Poradnik prawny dla imigrantów w Norwegii

Transkrypt

1 Poradnik prawny dla imigrantów w Norwegii 1

2 Wstęp do drugiego wydania poradnika prawnego imigrantów. Poradnik prawny dla imigrantów w Norwegii ukazał się po raz pierwszy w 2012 roku. Wydanie drugie zostało poprawione ze względu na zmiany w norweskim prawodawstwie, jakie zaszły od pierwszego wydania. Jushjelpa zadbała również o to, aby znalazły się w nim nowe tematy, które dotyczą prawa spadkowego, dyskryminacji i powszechnie stosowanych układów zbiorowych pracy. Niniejsze wydanie Poradnika prawnego dla imigrantów w Norwegii zostało ponadto przetłumaczone na język polski. Jushjelpa i Midt-Norge otrzymała w latach 2012 i 2013 dotację z IMDI (Urząd ds. Integracji i Wielokulturowości), dzięki której możliwe było stworzenie poradnika prawnego dla mieszkańców, a szczególnie cudzoziemców w Norwegii. Ponieważ poradnik udostępniony jest Państwu za darmo, jesteśmy całkowicie zależni od Państwa wsparcia finansowego przy jego wydaniu. Powstanie i wydanie poradnika, jak wspomniano wyżej, zostało w całości sfinansowane przez Urząd ds. Integracji i Wielokulturowości (IMDi). Składamy zatem podziękowania za umożliwienie nam tego. Jushjelpa pragnie również podziękować następującym osobom: Bernhard Hyldmo, Erlend Valle Pedersen, Even G. Larsen, Rikhard Haugen Lyng, Vegar Dalen oraz Ingrid Jeanine Pfister. Chcemy również podziękować Akselowi Stumph i Anette Børge-Ask za tłumaczenie nowych tematów. Dziękujemy również osobom, które przyczyniły się do powstania pierwszego wydania, to jest: Eline Raphaug, Marie Amundsen, Even 2

3 G. Larsen, Rakel Aalberge, Janne Kristiansen, Vegar Dalen i Ingrid Jeanine Pfister. Ewentualne błędy w poradniku powinny być zgłaszane na następujący adres owy: leder@jushjelpa.no. Z przyjemnością oddajemy w Państwa ręce drugie wydanie Poradnika prawnego dla imigrantów w Norwegii. Ilustrator: Adrian Finnanger Tłumacz przysięgły języka norweskiego i angielskiego: Emilia Pesla 3

4 Spis treści 4

5 Wstęp Spis treści Rozdział 1: Prawo pracy 1.1 Nawiązanie kontaktu pomiędzy poszukującym pracy a pracodawcą Czas pracy i stosunek zatrudnienia Zakaz dyskryminacji Czym jest dyskryminacja? Szczególne wyjątki przewidziane w Prawie pracy Nawiązanie stosunku pracy Rozwiązanie stosunku pracy Rzecznik do spraw równości i przeciwdziałania dyskryminacji (Likestillings- og diskrimineringsombudet - LDO) Pracownik z reguły powinien być zatrudniony na stałe _ Czas pracy Pracownicy wynajęci przez agencję zatrudnienia Zasady równego traktowania Okres próbny Wynagrodzenie Rozszerzenie stosowania układów zbiorowych pracy _ Place budowy Rolnictwo i ogrodnictwo Pracownicy zatrudnieni jako pomocnicy w okresie wakacji lub w okresie zbiorów 25 5

6 Pracownicy zatrudnieni na stałe Przemysł stoczniowy Urlopy i świadczenia urlopowe Pracodawca zalega z wynagrodzeniem W jaki sposób ogłosić upadłość pracodawcy Jakie są prawa pracownika po ogłoszeniu upadłości pracodawcy Wypowiedzenie Zwolnienie Prawo do otrzymania świadectwa pracy po zakończeniu zatrudnienia Pierwszeństwo w zatrudnieniu na nowym stanowisku pracy Prawo do zasiłku chorobowego Prawo do zasiłku dla bezrobotnych Przymusowy urlop bezpłatny (permittering) Wymagania względem dobrego środowiska pracy oraz dostosowania stanowiska pracy Rola Państwowej Inspekcji Pracy Obywatele państw spoza Europejskiego Obszaru Gospodarczego Grupy, które są zwolnione z zezwolenia na pobyt _ Pozwolenie na pobyt dla obywateli krajów EOG Kto podlega rejestracji? 53 6

7 Wymagane dokumenty - pracownicy Wymagane dokumenty - osoby samozatrudnione _ Wymagene dokumenty - osoby z dostatecznymi środkami na utrzymanie Wymagane dokumenty - studenci Wymagane dokumenty - usługodawcy Wymagane dokumenty - osoby otwierające działalność w Norwegii Zasady ogólne Rodzaje umów najmu Prawo żądania umowy na piśmie Umowa najmu a ustawa o najmie lokali Obowiązki wynajmującego Obowiązki najemcy Powiększenie gospodarstwa domowego i podwynajem Niezgodność standardu mieszkania z umową Wypowiedzenie i rozwiązanie umowy najmu Opuszczenie wynajmowanego lokalu prawa i obowiązki w momencie wygaśnięcia umowy najmu Mieszkania komunalne mieszkania dla osób w trudnej sytuacji Jakie zasady obowiązują dla mieszkań komunalnych? W jaki sposób uzyskać mieszkanie komunalne - mieszkanie dla osób w trudnej sytuacji? 79 7

8 2.12 Eksmisja z mieszkania Zasady ogólne Prawa kupującego w przypadku wadliwego towaru Prawa kupującego w przypadku opóźnenia w dostawie towaru Zakup używanego samochodu zgodnie z Ustawą o kupnie i sprzedaży (kjøpsloven) klauzula som den er - czyli w takim stanie, w jakim się znajduje Łączenie rodzin Poręczyciel mieszkający w Norwegii Wymóg czterech lat pracy lub nauki Odstępstwa od wymogu dotyczącego wysokości przyszłych dochodów Odstępstwa od wymogu dotyczącego wysokości wcześniejszych dochodów Wymóg zapownienia mieszkania Wymóg o niepobieraniu świadczeń z ośrodka pomocy społecznej w NAV Odstępstwa podyktowane szczególnymi względami humanitarnymi Konkubenci Przedłużenie pozwolenia na pobyt na zasadach niezależnych Pozwolenie na pobyt dzieci poniżej 18 roku życia W jaki sposób złożyć wniosek? Prawo pobytu na podstawie ustawodawstwa EOG 118 8

9 5.6.1 Członek rodziny obywatela jednego z krajów EOG mieszkającego w Norwegii Jaki wniosek powinieneś złożyć? Jesteś obywatelem EOG a członek Twojej rodziny, który mieszka lub zamierza zamieszkać w Norwegii, również jest obywatelem EOG Nie jesteś obywatelem EOG a członek Twojej rodziny, który mieszka lub zamierza zamieszkać w Norwegii, jest obywatelem EOG Jesteś obywatelem EOG a członek Twojej rodziny, który mieszka lub zamierza zamieszkać w Norwegii, jest obywatelem jednego z krajów nordyckich Nie jesteś obywatelem EOG, a członek Twojej rodziny, który mieszka lub zamierza zamieszkać w Norwegii, jest obywatelem jednego z krajów nordyckich Jesteś obywatelem jednego z krajów nordyckich Odmowa wjazdu do Norwegii Decyzja ostateczna Czym jest wniosek o zmianę decyzji? Co powinno znaleźć się we wniosku o zmianę decyzji? Stan zdrowia Choroby psychiczne Zawarcie związku małżeńskiego w Norwegii Narzeczeni 129 9

10 6.3 Warunki zawarcia małżeństwa Brak przeszkód do zawarcia małżeństwa Ślub Kiedy małżeństwo uznaje się za nieważne Rejestracja małżeństw Związek małżeński zawarty za granicą Rozwiązanie małżeństwa Relacje majątkowe między małżonkami Podział majątku podczas separacji i rozwodu Podział majątku małżonków Konkubinat Wprowadzenie Zasady dziedziczenia oparte na stosunku porkewieństwa Ułamkowa część spadku przypadająca dzieciom Prawo dziedziczenia małżonków Prawo małżonków do dysponowania niepodzielną fizycznie częścią majątku spadkowego Prawo spatkowe konkubentów Prawo konkubentów do dysponowania niepodzielną fizycznie częścią majątku spadkowego Dziedziczenie testamentowe W jaki sposób pozbyć się zadłużenia? Darmowa pomoc prawna 167 Przydatne dane kontaktowe

11 Rozdział 1 Prawo pracy 11

12 1.1 Nawiązanie kontaktu pomiędzy poszukującym pracy a pracodawcą NAV (Norweski urząd pracy, zabezpieczeń społecznych i opieki społecznej) pośredniczy w nawiązywaniu kontaktów pomiędzy pracodawcami a poszukującymi pracy. NAV zapewnia pomoc w procesie poszukiwania pracy, a na stronach internetowych urzędu 1 można znaleźć informacje o wolnych stanowiskach pracy. Pod auspicjami NAV organizuje się regularnie kursy dla osób poszukujących pracy. Kontaktując się z lokalnym biurem NAV, można zapisać się jeden z takich kursów. Otrzymasz na nim między innymi wskazówki, jak napisać podanie o pracę oraz jak przygotować się do rozmowy kwalifikacyjnej. Możesz skorzystać z oferty urzędu pracy albo spróbować znaleźć pracodawcę na własną rękę. 2 Możesz zgłosić się również do jednego z biur pośrednictwa pracy, takich jak Adecco, Bemanningshuset, Manpower itp. 1.2 Czas pracy i stosunek zatrudnienia Nawiązanie stosunku pracy polega na zawarciu umowy o pracę między pracownikiem a pracodawcą. Pracownik ma prawo do otrzymania pisemnej umowy o pracę, niezależnie od czasu trwania zatrudnienia oraz jego wymiaru. 3 Umowa o pracę powinna zawierać między innymi opis stanowiska pracy, datę nawiązania 1 Zobacz 2 Zobacz np. itp. 3 Zobacz Kodeks pracy (arbeidsmiljøloven)

13 stosunku pracy, okresy wypowiedzenia, oczekiwaną długość trwania zatrudnienia, jeżeli zatrudnienie jest tymczasowe, oraz uzgodniony wymiar dzienny i tygodniowy czasu pracy wraz z jego przedziałem godzinowym. Przed podjęciem decyzji o zatrudnieniu pracownika pracodawca często zaprasza kandydatów na rozmowę kwalifikacyjną. Pracodawca ma pełną dowolność jeżeli chodzi o wybór przyszłego pracownika, ale obowiązuje go zakaz dyskryminacji oraz zakaz nierównego traktowania kandydatów nieuzasadniony żadnymi racjonalnymi przesłankami Zakaz dyskryminacji Czym jest dyskryminacja? Dyskryminacja oznacza, że dana osoba jest traktowana mniej korzystnie niż inni ze względu na szczególne okoliczności. Dyskryminacja ze względu na pochodzenie etniczne, narodowość, pochodzenie społeczne, kolor skóry, język, religię lub światopogląd jest zabroniona w Norwegii 5. Ponadto istnieje zakaz dyskryminacji ze względu na płeć 6 i niepełnosprawność 7. Istnieje również prawo zakazujące dyskryminacji z powodu orientacji seksualnej, tożsamości płciowej i ekspresji płciowej 8. W 4 Zobacz Kodeks pracy (aml) 13-1 og Zobacz Ustawa o przeciwdziałaniu dyskryminacji (diskrimineringsloven) 4. 6 Zobacz Ustawa o równouprawnieniu (likestillingsloven) 3 7 Ustawa o przeciwdziałaniu dyskryminacji i promocji równouprawnienia w dostępie do życia społecznego osób niepełnosprawnych (diskriminerings- og tilgjengelighetsloven) 4 8 Zobacz L nr. 58 Ustawa o dyskryminacji ze względu na orientację seksualną (diskrimineringsloven om seksuell orientering) 13

14 norweskim prawie określa się je wspólnym mianem jako okoliczności objęte zakazem dyskryminacji. Istnieją dwa rodzaje dyskryminacji: bezpośrednia i pośrednia. Dyskryminacja bezpośrednia istnieje wtedy, gdy na skutek działania lub zaniechania dana osoba jest potraktowana mniej korzystnie niż inne osoby w tej samej sytuacji. Działanie to jest zatem samo w sobie dyskryminujące. Dyskryminacja pośrednia ma miejsce, gdy na skutek pozornie neutralnej decyzji, kryterium albo praktyki, czy też podjętego działania lub zaniedbania jakaś osoba znajdzie się w sytuacji gorszej niż inni. W tym przypadku czyn nie jest sam w sobie dyskryminujący, ale skutki takiego działania narażają pewną grupę osbó na dyskryminację. Dyskryminacja pośrednia nie jest zazwyczaj celowa, dlatego może być trudna do wykrycia. Jeżeli doświadczasz dyskryminacji, lub znasz kogoś, kto jest dyskryminowany, możesz skontaktować się z norweskim 14

15 Rzecznikiem do spraw równości i przeciwdziałania dyskryminacji (likestillings- og diskrimineringsombudet). Uzyskasz tutaj poradę i pomoc w złożeniu skargi na dyskryminujące działania Dyskryminacja na rynku pracy. Prawo pracy zakazuje dyskryminacji. Na rynku pracy istnieje wiele obszarów, w których funkcjonuje zakaz dyskryminacji, na przykład w odniesieniu do nawiązania stosunku pracy i wynagrodzeń, wypowiedzenia zatrudnienia oraz w czasie jego trwania. Zakaz dyskryminacji dotyczy całego okresu zatrudnienia od nawiązania stosunku pracy aż do jego zakończenia 9. Na przykład, wprowadzenie zakazu noszenia nakryć głowy w miejscu pracy sprawiłoby, iż kobiety które noszą hidżab, nie mogłyby dłużej pracować. Jushjelpa podkreśla, że zakaz noszenia religijnych nakryć głowy w pracy jest zabroniony przez prawo antydyskryminacyjne. Pamiętaj jednak, że czasem dyskryminacja może być zgodna z prawem", ale musi być wtedy obiektywnie uzasadniona. Prawo pracy chroni interesy wielu różnych grup, nie tylko tych wymienionych powyżej. Nierówne traktowanie ze względu na poglądy polityczne, przynależność do związków zawodowych, orientację seksualną lub wiek są także uważane za dyskryminację. 10 Związek zawodowy jest organizacją, do której mogą wstąpić pracownicy i która działa w celu ochrony interesów i praw pracowniczych. Przykładem takiej organizacji jest LO (Organizacja Ogólnokrajowa). Organizacje te działają w interesie pracowników, który często może być sprzeczny z interesem pracodawcy. Dlatego ważne jest, aby pracownik nie dyskryminacji z powodu członkostwa w tego rodzaju organizacji. 9 Zobacz Kodeks pracy (arbeidsmiljøloven) Zobacz Kodeks pracy (arbeidsmiljøloven)

16 1.3.3 Szczególne wyjątki przewidziane w prawie pracy. W prawie pracy nie każdy przypadek nierównego traktowania jest równoznaczny z dyskryminacją, nawet jeżeli nierówne traktowanie wynika z niektórych z wyżej wymienionych powodów. Dyskryminacja, która ma uzasadniony cel, i która nie stanowi nadmiernego obciążenia dla pracownika oraz która jest konieczna dla wykonania pracy, nie jest uważana za dyskryminację. Istnieje kryterium mówiące o tym, że dyskryminacja musi mieć swoje uzasadnienie w rodzaju wykonywanej pracy oraz że musi być warunkiem do jej wykonania. Nadmierne obciążenie" oznacza, że w sytuacji, w której jedej z pracowników zostaje potraktowany nierówno, nie może to mieć dla niego zbyt dotkliwych konsekwencji Nawiązanie stosunku pracy. Przy zatrudnianiu nowych pracowników, pracodawca musi często wybierać spośród wielu kandydatów. W takiej sytuacji często bierze pod uwagę tylko kwalifikacje, aby znaleźć najlepszego kandydata na dane stanowisko. Przy wyborze pracownika pracodawca nie może kierować się kryteriami, które są dyskryminujące. Dlatego nie wolno mu pytać o na przykład orientację seksualną 11. Jeżeli zostaniesz o to zapytany, masz prawo nie odpowiedzieć, a brak odpowiedzi nie może zmniejszyć twojej szansy na otrzymanie pracy. Pracodawca może mimo wszystko zapytać o twoje poglądy polityczne, jeżeli ma to związek z pracą, o którą się ubiegasz. 12 W takim wypadku pracodawca powinien to zaznaczyć w ogłoszeniu o pracę. Poznanie twoich poglądów politycznych może być bardzo ważne dla pracodawcy, jeżeli na przykład starasz się o pracę w partii politycznej. Jeżeli nie zostało to podane w ogłoszeniu o 11 Zobacz Kodeks pracy (arbeidsmiljøloven) Zobacz Kodeks pracy (arbeidsmiljøloven) 13-4 (2) 16

17 pracę, możesz odmówić udzielenia takiej informacji, ale nie powinno to mieć wpływu na uzyskanie przez Ciebie pracy Rozwiązanie stosunku pracy. Stosunek pracy może zostać rozwiązany na kilka sposobów. Jeżeli pracodawca zdecyduje się rozwiązać umowę o pracę, to powinien albo wypowiedzie Ci stosunek pracy, albo rozwiązać umowę o pracę ze skutkiem natychmiastowym (zwolnienie). Ani wypowiedzenie ani zwolnienie nie mogą mieć uzasadnienia w jednej z okoliczności opisanych jako dyskryminujące. Dlatego też nie możesz zostać zwolniony, ponieważ jesteś homose ksualny lub przynależysz do danej religii. W takich przypadkach wypowiedzenie lub zwolnienie jest nieważne i pociąga ono za sobą szereg praw pracowniczych, jakie ci przysługują. Jeżeli Ty lub ktoś inny jest dyskryminowany w miejscu pracy, powinieneś skontaktować się z przedstawicielem do spraw bezpieczeństwa pracy (verneombud) w twoim miejscu pracy, lub z pracodawcą. Jeżeli jesteś dyskryminowany możesz być uprawniony do otrzymania rekompensaty i/lub odszkodowania Rzecznik do spraw równości i przeciwdziałania dyskryminacji (Likestillings- og diskrimineringsombudet - LDO) Jeżeli doświadczasz dyskryminacji, polecamy skontaktować się z rzecznikiem do spraw równości i przeciwdziałania dyskryminacji (Likestillings- og diskrimineringsombudet - LDO). Rzecznik może ocenić, czy dyskryminacja, jakiej doświadczasz, jest zgodna z prawem. Złożenie skargi do rzecznika jest łatwe i nic nie kosztuje. Skargi należy składać pisemnie em na adres: post@ldo.no, lub listownie na adres pocztowy: Likestillings- og diskrimineringsombudet, postboks 8048 Dep, 0031 Oslo. 17

18 Jeżeli jest ci łatwiej złożyć skargę ustnie, możesz przyjść do biura rzecznika, które mieści się przy ulicy Mariboes gate 13 w Oslo. Uzyskasz tam pomoc w napisaniu skargi. Możesz zadzwonić i ewentualnie umówić się wcześniej na spotkanie. Jeżeli potrzebujesz tłumacza, Biuro rzecznika może go dla ciebie zamówić «Pracownik z reguły powinien być zatrudniony na stałe» Pracownik z reguły powinien być zatrudniony na stałe. Umowy tymczasowe są jednak dozwolone, jeżeli «wymaga tego charakter pracy i gdy różni się ona od zwykle wykonywanej pracy w zakładzie.» 14 Zazwyczaj stosuje się to do prac sezonowych lub projektów. Praca tymczasowa w postaci umowy zastępstwa (vikariat) jest również dozwolona, jeśli pracujesz za kogoś, kto jest chory, przebywa na urlopie macierzyńskim czy też na urlopie wypoczynkowym. Umów tymczasowych nie powinno stosować się jako normalnego systemu zatrudniania pracowników, ale powinny mieć one ograniczony czasowo charakter. Jeżeli twoje tymczasowe zatrudnienie trwa już ponad cztery lata, masz prawo do umowy o pracę na czas nieokreślony. 15 Zasada ta nie ma zastosowania do pracowników tymczasowych w różnych dziedzinach zorganizowanego sportu, uczestników programów aktywizacji zawodowej oraz praktykantów. 13 Informacja pochodzi ze strony internetowej: 14 Zobacz Kodeks pracy (aml) Zobacz Kodeks pracy (aml) 14-9(5) 18

19 1.5 Czas pracy Godziny pracy są określane w umowie o pracę i nie powinny przekraczać 9 godzin w ciągu doby. 16 Pracownik jest zobowiązany do wykonywania pracy w godzinach i porze dnia wynikających z umowy o pracę. Pracodawca może nakazać ci pracować ponad 9 godzin, jeżeli ma szczególne i ograniczone czasowo zapotrzebowanie na Twoją pracę w zwiększonym wymiarze godzin. 17 Jeżeli otrzymałeś nakaz pracy w godzinach nadliczbowych, to masz prawo do co najmniej 40% dodatku za pracę w nadgodzinach. 1.6 Pracownicy wynajęci przez agencję zatrudnienia Zatrudnianie pracowników przez agencję pośrednictwa pracy, taką jak Adecco, Bemanningshuset czy Manpower, jest dozwolone w takim samym zakresie jak zatrudnienie tymczasowe. 18 Korzystanie z pracowników wynajętych przez agencje pracy nie powinno być normalnym systemem zatrudniania pracowników i jest dopuszczalne jedynie wtedy, gdy spełnione są takie same warunki jak dla zatrudnienia tymczasowego. Zatrudniony pracownik nie posiada formalnego stosunku pracy z zakładem pracy. Agencja pracy jest w takim wypadku pracodawcą pracownika. 16 Zobacz Kodeks pracy (aml) Zobacz Kodeks pracy (aml) Zobacz Kodeks pracy (aml)

20 1.6.1 Zasady równego traktowania Z zasad równego traktowania wynika, że pracownikom zatrudnianym przez agencję pracy powinno zapewnić się takie same warunki pracy, które byłyby stosowane, gdyby pracownik był zatrudniony bezpośrednio przez zakład pracy do wykonywania tej samej pracy. Należy również pamiętać, że pracownicy zatrudniani przez agencję pracy powinni być traktowani na równi między sobą, nie zależnie od tego, czy są zatrudnieni czasowo czy na stałe w agencji pracy. Niemniej jednak przy ustalaniu warunków zatrudnienia, należy wziąć pod uwagę warunki oferowane pracownikom zatrudnionym bezpośrednio w zakładzie pracy, jeżeli mają oni porównywalne obowiązki, kwalifikacje, doświadczenie itp. do pracownika wynajętego. Zasada równego traktowania obejmuje czas pracy, godziny nadliczbowe, przerwy, okresy odpoczynku, urlopy, święta, wynagrodzenia i pokrycie kosztów poniesionych przez pracownika. Agencja pracy powinna mieć pewność, że jej pracownikom zapewnia się warunki, do których mają prawo. 19 Równocześnie zakład pracy wynajmujący pracowników przez agencję zatrudnienia ma obowiązek zapewnienia jej dostępu do informacji niezbędnych do spełnienia wymogu równego traktowania. 20 Ponadto agencja pracy na wniosek pracownika ma obowiązek ujawnienia informacji, które pozwolą mu samodzielnie ocenić, czy jego warunki płacy i pracy spełniają wymóg równego traktowania. 21 Zasady równego traktowania mają również zastosowanie do pracowników oddelegowanych do Norwegii z innych krajów Zobacz Kodeks pracy (aml) a 20 Zobacz Kodeks pracy (aml) b (1) 21 Zobacz Kodeks pracy (aml) b (2) 22 Zobacz rozporządzenie o pracownikach oddelegowanych (forskrift om utsendte arbeidstakere) 2 ust. 1 a. z dn nr

21 Konkretne warunki zatrudnienia pracownika wynajętego będą zależały od tego, jakie warunki otrzymałby przy bezpośrednim zatrudnieniu w danym zakładzie pracy. Przy ustalaniu warunków zatrudnienia agencja powinna kierować się obowiązującymi ustawami/ rozporządzeniami, układami zbiorowymi, wewnętrznymi zasadami i praktykami obowiązującymi w zakładzie pracy, któremu wyajmuje pracownika. Pracownicy zatrudnieni przez agencję pracy tymczasowej powinni otrzymać dostęp do wspólnych korzyści i usług na takich samych zasadach jak pracownicy bezpośrednio zatrudnieni w zakładzie pracy, chyba że różnice w traktowaniu pracowników są obiektywnie uzasadnione. 23 Może to obejmować np. dostęp do stołówki, przedszkola zakładowego i korzystania z transportu. Nie dotyczy to jednakże zbiorowych ubezpieczeń. Zakaz dyskryminacji bezpośredniej i pośredniej w miejscu pracy, o jakim mówi rozdział 13 norweskiego Kodeksu pracy (arbeidsmiljøloven), stosuje się na takich samych zasadach do pracowników wynajętych przez agencję zatrudnienia. 1.7 Okres próbny Pracownik zatrudniony na stałe może otrzymać umowę na okres próbny. Jeżeli zostałeś zatrudniony na okres próbny, informacja o okresie próbnym powinna znaleźć się w pisemnej umowie o pracę. Celem okresu próbnego jest to, aby pracodawca przez pewien ograniczony okres czasu mógł ocenić, czy nadajesz się do pracy. Długość okresu próbnego nie może przekraczać sześciu 23 Zobacz Kodeks pracy (aml) 14-12a ust. 2 21

22 miesięcy. 24 Jeżeli pracownik nie nadaje się na dane stanowisko pracy, brakuje mu kompetencji lub nie wywiązuje się ze swoich obowiązków, umowa na okres próbny może zostać rozwiązana. Pracownik powinien jednakże mieć realną szansę spróbować swoich sił. W tym czasie pracodawca jest zobowiązany zapewnić mu odpowiednie przeszkolenie. Pracodawca musi również wziąć pod brak doświadczenia zawodowego pracownika. Pracownik, który jest zatrudniony na okres próbny ma tylko 14-dniowy okres wypowiedzenia "jeżeli nie uzgodniono inaczej w formie pisemnej Wynagrodzenie W Norwegii nie ma ustawowego prawa do wynagrodzenia minimalnego. Stawkami minimalnymi operuje się jednak często w układach zbiorowych (tariffavtale). Również przy ustalaniu wysokości wynagrodzeń stosuje się ogólną zasadę ochrony przed dyskryminacją oraz zasadę bezstronności. Pracodawca musi mieć uzasadniony powód, aby dać Ci niższe wynagrodzenie niż innym pracownikom z podobnymi kwalifikacjami zatrudnionym w tym samym zakładzie pracy. Staż będzie jednym z obiektywnie uzasadnionych czynników mających wpływ na różnice w wynagrodzeniach. Zwykle wynagrodzenie należy się tylko za czas pracy, w którym pracownik pozostaje do dyspozycji pracodawcy. Dojazdy do pracy czy czas spędzony w podróży służbowej zwykle nie wliczają się w czas pracy. W umowie o pracę lub w umowie zbiorowej mogą jednakże znajdować się inne zapisy. 24 Zobacz Kodeks pracy (aml) 15-6(3) 25 Zobacz Kodeks pracy (aml) 15-3(7) 22

23 Z reguły, wynagrodzenia wypłacane są z dołu. Pracownik ma prawo do otrzymania odcinka wypłaty, na którym widnieje wyliczenie wynagrodzenia. 26 Warto wiedzieć, iż pracodawca ma bardzo ograniczone możliwości dokonania potrąceń z wynagrodzenia. Jeżeli tak nieszczęśliwie się złożyło i spowodowałeś jakąś szkodę w związku z wykonywaną pracą, pracodawca nie może wymagać od ciebie rekompensaty, chyba że spowodowałeś szkodę umyślnie lub przez zaniedbanie oraz przyjąłeś na siebie zobowiązanie wypłaty odszkodowania na piśmie lub zostało to stwierdzone wyrokiem sądowym. Z norweskiej Ustawy o odszkodowaniach (skadeerstatningsloven) 27 wynika również, że to pracodawca, bez względu na to, po której stronie leży wina, ponosi odpowiedzialności za szkody spowodowane umyślnie lub przez zaniedbanie pracownika podczas wykonywanej pracy Rozszerzenie stosowania układów zbiorowych pracy Rozszerzenie stosowania układów zbiorowy pracy jest porozumieniem w sprawie płac i warunków pracy mających zastosowanie do wszystkich pracowników wykonujących dany zawód, nawet jeżeli nie są oni stroną umowy. Powszechne stosowanie umów zbiorowych pracy jest jednym z kilku środków, które mają zapobiegać przyznawaniu niższych wynagrodzeń i stosowaniu gorszych warunków pracy dla zagranicznych pracobiorców, niż jest to przyjęte w Norwegii. 26 Zobacz Kodeks pracy (aml) Zobacz Ustawa o odszkodowaniach (skl)

24 Przepisy te dotyczą zarówno pracowników wykwalifikowanych jak i niewykwalifikowanych. Pracownik wykwalifikowany to pracownik z oficjalnie uznawanym świadectwem zawodowym w danej branży lub równoważnym do niego wykształceniem. Rozporządzenia nie stosuje się do uczniów na praktykach oraz osób uczestniczących w programach aktywizacji zawodowej. Zakłady pracy, które wykonują tego typu zadania, są odpowiedzialne za realizację tych przepisów. Poniżej znajduje się zestawienie minimalnych wymagań płacowych dla różnych gałęzi przemysłu Place budowy Przepisy mają zastosowanie do pracowników wykwalifikowanych i niewykwalifikowanych wykonujących prace budowlane na budowach. 28 Minimalne stawki za godzinę: 29 Pracownik wykwalifikowany: 174,10 kr. Pracownik niewykwalifikowany bez doświadczenia w zawodzie: 156,60 kr. Pracownik niewykwalifikowany z co najmniej rocznym doświadczeniem w zawodzie: 163,20 kr. Pracownik poniżej 18 roku życia: 105,10 kr. 28 Zobacz Decyzja o rozszerzeniu stosowania układu zbiorowego pracy dla pracowników na budowach w Norwegii (forskrift om allmenngjøring av tariffavtale for byggeplasser i Norge) 2 29 Zobacz Decyzja o rozszerzeniu stosowania układu zbiorowego pracy dla pracowników na budowach w Norwegii (forskrift om allmenngjøring av tariffavtale for byggeplasser i Norge) 4 24

25 Rolnictwo i ogrodnictwo Decyzja obejmuje prace rolnicze i ogrodnicze, centra ogrodnicze, szkółki leśne, pracę w magazynach/terminalach jak również wszystkie zawody w branży rolniczej, wykorzystania zasobów naturalnych i zarządzania zasobami naturalnymi, które to w naturalny sposób stanowią część wyżej wymienionych branż. 30 Warunki płacowe: Pracownicy zatrudnieni jako pomocnicy w okresie wakacji lub w okresie zbiorów: Pracownik w wieku lat: 85,90 kr 30 Zobacz Decyzja o rozszerzeniu stosowania układu zbiorowego pracy dla rolnictwa i ogrodnictwa (forskrift om allmenngjøring av tariffavtale for jordbruksog gartnerinæringene) 2 31 Zobacz Decyzja o rozszerzeniu stosowania układu zbiorowego pracy dla rolnictwa i ogrodnictwa (forskrift om allmenngjøring av tariffavtale for jordbruksog gartnerinæringene) 3 25

26 Pracownik w wieku lat: 88,90 kr Pracownik powyżej 18-go roku życia, zatrudniony na okres do 12 tyg.: 107,40 kr Pracownik powyżej 18-go roku życia, zatrudniony na okres do 12 do 24 tyg. (3-6 miesięcy): 112,90 kr Pracownicy powyżej 18-go roku życia zatrudnieni ponad 6 miesięcy powinni mieć wynagrodzenie takie jak pracownik niewykwalifikowany zatrudniny na stałe Pracownicy zatrudnieni na stałe Pracownik niewykwalifikowany: 125,30 kr Pracownik w wieku lat: 93,90 kr Pracownik w wieku lat: 97,90 kr Dodatek dla pracowników wykwalifikowanych: 8 kr Dodatek za pracę w weekendy/dni świąteczne dla pracowników zajmujących się zwierzętami gospodarczymi/zastępujących rolników przebywających na urlopie (tzw. avløser) zatrudnionych na stałe zmiany: Wypłaca się dodatek w wysokości 25% za każdą przepracowaną godzinę 1) od soboty godz do niedzieli godz ) od godz do w Boże Narodzenie i Sylwestra 3) od godz do w ruchome dni świąteczne oraz 1-go i 17-go maja. 26

27 Firmy sprzątające Przepisy te mają zastosowanie do pracowników, którzy są zatrudnieni w prywatnych firmach zajmujących się sprzedażą usług sprzątania. 32 Warunki płacowe 33 Pracownicy, którzy są zatrudnieni w prywatnych firmach zajmujących się sprzedażą usług sprzątania, powinni mieć minimalne wynagrodzenie w wysokości 161,17 kr na godzinę. Pracownicy poniżej 18 roku życia, którzy są zatrudnieni w prywatnych firmach zajmujących się sprzedażą usług sprzątania, powinni mieć minimalne wynagrodzenie w wysokości 121,01 kr na godzinę. Nadgodziny/Dodatki Za prace wykonywaną w godzinach dodatek uzgadniany jest indywidualnie. Dodatek nie może być niższy niż 25 koron za godzinę Przemysł stoczniowy Pracownicy, którzy wykonują prace przy produkcji, montażu oraz instalacjach w przemyśle stoczniowym, objęci są odrębnym rozporządzeniem. 34 Przepisy na temat warunków płacowych są 32 Zobacz Decyzja o rozszerzeniu stosowania układu zbiorowego pracy dla firm sprzątających (forskrift om allmenngjøring av tariffavtale for renholdsbedrifter) 2 33 Zobacz Decyzja o rozszerzeniu stosowania układu zbiorowego pracy dla firm sprzątających (forskrift om allmenngjøring av tariffavtale for renholdsbedrifter) 3 34 Zobacz Decyzja o rozszerzeniu w części stosowania układu zbiorowego pracy dla przemysłu maszynowego w przemyśle okrętowym i stoczniowym (forskrift om delvis allmenngjøring av Industrioverenskomsten/VO-delen for skips- og verftsindustrien) 2 27

28 jednak zbyt szczegółowe, aby móc je przytoczyć w tym miejscu, dlatego ograniczymy się do wskazania odpowiedniego paragrafu Urlopy i świadczenia urlopowe Wszyscy pracownicy mają prawo do urlopu wypoczynku, niezależnie od tego czy są zatrudnieni w pełnym czy niepełnym wymiarze czasu pracy. Masz prawo do urlopu wypoczynkowego w ilości 25 dni roboczych w każdym roku pracowniczym. 36 Pracodawca powinien ustalić terminy urlopu z wyprzedzeniem z każdym pracownikiem z osobna lub z mężem zaufania w zakładzie pracy. 37 Jako pracownik masz prawo do wynagrodzenia za czas urlopu od pracodawcy w wysokości 10,2% wynagrodzenia wypłaconego w roku ubiegłym. Pracownicy w wieku powyżej 60 lat mają prawo do dodatkowych dni urlopu oraz wyższego dodatku urlopowego. 38 Nie istnieje żaden wymóg co do długości trwania stosunku pracy, aby mieć prawo do wynagrodzenia za czas urlopu. Podstawa naliczenia twojego świadczenia urlopowego znajduje się w zestawieniu rocznym wynagrodzeń i potrąceń za rok ubiegły (tzw. lønns -og trekkoppgave). Pracodawcy są zobowiązani do wysłania takiego zestawienia wszystkim pracownikom najpóźniej do 1 lutego roku następującego po roku dochodowym. Naliczone świadczenie urlopowe wypłacane jest w ostatni dzień wypłaty wynagrodzeń przed wakacjami Zobacz Decyzja o rozszerzeniu w części stosowania układu zbiorowego pracy dla przemysłu maszynowego w przemyśle okrętowym i stoczniowym (forskrift om delvis allmenngjøring av Industrioverenskomsten/VO-delen for skips- og verftsindustrien) 3 36 Zobacz norweska ustawa urlopowa (ferieloven) 5 37 Zobacz Ustawa urlopowa (ferieloven) 6 38 Stawka wynosi 12,5 % podstawy obliczania świadczenia urlopowego 39 Zobacz Ustawa urlopowa (ferieloven) 11 nr 1 28

29 1.8.3 Pracodawca zalega z wynagrodzeniem Jeżeli nie otrzymałeś wynagrodzenia od pracodawcy z powodu braku jego dobrej woli, musisz najpierw wysłać mu upomnienie z okresem płatności do jednego lub dwóch tygodni. Pismo powinno zostać wysłane listem poleconym, abyś miał dowód na to, że zostało wysłane. W piśmie powinieneś zaznaczyć, że w przypadku, jeżeli roszczenie nie zostanie spełnione w terminie, będziesz zmuszony podjąć kolejne kroki. 40 Jeśli pracodawca nadal nie płaci ani jest w stanie udowodnić, że wynagrodzenie zostało wypłacone, możesz odwołać się do Rady polubowno-arbitrażowej (forliksrådet) w celu otrzymania postanowienia w sprawie roszczenia. Odwołanie należy przesłać do Rady polubownoarbitrażowej w miejscowości właściwej dla siedziby pracodawcy. Rada polubowno-arbitrażowa udzieli wskazówek do napisania odwołania. Postanowienie o nakazie zapłaty wynagrodzenia oznacza, że można będzie je wyegzekwować z pomocą komornika. Jeżeli pracodawca mimo wszystko nie ma środków finansowych na pokrycie wynagrodzenia inie będzie można go wyegzekwować, należy wtedy złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości pracodawcy W jaki sposób można ogłosić upadłość pracodawcy Istnieje ryzyko, że pracodawca nie będzie chciał ogłosić upadłości, mimo że jest niewypłacalny. Wtedy pracownik ma możliwość samodzielnego złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości pracodawcy. Najpierw należy wysłać wezwanie do zapłaty wynagrodzenia z ostatecznym terminem płatności. Jeżeli pracodawca nie zapłaci w terminie, należy wysłać powiadomienie o zamiarze złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, który należy doręczyć pracodawcy. Koszt doręczenia powiadomienia to obecnie 430 kr. Jeżeli pracodawca nie zapłaci po otrzymaniu 40 Zobacz Ustawa o mediacji i postępowaniu sądowym w sprawach cywilnych (tvisteloven)

30 powiadomienia, można wtedy złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości do sądu rejonowego właściwego dla siedziby pracodawcy. Złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości przez pracownika jest darmowe. W sądzie otrzymasz pomoc w sformułowaniu wniosku o ogłoszenie upadłości. Możesz być zobowiązany do zapłaty kosztów sądowych pracodawcy, jeżeli postępowanie upadłościowe nie zostanie otwarte. Otwarcie postępowania upadłościowego może nastąpić tylko wtedy, jeżeli pracodawca jest niewypłacalny, a jego niewypłacalność nie może mieć charakteru tymczasowego. Przyjmuje się, że pracodawca jest niewypłacalny, jeżeli nie zapłaci ani po wezwaniu do zapłaty ani po otrzymaniu powiadomienia o zamiarze złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. W gestii pracodawcy leży udowodnienie, że nie jest niewypłacalny Jakie są prawa pracownika w sytuacji upadłości pracodawcy W przypadku ogłoszenia upadłości pracodawcy, roszczenia pracownika może pokryć Rządowy fundusz gwarancji płac (Statens lønnsgarantiordning). Pierwszym krokiem jest zarejestrowanie roszczenia o wynagrodzenie u syndyka, który zarządza całością masy upadłościowej. Należy wypełnić podanie, która można albo znaleźć na internecie albo otrzymać kontaktując się z syndykiem. Ponadto należy zarejestrować się jako poszukujący pracy w NAV w ciągu 14 dni od otrzymania pisemnego powiadomienia od syndyka o tym, że syndyk rozwiązał Twoją umowę o pracę. Fundusz gwarancji płac obejmuje wynagrodzenia i inne honoraria za pracę przez okres maksymalnie sześciu miesięcy. Ponadto roszczenie płacowe nie może wybiegać dalej niż 12 miesięcy w tył od daty otrzymania przez sąd wniosku o otwarcie postępowania upadłościowego. Jeżeli roszczenie odnosi się do wynagrodzenia urlopowego, nie może one zostać nabyte dalej niż 24 miesiące w tył od daty otrzymania przez sąd wniosku o 30

31 otwarcie postępowania upadłościowego. Należy więc szybko reagować od momentu otrzymania powiadomienia o stwierdzeniu upadłości. Jeżeli roszczenie zostanie zatwierdzone, środki finansowe z funduszu gwarancyjnego zostają przekazane syndykowi. Czas oczekiwania na rozpatrzenie wniosku przez NAV lønnsgaranti wynosi około 2 miesiące. Syndyk przeleje następnie odpowiednia kwotę na twoje konto, pomniejszoną o wszelkie potrącenia, takie jak na przykład podatek. W przypadku decyzji odmownej o pokryciu roszczenia z funduszu gwarancyjnego, możesz złożyć odwołanie w ciągu trzech tygodni od otrzymania decyzji. Odwołanie należy kierować do NAV lønnsgaranti. 1.9 Wypowiedzenie Pracownik i pracodawca mają wzajemne prawo do rozwiązania stosunku pracy. Termin wypowiedzenia musi być określony w umowie o pracę. Jeżeli nie uzgodniono inaczej, okresu wypowiedzenia wynosi jeden miesiąc. 41 Okres wypowiedzenia zaczyna biec od pierwszego dnia miesiąca następującego po otrzymaniu lub złożeniu wypowiedzenia. Można uzgodnić, że okres wypowiedzenia będzie liczony jest od daty do daty, jeżeli uzgodniony okres wypowiedzenia jest dłuższy od ustawowego. Tego typu sposób obliczania okresu wypowiedzenia musi być wyraźnie określony w umowie o pracę. Nie musisz podawać pracodawcy powodu rezygnacji z pracy. Pracodawca musi natomiast mieć ważny powód do wypowiedzenia 41 Zobacz Kodeks pracy (arbeidsmiljøloven)

32 Tobie umowy o pracę. 42 Wypowiedzenie umowy o pracę może być uzasadnione warunkami panującymi w firmie lub sytuacją dotyczącą pracodawcy lub pracownika. Zmniejszenie produkcji, powtarzające się spóźnienia do pracy lub nieumiejętność przystosowania się pracownika do warunków pracy mogą być uzasadnionym powodem wypowiedzenia stosunku pracy. Przyczyna wypowiedzenia musi być indywidualnie rozważana w przypadku każdego pracownika. Wypowiedzenie powinno być na złożone na piśmie i dostarczone pracownikowi osobiście lub listem poleconym. 43 Pracodawca nie ma obowiązku podania powodu zwolnienia, ale powinien go podać na prośbę pracownika. Zanim pracodawca da Ci wypowiedzenie powinien najpierw, o ile jest to możliwe, przedyskutować taki zamiar z Tobą. 44 W przypadku wypowiedzenia umowy o prace przez pracownika powinno być ono złożone w formie pisemnej, ale ustne wypowiedzenie jest również uznawane za ważne. Na Tobie jednak spoczywa obowiązek udowodnienia, że umowa o pracę została przez Ciebie wypowiedziana. Korzystnej jest zatem złożyć wypowiedzenie na piśmie. Jeżeli pracodawca nie przestrzega wymogów prawnych co do formy wypowiedzenia, możesz ubiegać się o odszkodowanie. 45 Jeśli uważasz, że pracodawca nie ma uzasadnionego powodu do wypowiedzenia stosunku pracy, możesz zażądać negocjacji 46 z pracodawcą. Żądanie negocjacji należy złożyć pisemnie u pracodawcy w terminie dwóch tygodni od daty otrzymania wypowiedzenia. Jeżeli to nie doprowadzi do rozstrzygnięcia sporu, 42 Zobacz Kodeks pracy (arbeidsmiljøloven) Zobacz Kodeks pracy (arbeidsmiljøloven) Zobacz Kodeks pracy (arbeidsmiljøloven) Zobacz Kodeks pracy (arbeidsmiljøloven) Zobacz Kodeks pracy (arbeidsmiljøloven)

33 zasadność wypowiedzenia może zostać rozstrzygnięta przez sąd. Ważne jest przy tym, aby reagować szybko, gdyż pracownika obowiązują różne terminy 47 składania żądań. Jeżeli czeka się zbyt długo, ryzykuje się, że żądanie może wygasnąć. Jeżeli wypowiedzenie otrzymane od pracodawcy nie spełnia wymogów formalnych, nie ma określonego terminu złożenia pozwu do sądu Zwolnienie Pracodawca może rozwiązać stosunek pracy z dnia na dzień, w przypadku jeżeli pracownik jest winny rażącego naruszenia obowiązków pracowniczych. 49 Zwolnienie musi być złożone w formie pisemnej. W przypadku zwolnienia nie obowiązują okresy wypowiedzenia. Przykładami rażącego naruszenia obowiązków pracowniczych mogą być: odmowa wykonania pracy, szykanowanie pracodawcy lub innych pracowników, nadużycie zaufania związanego z zajmowanym stanowiskiem oraz popełnienie przestępstwa. Pracodawca nie może Cię zwolnić z błahego powodu i to w jego gestii leży udowodnienie, że istnieją dostateczne podstawy do zwolnienia. Jeśli uważasz, że powód zwolnienia jest niewłaściwy, możesz domagać się odszkodowania. 50 Wypowiedzenie stosunku pracy w trybie natychmiastowym może również nastąpić z Twojej strony, jeżeli w miejscu pracy panują nieakceptowalne warunki. Może to być złe środowisko pracy, powtarzające się naruszenia przepisów kodeksu pracy itd. 47 Zobacz Kodeks pracy (arbeidsmiljøloven) Zobacz Kodeks pracy (arbeidsmiljøloven) 17-4(3) 49 Zobacz Kodeks pracy (arbeidsmiljøloven) Zobacz Kodeks pracy (arbeidsmiljøloven) 15-14(3) 33

34 Zwolnienie należy, tak jak w przypadku wypowiedzenia, dostarczyć na piśmie Prawo do otrzymania świadectwa pracy po zakończeniu zatrudnienia W przypadku ustania stosunku pracy pracownik uprawniony jest do otrzymania świadectwa pracy. 51 Świadectwo pracy powinno zawierać następujące dane: Twoje imię i nazwisko, datę urodzenia, opis stanowiska pracy i czas jego trwania. Na żądanie musi również zawierać bardziej szczegółowy opis Ciebie jako pracownika, jeżeli jest to przewidziane w układzie zbiorowym pracy lub jest praktykowane w zakładzie pracy Pierwszeństwo w zatrudnieniu na nowym stanowisku pracy Pracownik, który został zwolniony z powodu warunków panujących w zakładzie pracy, takich jak na przykład zmniejszenie produkcji, ma prawo do ponownego zatrudnienia w tym samym zakładzie pracy w przypadku, gdy pojawi się wolne miejsce pracy. Pierwszeństwo w zatrudnieniu odnosi się do stanowiska pracy, na które pracownik posiada kwalifikacje. Pierwszeństwo w zatrudnieniu stosuje się również do pracowników tymczasowych i pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy, ale nie do pracowników na umowie na zastępstwo. Pracodawca jest 51 Zobacz Kodeks pracy (arbeidsmiljøloven)

35 zobowiązany do informowania pracowników o wolnych miejscach pracy w zakładzie Prawo do zasiłku chorobowego W przypadku choroby, pracownik uprawniony jest do zasiłku chorobowego za okres nieobecności w pracy. Aby mieć prawo do zasiłku chorobowego, musisz być zatrudniony przez co najmniej cztery tygodnie. Ponadto musisz być niezdolny do pracy z powodu obniżenia sprawności wynikającej z choroby lub urazu. Niezdolność do pracy musi być udokumentowana zaświadczeniem lekarskim. Jeżeli niezdolność do pracy ma tymczasowy charakter, możesz skorzystać z oświadczenia własnego o nieobecności w pracy (tzw. egenmelding). Oświadczenie własne o nieobecności w pracy polega na tym, że zawiadamiasz pracodawcę o niezdolności do pracy bez konieczności przedstawiania zaświadczenia lekarskiego. Z oświadczenia własnego o chorobie bez zwolnienia lekarskiego możesz skorzystać w ciągu pierwszych 16 dni kalendarzowych zwolnienia chorobowego (jest to tzw. arbeidsgiverperioden czyli okres, w którym przysługuje świadczenie chorobowe od pracodawcy). Oświadczenie własne można złożyć każdorazowo tylko przez pierwsze 3 dni choroby. Jeżeli choroba trwa dłużej niż 3 dni, pracodawca może wymagać przedstawienia zwolnienia lekarskiego. Musisz mieć przepracowane co najmniej dwa miesiące u pracodawcy, abyś mógł skorzystać z oświadczenia własnego o chorobie. Pracodawca nie ma prawa Cię zwolnić z powodu nieobecności w pracy umotywowanej chorobą lub uszkodzeniem ciała. 53 Ochrona 52 Zobacz Kodeks pracy (aml)

36 przed wypowiedzeniem ma zastosowanie w ciągu pierwszych 12 miesięcy od stwierdzenia niezdolności do pracy. Wypowiedzenie w czasie tego okresu będzie postrzegane jako mające związek z nieobecnością pracownika, chyba że pracodawca udowodni istnienie innej przyczyny. Jeżeli nie masz pracy, nie przysługuje Ci prawo do wynagrodzenia chorobowego. Możesz jednak spełniać warunki do otrzymania świadczenia w celu ułatwienia powrotu do pracy/przywrócenia zdolności do pracy (arbeidsavklaringspenger - AAP), jeżeli z powodu choroby, uszkodzenia ciała lub wady/choroby fizycznej/psychicznej nie jesteś w stanie podjąć pracy, która przynosiłaby dochód. Warunkiem uzyskania świadczenia jest obniżona zdolność do pracy o co najmniej połowę z powodu choroby, wypadku itp. 54 Świadczenie wynosi 66 % dochodu za rok ubiegły lub 66% przeciętnego wynagrodzenia za ostatnie trzy lata. 55 NAV może również zaoferować Ci uczestnictwo w programach wspierających zatrudnienie i aktywizację zawodową takich jak np. szkolenia, zaoferować wsparcie w leczeniu medycznym lub innego rodzaju poradnictwo Prawo do zasiłku dla bezrobotnych Osoby bezrobotne mogą ubiegać się o zasiłek dla bezrobotnych z urzędu pracy (NAV). Najpierw należy zarejestrować się jako poszukujący pracy. Musisz mieć status osoby poszukującej pracy i zredukowany wymiar czasu pracy o co najmniej 50%. 56 Możesz ubiegać się o zasiłek dla bezrobotnych nie wcześniej niż na 53 Zobacz Kodeks pracy (aml) Zobacz Ustawa o ubezpieczeniach społecznych (folketrygdl.) Zobacz Ustawa o ubezpieczeniach społecznych (folketrygdl.) Zobacz Ustawa o ubezpieczeniach społecznych (folketrygdl.)

37 tydzień przed pierwszym dniem, w którym pozostajesz bez zatrudnienia. Zasiłek dla bezrobotnych wypłacany jest najwcześniej od dnia, w którym zarejestrowałeś się jako bezrobotny i złożyłeś wniosek o zasiłek. Wysokość zasiłku zależy od tego, ile zarobiłeś w poprzednim roku lub jaka była średnia Twoich zarobków z ostatnich trzech lat przed złożeniem wniosku o zasiłek. Urząd pracy wybiera najbardziej korzystną podstawę dla obliczenia zasiłku, który stanowi 62,4 % wcześniejszego dochodu przed opodatkowaniem. Musisz zarobić co najmniej 1,5 kwoty bazowej ubezpieczeń społecznych (G) w roku kalendarzowym poprzedzającym rok złożenia wniosku. 57 W przypadku decyzji odmownej, masz możliwość odwoływania się. Liczba przysługujących Ci tygodni zasiłku dla bezrobotnych, zależy od tego, ile wyniósł twój dochód przed złożeniem wniosku. Jeżeli zarobiłeś dwukrotność wyżej wymienionej kwoty bazowej w roku poprzedzającym, lub jeżeli średnia z ostatnich trzech lat wyniosła co najmniej dwukrotność kwoty bazowej, masz prawo do otrzymywania zasiłku dla bezrobotnych przez 104 tygodni. Jeżeli zarobiłeś mnie, masz prawo do zasiłku dla bezrobotnych przez 52 tygodnie. Wypłata zasiłku zostaje wstrzymana natychmiastowo, jeżeli warunki dla otrzymywania zasiłku dla bezrobotnych, nie są dłużej spełnione Przymusowy urlop bezpłatny (permittering) Jeżeli zakład musi czasowo ograniczyć działalność, pracodawca może być zmuszony do wysłania pracowników na przymusowy urlop bezpłatny zamiast wypowiedzenia im stosunku pracy. W okresie przymusowego urlopu jesteś czasowo zwolniony ze swoich obowiązków, a pracodawca jest czasowo zwolniony z wypłaty 57 Kwota bazowa ubezpieczeń społecznych wynosi kr na dzień

38 wynagrodzenia. Pracodawca musi jednak zapłacić za pierwsze dni przymusowego urlopu. W przypadku całkowitej redukcji czasu pracy lub w przypadku co najmniej 40% redukcji czasu pracy pracodawca ma obowiązek wypłaty wynagrodzenia za 10 dni. 58 W przypadku redukcji czasu pracy mniejszej niż 40%, masz prawo do zapłaty wynagrodzenia za 15 dni. Jeżeli zakład pracy przywróci swoją działalność, będziesz miał możliwość wznowienia pracy. Pracodawca może wysłać pracowników na przymusowy urlop bezpłatny, jeżeli redukcja działalności firmy ma jedynie charakter przejściowy. Jeżeli zaś ma ona trwały charakter, to nie może on skorzystać z wysłania pracowników na tymczasowy urlop. W takim przypadku pracodawca musi dać ci wypowiedzenie, dzięki czemu uzyskasz prawo do okresu wypowiedzenia. Jeśli zostałeś wysłany na przymusowy urlop bezpłatny, możesz ubiegać się o zasiłek dla bezrobotnych z urzędu pracy (NAV). Najpierw musisz zarejestrować się jako poszukujący pracy za pośrednictwem internetu lub w siedzibie urzędu pracy. Następnie musisz wypełnić wniosek o zasiłek i załączyć odpowiednie dokumenty z informacją na temat przymusowego urlopu bezpłatnego od pracodawcy. Pracownik powinien otrzymać zawiadomienie o przymusowym urlopie na 14 dni przed planowanym zwolnieniem z obowiązku pracy. Urlop przymusowy z reguły nie powinien trwać dłużej niż sześć miesięcy, chyba że pracodawca ma uzasadnione podstawy do przedłużenia przymusowego postoju w pracy Wymagania względem dobrego środowiska pracy oraz dostosowania stanowiska pracy Jednym z głównych celów kodeksu pracy jest zapewnienie 58 Zobacz Ustawa o przymusowych urlopach pracowniczych (Permitteringslønningsloven) 3 38

39 pracownikom odpowiednich warunków pracy. 59 Są to wymagania dotyczące zarówno fizycznego jak i psychospołecznego środowiska pracy. Obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie dobrego i bezpiecznego środowiska pracy. 60 Powinien on zatem zastosować środki, które zapewniają pełną ochronę pracowników przed niekorzystnymi czynnikami środowiska pracy. Mogą to być odpowiednie instruktaże pracy, mąż zaufania (tillitsvalgt), przedstawiciel do spraw bezpieczeństwa pracy (verneombud) czy przyzakładowe usługi zdrowotne (bedriftshelsetjeneste). Jeżeli twoja zdolność do pracy została zredukowana w wyniku wypadku, uszkodzenia ciała, choroby itp., pracodawca powinien, w miarę możliwości, dostosować Twoje miejsce pracy lub zorganizować Ci pracę w ten sposób, abyś nie stracił swojego stanowiska pracy lub mógł otrzymać inne stanowisko odpowiednie do Twoich kwalifikacji. Wymóg zapewnienia przez pracodawcę odpowiednich warunków pracy jest niezależny od sytuacji finansowej przedsiębiorstwa. Masz prawo zawiadomić o niebezpiecznych lub nieakceptowalnych warunkach w miejscu pracy bez groźby jakichkolwiek negatywnych konsekwencji z tego tytułu. 61 Zgłoszenie o złych warunkach pracy powinno mieć jednak odpowiednią formę. Zakład pracy powinien zapewnić wewnętrzny system powiadamiania o złych warunkach pracy. Jeżeli pracodawca zapewnia wewnętrzny system powiadamiania na przykład przez męża zaufania, musisz zgłosić to najpierw jemu, jeżeli jest to uzasadnione. Masz jednak zawsze prawo zawiadamiać o nieakceptowalnych warunkach pracy bezpośrednio władzom publicznym, takim jak Inspekcja Pracy (arbeidstilsynet), Urząd Ochrony Zdrowia (helsetilsynet) czy Urząd Ochrony Danych (datatilsynet). 59 Zobacz Kodeks pracy (arbeidsmiljøloven) 1-1 i Zobacz Kodeks pracy (arbeidsmiljøloven) Zobacz Kodeks pracy (arbeidsmiljøloven) 2-4,2-5 og

40 Jeśli twoja zdolność do pracy została zredukowana w wyniku wypadku, choroby lub uszkodzenia ciała, pracodawca powinien, w miarę możliwości, podjąć niezbędne działania, tak abyś mógł utrzymać swoje stanowisko pracy lub uzyskać inną odpowiednią pracę Rola Państwowej Inspekcji Pracy Państwowa Inspekcja Pracy prowadzi doradztwo na temat przepisów Kodeksu pracy i może skontrolować przypadki, w których pracodawca łamie prawo, zwłaszcza, jeżeli chodzi o postanowienia kodeksu pracy. Inspekcja Pracy nie rozstrzyga jednak sporów o charakterze cywilnoprawnym pomiędzy pracownikiem a pracodawcą. Kontakt z Państwową Inspekcją Pracy jest bezpłatny Obywatele państw spoza Europejskiego Obszaru Gospodarczego63 64 Jeżeli jesteś obywatelem kraju spoza Europejskiego Obszaru Gospodarczego i chcesz podjąć pracę w Norwegii, z reguły musisz mieć pozwolenie na pobyt. Istnieją różne rodzaje pozwoleń i różne zasady, wytyczne i procedury składania wniosków o pozwolenie na pobyt w zależności od rodzaju pozwolenia. Aby uzyskać pełną informację na temat rodzajów i procedur związanych z 62 Zobacz Kodeks pracy (arbeidsmiljøloven) Informasjon kopiert fra: 64 Informasjon kopiert fra: 40

41 uzyskiwaniem zezwoleń na pobyt, odwiedź stronę internetową Departamentu ds. Cudzoziemców (UDI): Uzyskasz tam informację na temat różnych typów zezwoleń dla pracowników wykwalifikowanych Pracownicy wykwalifikowani: Musisz być wykwalifikowany w jednej z poniższych kategorii: Wykształcenie zawodowe na poziomie szkoły średniej. Musisz mieć ukończoną szkołę w konkretnym zawodzie. Wykształcenie musi odpowiadać co najmniej poziomowi szkoły średniej szkoły, tj. minimum trzy lata nauki. Jeżeli uzyskałeś wykształcenie za granicą, musi ono dawać te same kwalifikacje, co odpowiadające mu wykształcenie w Norwegii. Na przykład wykształcenie zawodowe jako stolarz, hydraulik czy wykwalifikowany pracownik służby zdrowia Świadectwo czeladnicze lub odpowiadające mu kwalifikacje. Świadectwo czeladnicze uzyskane za granicą musi dawać kwalifikacje odpowiadające kwalifikacjom świadectwa czeladniczego w Norwegii (fagbrev) Wykształecenie wyższe (szkoła wyższa lub uniwersytet). Wykształcenie wyższe powinno być zakończone egzaminem / stopniem lub tytułem, na przykład pielęgniarka, inżynier, dyplom licencjata lub magistra. 41

42 Kwalifikacje osiągnięte bez formalnego wykształcenia. Jeżeli nie masz formalnego wykształcenia, to Twoje kwalifikacje mogą zostać zaliczone w Norwegii, jeżeli zdobyłeś wiedzą poprzez doświadczenie zawodowe określonej długości, ewentualnie w połączeniu z innymi szkoleniami (kursy itp.). Jeśli w twoim zawodzie istnieje możliwość zdobycia formalnego wykształcenia, to twoja wiedza musi być w przybliżeniu równa poziomowi takiego wykształcenia. Musisz wiedzieć, że otrzymanie pozwolenia jako pracownik wykwalifikowany przyznanego na podstawie kwalifikacji bez formalnego wykształcenia jest bardzo trudne i wymaga szczegółowej dokumentacji. Jeżeli jesteś sportowcem, który będzie brał udział w zawodach na wysokim poziomie, lub jesteś trenerem sportowym zawodników na wysokim poziomie, Twój klub (pracodawca) powinien złożyć oświadczenie o twoich umiejętnościach i o poziomie zawodów, w których będziesz brał udział Zaostrzone wymagania dla niektórych grup zawodowych Dla przywódców religijnych/nauczycieli duchowych a także kucharzy kuchni etnicznej istnieją zaostrzone wymagania w zakresie posiadanych kwalifikacji. Przywódcy religijnych/nauczyciele duchowi muszą z reguły posiadać wykształcenie magisterskie lub wykształcenie na poziomie magisterskim Wymóg zgodności Twoje kwalifikacje muszą być zgodne z oferowanym stanowiskiem pracy. Oznacza to, że stanowisko pracy musi wymagać wykwalifikowanego pracownika w Twoim zawodzie. Twoje 42

43 kwalifikacje muszą dokładnie odpowiadać wymogom stanowiska pracy Wymóg uznawalności wykształcenia lub autoryzacji dla zawodów regulowanych Jeżeli będziesz pracować w zawodzie, w którym istnieją wymogi co do uznawalności wykształcenia (zawód regulowany), twoje kwalifikacje muszą zostać uznane lub musisz uzyskać autoryzację od organu właściwego dla Twojej profesji. Na przykład personel medyczny musi załączyć autoryzację lub licencję z Norweskiego urzędu autoryzacji pracowników służby zdrowia (SAFH) Dodatkowy warunek praca przez agencję zatrudnienia Jeżeli podejmujesz pracę jako pracownik wykwalifikowany przez agencję zatrudnienia, musisz przedłożyć wykaz zleceń jakie oferuje ci pracodawca na miejscu. Ponadto agencja zatrudnienia ma obowiązek podać informację o tym, że Twoje wynagrodzenie będzie odpowiadało Twoim kwalifikacjom również w okresach, gdy pracodawca nie będzie miał dla ciebie zleceń. Agencja pracy musi znajdować się w rejestrze prowadzonym przez Państwową Inspekcję Pracy Wymagania ogólne Musisz posiadać konkretną ofertę pracy od pracodawcy w Norwegii. (Jeśli nie posiadasz oferty pracy, możesz ubiegać się o pozwolenie jako pracownik wykwalifikowany poszukujący pracy). Oferta pracy musi zawierać informacje o Twoim przyszłym stanowisku pracy, stawce godzinowej i liczbie godzin pracy tygodniowo. Należy również określić długość trwania zatrudnienia. 43

44 Z reguły powinieneś posiadać ofertę pracy w pełnym wymiarze godzin, u jednego pracodawcy. Warunki pracy i płacy nie mogą być gorsze od tych zawartych w obowiązujących układach zbiorowych lub regulaminu wynagradzania pracowników w danej branży. Jeżeli istnieje taki układ zbiorowy lub regulamin wynagradzania, Twoje warunki płacy i pracy nie mogą być gorsze od tych, które obowiązują w Twoim przyszłym miejscu pracy i w Twoim zawodzie. Jeżeli stanowisko pracy wymaga wykształcenia akademickiego a nie jest objęte układami zbiorowymi lub regulaminem wynagradzania pracowników, Twoje wynagrodzenie powinno być na poziomie wynagrodzeń ujętych w państwowym układzie zbiorowym pracy, chyba że pracodawca udokumentuje, że w Twoim przyszłym miejscu pracy i w Twoim zawodzie obowiązują inne wynagrodzenia. Oznacza to, że Twoje wynagrodzenie minimalne powinno odpowiadać szczeblowi płacowemu 47 (lønnstrinn 47) w Tabeli płac zasadniczych (statens hovedlønnstabell). Obecnie jest to rocznie dla osób z wyższym wykształceniem akademickim, takim jak tytuł magistra. Osoby z niższym wykształceniem na poziomie uniwersyteckim, takim jak licencjat, powinny mieć zapewnione minimalne wynagrodzenie na poziomie szczebla płacowego 42. Obecnie jest to kr rocznie. Wyjątkowo, możesz otrzymać pozwolenie na pracę, nawet jeśli oferta pracy nie ma charakteru ciągłego. Zależy to od konkretnej i indywidualnej oceny, czy w Twoim przypadku, można wydać takie pozwolenie. Na rozpatrzenie twojej sytuacji może mieć wpływ na przykład fakt, że masz inną pracę w innym kraju lub jesteś objęty systemem rotacji pracowników w firmie międzynarodowej i dlatego zaoferowana Ci praca nie ma ciągłego charakteru. Ważne jest również, czy zamierzasz przebywać w Norwegii przez co najmniej połowę czasu, na który ubiegasz się o zezwolenie na pobyt. 44

45 Pobyt finansowany z własnych środków w czasie badań naukowych Możesz otrzymać pozwolenie na pobyt jako naukowiec w Norwegii, jeżeli będziesz prowadził badania na uniwersytecie, instytucie itp. i masz możliwość sfinansowania swojego pobytu z własnych środków Pracownik świadczący usługi, pracownik oddelegowany Wykwalifikowany pracownik, który jest zatrudniony w przedsiębiorstwie zagranicznym i świadczy usługi w Norwegii, może otrzymać pozwolenie na pobyt. Twój pracodawca mający siedzibę poza Norwegią musi mieć podpisaną umowę na świadczenie usług z firmą norweską. Ten rodzaj pozwolenia obowiązuje również w przypadku, gdy jesteś zatrudniony przez międzynarodową firmę za granicą i będziesz świadczyć usługi dla norweskiej firmy będącej jej częścią Pracownik świadczący usługi, samodzielny zleceniobiorca Jeżeli jesteś pracownikiem wykwalifikowanym i będziesz świadczyć usługi jako niezależny podmiot (samodzielny zleceniobiorca), możesz na tej podstawie uzyskać pozwolenie na pobyt. Musisz być samozatrudniony (prowadzić działalność gospodarczą) za granicą oraz mieć podpisaną umowę o świadczenie usług z firmą norweską Pracownik samozatrudniony Jeżeli jesteś pracownikiem wykwalifikowanym i będziesz prowadzić 45

46 na stałe działalność gospodarczą w Norwegii, możesz otrzymać pozwolenie na pobyt jako pracownik samozatrudniony. Musisz prowadzić działalność jednoosobową (enkeltpersonforetak), w której sam odpowiadasz za zobowiązania Twojej firmy Kucharz kuchni etnicznej Jeżeli podejmujesz pracę jako kucharz kuchni narodowej i etnicznej, potrzebujesz pozwolenie na pobyt jako kucharz kuchni etnicznej. Musisz posiadać kwalifikacje na wyższym poziomie jako kucharz etniczny. Twoim pracodawcom musi być restauracja etniczna i z reguły musi oferować posiłki pochodzące tylko z jednego kraju. W niektórych przypadkach UDI akceptuje, że restauracja oferuje potrawy z innych krajów. Jeżeli będziesz pracować jako zwykły kucharz, ale nie jako kucharz kuchni etnicznej, możesz ubiegać się o pozwolenie jako pracownik wykwalifikowany Pracownik wykwalifikowany poszukujący pracy Istnieją specjalne zasady dla pracowników wykwalifikowanych, którzy chcą przyjechać do Norwegii w celu poszukiwania pracy. Możesz otrzymać pozwolenie na pobyt jako osoba poszukująca pracy, jeżeli jesteś pracownikiem wykwalifikowanym z obowiązkiem wizowym Poszukujący pracy absolwent lub badacz naukowy Twoim celem powinno być poszukiwanie zatrudnienia jako pracownik wykwalifikowany lub jako specjalista w Norwegii. Musisz być absolwentem lub badaczem naukowym, mieć 46

47 zezwolenie na pobyt w jednej z następujących kategorii oraz złożyć wniosek przed jego wygaśnięciem: student, uczestnik kursu norweskiego dla pracowników wykwalifikowanych, student studiów podyplomowych lub praktykant, badacz naukowy finansujący pobyt z własnych środków Kursy języka norweskiego dla pracowników wykwalifikowanych Jako pracownik wykwalifikowany możesz otrzymać pozwolenie na naukę języka norweskiego przez rok. Możesz uzyskać takie pozwolenie, nawet jeżeli celem późniejszego pobytu jest podjęcie pracy w Norwegii Dodatkowe wykształcenie w celu uznania kwalifikacji w Norwegii Jeżeli jesteś pracownikiem wykwalifikowanym, możesz uzyskać pozwolenie na pobyt na okres do dwóch lat, aby podjąć niezbędne dodatkowe szkolenie, praktyki lub kurs w celu uznania Twoich kwalifikacji w Norwegii Marynarze na zagranicznych statkach Jeżeli jesteś pracownikiem zagranicznego statku przewożącego towary lub pasażerów pomiędzy norweskimi portami, możesz również uzyskać pozwolenie na pobyt. 47

48 Praca na szelfie kontynentalnym Jeżeli jesteś pracownikiem wykwalifikowanym lub specjalistą i będziesz pracować na norweskim szelfie kontynentalnym, możesz także uzyskać pozwolenie na pobyt. Istnieje jednak wymóg, że trzeba pracować na norweskiej lub zagranicznej platformie, która jest na stale położona na norweskim szelfie kontynentalnym Sportowiec i trener Jeśli jesteś sportowcem, który bierze udział w zawodach sportowych na wysokim poziomie, możesz uzyskać zezwolenie na pobyt jako pracownik wykwalifikowany. Możesz również uzyskać tego typu zezwolenie, jeżeli jesteś trenerem zawodników na wysokim poziomie Grupy, które są zwolnione z zezwolenia na pobyt Poniżej podajemy krótki przegląd grup, które są zwolnione z obowiązku posiadania zezwolenia na pobyt Pracownicy wykwalifikowani poszukujący pracy, bez obowiązku wizowego Jeżeli przebywałeś w Norwegii dłużej niż 90 dni jako poszukujący pracy, nie możesz wjechać do innych krajów strefy Schengen niż Norwegia, lub też przebywać w tych krajach. Nie możesz również wyjeżdżając z Norwegii przejeżdżać przez inne kraje strefy Schengen. Jeżeli wyjechałeś z Norwegii, możesz wjechać z powrotem tylko wtedy, jeżeli czas Twojego całkowitego pobytu na terytorium Schengen nie przekroczył 90 dni w ciągu sześciu miesięcy. Jeśli miałeś pozwolenie na pobyt w Norwegii, musisz pozostawać poza 48

49 terytorium Schengen przez okres co najmniej 90 dni, zanim będziesz mógł poszukiwać ponownie pracy w Norwegii. Pozwolenie na pobyt jest jednakże niezbędne, jeśli szukasz pracy jako przywódca religijny / nauczyciel duchowy lub kucharz etniczny Zatrudnienie lub zlecenie do trzech miesięcy Jeżeli nie masz pracodawcy w Norwegii, możesz pracować w tym kraju bez pozwolenia na pobyt przez okres do trzech miesięcy, jeżeli jesteś: w podróży handlowej i biznesowej, ekspertem technicznym, który montuje, demontuje, obsługuje, naprawia lub konserwuje (maszyny) lub wyposażenie techniczne albo szkoli z zakresu ich obsługi. Praca nie może trwać dłużej niż trzy miesiące, a ty lub twój pracodawca musicie złożyć pisemne powiadomienie na policji przed Twoim wjazdem do Norwegii, pracownikiem w sektorze usług dla osób prywantych, który towarzyszy innej osobie z wizytą w Norwegii, zawodowym sportowcem lub członkiem zespołu towarzyszącego, pracownikiem służb publicznych, który jest wynagradzany przez inny kraj na mocy porozumienia między władzami zagranicznymi i norweskimi, dziennikarzem lub pracownikiem zagranicznej instytucji medialnej, 49

50 przewodnikiem turystycznym, który podczas wizyty w Norwegii zatrudniony jest w zagranicznym biurze podróży, personelem w zagranicznym pociągu, samolocie, autobusie lub samochodzie ciężarowym, niezbędnym członkiem załogi bezpieczeństwa i konserwacji statku zagranicznego stacjonującego u brzegów w Norwegii. Musisz powiadomić o swoim pobycie policję. Niezależnie od tego, czy masz pracodawcę w Norwegii czy nie, nie potrzebujesz pozwolenia na pobyt do trzech miesięcy, jeżeli: jesteś badaczem naukowym lub prowadzisz wykłady, prowadzisz nauki religijne (praca nie może przekraczać 3 miesięcy), jesteś zatrudniony w międzynarodowej firmie, która jest na szkoleniu wewnętrznym do 3 miesięcy Pojedyncze zlecenia do 14 dni: Jeśli jesteś artystą, twórcą sztuki, muzykiem lub towarzyszącym mu personelem pomocniczym, nie potrzebujesz pozwolenia na pobyt dla zleceń nie przekraczających 14 dni w ciągu roku kalendarzowego. Ty lub Twój pracodawca musicie złożyć pisemne powiadomienie na policję przed wjazdem do Norwegii Handel na targowisku przez jeden dzień w miesiącu Nie potrzebujesz pozwolenia na sprzedaż rosyjskich produktów na straganach i targowiskach w Północnej Norwegii przez jeden dzień 50

51 w miesiącu. Musisz być obywatelem rosyjskim z regionu Morza Barentsa. O zamiarze handlu należy powiadomić policję. Jeżeli będziesz sprzedawać rosyjskie produkty w ramach miejskich imprez kulturalnych, możesz uzyskać pozwolenie jako straganiarz Dyplomaci Jeśli jesteś dyplomatą, nie potrzebujesz pozwolenia na pobyt i pracę w Norwegii Obywatele krajów nordyckich Obywatele krajów nordyckich nie potrzebują pozwolenia na pobyt, aby przebywać i pracować w Norwegii Niektóre kategorie marynarzy na norweskich statkach Nie potrzebujesz pozwolenia na pobyt, jeżeli będziesz pracować na norweskim statku pływającym na wodach zagranicznych. Norweskie statki rybackie, które przypływają na wyładunek w norweskim porcie, nie zaliczają się do statków pływających na wodach zagranicznych. Statki norweskie, które zabierają na pokład towary i osoby w norweskim porcie a zarazem rozładowują towary lub wysadzają pasażerów w norweskim porcie nie zaliczają się do statków pływających na wodach zagranicznych. Takie statki będą jednak statakmi pływającymi na wodach zagranicznych, jeżeli zostały objęte przepisami o rozszerzonym zakresie poruszania się po obszarach morskich dla statków towarowych zarejestrowanych w Norweskim Międzynarodowym Rejestrze Statków (NIS) lub przepisami w sprawie specjalnej strefy obszarów morskich dla 51

52 statków i ruchomych platform w branży naftowej zarejestrowanych w NIS. Dla pracowników norweskich statków na trasach międzynarodowych zawijających do portów norweskich istnieją specjalne zasady ubiegania się o pozwolenie na rezygnację ze stanowiska pracy na statku i zejście na ląd, jak również obowiązek zameldowania o tym. Więcej informacji na ten temat można znaleźć w przepisach UDI. Jeżeli nie podlegasz pod żadną z powyższych grup, musisz posiadać pozwolenie na pobyt. Rodzaj zezwolenia zależy od rodzaju pracy, którą masz zamiar podjąć Niektóre kategorie marynarzy na zagranicznych statkach Jeżeli pracujesz na pokładzie statku wycieczkowego zarejestrowanego za granicą lub na zagranicznym statku zarejestrowanym w rejestrze statków w krajach EOG, nie potrzebujesz pozwolenia na pobyt. Dotyczy to także marynarzy objętych dwustronnymi umowami żeglugowymi. Jeżeli pracujesz na statku zagranicznym innego rodzaju, przewożącym towary lub pasażerów pomiędzy norweskimi portami, z reguły musisz posiadać pozwolenie na pobyt. Statek musi pływać pomiędzy norweskimi portami regularnie lub bardzo często. Regularne lub bardzo często oznacza przez nieprzerwany okres trzech miesięcy. Okres ten może być przerwany nie więcej dwoma krótkimi pojedynczymi rejsami do innych krajów, które nie są dłuższe niż dziesięć dni. Nie ma wymogu pozwoleń na pobyt do pracy na statkach zarejestrowanych za granicą, jeżeli statek tylko czasami pływa pomiędzy norweskimi portami, co oznacza, że nie są to działania regularne lub częste. 52

53 1.19 Pozwolenie na pobyt dla obywateli krajów EOG. Jeżeli jesteś obywatelem EOG i posiadasz ważny dowód tożsamości lub paszport, masz prawo pobytu w Norwegii przez okres do trzech miesięcy. To samo odnosi się do członków Twojej rodziny, którzy są obywatelami EOG. Członkowie rodziny, którzy nie są obywatelami EOG, muszą mieć ważny paszport i muszą być w stanie udokumentować, że macie wspólne gospodarstwo domowe i że będą na Twoim utrzymaniu w czasie pobytu w Norwegii. Obywatele krajów UE / EOG / EFTA nie muszą ubiegać się o pozwolenie na pobyt, ale mogą zarejestrować się elektronicznie przez internet. Musisz także po przyjeździe do kraju udać się na najbliższy posterunek policji. Policja może wymagać okazania ważnego dowodu tożsamości lub paszportu a także zaświadczenia o zatrudnieniu lub umowy o pracę zgodnej z prawem pracy. Jeżeli warunki rejestracji zostaną spełnione, otrzymasz zaświadczenie o rejestracji (registreringsbevis). Zaświadczenie o rejestracji nic nie kosztuje i jest ważne bezterminowo. Niemniej jednak ważność zaświadczenia przestaje obowiązywać, jeżeli warunki dla jego otrzymania przestają być spełnione Kto podlega rejestracji? Musisz się zarejestrować, jeżeli jesteś obywatelem EOG i zamierzasz pozostać w Norwegii dłużej niż trzy miesiące oraz należysz do jednej z poniższych sześciu kategorii: Jesteś pracownikiem. Jesteś samozatrudniony. 53

54 Jesteś usługodawcą. Jesteś studentem. Masz wystarczające środki na utrzymanie (środki własne i / lub okresowe świadczenia, np. emerytura) oraz posiadasz pełne ubezpieczenie zdrowotne. Jesteś członkiem rodziny obywatela EOG, który mieszka w Norwegii, i sam jesteś obywatelem jednego z krajów EOG Obowiązek rejestracji poszukujących pracy Obywatele EOG, którzy poszukują pracy w Norwegii muszą zgłosić się jako poszukujący pracy na policję w ciągu trzech miesięcy od wjazdu. Istnieje wymóg, iż należy udokumentować, że jest się zarejestrowanym jako poszukujący pracy w urzędzie pracy (NAV). Jedynie w przypadkach, gdy pracowałeś w Norwegii i jesteś bezrobotny (z powodu zwolnienia, choroby itp.) istnieje konieczność przedstawienia zaświadczenia z NAV. Jeżeli nigdy wcześniej nie pracowałeś w Norwegii a poszukujesz zatrudnienia, wystarczy zgłosić się na policję, aby zostać zarejestrowanym. Można wstępnie zarejestrować swoje dane poprzez internet a następnie zgłosić się osobiście na policję w celu potwierdzenia swojej tożsamości. Następnie otrzymasz prawo pobytu w Norwegii przez okres sześciu miesięcy. Na dzień dzisiejszy nie wystawia się potwierdzeń o rejestracji na policji jako osoba poszukująca pracy. W momencie, gdy otrzymasz pracę lub twoja podstawa do pobytu zmieni się, podlegasz obowiązkowi rejestracji. Musisz wtedy ponownie zgłosić się na policję. 65 Jeżeli nie jesteś pewny jakie dokumenty obowiązują w Twoim przypadku, skontaktuj się z 65 Fragment został skopiowany z opphold/arbeid-og-opphold-eu-eos-efta-borgere/midlertidig- registreringsordning-for-eos-borgere/?id=

55 najbliższym konsulatem lub ambasadą, usługą informacyjną UDI lub najbliższym posterunkiem policji Wymagane dokumenty Wymagania dotyczące dokumentów zależą od tego, jaki jest cel Twojego pobytu w Norwegii Pracownicy muszą przedłożyć: ważny dowód osobisty lub paszport zaświadczenie o zatrudnieniu (lub umowę o pracę, która jest zgodna z ustawą o zatrudnieniu) Osoby samozatrudnione (z działalnością gospodarczą) muszą przedłożyć: ważny dowód osobisty lub paszport, dokumenty potwierdzające samozatrudnienie. Jednoosobowa działalność gospodarcza może być potwierdzona zestawem następujących dokumentów: wydruk z rejestru firm (Enhetsregister) lub rejestru w Brønnøysund), umowy z klientami, zestawienie budżetu / wydruk księgowy, zaświadczenie od odporowadzaniu VAT, umowy lub rachunki za zakup / wynajem pomieszczeń, pojazdu, sprzętu / urządzeń itp, faktury za zrealizowane zlecenia. 55

56 Osoby z dostatecznymi środkami na utrzymanie muszą przedłożyć: ważny dowód osobisty lub paszport, dokumentacja, że masz wystarczająco dużo środków na utrzymanie siebie i swojej rodziny (np. emerytura, oszczędności lub nieruchomość w Norwegii), prywatne ubezpieczenie zdrowotne lub Europejska Karta Ubezpieczenia Zdrowotnego Studenci muszą przedłożyć: ważny dowód osobisty lub paszport, potwierdzenie wpisu na listę studentów w uznawanej uczelni, prywatne ubezpieczenie zdrowotne lub Europejska Karta Ubezpieczenia Zdrowotnego, oświadczenie o posiadaniu wystarczających środków finansowych na samodzielne utrzymanie się Usługodawcy muszą przedłożyć następującą dokumentację: ważny dowód osobisty lub paszport, umowę o pracę z pracodawcą za granicą, potwierdzenie zlecenia od klienta w Norwegii lub pracodawcy w innym kraju EOG oraz czasu jego trwania (usługa musi mieć charakter tymczasowy) Osoby otwierające działalność w Norwegii muszą przedłożyć następującą dokumentację: dokument poświadczający zatrudnienie w firmie, 56

57 dokument poświadczający zatrudnienie na kierowniczym stanowisku lub posiadanie kwalifikacji, na które jest zapotrzebowanie w Norwegii. Mogą to być na przykład dokumenty poświadczające doświadczenie zawodowe i wykształcenie, ewentualnie pismo od kierownika firmy. dokument poświadczający pozwolenie na pobyt, ewentualnie rejestrację w kraju EOG, w którym została założona firma. Z tego dokumentu musi również wynikać, że wnioskodawca ma prawo powrotu do tego kraju po zakończeniu pobytu w Norwegii. kopia paszportu. 57

58 Rozdział 2 Wynajem mieszkań 58

59 2.1 Zasady ogólne Wynajem mieszkania to prawo do tymczasowego odpłatnego użytkowania lokalu. 66 Tymczasowe użytkowanie oznacza, że ma się prawo do przebywania w mieszkaniu lub domu przez określony czas. Prawo użytkowania lokalu za opłatą oznacza, że za mieszkanie w lokalu uiszcza się czynsz. Wynajmującym jest osoba, która ma w posiadaniu mieszkanie lub dom (często nazywana właścicielem mieszkania). Najemcą jest osoba, która mieszka w mieszkaniu przez określony czas w zamian za zapłatę. Prawo do użytkowania mieszkania (prawo do zamieszkiwania lokalu) musi zawsze wynikać z mowy pomiędzy wynajmującym a najemcą. Umowa może być ustna lub pisemna. Tego rodzaju porozumienie nazywa się umową najmu lub wynajmu mieszania. 2.2 Rodzaje umów najmu W norweskiej ustawie o najmie lokali istnieje rozróżnienie między umowami czasowymi a umowami na czas nieokreślony. Umowa czasowa najmu obejmuje określone daty rozpoczęcia i zakończenia umowy. Na przykład od 1 stycznia 2012 roku do 1 stycznia 2015 roku. Ogólna zasada w prawie norweskim stanowi o tym, że umowa nie powinna być zawarta na okres krótszy niż trzy 66 Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven)

60 lata 67. Od tej zasady mogą istnieć ostępstwa i w niektórych przypadkach można zawrzeć umowę na krótszy czas. 68 Umowy na czas określony z reguły nie można wypowiedzieć. Oznacza to, że jako najemca nie masz możliwość zerwania (wypowiedzenia) umowy w okresie najmu. W takim wypadku jesteś zobowiązany do zapłaty czynszu za cały okres najmu. Jeżeli umowy nie można wypowiedzieć, to musi być to zapisane w umowie. Jeżeli taka informacja nie została podana w umowie, oznacza to, że można ją zerwać (można wypowiedzieć umowę w trakcie trwania najmu). Umowa na czas nieokreślony nie ma daty upływu. Innymi słowy, nie jest uzgodnione kiedy kończy się prawo najemcy do użytkowania lokalu. 2.3 Możesz żądać umowy na piśmie Nawet jeżeli zawarłeś umowę ustną z wynajmującym, zawsze możesz zwrócić się do niego o zawarcie umowy na piśmie 69. Właściciel mieszkania też może od Ciebie wymagać zawarcia pisemnej umowy. Jeżeli wynajmujący nie chce zawrzeć z Tobą umowy na piśmie, gdy o to poprosisz, możesz zwrócić się do sądu o wydanie orzeczenia w tej sprawie. Ustne umowy są ważne tak samo jak pisemne, ale zawsze jest dobrze mieć umowę pisemną na wypadek sporu pomiędzy wynajmującym a najemcą. Niezgodność może dotyczyć na przykład zakresu umowy najmu: czy masz prawo do korzystania z garażu? czy opłaty za energię elektryczną są 67 Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven) Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven) 9-3 ust Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven) 1-4 pkt 2 60

61 wliczone w czynsz, czy musisz opłacać je we własnym zakresie? Na wypadek, gdybyście nie byli co do tego zgodni, zawsze dobrze jest mieć pisemną umowę, w której zawarte są tego rodzaju uzgodnienia, tak aby spór nie był jałowy. 2.4 Umowa najmu a ustawa o najmie lokali Właściciel nie może zawrzeć w umowie warunków, które sprawią, że będziesz miał mniej praw niż te, które gwarantuje ustawa o najmie lokali. 70 Ustawa o najmie lokali jest nadrzędna w tym sensie, że nie można ustalić warunków najmu, które będą gorsze niż te, jakie wynikają z ustawy. Oznacza to, że na przykład wynajmujący nie może zawrzeć w umowie najmu zapisu, że czynsz najmu będzie wzrastał co sześć miesięcy, gdyż nie zezwala na to ustawa o najmie lokali. 71 Wynajmujący i najemca mają jednak prawo do zawarcia w umowie warunków, które dają najemcy więcej praw niż przewiduje to ustawa. Na przykład dozwolone jest zapisanie w umowie, że cena czynszu będzie zmniejszała się w miarę upływu czasu. 2.5 Obowiązki wynajmującego Obowiązek to coś, do czego jest się zobowiązanym lub coś, co należy zrobić. Obie strony (zarówno wynajmujący jak i najemca) mają różne obowiązki w trakcie trwania umowy najmu. Głównym obowiązkiem właściciela jest udostępnienie lokalu do 70 Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven) 1-2 ust Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven) rozdz. 4 61

62 użytkowania. 72 Oznacza to, że właściciel nie może zabronić Tobie, czyli najemcy, dostępu do (użytkowania) lokalu, który zgodnie z umową, wynajmujesz. Nie może też w żaden sposób ograniczać Twojego korzystania z niego. Jeżeli umówiliście się, że będziesz miał osobną łazienkę, to nie może później sam z niej korzystać. Innym obowiązkiem wynajmującego jest zapewnienie, że wynajmowane mieszkanie jest w takim stanie, w jakim uzgodniono. 73 Oznacza to, że jeżeli umowa przewiduje, że mieszkanie będzie odnowione, z nową kuchnią, świeżo pomalowanymi ścianami i nową łazienką, a nie zostało to zrobione, to właściciel nie spełnił swoich zobowiązań. Możecie oczywiscie dowolnie umawiać się co do stanu wynajmowanego mieszkania. Osoba, która wynajmuje mieszkanie ma również obowiązek utrzymania ładu i porządku na terenie nieruchomości. 74 Oznacza to, że właściciel nie może rozpocząć działań, które będą uciążliwe dla najemcy oraz, że musi zainterweniować, gdy inni użytkownicy nieruchomości będą uciążliwi dla najemcy. Ponadto wynajmujący ma obowiązek utrzymywania lokalu w dobrym stanie. 75 Oznacza to obowiązek dbania o obiekty znajdujące się na terenie lokalu, tak aby nie były one zniszczone. Obowiązek właściciela w tym zakresie dotyczy zarówno samego mieszkania jak i całej posiadłości wokół domu. Właściciel zobowiązany jest, aby dbać o wszystko to, o co nie musi dbać najemca. Obowiązki najemcy zostaną przybliżone w dalszej części poradnika. 72 Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven) 2-1 ust. 1 i 5-1 ust Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven) Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven) Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven) 5-3 ust. 1 62

63 2.6 Obowiązki najemcy Opłata czynszu Twoim głównym obowiązkiem jako najemcy jest opłacanie czynszu. Wysokość czynszu ustalona jest w umowie najmu. W przypadku nieopłacania czynszu ryzykujesz, że właściciel może wypowiedzieć Ci umowę najmu. Czynsz płaci się z reguły raz w miesiącu, ale można też umówić się inaczej. W Norwegii istnieją surowe przepisy co do pobierania innych opłat od najemcy oprócz czynszu. 76 Nie można też zażądać od najemcy zapłaty wyższej kwoty czynszu niż jest to przewidziane w umowie. Można jednak wymagać lub umówić się, aby najemca płacił dodatkowo za prąd, opał i wodę 77, a także aby wpłacił kaucję 78 lub zapewnił wynajmującemu gwarancję finansową. 79 Wynajmujący nie może zatem, oprócz opłaty czynszu, pobierać opłat za rzeczy czy usługi nie wymienione w umowie. Jeżeli na przykład korzystanie z telewizji lub internetu ma być dodatkowo płatne, opłaty te powinny być wliczone do ceny czynszu. Wynajmujący nie może też pobrać opłaty za spisanie umowy. Jeżeli taka jest między wami umowa lub wynajmujący wymaga zapłacenia innych opłat niż czynsz najmu, prąd, kaucja lub gwarancja finansowa, zawsze możesz zażądać zwrotu pieniędzy 80 wraz z odsetkami za zwłokę. 81 Odsetki naliczane są od dnia, w którym kwota została zapłacona wynajmującemu. 76 Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven) 3-7 ust Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven) Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven) Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven) Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven) 3-7 ust Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven) 3-7 ustęp końcowy 63

64 Użytkowanie mieszkania z należytą starannością i zgodnie z umową Zgodnie z ustawą o najmie lokali 82 najemca powinien użytkować mieszkanie z tzw. należytą starannością oraz zgodnie z umową. Z należytą starannością oznacza, że należy mieć na uwadze fakt, iż użytkuje się obiekt będący własnością kogoś innego. Innymi słowy, należy uważać, aby nie zniszczyć mienia właściciela, a jeżeli do tego dojdzie, należy go o tym powiadomić. Ponadto najemca powinien użytkować mieszkanie zgodnie z tym, co zostało uzgodnione. Oznacza to na przykład, że w przypadku zakazu odtwarzania głośno muzyki po godzinie 23.00, najemca musi tego przestrzegać. Obowiązek konserwacji i napraw Najemca i wynajmujący mogą uzgodnić, w jakim zakresie najemca ma obowiązek przeprowadzania konserwacji i napraw w użytkowanym lokalu. 83 Jeżeli w umowie nie jest uzgodnione, w jakim zakresie najemca powinien dokonywać napraw, to naprawy i konserwacje obejmują: zamki w drzwiach krany (na przykład kran w umywalce) toaletę kontakty i przełączniki elektryczne (na przykład kontakty elektryczne i przełączniki światła) podgrzewacz wody (kocioł) meble, wyposażenie i urządzenia, które nie są częścią nieruchomości (na przykład urządzenia podłączone do gniazdek elektrycznych, takie jak kuchenka, telewizor i pralka) 82 Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven) 5-1 ustęp końcowy 83 Zobacz ustawa o najmie lokali 5-3 ustęp końcowy 64

65 Jako najemca musisz też wymieniać baterie, czyścić i kontrolować stan czujników dymu oraz sprzętu gaśniczego. Jeżeli nie uzgodniłeś innych konserwacji i napraw z właścicielem mieszkania, obowiązuje Cię powyższa lista. Wszystkie inne naprawy i konserwacje należą do obowiązków wynajmującego. 2.7 Powiększenie gospodarstwa domowego i podwynajem W norweskim prawie najmu najemca ma prawo do wprowadzenia małżonka lub partnera oraz swoich dzieci i rodziców 84 do gospodarstwa domowego w przypadku wynajmu. Najemca ma również prawo do wprowadzenia swoich dzieci adopcyjnych do wynajmowanego mieszkania. Wprowadzenie członków rodziny do gospodarstwa domowego oznacza, że mogą oni zamieszkiwać razem z Tobą. Właściciel mieszkania nie może w takich przypadkach podnieść czynszu lub odmówić wprowadzenia się Twoich członków rodziny do gospodarstwa domowego. W przypadku wprowadzenia się innych osób niż wymienione powyżej, wymaga to zgody wynajmującego. Właściciel może odmówić zgody, jeżeli mieszkanie jest wyraźnie przepełnione lub jeżeli istnieją obiektywne powody, dla których właściciel nie chce wyrazić na to zgody. Takim powodem może być na przykład zakłócanie spokoju lub realne zagrożenie, że mieszkanie zostane zdewastowane. Narodowość, język, pochodzenie etniczne, rasa i poglądy polityczne nie są powodami, dla których właściwiel może 84 Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven)

66 odmówić członkom rodziny wprowadzenia się do gospodarstwa domowego najemcy. Podnajem zachodzi wtedy, gdy Ty jako najemca wynajmujesz lokal mieszkalny osobie trzeciej. Twój stosunek najmu z właścicielem mieszkania będzie wtedy określany jako główna umowa najmu. Jeżeli podnajmujesz komuś lokal, jesteś wtedy oddającym w podnajem a osoba, której podnajmujesz mieszkanie nazywa się podnajemcą. Główną zasadą w ustawie o najmie lokali dotyczącą podnajmu jest to, że wymaga on zgody właściciela. Można odejść od tej zasady, jeżeli uzgodniono inaczej, lub jeżeli inna ustawa stanowi inaczej. Jeśli twoja umowa najmu jest zawarta na czas określony, jesteś bardziej chroniony przez prawo w zakresie prawa do podnajmu i możliwości wypowiedzenia umowy. 85 Najemca może podnajmować mieszkanie do końca okresu umowy najmu za zgodą właściciela. Jeżeli właściciel odmówi zgody na podnajem bez wyraźnego powodu lub przepełnienia mieszkania, najemca może wypowiedzieć umowę najmu z trzymiesięcznym okresem wypowiedzenia. 86 Odmowa może nastąpić podobnie jak w przypadku wprowadzenia dodatkowych osób do gospodarstwa domowego najemcy, gdy istnieje uzasadniona obawa zdewastowania mieszkania, uciążliwego hałasu lub spowodowania szkód. W przypadku podnajmu odpowiadasz przed właścicielem mieszkania za podnajemcę. Oznacza to na przykład, że właściciel lokalu może zażądać od Ciebie odszkodowania za zniszczenia spowodowane przez podnajemcę, za które ty zaś możesz domagać się rekompensaty od podnajemcy. 85 Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven) Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven) 7-5 ostatni punkt por

67 2.8 Niezgodność standardu mieszkania z umową Jeżeli obiekt wynajmu nie jest zgodny z umową, lub nie jest w ogólnie dobrym stanie, oznacza to niezgodność standardu mieszkania z umową lub niedotrzymanie umowy (brak w umowie) 87, chyba że uzgodniono inaczej. Podobnie, o ile nie uzgodniono inaczej, niedotrzymaniem umowy można nazwać następujące sytuacje, w których: a) lokal nie nadaje się do celów, do których przeznaczone są lokale o podobnym standardzie lub b) lokal nie nadaje się do celów, do których najemca w ramach umowy miał go wykorzystywać, chyba że najemca przy wynajmie lokalu nie skorzystał z wiedzy lub oceny wynajmującego w tym zakresie, lub też nie miał dostatecznych podstaw, aby z niej skorzystać. Niedotrzymanie umowy przez właściciela mieszkania może nastąpić również w przypadku, jeżeli otrzymałeś od niego błędną informację 88 lub jeżeli właściciel zataił przed Tobą jakąś informacje 89 na temat wynajmu. Oznacza to, że brak formalny w umowie wystąpi również wtedy, gdy właściciel poinformował Cię na przykład, że mieszkanie ma dwie sypialnie, a w rzeczywistości ma tylko jedną. Jeżeli mieszkanie jest niezgodne z umową najmu, powinieneś złożyć reklamację 90, tak abyś mógł dochodzić swoich praw z tytułu wystąpienia braku lub nieprawidłowości w umowie (możesz 87 Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven) 2-2 ust Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven) Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven) Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven)

68 zażądać obniżenia czynszu, odszkodowania, naprawy itd.) Poprzez reklamację rozumie się zgłoszenie wynajmującemi o nieprawidłowości lub braku najszybciej jak to możliwe od momentu jego zauważenia. Na przykład, jeżeli zauważysz, że w mieszkaniu jest grzyb lub wilgoć, powinieneś jak najszybciej powiadomić o tym właściciela. Jeśli nie złożysz reklamacji w rozsądnym terminie od momentu zauważenia nieprawidłowości, stracisz prawo do dochodzenia swoich praw z tego tytułu. Oznacza to, że będziesz musiał zaakceptować istnienie wady w mieszkaniu. Co oznacza stwierdzenie w rozsądnym terminie, zależy od konkretnego przypadku. W każdym razie musisz mieć wystarczająco dużo czasu, aby móc stwierdzić jak duża jest wada czy brak. Na przykład, jeżeli zauważysz coś co przypomina pleśń w mieszkaniu, najprawdopodobniej minie najpierw trochę czasu, w którym będziesz próbował się jej pozbyć, a następnie będziesz sprawdzać, czy pokazuje się ponownie. W przypadku zauważenia wady i złożenia reklamacji, możesz domagać się jej naprawienia 91, zażądać obniżenia czynszu 92, wypowiedzieć umowę najmu 93, zażądać odszkodowania 94 lub wstrzymać płatność czynszu. 95 Tego rodzaju uprawnienia, jakie Ci przysługują, nazywane są roszczeniami z tytułu braku lub wady, a wiele z nich można wysuwać jednocześnie. Możesz równocześnie zerwać umowę oraz zażądać obniżenia czynszu. Poprawki i usprawnienia Możesz zażądać od właściciela, aby poprawił wady lub braki w 91 Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven) Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven) Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven) Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven) Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven)

69 mieszkaniu na własny koszt. Jeżeli na przykład w mieszkaniu jest pleśń, możesz zażądać, aby właściciel podjął działania w celu jej usunięcia. Nie możesz jednak wymagać napraw czy też poprawek, jeżeli koszty poprawienia wady byłyby dla wynajmującego zbyt wysokie, lub jeżeli byłoby to bardzo trudne do wykonania. W takich przypadkach możesz wymagać na przykład obniżenia czynszu lub rekompensaty pieniężnej. Obniżenie czynszu Możesz wymagać obniżenia czynszu zarówno w przypadku wystąpienia wady, braku jak i opóźnienia. Opóźnienie oznacza, że nie uzyskałeś dostępu czy też możliwości użytkowania obiektu najmu w uzgodnionym czasie. W czasie, gdy w lokalu pozostaj wady lub braki, możesz zażądać obniżenia czynszu odpowiadającego różnicy pomiędzy lokalem wadliwym a takim, jaki był uzgodniony w umowie. Zerwanie umowy najmu Zerwanie umowy najmu oznacza, że zostaje ona rozwiązana ze skutkiem natychmiastowym. Twoje zobowiązania jako najemcy (min. opłacanie czynszu) a zobowiązania wynajmującego w zakresie oddania lokalu do dyspozycji najemcy, przestają obowiązywać. Warunkiem jest to, iż lokal posiada znaczącą wadę (brak). Wymóg ten jest restrykcyjny i nie łatwo jest wypowiedzieć umowę najmu ze skutkiem natychmiastowym. To czy wada (brak) jest znaczącą, podlega indywidualnej weryfikacji w każdym konkretnym 69

70 przypadku. Należy przede wszystkim ocenić rozmiar i charakter wady (braku) oraz jej znaczenie dla Ciebie jako najemcy. 2.9 Wypowiedzenie i rozwiązanie umowy najmu unieważnienie umowy W przypadku umów czasowych, jak wyjaśniono wcześniej, umowa najmu kończy się w dniu jej wygaśnięcia. Jeżeli jednak nadal zajmujesz lokal po wygaśnięciu umowy najmu, a właściciel nie prześle ci wezwania do wyprowadzki w terminie trzech miesięcy od wygaśnięcia umowy 96, przechodzi ona w umowę na czas nieokreślony. W przypadku umów najmu ma czas nieokreślony, wypowiedzenie umowy najmu jest najczęstszym powodem rozwiązania takiej umowy. Ustawa o najmie lokali mówi o ogólnej zasadzie trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia liczonego od końca miesiąca kalendarzowego. 97 Oznacza to, że mimo iż termin wypowiedzenia wynosi trzy miesiące, zaczyna on biec dopiero od początku kolejnego miesiąca. Innymi słowy, w przypadku rezygnacji z najmu lub otrzymania wypowiedzenia umowy najmu w dniu 4-go sierpnia termin wypowiedzenia upływa dopiero 31-go listopada. W umowie najmu można jednak zawrzeć inny okres wypowiedzenia. 96 Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven) 9-2 ust Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven)

71 Jeżeli nie ustalono inaczej, zarówno najemca jak i wynajmujący powinni przestrzegać terminu wypowiedzenia zawartego w umowie lub zasady ogólnej mówiącej o trzech miesiącach okresu wypowiedzenia. Zobowiązania stron w okresie wypowiedzenia pozostają niezmienione. Oznacza to, że nawet jeżeli wyprowadzisz się przed upływem okresu wypowiedzenia, musisz opłacać czynsz do końca terminu wypowiedzenia. Jeżeli właściciel rozwiąże umowę najmu, obowiązują go ścisłe wymogi formalne. 98 Przede wszystkim wypowiedzenie musi zostać wręczone na piśmie. Wymóg pisemnego wypowiedzenia nie jest spełniony poprzez wysłanie wiadomości sms lub wiadomości e- mailowej. 99 Ponadto wypowiedzenie powinno być uzasadnione. Zgodnie z ustawą o najmie lokali istnieją wymogi względem uzasadnionych powodów wypowiedzenia, które mogą być następujące: 100 1) lokal będzie wykorzystywany do zamieszkania przez właściciela lub członków jego rodziny, 2) lokal musi zostać opuszczony ze względu na rozbiórkę lub przebudowę nieruchomości, 3) najemca naruszył umowę najmu, 4) istnieje inny ważny powód wypowiedzenia umowy najmu. Nie istnieją specjalnie rygorystyczne warunki, dla których powód uważany jest za ważny. Wystarczy, że istnieje konkretny i akceptowalny powód, na przykład właściciel będzie sprzedawać mieszkanie. W wypowiedzeniu powinna się również znaleźć informacja, że najemca ma prawo do wniesienia sprzeciwu wobec wypowiedzenia. Informacja ta powinna zawierać pouczenie, że odwołanie należy złożyć na piśmie w terminie jednego miesiąca od otrzymania wypowiedzenia, i że jeżeli nie wniesie się sprzeciwu 98 Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven) 9-7 ust Wyller, Christian Fr. (2009): Prawo mieszkaniowe (Boligrett) wyd. 5. str Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven)

72 przed upływem tego terminu, to najemcy grozi utrata prawa do nieważnienia wypowiedzenia, a właściciel może wówczas złożyć wniosek o przymusową eksmisję. Jeżeli wszystkie te wymogi formalne nie zostały spełnione łącznie, to uważa się wypowiedzenie umowy najmu za nieważne. 101 Oznacza to, że możesz nie brać pod uwagę wypowiedzenia i nadal korzystać z mieszkania. Jeżeli właściciel prześle nowe wypowiedzenie, które jest zgodne z wymogami formalnymi, to okres wypowiedzenia zaczyna upływać dopiero od dnia jego trzymania. Musisz jednak mieć świadomość, że jeżeli opuścisz lokal na podstawie nieważnego wypowiedzenia, to jest to równoznaczne z tym, że je zaakceptowałeś i nie możesz później dochodzić swoich praw z tytułu wypowiedzenia niezgodnego z wymogami formalnymi ustawy o najmie lokali. 102 W przypadku, gdy wypowiedzenie jest ważne, masz możliwość wniesienia sprzeciwu, jeżeli według Ciebie powód wypowiedzenia jest nieprawny. Jak wspomniano, można zgłosić sprzeciw do właściciela na piśmie w terminie jednego miesiąca od otrzymania wypowiedzenia. 103 Jeżeli wniosłeś sprzeciw w terminie, to przestaje Cię obowiązywać okres wypowiedzenia, chyba że właściciel złożył pozew do sądu w ciągu trzech miesięcy od upływu terminu wniesienia sprzeciwu (miesiąc po otrzymaniu przez Ciebie wypowiedzenia najmu). Jeżeli sprawa trafi do sądu, sąd zadecyduje, czy wypowiedzenie było niezgodne z prawem i czy powinno zostać unieważnione. 104 W praktyce zwykle oznacza to, że właściciel wnosi skargę do Rady polubowno-arbitrażowej 101 Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven) 9-7 ust Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven) 9-7 ust. 3 pkt Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven) Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven) 9-8 ust. 2 72

73 (forliksrådet) lub Trybunału ds. rozwiązywania sporów z tytułu wynajmu mieszkań (husleietvistutvalget). 105 Umowa najmu może również zostać rozwiązana w inny sposób niż poprzez jej wypowiedzenie. Najemca może zerwać umowę, jeżeli zaszło istotne naruszenie umowy. 106 Poniżej wyjaśnimy, co oznacza zerwanie umowy. Zerwanie umowy jest poważnym krokiem i powinno być traktowane jako ostateczność. Jeżeli rozwiązaniem może być dla Ciebie na przykład poprawienie wady czy braku (usterki lub niezgodności z umową) przez właściciela, obniżenie czynszu itp., to nie masz prawa zerwać umowy z wynajmującym. Właściciel ma prawo do naprawy usterki, wady czy braku w przypadku Twojej reklamacji 107. Należy również pamiętać, że nie masz podstaw do żądania napraw czy usprawnienia wad, braków czy usterek w innych częściach nieruchomośc, tym bardziej jeżeli nie stanowią one dla Ciebie dużej niedogodności. Oznacza to, że musisz zaakceptować drobne niedogodności, takie jak nieuciążliwy hałas lub niedogodny dojazd do nieruchomości w niektórych okresach. Warunkiem zerwania umowy jest jej istotne naruszenie. Naruszenie umowy oznacza, że właściciel działał niezgodnie z umową. Warunek zerwania umowy najmu jest bardzo rygorystyczny i musi stanowić jej istotne naruszenie. Należy przede wszystkim wziąć pod uwagę to, jakie znaczenie ma wada, usterka czy brak dla najemcy i jaką wiedzę miał w tym zakresie wynajmujący. Oznacza to, że jedna usterka czy wada może dawać podstawę do zerwania umowy, podczas gdy inna nie. Jeżeli przed zawarciem umowy poinformujesz właściciela, że wszystkie pomieszczenia w lokalu 105 Zobacz Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven) Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven) 2-10 ust. 2 73

74 muszą znajdować się na tym samym poziomie, ponieważ jeździsz na wózku inwalidzkim, a okaże się, że lokal ma dwa piętra i schody, masz wtedy prawo do zerwania umowy. Jeżeli zaś wynajmujący poinformuje Cię, że wszystkie pomieszczenia w mieszkaniu znajdują się na tym samym poziomie, a różnica w stanie faktycznym nie ma dla Ciebie żadnego praktycznego znaczenia, ponieważ jesteś zdrowy, nie daje Ci prawa do zerwania umowy. Jeżeli jako najemca zamierzasz zerwać umowę, musisz przedłożyć właścicielowi oświadczenie o zerwaniu umowy (hevingserklæring). Nie ma żadnych formalnych wymogów, co do treści takiego oświadczenia, ale dla własnego bezpieczeństwa powinieneś je złożyć w formie pisemnej. Należy również mieć świadomość, że w przypadku zerwania umowy, gdy nie zaistniało poważne naruszenie umowy ze strony wynajmującego, może mieć on prawo do zażądania zapłaty zaległego czynszu (odszkodowania). W ten sam sposób, wynajmujący ma prawo zerwać z Tobą umowę. 108 Naruszenie umowy najmu przez Ciebie jako najemcy również musi być znaczące. Istotne naruszenie umowy najmu przez najemcę zaistnieje tylko wtedy, gdy: a) najemca w dużym stopniu dopuścił się naruszenia obowiązku płacenia czynszu lub innych roszczeń wynikających z umowy najmu. Nie wystarczy, że najemca zapłaci czynsz z opóźnieniem, lub że zalega z płatnością jednego czynszu. Naruszenie musi być znaczne, a jeżeli istnieje konto, na którym znajduje się kaucja wpłacona przez najemcę, to bardzo trudno będzie 108 Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven)

75 zerwać taką umowę. Jeśli na przykład najemca wpłacił kaucję w wysokości trzykrotności kwoty czynszu, wynajmujący nie może zerwać umowy zanim najemca nie będzie zalegał z czynszem za co najmniej trzy miesiące. b) najemca po otrzymaniu pisemnego upomnienia od wynajmującego zaniedbuje swoje obowiązki względem utrzymania lokalu w dobrym stanie poprzez naprawy i konserwacje lub działa w sposób, który powoduje poważne zniszczenia lub jest uciążliwy dla właściciela, jego nieruchomości lub innych użytkowników tej nieruchmości. Zanim dojdzie do zerwania umowy, wymaga się od właściciela wysłania wcześniejszego pisemnego upomnienia. Upomnienie powinno wyraźnie wskazywać na działania, jakich nie życzy sobie wynajmujący, tak abyś Ty jako najemca miał możliwość dostosowania się do treści zażalenia. c) najemca bez zgody wynajmującego w całości lub częściowo umożliwia korzystanie z nieruchomości innym osobom, a pisemne upomnienie od właściciela nie przynosi skutku. Dotyczy to na przykład podnajmu bez zgody wynajmującego, jeżeli taka zgoda jest wymagana. 75

76 d) najemca bez zgody wynajmującego korzysta z nieruchomości w inny sposób lub w innym celu niż przewidziano w umowie, a pisemne upomnienie od właściciela nie przynosi skutku. Należy wziąć pod uwagę, co zapisano w umowie najmu. Na przykład, jeżeli wynająłeś lokal w celach mieszkalnych, wynajmujący może zerwać z Tobą umowę najmu, jeżeli mieszkanie jest wykorzystywane jako restauracja. e) najemca narusza inne obowiązki w sposób, który sprawia, że zerwanie umowy najmu jest konieczne. Jest to bardzo szerokie pojęcie i obejmuje na przykład sytuacje, w których najemca fizycznie napadł na właściciela, lub jeżeli nieruchomość wykorzystywana jest do rozprowadzania narkotyków. W przypadku zerwania umowy najmu przez właściciela, muisz otrzymać od niego pisemne oświadczenie o zerwaniu umowy (hevingserklæring). 109 Właściciel musi również podać powód zerwania umowy Opuszczenie wynajmowanego lokalu prawa i obowiązki w momencie wygaśnięcia umowy najmu Po zakończeniu umowy najmu przez wypowiedzenie, wygaśnięcie 109 Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven) 9-9 ust. 2 76

77 lub zerwanie umowy najemca opuszcza mieszkanie i zwraca je w użytkowanie właścicielowi. W dniu wygaśnięcia umowy najmu (zakończenia umowy) najemca zwraca obiekt najmu wraz ze znajdującym się w nim inwentarzem właścicielowi. 110 Jeżeli nie uzgodniono inaczej, przedmiot wynajmu uznaje się za zwrócony, gdy właścicielowi zostały przekazane klucze i ma on swobodny dostęp do nieruchomości. W momencie opuszczenia lokalu przez najemcę i zwrócenia go właścicielowi, powinien być on wysprzątany, wyczyszczony i umyty oraz powinien pozostawać w tym samym stanie, w jakim otrzymał go w użytkowanie najemca. 111 Właściciel nie może jednak żądać od najemcy rekompensaty za zużycie wynikające z normalnego użytkowania mieszkania. Oznacza to, że wynajmujący nie może zażądać od najemcy rekompensaty czy też naprawy zniszczonych podłóg itp, które po jakimś czasie ulegają naturalnemu zużyciu. Aby ocenić, w jakim stanie powinien być lokal, należy oprzeć się na umowie pomiędzy Tobą a wynajmującym co do utrzymania mieszkania w stanie użytkowym poprzez naprawy i konserwacje Mieszkania komunalne mieszkania dla osób w trudnej sytuacji Zgodnie z norweskim prawem 112 gmina powinna pomóc w znalezieniu mieszkania osobom w trudnej sytuacji, które mają problemy ze znalezieniem lokum, lub gdy inne czynniki sprawiają, 110 Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven) 10-2 ust Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven) 10-2 ust Ustawa o pomocy społecznej w administracji publicznej realizujcej zadania z zakresu pracy i polityki społecznej (Lov om sosiale tjenester i arbeids- og velferdsforvaltningen) z dn

78 że trudno jest im znaleźć mieszkanie. W imieniu gminy zadania te realizuje NAV Kim są osoby w trudnej sytuacji? Zgodnie z ustawą o najmie lokali 113 osobami w trudnej sytuacji są ci, którzy potrzebują pomocy w uzyskaniu mieszkania, z powodu: 1. złych warunków finansowych 2. niepełnosprawności 3. problemów zdrowotnych lub socjalnych 4. słabej znajomości norweskiego rynku mieszkaniowego 5. oraz podobne grupy społeczne Termin podobne grupy społeczne obejmuje różne grupy społeczne, na przykład uchodźców, klientów ośrodka pomocy społecznej, byłych osadzonych (osoby, które odbywały karę pozbawienia wolności) czy osoby niepełnosprawne Jakie zasady obowiązują dla mieszkań komunalnych? We wcześniejszej części podręcznika wyjaśniliśmy zasady mające zastosowanie do zwykłych umów najmu. Zgodnie z ustawą o najmie lokali 114, w przypadku wynajmu mieszkań osobom w trudnej sytuacji obowiązują szczególne przepisy. Są to wyjątki od ogólnych zasad dotyczących najmu. Wyjątek to zasada odbiegająca od ogólnej reguły. W przypadku wynajmu mieszkania osobom w trudnej sytuacji, przepisy ustawy o najmie lokali 115 dają wynajmującemu większą 113 Zobacz ustawa o najmie lokali (husleieloven) 11-1 ust Ustawa o umowach najmu (Lov om husleieavtaler) z 1999 r. 115 Ustawa o najmie lokali (husleieloven)

79 ochronę niż w przypadku zwykłej umowy najmu. Oznacza to, że wiele przepisów, które ograniczają prawo wynajmującego do np. wypowiedzenia umowy lub braku zgody na podnajem (najemca wynajmuje lokal innej osobie), nie stosuje się do mieszkań komunalnych. Dla zapewnienia wynajmującemu (np. gminie) lepszej ochrony prawnej, przepisy wyjątkowe, które będą miały zastosowanie, powinny zostać zawarte w umowie najmu. Przepisy te stosuje się do mieszkań, których właścicielem lub wynajmującym jest województwo, powiat lub gmina W jaki sposób uzyskać mieszkanie komunalne/mieszkanie dla osób w trudnej sytuacji? Zasady i warunki przyznawania mieszkań komunalnych są różne w różnych gminach. Musisz zatem skontaktować się z gminą, w której mieszkasz, aby uzyskać pomoc w złożeniu wniosku o przydział mieszkania komunalnego Eksmisja z mieszkania Zasady ogólne W niektórych przypadkach właściciel może mieć prawo do wyrzucenia lokatora z nieruchomości. W takiej sytuacji właściciel może skorzystać z prawa do eksmisji. Eksmisja oznacza, że urząd komorniczy pomaga wynajmującemu w wyegzekwowaniu prawa do eksmisji lokatora. Urząd komorniczy jest władzą publiczną, która ma prawo zastosować środki przymusu, w celu wyegzekwowania praw wynajmującego. 79

80 W jakich sytuacjach wynajmujący ma prawo do wyeksmitowania Cię z lokalu? Wynajmujący, aby mógł przeprowadzić eksmisję, musi posiadać tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności. W Norwegii istnieją dwa rodzaje tytułów egzekucyjnych: zwykły i szczególny. Podstawową różnicą pomiędzy tymi dwoma tytułami egzekucyjnymi jest to, że w przypadku tego ostatniego, wynajmujący musi wysłać zawiadomienie, zanim zażąda od najemcy opuszczenia lokalu. Zwykłym tytułem egzekucyjnym 116 jest prawomocne orzeczenie lub wyrok norweskiego sądu lub każda inna decyzja, która ma takie sam efekt jak orzeczenie lub wyrok. Również inne decyzje podejmowane przez inne norweskie władze niż sąd mogą stanowić tytuł egzekucyjny, jeżeli mają taką samą skuteczność jak wyrok czy orzeczenie sądu. Może to być decyzja Rady polubownoarbitrażowej (forliksrådet) lub Trybunału ds. rozwiązywania sporów z tytułu wynajmu mieszkań (husleietvistutvalget). Ugody zawarte przed sądem polubownym jak również, w niektórych przypadkach, orzeczenia sądów zagranicznych, mogą także stanowić tytuł egzekucyjny. Ugodą sądową jest porozumienie dwóch stron zawarte przed sądem lub orzeczenie albo wyrok wydany przez inne organy. Oznacza to, że jeżeli właściciel otrzymał decyzję sądową o eksmisji lokatora, to może Cię zmusić do opuszczenia mieszkania z pomocą komornika. Istnieją również szczególne tytuły egzekucyjne 117 w celu przeprowadzenia eksmisji najemcy z nieruchomości. Pierwszym z nich jest klauzula o poddaniu się eksmisji. Tego rodzaju klauzula 116 Zobacz ustawa o postępowaniu egzekucyjnym (tvangsfullbyrdelsesloven) Zobacz ustawa o postępowaniu egzekucyjnym (tvangsfullbyrdelsesloven) 13-2 ust. 3 80

81 może znaleźć się w pisemnej umowie najmu, w której zawarto nakaz eksmisji w przypadku niepłacenia czynszu. Jak wspomniano wcześniej, najemca musi otrzymać nakaz 118 eksmisji (varsel om tvangsfravikelse) zanim wynajmujący może jej zażądać. Nakaz eksmisji powinien być pisemny i może zostać wysłany najwcześniej po upłynięciu terminu zapłaty (daty wymagalności). Wynajmujący może zawrzeć klauzulę o poddaniu się eksmisji w umowie najmu na wypadek, gdyby najemca odmówił opuszczenia lokalu po wygaśnięciu umowy. 119 Również i w tym przypadku, klauzula musi zostać zawarta w pisemnej umowie najmu. Wynajmujący musi jednakże wysłać najpierw wezwanie do opuszczenia lokalu (flyttevarsel) 120, jeżeli od wygaśnięcia umowy najmu minęło trzy miesiące. Również w tym wypadku wynajmujący wysyła najemcy nakaz eksmisji (varsel om at tvangsfravikelse). W przypadku, gdy umowa najmu została wypowiedziana przez wynajmującego, a Ty nie wyprowadziłeś się po okresie wypowiedzenia, właściciel będzie miał również tytuł egzekucyjny (podstawę do eksmisji). 121 Pamiętaj, że w przypadku wypowiedzenia umowy najmu przez wynajmującego, masz prawo do złożenia odwołania od wypowiedzenia. 122 Jeżeli to zrobisz, to wynajmujący nie będzie mógł przeprowadzić eksmisji z pomocą komornika. Również i w tym przypadku, zanim dojdzie do eksmisji, właściciel musi wysłać Ci nakaz eksmisji. Wynajmujący może również zażądać eksmisji, jeżeli istnieje wyraźny powód, do zerwania umowy. 123 Zerwanie umowy oznacza, że wynajmujący rozwiązuje umowę ze skutkiem natychmiastowym 118 Zobacz ustawa o postępowaniu egzekucyjnym (tvangsfullbyrdelsesloven) Zobacz ustawa o postępowaniu egzekucyjnym (tvangsl) 13-2 ust. 3 lit. b. 120 Zobacz ustawa o najmie lokali (husll.) 9-2 ust Zobacz ustawa o postępowaniu egzekucyjnym (tvangsl.) 13-2 ust. 3 lit. c. 122 Zobacz ustawa o najmie lokali (husll.) Zobacz ustawa o postępowaniu egzekucyjnym (tvangsl) 13-2 ust. 3 lit d. 81

82 z powodu istotnego naruszenia ze strony najemcy. Istotnym naruszeniem ze strony najemcy jest unikanie płacenia czynszu przez długi czas, zdewastowanie mieszkania lub zaniedbanie go, pozostawienie mieszkania w dyspozycji innym osobom, które nie maja do niego tytułu prawnego, korzystanie z mieszkania w sposób niezgodny z umową, lub naruszenie umowy w inny poważny sposób. 124 Również w tym przypadku wynajmujący zobowiązany jest do wysłania Ci nakazu eksmisji, zanim do niej dojdzie. Właściciel może żądać eksmisji tylko w przypadku, gdy ma prawo odstąpić od umowy. Oznacza to, że musiało dojść do poważnego i bezsprzecznego naruszenia umowy przez najemcę. 3. Co robić w przypadku otrzymaniu nakazu eksmisji? W przypadku otrzymania nakazu eksmisji, możesz wnieść odwołanie. Twoje odwołanie musi być uzasadnione tym, że nie ma podstaw do eksmisji. Termin wniesienia sprzeciwu to 14 dni. Należy pamiętać, że istnieje różnica pomiędzy eksmisją ze zwykłym i ze szczególnym tytułem egzekucyjnym. 125 Jeżeli jesteś zmuszony opuścić nieruchomość, na przykład ponieważ właściciel, otrzymał decyzje sądu nakazującą eksmisję (zwykły tytuł egzekucyjny), możesz wnieść odwołanie tylko dwojakiego rodzaju. Pierwsze zastrzeżenie, jakie możesz wnieść to takie, że tytuł egzekucyjny nie ma podstaw w orzeczeniu lub innym dokumencie stwierdzającym istnienie i zakres roszczenia w trybie zwykłym. Drugi zarzut to taki, że tytuł egzekucyjny (np. wyrok sądu) nie zawiera w sposób wyraźny nakazu opuszczenia obiektu najmu. 126 Istnieje również wymóg, że jeśli wnosisz zastrzeżenie do nakazu eksmisji ze zwykłym tytułem egzekucyjnym, Twój sprzeciw musi 124 Zobacz ustawa o najmie lokali (husll.) Zobacz ustawa o postępowaniu egzekucyjnym (tvangsl.) Zobacz ustawa o postępowaniu egzekucyjnym (tvangsl.) 4-2 ust. 1 lit. b. 82

83 mieć uzasadnienie w okolicznościach lub zdarzeniach, które zaistniały tak późno, że nie były znane sądowi w czasie wydania decyzji. 127 Jeżeli nakaz eksmisji ma szczególny tytuł egzekucyjny, masz większą swobodę w zgłaszaniu sprzeciwu. Możesz zgłosić wszelkie zastrzeżenia, jakie zgłasza się w pozwie sądowym. 128 W takiej sytuacji, Twój sprzeciw może dotyczyć na przykład tego, że nie zgadzasz się z nakazem opuszczenia mieszkania. 127 Zobacz ustawa o postępowaniu egzekucyjnym (tvangsl.) 4-2 ust Zobacz ustawa o postępowaniu egzekucyjnym (tvangsl.) 4-2 ust. 3 83

84 Rozdział 3 Prawo konsumenckie 84

85 3.1 Zasady ogólne Zakup konsumencki i sprzedaż konsumencka to zakup i sprzedaż obiektów w przypadku, gdy kupującym jest osoba prywatna a sprzedający prowadzi sprzedaż w ramach działalności gospodarczej. 129 Inne zasady obowiązują w przypadku, gdy dokonasz zakupu od osoby prywatnej lub gdy inna osoba prywatna kupi coś od ciebie. Jeszcze inne przepisy dotyczą transakcji kupna i sprzedaży pomiędzy dwoma podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą. Problemy przy zakupie konsumenckim powstają najczęściej, kiedy zakupiona rzecz ma jakąś wadę, usterkę lub brak, na przykład gdy sprzedawca dostarczy błędny lub uszkodzony produkt, lub gdy dostarczył go z opóźnieniem. Taki przypadek może się zdarzyć na przykład, gdy zakupiłeś pilot do telewizora, który nie działa. Jeżeli tak się stało, to możesz dochodzić swoich praw z tytułu wady lub z tytułu opóźnienia. Oznacza to, że możesz na przykład żądać naprawy, wymiany, zwrotu pieniędzy lub redukcji ceny. Niektóre z tych roszczeń mogą występować równocześnie, to znaczy, że możesz zażądać wymiany, nawet jeżeli otrzymałeś innego rodzaju rekompensatę. Ważne jest, aby mieć świadomość, że nie można dochodzić swoich praw z tytułu wady czy usterki (na przykład zażądać zniżki), jeżeli wiedziałeś o nich w czasie dokonaniu zakupu Jakie są Twoje prawa, w przypadku gdy towar jest wadliwy (ma brak)? Zgodnie z ustawą konsumencką, towar wadliwy to taki towar, który 129 Zobacz ustawa konsumencka (Forbrukerkjøpsloven) 1 ust Zobacz ustawa konsumencka (Forbrukerkjøpsloven) 16 ust. 3 85

86 nie spełnia wymogów co do rodzaju, ilości, jakości oraz innych właściwości lub rodzaju opakowania, jakie wynikają z umowy. 131 Jeżeli z umowy nie wynika inaczej, towar powinien: 132 a) odpowiadać przeznaczeniu, do którego powszechnie używa się podobnych rzeczy. Na przykład w przypadku telefonu komórkowego, jeżeli nie można wykonywać nim połączeń telefonicznych, to nie będzie nadawał się do celów, do których podobne rzeczy są powszechnie używane. b) spełniać oczekiwania konsumenta, jeśli chodzi o trwałość i inne właściwości. Może być na przykład tak, że telefon komórkowy przestanie działać po upływie sześciu miesięcy, a ty oczekiwałeś, że będzie działał przez dwa lata. Ważne jest to, czego Ty jako konsument możesz oczekiwać. c) nadawać się do celu, którego był lub powinien być świadomy sprzedawca w momencie jego sprzedaży, o ile sprzedawca potwierdził, iż towar nadaje się do tego celu, lub jeżeli konsument miał uzasadnione podstawy, aby zaufać wiedzy i ocenie sprzedającego. Jeżeli na przykład zapytasz sprzedawcy, czy aparat fotograficzny, który chcesz zakupić, nadaje się do 131 Zobacz ustawa konsumencka (fkjl.) 16 ust.1 lit. a jf. 15 ust Zobacz ustawa konsumencka (fkjl.) 15 86

87 wykonywania zdjęć pod wodą, a okaże się, że się do tego nie nadaje, można wtedy mówić o wadliwym towarze. d) posiadać właściwości, które sprzedawca zademonstrował Ci na próbce lub towarze testowym. e) być zapakowany w sposób solidny i odpowiadający danemu towarowi, tak aby zapewniał należytą ochronę przed uszkodzeniem. f) być zgodny z przepisami odpowiedniej ustawy lub decyzją wydana na podstawie odpowiedniej ustawy w momencie zakupu, chyba że konsument zamierza wykorzystać obiekt zakupu w taki sposób, że wymogi te nie mają znaczenia. g) być wolne od roszczeń, takich jak prawa własności czy zastawy. Podobnie, obiekt sprzedaży powinien być wolny od roszczeń i praw osób trzecich do towaru, w przypadku podważenia takiego prawa, chyba że jest oczywiste, iż roszczenie jest bezzasadne. Taka sytuacja może wystąpić na przykład w przypadku, gdyby sprzedawca sprzedał coś dwa razy (dwóm osobom). 87

88 Jeżeli obiekt zakupu nie jest zgodny z punktami a) do f), przyjmuje się, że jest to towar wadliwy. 133 Za towar wadliwy uważa się również towar w przypadku, gdy: 134 sprzedawca w momencie zakupu nie podał informacji o właściwościach towaru lub jego zastosowaniu, o których wiedział, i o których konsument powinien był zostać poinformowany, jeżeli niepodanie tejże informacji mogło mieć wpływ na decyzję o zakupie towaru. Obejmuje to przypadki, w których sprzedający zataja przed Tobą informację o produkcie. Istnieje wymóg, że informacja ta mogła mieć wpływ na dokonanie przec Ciebie zakupu. Oznacza to, że musisz być w stanie udowodnić, iż nie dokonałbyś tego zakupu na takich samych warunkach (na przykład nie zapłaciłbyś pełnej ceny), jeżeli wiedziałbyś o tej informacji. towar jest niezgodny z informacją o produkcie lub jego właściwościach użytkowych, jakie sprzedawca przedstawił kupującemu, jeżeli sprzedawca nie może wykazać, iż podał informację o produkcie w sposób zrozumiały lub, że nie mogła mieć ona wpływu na decyzję o zakupie. Dotyczy to przypadków, w których sprzedawca podał Ci błędną informację o towarze. niezbędne informacje na temat instalacji, montażu, użytkowania, konserwacji i przechowywania nie została dołączona do produktu. Dotyczy to również sytuacji, w których są błędy w instrukcji obsługi. 133 Zobacz ustawa konsumencka (fjkjl.) 16 ust.1 lit. a por Zobacz ustawa konsumencka (fjkjl.) 16 ust.1lit. b-d. 88

89 Po nabyciu produktu może się zdarzyć, że nie jest on w takim stanie, w jakim powinien być zgodnie z umową zakupu. W tym wypadku należy jak najszybciej powiadomić o tym sprzedawcę. Jest wtedy mowa o reklamacji 135. Należy pamiętać o zachowaniu terminów reklamacji, dlatego ważne jest, aby złożyć ją najszybciej, jak to możliwe, aby nie utracić prawa do dochodzenia swoich praw z tytułu reklamacji. Prawo mówi o tym, że reklamacje należy składać w rozsądnym terminie od zauważenia wady, lub w najszybciej jak to możliwe od momentu, w którym powinieneś był ją zauważyć. Termin upływu składania reklamacji nigdy nie powinien być krótszy niż dwa miesiące od daty faktycznego zauważenia wady. Oznacza to, że rozsądny termin" nigdy nie będzie krótszy niż dwa miesiące od daty zauważenia wady. Termin ostateczny oznacza natomiast dwa lub pięć lat od daty zakupu. Pięć lat to termin w przypadkach, w których produkt przeznaczony jest do użytkowania znacznie dłuższego niż dwa lata. Na przykład, stosuje się to do telefonów komórkowych. Można też sobie wyobrazić, że ma on zastosowanie na przykład do biżuterii diamentowej. Nie ma wymogu, aby nabywca informował sprzedawcę o tym, jakie są jego roszczenia z tytułu zakupu wadliwego towaru, który podlega reklamacji. Wystarczy poinformowanie sprzedawcę o wadzie towaru 136. Jeżeli reklamacja złożona jest na czas, będziesz miał prawo dochodzić wielu roszczeń od sprzedającego. 137 Po pierwsze możesz zażądać naprawy wadliwego towaru lub jego wymiany na podobny towar, który nie jest wadliwy. 138 Możesz w takim wypadku wybrać naprawienie (poprawienie) wady lub wymianę (na 135 Zobacz ustawa konsumencka (fkjl.) Prawo konsumenckie (Kjøpsrett) 2005 Viggo Hagstrøm, str Zobacz ustawa konsumencka (fkjl.) Zobacz ustawa konsumencka (fkjl.) 29 89

90 nowy towar). Nie możesz jednak wybrać wymiany zamiast naprawy, jeżeli jest to niemożliwe lub narazi sprzedawcę na nieuzasadnione duże koszty. Na przykład, jeśli zakupiłeś parę butów za ok koron i wymiana będzie kosztować sprzedawcę ok. 500 koron a naprawa 50 koron, to nie możesz zażądać wymiany butów na nowe. 139 Sprzedawca może zaoferować naprawę lub wymianę wadliwego towaru na nowy. 140 Jeżeli kupujący skorzysta z tego prawa, nie może wtedy równocześnie domagać się obniżenia ceny lub zwrotu pieniędzy. Sprzedawca nie może natomiast wymagać, aby nabywca zaakceptował więcej niż dwie próby naprawy lub wymiany wadliwego towaru - dotyczy to tylko sytuacji, w których mówimy o tej samej wadzie. 141 Jeżeli naprawa trwa więcej niż tydzień, możesz żądać otrzymania towaru zastępczego na czas oczekiwania. Prawo otrzymania towaru zastępczego nie zawsze jednak przysługuje, jeżeli narazi to sprzedawcę na zbyt duże, nieuzasadnione koszty w stosunku do zapotrzebowania nabywcy na produkt. W przypadku zakupu wadliwego produktu, możesz także zażądać obniżenia ceny. 142 Możesz wymagać zniżki tylko wtedy, jeżeli wada nie została naprawiona lub towar nie został wymieniony na nowy. Redukcja ceny jest ustalana jako stosunek wartości danego towaru w stanie wadliwym do wartości towaru w stanie prawidłowym. Różnica ta określana jest indywidualnie w każdym przypadku. 139 Zobacz Wyrok Sądu Najwyższego Rt s Zobacz ustawa konsumencka (fkjl.) 29 ust Zobacz ustawa konsumencka (fkjl.) 30 ust Zobacz ustawa konsumencka (fkjl.)

91 W przypadku wadliwego towaru, możesz też odstąpić od umowy zakupu. 143 Jest to najbardziej radykalny krok w przypadku zakupu wadliwego towaru. Masz prawo odstąpienia od umowy pod warunkiem, że wada jest znacząca. Aby określić, czy wada jest znacząca, należy dokonać całościowej oceny. Pod uwagę bierze się na przykład, czy naprawa wady lub obniżenie ceny będzie dla kupującego lepszym rozwiązaniem niż zwrot towaru. Należy również wziąć pod uwagę niedogodności, na które naraziłoby kupującego posiadanie wadliwego produktu. W przypadku zerwania umowy zakupu, zostaje ona rozwiązana, a Ty zobowiązany jesteś do zwrotu towaru sprzedawcy (o ile jest to możliwe jeżeli towar został uszkodzony z powodu wady, nic nie stoi na przeszkodzie do zerwania umowy zakupu). Sprzedający zobowiązany jest w takim wypadku do zwrotu pieniędzy. Jeśli poniosłeś jakiekolwiek nakłady finansowe związane z zakupem wadliwego towaru, możesz żądać odszkodowania. 144 W przypadkach, gdy nie zapłaciłeś pełnej ceny przed otrzymaniem towaru, możesz wstrzymać resztę płatności, jeżeli towar jest wadliwy. 145 Nie możesz jednak wstrzymać się z płatnością zbyt dużej sumy pieniędzy, a powinienieś zatrzymac jedynie taką kwotę, która daje ci odpowiednie zabezpieczenie roszczenia. Musisz mieć świadomość, że jeżeli wstrzymasz się z płatnością zbyt dużej sumy pieniędzy, jest to uważane za naruszenie umowy. 143 Zobacz ustawa konsumencka (fkjl.) Zobacz ustawa konsumencka (fkjl.) Zobacz ustawa konsumencka (fkjl.)

92 3.3 Co zrobić, jeżeli nie otrzymasz towaru na czas? (opóźnienie) Opóźnienie występuje wtedy, gdy towar dostarczony został za późno względem zawartej umowy, lub gdy nie został w ogóle dostarczony. 146 Jeśli opóźnienie nie jest wynikiem okoliczności, które wystąpiły po twojej stronie (nabywcy), możesz także wstrzymać płatność, zażądać spełnienia zakupu, wymiany lub unieważnienia transakcji. Jeżeli chcesz wstrzymać się z płatnością 147, nie możesz zatrzymać zbyt dużej sumy pieniędzy, a jedynie kwotę, która daje ci odpowiednie zabezpieczenie roszczenia, w taki sam sposób jak w przypadku zakupienia towaru wadliwego. Możesz wymagać spełnienia zakupu tylko wtedy, gdy nic nie stoi na przeszkodzie sprzedającemu, lub jeżeli nie spowoduje to dużej niedogodności lub narazi sprzedającego na koszty niewspółmierne do zaspokojenia Twoich interesów. 148 Jeżeli będziesz czekał zbyt długo z żądaniem realizacji zakupu, to możesz stracić prawo do takiego żądania. W przypadku opóźnienia, możesz również unieważnić transakcję. 149 Warunkiem jest, że opóźnienie jest znaczne. Jeżeli otrzymałeś towar, musisz wysunąć żądanie unieważnienia transakcji w rozsądnym terminie po otrzymaniu towaru. Oznacza to, że nie należy czekać zbyt długo z powiadomieniem sprzedawcy o zamiarze unieważnienia transakcji zakupu. 146 Zobacz ustawa konsumencka (fkjl.) Zobacz ustawa konsumencka (fkjl.) Zobacz ustawa konsumencka (fkjl.) Zobacz ustawa konsumencka (fkjl.)

93 Przy ocenie, czy opóźnienie jest znaczne, należy wziąć pod uwagę znaczenie opóźnienia jakie ma ono dla Ciebie jako nabywcy. Ważne jest również jakiego rodzaju jest towar i czy ustalony został termin jego dostarczenia. 150 Na przykład, jeżeli zamówiłeś posiłki na przyjecie, która miało się odbyć w określonym dniu, a zostały one dostarczone dnia następnego, opóźnienie ma bardzo duże znaczenie dla Ciebie jako nabywcy i daje prawo do anulowania zakupu. Jeżeli opóźnienie naraziło Cię na straty finansowe, możesz również ubiegać się o odszkodowanie Zwrot zakupionego towaru Jeżeli jako konsument dokonujesz zakupu na odległość lub poza stałym punktem sprzedaży, możesz skorzystać z prawa zwrotu zakupionego towaru. Prawo to wynika z ustawy o ochronie niektórych praw konsumentów (angrerettloven). Jeżeli dokonujesz zakupu w sklepie, podlegasz polityce własnej sklepu w zakresie zwrotu towarów. 152 Ustawa przewiduje, że jako konsument możesz dokonać zwrotu towaru i odstąpić od umowy o świadczenie usług. Obowiązkiem sprzedającego jest udzielenie Ci niezbędnych informacji w tym zakresie. Konsument powinien otrzymać opis towaru lub usługi w takim zakresie, w jakim mógłby się tego spodziewać Zobacz ustawa konsumencka (fkjl.) 23 ust Zobacz ustawa konsumencka (fkjl.) Zobacz ustawa o ochronie niektórych praw konsumentów (angrerettloven) Zobacz ustawa o ochronie niektórych praw konsumentów (angrerettloven) 7 i 7a 93

94 Konsument powinien również otrzymać informację na temat prawa odstąpienia od umowy (zwrotu towaru) i możliwości skorzystania z niego. Sprzedawca powinien podać takie informacje w momencie zawarcia umowy, a najpóźniej w momencie dostarczenia towaru. 154 Aby skorzystać z prawa odstąpienia od umowy (zwrotu towaru) konsument musi powiadomić o tym sprzedawcę w ciągu 14 dni od otrzymania towaru oraz zgodnej z ustawą informacji na temat możliwości zwrotu towaru od sprzedającego. Powiadomienie o odstąpieniu od umowy powinno nastąpić w formie pisemnej. W przypadku nabycia przez konsumenta usługi, termin powiadomienia o odstąpieniu od umowy upływa od daty potwierdzenia zamówienia usługi. W przypadku sprzedaży na odległość, termin upływa najpóźniej 3 miesiące od otrzymania towaru, lub po roku, jeżeli informacja o prawie do odstąpienia od umowy (zwrotu towaru) nie została podana przez sprzedającego Zobacz ustawa o ochronie niektórych praw konsumentów (angrerettloven) Zobacz ustawa o ochronie niektórych praw konsumentów (angrerettloven) 11 94

95 Kapittel 4 Kupno i sprzedaż 95

96 4.1 Zakup używanego samochodu zgodnie z Ustawą o kupnie i sprzedaży (kjøpsloven) 156 klauzula som den er - czyli w takim stanie, w jakim się znajduje Wprowadzenie Każdego roku w Norwegii prywatne osoby dokonują między sobą transakcji kupna i sprzedaży samochodów używanych. Poniżej postaramy się podać kilka rad i wskazówek dotyczących ważnych elementów w procesie zakupu i sprzedaży, a także ogólnych informacji na temat praw nabywcy w przypadku, gdy sprzedający wymaga od nas oświadczenia, że zapoznalismy się ze stanem pojazdu. Poniższa informacja nie dotyczy sytuacji, w której kupujesz samochód z salonu. Nabywca ma wtedy na ogół większą ochronę niż ta, która wynika z ustawy o kupnie i sprzedaży towarów Umowa Po pierwsze należy podkreślić to, jak ważne jest posiadanie pisemnej umowy. Zawierając umowę na piśmie będziesz w stanie uniknąć wielu potencjalnych problemów w przyszłości. Ważne jest, aby zarówno kupujący jak i sprzedający podpisali umowę w momencie zakupu oraz aby każdy z nich zachował swoją kopię umowy. Umowa powinna zawierać wiele ważnych informacji na temat zakupu. NAF (Norweski Związek Motorowy) opracował darmowy wzrór standardowej umowy kupna-sprzedaży używanego samochodu dla osób prywatnych Ustawa o kupnie i sprzedaży (kjøpsloven) z dn. 13. maja 1988 nr Ustawa konsumencka (forbrukerkjøpsloven) z dn. 21. juni 2002 nr pdf 96

97 4.1.3 Co warto sprawdzić przed zakupem samochodu? Przed dokonaniem zakupu samochodu, należy sprawdzić kilka rzeczy. Jeżeli samochód nie był testowany lub serwisowany od dłuższego czasu, to warto przeprowadzić taki test w NAF. Test wykaże w jakim stanie jest samochód. Warto pamiętać, że nie można powoływać się na usterki lub wady samochodu, których było się świadomym w momencie zakupu samochodu. 159 Ponadto dobrze jest sprawdzić, czy na samochodzie nie ciążą jakieś zastawy bankowe. Można to zrobić na stronach Brønnøysundregisteret 160 poprzez wpisanie numeru rejestracyjnego samochodu. Jeżeli właściciel wziął pożyczkę pod zastaw samochodu, zostanie na nim zarejestrowane obciążenie zastawem. Pożyczkodawca, wobec braku spłaty, obciąży obecnego właściciela, czyli nas, co oznacza, że wraz z samochodem kupujemy pożyczkę poprzedniego właściciela, jeżeli nie została ona spłacona a zastaw skreślony. Ważne jest aby poprzedni właściciel samochodu skasował ewentualny zastaw jaki ciąży na samochodzie lub abyśmy, w porozumieniu ze sprzedającym, skontaktowali się z bankiem w celu otrzymania informacji, w jakiś sposób skasować obciążenie zastawem. Jeżeli, jako nabywca, przeznaczamy część kwoty zakupu na skreślenie zastawu, powinniśmy wpłacić ją bezpośrednio do banku. Radzimy, aby sposób rozliczenia był zawsze zapisany w umowie. 159 Zobacz Ustawa o kupnie i sprzedaży (kjøpsloven) 20 ust

98 4.1.4 Zmiana właściciela i przerejestrowanie samochodu Przeniesienie własności samochodu (salgsmelding) to zawiadomienie o tym, że samochód zmienia właściciela. Zarówno nabywca jak i sprzedający zobowązani są do powiadomienia o zmianie właściciela samochodu Urząd komunikacji (trafikkstasjon) Krajowego zarządu dróg (Statens vegvesen) w ciągu trzech dni od zawarcia umowy. 161 W związku z tym, że samochód zmienia właściciela, należy zapłaić opłatę za przerejestrowanie samochodu (omregistreringsavgift). Zwykle to kupujący dokonuje opłaty za przerejestrowanie. Po otrzymaniu powiadomienia o przeniesieniu własności samochodu przez Urząd komunikacji, nowy właściciel zarejestrowanego pojazdu otrzymuje pismo z informacją o tym, co należy zrobić, aby dokonać przerejestrowania samochodu. Równocześnie przesyłany jest blankiet wpłaty na przerejestrowanie samochodu. W momencie gdy wszystkie sprawy istotne dla ponownej rejestracji są w porządku, nowy właściciel otrzymuje pocztą nowy dokument rejestracyjny (karta pojazdu czyli vognkort). Ponieważ proces ten może zająć trochę czasu, wydawana jest tymczasowa karta pojazdu Opłata roczna Jak sama nazwa wskazuje, jest to opłata, którą każdy właściciel samochodu uiszcza co roku. Ważne jest, aby pamiętać, że tylko zarejestrowany właściciel samochodu otrzymuje 1-go stycznia rachunek opłaty rocznej. Od tej zasady nie ma wyjątków, dlatego więc dobrze jest uregulować w umowie, kto jest odpowiedzialny za opłatę. 161 Zobacz ustawa o ruchu drogowym (veitrafikkloven) 15 ust. 3 z dnia 18 czerwca 1965 r. 98

99 4.1.6 Ubezpieczenie Ubezpieczenie jest finansowym zabezpieczeniem na wypadek utraty lub zniszczenia własności. Główną zasadą jest, że wszyscy właściciele samochodów w Norwegii mają obowiązek ubezpieczyć swój pojazd.162 Jest to bardzo ważne, a niedopełnienie tego obowiązku może być karalne. 163 Istnieją różne rodzaje ubezpieczeń samochodowych. Ich cena różni się często w zależności od wysokości odszkodowania w przypadku zniszczenia lub wypadku. Zaleca się kontakt z różnymi firmami ubezpieczeniowymi, aby ustalić, które ubezpieczenie będzie dla nas najlepsze. Ceny mogą różnić się w zależności od firmy ubezpieczeniowej, dlatego można zaoszczędzić, jeżeli porównamy oferty różnych firm Klauzula som den er - czyli w takim stanie, w jakim jest Zasadniczo zakup używanego samochodu podlega przepisom tej samej ustawy o kupnie i sprzedaży w zakresie wadliwego towaru. Jednakże bardzo często, sprzedający wprowadza zastrzeżenie co do ogólnego stanu pojazdu, w zakresie tak zwanych wad ukrytych. Tego typu zastrzeżenie jest całkowicie zgodne z prawem i ma na celu przeniesienie ryzyka co do wad ukrytych na kupującego, dlatego możesz mieć problemy w wyegzekwowaniu swoich praw, jeżeli w przyszłości okaże się, że samochód ma jakieś wady. Mimo że sprzedający może wprowadzić zatrzeżenie co do ogólnego stanu pojazdu w momencie sprzedaży, nabywca nie jest całkiem pozbawiony swoich praw. 19 Samochód posiada wadę w rozumieniu ustawy, gdy: (a) nie odpowiada opisowi, który podał sprzedający w zakresie jego właściwości lub możliwości użytkowych, co mogło wpłynąć na decyzję o dokonaniu zakupu. Sprzedawcę można pociągnąć do odpowiedzialności tylko wtedy, kiedy podał konkretne i szczegółowe informacje na temat samochodu. Jeżeli sprzedający napisał w ogłoszeniu, że sprzedaje dobry samochód, to nie jest to 162 Zobacz Ustawa o odpowiedzialności za szkody wynikłe z użytkowania pojazdu silnikowego (lov 3. febuar 1961 om ansvar for skade som motorvogner gjer) Zobacz Ustawa o odpowiedzialności za szkody wynikłe z użytkowania pojazdu silnikowego (bal.)

100 wystarczająca informacja to tego, aby na jej podstawie można byłoby go pociągnąć do odpowiedzialności. Jeżeli jednak napisał, że samochód pozbawiony jest rdzy, to będzie to podstawą do stwierdzenia wady samochodu, jeżeli okaże się, że jest na nim rdza. Wreszcie, musi istnieć założenie, iż błędna informacja podana przez sprzedającego wpłynęła na dokonanie zakupu samochodu. Jeżeli oczywiste jest, że zakup odbyłby się na tych samych warunkach bez względu na błędną informację podaną przez sprzedającego, nie będzie można stwierdzić, że samochód posiada wadę. (b) sprzedawca w momencie zakupu nie podał ważnych informacji na temat właściwości lub użytkowania samochodu, o których wiedział, i o których konsument powinien był zostać poinformowany, jeżeli nie podanie tejże informacji mogłoby mieć wpływ na decyzję o jego zakupie. To czy informacje są wystarczająco ważne, podlega osobnej ocenie w każdym przypadku. Muszą to być dość istotne rzeczy dotyczące pojazdu, a fakt, że niepodanie informacji wpłynęło na dokonanie zakupu, sam w sobie nie jest wystarczający. Brakująca lub błędna informacja musiała bezpośrednio wpłynąć na dezycję o kupnie samochodu, aby można było ją uznać za wadę. (c) samochód jest w znacząco gorszym stanie niż ten jakiego mógłby oczekiwać kupujący na podstawie ceny lub innych czynników. Zgodnie z podpunktem c sprzedawca zobowiązany jest do zapewnienia nabywcy, że towar zachowa minimum standardu we wszytkich warunkach. Nie zakłada się tutaj, że sprzedawca musi zrobić coś nagannego, ale musi być oczywiste, że istnieje widoczna dysproporcja pomiędzy stanem pojazdu a tym, czego nabywca miał powód oczekiwać Reklamacje Jeżeli zakupiony zamochód posiada wadę, ważne jest abyś złożył reklamację u sprzedającego jak najszybciej. Jeżeli będziesz czekał zbyt długo z 100

101 reklamacją, możesz stracić do niej prawo 164. Zasadniczo prawo do reklamacji wygasa w przypadku, gdy minęło ponad dwa lata od przejęcia samochodu Zobacz Ustawa o kupnie i sprzedaży (kjøpsloven) 32 ust Zobacz Ustawa o kupnie i sprzedaży (kjøpsloven) 32 ust

102 Rozdział 5 Prawo imigracyjne 102

103 5.1 Łączenie rodzin Zasady łączenia rodzin obowiązują we wszystkich przypadkach, kiedy składa się wniosek o pobyt w Norwegii dla zagranicznego obywatela. 166 Może to być związane z małżonkiem, partnerem, dzieckiem albo innym członkiem rodziny w Norwegii. Departament ds. Cudzoziemców (UDI) będzie także rozważać, czy istnieją inne szczególne względy humanitarne, które wskazują, że wniosek należy rozpatrzyć pozytywnie. W kolejnej części poradnika przedstawimy najczęstsze zasady wydawania pozwoleń dotyczących łączenia rodzin. 167 Niniejszy rozdział jest podzielony na część ogólną i część specjalną. Pierwsza część obejmuje temat łączenia rodzin na zasadach ogólnych, natomiast druga część skierowana jest do obywateli EOG. PRZEPISY OGÓLNE Małżonkowie Jeśli ktoś pozostaje w związku małżeńskim lub zawarł związek partnerski, 168 ma prawo do otrzymania pozwolenia na podstawie łączenia rodzin, jeżeli spełnione są następujące warunki: 169 osoba poręczająca (przebywająca w Norwegii) musi posiadać norweskie obywatelstwo lub obywatelstwo któregoś z krajów nordyckich i musi mieszkać lub mieć zamiar osiedlenia się w kraju, lub być cudzoziemcem, który ma pozwolenie na pobyt stały w tym kraju, lub 166 Zobacz Ustawa o dostępie cudzoziemców do terytorium Królestwa Norwegii oraz pobytu w tym kraju (Ustawa o cudzoziemcach), (Lov om utlendingers adgang til riket og deres opphold her (utlendingsloven) z dnia nr Zobacz Ustawa o cudzoziemcach (utlendingsloven) Rozdział 6, od określa różne podstawy do zezwoleń. 168 Nie jest to powiedziane wyraźnie w tekście ustawy, ale wynika z ustawy o małżeństwach (ekteskapsloven) 1 i Zobacz

104 być cudzoziemcem, który posiada albo otrzyma pozwolenie na pobyt, który daje podstawę do pozwolenia na pobyt stały, być cudzoziemcem, który posiada pozwolenie na pobyt na podstawie 34 ustawy (ochrona czasowa cudzoziemców), o ile tego rodzaju ochrona nie wygasła, Obie strony muszą mieć ukończone 18 lat. Jeśli wnioskodawca pozostawał wcześniej w związku małżeńskim, musi być w stanie udowodnić, że małżeństwo zostało rozwiązane. Jeśli nie może przedstawić dokumentów wymaganych przez prawo, wnioskodawca/osoba poręczająca musi dołączyć wyjaśnienie do podania, dlaczego nie może złożyć wymaganych dokumentów. 170 Kolejnym warunkiem jest to, że małżonkowie będą mieszkać razem. Jednak ustawa zezwala, jeżeli istnieją ku temu szczególne powody, na zniesienie warunku wspólnego miejsca zamieszkania. Na przykład, jeżeli odległość spowodowana jest tym, że jedna osoba pracuje na Morzu Północnym itp. Zastrzeżenie UDI co do prawdziwości małżeństwa (małżeństwa pro forma) Pozwolenie na pobyt może zostać odrzucone, jeżeli zaistnieje prawdopodobieństwo, że głównym celem zawarcia małżeństwa jest stworzenie podstaw dla wnioskodawcy do zamieszkania w kraju. 171 To na władzach imigracyjnych spoczywa ciężar udowodnienia 172, że małżeństwo jest fikcyjne, jeżeli obie strony twierdzą, że jest inaczej. Władze imigracyjne mają trudne zadanie określenia, w których przypadkach podstawowym celem małżeństwa jest uzyskanie pobytu w Norwegii Zobacz Dyrektywa RS Zobacz Ustawa o cudzoziemcach (Utl) 40, ust Warunkiem uprawdopodobnienia jest warunek zwykłej przewagi prawdopodobieństwa. 173 Przykład: Sprawozdanie rządu Norwegii (Norges offentlige utredninger, NOU) str. 228, lista różnych kryteriów oceny, którymi kierują się władze imigracyjne. Lista ta nie jest wyczerpująca, a kolejność kryteriów jest przypadkowa. 104

105 Podejrzenie o złe traktowanea lub wykorzystywanie cudzoziemców Ponadto wniosek o pozwolenie na pobyt wnioskodawcy, który nie ma dzieci z osobą poręczającą i nie żył w stałym związku 174 z osobą poręczającą za granicą lub w Norwegii, może zostać odrzucony, jeżeli istnieje prawdopodobieństwo 175, że wnioskodawca lub jego dziecko(ci) z poprzedniego związku 176 może(gą) być maltretowane lub poważnie wykorzystywane. 177 Dotyczy to również dzieci z poprzednich związków, które składają wniosek o łącznie rodzin z jednym z rodziców, który otrzymał pozwolenie na pobyt, mimo że rodzic ten nie posiada wspólnych dzieci z poręczycielam ani nie żył z nim w stałym związku za granicą lub w Norwegii. Bigamia/Poligamia Jeżeli osoba poręczająca otrzymała pozwolenie na pobyt w kraju po zawarciu związku małżeńskiego z kilkoma osobami, tylko jeden ze współmałżonków może otrzymać pozwolenie na pobyt. 178 Jeśli osoba poręczająca jest już w związku małżeńskim z osobą zamieszkałą w tym kraju, inny jego współmałżonek nie otrzyma pozwolenia na pobyt na podstawie 40. Wreszcie, wniosek o pozwolenie może zostać odrzucony, jeżeli poręczyciel pozostawał wcześniej w związku małżeńskim z inna osobą, a jest bardzo prawdopodobne, że wcześniejsi małżonkowie zamierzają kontynuować pożycie małżeńskie. 174 Strony muszą mieszkać razem przez jakiś czas, zob. prace przygotowawcze dotyczące zmiany ustawy Ot.prp.nr.109 ( ) 175 W tym przypadku również warunkiem uprawdopodobnienia jest warunek zwykłej przewagi prawdopodobieństwa. 176 Dziecko z poprzedniego związku to dziecko poczęte z innym niż obecny partner (małżonkiem, konkubentem, partnerem). 177 Zobacz 40, ust Zobacz 40, ust

106 5.1.2 Poręczyciel mieszkający w Norwegii Osobę poręczającą definiuje się jako osobę, z którą wnioskodawca chce zostać połączony lub założyć rodzinę. Pozwolenie na pobyt osoby poręczającej ma duże znaczenie dla otrzymania pozwolenia przez wnioskodawcę na pobyt na zasadzie łączenia rodzin, w tym dla warunków, które będą dotyczyły Twojej/Waszej ich sytuacji Wymóg czterech lat pracy lub nauki. 179 Ważne jest, aby zwrócić uwagę na 40 a Ustawy o cudzoziemcach. Ustawa wymaga od osoby poręczającej czterech lat pracy lub nauki w Norwegii. 180 Ustawa nie dotyczy jedynie pozwoleń na pobyt dla współmałżonka, ale także na założenie rodziny przez partnerów/konkubentów i pozwolenie na pobyt celem wstąpienia w związek małżeński. 40 a Ustawy o cudzoziemcach dotyczy osoby poręczającej, która posiada: azyl, 181 pozwolenie na pobyt otrzymane po pozwoleniu na wjazd na podstawie przesiedlenia uchodźców, 182 ochrona czasowa cudzoziemców, którzy przybywają masowo, 183 pozwolenie na pobyt z powodu szczególnych względów humanitarnych lub szczególnie silnych związków z krajem zamieszkania, 184 pozwolenie na pobyt jako członek rodziny, lub 185 pozwolenie na pobyt stały z powodu wyżej wymienionych pozwoleń Zobacz Ustawa o cudzoziemcach (utl.) 40a 180 Nie ma wymogucco do ciągłości pracy lub edukacji. Zobacz prace przygotowawcze dotyczące zmiany ustawy Ot.prp.nr 26. Str. 11. Zobacz także rozporządzenie o cudzoziemcach 9-1 ust Zobacz Ustawa o cudzoziemcach (utl.) Zobacz Ustawa o cudzoziemcach (utl.) 35 ust Zobacz Ustawa o cudzoziemcach (utl.) Zobacz Ustawa o cudzoziemcach (utl.) Porównaj Ustawa o cudzoziemcach (utl.) Zobacz 40 a litera a-e, por

107 Warunek czterech lat pracy lub nauki nie obowiązuje, jeżeli strony zawarły związek małżeński lub ich dziecko zostało poczęte przed tym jak osoba poręczająca wjechała do kraju, lub gdy strony weszły w związek małżeński w tym kraju lub ich dziecko zostało poczęte w Norwegii podczas gdy oboje mieli pozwolenie na pobyt. Również w tym przypadku UDI rozważy czy należy zrobić wyjątek od wymaganych kryteriów, jeżeli przemawiają za tym szczególne okoliczności, w tym interes nierozerwalności rodziny Wymóg dotyczący środków utrzymania i mieszkania Aby Twoja rodzina mogła otrzymać pozwolenie na pobyt na podstawie łączenia rodzin, wymaga się aby osoba, która mieszka w Norwegii zapewniła utrzymanie członkom rodziny ubiegających się o pozwolenie. 188 Wymóg posiadania środków utrzymania i mieszkania nie stosuje się do osób, które uzyskały azyl, lub które spełniają wymagania ochrony przed wydaleniem. Osoba poręczająca musi udowonić, że posiada środki finansowe odpowiadające 88% 19-go szczebla w kategorii zaszeregowania wynagrodzeń na stanowiskach państwowych, jakie obowiązują w momencie składania wniosku. W 2013 roku odpowiadało to dochodom w wysokości kr. Należy pamiętać, że należy udokumentować całkowity roczny dochód przed opodatkowaniem. Przykładami mogą być: 189 dochody z pracy, 187 W Pracach przygotowawczych dotyczących zmiany ustawy Ot.prp. nr. 26 ( ) rozdz brzmi to następująco: Szczególne okoliczności obejmują przypadki, w których Norwegia jest zobowiązana do zwolnienia z niektórych wymogów, aby uniknąć decyzji sprzecznej z naszymi zobowiązaniami międzynarodowymi, a także niektóre inne przypadki. W przypadkach, w których występują szczególne okoliczności, należy zawsze dokonać indywidualnej oceny oraz oceny zgodnej z Europejską Konwencją Praw Człowieka art Zobacz Ustawa o cudzoziemcach (utl.) 58, por. Rozporządzenie o cudzoziemcach (Utlendingsforskriften) Zobacz Rozporządzenie o cudzoziemcach (uf.)

108 świadczenia chorobowe, zasiłki macierzyńskie, rodzicielskie, renta lub emerytura w ramach ustawy o ubezpieczeniach społecznych, emerytura lub inne stałe okresowe świadczenia z wyjątkiem świadczeń objętych Ustawą o pomocy społeczne świadczenie wynikające z ustawy regulującej programy związane z przygotowaniem obcokrajowców do udziału w życiu społecznym i zawodowym (introduksjonsloven), pożyczka studencka lub stypendium lub kombinacja wymienionych środków. Wymagania co do przyszłego dochodu będą również spełnione w przypadku, gdy osoba poręczająca otrzyma emeryturę lub rentę inwalidzką, które to świadczenia razem będą odpowiadać pełnemu minimalnemu świadczeniu emerytalnemu o najwyższym pułapie świadczenia. 190 Wymóg zapewnienia przyszłego dochodu może być zapewniony przez inną osobę niż osoba poręczająca, na przykład: jeżeli wnioskodawca pracuje legalnie w kraju, dochód wnioskodawcy również wlicza się do dochodu. jeżeli osoba poręczająca studiuje, a także zdobyła co najmniej 60 punktów akademickich oraz ukończyła co najmniej dwa semestry znormalizowanych studiów, dochód wnioskodawcy również wlicza się do wspólnego dochodu. Istnieje również warunek, że obie strony musza mieć ukończone 23 lata. Wyjątkowo, wymóg ten może być spełniony przez osobę trzecią, która jest gwarantem finansowym. Nie dotyczy to sytuacji, w których wnioskodawca jest małżonkiem lub konkubentem osoby poręczającej, lub wnioskodawca wstąpi w związek małżeński z osobą poręczającą po przybyciu do kraju Od 1. maja 2012 kwota bazowa ubezpieczeń społecznych to koron. 191 Zobacz Rozporządzenie o cudzoziemcach (uf) 10-8, ust. 3, litera c 108

109 5.1.5 Odstępstwa od wymogu dotyczącego wysokości przyszłych dochodów stosuje w następujących przypadkach a) Gdy wnioskodawcą jest małżonek, konkubent lub dziecko 192 osoby poręczającej, która posiada zezwolenie na pobyt na podstawie statusu azylanta 193 lub otrzymała pozwolenie na pobyt na podstawie ochrony czasowej cudzoziemców przybywających masowo. 194 Jeżeli wnioskodawca jest małżonkiem osoby poręczającej, istnieje wymóg, że związek małżeński został zawarty przed przybyciem poręczyciela do Norwegii. b) Jeżeli wnioskodawcą jest dziecko 195 osoby poręczającej, która posiada pozwolenie na pobyt na podstawie tego, iż była ofiarą handlu ludźmi, 196 była świadkiem w sprawie o handel ludźmi 197 lub otrzymała pozwolenie na pobyt zgodnie z ustawą o cudzoziemcach (utl.) 38 ust. 2 lit. d. 198 c) Gdy wnioskodawcą jest członek rodziny wymieniony w podpunkcie a lub b, a poręczyciel otrzymał wcześniej pozwolenie na pobyt stały na podstawie statusu wymienionego w podpunkcie a lub b. Jeżeli wnioskodawca jest małżonkiem poręczyciela, istnieje wymóg, że związek małżeński został zawarty przed przybyciem poręczyciela do Norwegii. d) Odstępstwa od wymogu dotyczącego przyszłych dochodów stosuje się również w przypadkach, gdy poręczycielem jest dziecko poniżej 18 roku życia. 199 e) To samo dotyczy przypadków, w który wnioskodawcą jest dziecko poniżej 15 roku życia, nieposiadające opiekunów w kraju pochodzenia. 192 por. 40, 41 lub 42 ust. 1 lub ust. 2 Ustawy 193 Zobacz Ustawa o cudzoziemcach (utl.) Zobacz Ustawa o cudzoziemcach (utl.) Zobacz Ustawa o cudzoziemcach (utl.) 42 ust. 1 lub ust Zobacz Rozporządzenie o cudzoziemcach (Utlendingsforskriften) Zobacz Rozporządzenie o cudzoziemcach (Utlendingsforskriften) Alternatywą jest tutaj: ofiara handlu ludźmi 199 Zobacz Ustawa o cudzoziemcach (utl.) 50, por. z Rozporządzeniem o cudzoziemcach (uf)

110 Aby uzyskać zwolnienie z obowiązu posiadania przyszłego dochodu na podstawie podpunktów a, b lub c (patrz powyżej) istnieje wymóg, że wniosek musi być złożony w terminie jednego roku od uzyskania pozwolenia na pobyt przez poręczyciela. Niemniej jednak, można złożyć wniosek po tym terminie, jeżeli wnioskodawca nie był w stanie złożyć wniosku wcześniej z powodu okoliczności, na jakie nie miał wpływu Wymóg posiadania wcześniejszych dochodów 200 Oprócz konieczności spełnienia wymogu co do przyszłych dochodów, trzeba także być w stanie udokumentować, że osiągnęło się równowartość dochodu odpowiadającego 88% 19-go szczebla w kategorii zaszeregowania wynagrodzeń na stanowiskach państwowych zgodnie z ostatnim rozliczeniem podatkowym (ligningsoppgjør) z urzędu skarbowego. 201 Ponadto istnieje wymóg, że osoba poręczająca powinna zachować wynagrodzenie na odpowienim poziomie równeż w okresie po rozliczeniu podatkowym. Istniej odstępstwo od wymogu udokumentowania dochodu na podstawie rozliczenia podatkowego, jeżeli poręczyciel: jest obywatelem norweskim, jest obywatelem jednego z krajów nordyckich, jest obcokrajowcem posiadającym pozwolenie na pobyt stały, pracowała z granicą i może udokumentować, że osiągnęła dochód odpowiadający co najmniej 88% 19-go szczebla w kategorii zaszeregowania wynagrodzeń na stanowiskach państwowych Odstępstwa od wymogu dotyczącego wysokości wcześniejszych dochodów stosuje w następujących przypadkach a) Poręczyciel jest obywatelem norweskim, obywatelem jednego z krajów nordyckich lub obcokrajowcem posiadającym pozwolenie na 200 Zobacz Rozporządzenie o cudzoziemcach (uf.) Zobacz pkt

111 pobyt stały, który odbył studia wyższe (na uczelni wyżej lub uniwersytecie) w Norwegii lub za granicą, i który zdobył co najmniej 60 punktów akademickich lub równoważnych, albo podjął szkolenie zawodowe w Norwegii równoważne dwóm semestrom znormalizowanych studiów. 202 b) Poręczyciel odbył obowiązkową służbę wojskową lub obowiązkową służbę zastępczą. c) Poręczyciel posiadał zgłoszony do rozliczenia podatkowego majątek powyżej 1 mln koron, który został wykazany na ostatnich dwóch rozliczeniach podatkowych, oraz ukończyła 23 lata. d) Poręczyciel był w sytuacji wymienionej w 10-8 ust. 2 Rozporządzenia o cudzoziemcach. e) Poręczyciel ma pozwolenie na pobyt w Norwegii jako pracownik wykwalifikowany na podstawie swoich kompetencji zawodowych 203 lub jest specialistą na podstawie oferty wynagrodzenia. 204 f) Poręczyciel posiada pozwolenie na pobyt, które nie stanowi podstawy do wydania pozwolenia na pobyt stały Wymóg zapownienia mieszkania Wymóg zapewnienia mieszkania stosuje się na przykład w przypadku, gdy wnioskodawca jest samotną matką lub ojcem dziecka, które przebywa w Norwegii i ukończyło 18 lat. Poręczycielem jest w tym wypadku dziecko wnioskodawcy. 206 Wymóg ten obowiązuje również w przypadkach ubiegania się rodziców o pobyt krótkoterminowy w celu odwiedzin dziecka w Norwegii. 207 Wymóg zapewnienia mieszkania obowiązuje również osoby ubiegające się o pozwolenie zaręczynowe (forlovelsestillatelse) lub łączenie rodzin (familieinnvandring) na podstawie 49 Ustawy o cudzoziemcach. 202 Szczegółowych informacji udziela Departament ds. Cudzoziemców (Utlendingsdirektoratet) 203 Zobacz Rozporządzenie o cudzoziemcach (uf.) Zobacz Rozporządzenie o cudzoziemcach (uf.) Zobacz Rozporządzenie o cudzoziemcach (uf.) Zobacz Ustawa o cudzoziemcach (utl.) Zobacz Ustawa o cudzoziemcach (utl.)

112 Mieszkanie uważa się za zapewnione wtedy, gdy cudzoziemiec dysponuje domem, mieszkaniem, kawalerką itp, które spełniają oficjalne wymogi. W przypadku wynajmu mieszkania, należy przedstawić umowę najmu podpisaną przez właściciela, spółdzielnię mieszkaniową lub inna osobę posiadającą mieszanie w dyspozycji. UDI ocenia zawsze, czy istnieją szczególne powody humanitarne, dla których można odstąpić od wymogu zapewnienia mieszkania Wymóg o niepobieraniu świadczeń z ośrodka pomocy społecznej w NAV Istnieje wymóg, iż poręczyciel nie może lub nie mógł pobierać świadczeń w ramach ustawy o pomocy społecznej w administracji publicznej realizujcej zadania z zakresu pracy i polityki społecznej (Lov om sosiale tjenester i arbeids- og velferdsforvaltningen) w okresie dwunastu miesięcy przed wydaniem zezwolenia. 208 W przypadku wątpliwości należy skontaktować się z lokalnym biurem NAV. Istnieją również pewne przepisy, na podstawie których stosuje się odstępstwa w zakresie wymogu niepobierania świadczeń socjalnych Odstępstwa podyktowane szczególnymi względami humanitarnymi We wszystkich przypadkach, UDI rozważa możliwość zastosowania odstępstw od wymogu zapewnienia środków na utrzymanie, jeżeli przemawiają za tym szczególne względy humanitarne Zobacz Rozporządzenie o cudzoziemcach (uf.) Zobacz Rozporządzenie o cudzoziemcach (uf.) 10-10, ust Zobacz Rozporządzenie o cudzoziemcach (uf.)

113 5.2 Konkubenci Wnioskodawca, który pozostawał w stałym związku i mieszkał od co najmniej dwóch lat z poręczycielem, 211 jest uprawniony to otrzymania zezwolenia na pobyt, jeżeli strony mają zamiar kontynuować pożycie. 212 Wnioskodawca, który nie pozostawał w stałym związku i nie mieszkał od co najmniej dwóch lat z poręczycielem, 213 ma mimo to prawo do otrzymania zezwolenia na pobyt, jeżeli strony mają ze sobą dzieci oraz jeżeli zamierzają kontynuować pożycie. Przepis ten nie ma jednak zastosowania, jeżeli dziecko zostało poczęte zanim poręczyciel przyjechał do Norwegii, lub jeżeli dziecko zostało poczęte podczas gdy obydwie strony posiadały pozwolenie na pobyt w Norwegii. Należy zauważyć, że jeżeli całe wspólne pożycie lub pewien okres wcześniejszego pożycia miał miejsce w Norwegii, to obie strony musiały przebywać w Norwegii legalnie, tak aby mógł on zostać zaliczony zgodnie z 41 ust.1. Jeżeli jedna ze stron pozostawała w związku małżeńskim, to okresu tego nie można zaliczyć jako czas wspólnego pożycia. 214 Wyjątek stanowi przypadek, w którym zapadła ostateczna decyzja o separacji. 215 Decyzja o separacji wydana za granicą musi zostać uznana przez wojewodę w Norwegii (fylkesmannen). 216 Ostępstwo od warunku o niepozostawaniu w związku małżeńskim w chwili wydania decyzji może mieć zastosowanie, jeżeli strony mają lub spodziewają się wspólnego dziecka oraz zapadła ostateczna decyzja o separacji. 217 Ma tutaj zastosowanie ta sama zasada dotycząca konieczności uznania decyzji o separacji przez wojewodę w Norwegii. 211 Zobacz 40, ust Zobacz 41, ust Jak wspomniano w 40, ust Zobacz Rozporządzenie o cudzoziemcach (utlendingsforskriften) Zobacz Ustawa o małżeństwach (ekteskapsloven) Zgodnie z Ustwą o uznawalności rozwodów i separacji dokonanych za granicą (Lov av om anerkjennelse av utenlandske skilsmisser og separasjoner) z dn. 2 czerwca 1978 nr Zobacz Ustawa o małżeństwach (el.)

114 5.3 Przedłużenie pozwolenia na pobyt na zasadach niezależnych 218 Cudzoziemiec, który otrzymał pozwolenie na pobyt ze względu na małożnka 219 lub konkubenta 220 może złożyć wniosek o pozwolenie na pobyt na nazasach niezależnych, jeżeli pożycie ustało z powodu śmierci tej osoby, lub jeżeli pożycie zostało zakończone oraz istnieją uzasadnione podstawy do przypuszczenia, że cudzoziemiec i ewentualne dzieci były poddawane przemocy w czasie trwania pożycia. Ponadto pozwolenie na pobyt może zostać przyznane na wniosek cudzoziemca, który w wyniku rozpadu pożycia spotka się z uzasadnionymi trudnościami społecznymi i kulturowymi w przypadku konieczności powrotu do kraju. Zezwolenie na pobyt można otrzymać również w przypadku wniesienia pozwu do sądu zgodnie z 16 ust. 3 lub 23 ust. 3 Ustawy o małżeństwach. 5.4 Pozwolenie na pobyt dzieci poniżej 18 roku życia Dzieci poniżej 18 roku życia, które nie pozostają w związku małżeńskim lub konkubenkim, mają prawo do przebywania z rodzicami na zasadzie łączenia rodzin. 221 To samo ma zastosowanie w przypadku, jeżeli tylko jedno z rodziców posiada pozwolenie na pobyt w Norwegii. Jeżeli poręczyciel ma wyłączną władzę rodzicielską, bardzo rzadko stwarza to jakiekolwiek problemy. Jeżeli jednak oboje rodzice maj władzę rodzicielską, konieczna jest zgoda drugiego rodzica. Jeżeli uzyskanie zgody jest niemożliwe lub jeżeli istnieją szczególne powody, dla których należałoby przyznać 218 Zobacz Ustawa o cudzoziemcach (utl.) Zobacz Ustawa o cudzoziemcach (utl.) Zobacz Ustawa o cudzoziemcach (utl.) Zobacz Ustawa o cudzoziemcach (utl.)

115 pozwolenie na pobyt, władze imigracyjne roważą taką możliwość na zasadzie indywidualnej oceny każdego przypadku. Te same zasady odnoszą się do dzieci poniżej 18 roku życia, które zostały adopotowane zgodnie z zagranicznym prawem, lub które zostaną zaadoptowane zgodnie z prawem adopcyjnym z dn. 28 lutego 1986 r. nr 8. Zanim dziecko przyjedzie do Norwegii konieczna jest zgoda Krajowego Urzędu ds. Dziecka, Młodzieży i Rodziny (Barne-, ungdoms- og familieforvaltningen). Wnioskodawca będący dzieckiem poniżej 21 roku życia i niepozostający w związku małżeńskim lub konkubenckim, a który pozostaje na utrzymaniu cudzoziemca będącego obywatelem państwa, które jest członkiem międzynarodowej konwencji Rady Europy chroniącej podstawowe prawa społeczne i ekonomiczne obywateli państw-sygnotariuszy (Den europeiske sosialpakt) z dn. 18 października 1961r, ma prawo do pobytu, jeżeli oboje rodzice mają pozwolenie na pobyt w Norwegii jak wspomniano w 40 ust W jaki sposób złożyć wniosek Zanim przystąpisz do składania wniosku, dowiedz się, czy możesz to zrobić podczas pobytu w Norwegii czy wniosek musi być złożony w kraju, twojego pochodzenia. Jeżeli możliwe jest złożenie wniosku na terenie Norwegii, możesz zrobić to tutaj, jeżeli otrzymałeś innego rodzaju zezwolenie na pobyt w ciągu ostatnich dziewięciu miesięcy. Możesz również złożyć wniosek na terenie Norwegii, jeżeli jesteś fachowcem, obywatelem EOG lub członkiem rodziny obywatela EOG z prawem pobytu w Norwegii. W internetowym przewodniku UDI możesz zobaczyć, czy możesz ubiegać się o łączenie rodzin przebywając na terenie Norwegii. Zobacz: Jeżeli musisz słożyć wniosek za zagranicą, powinieneś udać się do ambasady lub konsulatu Norwegii. W niektórych miejscach wnioski przyjmują również 115

116 szwedzkie lub duńskie ambasady. Na stronie UDI dowiesz się, gdzie należy złożyć wniosek: Jeżeli składasz wniosek w Norwegii powinienieś zarejesterować go za pośrednictwem internetu lub w norweskiej ambasadzie. Nie możesz zarejestrować wniosku przez internet, jeżeli Twój wniosek przyjmuje szwedzka lub duńska ambasada. Wniosek można zarejestrować na następującej stronie: Jeżeli wniosek składa się w szwedzkiej lub duńskiej ambasadzie, należy wypełnić papierowy formularz i zanieść og do ambasady. Wniosek dostępny jest na stronie: Ten sam formularz wypełnia się również w celu odnowienia pozwolenia. Jakie dokumenty należy dołączyć do wniosku? Zarówno w przypadku wniosku elektronicznego jak i papierowego należy okazać paszport oraz dołączyć inne niezbędne dokumenty. Jeżeli wysyłasz wniosek przez internet, musisz równocześnie umówić się na spotkanie na policji lub w norweskiej ambasadzie / konsulacie. Jeżeli składasz wniosek papierowy, musisz skontaktować się z ambasadą, aby dowiedzieć się kiedy możesz dostarczyć wniosek i dokumenty. Dopiero po wizycie na policji lub w ambasadzie i okazaniu paszportu oraz złożeniu pozostałych wymaganych dokumentów, wniosek uważa się za formalnie przyjęty. UDI może wtedy rozpocząć rozpatrywanie wniosku. Do wypełnionego wniosku należy dołączyć szereg dokumentów. Dla każdego kraju istnieją inne wymogi. Na stronie UDI podana jest lista krajów oraz wymagania dotyczące dokumentów: 116

117 Upoważnienie Jeśli chcesz, aby ktoś miał pełny dostęp do twojej sprawy i mógł rozmawiać w Twoim imieniu z urzędem migracyjnym, musisz dać tej osobie upoważnienie. Bez upoważnienia nikt, nawet osoba, dla której składasz wniosek o łączenie rodzin, nie będzie mogła uzyskać szczegółowych informacji o Twojej sprawie prowadzonej przez UDI. Rozmowa na policji: W przypadku ubiegania się o pozwolenie na łączenie rodzin jako współmałżonek lub partner, istnieje zazwyczaj wymóg, że poręczyciel zapraszany jest na rozmowę z policją. Zwykle dzieje się tak, gdy małżeństwo lub konkubinat zawiązane zostały za granicą po tym jak poręczyciel osiedlił się tutaj. System ten został wprowadzony w celu wyjaśnienia, czy małżeństwo lub konkubinat między Wami zostały zawarte dobrowolne. Wymóg przeprowadzenia wywiadu nie obowiązuje w przypadkach, gdy: pozostajesz w związku małżeńskim poręczycielem, a on lub ona został wezwany na rozmowę jeszcze przed zawarciem związku małżeńskiego, lub nie potrzebujesz wizy, aby wjechać na teren Norwegii, lub poręczyciel miał ukończone 25 lat w momencie zawarcia małżeństwa, lub poręczycielowi zostało udzielone zezwolenie na pobyt jako pracownikowi wykwalifikowanemu lub specjaliście, lub byliście w stałym związku i mieszkaliście razem mając pozwolenie na pobyt w Norwegii. UDI możne odstąpić od wymogu przeprowadzenia wywiadu, jeżeli przemawiają za tym szczególne okoliczności. ZASADY SZCZEGÓLNE 117

118 5.6 Prawo pobytu na podstawie ustawodawstwa EOG 222 Jeżeli jesteś obywatelem jednego z krajów EOG i posiadasz ważny dowód tożsamości lub paszport, masz prawo do pobytu i pracy w Norwegii przez okres do 3 miesięcy. To samo dotyczy członków Twojej rodziny, którzy są obywatelami EOG. Członkowie rodzin, którzy nie są obywatelami EOG muszą posiadać ważny paszport oraz udokumentować, iż będą razem z Tobą mieszkać i będą na Twoim utrzymaniu w czasie pobytu w Norwegii. Obywatele jednego z krajów EOG nie muszą ubiegać się o pozwolenie na pobyt, lecz muszą zarejestrować się przez internet. Po rejestracji na internecie, musisz zgłosić się do najbliżego posterunku policji. Weź ze sobą ważny dokument tożsamości lub paszport oraz zaświadczenie o zatrudnieniu lub umowę o pracę, która jest zgodna z postanowieniami Kodeksu pracy. Jeśli spełniasz warunki rejestracji, otrzymasz zaświadczenie o rejestracji (registreringsbevis). Jest ono wydawane bezpłatnie i na czas nieokreślony. Świadectwo rejestracji jest ważne tak długo, jak spełnione są warunki do jego otrzymania, tzn. tak długo jak posiadasz podstawę do pobytu np. jako pracownik lub student Członek rodziny obywatela jednego z krajów EOG mieszkającego w Norwegii Będąc członkiem rodziny obywatela EOG można skorzystać z trzech różnych systemów. W dalszej części zajmiemy się ich przybliżeniem. 1 Rejestracja obywateli EOG 222 Informacje i tekst pochodzą ze strony: 118

119 Program rejestracji dla obywateli EOG jest systemem, w którym obywatele EOG mogą przebywać i pracować w Norwegii bez ubiegania się o zezwolenie tak długo, jak pozostają zarejestrowani na policji. Systemem tym administruje Policja. Możesz przenieść się do Norwegii i rozpocząć pracę lub zacząć szukać pracy. Osoby z krajów EGO przebywające w Norwegii nie muszą udokumentować posiadania dochodu w wysokości minimum 88 % wynagrodzenia odpowiadającego 19 szczeblowi na skali państwowych wynagrodzeń, ale muszą miec status pracownika, studenta lub powinny mieć wystarczające środki na utrzymanie. Czas oczekiwania na wydanie zaświadczenia o rejestracji jest krótki i nie ma za nie żadnych opłat. Możesz zarejestrować się w sposób niezależny lub jako członek rodziny obywatela EOG, który mieszka w Norwegii. Pięć lat od pierwszego zarejestrowania się, można ubiegać się o prawo stałego pobytu. Ważne jest również, aby pamiętać, że obywatele EOG nie mają żadnych praw wynikających z ustawy Introduksjonsloven (ustawa regulująca programy związane z przygotowaniem obcokrajowców do udziału w życiu społecznym i zawodowym). 2 Pozwolenie na łącznie rodzin dla obywateli spoza EOG, którzy tworzą rodzinę z obywatelem EOG (karta pobytu) Wniosek o wydanie karty pobytu można złożyć przebywając w Norwegii, lub można go złożyć w ambasadzie Norwegii w kraju zamieszkania. Podczas oczekiwania na odpowiedź, masz prawo do podjęcia pracy w Norwegii pod warunkiem, że spełniasz poniższe wymagania: Jesteś członkiem rodziny obywatela EOG, który mieszka w Norwegii i tworzysz z nim stały związek. Obywatel EOG korzysta z prawa pobytu w Norwegii na zasadzie pracownika, osoby samozatrudnionej czy też usługodawcy lub posiada wystarczające środki finansowe albo jest studentem w Norwegii. Posiadasz ważny paszport. 119

120 Można złożyć wniosek w Norwegii, jeżeli możesz tu przyjechać bez wizy. Jeżeli jest wymagana wiza, musisz złożyć wniosek o wizę pobytową (tzw. wiza Schengen) w ambasadzie Norwegii w kraju Twojego zamieszkania. Musisz udokumentować jakie powiązania rodzinne łączą Cię z obywatelem EOG oraz podstawę do pobytu obywatela EOG w Norwegii. Jeżeli jesteś członkiem rodziny obywatela EOG, który ma podstawę do pobytu w Norwegii, generalnie masz prawo do otrzymania wizy, a także prawa do pierwszeństwa w rozpoatrywaniu wniosku wizowego oraz jesteś zwolniony z opłaty. Przyjeżdżając do Norwegii powinienieś zarejestrować wniosek o kartę pobytu przez internet. Jednocześnie musisz umówić się z posterunkiem policji na złożenie załączników do wniosku. Składanie wniosków za granicą Jeżeli chcesz złożyc wniosek w kraju pochodzenia lub w kraju, w którym posiadałeś zezwolenie na pobyt w ciągu ostatnich sześciu miesięcy, musisz wypełnić formularz zgłoszeniowy. Formularz zgłoszeniowy można znaleźć tutaj: Formularz zgłoszeniowy należy dostarczyć osobiście do ambasady / konsulatu, wraz z paszportem i niezbędnymi dokumentami. Musisz skontaktować się z ambasadą wcześniej, aby dowiedzieć się, kiedy możesz przyjść złożyć wniosek. Pragniemy również zwrócić uwagę na fakt, że istnieją dodatkowe dokumenty wymagane w niektórych rodzajach spraw. Zobacz tutaj: med-en-eos-borger/familieinnvandring-med-person-som-har-en-eu- EOS-EFTA-tillatelse/ 3 Zezwolenie na pobyt na podstawie ustawodawstwa ogólnego Patrz część 1 przepisów ogólnych. 120

121 5.7 Jaki wniosek powinieneś złożyć? Jesteś obywatelem EOG a członek Twojej rodziny, który mieszka lub zamierza zamieszkać w Norwegii, również jest obywatelem EOG Jeśli jesteś pracownikiem, samozatrudnionym, usługodawcą, studentem lub masz wystarczające środki na utrzymanie, możesz złożyć w wniosek o rejestrację w sposób niezależny (niezależnie od członka rodziny). Jeśli osoba, z którą będziesz mieszkać w Norwegii, jest zarejestrowana w systemie rejestracji dla obywateli EOG, możesz również skorzystać z systemu rejestracji jako członek rodziny. Jeśli osoba, z którą będziesz mieszkać w Norwegii, ma prawo stałego pobytu (zezwolenie na osiedlenie się tzw. bosettingstillatelse), możesz skorzystać z systemu rejestracji lub ubiegać się o łączenie rodzin. Jeśli osoba, z którą będziesz mieszkać w Norwegii, posiada zezwolenie na pobyt na podstawie ustawodawstwa ogólnego (nie została zarejestrowana w systemie rejestracji dla obywateli EOG) możesz ubiegać się o łączenie rodzin Nie jesteś obywatelem EOG a członek Twojej rodziny, który mieszka lub zamierza zamieszkać w Norwegii, jest obywatelem EOG Jeśli osoba, z którą będziesz mieszkać w Norwegii, jest zarejestrowana w systemie rejestracji dla obywateli EOG, możesz ubiegać się o kartę pobytu. Jeśli osoba, z którą będziesz mieszkać w Norwegii, ma prawo stałego pobytu (zezwolenie na osiedlenie się tzw. bosettingstillatelse), możesz skorzystać z systemu rejestracji lub ubiegać się o łączenie rodzin. Jeśli osoba, z którą będziesz mieszkać w Norwegii, posiada zezwolenie na pobyt na podstawie ustawodawstwa ogólnego (nie została zarejestrowana w systemie rejestracji dla obywateli EOG), powninieneś także ubiegać się o zezwolenie na pobyt na podstawie ustawodawstwa ogólnego (na zasadzie łączenia rodzin albo na zasadzie pozwolenia na pracę lub pozwolenia studenckiego). 121

122 Jesteś obywatelem EOG a członek Twojej rodziny, który mieszka lub zamierza zamieszkać w Norwegii, jest obywatelem jednego z krajów nordyckich Jeżeli jesteś pracownikiem, samozatrudnionym, usługodawcą, studentem lub masz wystarczające środki na utrzymanie, możesz złożyć w wniosek o rejestrację niezależną (niezależnie od członka rodziny). Jeżeli członek Twojej rodziny w Norwegii jest pracownikiem, samozatrudnionym, usługodawcą, studentem lub posiada wystarczające środki na utrzymanie, możesz skorzystać z systemu rejestracji jako członek rodziny. Ważne jest również, abyś pamiętał, że możesz ubiegać się o łączenie rodzin Nie jesteś obywatelem EOG, a członek Twojej rodziny, który mieszka lub zamierza zamieszkać w Norwegii, jest obywatelem jednego z krajów nordyckich Jeśli członek Twojej rodziny w Norwegii jest pracownikiem, samozatrudnionym, usługodawcą, studentem lub posiada wystarczające środki na utrzymanie, możesz ubiegać się o kartę pobytu. Ważne jest również, abyś pamiętał, że możesz ubiegać się o łączenie rodzin Jesteś obywatelem jednego z krajów nordyckich Nie musisz się rejestrować ani ubiegać się o zezwolenie na pobyt lub pracę w Norwegii. Wiele ma do wyboru dwie możliwości: mogą albo ubiegać się o zezwolenie na pobyt na podstawie ustawodawstwa ogólnego lub uzyskać prawo pobytu w ramach ustawodawstwa EOG. Jushjelpa pragnie podkreślić, że różne zezwolenia dają różne prawa. Jeżeli nie masz pewności, które z nich wybrać, skontaktuj się informacją UDI lub skontaktuj się z Jushjelpa i Midt-Norge. 122

123 5.8 Odmowa wjazdu do Norwegii Możesz stracić zezwolenie w przypadku, gdy podałeś norweskim władzom nieprawidłowe informacje, złamałeś prawo imigracyjne lub karne. Ci którzy korzystają z ochrony przed wydaleniem, są albo obywatelami norweskimi albo osobami urodzonymi w Norwegii i nieprzerwanie zamieszkują na terenie Norwegii. 223 W praktyce oznacza to, że tracisz pozwolenie na pobyt w Norwegii. Odmowa wjazdu (utvisning) jest więc czymś innym niż deportacja/wydalenie (bortvisning). Oznacza to po prostu, że ktoś musi opuścić kraj, ale nie dostaje zakazu powrotu. Odmowa wjazdu do Norwegii może być na stałe lub na czas określony. Ryzykujesz też, że zostaniesz wpisany do rejstru SIS (System Informacyjny Schengen), 224 co oznacza, że będziesz miał zakaz wjazdu i przebywania w strefie Schengen. Decyzja o odmowie wjazdu do Norwegii to restrykcyjna decyzja administracyjna, co oznacza, że wszelkie ważne pozwolenia na pobyt w Królestwie Norwegii zostają unieważnione, gdy decyzja jest ostateczna. Cudzoziemiec ma wtedy obowiązek opuszczenia kraju. We wszystkich przypadkach władze imigracyjne rozważają, czy decyzja o odmowie wjazdu do Norwegii będzie współmierna do jej konsekwencji. Odmowa wjazdu nie zostanie uskuteczniona, jeżeli z uwagi na zaistniałe okoliczności lub silne powiązania cudzoziemca z krajem, byłoby to niewspółmiernie krzywdzące w stosunku do niego lub do członków jego najbliższej rodziny. Jeżeli w rodzinie są dzieci, ich dobro powinno stanowić podstawę takiej oceny. Istnieje wiele czynników, które UDI bierze pod uwagę podejmując taką decyzję, na przykład jak długo cudzoziemiec mieszkał legalnie w Norwegii, w jakim wieku był, kiedy przyjechał do Norwegii, jak bardzo jest związany z krajem pochodzenia w stosunku do kraju zamieszkania itp. 223 Zobacz Ustawa o cudzoziemcach 69. Wymóg nieprzerwanego zamieszkania oznacza, że cudzoziemiec od urodzenia przez cały czas stale zamieszkiwał w Norwegii. 224 System Informacyjny strefy Schengen 123

124 Od decyzji o wydaleniu przez Departament ds. Cudzoziemców (UDI) można się odwołać do Komisji ds. Cudzoziemców (UNE). W związku z tym ważne jest, abyś sprawdził, czy masz prawo do bezpłatnej pomocy prawnej (fri rettshjelp) Decyzja ostateczna Zasadniczo cudzoziemiec ma obowiązek opuszczenia kraju dobrowolnie po odrzuceniu jego wniosku o oddalenie terminu wykonania decyzji przez Departament ds. cudzoziemców (Utlendingsdirektoratet), lub po otrzymaniu ostatecznej decyzji o odrzuceniu takiego wniosku wydanej przez Komisję ds. cudzoziemców (Utlendingsnemnda). Decyzja ostateczna oznacza ostateczne zakończenie sprawy. Dzieje się tak w przypadku, gdy UDI wydała decyzję odmowną lub, gdy wnioskodawca nie odwołał się od decyzji w terminie, to znaczy w ciągu trzech tygodni od otrzymania informacji o decyzji. Jeżeli odwołałeś się od decyzji, to ostateczną decyzją odmowną będzie decyzja wydana przez UNE. Często wraz z odwołaniem się od decyzji wnioskuje się o odroczenie wykonania decyzji. Wniosek o odroczenie wykonania decyzji jest jednocześnie wnioskiem o pozostanie na terenie Norwegii, w czasie gdy sprawa jest rozpatrywana przez UNE. W przeciwnym razie, jeżeli nie uzyska się odroczenia wykonania decyzji, to nie ma się prawa do pozostania w Norwegii podczas rozpatrywania sprawy przez UNE. Oznacza to, że jeżeli nie udało ci się uzyskać odroczenia, to masz obowiązek opuszczenia kraju niezwłocznie po wydaniu negatywnej decyzji Czym jest wniosek o zmianę decyzji Większość osób wie o możliwości zawnioskowania o ponowne rozpatrzenie decyzji (omgjæringsbegjæring). Jest to wniosek z prośbą o zmianę 225 Zobacz rozdział o darmowej pomocy prawnej na stronie

125 ostatecznej decyzji przez władze imigracyjne. Uzasadnieniem dla ponownego rozpatrzenia wniosku jest zapewnienie cudzoziemcom ochrony prawnej. Może się zdarzyć, że decyzja została podjęta na podstawie niekompletnych lub błędnych informacji i dokumentacji, albo że okoliczności uległy zmianie i z tego względu decyzja nie była właściwa. Zapewnienie ochrony prawnej polega na zapewnieniu, że sprawa została naświetlona najlepiej jak to możliwe i że treść decyzji jest możliwie najdokładniejsza. 226 Nie ulega wątpliwości, że cudzoziemiec powinien przedstawić wszelkie istotne informacje do rozpatrzenia wniosku w pierwszej i drugiej instancji. Niemniej jednak, w niektórych przypadkach mogą istnieć ważne powody, dla których tego typu informacja i inne dokumenty nie zostały przedstawione w zwykłym postępowaniu odwoławczym. Cudzoziemiec mógł na przykład otrzymać niedostateczną pomoc prawną w odwoływaniu się lub uzyskanie odpowiedniej dokumentacji nie było dla niego możliwe. Równie ważne jest to, że po wydaniu ostatecznej decyzji przez organ odwoławczy mogły nastąpić zmiany w faktycznej sytuacji cudzoziemca. Tak więc ze wzlędu na ochronę prawną, cudzoziemiec powinien mieć możliwość przedstawienia nowych informacji i dowodów po wydaniu ostatecznej decyzji przez instancję odwoławczą. Ochrona prawna jednostki zostanie zachowana w przypadku, gdy organ odwoławczy ponownie rozpatrzy sprawę pod względem obecnego stanu faktycznego lub gdy pierwsza instancja oraz instancja odwoławcza ponownie rozważą, czy nowe informacje i dowody stanowią podstawę do wznowienia sprawy. Wniosek o zmianę decyzji (ponowne rozpatrzenie sprawy) nie zmienia statusu cudzoziemca ani terminu opuszczenia kraju. Zmiana statusu cudzoziemca następi tylko wtedy, gdy wniosek o zmianę decyzji zostanie rozpatrzony pozytywne. Możliwość ponownego rozpatrzenia sprawy jest uzasadnione ochorną prawną cudzoziemca. 226 Zobacz 125

126 Decyzja Komisji ds. Cudzoziemców (Utlendingsnemnda) w sprawie indywidualnych odwołań nie podlegają dalszym odwołaniom administracyjnym. W celu uchylenia takiej decyzji należy wnieść sprawę do sądu. Tylko sąd możę uchylić decyzję, jeżeli zadecyduje, iż jest ona nieważna Co powinno znaleźć się we wniosku o zmianę decyzji? Do wniosku o zmianę dezycji (ponowne rozpatrzenie wniosku) należy dołączyć dokumentację, która nie została wcześniej przedstawiona. Jeżeli zmieniła się Twoja faktyczna sytuacja życiowa, na przykład zaszły zmiany w stanie Twojego zdrowia fizycznego lub psychicznego, to może to być podstawą do zawnioskowania o zmianę decyzji Stan zdrowia 227 Argumenty dotyczące stanu zdrowia, które mogą zawżyć na decyzji, powinny być udokumentowane na piśmie w formie aktualnego zaświadczenia lekarskiego wystawionego w Norwegii przez psychiatrę, psychologa lub lekarza Choroba zagrażająca życiu W praktyce choroba musi być nagła i zagrażać życiu, aby mogła sama w sobie stanowić podstawę do zezwolenia na pobyt w Norwegii. Poprzez nagłą rozumie się chorobę, która wymaga natychmiastowego leczenia. W praktyce przewlekłe choroby nie dają podstaw do uzyskania pobytu w Norwegii. Chorobą zagrażającą życiu jest natomiasts choroba, która spowoduje śmierć bez podjęcia natychmiastowego leczenia. 227 Informacja pochodzi ze strony udi.no 126

127 Choroby psychiczne Istnieją surowe wymogi dotyczące stopnia choroby psychicznej, aby można było ją określić jako poważną na tyle, aby sama w sobie mogłą stanowić podstawę do zezwolenia na pobyt. Poważne zaburzenie psychiczne oznacza zaburzenie psychiczne w postaci psychozy lub inne zaburzenia psychiczne, które są równie poważne jak psychoza. W takiej sytuacji odwołujący się wnioskodawca nie jest w stanie wziąć odpowiedzialność za swoje czyny. Zazwyczaj do poważnych chorób psychicznych zaliczają się takie zaburzenia jak schizofrenia, zaburzenia maniakalno-depresyjne, psychoza paranoidalna i ciężkie zaburzenia osobowości. Argumenty dotyczące problemów zdrowotnych są jedynie przykładem wymogów jakie musi speni wniosek o zmianę decyzji. Istnieją też inne argumenty, które mogą mieć tutaj zastosowanie. Jeżeli masz wątpliwości, zalecamy skontaktować się z prawnikiem lub inną organizacją udzielającą pomocy prawnej. W przypadku przychylenia się Komisji ds. Cudzoziemców (UNE) do wniosku o zmianę decycji, wydana zostaje nowa decyzja oparta na faktycznym stanie sprawy. W przypadku braku zmiany wcześniejszej decyzji, nie wydaje się nowej decyzji w tej sprawie. Nie ma też możliwości dalszego odwoływania się. Dotyczy to również decyzji o tym, że wniosek nie zostanie rozpatrzony. 127

128 Rozdział 6 Małżeństwo i konkubinat 128

129 6.1 Zawarcie związku małżeńskiego w Norwegii Małżeństwo w sensie prawnym to legalizacja związku pomiędzy dwiema osobami płci przeciwnej lub dwiema osobamy tej samej płci, które wstępują w związek małżeński w szczególnych formach, które są społecznie zatwierdzone i mają pewne skutki prawne Narzeczeni Gdy dwie osoby decydują się zawrzeć związek małżeński, zwyczajowo określa się ich narzeczonymi. Obietnica narzeczeńska nie jest wiążąca. Można w każdej chwili zrezygnować z narzeczeństwa. Bycie w stanie narzeczeństwa nie ma wiele skutków prawnych. W prawie często używa się zwrotu wyrażenie woli bycia razem jako kryterium. Narzeczony jest często uważany za kogoś, kto wyraził wolę bycia raziem w małżeństwie. 6.3 Warunki zawarcia małżeństwa 229 Istnieje szereg warunków, które muszą być spełnione, aby dwie osoby mogły wstąpić w związek małżeński. Warunki te znane są jako przeszkody i przesłanki zawarcia małżeństwa. Przeszkody do zawarcia związku małżeństkiego to warunki, jakie muszą być spełnione, aby możliwe było zawarcie związku małżeńskiego. Przesłanki zawarcia małżeństwa decydują o jego ważności. W dalszej części postaramy się przedstawić podstawowe warunki warunki zawarcia małżeństwa. 228 Zobacz Ustawa o małżeństwach (ekteskapsloven) Warunki w tym kontekście, to założenia bez których nie można wstąpić w związek małżeński. 129

130 Nieosiągnięcie wymaganego wieku osób mających wstąpić w związek małżeński Przyszli małżonkowie powinni mieć świadomość tego, z czym wiąże się zawarcie małżeństwa. Obie strony muszą mieć ukończone 18 lat w momencie ślubu. Jeżeli osoba poniżej 18 lat chce wstąpić w związek małżeński, to muszą wyrazić na to zgodę jej lub jego rodzice. 230 Należy wiedzieć, że małżeństwo powinno zostać zawarte z własnej nieprzymuszonej woli. Nikt nie może zostać zmuszony do zawarcia małżeństwa w Norwegii. 231 Choroba zakaźna Osoba, która choruje na chorobę zakaźną, która może być przekazywana drogą płciową, powinna poinformować o tym partnera przed zawarciem małżeństwa. 232 Należy tutaj wspomnieć, że lekarz nie ma obowiązku zachowania poufność wobec drugiej strony. Małżeństwo pomiędzy krewnymi W Norwegii zawieranie małżeństwa przez krewnych jest nielegalne. Przede wszystkim istnieją obawy, że potomstwo (dzieci) wydane przez rodziców, którzy są spokrewnieni, może urodzić się chore. Ważny jest również aspekt etyczny. W norweskim prawie istnieje pogląd, że małżeństwo między krewnymi jest nieetyczne. Należy również wspomnieć, że zbliżenia seksualne z członkami rodziny są w niektórych przypadkach karalne. 233 Zakaz zawierania małżeństw obowiązuje w pierwszej kolejności osoby, które są krewnymi w linii prostej w górę lub w dół 234 oraz pomiędzy rodzeństwem. Linia prosta w górę lub w dół oznacza rodziców i dzieci, wnuki itd. Poprzez rodzeństwo rozumie się również rodzeństwo przybrane. Oznacza to, że nawet jeżeli dwie osoby zawarły związek małżeński nie wiedząc, że były 230 Wynika to z Ustawy o małżeństwach (ekteskapsloven) 1a. 231 Zobacz Ustawa o małżeństwach (ekteskapsloven) 1b 232 Zobacz Ustawa o małżeństwach (ekteskapsloven) Zobacz Kodeks karny Dotyczy to rodziców i dzieci a także dzieci adopcyjnych. 130

131 rodzeństwem, małżeństwo będzie nieważne, a pozwolenie na zawarcie małżeństwa w takim przypadku nie zostanie wydane. Zakaz bigamii Bigamia oznacza posiadanie wielu współmałżonków w tym samym czasie. W Norwegii jest to nielegalne. Osoba nie może więc zawrzeć związku małżeńskiego tak długo, jak pozostaje w innym. 235 W norweskim prawie jest to bardzo surowy przepis a jego złamanie jest karalne. 236 W dalszej części napiszemy o tym, w jaki sposób można rozwiązać małżeństwo. Legalny pobyt Aby wziąć ślub w Norwegii przyszli małżonkowie muszą mieć prawo do pobytu w kraju. Celem tego przepisu jest uniemożliwienie fikcyjnych małżeństw (małżeństw pro forma) w celu uzyskania zezwolenia na pobyt. Pro forma oznacza małżeństwo, które zawarte zostało tylko na papierze. Ślub zawarty jest formalnie, ale w praktyce nie jest się małżeństwem. Pozostałe warunki są warunkami obowiązującymi wszytkich, również cudzoziemców. 6.4 Brak przeszkód do zawarcia małżeństwa W Norwegii prowadzone są kontrole w celu zbadania, czy spełnione zostały warunki do zawarcia małżeństwa. Przed zawarciem małżeństwa należy więc stwierdzić brak przeszkód do zawarcia małżeństwa. 237 Kontrolę prowadzi urząd podatkowy. Przyszli małżonkowie podają informacje na swój temat w oświadczeniu, w którym muszą stwierdzić, że nie są spokrewnieni, są stanu wolnego i że nie są nosicielami chorobób przenoszonych drogą płciową. Istnieje również wymóg podania, czy posiada się dzieci lub oczekuje na narodziny dziecka z kimś innym. W przypadku niektórych informacji należy 235 Zobacz Ustawa o małżeństwach (ekteskapsloven) Zobacz Kodeks karny Zobacz Ustawa o małżeństwach (ekteskapsloven)

132 okazać dokument stwierdzający ich prawdziwość. Między innymi należy przedstawić akt urodzenia, a w przypadku, gdy było się wcześniej w związku małżeńskim, zaświadczenie o rozwiązaniu/ustaniu małżeństwa. Po zbadaniu i zaakceptowaniu warunków niezbędnych do zawarcia małżeństwa, przyszli małżonkowie otrzymują zaświadczenie o braku przeszkód do zawarcia małżeńśtwa (prøvingsattest). 238 Oznacza to, że związek małżeński musi zostać zawarty w ciągu czterech miesięcy w przeciwnym razie badanie warunków do zawarcia małżeństwa musi zostać powtórzone. Jeżeli strony zawarły związek małżeński bez tego rodzaju zaświadczenia, małżeństwo uznaje się za nieważne Ślub Ślub jest ceremonią zawarcia małżeństwa, a osobą uprawnioną do udzielania slubów jest zwykle urzędnik stanu cywilnego lub pracownik sądu. Osoby wstępujące w związek małżeństki nazywa się nupturientami. W Norwegii ślub jest ceremonią formalną. Jest tak dlatego, że sytuacja zawarcia małżeństwa powinna być klarowna zarówno dla osób wstępujących w związek małżeński jak i osób postronnych. Przyszli małżonkowie przybywają na ślub osobiście i równocześnie. Składają oni oświadczenie woli, iż zamierzają ze sobą zawrzeć związek małżeński, przed urzędnikiem stanu cywilnego lub pracownikiem sądu i w obecności co najmniej dwóch świadków. Na koniec urzędnik stanu cywilnego/pracownik sądu ogłasza zawarcie przez nich małżeństwa. Osoby wstępujące w związek małżeński w Norwegii mogą wybrać, czy chcą wziąć tylko ślub cywilny czy kościelny. Ślub cywilny dostępny jest dla 238 Zobacz Ustawa o małżeństwach (ekteskapsloven)

133 wszystkich. Od 2003 za ważną w świetle prawa uznaje się również wyznaniową formę zawarcia małżeństwa. 6.6 Kiedy małżeństwo uznaje się za nieważne Omówiliśmy już różne zasady, które obowiązują przy zawieraniu małżeństw w Norwegii. W następnej części przedstawimy konsekwencje nieprzestrzegania tych zasad. Jeżeli nie są spełnione przesłanki zawarcia małżeństwa lub jeżeli strony zawarły ślub bez zaświadczenia o braku przeszkód do zawarcia małżeństwa, małżeństwo uznaje się za nieważne. Małżeństwo jest również nieważne, jeżeli ksiądz w norweskim Kościele nie przeprowadził liturgii w formie przyjętej przez Synod. Wojewoda w Norwegii (fylkesmannen) może również wnieść sprawę o unieważnienie małżeństwa. 240 Przede wszystkim ma to zapobiegać małżeństwom zawartym z przymusu, ale także bigamii oraz małżeństwom zawartym przez osobę, która podała fałszywą tożsamość. Wojewoda może również zapobiegać zawarciu tego typu małżeństw. 6.7 Rejestracja małżeństw W norweskim Kościele zawarcie związku małżeńskiego rejestrowane jest w księdze kościelnej a zawarcie ślubu w sądzie (tinghuset) w protokole urzędowym. W przypadku zawarcia małżeństwa w innym zarejestrowanym związku wyznaniowym rejestracji dokonuje się w księdze małżeństw prowadzonej przez ten związek. 240 Zobacz Ustawa o małżeństwach (ekteskapsloven) 16 a 133

134 6.8 Związek małżeński zawarty za granicą Jeżeli małżeństwo zostało zawarte za granicą, zwykle jest ono uznawane w Norwegii, o ile zostało z formalnego punktu widzenia zalegalizowane zgodnie z prawem kraju, w którym zostało zawarte. 241 W przypadku gdy ktoś ma dwie żony (bigamia) w momencie przyjazdu do Norwegii, małżeństwo jest nadal ważne, a każda z żon może zażądać ze swojej strony rozwodu. 242 W przypadku bigamii wojewoda zazwyczaj wnosi do sądu sprawę o unieważnienie małżeństwa. Ponadto małżeństwo zawarte za granicą jest nieważne w Norwegii, jeżeli co najmniej jedna ze stron nie jest obywatelem norweskim lub nie ma stałego miejsca zamieszkania w Norwegii a: małżeństwo zostało zawarte bez obecności obojga na ceremonii ślubnej, jedna ze stron miała poniżej 18 lat, lub jedna ze stron nie była stanu wolnego. 6.9 Rozwiązanie małżeństwa Wprowadzenie Omówiliśmy już zasady, które obowiązują przy zawieraniu małżeństw. Poniżej przyjrzymy się bliżej zasadom rozwiązywania małżeństw, czyli sytuacji w której strony się rozchodzą, inaczej zwanej rozwodem. Najczęstrzymi problemami, które pojawiają się przy rozwodzie to podział majątku. Do tego tematu wrócimy później. Poniżej przytoczymy natomiast zasady obowiązujące przy rozwiązywaniu związku małżeńskiego, gdy oboje 241 Zobacz Ustawa o małżeństwach (ekteskapsloven) 18 a 242 Zobacz Ustawa o małżeństwach (ekteskapsloven)

135 małżonkowie żyją. Ustanie związku małżeńskiego wskutek śmierci jednego z małżonków regulowane jest prawem spadkowym. Posiedzenie pojednawcze i poradnictwo rodzinne Małżonkowie, którzy się rozchodzą lub mają taki zamiar, często potrzebują porady, szczególnie gdy mają razem dzieci. Gdy małżonkowie mają wspólne dzieci poniżej 16 roku życia, muszą udać się na posiedzenie pojednawcze (mekling), aby mogli starać się o separację lub rozwód. 243 Celem posiedzenia pojednawczego jest porozumienie się w kwestiach, które dotyczą dzieci, tak aby znaleźć jak najlepsze rozwiązanie w sprawie władzy rodzicielskiej (foreldreansvar), odwiedzin dzieci (samvær) oraz stałej opieki nad dziećmi. 244 Separacja i rozwód Małżeństwo można rozwiązać na cztery różne sposoby. 245 Po pierwsze, można wystąpić o separację. W tym celu należy złożyć wniosek o separację. Małżonek nie musi podawać przyczyny, dla której chce wystąpić o separację. Po wysłaniu wniosku do wojewody (fylkesmannen) małżonkowie otrzymują separację. Następnym krokiem jest wystąpienie o rozwód. Wniosek o rozwód można złożyc najwcześniej po upływie roku od otrzymania separacji. 246 Jeżeli małżonkowie zdecydują się na powrót do życia małżeńskiego po otrzymaniu separacji, separacja nie będzie miała żadnego znaczenia i jej okres zostanie przerwany. Innym sposobem rozwiązania małżeństwa jest tak zwany rozpad pożycia małżeńskiego. Oznacza to, że małżonkowie wyprowadzają się od siebie. W tym wypadku nie trzeba składac wniosku o separację. Różnica między 243 Różnica między separacją a rozwodem wyjaśniona jest dalej. 244 Pojęcia te wyjaśnione są dalej. 245 Zobacz Ustawa o małżeństwach (ekteskapsloven) Zobacz Ustawa o małżeństwach (ekteskapsloven)

136 separacją a rozpadem pożycia małżeńskiego jest taka, że aby uzyskać rozwód, rozpad pożycia małżeńskiego musi trwać minimum dwa lata. 247 Osoba rozwiedziona może ponownie wstąpić w związek małżeński. Jest to główna różnica między separacją a rozwodem. W czasie trwania separacji nie można zawrzeć małżeństwa z inną osobą. W szczególnych przypadkach można wystąpić o rozwód bez wcześniejszej separacji czy rozpadu pożycia małżeńskiego. Może tak być w przypadkach usiłowania zabójstwa współmałżonka lub dzieci albo celowego znęcania się nad nimi. To samo dotyczy sytuacji, w których zachowanie małżonka może powodować strach przed znęcaniem się Relacje majątkowe między małżonkami Prawo małżonków do rozporządzania własną częścią majątku W prawie norweskim istnieje zasada swobodnego rozporządzania własną częścią majątku. Małżeństwo nie powoduje żadnego ograniczenia prawa współmałżonka w zakresie decydowania o majątku jakiego jest właścicielem, w momencie zawarcia małżeństwa, a także majątku nabytego już po jego zawarciu. 249 Prawo to stosuje się zarówno z punktu widzenia faktycznego jak i prawnego. Prawo do rozporządzania majątkiem z faktycznego punktu widzenia oznacza prawo do fizycznego posiadania i używania części majątku, podczas gdy prawo do rozporządzania majątkiem z punktu widzenia prawa oznacza, że można sprzedać lub oddać swoją część majątku. Wspólne mieszkanie oraz inwentarz Wspólne mieszkanie to takie, które jest miejscem stałego zamieszkania małżonków. Nie ma znaczenia, czy jest się jego właścicielem czy najemcą. 247 Zobacz Ustawa o małżeństwach (ekteskapsloven) Zobacz Ustawa o małżeństwach (ekteskapsloven) Zobacz Ustawa o małżeństwach (ekteskapsloven)

137 Małżonek musi posiadać pisemną zgodę współmałżonka do sprzedaży lub zastawienia wspólnej nieruchomości. 250 Jeżeli jeden z małżonków sprzeda nieruchomość bez zgody drugiego, można żądać anulowania sprzedaży. 251 Odpowiedzialność małżonków za długi Każdy z małżonków ponosi odpowiedzialność za długi zaciągnięte wyłącznie przez siebie. Małżonek nie może zaciągać pożyczek lub brać kredytów na współmałżonka. 252 Jeżeli zaciąga się pożyczkę na współmałżonka, należy spisać z nim umowę, zazwyczaj poprzez podpisanie przez oboje małżonków dokumentów zaciągnięcia pożyczki/kredytu. W niektórych przypadkach, małżonek może zaciągnąć pożyczkę/kredyt na współmałżonka. Małżonkowie mogą zawierać umowy dotyczące prowadzenia gospodarstwa domowego, wychowania dzieci oraz zwyczajne umowy w celu zaspokojenia podstawowych potrzeb każdego z małżonków. 253 Można również zawierać umowy, w myśl których odpowiedzialność spoczywa na obojgu małżonków, jeżeli umowa zawierana jest ze względu na potrzeby rodziny. Umowy o podziale majątku W dalszej części omówimy, jak dokonuje się podziału majątkowego małżonków przy ewentualnym rozwodzie. Najpier przyjrzymy się bliżej różnym umowom majątkowym, jakie mogą zawrzeć małżonkowie w czasie trwania małżeństwa. Małżonkowie mogą uzgodnić, że to, co posiadają lub nabędą w czasie trwania małżeństwa, nie będzie podlegało podziałowi 254 (jak wspomnieliśmy, powrócimy jeszcze do zasad podziału). Nazywa się to umową o odrębności 250 Zobacz Ustawa o małżeństwach (ekteskapsloven) Zobacz Ustawa o małżeństwach (ekteskapsloven) Zobacz Ustawa o małżeństwach (ekteskapsloven) Zobacz Ustawa o małżeństwach (ekteskapsloven) Zobacz Ustawa o małżeństwach (ekteskapsloven)

138 majątkowej (særeie). Można zdecydować, że odrębność majątkowa będzie dotyczyć majątku jednej osoby, części majątku, lub majątku obojga. Taką umowę można zawrzeć poprzez małżeńską umowę majątkową (ektepakt), zwaną inaczej intercyzą. 255 Małżeńska umowa majątkowa to porozumienie między małżonkami, któremu towarzyszą pewne wymogi formalne. Jeżeli pewna część majątku wchodzi w skład umowy o odrębności majątkowej, oznacza to, że druga strona nie ma prawa do żadnej części tego majątku przy ewentualnym rozwodzie. Co więcej, można zawrzeć umowę, że odrębność majątkowa nie będzie obowiązywała w przypadku śmierci małżonka. Oznacza to, iż małżonkowie nie chcą aby umowa miała zastosowanie w przypadku śmierci małżonka. Taki układ pozwala małżonkom zabezpieczyć się przed równym podziałem majątkowym podczas separacji lub rozwodu, a równocześnie małżonkowi zmarłego zapewnia prawa wynikające ze wspólności majątkowej, które mają spadkobiercy zmarłego. Można zawrzeć umowę, że dłużej żyjący małżonek będzie miał prawo do zarządzania niepodzielną fizycznie częścią majątku spadkowego 256 nawet jeżeli posiada się umowę o rozdzielności majątkowej lub umowę o częściowej rozdzielności majątkowej. Można tak zrobić, jeżeli zawrze się umowę o rozdzielności majątkowej, a równocześnie nie chce się, aby majątek został podzielony przed śmiercią dłużej żyjącego małżonka. Można również zawrzeć umowę, że majątek osobisty małżonka, czyli nabyty przed powstaniem małżeństwa lub otrzymany na zasadzie darowizny lub spadku, nie będzie podlegał podziałowi masy majątkowej w przyszłości. 257 Zgodnie z zasadą nierównego podziału majątku (skjevdelingsregelen) każdy z małżonków ma prawo do zachowania niepodzielności majątku osobistego, który posiadał w chwili zawarcia związku małżeńskiego (do tego tematu 255 Zobacz Ustawa o małżeństwach (ekteskapsloven) Jest to termin z zakresu prawa spadkowego, który oznacza, że dłużej żyjący małżonek może zarządzać wartościami, które posiadali małżonkowie, a spadkobiercy nie mogą bez zażądać otrzymania spadku. Majątek zostaje podzielony po śmierci dłużej żyjącego małżonka. 257 Podział masy majątkowej to rozliczenie finansowe pomiędzy małżonkami po rozpadzie małżeństwa. 138

139 powrócimy nieco później), ale można również zawrzeć umowę, że powyższa zasada nie będzie obowiązywała. Prezenty dawane sobie nawzajem przez małżonków Prezenty dawane sobie nawzajem przez małżonków jest są czymś oczywistym i nic nie stoi na przeszkodzie, aby to praktykować. Większość prezentów może być wręczana bez konieczności zachowania jakichkolwiek formalności. Prezenty większej wartości muszą być jednak przekazywane w ramach intercyzy (małżeńskiej umowy majątkowej), aby mogły być uznane za ważne w świetle prawa. 258 Prezentem lub darowizną jest oddanie czegoś wartościowego drugiej osobie w celu jej wzbogacenia. Zwykłe prezenty nie muszą być przekazywane w ramach intercyzy, czyli małżeńskiej umowy majątkowej, aby były ważne w świetle prawa. To, co zalicza się do zwykłych prezentów, zależy między innymi od tego, jaki jest wspólny budżet małżonków. Prezent w postaci domu zwykle nie jest uważany za zwykły prezent, ale darowiznę, która musi zostać przekazana poprzez intercyzę - małżeńską umowę majątkową. Darowizna powinna ponadto zostać wpisana do księgi wieczystej. Małżeńska umowa majątkowa (intercyza) i jej formy Przede wszystkim małżeńska umowa majątkowa musi być zawarta w formie pisemnej i oboje małżonkowie muszą ją podpisać. Jednocześnie podpisaniu umowy powinno towarzyszyć dwóch świadków, którzy mają świadomość, że para zawiera intercyzę a ich obecność musi zostać zaakceptowana przez obojga małżonków. 259 Świadkowie składają również swoje podpisy pod małżeńską umową majątkową. Jeżei małżeńska umowa majątkowa stanowi korzyść tylko dla jednego z małżonków, nie musi on/ona podpisywać się na niej. Jeżeli intercyza została 258 Zobacz Ustawa o małżeństwach (ekteskapsloven) Zobacz Ustawa o małżeństwach (ekteskapsloven)

140 zawarta przy zachowaniu formalnych wymogów, zachowuje swoją ważność i jest wiążąca pomiędzy małżonkami Podział majątku podczas separacji i rozwodu Wprowadzenie Rozejście się małżonków zazwyczaj pociąga za sobą finansowe konsekwencje. Większości pogarsza się sytuacja finansowa, ponieważ są zmuszeni utrzymywać dom samodzielnie. Z drugiej jednak strony, ogólna zasada mówi o podziale majątku między strony. W prawie rodzinnym istnieją zasady podziału majątku podczas separacji i rozwodu, które powodują większość konfliktów. W momencie podziału majątku małżonkowie mają pełną swobodę zawierania umów. 260 Oznacza to, że nie muszą oni stosować się do przepisów, które omówimy dalej, lecz mogą poczynić uzgodnienia innego rodzaju. Możliwość swobody zawierania umów istnieje dopiero w momencie podziału majątku. Równy podział majątku a odliczenie wartości długu Dla małżonków, którzy mają wspólność majątkową, obowiązuje główna zasada równego podziału wspólnego majątku. Oznacza to, że części majątkowe są sumowane i dzielone na pół. 261 Jeżeli więc na przykład małżonkowie są współwłaścicielami domu, należy albo go sprzedać, aby podzielić pieniądze, albo jedna ze stron musi odkupić połowę domu od drugiej. Zanim majątek zostanie podzielony należy odliczyć od niego długi małżonków, tak aby wartość netto majątku stała się podstawą do jego równego podziału. Dotyczy to także sytuacji, w których małżonkowie razem odpowiadają za zaciągnięte przez siebie zobowiązania. Można więc odliczyć tę część długu, za którą odpowiada mąż lub żona proporcjonalnie do posiadanej części majątku. 260 Zobacz Ustawa o małżeństwach (ekteskapsloven) Zobacz Ustawa o małżeństwach (ekteskapsloven)

141 Jeżeli tylko jeden z małżonków posiada majątek, który należy do wspólności majątkowej i nie posiada majątku osobistego, który jest niepodzielny, może w pełni odliczyć dług, bez względu na rodzaj zaciągniętego zobowiązania. Nierówny podział majątku (majątek osobisty) 262 Istnieją pewne wyjątki od ogólnej zasady równego podziału majątku. Prawo do zachowania majątku osobistego przy podziale jest jednym z nich. Małżonek może zachować niepodzielną część majątku. Majątek osobisty małżonka stanowią przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową, które posiadał przed zawarciem małżeństwa. Przykładem może być posiadanie domku letniskowego przed wstąpieniem w związek małżeński. Przy podziale można zażądać, aby nie dzielić z małżonkiem wartości domku letniskowego, ale zatrzymać ją samemu. Po drugie jeden z małżonków może zachować części majątku, które otrzymał w spadku lub w postaci darowizny od innych osób. Nawet jeżeli ktoś ma prawo do zachowania majątku osobistego, nie dzieje się to automatycznie. Jeden z małżonków musi wysunąć żądanie nierównego podziału majątku, tak aby móc zachować jego część. Ponadto istnieje zasada, że ten z małżonków, który żąda nierównego podziału majątku, musi udowodnić, że część majątku osobistego pochodzi z darowizny lub spadku. Wymóg udowodnienia, że część majątku stanowi majątek osobisty jest dość restrykcyjny, gdyż należy uprawdopodobnić, że majątek ten pochodzi z okresu sprzed zawarcia związku małżeńskiego. Jeżeli na przykład po drodze zaszedł szereg różnych transakcji, to może się zdarzyć, że wyżej wymieniony nie wymóg nie będzie mógł zostać spełniony. Przykładem tego może być sytuacja, w której jeden z małżonków jeszcze przed zawarciem związku małżeńskiego był właścicielem mieszkania, które zostało sprzedane. Pieniądze pochodzące ze sprzedaży zostały zainwestowane w różne przedmioty majątku, a reszta sumy wykorzystana na bieżące wydatki. Taki szereg transakcji może spowodować, że wymóg dla zastosowania nierównego podziału majątku nie będzie spełniony. 262 Zobacz Ustawa o małżeństwach (ekteskapsloven)

142 W niektórych przypadkach jeden z małżonków nie będzie miał prawa do zachowania majątku osobistego, ponieważ odbyłoby się to z niekorzyścią dla drugiej strony. Dotyczy to na przykład sytuacji, w której drugi z małżonków znajdzie się w bardzo złej sytuacji finansowej po rozwodzie. Rozdzielność majątkowa Tak jak wspomniano w punkcie 3.4 rozdzielność majątkowa stanowi również wyjątek od głównej zasady równego podziału majątku. Jeżeli małżonkowie ustalili poprzez małżeńską umowę majątkową (intercyzę), aby zachować pewne części majątku lub przedmioty wartościowe dla siebie, to nie będą one podlegać podziałowi majątku. Żądanie wyrównania dorobków 263 Czasami podział majątku zgodny z zasadami, które omówiliśmy, prowadzi do sytuacji niezgodnej z zasadą równego podziału. Przepisy dotyczące możliwości żądania wyrównywania dorobków przez jednego małżona poprzez np. zapłatę na jego rzecz przez drugiego małżonka odpowiedniej sumy pieniędzy, są niezbędne w takich przypadkach, gdzie należy wyrównać różnicę w wysokości majątków małżonkow. Różnica taka mogła powstać poprzez pomniejszenie stanu wspólnego majątku przez jednego z małżonków, a zwiększenie stanu własnej części majątku. Można rościć sobie prawo do wyrównania dorobków, jeżeli drugi małżonek korzystał na przykład ze wspólnego majątku w celu zwiększenia wartości swojej własnej rozdzielności majątkowej. 264 Przykładem może być wykorzystanie przez jednego z małżonków środków ze wspólnego majątku na remont nieruchomości, która stanowi jego rozdzielność majątkowa. Wtedy drugi z małżonków będzie miał prawo do wyrównania dorobków. Można mieć również prawo do wyrównania dorobków w sytuacji, w której 263 Zobacz Ustawa o małżeństwach (ekteskapsloven) 63 i Zobacz Ustawa o małżeństwach (ekteskapsloven) 63 ust

143 drugi z małżonków zaniżył podstawę podziału majątku. 265 Dotyczy to na przykład przypadków, w których zniszczył lub rozdał własną część majątku. Prawo do wyrównania dorobków przysługuje również, gdy jeden z małżonków zainwestował część swoich pieniędzy w przedmioty majątku stanowiące rozdzielność majątkową drugiego z małżonków. Prawo do wyrównania zarobków przysługuje jedynie wtedy, gdy wydatki te spowodowały wzrost wartości wyżej wymienionej części majątku. Zazwyczaj dzieje się tak wtedy, gdy jeden z małżonków zainwestował w rozbudowę nieruchomości, która stanowi rozdzielność majątkową drugiego małżonka Podział majątku małżonków Prawo do własnej części majątku Gdy małżonkowie uzgodnili, w jaki sposób podzielą między sobą środki finansowe, musza porozumieć się również co do podziału majątku. Również tutaj mają oni swobodę w zawieraniu umów. 266 Oznacza to, że mogą dowolnie uzgodnić między sobą, komu przypadną jakie części majątku. Jeśli małżonkowie nie są co do tego zgodni, to mogą oprzeć się na przepisach, które to regulują. Ogólną zasadą jest to, że każdy z małżonków ma prawo do zachowania majątku osobistego. 267 Małżonkowie mają prawo do zatrzymania tego, co posiadają całkowicie lub w większej części. Oznacza to, że trzeba mieć około 75 % udziału we własności. Prawo to ma zastosowanie nawet wtedy, gdy wartość części majątku przekracza kwotę, do której małżonek jest uprawniony przy podziale majątku. Jeżeli wartość części majątku przekracza 265 Podstawą podziału jest część majątku każdego z małżonków, która jest dzielona z tym drugim. 266 Zobacz odnośnik Zobacz Ustawa o małżeństwach (ekteskapsloven)

144 kwotę, do której małżonek jest uprawniony, to musi on zapłacić drugiemu różnicę między tą wartością a kwotą, do której jest uprawniony. 268 Przypadki w których zatrzymanie przedmiotu majątku 269 byłoby zdecydowanie niekorzystne dla drugiej strony W przypadku gdy zatrzymanie przedmiotu majątku przez jednego z małżonków, byłoby zdecydowanie niekorzystne dla drugiej strony, nawet jeżeli jest on jego właścicielem, może stracić on do niego prawo. Duże znaczenie ma tutaj, jak dużą potrzebę posiadania tego przedmiotu ma druga strona lub jak bardzo jest nim zainteresowana. Mimo wszystko, nieczęsto dzieje się, iż jedna ze stron traci prawo do przedmiotu majątku, który jest jej własnością, gdyż zdecydowanie niekorzystne jest sformułowaniem interpretowanym bardzo rygorystycznie. Jeżeli drugi z małżonków odmówi zatrzymania przedmiotu majątku temu, który jest jego właścicielem, jedyną możliwością jest sprzedanie go i podział kwoty uzyskanej ze sprzedaży. Mieszkanie wraz z inwentarzem 270 Jeżeli chodzi o mieszkanie, to jeden z małżonków może mieć prawo do korzystania ze wspólnego mieszkania niezależnie od tego, kto jest jego właścicielem. 271 Jedna ze stron nie otrzymuje mieszkania w posiadanie automatycznie, ale może je otrzymać zamiast pieniędzy, jakie przysługiwałyby jej po podziale majątku. To samo dotyczy inwentarza. Można otrzymać mieszkanie wraz z inwentarzem, jeżeli przemawiają za tym szczególne względy. Oznacza to, że ten, kto chce zatrzymać mieszkanie po rozwodzie musi go szczególnie potrzebować. W tym miejscu rozważa się potrzeby każdego z małżonków oraz potrzeby dzieci. Strona, która przejmuje opiekę nad dziećmi ma często większą potrzebę, aby zatrzymać mieszkanie. Jeżeli chodzi o inwetarz, to zazwyczaj dzieli się go po połowie. 268 Zobacz Ustawa o małżeństwach (ekteskapsloven) Przedmiot majątku to określenie dla rzeczy, jakie otrzymuje się przy podziale majątku 270 Inwetarz, to rzeczy które znajdują się wewnątrz domu 271 Zobacz Ustawa o małżeństwach (ekteskapsloven)

145 6.13 Konkubinat Wprowadzenie Osoby, które żyją razem w stabilnym, podobnym do małżeństwa związku, często są określane jako konkubenci. Nie są więc małżeństwem, ale mogą wstąpić w związek małżeński, jeżeli tego chcą. Największą różnicą między małżeństwem a konkubinatem jest to, że nie ma przepisów, które określają sposób wstępowania w związek konkubencki lub sposób jego rozwiązywania, a także zasad podziału majątku przy rozejściu się konkubentów. Prawo do rozporządzania własnym majątkiem i odpowiedzialność za długi w związkach konkubenckich Konkubenci mogą dowolnie rozporządzać swoimi częściami majątku. Konkubent ma innymi słowy pełną dowolność w rozporządzaniu swoim majątkiem zarówno w sensie faktycznym jak i prawnym. Konkubent może sprzedać swoje mieszkanie lub inne części majątku bez zgody ze strony partnera. Jeżeli konkubenci posiadają wspólne mieszkanie, obowiązuje ich Ustawa o wspólnocie (sameieloven). Jeżeli posiada się mieszkanie lub inne przedmioty wspólnie z konkubentem, nie można sprzedać całości majątku, lecz tylko swoją część. Jeżeli chodzi o zobowiązania, to konkubent może zaciągnąć dług tylko we własnym imieniu. W ten sposób osoba żyjąca w konkubinacie nie może stać się odpowiedzialna za dług, który zaciągnął jej partner. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie, aby konkubeci wspólnie zaciągali zobowiązania, co jest normalnym postępowaniem w przypadku na przykład kupna mieszkania, które będzie wspólną własnością konkubentów. Podział majątku w przypadku rozpadu konkubinatu Podział majątku w przypadku rozpadu konkubinatu następuje w taki sposób, że każdy z konkubentów zachowuje to, co jest jego własnością. Majątku nie 145

146 dzieli się po równo, tak jak w przypadku zakończenia związku małżeńskiego. W momencie rozpadu konkubinatu, konkubenci maja prawo do zatrzymania tego, co stanowiło ich własność, gdy mieszkali razem. Dlatego też ważne jest, aby konkubenci przez cały czas mieli świadomość tego co i do kogo należy. W przypadku związku konkubenckiego funkcjonują takie terminy jak własność wyłączna (eneeie) i wspólność ustawowa (sameie). Własność wyłączna oznacza, że posiada się coś na wyłączność i że dana rzecz nie stanowi współwłasności z nikim innym, nawet w najmniejszej części. 146

147 Rozdział 7 Dziedziczenie 147

148 7.1.Wprowadzenie W norweskim prawie istnieje wiele przepisów mówiących o tym, co dzieje się z majątkiem i zobowiązaniami osoby zmarłej. Większość ludzi zostawia po sobie rzeczy mające jakąś wartość. Mogą to być pieniądze, nieruchomości lub inne przedmioty wartościowe. W niektórych przypadkach zmarły pozostawia po sobie dług. Zasady dziedziczenia określają, w jaki sposób majątek i zobowiązania przejmowane są przez krewnych i inne osoby bliskie zmarłemu. W ustawie spadkowej znajdują się przepisy, które mówią o tym, kto dziedziczy majątek po zmarłym. Dziedziczenie oznacza przejęcie w spadku części majątku, który należał do osoby zmarłej. W niniejszym rozdziale omówimy, którzy członkowie rodziny zmarłego mają prawo do spadku, co mówią przepisy o prawie dziedziczenia przez współmałżonka 272, a wreszcie, w jaki sposób następuje podział spadku na podstawie testametu. Spadek to majatek, przedmioty i prawa, które należały lub przysługiwały zmarłemu. Spadek dzieli się zgodnie z przepisami prawa spadkowego w oparciu o stosunek pokrewieństwa lub zgodnie z wolą zmarłego zapisaną w testamencie Zasady dziedziczenia oparte na stosunku porkewieństwa 274 Prawo dziedziczenia określa, którzy krewni mają prawo do spadku. Zgodnie z ustawą osobę zmarłą nazywa się spadkodawcą. W pierwszej kolejności do spadku powołani są najbliżsi krewni zmarłego, czyli dzieci spadkodawcy. Jeżeli dzieci nie żyją, spadek przechodzi na ich dzieci, to znaczy wnuki spadkodawcy Współmałżonek to osoba, która pozostaje w związku małżeńskim. 273 Testament jest dokumentem, w którym zmarły zapisał, kto po jego śmierci ma prawo otrzymać jego majątek. 274 Krewnymi nazywa się członków rodziny. 275 Zobacz Ustawa prawo spadkowe (arveloven) 1 148

149 W przypadku jeżeli spadkodawca nie ma dzieci ani wnuków, prawo do otrzymania spadku mają jego matka lub ojciec. Jeżeli rodzice spadkodawcy nie żyją, to rodzeństwo zmarłego dziedziczy po nim majątek. 276 Jeżeli spadkodawca nie ma dzieci a jego rodzice, rodzeństwo i kuzyni nie żyją, spadek po zmarłym dziedziczą jego dziadkowie. mormor og morfar babcia i dziadek ze strony matki tanter og onkler ciotki i wujkowie kusiner og fettere - kuzynki i kuzyni kusiners og fetteres barn arver ikke dzieci kuzynów nie dziedziczą mor matka søsken rodzeństwo søskens barn dzieci rodzeństwa søskens barnebarn wnuki rodzeństwa søskens barnebarns barn prawnuki rodzeństwa etc. itd. 276 Zobacz Ustawa prawo spadkowe (arveloven) 2 149