności. Dla wielu przedsiębiorstw płynność oznacza tylko projekt sprawnego rozmieszczenia stanowisk, stworzenie harmonogramu pracy na linii produkcyjnej oraz wyeliminowanie strat na stanowiskach pracy. Jednak pojęcie produkcja ciągła może oznaczać jeszcze coś innego. Oznacza również obserwację procesu zmian strumienia wartości, który obejmuje cały przepływ materiałów od surowców i półfabrykatów do gotowego wyrobu. Oznacza przede wszystkim orientację na przebieg produkcji, wymagania dotyczące siły roboczej, wykorzystania środków produkcji oraz orientację na metodykę wytwarzania. Podsumowując, można stwierdzić, że bez właściwego przygotowania kadry przeszkolenia pracowników nie jest możliwe osiągnięcie spodziewanych korzyści jakie może dać wdrożenie Lean Manufacturing. SLCP Slovenské Centrum Produktivity w zakresie Lean Manufacturing zajmuje się nie tylko nowymi trendami w obszarze wykorzystywanych narzędzi i technik odchudzania produkcji, ale również koncentruje się na kompleksowe tworzenie nowoczesnej organizacji określanej mianem Lean. Wspiera wszystkie działania od defi niowania Miloš Bugan, Milan Botka, Dariusz Plinta celów fi rmy zgodnych z fi lozofi ą Lean, aż po aplikację konkretnych rozwiązań na stanowiskach pracy. Realizowane szkolenia obejmują nie tylko wybrane obszary przemysłu motoryzacyjnego i elektrotechnicznego, ale również wiele innych gałęzi przemysłu. Jako przykład mogą świadczyć niżej wymienione tematy zrealizowanych szkoleń: lean production w małych i średnich przedsiębiorstwach zasady implementacji elementów Lean w warunkach produkcji szerokiego asortymentu w małych seriach, lean w biurze wdrożenie rozwiązań lean w procesach administracyjnych od mapowania do usprawnień, lean w logistyce zaopatrzenie stanowisk i zarządzanie zapasami w procesie produkcyjnym, supply chain management zarządzanie łańcuchem dostaw. SLCP wspiera przedsiębiorstwa w wdrażaniu koncepcji Lean Manufacturing nie tylko w formie konsultacji i szkoleń oraz tworzeniem programów doskonalenia z punktu widzenia wymagań klienta, ale również bezpośrednio wspierając realizowane projekty, wymieniając doświadczenia w ramach spotkań liderów odpowiedzialnych za wdrażanie Lean Manufacturing, publikacjami z danych obszarów oraz leasingiem pracowników będących specjalistami w danej dziedzinie. Ing. Miloš Bugan, Ing. Milan Botka SCLP Consulting, Internátna 18, Żylina, Słowacja, bugan@slcp.sk, botka@slcp.sk dr inż. Dariusz Plinta ATH Bielsko Biała, Willowa Bielsko Biała, dplinta@ath.bielsko.pl Józef MATUSZEK Miejsce uczelni wyższych w systemie innowacji i transferu technologii 1. ZMIANY W SYSTEMIE EDUKACJI W OSTATNICH LATACH Lata 90 te ubiegłego wieku to okres burzliwych przemian gospodarczych. Rozwój gospodarki rynkowej spowodował zmiany w strukturze zatrudnienia. Powstanie i rozwój nowych podmiotów gospodarczych, wymusiło dokonanie zmian w już istniejących przedsiębiorstwach. Nastąpił napływ obcego kapitału. Nowe zasady funkcjonowania rynku spowodowały przewartościowanie wymogów co do kwalifi - kacji zatrudnionych i przyjmowanych do pracy pracowników. Zmiany systemu zarządzania, nacisk na obniżenie kosztów, zmiany w strukturze własnościowej, pojawienie się nowych technologii, spowodowały zmniejszenie stanów zatrudnienia w dotychczas funkcjonujących instytucjach i podmiotach gospodarczych. Rozwój nowych fi rm w nowej gospodarce był związany z przepływem wykwalifi kowanej siły roboczej z zakładów wolno restrukturyzowanych, zwłaszcza dużych mających dobrze wykształconą (najczęściej we własnych przyzakładowych szkołach zawodowych) i doświadczoną kadrę. Przepływ kadr do nowych fi rm, drapieżnie funkcjonujących na rynku, został spotęgowany coraz trudniejszą sytuacją ekonomiczną przedsiębiorstw nie nadążających za zmianami, charakteryzujących się ponadto w poprzednim systemie znacznym przerostem zatrudnienia. Sytuacja ta spowodowała zmniejszenie zapotrzebowania na absolwentów szkół zawodowych i średnich szkół technicznych. Pojawiło się zjawisko bezrobocia wśród młodzieży kończącej tego typu szkoły. Równocześnie rozwój sfery usług, globalna działalność dużych korporacji przemysłowych, które lokowały swe fi rmy w naszym kraju spowodowały zwiększenie zatrudnienia absolwentów szkół wyższych. Szczególnie chętnie podpisywano umowy z młodymi ludźmi ogólnie wykształconymi nie skażonymi poprzednim stylem zarządzania, których łatwo przy niewielkich kosztach można było przyuczyć do nowych zadań w przedsiębiorstwach realizujących swe cele w nowych warunkach. Przekształcenia w krajowej gospodarce spowodowały zanik produkcji rodzimych konstrukcji wyrobów na rzecz produktów projektowanych poza granicami naszego kraju, w centrach rozwojowych dużych korporacji. Taki stan rzeczy spowodował spadek zapotrzebowania na absolwentów tradycyjnych kierunków studiów konstruktorów i technologów a wzrost zapotrzebowania na specjalistów od zarządzania, bankowości i fi nansów, stosunków międzynarodowych, socjologii czy fi lologii zwłaszcza angielskiej. Nowoczesne zakłady zatrudniając młode kadry zwracały uwagę na znajomość języków obcych, kreatywność, gotowość podporządkowania się procedurom podnoszenia kwalifi kacji w miarę dokonującego się postępu technicznego w danej wąskiej dziedzinie wiedzy już w ramach zatrudnienia w fi rmie. Zmiany te spowodowały spotęgowanie opisywanego wcześniej zjawiska rosnącego bezrobocia wśród młodzieży o wykształceniu zawodowym i średnim. Następstwem takiego stanu rzeczy były dokonane zmiany w systemie oświaty. Rozpoczęto likwidację przyzakładowych szkół zawodowych, zaczęto likwidować 14 Produktywność i Innowacje / Productivity & Innovation 2 /2007 (5)

17 Józef Matuszek doskonale funkcjonujące dotychczas technika. Nastąpił rozwój szkół ogólnokształcących mających przygotować młodzież do przyszłych studiów. Powstało wiele szkół wyższych, gwałtownie wzrosła liczba studentów. Wraz z rozwojem wyższych uczelni zwiększyła się podaż na rynku pracy młodych ludzi z dyplomami w ręku, zmniejszyło się zapotrzebowanie na absolwentów ogólniaków co z kolei spowodowało dalszy niespotykany dotąd w naszym kraju a zapewne i na świecie, w tak krótkim czasie, wzrost liczby wyższych uczelni i studentów. Zapewne niewielu ludzi w kraju wie ile mamy wyższych uczelni. Posiadanie wyższych uczelni stało się nobilitacją władz danego miasta, regionu, uczelnie stały się również źródłem pozyskiwania środków fi nansowych z budżetu centralnego do regionu. Nie negując potrzeby reformy systemu edukacji, potrzeby wydłużenia okresu kształcenia, potrzeby budowy społeczeństwa opartego na wiedzy, nie można było nie zauważyć przedstawicieli świata polityki, zadowolonych z dokonujących się zmian i z ufnością patrzących w przyszłość. Taki stan rzeczy miał dla nich następujące zalety: Nastąpiło zmniejszenie bezrobocia wśród młodzieży przez wydłużenie okresu kształcenia. Powstanie wielu uczelni prywatnych spowodowało przeniesienie kosztów kształcenia na barki studentów i ich rodziców. Rozwój ogólniaków, likwidacja szkolnictwa zawodowego, zmniejszenie ilości średnich szkół technicznych, spowodowało zmniejszenie nakładów na oświatę ponoszonych przez budżet państwa i władze samorządowe. Nastąpił wzrost wskaźników rozwoju edukacji, wzrosła liczba osób z wyższym wykształceniem, mogliśmy się porównywać z innymi krajami wysoko uprzemysłowionymi, mogliśmy się chwalić osiągniętym sukcesem. Wreszcie wielu polityków powiązało swą działalność z pracą dydaktyczną. A przecież w dającej się przewidzieć przyszłości można spodziewać się wyczerpania rezerw wynikających z pozyskiwania doświadczonych pracowników z upadających zakładów i wystąpienia potrzeby zatrudnienia młodych wysoko kwalifi kowanych pracowników, niekoniecznie z wyższym wykształceniem. Należało się spodziewać że przy masowości kształcenia nastąpi obniżenie poziomu umiejętności absolwentów wyższych uczelni, że po pewnym czasie nastąpi zjawisko rosnącego bezrobocia wśród absolwentów szkół wyższych zwłaszcza po modnych nietechnicznych kierunkach, że będzie postępować frustracja wśród młodych ludzi nie mogących podjąć pracy zgodnie z ich rozbudzonymi ambicjami. Powstanie uczelni niepublicznych wymusiło zmiany w sposobie zarządzania uczelniami państwowymi. W ostatnim roku akademickim przygotowano więcej miejsc na studiach niż było chętnych do studiowania. Zjawisko to wymusiło wyjście naprzeciw zapotrzebowaniu rynku pracy przez uczelnie państwowe, przyspieszyło tworzenie nowych kierunków studiów i specjalności. Pojawiło się zjawisko bezrobocia wśród absolwentów szkół wyższych. Uczelnie podjęły starania o pozyskiwanie w swe mury najlepszych absolwentów szkół wyższych. Uwarunkowania rynku pracy powoli wymuszają tworzenie się rankingu umiejętności studentów różnych uczelni. Miejsce uczelni wyższych w systemie innowacji i transferu technologii 2. POWSTANIE AKADEMICKIEJ, PAŃSTWOWEJ UCZELNI W BIELSKU BIAŁEJ Zmiany w systemie edukacji i szkolnictwa wyższego nie ominęły Podbeskidzia. Od początku lat 90 tych następował szybki rozwój Filii Politechniki Łódzkiej w Bielsku Białej, na Podbeskidziu zostało założonych kilka niepublicznych szkół wyższych. W 1991 roku wychodząc naprzeciw zapotrzebowaniu na inżynierów specjalistów od zarządzania powstaje w Bielsku Białej kierunek studiów Organizacja i Zarządzanie przemianowany później na Zarządzanie i Marketing. Chęć studiowania na tym kierunku przez szerokie rzesze młodzieży spowodowało utworzenie wspólnie z macierzą w Łodzi Wydziału Organizacji i Zarządzania. W Bielsku Białej powstał Oddział tego Wydziału. Lata 90 te charakteryzowały się chęcią studiowania kandydatów na kierunki studiów z mniejszym udziałem tradycyjnych przedmiotów technicznych, chęcią studiowania treści związanych przedmiotami ekonomicznymi i humanistycznymi. Początek lat 90 tych to początek regresu przyjęć studentów na kierunki techniczne. Wzrost liczby studentów, związany z nim rozwój kadry powodował coraz większą trudność logistyczną związaną z uczestnictwem pracowników Filii w posiedzeniach Senatu i odpowiednich Rad Wydziałów Politechniki Łódzkiej w Łodzi. Szybki rozwój ośrodka akademickiego na Podbeskidziu spowodował że w końcu Filia Politechniki Łódzkiej w Bielsku Białej stała się największą Filią wyższej uczelni w Polsce. Filia w Bielsku Białej w roku 2000 stanowiła 1/10 cześć Politechniki Łódzkiej. Koniec lat 90 tych był okresem podjęcia pierwszych rozmów nad powołaniem w Bielsku Białej samodzielnej uczelni. Napór młodzieży do studiowania na ekonomicznych i humanistycznych kierunkach studiów stał się podstawą koncepcji budowy uczelni wielokierunkowej o profi lu techniczno humanistyczno społecznym. Utworzenie nowej państwowej wyższej uczelni wymagało podjęcia stosownej uchwały sejmowej. Przedsięwzięcie zakończyło się sukcesem, Sejm RP w dniu r. przegłosował a Senat RP z datą r. zatwierdził ustawę o utworzeniu Akademii Techniczno Humanistycznej w Bielsku Białej. Powstała uczelnia wielokierunkowa. Wielką pomoc w tym zakresie udzielił środowisku bielskiemu Senat Politechniki Łódzkiej robiąc wszystko aby wykorzystując swoją samodzielność w podejmowaniu uchwał pomóc nowej uczelni w Bielsku Białej w tworzeniu nowych kierunków studiów i wydziałów (uchwały Senatu Politechniki Łódzkiej jako dużej akademickiej uczelni nie wymagały zatwierdzenia przez Ministerstwo, nowo utworzona ATH za każdym razem taką zgodę musiałyby uzyskać). Obok już istniejących Wydziału Budowy Maszyn i Informatyki i Wydziału Inżynierii Włókienniczej i Ochrony Środowiska utworzono w ten sposób Wydział Zarządzania i Informatyki i Wydział Humanistyczno Społeczny. Jednym z założeń związanych z utworzeniem Akademii Techniczno Humanistycznej narzuconym przez ówczesne Ministerstwo Edukacji Narodowej było nie zwiększanie kosztów funkcjonowania wcześniej funkcjonującej Filii. Taki stan rzeczy spowodował na wstępie powstanie dużych trudności fi nansowych w funkcjonowaniu uczelni na samym starcie. Powstanie nowych wydziałów wymagało pozyskania nowych pomieszczeń. Najważniejszym zagadnieniem w czasie pierwszych lat funkcjonowania ATH było rozwiązanie podstawowych problemów jej funkcjonowania związanych z: określeniem struktur organizacyjnych uczelni, tworzeniem wewnętrznych przepisów i określeniem typowych procedur zarządzania szkołą wyższą, określeniem zasad budżetowania i kontroli kosztów funkcjonowania jednostek organizacyjnych uczelni, zatrudnianiem w Bielsku Białej samodzielnych pracowników naukowych chcących się związać z miastem przez miejsce zamieszkania na stałe. Powstanie ATH stało się dla Bielska Białej i regionu Podbeskidzia szansą rozwoju. Posiadanie wyższej uczelni obok nobilitacji miasta i regionu zapewniło: Kształcenie wykwalifi kowanych kadr dla gospodarki co jest dużym atutem dla władz miasta i okolicznych powiatów chcących przyciągnąć potencjalnych inwestorów. Rozwój własnej kadry akademickiej mieszkającej na miejscu w rejonie Bielska Białej, potencjał rozwoju intelektualnego regionu co po pewnym czasie zapewne przyniesie efekty w sferze kultury, postępu technicznego, polityki, itd. 2 / 2007 (5) Produktywność i Innowacje / Productivity & Innovation 15

18 Miejsce uczelni wyższych w systemie innowacji i transferu technologii Józef Matuszek Rys.:1. Skutki finansowe posiadania siedziby własnej uczelni wyższej w regionie. Pozyskanie dodatkowych środków z budżetu centralnego, które w konsekwencji zasiliły regionalną gospodarkę rys. 1. Gdyby nie było własnej uczelni w regionie środki te wydawane byłyby poza regionem. Zadania tego nie spełniłyby również uczelnie niepubliczne w których większość zatrudnionej kadry zamieszkuje w innych ośrodkach akademickich. Istnienie uczelni powoduje (z czego władze regionu nie zawsze zdają sobie sprawę), że w regionie zostaje co roku około 150 mln zł (patrz rys. 1) w postaci funduszu płac zatrudnionych na uczelni pracowników, a także środki fi nansowe, które pozostawiają studenci mieszkający w regionie a które to środki zostałyby wydatkowane np. w Krakowie, Gliwicach czy w Warszawie gdyby w Bielsku Białej nie było siedziby akademickiej uczelni. 3. RYNEK PRACY W BIELSKU BIAŁEJ Historia kołem się toczy, po okresie nadwyżki na rynku pracy absolwentów techników i dobrych szkół zawodowych w chwili obecnej znowu nastąpiły problemy z niedoborem pracowników a takich zawodach. Tym razem regionie Bielska Białej znowu potrzebni są wykwalifi kowani operatorzy maszyn produkcyjnych. Najnowsze badania wykonane przez pracowników ATH [1] podkreślają coraz większe zapotrzebowanie przez zakłady produkcyjne na pracowników o kwalifikacjach podanych na rys. 2. Rozwój przemysłu spowodował również wzrost zapotrzebowania na dobrze wykształconych inżynierów, młodych absolwentów umiejących się poruszać w współczesnym globalnym świecie. Taki stan rzeczy rodzi przed uczelnią na Podbeskidziu nowe wyzwania, dostosowania się do rynku pracy, uruchomienia kursów i szkoleń dla Rys.:2. Struktura zapotrzebowania na nowo zatrudnianych pracowników wg [1] 16 Produktywność i Innowacje / Productivity & Innovation 2 /2007 (5)

19 Józef Matuszek Miejsce uczelni wyższych w systemie innowacji i transferu technologii Rys. 3. System edukacji w kraju absolwentów szkół wyższych i średnich, dla pracowników zakładów pracy. Uruchomienie studiów trzeciego stopnia (studiów doktoranckich) wiąże się również z kształceniem wysoko wykwalifikowanych kadr dla gospodarki. Postęp techniczny i rozwój cywilizacyjny przebiega w coraz większym tempie, człowiek coraz częściej zmienia swój zawód, miejsce pracy i zamieszkania. Za tymi zmianami winna nadążyć edukacja. Likwidacja szkół zawodowych, zmniejszenie liczby absolwentów techników, zmniejszenie i brak inwestycji w warsztatach szkolnych spowodowało brak na rynku pracy wykwalifikowanych pracowników mogących podjąć pracę na stanowiskach operatorów maszyn. Zachodzi potrzeba przy współpracy z zakładami pracy, władzami samorządowymi, stworzenia Centrów Szkoleń Zawodowych umożliwiających przeszkolenie w ramach kursów osób chcących zmienić swe kwalifi kacje np. absolwentów liceów, szkół wyższych, itd. Propozycję przebiegu procesu kształcenia przedstawiono na rys. 3. Problem ma duże znaczenie w regionach uprzemysłowionych gdzie coraz dotkliwiej odczuwa się brak wykwalifi kowanej siły roboczej zdolnej podjąć prace przy obsłudze skomplikowanych maszyn i urządzeń. System edukacji, struktura szkół, przebieg studiów winien wychodzić naprzeciw aspiracji młodzieży i zapotrzebowaniu regionalnego rynku pracy. Warunkiem trafnych decyzji jest umiejętność pozyskiwania i wykorzystania informacji na temat stanu bezrobocia, perspektywicznego zapotrzebowania na konkretne kwalifi kacje pracowników. W tym celu potrzebne jest wprowadzenie ciągłego monitoringu rynku pracy. Koncepcję monitoringu przedstawiono na rys. 4. Rys. 4. Koncepcja monitoringu edukacyjnego z punktu widzenia stanu bezrobocia i potrzeb gospodarki 4. BUDOWANIE SPOŁECZEŃSTWA WIEDZY Dokonujący się postęp techniczny, rozwój technik wytwarzania, środków transportu i łączności spowodował gwałtowne zmiany w gospodarce świata. Następuje globalizacja światowych rynków. Do najbardziej rozwiniętych państw świata dołączają nowe kraje i regiony naszej Ziemi. Powoli zarysowują się trzy, powiązane ze sobą, bieguny światowej gospodarki obu Ameryk, Europy i Dalekiego Wschodu. Niektóre państwa, np. takie jak Indie, Indonezja, Chiny mimo wewnętrznych problemów społecznych, nierówności i dysproporcji w rozwoju będą w niedalekiej przyszłości mieć duże znaczenie w gospodarce naszego globu. Przewiduje się, że około 2025 roku liczba krajów wysokorozwiniętych takich jak USA, Kanada, Wielka Brytania, Japonia, Francja, Niemcy ulegnie podwojeniu. A szybko rozwijające się kraje zaliczane dotąd do krajów drugiego i trzeciego świata jak np. państwa Europy Środkowej, Ameryki Łacińskiej, południowo wschodniej Azji itd. będą miały znaczący udział w światowej produkcji. 2 / 2007 (5) Produktywność i Innowacje / Productivity & Innovation 17

20 Józef Matuszek Informacje, pracownicy, materiały, produkty, kapitał przemieszczają się współcześnie po całym świecie w coraz większych ilościach i z coraz większą szybkością. Dzisiaj można praktycznie w dowolnym miejscu świata produkować dowolny produkt. W wartości produktów mają coraz mniejszy udział materiały i koszty wykonania, rośnie natomiast w ich kosztach produkcji udział kosztów działań związanych z pozyskiwaniem i przetwarzaniem informacji związanych z ich projektowaniem, wykonywaniem oraz sprzedażą. Powstają nowe niematerialne składniki kosztów, związane z pojawieniem się tych nowych intelektualnych kosztów rodzajowych. Globalizacja powoduje obniżenie kosztów produkcji, powoduje zanikanie ostrych granic między narodami zamieszkującymi tereny o zbliżonych warunkach produkcji powoduje, że Ziemia powoli zamienia się w jedną globalną wioskę. Globalizacja przynosi z jednej strony wzmożoną konkurencję, która może zagrozić krajowym producentom, jeżeli nie będą dostatecznie szybko dostosowywać się do rynku, nie będą produkować tanio produkty o wysokiej jakości. Globalizacja może wywoływać inne niekorzystne zjawiska kolejne przeniesienia kapitału i produkcji do regionów i krajów, gdzie będą mniejsze koszty pracy i gdzie będą możliwości uzyskania większego zysku, powstawanie stref nędzy w regionach o niesprzyjających warunkach gospodarowania, ubogich w surowce. Globalizacja jest zatem walką o pracę, o poziom życia obywateli. Japończycy te uwarunkowania prowadzenia współczesnej gospodarki wyrażają hasłem: produktywność albo śmierć W analogii do zachodzącej ewolucji w przyrodzie, gdzie ludzie, niektóre gatunki zwierząt i roślin przeżyły dzięki umiejętności adaptacji do zachodzących zmian w środowisku, przedsiębiorstwa, które nie będą reagować na zmiany, nie będą się dynamicznie rozwijać, nie będą odpowiednio zarządzane, skończą jak dinozaury. Trwa wyścig z czasem, wzmaga się konkurencja na rynku, postępuje nowy podział gospodarczy świata. Rozwój systemów informatycznych, indywidualizacja zamówień wypiera masową produkcję, przeznaczoną na rynek dla anonimowego klienta. Coraz wieksze znaczenie w konkurencyjności rynkowej ma innowacyjność produktów i oferowanych usług. Tego wyścigu, który jest walką o poziom życia w naszym kraju nie możemy przegrać. Współcześnie można zauważyć trzy wzajemnie się uzupełniające drogi rozwoju działalności gospodarczej ukierunkowanie na klienta, skracanie okresu rozwoju, czyli wykonywania produktów, wciąganie klienta we wspólne prace na rzecz rozwoju produktu, produkcję i eksploatację produktu. Drugi trend to coraz większy wpływ pieniądza na rynek, rosnący wpływ multimediów na człowieka, lansowanie mody i nowych jego potrzeb podporządkowanych możliwościom produkcyjnym. Trzecia droga to dbanie o środowisko, w który żyjemy, dbanie o zrównoważony rozwój. Wymienione wcześniej hasło Japończyków należy zastąpić w przyszłości wyrażeniem: Rozum albo śmierć Miejsce uczelni wyższych w systemie innowacji i transferu technologii Mapa gospodarcza świata, Europy ulega ciągłemu rozwojowi i ciągle się zmienia. Rozwija się gospodarka krajów Europy środkowej, zmienia się gospodarka tych krajów. Powoli powstaje nowy zintegrowany, dynamicznie się rozwijający region przemysłowy w środkowej Europie, głównie dzięki umiejscowieniu w tym rejonie licznych fabryk przemysłu motoryzacyjnego. Innowacyjność polskiej gospodarki w ujęciu makroekonomicznym, jak i regionalnym jest niska w porównaniu z krajami Unii Europejskiej, jak również pozostałymi wiodącymi technologicznie obszarami naszego globu. Zmiany systemowe nie spowodowały zasadniczego przełomu w tym zakresie. Polski system ekonomiczno społeczny nadal szuka mechanizmów sprawnego generowania rodzimego postępu technologicznego. Otwarcie i liberalizacja kontaktów zagranicznych przyniosły rozwój kontaktów gospodarczych i inwestycje bezpośrednie, które umożliwiły napływ nowej wiedzy technicznej i organizacyjnej. Pozostajemy jednak ciągle krajem peryferyjnym technologicznie, którego wkład w globalny sektor nauki, badań i technologii jest znikomy. Niezwykle ważnym elementem wspierania innowacyjności na poziomie regionów są lokalne systemy wsparcia fi nansowego i ośrodki edukacji. W opinii przedsiębiorców brak tego typu instytucji fi nansowych brak uczelni stanowi istotną barierę dla rozwoju innowacyjności na poziomie regionów. Zasoby kadrowe obok infrastruktury komunikacyjnej i jakości życia w danym miejscu są głównymi elementami pozyskiwania inwestorów. 5. PODSUMOWANIE W świecie zachodzą szybkie przemiany gospodarcze, dokonujący się postęp techniczny, rozwój technologii informatycznej, postępująca globalizacja zmieniają uwarunkowania zarządzania podmiotami gospodarczymi. Aby wsiąść do pociągu przemian i postępu obok pracowitości, zgodnego współdziałania, jakości produktów, trzeba nadążać za dokonującymi się przemianami w sferze produktywności. W tym celu winniśmy posiąść umiejętność zastosowania najlepszych metod i technik wytwarzania i zarządzania produkcją i sprzedaży produktów. Podstawą skutecznego zarządzania współczesnymi przedsiębiorstwami są: znajomość tendencji rozwoju danej branży w świecie, umiejętność skutecznego zastosowania najnowszych technik i metod projektowania oraz zarządzania systemami produkcyjnymi, trening w stosowaniu tych technik oraz pożądana motywacja do osiągania sukcesu. Budowa nowego typu społeczeństwa społeczeństwa kultury technicznej i wiedzy. Przed uczelnią w Bielsku Białej stanęły do rozwiązania nowe wyzwania. W perspektywie kilkuletniej, wobec malejącej liczby młodzieży kończącej okoliczne licea, staną przed ATH do rozwiązania zagadnienia pozyskiwania w akcjach rekrutacyjnych nowych studentów. Będzie trzeba pokonać trudności związane z ewolucyjnym przejściem z ekstensywnego rozwoju do funkcjonowania bazującego na jakości kształcenia i badaniach naukowych. Będzie trzeba sprostać wymaganiom europejskiej przestrzeni badawczej, powiązaniu badań z praktyką gospodarczą, pokonać opory związane z konsolidacją zespołów badawczych w duże grupy mogące konkurować na rynku konkursów projektów, przygotować się do europejskiej wymiany studentów w postaci prowadzenia zajęć w języku angielskim, (przygotowania zaplecza sportowo-socjalnego, akademika w bliskiej odległości od uczelni). Trzeba będzie nauczyć się pozyskiwać i wykorzystywać środki unijne, zwłaszcza na rozwój infrastruktury i bazy laboratoryjnej. Współdziałanie uczelni z Beskidzkim Inkubatorem Technologicznym jest jedną z dróg wspólnego rozwiązywania w/w. problemu. Literatura [1] Praca zbiorowa pod red. J. Matuszek: Analiza i prognozowanie rynku pracy w Regionie Bielskim. Zeszyt Naukowy Akademii Techniczno Humanistycznej w Bielsku Białej nr 6, nr serii 6, Bielsko Biała [2] Praca zbiorowa. Wniosek o utworzenie Akademii Techniczno Humanistycznej w Bielsku Białej, Bielsko Biała Prof. dr hab. inż. Józef Matuszek, Kierownik Katedry Inżynierii Produkcji, Wydział Budowy Maszyn i Informatyki, Akademia Techniczno Humanistyczna w Bielsku Białej. 18 Produktywność i Innowacje / Productivity & Innovation 2 /2007 (5)