Renty rodzinne, przeciętna wysokość 968,95 zł 1 011,32 zł 1 047,11 zł Renta socjalna 464,21 zł od 472,57 zł - od

Transkrypt

1 ARTYKUŁ 12, USTĘP 1 System zabezpieczenia społecznego. W okresie objętym sprawozdaniem nie nastąpiły zmiany w stosunku do stanu przedstawionego w poprzednich sprawozdaniach jeżeli chodzi o organizację i finansowanie systemu. Informacje dotyczące systemu opieki zdrowotnej zawarte są jako odpowiedź na pytania dotyczące ustępu 3. Wysokość świadczeń wypłacanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych Emerytury, przeciętna wysokość 1128,87 zł 1 188,34 zł 1 237,38 zł Emerytury, minimalna wysokość 532,91 zł - od 552,63 zł - od 562,58 zł - od Renty rodzinne, przeciętna wysokość 968,95 zł 1 011,32 zł 1 047,11 zł Renty rodzinne, minimalna wysokość 532,91 zł - od 552,63 zł - od 562,58 zł - od Renta socjalna 464,21 zł od 472,57 zł - od Renta z tytułu niezdolności do pracy, 828,61 zł 857,27 zł 875,43 zł przeciętna wysokość Renta z tytułu całkowitej niezdolności 532,91 zł - od 552,63 zł - od 562,58 zł - od do pracy, minimalna wysokość Renta z tytułu częściowej niezdolności 409,92 zł - od 425,09 zł - od 432,74 zł - od do pracy, minimalna wysokość Renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, minimalna wysokość Renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, minimalna wysokość ,49 zł - od ,90 zł - od Renta rodzinna wypadkowa, minimalna 639,49 zł - od wysokość Dodatek za tajne nauczanie 136,64 zł - od Dodatek pielęgnacyjny dla inwalidy 204,96 zł - od wojennego z tytułu niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji Dodatek dla sieroty zupełnej 256,83 zł - od ,16 zł - od 510,11 zł - od 663,16 zł - od 141,70 zł - od 212,55 zł - od 266,33 zł - od 675,10 zł - od 519,29 zł - od 675,10 zł - od 144,25 zł - od 216,38 zł - od 271,12 zł - od Świadczenie pieniężne dla żołnierzy zastępczej służby wojskowej przymusowo zatrudnianych w kopalniach węgla, kamieniołomach, zakładach wydobywania rud uranu i batalionach budowlanych Świadczenie pieniężne przysługujące osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i ZSRR 6,82 zł 135,96 zł - od ,82 zł 135,96 zł - od ,07 zł -140,99 zł - od 7,07 zł - 140,99 zł - od 7,20 zł -143,53 zł - od 7,20 zł - 143,53 zł - od 64

2 Zasiłek pielęgnacyjny 136,64 zł - od 141,70 zł - od 144,25 zł - od Zasiłek pogrzebowy, przeciętna 4199,65 zł 4 332,6 zł 4 490,54 zł wysokość Zasiłek pogrzebowy, kwartalna 4 191,62 zł - od wysokość ,82 zł - od ,36 zł - od ,02 zł - od ,04 zł - od ,68 zł - od ,34 zł - od ,06 zł - od ,86 zł - od Zasiłek rodzinny, miesięczna wysokość ,50 zł - na pierwsze i drugie dziecko 52,60 zł - na trzecie dziecko 65,70 zł - na czwarte i każde kolejne dziecko ,00 zł - na pierwsze i drugie dziecko 53,00 zł - na trzecie dziecko 66,00 zł - na czwarte i każde kolejne dziecko Dodatki do zasiłku rodzinnego Od do z tytułu urodzenia dziecka - jednorazowo - 500,00 zł z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego: 50,00 zł - do 5 roku życia 70,00 zł - powyżej 5 roku życia z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego - jednorazowo we wrześniu - 90,00 zł z tytułu podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania: 80,00 zł - na dziecka zamieszkujące w miejscowości, w której znajduje się szkoła 40,00 zł - na dziecko dojeżdżające do miejscowości, w której znajduje się szkoła 65

3 Zasiłek wychowawczy przeciętna wysokość Zasiłek wychowawczy miesięczna wysokość Zasiłek chorobowy, przeciętna dzienna wysokość Zasiłek macierzyński, przeciętna dzienna wysokość Zasiłek opiekuńczy, przeciętna dzienna wysokość Zasiłek wyrównawczy, przeciętna dzienna wysokość Świadczenie rehabilitacyjne, przeciętna wysokość Jednorazowe odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy i choroby zawodowej ,10 zł - zasiłek wychowawczy 505,80 zł - zasiłek wychowawczy dla samotnie wychowującej dziecko i osoby wychowującej trzecie i każde następne dziecko 377,53 zł 38,41 zł 38,87 zł 39,69 zł 41,12 zł 36,22 zł 38,13 zł 26,66 zł 27,47 zł 1 040,90 zł 1028,12 zł Od do wysokość świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych wynosiła: - 445,20 zł - za każdy procent uszczerbku na zdrowiu, nie mniej jednak niż ,40 zł z tytułu doznania stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu - 445,20 zł - za każdy procent uszczerbku na zdrowiu, z tytułu zwiększenia tego uszczerbku ,50 zł - z tytułu orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji ubezpieczonego , 00 zł - gdy do jednorazowego odszkodowania uprawniony jest małżonek lub dziecko zmarłego ubezpieczonego lub rencisty ,50 zł z tytułu zwiększenia odszkodowania przysługującego na drugiego i każdego następnego uprawnionego ,50 zł - gdy obok małżonka lub dzieci do jednorazowego odszkodowania uprawnieni są równocześnie inni członkowie rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty; każdemu z nich przysługuje ta kwota, niezależnie od odszkodowania przysługującego małżonkowi lub dzieciom ,30 zł gdy do odszkodowania uprawnienie są tylko inni członkowie rodziny niż małżonek i dzieci zmarłego ,50 zł - z tytułu zwiększenia odszkodowania na drugiego i każdego następnego uprawnionego. Wysokość świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych 66

4 za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu 341 zł 374 zł za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, z 341 zł 374 zł tytułu zwiększenia tego uszczerbku co najmniej o 10 punktów procentowych z tytułu orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy oraz niezdolności do zł 7705 zł samodzielnej egzystencji ubezpieczonego z tytułu orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy oraz niezdolności do zł 7705 zł samodzielnej egzystencji wskutek pogorszenia się stanu zdrowia rencisty gdy do jednorazowego odszkodowania uprawniony jest małżonek lub zł zł dziecko zmarłego ubezpieczonego lub rencisty gdy do jednorazowego odszkodowania uprawniony jest członek rodziny zł zł zmarłego ubezpieczonego lub rencisty inny niż małżonek lub dziecko gdy do jednorazowego odszkodowania uprawnieni są równocześnie zł zł małżonek i jedno lub więcej dzieci zmarłego ubezpieczonego lub rencisty oraz z tytułu zwiększenia tego odszkodowania przysługującego na każde z tych zł zł dzieci gdy do jednorazowego odszkodowania uprawnionych jest równocześnie zł zł dwoje lub więcej dzieci zmarłego ubezpieczonego lub rencisty oraz z tytułu zwiększenia tego odszkodowania przysługującego na drugie i zł zł każde następne dziecko gdy obok małżonka lub dzieci do jednorazowego odszkodowania zł zł uprawnieni są równocześnie inni członkowie rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty; każdemu z nich przysługuje ta kwota, niezależnie od odszkodowania przysługującego małżonkowi lub dzieciom gdy do jednorazowego odszkodowania uprawnieni są tylko członkowie zł zł rodziny inni niż małżonek lub dzieci zmarłego ubezpieczonego lub rencisty oraz z tytułu zwiększenia tego odszkodowania przysługującego na drugiego i każdego następnego uprawnionego zł zł Pytania dodatkowe 1/ Świadczeniobiorcy uzyskujący minimalną emeryturę. Liczba świadczeniobiorców otrzymujących świadczenie emerytalne w minimalnej wysokości: - 199,1 tysiąca osób w marcu 2003 roku, - 194,1 tysiąca osób w marcu 2004 roku. Na mocy ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych osobom mającym prawo do świadczeń emerytalnych, po spełnieniu warunków określonych ustawą, przysługuje dodatek pielęgnacyjny. Na mocy ustawy z 10 września 2004 roku o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, osobom mającym prawo do świadczenia emerytalnego ustalonego w kwocie nie wyższej niż kwota emerytury minimalnej przysługuje jednorazowa wypłata 100 zł. Wypłaty realizowane będą w marcu 2005 roku i w marcu 2006 roku. Jednorazowa dopłata do świadczenia emerytalnego nie przysługuje roku kalendarzowym, w którym przeprowadzono waloryzację emerytur. 2/ Minimalna i przeciętna kwota świadczeń wypłacanych przez KRUS. Warunki uzyskiwania świadczeń. Dodatkowe świadczenia wypłacane wraz z emeryturą lub rentą. Liczba osób otrzymujących świadczenie minimalne. Od 1 marca 2003 roku najniższa emerytura wynosiła 552 zł 63 gr, a od 1 marca 2004 roku wynosi 562 zł 58 gr. Przeciętne miesięczne świadczenie a) b) (w złotych) 2003 I-IX 2004 Ogółem emerytury i renty (w tym renty strukturalne) 726,97 745,56 67

5 Emerytury 765,69 784,27 Renty z tytułu niezdolności do pracy 684,98 701,36 Renty rodzinne 646,75 719,78 Renty strukturalne 887,23 862,85 a) Łącznie z wypłatami z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w przypadku zbiegu uprawnień do świadczeń z tego funduszu z uprawnieniami do świadczeń z funduszu emerytalno-rentowego. b) Bez zasiłków finansowanych z budżetu państwa. Liczba osób pobierających emerytury minimalne wynosiła (listopad 2004 roku) osób (4,2 % świadczeniobiorców). Emerytom i rencistom otrzymującym świadczenia z ubezpieczenia społecznego rolników przysługują dodatkowe świadczenia takie jak świadczeniobiorcom z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Renty strukturalne wypłacane przez KRUS nie są świadczeniami z ubezpieczenia społecznego. Są to świadczenia finansowane przez budżet państwa, których celem jest poprawa struktury obszarowej gospodarstw rolnych. Przysługują one rolnikom w wieku przedemerytalnym z tytułu przekazania gospodarstwa rolnego. Konkluzja negatywna Wysokość świadczeń na wypadek bezrobocia jest niewystarczająca (ich kwota wynosi znacznie poniżej 50% mediany dochodu ekwiwalentnego, a relacja ta jest jeszcze bardziej niekorzystna w przypadku pracowników mających krótszy niż pięcioletni staż pracy). Wysokość świadczeń na wypadek bezrobocia powinna pozostawać w rozsądnym związku z poprzednim wynagrodzeniem. Komitet Niezależnych Ekspertów, w ramach ustępu 1 artykułu 12 dokonywał do tej pory oceny, czy w danym państwie istnieje system zabezpieczenia społecznego, obejmujący zasadnicze ryzyka (w rozumieniu konwencji numer 102 MOP). Komitet badał, czy system obejmuje istotną część ludności i umożliwia uzyskanie świadczeń co najmniej w szeregu gałęzi. Taki tryb postępowania wynikał z interpretacji ustępu 1 i 2 artykułu 12, której najpełniejszy wyraz dany został w Konkluzjach z cyklu XIII. Ustęp 1 nakłada ogólny obowiązek utrzymywania systemu zabezpieczenia społecznego, przewidującego świadczenia na wypadek zaistnienia różnych ryzyk, dopiero zaś ustęp 2 nakłada obowiązek osiągnięcia ściśle określonego poziomu świadczeń, przewidzianego w konwencji numer 102 MOP. Wobec zawarcia w ustępie 2 szczegółowych wymagań dotyczących wysokości świadczeń, nieuzasadnione jest dokonywanie szczegółowej oceny wysokości rodzaju świadczeń przyznawanych w ramach ustępu 1. Dokonywanie takiej oceny w ramach ustępu 1 prowadzi, w konsekwencji, do dwukrotnego oceniania poziomu świadczeń raz w ramach ustępu 1, na podstawie kryteriów, które ustalą niezależni eksperci, przy braku wystarczających ku temu szczegółowych podstaw w ustępie 1 i, drugi raz, w ramach ustępu 2, na podstawie innych kryteriów określonych w konwencji numer 102 MOP. Takie oceny będą oznaczać odejście od jasnego zamiaru autorów Karty oraz zrezygnowanie ze stosowania dobrze utrwalonej w prawie zasady lex specialis derogat legi generali. Tytułem dodatkowych informacji: Wysokość zasiłku dla bezrobotnych nie jest uzależniona od wysokości poprzedniego wynagrodzenia. Obecny stan prawny w tym zakresie powstał w wyniku kilkuletnich, zaplanowanych zmian w polskim systemie zabezpieczenia na wypadek bezrobocia, mających na celu uczynienie polityki społecznej w obszarze zatrudnienia bardziej racjonalną i sprawiedliwą oraz zwiększenie środków na aktywne formy przeciwdziałaniu bezrobociu. Większość państw europejskich, w tym także Polska, nie będąc w stanie utrzymać rozbudowanych systemów ochrony socjalnej, reformuje swoje systemy zabezpieczenia społecznego i przechodzi od podejścia opartego na gwarancji praw ku podejściu opartemu na zaspokajaniu faktycznych potrzeb. Wprowadzenie w polskim systemie prawnym zmian, które miałyby na celu powiązanie wysokości świadczeń z tytułu bezrobocia z poprzednim 68

6 wynagrodzeniem, nie jest obecnie możliwe. Wprowadzenie takich zmian oznaczałoby radykalną zmianę kierunku reform polskiego systemu zabezpieczenia na wypadek bezrobocia. Kwoty świadczeń na wypadek bezrobocia (zasiłki na wypadek bezrobocia, świadczenia przedemerytalne) są faktycznie stosunkowo niskie w porównaniu z poprzednim wynagrodzeniem danego pracownika. Możliwe byłoby zaproponowanie kilku prostych sposobów ich podniesienia. Są to jednak czysto teoretyczne rozwiązania rząd musi brać pod uwagę wszelkie aspekty ekonomiczne i społeczne. - Zwiększenie środków Funduszu Pracy. Powody niemożności realizacji tego postulatu zostały przedstawione w wyjaśnieniach dotyczących wykonywania przez Polskę postanowień ustępu 1 artykułu 1 Karty. - Podniesienie kwoty zasiłku poprzez ograniczenie liczby wypłacanych świadczeń jest niedopuszczalne, są to bowiem wydatki, których w świetle obowiązującego w Polsce prawa nie można zaniechać. - Jeszcze innym wyjściem mogłoby być przeznaczenie większych środków z Funduszu Pracy na zasiłki. Prowadziłoby to jednak do zasadniczego ograniczenia środków na aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu. Przełamanie negatywnych tendencji w gospodarce, jak też możliwości uzyskania znacznych środków na realizację polityki zatrudnienia z funduszy strukturalnych UE dają podstawy by sądzić, że Fundusz Pracy będzie dysponował większymi środkami na inne wydatki. Nadzieje budzi też jednoczesny powolny spadek bezrobocia, który rozpoczął się w roku Prowadzona polityki niskich świadczeń na wypadek bezrobocia jest również wyrazem dążenia do rozbudowy funkcji aktywizujących systemu. Jest odpowiedzią na obecną złożoną sytuację na rynku pracy, niski poziom aktywności zawodowej, poważne problemy finansowe całego systemu zabezpieczenia społecznego. Najistotniejsze znaczenie ma aktywizowanie bezrobotnych i tworzenie im szans uzyskiwania stałego dochodu z pracy. ARTYKUŁ 12, USTĘP 2 Pytanie A Spełnianie wymogów Międzynarodowej Konwencji Pracy Nr 102. Pierwsze sprawozdanie z wykonywania przez Polskę postanowień Konwencji numer 102 zostanie przedstawione Międzynarodowej Organizacji Pracy w sierpniu 2005 roku. Sprawozdanie przygotowane dla MOP zostanie przekazane Radzie Europy. Polska nie związała się postanowieniami III części konwencji (zasiłki chorobowe). Obecnie ustawodawstwo polskie zgodne jest z odpowiednimi postanowieniami konwencji po zmianie ustawy o świadczeniach na wypadek choroby, w wyniku której okres zasiłkowy został wydłużony do 182 dni (26 tygodni). Pytanie B Gałęzie systemu zabezpieczenia społecznego, które nie osiągają poziomu określonego w Konwencji 102 MOP zakres niezgodności. I. Świadczenia w razie bezrobocia (część IV konwencji) Wysokość świadczeń: Zastosowany został artykuł 65 konwencji (typowy świadczeniobiorca zarabiający 125% przeciętnego wynagrodzenia) mężczyzna mający żonę i dwoje dzieci. W okresie wykonywania pracy uprzedni zarobek: 1,25*1909,34 zł = 2386,67 zł Ustalenie prawa do zasiłku rodzinnego: Liczba osób w rodzinie 4 Dochód na osobę: Uzno 2001 /4 = (1,25*Pwno 2001 )/4 = 1,25*1380,56/4 = 431,43 (Uzno 2001 uprzednie wynagrodzenie netto świadczeniobiorcy w 2001 roku, Pwno 2001 przeciętne miesięczne wynagrodzenie netto w gospodarce narodowej w 2001 roku) wynagrodzenie 69

7 Spełniony jest wymóg do pobierania zasiłku. Kwota zasiłku rodzinnego na małżonka oraz pierwsze i drugie dziecko: 42,5 zł Dochód miesięczny typowego pracownika łącznie z zasiłkiem na dwoje dzieci: 2386,67 + 2*42,5 = 2471,67 zł W okresie pobierania zasiłku dla bezrobotnych: Zasiłek podstawowy dla bezrobotnych: 503,20 zł Zasiłek rodzinny na dwoje dzieci: 2*42,5 = 85 zł Uzyskiwany dochód: 503, = 588, 20 zł Według Konwencji: A: B 45% A: B = 588,2: 2471,67 = 0,237 (23,7%) Przy zastosowaniu artykułu 66 konwencji: pracownik niewykwalifikowany (mężczyzna mający żonę i dwoje dzieci) W okresie wykonywania pracy uprzedni zarobek: 1.619,74 zł Liczba osób w rodzinie 4 Dochód na osobę: 1028,22: 4 = 257,06 spełnia wymogi otrzymania zasiłku rodzinnego Kwota zasiłku rodzinnego na małżonka oraz pierwsze i drugie dziecko: 42,5 zł Dochód miesięczny typowego pracownika łącznie z zasiłkiem na dwoje dzieci: 1342,76 zł + 2*42,5 = 1427,76 zł W okresie pobierania zasiłku dla bezrobotnych Zasiłek podstawowy dla bezrobotnych: 503,20 zł Zasiłek rodzinny na dwoje dzieci: 2*42,5 = 85 zł Uzyskiwany dochód: 503, = 588, 20 zł Według Konwencji: A: B 45% A: B = 588,2 zł : 1427,76 zł = 0,412 (41%) II. Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (część VI konwencji) Renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy (w drodze do lub z pracy) lub chorobą zawodową ulegają zawieszeniu lub zmniejszeniu w związku z osiąganiem przychodów, w tym z pracy. Konwencja, w przeciwieństwie do ustawodawstwa polskiego, nie przewiduje takiej możliwości. III. Renty z tytułu niezdolności do pracy (część VII konwencji) Renty z tytułu niezdolności do pracy zawieszane są w przypadku osiągania przychodów, w tym z pracy. Konwencja, w przeciwieństwie do ustawodawstwa polskiego, nie przewiduje takiej możliwości. W pozostałym zakresie świadczenia przyznawane w ramach wymienionych gałęzi spełniają standardy określone w Konwencji numer 102 MOP. ARTYKUŁ 12, USTĘP 3 Pytanie A i B Działania podjęte w celu ustalenia wyższych norm zabezpieczenia społecznego W okresie objętym sprawozdaniem obowiązywały dwie ustawy dotyczące powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego: ustawa z 23 stycznia 2003 roku o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia, ustawa z 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych - od 1 października 2004 roku. Intencją ustawy o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia było ujednolicenie warunków i zasad ubezpieczenia i korzystania ze świadczeń zdrowotnych poprzez wprowadzenie jednego podmiotu organizującego system opieki zdrowotnej, którym miał być Narodowy Fundusz Zdrowia. 70

8 Trybunał Konstytucyjny uznał w wyroku z 7 stycznia 2004 roku, dotyczącym zgodności ustawy o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej, że niektóre przepisy ustawy nie gwarantują prawidłowej realizacji zasad określonych w Konstytucji z 2 kwietnia 1997 roku: Trybunał Konstytucyjny stwierdził, między innymi, że ustawa nie realizuje wymagań artykułu 68, ustęp 2, zdanie 2 Konstytucji z powodu braku precyzyjnego określenia zakresu świadczeń finansowanych ze środków publicznych, do których każdy obywatel ma prawo. Trybunał uznał to za naruszenie sformułowanego w Konstytucji obowiązku władzy publicznej zapewnienia równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Ustawa z 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, która zastąpiła ustawę z 23 stycznia 2003 roku o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia, ustala wyższe normy dotyczące dostępności do świadczeń opieki zdrowotnej w Polsce i zapewnia prawidłową realizację zapisów konstytucyjnych. Nowa ustawa wychodzi naprzeciw wymogom większej precyzji legislacyjnej, zdefiniowanej w orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego, określa zakres świadczeń finansowanych ze środków publicznych, do których każdy obywatel ma prawo. Rozróżnia pojęcia świadczenia zdrowotnego oraz świadczenia opieki zdrowotnej. Świadczenia opieki zdrowotnej dzieli na: świadczenia zdrowotne, świadczenia zdrowotne rzeczowe i świadczenia towarzyszące. Wprowadza także pojęcie świadczenia gwarantowanego, to jest finansowanego w całości ze środków publicznych, na zasadach i w trybie określonych w ustawie. Wskazuje także świadczenia opieki zdrowotnej, które nie przysługują świadczeniobiorcom. W załączniku do ustawy określono negatywny koszyk świadczeń, które nie są finansowane ze środków publicznych, co zapewnia prawidłową realizację wymogów Trybunału Konstytucyjnego dotyczących precyzyjnego określenia zakresu uprawnień. Zgodnie z artykułem 15 ustawy świadczeniobiorcy mają, na zasadach określonych w ustawie, prawo do świadczeń opieki zdrowotnej, których celem jest zachowanie zdrowia, zapobieganie chorobom i urazom, wczesne wykrywanie chorób, leczenie, pielęgnacja oraz zapobieganie niepełnosprawności i jej ograniczanie, a więc jest to zakres przedmiotowy, obejmujący nie tylko leczenie, ale i profilaktykę oraz prewencję. Świadczeniobiorcy zapewnia się i finansuje ze środków publicznych, na zasadach i w zakresie określonych w ustawie: badanie diagnostyczne, w tym medyczną diagnostykę laboratoryjną; świadczenia na rzecz zachowania zdrowia, zapobiegania chorobom i wczesnego wykrywania chorób, w tym obowiązkowe szczepienia ochronne, podstawową opiekę zdrowotną, świadczenia w środowisku nauczania i wychowania, ambulatoryjne świadczenia specjalistyczne, rehabilitację leczniczą, świadczenia stomatologiczne, leczenie szpitalne, świadczenia wysokospecjalistyczne, leczenie w domu chorego, badanie i terapię psychologiczną, badanie i terapię logopedyczną, świadczenia pielęgnacyjne i opiekuńcze, w tym opiekę paliatywno-hospicyjną, pielęgnację niepełnosprawnych i opiekę nad nimi, opiekę nad kobietą w okresie ciąży, porodu i połogu, opiekę nad kobietą w okresie karmienia piersią, 71

9 opiekę prenatalną nad płodem i opiekę nad noworodkiem oraz wstępną ocenę stanu zdrowia i rozwoju niemowlęcia, opiekę nad zdrowym dzieckiem, w tym ocenę stanu zdrowia i rozwoju dziecka do lat 18, leczenie uzdrowiskowe, zaopatrzenie w produkty lecznicze, wyroby medyczne i środki pomocnicze, transport sanitarny, ratownictwo medyczne. Tak zdefiniowany zakres przedmiotowy świadczeń spełnia wymogi dotyczące opieki lekarskiej, określone w Europejskim Kodeksie Zabezpieczenia Społecznego. Uwzględniając wymóg zapewnienia realizacji zasady równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej oraz konieczność zmian związanych z członkostwem Polski w Unii Europejskiej, ustawa rozszerzyła zakres podmiotowy, obejmując prawem do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych znacznie szerszy krąg osób. Ustawa uzależnia prawo do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych od: ubezpieczenia w NFZ: obowiązkowego lub dobrowolnego, co wiąże się z koniecznością odprowadzenia składek, lub spełnienia warunku kryterium dochodowego, zgodnie z ustawą z 1 marca 2004 roku o pomocy społecznej. Ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej (..) wprowadziła także zmiany odnośnie ustalenia wysokości opłacanej składki na ubezpieczenie zdrowotne. Wszyscy ubezpieczeni obowiązkowo i dobrowolnie płacą jednakową wysokość składki od podstawy jej wymiaru. Zgodnie z artykułem 66 ustawy, osobami podlegającymi obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego w Funduszu są wszystkie grupy osób czynnych zawodowo. Obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego dotyczy, miedzy innymi, następujących grup osób: pracowników wykonujących pracę najemną, pracę na umowę zlecenie, prowadzących samodzielną działalność gospodarczą, pracowników służby cywilnej i służb mundurowych, rolników, emerytów i rencistów, jak również osób oczekujących na przyznanie emerytury, dzieci, osób uczących się, studentów, beneficjentów pomocy społecznej, osób bezrobotnych, nie podlegających obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego z innego tytułu, bezdomnych wychodzących z bezdomności, nie podlegających obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego z innego tytułu uchodźców, kombatantów i osób represjonowanych członków rodzin wszystkich wymienionych grup, o ile nie posiadają oni własnego tytułu do ubezpieczenia zdrowotnego na podstawie przepisów polskich lub na podstawie wspólnotowych przepisów o koordynacji. W świetle artykułu 3 ustawy ubezpieczonymi są również: osoby posiadające obywatelstwo państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym zamieszkujące na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, 72

10 osoby nie posiadające obywatelstwa państwa członkowskiego UE lub EFTA/EWG przebywające na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie wizy pobytowej w celu wykonywania pracy, zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony, zezwolenia na osiedlenie się, zgody na pobyt tolerowany lub posiadające status uchodźcy nadany w Rzeczypospolitej Polskiej albo korzystające z ochrony czasowej na jej terytorium, osoby nie posiadające obywatelstwa państwa członkowskiego UE lub EFTA/EWG, legalnie zamieszkujące na terytorium innego niż Rzeczpospolita Polska państwa członkowskiego UE lub EFTA/EWG jeżeli podlegają, zgodnie z artykułem 66 ustawy, obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego albo ubezpieczają się dobrowolnie na zasadach określonych w artykule 68 ustawy. Ubezpieczeniu podlegają też członkowie rodzin osób wymienionych w punkcie pierwszym i trzecim, zamieszkujących na terytorium państwa członkowskiego UE lub EFTA/EWG, jeżeli nie posiadają własnego tytułu do ubezpieczenia na podstawie przepisów polskich lub przepisów o koordynacji. Ponadto, ubezpieczonymi są osoby posiadające obywatelstwo państwa członkowskiego UE lub EFTA/EWG, nie zamieszkujące na terytorium żadnego z państw członkowskich UE, EFTA/EWG, objęte ubezpieczeniem emerytalnym i rentowymi na podstawie ustawy z 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych lub ubezpieczeniem społecznym rolników na podstawie przepisów ustawy z 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników. Dobrowolnie ubezpieczyć się mogą obywatele państw trzecich odbywający w Polsce studia, obowiązkowe staże adaptacyjne, kursy języka polskiego i członkowie zakonów. Osoby nie objęte obowiązkowo ubezpieczeniem zdrowotnym w Polsce na podstawie artykułu 66 ustawy, a mające miejsce zamieszkania na terytorium RP, mogą się ubezpieczyć dobrowolnie w Funduszu. Dotyczy to również cudzoziemców, o ile legalnie zamieszkują na terytorium Polski. Ustawa zakłada przyrost składki o 0,25% corocznie tak, aby w 2007 roku osiągnęła ona poziom 9%. W roku 2004 składka wynosi 8,25% przychodu, pomniejszonego o składki na ubezpieczenia społeczne. Wszyscy ubezpieczeni obowiązkowo i dobrowolnie płacą jednakową składkę. Osoby, które do tej pory nie podlegały ubezpieczeniu zdrowotnemu, dzięki wprowadzonymi zmianom uzyskały prawo do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych zgodnie z artykułem 2, ustęp 2 ustawy o pomocy społecznej (spełnianie kryterium niskiego dochodu), a więc koszty ich leczenia pokrywane są przez budżet państwa. Nowa ustawa uwzględniła założenia polityki społecznej, mającej na celu zabezpieczenie wszystkich grup osób przed ryzykiem chorób, niezależnie od posiadanych środków materialnych, umożliwiając wszystkim wejście do systemu lub gwarantując prawo do korzystania ze świadczeń zdrowotnych. Ustawa precyzyjnie określa zadania władz publicznych w zakresie zapewnienia równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej. Obejmują one: tworzenie warunków organizacyjnych funkcjonowania systemu ochrony zdrowia, w tym infrastruktury zdrowotnej, analizę i ocenę potrzeb zdrowotnych oraz czynników powodujących ich zmiany, promocję i profilaktykę, mające na celu tworzenie warunków sprzyjających zdrowiu, finansowanie w trybie i na zasadach określonych ustawą świadczeń opieki zdrowotnej. Zadania te realizują: władze samorządowe gminy, powiatu i województwa, minister właściwy do spraw zdrowia, minister właściwy do spraw finansów publicznych. 73

11 Stworzono zatem warunki sprzyjające skuteczne realizacji konstytucyjnego prawa równego dostępu do opieki zdrowotnej wszystkich grup osób. Nowa ustawa obowiązuje dopiero od 1 października 2004 roku. Upłynęło jeszcze zbyt mało czasu, by móc ocenić w pełni, jakie efekty przyniesie jej wdrażanie. Ustawa z 2 kwietnia 2004 roku o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz o zmianie niektórych innych ustaw wprowadziła zmiany do ustawy z 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników wprowadziła następujące zmiany: Wydłużono okres pobierania zasiłku chorobowego, wynoszący dotychczas maksymalnie 180 dni, o 360 dni dla osób rokujących odzyskanie zdolności do pracy w gospodarstwie rolnym. Wprowadzono możliwość zaliczenia do okresu zasiłkowego okresów pobierania zasiłku chorobowego z innego ubezpieczenia społecznego, w przypadku osób podlegających ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu. Wprowadzono zasadę, że jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy rolniczej przysługuje wyłącznie osobie ubezpieczonej. Zamiast dwóch świadczeń z tytułu urodzenia dziecka (jednorazowego zasiłku i zasiłku macierzyńskiego) wprowadzono jeden zasiłek zasiłek macierzyński w wysokości odpowiadającej dotychczasowym dwóm świadczeniom. Zniesiono zaliczalność 2-letniego okresu pobierania renty rolniczej okresowej (za który nie była opłacana składka) do okresu, od którego zależy prawo do emerytury lub renty rolniczej. Wprowadzono możliwość dobrowolnego ubezpieczenia się (opłacania składki) w czasie pobierania renty rolniczej okresowej. W ten sposób okres ten zaliczać się będzie na potrzeby ustalenia prawa, jak i wysokości przyszłego świadczenia emerytalnego lub rentowego rolniczego. Wprowadzono nowe kryterium oceny stanu zdrowia całkowita niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym w miejsce długotrwałej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, warunkujące uzyskanie prawa do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy. Rozszerzono katalog świadczeń z ubezpieczenia społecznego rolników poprzez wprowadzenie podobnie jak w systemie pracowniczym renty rolniczej szkoleniowej dla rolników, którzy trwale utracili zdolność do pracy w gospodarstwie rolnym, jednakże mogą podjąć pracę w zawodzie pozarolniczym po przekwalifikowaniu. Renta szkoleniowa jest przyznawana na 6 miesięcy, z możliwością jej wydłużenia o 30 miesięcy (na okres przekwalifikowania). Wypłata pełnej renty rolniczej szkoleniowej nie jest zależna od zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej jak w przypadku pozostałych świadczeń emerytalno-rentowych rolniczych. Wprowadzono jednakowe kryteria przyznawania renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy jako renty stałej i okresowej wobec wszystkich ubezpieczonych; także tych, którym do osiągnięcia wieku emerytalnego pozostało nie więcej niż 5 lat. Wprowadzono możliwość przywrócenia prawa do renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy, jeżeli ubezpieczony w ciągu 18 miesięcy od ustania prawa do renty ponownie stał się całkowicie niezdolny do pracy w gospodarstwie rolnym. Zniesiono możliwość przedłużenia prawa do wypłaty okresowej renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy przez 1 rok od odzyskania zdolności do pracy rolniczej jeżeli osoba uprawniona przekazała gospodarstwo rolne i nie została objęta innym (niż rolnicze) ubezpieczeniem społecznym. Wprowadzono możliwość doliczenia, celem ustalenia wysokości renty i emerytury rolniczej, okresów działalności kombatanckiej w wysokości takiej jak za okresy ubezpieczenia rolniczego. 74

12 Zaostrzono kryteria wypłacania części uzupełniającej renty i emerytury rolniczej, finansowanej z budżetu państwa zgodnie z zasadą, że wypłata pełnego świadczenia emerytalno-rentowego rolniczego (części składkowej i części uzupełniającej) przysługuje po zaprzestaniu prowadzenia działalności rolniczej (po przekazaniu gospodarstwa rolnego). Możliwość uzyskania cząstkowej wypłaty części uzupełniającej ograniczono wyłącznie do przypadków szczególnych. Odstąpiono od wykonywania kontrolnych badań lekarskich z urzędu. Prawo do renty rolniczej z tytułu okresowej niezdolności do pracy jest ustalane na kolejny okres na podstawie wniosku osoby zainteresowanej jeżeli uważa ona, że stan jej zdrowia uniemożliwia wykonywanie pracy rolniczej. Wprowadzono możliwość przyznania z urzędu prawa do emerytur osobom pobierającym renty rolnicze z tytułu niezdolności do pracy. Osobom pobierającym renty na podstawie przepisów obowiązujących przed 1 stycznia 1991 roku przyznaje się emeryturę, jeżeli spełniły warunek wieku emerytalnego 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Osobom pobierającym renty na podstawie przepisów obowiązujących po 31 grudnia 1990 roku przyznaje się z urzędu emeryturę, jeżeli poza warunkiem wieku emerytalnego spełniły warunek podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez okres co najmniej 100 kwartałów (z uwzględnieniem okresów zaliczanych). Wysokość przyznanej emerytury nie może być niższa od dotychczas pobieranej renty z tytułu niezdolności do pracy. Pytania dodatkowe 1/ Wdrażanie ustawy z 23 stycznia 2003 roku o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia. Wprowadzenie ustawy miało na celu usunięcie patologii związanych z funkcjonowaniem niejednolitego systemu kas chorych, których skutkiem były nierówności w dostępie ubezpieczonych do opieki zdrowotnej. Ustawa miała ujednolicić standardy opieki zdrowotnej ubezpieczonych niezależnie od ich miejsca zamieszkania i zapewnić równe traktowanie obywateli w dostępie do świadczeń zdrowotnych w ramach systemu powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. Przekształcenie kas chorych i przeniesienie ich dotychczasowych zadań do Narodowego Funduszu Zdrowia (działającego poprzez 16 oddziałów wojewódzkich o jednolitej strukturze) pozwoliło na stosowanie jednolitych zasad zawierania umów o udzielanie świadczeń zdrowotnych, ustalenie identycznego zakresu świadczeń dla wszystkich ubezpieczonych w Funduszu, wyodrębnienie procedur i wprowadzenie ich standardów, będących podstawą zawierania umów oraz wyeliminowanie mechanizmów blokujących dostęp ubezpieczonych do świadczeń zdrowotnych, na przykład konieczność uzyskiwania zgody macierzystej kasy chorych na pokrycie kosztów leczenia poza obszarem jej działania. Ubezpieczonym zapewniono katalog uprawnień dotyczących: wolności wyboru lekarza podstawowej opieki zdrowotnej i innych świadczeniodawców wolności wyboru dowolnego szpitala spośród tych, które zawarły umowę z Funduszem, niezależnie od miejsca jego lokalizacji na terytorium Polski, jednolitych zasad dostępu do świadczeń specjalistycznych, zaopatrzenia w leki i materiały medyczne zaopatrzenia ortopedycznego oraz w środki pomocnicze i techniczne środki lecznicze. Ustawa z 23 stycznia 2003 roku o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia zastąpiona została ustawą z 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (weszła w życie 1 października 2004 roku). Ustawa ta rozszerzyła krąg osób uprawnionych do świadczeń opieki zdrowotnej, sprecyzowała kompetencje organów władzy publicznej w zakresie opieki zdrowotnej, zwiększyła samodzielność oddziałów wojewódzkich Funduszu, a także określiła wykaz świadczeń, które nie przysługują na podstawie ustawy. 75

13 2/ Przesłanki reformy systemu świadczeń w razie wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Wysokość świadczeń porównanie z wypłacanymi na podstawie uprzednio obowiązującej ustawy. Przesłanki reformy systemu ubezpieczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych: - dostosowanie ustawodawstwa ubezpieczenia społecznego z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych do założeń wdrożonej 1 stycznia 1999 roku reformy ubezpieczeń społecznych, - zniesienie podziału pracowników na zatrudnionych w zakładach uspołecznionych i nie uspołecznionych, - doprowadzenie do samofinansowania się funduszu wypadkowego z odrębnej składki, różnicowanej odpowiednio do występujących zagrożeń i ich skutków, - wyłączenie z ubezpieczenia wypadkowego wypadków bezurazowych poprzez nową definicję wypadku przy pracy, - wypłata wszystkich świadczeń z tytułu wypadku przy pracy i choroby zawodowej z funduszu wypadkowego, - wyłączenie z systemu ubezpieczenia wypadkowego wypadków w drodze do pracy i z pracy (włączone do ubezpieczenia chorobowego i rentowego), - stymulowanie pracodawców do poprawy warunków bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zapobiegania wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym, - wprowadzenie prewencji wypadkowej i zasad jej finansowania. Do świadczeń przysługujących ubezpieczonym z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej należą: - zasiłek chorobowy, - świadczenie rehabilitacyjne, - renta z tytułu niezdolności do pracy, - renta szkoleniowa, - renta rodzinna, - dodatek do renty rodzinnej dla sieroty zupełnej, - zasiłek wyrównawczy, - dodatek pielęgnacyjny, - jednorazowe odszkodowanie dla ubezpieczonego z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, - jednorazowe odszkodowanie dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty - koszty leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych, - zaopatrzenie w przedmioty ortopedyczne. Świadczenia rentowe z ubezpieczenia wypadkowego, dodatek dla sieroty zupełnej oraz dodatek pielęgnacyjny podlegają corocznej waloryzacji na podstawie wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych. Wysokość renty z ubezpieczenia wypadkowego zależy od wysokości podstawy wymiaru. Podstawę wymiaru ustala się na zasadach ogólnych, przewidzianych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS. W ustawie wypadkowej określono jednak, że podstawa wymiaru może być obliczona bez zastosowania ograniczenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru do 250%. Wysokość renty wypadkowej ustala się na zasadach ogólnych, przewidzianych dla rent z tytułu niezdolności do pracy z tym, że renty z ubezpieczenia wypadkowego nie mogą być niższe niż: 60% podstawy wymiaru dla osoby częściowo niezdolnej do pracy, 80% podstawy wymiaru dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy, 100% podstawy wymiaru dla osoby uprawnionej do renty szkoleniowej. 76

14 Gwarancje wysokości rent stosuje się, gdy do obliczenia podstawy wymiaru renty nie został przyjęty wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wyższy niż 250%. Przepisy ustawy wypadkowej określają, że renta z tytułu niezdolności do pracy, renta szkoleniowa oraz renta rodzinna z ubezpieczenia wypadkowego nie może być niższa niż 120% kwoty najniższej odpowiedniej renty ustalonej i podwyższonej zgodnie z ustawą o emeryturach i rentach z FUS. Ustawa wypadkowa gwarantuje możliwość pobierania półtorakrotnego świadczenia (świadczenie w pełnej wysokości i połowa drugiego), jednak pod warunkiem nie osiągania jakiegokolwiek przychodu. Osiągając przychód, niezależnie od jego wysokości można pobierać tylko jedno wskazane świadczenie (podlega ono ewentualnemu zawieszeniu na ogólnych zasadach). Jeżeli świadczenie przysługuje osobie, która osiągnęła 60 lat (kobieta) lub 65 lat (mężczyzna), to będzie wypłacane jej to jedno świadczenie w pełnej wysokości, bez względu na wysokość osiąganego przychodu, bowiem zasady zmniejszania lub zawieszania wypłaty świadczeń nie mają zastosowania do osób, którym przyznano emeryturę, a które osiągnęły podstawowy wiek emerytalny. Osobie, która doznała stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu spowodowanego wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową przysługuje nadal jednorazowe odszkodowanie ustalane według określonych stawek za każdy procent uszczerbku. Wzrasta ono wraz ze zwiększeniem uszczerbku na zdrowiu o co najmniej 10 punktów procentowych albo do czasu uznania ubezpieczonego lub rencisty za osobę całkowicie niezdolną do pracy i do samodzielnej egzystencji wskutek wypadku lub choroby zawodowej. Od 1 kwietnia 2003 roku jednorazowe odszkodowanie ustala się w stawce procentowej od przeciętnego wynagrodzenia z poprzedniego roku. Od 1 kwietnia 2007 roku jednorazowe odszkodowanie będzie wynosiło 20% przeciętnego wynagrodzenia z poprzedniego roku. Do tego czasu wzrasta ono, w każdym roku (od kwietnia 2003 roku) po jednym punkcie. 3/ Związki między systemem pomocy społecznej a systemem świadczeń na wypadek bezrobocia. Co się dzieje w razie upływu okresu wypłacania świadczeń na wypadek bezrobocia Po upływie okresu zasiłkowego osoba zachowuje status osoby bezrobotnej. Zgodnie z ustawą z 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, bezrobotni nie podlegający obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego z innego tytułu, podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu. Osoby bezrobotne mogą korzystać z usług rynku pracy określonych w ustawie o promocji zatrudnienia (pośrednictwo pracy, usługi EURES, poradnictwo zawodowe, pomoc w aktywnym poszukiwaniu pracy) oraz instrumentów rynku pracy. Osoba bezrobotna może skorzystać z pomocy przyznawanej na mocy ustawy z 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej. Bezrobocie jest wymienione jako jeden z powodów przyznania pomocy społecznej, pod warunkiem spełnienia warunku kryterium dochodowego. Bezrobotnemu może zostać przyznany: zasiłek okresowy, na czas ustalony przez ośrodek pomocy społecznej na podstawie okoliczności sprawy, zasiłek celowy, dla zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej, w szczególności zakup żywności, leków, opału, odzieży, niezbędnych przedmiotów użytku domowego. W celu ekonomicznego usamodzielnienia gmina może przyznać pomoc w formie pieniężnej (jednorazowy zasiłek celowy, nieoprocentowana pożyczka) lub rzeczowej (udostępnienie maszyn i narzędzi pracy). Ponadto, pomoc społeczna może być udzielana w formie świadczeń niepieniężnych: pracy socjalnej, schronienia, posiłku, niezbędnego ubrania, poradnictwa. 77

15 Konkluzja negatywna Podane w III sprawozdaniu wyjaśnienia dotyczące zmian systemu świadczeń na wypadek choroby, macierzyństwa, bezrobocia oraz świadczeń rodzinnych kłócą się z celem artykułu 12, ustęp 3 i mogą zachwiać całym systemem ubezpieczenia społecznego. Przedstawione przesłanki zmian nie uzasadniają rodzaju i skali wprowadzonych ograniczeń jeżeli chodzi o warunki uzyskiwania świadczeń. Stwierdzenie, że przeprowadzone reformy mogą zachwiać całym systemem jest stanowczo zbyt daleko idące, nie bierze ono pod uwagę faktycznego zakresu przeprowadzonych zmian. Istotnie, przeprowadzone zmiany spowodowały pewne ograniczenie udzielanych świadczeń, ale ich podstawowym celem było zachowanie równowagi finansowej systemu, jak też osiągnięcie pewnych celów społecznych (na przykład aktywizacja bezrobotnych, ułatwienie tworzenia nowych miejsc pracy). W toku dokonywania oceny przeprowadzonych zmian te aspekty powinny być odpowiednio brane od uwagę. 1/ Bezrobocie Trudna sytuacja gospodarcza w ostatnich dwóch latach oraz wzrastająca stopa bezrobocia spowodowały konieczność wprowadzenia modyfikacji systemu ubezpieczeń społecznych zmniejszających obciążenie funduszu ubezpieczeń społecznych, a także zmniejszających koszty pracy, w celu motywowania pracodawców do zwiększania zatrudnienia. Wprowadzone zmiany w systemie świadczeń na wypadek bezrobocia miały na celu uczynienie polityki społecznej w obszarze zatrudnienia bardziej racjonalną i sprawiedliwą oraz uwzględniającą aktualną sytuację finansów publicznych. Zmiany te polegały głównie na wzmocnieniu kontroli przyznawania świadczeń z ubezpieczenia społecznego, skróceniu okresu pobierania niektórych świadczeń krótkoterminowych, a także ograniczeniu możliwości łączenia pobierania renty lub emerytury z dochodami z zatrudnienia. Niezbędna była zmiana stosunkowo liberalnych zasad przyznawania zasiłków i świadczeń przedemerytalnych, które wcześniej doprowadziły do szybkiego i bardzo dużego wzrostu liczby osób przechodzących na te zasiłki. Spowodowało to bardzo znaczny wzrost wydatków Funduszu Pracy oraz ograniczenia środków na aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu. W roku 2004 i 2005 wysokość zasiłku dla bezrobotnych pozostanie na zbliżonym poziomie ponad 500 zł brutto. Kwota ta jest rokrocznie waloryzowana o wskaźnik wzrostu cen i usług konsumpcyjnych ogółem w poprzednim roku. Podwyższenie tej kwoty nie jest możliwe ze względu na sytuację budżetową państwa. Nowa ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, przyjęta w kwietniu 2004 roku, umożliwia osobom bezrobotnym podejmowanie pracy i otrzymywanie z tego tytułu dodatku aktywizacyjnego, o ile uzyskiwane wynagrodzenie jest niższe od wynagrodzenia minimalnego. 2/ Zasiłki chorobowe i zasiłki porodowe 1 stycznia 2004 roku uchylony został przepis, zgodnie z którym wynagrodzenie chorobowe nie przysługiwało za pierwszy dzień nieobecności nie przekraczającej 6 dni. Od tej daty zasiłek chorobowy przysługuje za każdy dzień nieobecności z powodu choroby, bez względu na długość tego zwolnienia. Uzasadnieniem obniżenia wymiaru zasiłku chorobowego za czas pobytu w szpitalu oraz likwidacji zasiłku porodowego były niezbędne oszczędności w wydatkach na ubezpieczenie społeczne, związane z koniecznością obniżenia deficytu budżetowego w roku Obecna sytuacja finansowa budżetu państwa nie sprzyja wycofaniu się z obniżenia zasiłków chorobowych, jak również przywrócenia wypłacania zasiłku porodowego bez względu na dochód rodziny. Należy mieć na uwadze, że osoby najbiedniejsze, czyli uprawnione do zasiłków rodzinnych, mają dodatkowo, z tytułu urodzenia dziecka, prawo do jednorazowego dodatku do zasiłku rodzinnego. 3/ Świadczenia rodzinne 78

16 Ustawa z 28 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych zwiększyła istotnie katalog oferowanych świadczeń rodzinnych i kwot transferowanych do rodzin z dziećmi na utrzymaniu. Ustalając próg dostępu do świadczeń rodzinnych przyjęto, że odnosi się on do poziomu dochodów, które powinny: - zapewniać spożycie żywności na poziomie gwarantującym potrzeby rozwojowe dzieci, - pozwalać utrzymać dostateczne warunki mieszkaniowe, - zapewnić partycypację dzieci w procesie edukacji, - sprzyjać integracji dzieci i rodziców ze społeczeństwem. Ustawa wprowadza szereg świadczeń: - zasiłek rodzinny, - dodatki do zasiłku rodzinnego przysługujące w związku z wystąpieniem takich okoliczności jak: urodzenie dziecka, opieka nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego, rozpoczęcie roku szkolnego, podjęcie przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania, kształcenie i rehabilitacja dziecka niepełnosprawnego, - zasiłek pielęgnacyjny celem częściowego pokrycia wydatków na opiekę i pomoc sprawowaną przez osobę trzecią nad osobą niepełnosprawną niezdolną do samodzielnej egzystencji, - świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z opieką nad dzieckiem niepełnosprawnym. ARTYKUŁ 12, USTĘP 4 Pytanie A Umowy dwu- i wielostronne w zakresie zabezpieczenia społecznego. Stosunki w dziedzinie zabezpieczenia społecznego pomiędzy Polską a innymi państwamistronami Europejskiej Karty Społecznej, będącymi jednocześnie państwami członkowskimi Unii Europejskiej oraz państwami Europejskiego Obszaru Gospodarczego reguluje Rozporządzenie Rady (EWG) z 14 czerwca 1971 roku nr 1408/71 w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie oraz Rozporządzenie Rady (EWG) z 21 marca 1972 roku nr 574/72 w sprawie wykonywania Rozporządzenia (EWG) nr 1408/71. Stosunki w dziedzinie zabezpieczenia społecznego pomiędzy Polską a Bułgarią regulowane są umową z 9 czerwca 2005 roku (zastąpiła ona poprzednią - z 12 lipca 1961 roku). Stosunki w dziedzinie zabezpieczenia społecznego z Chorwacją reguluje umowa z 16 stycznia 1958 roku o ubezpieczeniu społecznym. Dodatkowo, w zakresie opieki medycznej obowiązuje zawarte z Albanią Porozumienie z 4 września 1991 roku (dotyczy przypadków nagłych, ostrych zachorowań lub wypadków). Pytanie B W razie braku umowy dwu- lub wielostronnej stosowanie zasad określonych w punktach (a) i (b). Ustawa z 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych nie przewiduje kryterium posiadania obywatelstwa polskiego jako warunku objęcia systemem ubezpieczeń społecznych. Ubezpieczeniom społecznym podlegają obywatele państw obcych, których pobyt w Polsce ma charakter stały, z wyłączeniem osób zatrudnionych w obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, misjach, misjach specjalnych lub instytucjach międzynarodowych, chyba że umowy międzynarodowe stanowią inaczej. Polskie prawo gwarantuje wszystkim ubezpieczonym równość traktowania, w tym w zakresie obowiązku opłacania i obliczania wysokości składek, obliczania wysokości świadczeń oraz okresu ich wypłaty. 79

17 Osobom nie ubezpieczonym w Narodowym Funduszu Zdrowia i nie spełniającym kryterium definicji świadczeniobiorcy, przysługuje na terytorium RP pomoc medyczna w zakresie niezbędnym dla ratowania życia lub zdrowia, w sytuacjach nagłych wypadków czy ostrych chorób. Obywatele państw, z którymi Polska nie zawarła umów z zakresu zabezpieczenia społecznego czy ubezpieczenia zdrowotnego, o ile nie spełniają wymogów przepisów polskiego prawa, są traktowani tak samo jak inni obywatele polscy, którzy nie spełniają warunków artykułu 2 ustawy. Mają prawo do korzystania ze świadczeń zdrowotnych na terytorium RP w szerszym zakresie, ale muszą za nie zapłacić, lub o ile przebywają na terytorium Polski legalnie, z zamiarem stałego pobytu mogą się ubezpieczyć dobrowolnie w Narodowym Funduszu Zdrowia. Prawo polskie nie rozróżnia osób ze względu na narodowość czy obywatelstwo. Warunki podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu są takie same dla wszystkich, zarówno obywateli polskich, jak obywateli innych państw. Konkluzje negatywne 1/ Brak równego dostępu cudzoziemców do rolniczego systemu ubezpieczenia społecznego Ustawą z 2 kwietnia 2004 roku zmieniona została ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników. W wyniku tej zmiany ubezpieczenie społeczne obejmuje rolników i pracujących z nimi domowników, również jeżeli są to osoby przebywające na terytorium RP na podstawie wizy lub karty pobytu wydanej w związku z uzyskaniem zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony lub zezwolenie na osiedlenie się na terytorium RP. Poza tymi osobami, ubezpieczeniem społecznym obejmowani są rolnicy i pracujący z nimi domownicy, jeżeli są obywatelami polskimi lub są obywatelami państw Unii Europejskiej. 19 października 2004 roku został przesłany do Sejmu projekt ustawy o systemie ubezpieczenia społecznego rolników, przyjęty przez Radę Ministrów 28 września 2004 roku. Zgodnie z projektem ubezpieczeniem obejmowani będą rolnicy prowadzący działalność rolniczą na terytorium Polski oraz osoby z nimi współpracujące przy prowadzeniu tej działalności, którzy: posiadają obywatelstwo polskie lub są obywatelami państw członkowskich Unii Europejskiej lub obywatelami innych państw, do których stosuje się przepisy Unii Europejskiej w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, lub przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie wizy, zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony, zezwolenia na osiedlenie się, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnoty Europejskiej, zgody na pobyt tolerowany lub posiadają status uchodźcy nadany w Rzeczypospolitej Polskiej. 2/ Zasiłki rodzinne przyznawane są jedynie na członków rodziny przebywających w Polsce, co łamie zasadę równego traktowania. Polska podtrzymuje wyjaśnienia udzielone w trzecim sprawozdaniu odnośnie do przesłanek braku eksportu zasiłków rodzinnych w razie braku umowy dwu lub wielostronnej. Polska stoi na stanowisku, że ze względu na fakt, że zasiłek rodzinny jest świadczeniem bezskładkowym, a koszty jego udzielania pokrywane są z budżetu państwa, niezbędne jest zagwarantowanie zasady wzajemności zobowiązań państw. Zasiłek przyznawany jest uprawnionym spełniającym kryterium dochodowe i przeznaczony jest na pokrycie dodatkowych potrzeb dzieci lub innych członków rodziny. Konieczne jest wobec tego kontrolowanie sposobu jego wykorzystywania (faktyczne przeznaczanie na potrzeby utrzymania rodziny). W konsekwencji, uzasadnione jest regulowanie w drodze umów dwu lub wielostronnych przyznawania zasiłku rodzinnego w sytuacjach, gdy członkowie rodziny przebywają w innym kraju niż ten, w którym przebywa pracownik migrujący. Tylko umowy gwarantują osiągnięcie wymienionych celów. 80

18 Zasiłek rodzinny nie jest uprawnieniem pracownika, związanym w wykonywaną przez niego pracą, ale prawem dziecka, na pokrycie którego potrzeb jest ten zasiłek udzielany. W związku z tym jedynie obecność dziecka na terytorium Polski uzasadnia wypłacanie świadczenia. Jeżeli dziecko przebywa za granicą, to obowiązkowe byłoby jego eksportowanie, tak by zapewnić wykorzystanie świadczenia zgodnie z jego celem pokrycia kosztów utrzymania dziecka. Wymogu eksportu świadczeń nie można wywieść z ustępu 4. Ponadto, eksport stawiałby pod znakiem zapytania podstawowe założenia systemu, których swobodny wybór pozostawiony jest państwom-stronom Karty. W przypadku, gdyby polski system zasiłków rodzinnych związany był z zatrudnieniem pracownika, uzasadnione byłoby oczekiwanie eksportu świadczeń w razie nieobecności dziecka na terytorium krajowym. Tytułem dodatkowych informacji: Ustawa z 28 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych rozszerzyła zakres podmiotowy uprawnionych do świadczeń rodzinnych w stosunku do regulacji, które były przedmiotem oceny Komitetu Niezależnych Ekspertów (ustawa z 1 grudnia 1994 roku o zasiłkach rodzinnych, pielęgnacyjnych i wychowawczych). Świadczenia rodzinne przysługują obecnie: - obywatelom polskim, - cudzoziemcom posiadającym obywatelstwo państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego, - cudzoziemcom przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, posiadającym status uchodźcy lub zezwolenie na osiedlenie się w Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli zamieszkują łącznie z członkami rodzin na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Kwestia przyznawania świadczeń rodzinnych na członków rodziny mieszkających za granicą jest korzystnie uregulowana w stosunku do znacznej większości państw stron Europejskiej Karty Społecznej (24 państwa Unii Europejskiej, 2 państwa Europejskiego Obszaru Gospodarczego; Bułgaria, z którą Polska zawarła umowę przewidującą eksport zasiłków rodzinnych). Problem niemożności przyznawania świadczeń rodzinnych na członków rodziny mieszkających za granicą dotyczy więc obywateli Turcji, Mołdowy oraz Rumunii. Uregulowanie stosunków w zakresie zabezpieczenia społecznego z tymi państwami jest obecnie jednym z priorytetów Rządu. Trzeba jednak mieć na uwadze, że liczba osób, która zostanie objęta postanowieniami umowy będzie niewielka z uwagi na bardzo ograniczone migracje oraz kryteria przyznawania świadczeń. W ubiegłym roku zakończony został etap gromadzenia danych, niezbędnych dla dokonania szacunków konsekwencji finansowych zawarcia umów dwustronnych z Turcją i Mołdową. W chwili obecnej dane te analizowane są w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych. W oparciu o wyniki tych analiz podjęta zostanie decyzja co do ewentualnego rozpoczęcia negocjacji, oczywiście przy założeniu, że państwa (Mołdowa i Turcja) będą takimi umowami zainteresowane. Z uwagi na długość procedury negocjowania i ratyfikacji umowy, podejmowanie negocjacji umowy dwustronnej z Rumunią jest niezasadne. Rumunia w roku 2007 stanie się członkiem Unii Europejskiej i obejmą ją zasady wspólnotowej koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. 3/ Ustawodawstwo polskie nie przewiduje zliczania okresów ubezpieczenia wypełnionych za granicą (na potrzeby ustalania prawa do świadczeń) w razie braku umowy dwustronnej lub wielostronnej w tym zakresie. Komitet odnotował działania podjęte w celu ewentualnego zawarcia umów dwustronnych z Turcją, Mołdową i Rumunią, ale zwrócił uwagę, że w sytuacji, gdy wzrasta liczba państw-stron Karty, problem może dotyczyć również innych państw. W III sprawozdaniu wyjaśnione zostało, że dla oceny sytuacji niezbędne jest uwzględnienie faktu, że pracownicy migrujący, podejmujący obecnie pracę w Polsce, obejmowani są nowym systemem ubezpieczenia społecznego. Rozwiązania w ramach tego systemu nie uzależniają 81

19 przyznania świadczenia od posiadania okresu ubezpieczenia określonej długości. Zliczanie okresów ubezpieczenia nie jest więc konieczne. Problem zliczania okresów ubezpieczenia w zakresie ubezpieczenia emerytalnego dotyczy tylko pracowników migrujących, którzy objęci byli poprzednim systemem, jak też dotyczy rent z tytułu niezdolności do pracy i rent rodzinnych. Należy mieć na uwadze, że do nabycia praw do świadczeń z tytułu niezdolności do pracy i rent rodzinnych wymagane jest wypełnienie stosunkowo krótkich okresów ubezpieczenia, dlatego też zliczanie okresów wypełnionych w różnych państwach nie ma istotniejszego znaczenia, zwłaszcza w porównaniu z nabywaniem prawa do emerytury. Praktyczne stosowanie zasady zliczania okresów ubezpieczenia możliwe jest tylko, jeżeli w stosunkach między państwami obowiązuje umowa w tym zakresie. Trudno oczekiwać, by ustawodawstwo wewnętrzne wprowadzało zasadę sumowania okresów, ponieważ rodziłoby to zobowiązania finansowe tylko po jednej stronie. W efekcie, na przykład, Polska byłaby odpowiedzialna za wszystkie przebyte okresy ubezpieczenia, bez gwarancji takiej odpowiedzialności ze strony innych państw. Zasada sumowania okresów wiąże się zawsze z proporcjonalnym ponoszeniem kosztów przez instytucje ubezpieczeniowe państwa, na terytorium którego zostały przebyte okresy ubezpieczenia. Wobec braku umowy dwustronnej zapis w ustawodawstwie wewnętrznym, nakazujący stosowanie zasady sumowania skutkowałby tym, że polskie instytucje byłyby zawsze zobowiązane do ponoszenia kosztów wynikających ze stosowania tej zasady bez wzajemności po stronie innych państw, dlatego też w celu stosowania zasady sumowania okresów zawierane są umowy dwustronne lub wielostronne. Uregulowanie tej kwestii poprzez zawarcie odpowiednich umów jest w praktyce zależne od wielu czynników: - chęć drugiej strony związania się taka umową, - przeprowadzenie długotrwałej procedury negocjowania i ratyfikacji umowy, - przewidywane koszty zawarcia umowy, - stan finansów publicznych. W przypadku tego typu umów szczególne znaczenie mają ich skutki finansowe. Koszty jej realizacji obciążają w Polsce w przeważającej mierze Fundusz Ubezpieczeń Społecznych. Biorąc pod uwagę koszty ponoszone przez ten Fundusz w związku z realizacją zobowiązań wynikających z członkostwa Polski w Unii Europejskiej, nakładanie w chwili obecnej kolejnych zobowiązań, których finansowanie wiązałoby się z dodatkowym obciążeniem Funduszu, nie jest wskazane. Należy też odpowiednio wziąć pod uwagę problemy natury proceduralnej. Bez uzgodnionych wzajemnie zasad postępowania w sprawach o przyznanie świadczeń (zawieranych zwykle w porozumieniach wykonawczych do umów) polskie instytucje miałby ogromne problemy na przykład z ustaleniem wiarygodności dokumentów potwierdzających okresy przebyte za granicą. To wskazuje, że zapewnienie realizacji zasady zliczania okresów ubezpieczenia na podstawie jedynie ustawodawstwa wewnętrznego nie jest możliwe. Rząd ma świadomość, że z uwagi na zobowiązania wynikające z Europejskiej Karty Społecznej, konieczne jest podjęcie negocjacji z takimi państwami jak Rumunia, Mołdowa i Turcja. Uregulowanie stosunków w zakresie zabezpieczenia społecznego z tymi państwami jest obecnie jednym z priorytetów Rządu. Trzeba jednak mieć na uwadze, że liczba osób, która zostanie objęta postanowieniami umowy i skorzysta z zasady sumowania okresów będzie niewielka z uwagi na bardzo ograniczone migracje. Komitet Niezależnych Ekspertów wskazał, że problem może dotyczyć również innych państw, które w przyszłości mogą stać się stronami Karty. Należy podnieść, że jest to problem jeszcze nie istniejący i nie należy w tym świetle oceniać, czy Polska wywiązuje się z postanowień Karty. 82

20 Pytanie C Długość okresów zamieszkania w celu otwarcia prawa do świadczeń istniejących niezależnie od systemu składkowego. W okresie objętym sprawozdaniem nie nastąpiły zmiany w stosunku do stanu przedstawionego w poprzednich sprawozdaniach. 83